________________
( ૩ )
શ્રી ભગવતી સૂત્ર.
રાના દિપણ અનુભવ કરેલો નથી, એ પદના અર્થ સર્વ કર્મીના અભાવ રૂપ થાય છે, એથી કરીને તે પદ પૂર્વના પદાથી ભિન્ન અથવાળું છે. અહિં એવી શંકા થશે કે, જો એ પદે વિશેષ પણે જુદા જુદા અથ વાળા થાય તેા પછી સામાન્ય પણે તે કયા પક્ષના પ્રતિપાદક થઇ પ્રવર્તેલા છે? એ શંકાના સમાધાનમાં સૂત્રકાર કહે છે કે, તે પદ્મા વિગમ પક્ષના વાચક છે. વિમ એટલે વિગમ વસ્તુને! બીજી અવસ્થાની અપેક્ષાએ વિનાશ તેજ પક્ષ એટલે વસ્તુને ધમ અથવા તેને પક્ષ એટલે પરિગ્રહ તે વિમ પક્ષ કહેવાય છે. અર્થાત્ દરેક વસ્તુના ધર્મ અવસ્થાંતરની પ્રાપ્તિ થવા રૂપ છે, તેવા પક્ષને તે પદો કહેનારા છે. જીવ હમેશાં બધા કર્મોને અભાવ ચાહે છે, પણ તેણે તે પૂર્વે પ્રાપ્ત કરેલા નથી, તેથી તેને માટે તે અત્યંત પુ રૂષાર્થ કરે છે.
વળી તે પદે વિગમ અર્થવાળા આ પ્રમાણે ઘટે છે. જે છિદ્દમાનછેદાતું એવા અર્થવાળું પદ છે, તેમાં કર્મની સ્થિતિનું જે ખંડન, તે નિયમ છે. જે કર્મનું ભેદાવુ એવુ પદ છે, તેમાં કર્મના અનુભાગના ભેદ એ વિગમ છે, જે કર્મનું દહન થવાનું પદ છે, તેમાં કર્મરહિત પણુ એ વિગમ છે, જે કર્મનું મરણ થવાનું પદ છે, તેમાં આયુઃફના અભાવ એ વિગમ છે અને જે કર્મની નિર્જરા થવી એવું પદ્મ છે, તેમાં સર્વ કર્મીના અભાવ, એ વિગમ છે, આવી રીતે એ પદે વિગમ પક્ષને પ્રતિપાદન કરનારા કહેવામાં આવ્યા છે. અહિ પ્રશ્ન થાય છે કે, જે પ`ચમાંગના આદિ સૂત્રના ઊપન્યાસમાં પ્રેરણા કરવામાં આવેલું છે, તે સૂત્ર કયા અભિપ્રાયથી દર્શાવ્યુ છે ? તેના ઉત્તરમાંજ તે કેવળજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ અને સર્વ કર્માંના વિગમવિનાશને કહેનારા સૂત્રના અભિપ્રાયની વ્યાખ્યા વડે તેના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. એ સૂત્રને મળતુ સિદ્ધસેન આચાર્યે પણ કહેલું છે. જેમકે, આપ સમયથી આરંભીને તેની ઉત્પત્તિના અત્ય સમય સુધી તે કદ્રવ્ય વૃત્તમાંન તથા ભવિષ્યકાળને વિષય લઈને ઉરપથમાન ? ‘ઉત્પન્ન થતુ’ એમ કહેવામાં આવ્યું છે અને કન્ન ‘ ઉત્પન્ન થયું.' એ ભૂતકાળને ઉદ્દે શીને કહેવામાં આવ્યું છે, તે ઉપરથી વિગ્મ પામતુ અને વિગમ પામ્યું, એમ પશુ થઇ શકે. આથી ભગવાને તે કર્મદ્રવ્યનું ત્રણે કાળના વિષયમાં પ્રતિપાદન કરેલુ છે. કેટલાએક વ્યાખ્યાતા મૂળ સૂત્રમાં મેં પદ આપેલુ નથી, તેથી તે નવ પદાની સામાન્યપણે વ્યાખ્યા કરે છે, પણ કર્મની અપેક્ષાએ વ્યાખ્યા કરતા નથી. તે વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે કરે છે. વહન એટલે અસ્થિર પર્યાય વડે વસ્તુની ઉત્પત્તિ સમજવી. ચેફુગમાળ એ પ્રાકૃતપદનુ
