________________
રાતક ૧ ૩.
( ૨૭ )
an
આવા ગુણવાલા દેહને ધારણ કરનારા ભગવાન્ ઇંદ્રભૂતિ અને કે સાક્ષાત્ વિનયના જાણે રાશિ દ્વાય તેવા થઇ પ્રભુની અતિ સમીપ નહીં તેમ અતિ દૂર નહીં તેવી રીતે પેાતાના જાનુને ઊર્ધ્વ રાખતા, એટલે શુદ્ધ પૃથ્વીનું આસન અથવા ઉપગ્રહ સખધી આસનના અભાવથી ઉત્ક્રુટ-આસન કરીને રહેતા, અધોમુખ કરીને રહેતા, એટલે ઊંચી નહીં તેમ આડી નહીં એવી દૃષ્ટિને ભૂમિના ભાગ ઉપર નિયમિત રાખતા, અને ધર્માં અથવા શુકલધ્યાનરૂપી કાઠીમાં પૂરાએલા, એટલે તેમની ઇંદ્રિયા અને અ ંતઃકરણની વૃત્તિએ ધ્યાનને લઇને સ્થિર રહેલી હતી. જે સયમ એટલે સંવર અને અશનાદિ તપ વડે આત્માને વાસિત કરતા હતા. અર્થાત્ સચમથી નવા કર્મ બાંધતા નહીં અને તપથી પુરાણા કર્મને ખપાવતા, જેથી સર્વ કર્મનો ક્ષય કરી મેાક્ષને સાધવા આત્માને ભાવતા એવા ગીતમસ્વામી વિચરતા હતા. આ પ્રમાણે ધ્યાનરૂપી કાઠીમાં રહી વિહાર કર્યા પછી ભગવાન્ ગાતમસ્વામી પ્રભુની સામે બેઠા. તે સમયે કહેવામાં આવનારા તત્ત્વ જ્ઞાન પ્રત્યે તેમને શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થઇ હતી. વળી તેમના મનમાં એવા સશય ઉત્પન્ન થયા કે, વીરભગવંતે સત્રમાં ‘ હમાને ચાહવું ' એમ કહ્યું છે, એટલે ચાલતા અને ચાલી ગયા એમ અર્થ સૂચવ્યા છે, તે શીરીતે સભવે? ‘ચાલતો ’ એ વર્તમાન કાળના અર્થ છે અને ‘ ચાલી ગયા ’ એ ભૂતકાળના અર્થ છે. એ પરસ્પર વિરૂદ્ધ છે. કારણ કે, જે ચાલતા હોય તે પછી ચાલી ગયા એમ થાય છે, તો જે વર્તીમાન છે તેને ભૂતકાળમાં કેમ લેવાય ? કારણ કે, તે મને કાળ પરસ્પર વિરૂદ્ધ છે. વળી ભગવાન્ વીરપ્રભુ તે પદાર્થોને કેવી રીતે પ્રરૂપશે ? ’ એ જાણવાનું કૈંતુક પણ તેમના મનમાં ઉત્પન્ન થયું હતું. તે સાથે તેમનામાં શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થઇ હતી.
૧ મૂલમાં પ્રથમ ૩qળસટ્ટે આપ્યા પછી ‘ સંજ્ઞાયલટ્ટે' એમ ફરીવાર કહેલું છે, તે ઉપર શંકા કરે છે કે, એમ બે વાર કહેવાનું શું કારણ છે? શ્રદ્ધા પ્રવર્ત્યા પછી શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થવાનું આવી જાય છે. ઉત્પન્ન થયા શિવાય શ્રદ્ધાની પ્રવૃત્તિ થઇ શકતી નથી. તેના સમાધાનમાં કહેવાનું કે, તે હેતુ બતાવા માટે કહેવામાં આવ્યું છે. શ્રદ્ધા પ્રવર્તાવાનો હેતુ શ્રદ્ધાની ઉત્પત્તિ છે. અને તેથી આલંકારિક વાકય બને છે. જેમ રાત્રિના વર્ણનમાં લખે છે કે, “ જેમાં દીવાઓ પ્રવર્તે છે અને સૂર્ય પ્રવર્તાતો નથી એવી ચંદ્રના પ્રકાશવાળી રાત્રિ જાણવામાં આવી. અહિં દીવાની પ્રવૃત્તિથી સૂર્યની અપ્રવૃત્તિ જાણી શકાય છે, તથાપિ તેમ જે કહેવામાં આવ્યું છે, તે
22
