Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ arham // zrInemi vijJAna- kastUra- yazobhadrasUrisadguruvarebhyo namaH // kalikAlasarvajJa - zrIhemacandrAcAryaviracitasya triSaSTizalAkApuruSacaritasyagadyAtmakasAroddhAraH aSTamaM navamaM ca parva kartA A. zrIvijayazubhaGkarasUriH sampAdaka: munidharmakIrtivijayaH : prakAzaka : kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanavamajanmazatAbdIsmRti- zikSaNasaMskAranidhiH amadAvAda
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNam kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryaviracitasya triSaSTizalAkApuruSacaritasya gadyAtmakasAroddhAraH 5 (aSTamaM navamaM ca parva) Trishashti-Shalakaa-Purusha-Charitam (c) sarve'dhikArAH svAyattAH kartA : A. zrIvijayazubhaGkarasUriH sampAdaka : munidharmakIrtivijayaH prakAzakam : kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryanavamajanmazatAbdI smRti-zikSaNasaMskAranidhi - amadAvAda dvitIya saMskaraNam : vi.saM. 2068 I0saM0 2012 pratayaH mUlyam pRSThAni prAptisthAnam : ru. 125-00 : 22 + 290 = 312 1 zrIvijayanemisUrIzvarajI jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, ANandajI kalyANajInI peDhI samIpe, navA zAradAmandira roDa, pAlaDI, amadAvAda - 380007. phona : 26622465 dUrabhASa : 09808637714 2 sarasvatI pustaka bhaNDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda-380001. phona : 25356692 bAlAnAmiva mAtA ca saritAmiva sAgaraH / durbalAnAmanAthAnAM kRte caikAzrayAspada ! // 1 // nigUDhamatra-tavajJa ! jyotirvijJAnakovida ! / / munisaMmelanastambha ! zAsanodyotatatpara ! // 2 // prabalasattvasaMpanna ! ziSyotthAne kRtodyama ! / labdhanandanasUryAzIH ! pravacanakalAdhara ! // 3 // zuddhacAritrasaMniSTha ! sarvasUriziromaNe ! / tathA vAtsalyapAthodhe ! nirmalabrahmapAlaka ! // 4 // sUryasadRzatejasvin ! mRgezopamanirbhaya ! / candrasaMkAzasaMdIpta ! ratnAkaragabhIra ! ca // 5 // sadAgrahyapi satye hi sadA niyagrahin ! mudA / sva-paramohadurbheda-granthivicchedakRt ! khalu // 6 // nemi- vijJAna- kastUra- yazobhadra- zubhaGkarAH / sUrIzA guravo yasya prabalamahimAnvitAH // 7 // paThana-pAThanaprANa ! sevAtatpara ! sAdhurAT ! / audAryAdiguNopeta ! sUryodayaguro ! aho // 8 // jJAnAdikaM mayA'vAptaM prabhAveNa prabho ! tava / / sarvaM puNyasmRtau tatte tvadIyaM tubhyamarpaye // 9 // mudraNam : kirITa grAphIksa 416, vRndAvana zopIMga senTara, ratanapoLa, amadAvAda. dUrabhASa : 09898490091 - dharmakIrtivijayaH
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya nivedana kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanI navamI janmazatAbdI (vi.saM. 1145 - 2045) nA maMgala avasare pUjya AcArya zrIvijayasUryodayasUrIzvarajI tathA pUjya AcArya zrIvijayazIlacandrasUrIzvarajInI zubhapreraNAthI amArA A TrasTanI sthApanA thaI hatI. prAcIna granthonuM saMzodhana- sampAdanapUrvaka prakAzana, aneka vidvajjanonuM sanmAna, 'anusaMdhAna 'nAmanI zodhapatrikAnuM prakAzana- ityAdi sAhityika pravRttio A TrasTano mukhya uddeza che. te anusAra kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanI navamI sUripada zatAbdI (vi.saM. 1966 - 2066) nA upalakSyamAM teonA dvArA viracita triSaSTizalAkApuruSacaritano pUjya A. zrIvijayazubhaMkarasUrijI racita gadyAtmakasAroddhAra pragaTa karatAM amo Ananda anubhavIe chIe. A gadyAtmakasAroddhAranI racanA pUjya A. zrIvijayazubhaMkarasUrijIe pUrve vi.saM. 2016nA varSe karI hatI. Aje 50 varSa pachI pUjya zrI vijayasUryodayasUrIzvarajInA ziSya munizrIdharmakIrtivijayajI dvArA punaH sampAdita-saMzodhita karela A granthanA prakAzanano lAbha amArA TrasTane malyo, te badala amo teonA RNI chIe. vi. saM. 2067 li. kalikAlasarvajJa - zrI hemacandrAcArya navamajanmazatAbdIsmRtizikSaNasaMskAranidhi: amadAvAda, 5 kiJcit prAstAvikam suviditamevedaM viduSAM yat kalikAlasarvajJetibirudadhAriNA paramaviduSA jainAcAryeNa zrImatA hemacandrAcAryeNa bhagavatA gurjaranarezadvayaM siddharAjajayasiMhakumArapAlacaulukyeti saMjJaM pratibodhitaM; gurjararASTre suvizAle'mAriH pravartitA; anekazatasaGkhyA jinAlayA nirmApitAH somanAthamahAdevAbhidhazivatIrthasyoddhArakArye rAjA preritastattIrthapuna:sthApanAvasare svayamupasthitaM ca / yugaprabhAvakenA'nena sUripAdena sarvajanatAyA hitakarANi mUka- pazUnAmabhayadAni jainadharmasyodyotakArINi ca naikAni mahAnti kAryANi yathA kRtAni tathaiva tena bhagavatA nAnAvidhazAstranirmANakAryamapi vidvazcetazcamatkRtikArakaM vihitameva / tadviraciteSu grantheSu siddhahemacandrAbhidhaM zabdAnuzAsanaM kAvyAnuzAsanaM, chandonuzAsanaM, liGgAnuzAsanaM, vAdAnuzAsanaM, zabdakoSadvayaM, saMskRtadvayAzrayamahAkAvyaM prAkRtadvayAzrayakAvyaM, stutikAvyAni, yogazAstram ityAdayo granthAH pramukhAH prasiddhAzca vidyAkSetre / tadviracita eko mahAn grantho'yamapyasti triSaSTizalAkApuruSacaritamahAkAvyam / prAyaH 36000 zlokamito grantho'yaM jainapurANaprabandhasannibho mahAkAvyalakSaNopetazca / granthe'tra jainadharmasvIkRtatIrthaGkara- cakravarti-vAsudevabaladeva nAradAdInAM zalAkApuruSANAM caritavarNanaM vizadaM vihitamasti / jainasaMghe etadadhyayanAdhyApanapracAro'virataM bahuzatavarSebhyaH pracalati / saMskRtAdhyayanakartRRNAM vidyArthinAM bodhavaizadyArthametasya kAvyagranthasyA 'dhyayanaM nitarAmAvazyakam / jainasiddhAntAnAM sukhabodhArtha jainetihAsasya ca jJAnArthamapyetadadhyayanamatIvopayogi / parantu mahAkAvyasyA'syA'dhyayane sarve janA na samarthA bhaveyuH / mandabodhAnAM sAralyotsukAnAM cA'bhyAsinAmetasyA'dhyayanaM bahudhA durUhamapi syAdeva / etAdRgjanAn manasi nidhAya AcAryapAdazrIvijayazubhaGkarasUrivaryeNa granthasyaitasya saralIkaraNAya tadarthaM cAsya
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ padyAtmakaM mahAkAvyaprauDhisamalaGkRtaM ca svarUpaM gadyAtmakaM varNanAdibAhulyamuktaM ca nirmitaM kRpAparItacetasA'smatpraguruvareNa / grantho'yaM paJcAzadvarSebhyaH pUrvaM mudrita AsIt / paramasya na sajjAtastAdRk pracAro yena sarve'bhyAsotsukA janA lAbhAnvitAH syuH / samprati cA'prApyo'yaM granthaH / ata: zrIhemacandrAcAryapAdAnAM saripadanavamazatAbdyA varSa vi.saM. 2066tamaM yadA''gataM tadA teSAM smaraNAJjalirUpeNa grantho'yaM punaH sampAdanaviSayIkRtya mudrApaNIya iti saGkalpa udito'smazcitte / sAdhavaH preritA etadartham / pUjyapAdazrIgurubhagavadbhiH zrIvijayasUryodayasUribhirapi sAnandamanujJAtametadarthe / tato munizrIdharmakIrtivijayena sambhAlitametatkAryam / tasya bhaktibhAvitamAnasasya parizrama idAnIM phalAnyAvahatIti mahAnAnandaviSayaH / grantho'yaM saMskRtAdhyAsino yathopakArakaH, tathaiva jainadharmaviSayakaM samyag jJAnaM prAptumicchukAnAM jinAdimahApuruSacaritAnAM jijJAsUnAM ca kRte'pi nitAntamupayogI syAdeveti nizcapracam / granthasampAdanakArye yadi kA'pi skhalanA'sti tadarthamasmAkaM pramAda evopAlambhArhaH / zrIhemacandrAcAryabhagavatAM gadyAtmakasAroddhArakartRNAM cA''zayato viparItaM cet kimapyAgataM syAdatra, tadarthaM mithyAduSkRtaM dattvA kSamAprAthino vayamiti shm| Form199 viSayAnukramaH aSTamaM parva prathamaH sargaH viSayaH dhanajanmavRttAntaH. dhanavatyA dhane'nurAgavRttAntaH .... dhanavatI-dhanayoH pariNayaH dhanasya zrAvakatvapratipattiH ..... dhanAdInAM pravrajyA, svargagamanaM, citragatijanma .......... bhadrayA pradattaviSasya sumitrasya citragatinA rakSaNam ..... suyazomunidezanayA sugrIvasya pravrajyA, sumitrasya ca rAjyAptirbhadrAbhavakathanaM ca............... citragatinA'naGgasiMhakhaDgAcchedanaM, sumitrasya pravrajyAdikaM ca............... 11 citragatarupari dhanakRtapuSpavRSTiH .......... citragate ratnAvatyA vivAhAdivRttAntaH aparAjitajanma, aparAjita-vimalabodhayozcaurarakSaNamaparAjitena kanakamAlApariNayazca aparAjitena ratnamAlApariNayaH ..... aparAjitena kamalinIkumudinIpariNayanam ...... aparAjitena rambhApariNayanam . aparAjitena vAde parAjitya prItimatIpariNayanam ... aparAjitasya svapuraprAptiH. aparAjitAdevairAgyaM, pravrajyA, svargagamanaM ca ........... zaGkhana pallIpatinigrahaH zaGkhana maNizekharakhecaranigraho, yazomatIpariNayazca. saM. 2067 Azvina zudi-1, surendranagare - zIlacandravijayaH
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH dvitIyaH sargaH vaMzakathanapUrvakamugrasena- vasudevayoH kuntI madrayozca janmakathanam .......... 28 vasudevapUrvabhavakathA.... 28 31 tApasavRttAntaH jAtasyograsenaputrasya kaMsasya yamunAprakSepaH, kaMsasya subhadreNa pAlanaM vasudevamaitrI ca, kaMsena siMharathaparAjayaH kaMsena jIvayazaH pariNaya ugrasenanigrahazca kaMsasya dhAriNyAdiprArthanAsvIkAra: mahAjanAnumatyA samudravijayena vasudevasya svagRhanivAsanam. vasudevasya gRhAnnirgamanam . vasudevena zyAmA-vijayasenayoH pariNayanaM, vasudevasya zyAmayA vivAhastayA tato'viyogavaraNavRttAntazca vasudevasya gandharvasenayA zyAmA- vijayAbhyAM ca vivAha:. amitagatikhecaravRttAntaH, cArudattavivAhAdivRttAnta: .. pR. devena svapUrvabhavanivedane cArudattopakAravarNanaM, sulasA-yAjJavalkya - pippalAdikathA cArudattasya gandharvasenayA svanagaraprAptiH vasudevasya nIlayazodarzanaM vasudevena nIlayazaH pariNayaH nIlakaNThavRttAnte nIlayazasaH pitrAdikathanam ... 31 33 34 35 35 36 38 cArudattasya mandabhAgyatA, cArudattasya yAnapAtrabhaGgaH, parivrAjakaprAptizca... 39 cArudattasya tridaNDinAcchaGgAdrasakRpe pravezaH 40 svarNabhUmiM gacchatazcArudattasya munidarzanaM, cArudattasya paropakartRRNA'mitagatimuninA''tmavRttAntanivedanam . 42 43 44 45 46 9 viSayaH nIlayazaso'paharaNaM, vasudevasya vede jayAt somazriyA vivAha:, aindrajAlikadarzanaM ca. vasudevasya zUrpaNakhApahatasya jarAsandhabhaTaiH parvatAnnilaThitasya punarvegavatyA saGgamaH vasudevaprabhAvAd bAlacandrAyA vidyAsiddhistayA svavaMze dharaNendrazApakathanaM, tasyA vegavatyai vidyAdAnArthaM svapuragamanazca. vasudevasya nRpadvayadharmopadezaH, zrAvastIgamanazca vasudevasya devagRhapravezo, viprasya tatratyapratimAkathAvarNane mahiSamRtyurmRgadhvajasya kevalotpattizca pratimAvRttAnto, vasudevena bandhumatIpariNayanazca pR. vasudevasyaindrajAlikenA'pahRtasya kathaJcidgrAmaprAptistena naramastakavadhazca..47 narabhakSakavRttAntaH, vasudevasya paJcazatakanyAbhiH somazriyA kapilayA ca vivAha: kapilAkhyaputrajanma, vasudevena nIlakaNThakhecaranigrahaH, padmAvatyazvasenayoH puNDrAyAzca pariNayaH, puNDranAmaputrotpAdanaM ratnavatyAH pariNayazca. vasudevena gajaM nigRhya somazrIpariNayanam.. vasudevena somazriyAH pANigrahaH, somazrIharaNaM, vasudevena vegavatIsvIkArazca vasudevasya madanavegApariNayaH, vasudevena madanavegAyAH pitu: trizikharaM hatvA paritrANaM, tasyAmanAdhRSTinAmaputrajanma ca vasudevasya bhayAt piyaGgasundarIgRhe'gamanam. eNIputrakathA, vasudevasya priyaGgasundaryA vivAhazca vasudevasya somazriyA saha saGgamo, mAnasaveganigrahazca. 47 48 49 50 51 52 53 55 55 55 57 57 59
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH viSayaH vasudevena nandiSeNAyA: kArmaNA'panayanaM ketumatIpariNayazca ......... vasudevasya prabhAvatyA sukozalayA ca pariNaya: tRtIyaH sargaH kanakavatyAzcandrAtapena haMsarUpeNa khecareNa vasudeve premotpAdanam ......... candrAtapapreritasya vasudevasya peDhArapurAgamanam ............................ kuberasya peDhArapurAgamanam ....... vasudevasya kanakavatIpariNayaviSaye kuberasya dUtyakaraNaM, tuSTena kubereNa pAritoSikadAnaM ca . svayaMvaramaNDape kuberadattormikAdhAraNena vasudevasya kuberAkAraH ............ kanakavatIprasAditakuberAjJayA vasudevasya svarUpaprAptiH ...................... 67 kanakavatI-vasudevayorvivAhazca, vIramatI-mammaNayostiraskRtAnmunerdharmaprAptiH. 67 vIramatyA jinabimbalalATe sauvarNatilakanyAso dvayorvipadya devatvaM cyutvA''bhIratvaM ca.. .................. 68 dhUsarI-dhanyayorbhaktirdevatvaM ca, dhanyasya nalanAmnA bhavagrahaNaM ca ....... 69 davadantyA janma-kalAgrahaNaM, tasyai devatAyAH zAntijinapratimAdAnaM ca ... 70 svayaMvare davadantyA nalasya varaNaM, nalena kRSNarAjasya parAjayo, nalasya ca davadantIpariNayaprasthAnam .. davadantI-nalayoH kozalAprAptimArge munivandanaM ca ...................... nalena kadambanRpanigrahastasya bharatArdhapatitvAbhiSekazca ............. nalasya kUbareNa dyUte parAjitya sarvasvaharaNaM nirvAsanaM ca ... nalena hastapaJcazatonnatastambhotpATanarohaNaM ca .... davadantyA huGkAreNa bhillatrAsanaM, nalena saha vane bhramaNaM ca ...... nalasya davadantyAstyAgaH davadantyA caurAtsArtharakSaNaM, sArthezagRhanivAsAzrayaNaM ca.............. tyaktasArthAyA davadantyA rAkSasena saMbhASaNam ... davadantyA'bhigrahaNaM, parvataguhAnivAsazca, davadantyA vasantasArthavAhatApasAdipratibodhanaM, vasantena purInirmANaM ca, siMhakesarimuneH kevalAptirdezanA ca... kusumaprabhadevavRttAntaH ........ ................................................82 siMhakesarimunevRttAnto mokSo, vimalamateH pravrajyA ca.................... davadantyA guhAtyAgo, rAkSasyA rakSaNaM, zuSkanadyAM jalapAnaM ca .............84 davadantyAH sArthaprAptistatra mallijinapUjakazrAvakaparicayo'calapuraprAptizca .. davadantyA acalapure svamAtRSvasuzcandrayazasaH saGgamastasyA dAnazAlAniyogazca. ................ davadantyA cauratrANaM, cauravRttAnto vasantazrIzekharavRttAntazcaurasya pravrajyA ca.. bhImarathena nala-davadantyorvRttaM jJAtvA tadanveSaNAya harimitrabaTupreSaNaM, tena baTunA ca RtuparNagRhe tadavalokanamRtuparNAdInAM tasyAH satkaraNaM samAzvAsanaM ca............. piGgalacaurasya devatvavRttAntaH ......... vaidA vidarbhagamanaM, bhImasya tadAzvAsanaM ca ...... nalena davAnalAtsarpatrANaM, taddezena nalasya kubjatA, devena tena sarpaNa viSopazamakabilvaphalAdidAnaM, svaparicayakathanaM, nalasya suMsumArapuraprApaNaM ca .................. nalasya svapAkakauzalena dadhiparNanRpAzrayaNam ..... nalasya kubjasya dadhiparNAya svamRtyukathanam ... bhImena kuzaladvijasya suMsumArapure nalazuddhyarthaM preSaNAdivRttAntaH ........... 94 bhImena davadantIsvayaMvaracchalena dadhiparNAhvAnaM, kubjanalasArathyena
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 viSayaH dadhiparNasya vidarbhAprAptizca .. davadantyAH susvapnadarzanaM bhImena tatphalakathanaM ca......... davadantyA'bhijJAnena jJAtasya nalasya pUrvarUpadhAraNaM saGgamazca............... bhImena dhanadevAdInAM satkaraNaM, zrIkezaradevavRttAntaH, nalena kUbaraM dyUte parAjitya rAjyAdAnam ............ nala-davadantyovratagrahaNaM, nalasya kuberatvaM davadantyAH kanakavatItvaM, kuberasya kathAmupasRtyA'ntardhAnaM, vasudevena kanakavatIpariNayanazca ....... 100 caturthaH sargaH vasudevasya padmazrIprabhRtikanyApariNayanam ...... vasudevena rohiNIpariNayaH, tasya samudravijayAdInAmagrato yuddhe prAkaTayaM ca.......... ............102 rohiNyA vasudevavaraNakAraNakathanaM, vasudevena bAlacandrApariNayanaM, vasudevasya zauryapuraprAptiH. ..................... 104 paJcamaH sargaH gaGgadattasya janmamAtrA tattiraskArazca ............................................ 106 lalita-gaGgadattayostanmAtuzca pUrvabhavavRttAnto, lalitAdInAM devatvaM ca .. 106 balarAmajanma, nAradajanmakathA, vasudeva-devakIvivAhavRttAntazca ............. 107 munerdevakIsaptagarbhAnmRtyuM jJAtvA kaMsasya vasudevAddevakIsaptagarbhayAcanam... devena devakI-sulasayoH Sagarbhaparivartanam .......... kRSNajanmavRttAntaH, vasudevena kRSNasya nandagRhe nayanaM, tatputrImAdAya kaMsasya samarpaNaM, kaMsena ca cchinnanAsApuTAM kRtvA devakyai tatkanyAsamarpaNaM ca... ........... devakyA gopUjAcchalena nityaM kRSNAvalokanam .. viSayaH kRSNasannihitadevatAbhi: kRSNaM jighAMsvoH zakuni-pUtanayorvadha: ......... 112 kRSNasannihitadevatayA yamalArjunAbhyAM sUrpakaputravadhaH kRSNasya dAmodareti nAmakaraNaM ca vasudevena rAmasya kRSNarakSArtha nanda-yazodayorarpaNaM, kRSNasya gopIbhiH krIDanam .................. .......................114 kaMsasya naimittikena taddhantuH paricayakathanaM, kRSNenA'riSTavRSabhAdivadhaH ... 116 kRSNena cApAropaNamanAdhRSTinA tatsvakRtatvenopavarNanamanAdhRSTeH kaMsabhayAt palAyya svapuragamanaM ca... .............. 117 kaMsasya cApotsavacchalena napAhvAnaM, rAmeNa kRSNasya ca svapitrAdikathanaM, kRSNena kAliyasapanAthanaM, dvayordhAtrormathurAprAptizca ... ......................... 118 rAma-kRSNAbhyAM padyottara-campakagajI hatvA'kSavATAgamanaM, rAma-kRSNAbhyAM muSTika-cANUravadhaH ..... kaMsavadho, vasudevAdinA samA jIvayazaso rAjagRhagamanam, ugrasenasya mathurArAjye sthApanaM, kRSNena satyabhAmApariNayazca..... .................... 121 jIvayazasA kaMsavadhaM zrutvA jarAsandhena dUtapreSaNena rAma-kRSNArpaNAdezadAnaM, samudravijayAdibhistadUtatiraskaraNaM ca ......... 123 samudravijayAdinA nivAsecchayA pazcimAbdhitaTamuddizya prasthAnaM, vindhyaprAptizca. jarAsandhena yAdavAnanu kAlapreSaNaM, devatAcchalitasya kAlasya vahnipravezaH ........ cAraNarSINAM nemyAdInAM bhAvitIrthakaratvAdikathanaM, satyabhAmAyAH putradvayotpattiH, kRSNasyA'STamatapovidhAnaM zakrAjJayA..... kubereNa dvArakAnagarInirmANa, kRSNAdInAM yathocitaM yathAsvaM vastrAdidAnaM, kRSNAdInAM purIpravezaH, kubereNa ratnAdivarSaNaM ca.......... 126
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ ........... ............... viSayaH kRSNAdInAM dvArakAyAM nivAsa: .......... SaSThaH sargaH satyabhAmayA'nacitasya nAradasya kuNDinapuragamanaM, rukmiNyA: kRSNasya ca mitho rAgotpAdanam .... ................ 128 rukmiNA yAcamAnaM kRSNaM niSidhya zizupAlAya rukmiNIdAnecchAprakAzanam.......... kRSNena rukmiNIharaNaM, rAmasya rukmyAdinirodhAyA'vasthAnaM, rukmiNyA svabhrAtRjIvanarakSaNayAcanaM ca, rAmeNa rukmiparAjayaH ........... 129 kRSNena rukmiNyA gAndharvena vivAho pariNayanaM, satyabhAmAyA vaJcanaparihAsazca ............... kRSNena jAmbavantIpariNayaH, kRSNena lakSmaNApariNayaH .................... 132 kRSNena susImA-goryoH pariNayaH, kRSNena padmAvatIpariNaya: ......... 133 kRSNasya gAndhArIpariNayaH, rukmiNI-satyabhAmayovivAdaH, prathamaM putravivAhe kezadAnapaNaca. rUkmiNI-satyabhAmayorgarbhadhAraNaM, rUkmiNyAH putrasya janma, tasya dhUmaketusureNa haraNaM, zilAyAM tyAgastata: kAlasaMvareNa ...........135 pradyumnaharaNaduHkhitasya kRSNasya sabhAyAM nAradAgamanaM, tena prArthitasya nAradasya pradyumnazuddhyarthaM sImandharajinasamIpagamanam ............ 136 sImandhareNa pradyumnaharaNavRttAntakathanaM, tatprAgbhavavarNane dvijadvayavRttAntakathanaM ca ... somadevA-'gnilayovRttAntaH ... madhukaiTabhakathA .. rUkmiNyAH putraviyogahetubhUtapUrvabhavavRttAntaH ......... viSayaH vRSabhajinAdArabhya kauravapANDavAntaM kuruvaMzakramAdivarNanaM .. draupadyA paJcapANDavavaraNaM, tatprAgbhavavRttAnte nAgazrIdattavyaJjanabhakSaNena munimaraNaM ca... nAgazriyA bhavabhramaNam ........................ sukumArikAyAH patyA sAgareNa tyAgaH .......... sukumArikAyA draupadIbhavaH, draupadyAH paJcabhiH pANDavaivivAhazca .......... 147 pANDormRtyurduryodhanena chUte jitvA nirvAsitAnAM pANDavAnAM / dvArakAyAM nivAsazca ............... 147 pradyumnena kanakamAlAyAH praNayaprArthanAsvIkAraH, saMvaraparAjayo, nAradena pradyumnasya svamAtrAdijJAnaM ca. pradyumnena dvArikAM prApya bhAnukacchalanAdi camatkArakaraNam............ pradyumnena satyabhAmAyA virUpakaraNaM pradyumnasya rUkmiNyA: kRSNamodakabhakSaNena vismApanam..... ...................................151 pradyumnasya kRSNa-satyabhAmAdivaJcanam ............................. pradyumnasya prAkaTyam ............ ............ 153 saptamaH sargaH pradyumnena duryodhanakanyAnayanaM, bhAnukapariNayo, nAradavisarjana.............. 155 pradyumnapariNayazca, kRSNena putrArtha naigameSidevArAdhanaM, jAmbavatyA garbhazca . 155 kRSNena pradyumnacchalitAyAH satyabhAmAyA: saMbhogaH, zAmbAdInAM janma ca.... 156 pradyumnena vaidarbhipariNayaH ........ .................. 157 zAmbasya durvinayo, nirvAsanaM, prajJaptividyAgrahaNaM ca .. ...................... 159 pradyumna-zAmbayoH zmazAnavAsaH, zAmbasya satyabhAmAM chalayitvA kanyAzatapariNayanaM, pitAmahe svauddhatyakSAmaNA ca.. ............ 134 svagRhanayanaM ca.. & www
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ ......... ................ 186 viSayaH jarAsandha-kRSNayomitho yuddhArtha prayANaM, vasudevAdInAM khecarasAdhanAya vaitADhyagamanaM ca jarAsandhasya mantrivaco'vamAnanamubhayoH sainyayozcakravyUhagaruDavyUharacanaM ca........... neminA rukmiprabhRtinRpASTakaparAjayaH.................. zalya-zakuni-karNa-duryodhanavadhaH .............. samudravijayAtmajAnAM bhagadatta-bhUrizravA-hiraNyanAbhAnAM ca vadhaH .......... 167 zizupAlasya senApatitvaM, yavanasya rAmaputrANAmAnandAdInAM ca vadho, jarAsandhena kRSNasainyabhaGgazca... ............... 167 zizupAla-jarAsandhaikonazataputravadho, neminA parasainyakSobhaNaM ca, kRSNena jarAsandhavadhaH aSTamaH sargaH kRSNena jarAsandhaputrAdInAM yathAyathaM rAjyapradAnaM, nRpANAM svasvazibiragamanaM ca...... ................ 170 khecarAn sAdhayitvA kanyA: pariNIya ca vasudevAdInAmAgamanaM, jIvayazaso'gnipravezaH, kRSNasyA'rdhacakritvAbhiSekAdikaM ca............ nemavivAhaprastAvasthagamanaM, rAjImatIjanma, sAgaracandrasya kamalAmelayA vivAho, nabhaHsenasya tena vairaM ca. .......... anirUddhasyoSayA vivAho, bANavadhazca .... navamaH sargaH kRSNena nemelaparIkSaNamantaHpure sammAnapradAnaM ca ... kRSNasya neminA'ntaHpureNa ca saha raivatakodyAnavilAsaH, nemeH parivArAnurodhAdvivAhakaraNasvIkAraH 176 neme: pariNayanArthaM sajjitvA prasthAnaM, rAjImatyA azakunaM ca .......... 178 viSayaH nemervadhArthAnItapazuvimocanaM, dIkSAgrahaNanizcayo niSedhata: kRSNAdInAM samAdhAnaM, kRSNAdInAM zokAdikaM ca.. rAjImatyA vilApo, vratagrahaNanizcayazca ................ nemerdIkSAgrahaNaM, rAjImatyA vivAhotsukasya rathanemeH pratibodhanam ........ 180 nemiprabhoH kaivalyaM dharmadezanA ca. .............. 181 varadattAdInAM pravrajyA gaNadharatvaM ca, kRSNAdInAM zrAvakatvagrahaNaM, prabhoH zAsanadevate..... dazamaH sargaH asadkRtanAradaprapaJcanena pona draupadIharaNam devaprasAdAdamarakAparigamanAdivRttAntaH, padmavazagaM vidhAya kRSNAdInAM draupadyA saha pazcAdvalanam ....... nAradena draupadIvRttaM jJAtvA pANDavaiH saha kRSNasya munisuvratAt kapilapraznaH padmanirvAsanAdivRttAntaH .................... kRSNena gaGgAtaraNaM, pANDavAnAM nirvAsanaM, teSAM pautrasya rAjyAbhiSekazca .... 188 sulasA-nAgayoH SaTputrANAM pravrajyA, devakanyAH SaTputrANAM paricayaH, neminA tasyAH pUrvakarmavarNanaM ca.......... .................. 189 gajasakamAlasya janmAdimokSAntavRttAntaH, somadvijamRtyuzca .................. 191 yadUnAM tatkumArANAM tatpatnInAM ca pravrajyA, kanakavatyA mokSaH, sAgaracandrasya svargaprAptizca devena kRSNasya parIkSA, bherIdAnaM ca.................................. bherInaiSphalyaM, bherIpAlavadhaH, kRSNena bheryantaralAbhazca ................ nemerdhanvantarI-vaitaraNivaidyayorgatikathanam . kRSNasya varSAbhigraho, vIrasya kRSNArcA ca, kRSNasyA'bhigrahaH, ketumacaryA vIreNa pariNayo, dIkSAgrahaNaM ca ................194 ..........
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 viSayaH kRSNasya munivandanena tIrthakRnnAmakarmopArjanam . DhaNDhaNasyA'ntarAyakarmakSayaH, kaivalyaM ca ................... rathaneme rAjImatIprabodhAt kaivalyam .. .............. kRSNena pAlakasya nirvAsanaM, zAmbasya hayadAnaM ca ................. ekAdazaH sargaH nemiprabhuNA dvArakAdahanAdikathanaM, siddhArthasya pravrajyA, svargagamanaM ca.... 200 pradyumnAdInAM rukmiNyAdInAM pravrajyA ca, neminA kRSNasya bhaavibhvkthnm| dvaipAyanena dvArakAdahanam.. dvArakAyA jaladhiplAvanaM rAma-kRSNAbhyAmacchadantanigrahaH ............... jarAsutabANaviddhasya kRSNasya mRtyuH ........... dvAdazaH sargaH rAmasya vilApaH, kRSNaM mohAt skandhe samAropya bhramaNaM ca.............. 206 siddhArthadevena rAmaprabodhanam ...... rAmasya dIkSAgrahaNaM purapravezAbhigrahaNaM ca balasya narasiMhAkhyA ......... rAma-rathakAra-mRgANAM vipadya brahmalokagamanam ....... balarAmasya narake kRSNadarzanAdikaM, loke rAma-kRSNapratimApUjArambhazca ..... 209 pANDavAnAM pravrajyA, nemiprabhoH parivArakathanaM ..... ............ nemijinAdInAM nirvANAdivRttAntaH, pANDavAnAM mokSaH ....................... 211 navamaM parva prathamaH sargaH gopAnAM catuNNAM pravrajyA, svargagamanaM ca. ................... 213 gopadvaya-jIvayordAserakatvaM haMsatvaM ca, citra-saMbhUtayorjanma, namucinA tayoH zikSaNAdikaM ca ...... viSayaH citra-saMbhRtayorgAnAttiraskArAd dUragamanaM, pravrajyAgrahaNaM, hastinApuragamanaM ca ... 214 munestejolezyAprakaTanaM, nRpAdibhiH sAntvanaM, munyoranazanaM ca............. 216 namucermunidvayakRpayA nRpAt trANaM nirvAsanaM ca .......................... 216 saMbhUtamunernidAnakaraNaM, citrasaMbhUtayoH svargagamanaM ca, brahmadattasya janma ... 217 brahmanRpamRtyurdIrghasya tadrAjyarakSaNaM, culunyA nRpabhAryayA ramaNaM ca......... 217 dIrgha-culunyoH kumArasya mAraNopAyacintanaM, kumArasya dAsyA vivAho, lAkSAgRhapravezaH, palAyanaM ca .................. ................ 218 brahmadatta-dhanuputrayorveSaparivartanaM brahmadattasya vipraputryA vivAhaH ........... 220 brahmadatta-varadhanvorvanaprAptiH, dIrghapuruSairbandhanaM, brahmadattasya tApasAzrame nivAsaH, zAstrAdyadhyayanaM ca.................. .................. 221 brahmadattasya gajena yuddha, vidyAsAdhakasya bhramAdvadhazca ....................... 221 brahmadattasya puSpavatIpariNayo, nATyonmattavidyAdharavadhazca. ............. puSpavatIvacanAd brahmadattasyA'nyatra gamanaM, khaNDA-vizAkhayoH khecarayorvRttaM ca ..... brahmadattasya zrIkAntApariNayaH, zrIkAntAyA brahmadattasya svapitRvRttAntakathanam ... varadhanoH kumAreNa saha saGgamaH, svasya vasubhAgasya ca vRttAntanivedanaM ca.... ..................224 brahmadatta-varadhanvoH kukkuTayuddhAvalokanaM, sAgaradatta zreSThigRhe nivAsazca..... 225 brahmadattasya ratnavatyA saha saGgamaH, kauzAmbI vihAya mahAvanaprAptizca .. 226 brahmadattasya varadhanumadRSTvA vilApo, ratnavatyA saha magadhadezaprAptizca .. 227 brahmadattasya tApasAzrame ratnavatIM muktvA rAjagRhagamanam . .................. 228 brahmadattasya svakhaNDA-vizAkhayo: pariNayastAbhyAM svavRttAntanivedanaM ca . 229 brahmadattasya ratnAvalyA pariNayaH, brahmadattasya varadhanusaGgamaH.............. 230 brahmadattasya gajAnmocinyA zrImatyA nRpakanyAbhizca 210
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 viSayaH varadhanormantrikanyayA ca pariNayaH .... brahmadattena dIrghavadhaH, tasya cakritvaM ca ..... brahmadattasya bharatasAdhanaM, cakritvAbhiSekazca, brahmadattasya dvije'nugrahaH brahmadattasya jAtismaraNaM, pUrvajanmabhrAtuzcitrajIvasya muneH saGgamo, munenirvANaM ca ....... brahmadattasyA'zvaparIkSaNaM, vane nAgayoH krIDAvalokanaM ca................ brahmadattasya nAgakumArakRtavarapradAnam . strIgrahapatitasya brahmadattasya cchAgakRtopadezaH.. cakravartino bhojanena brAhmaNasya vigopanA, brAhmaNena cakrinetraghAtazcakriNA sarvadvijanetraghAtazcakriNo raudradhyAnArtasya mRtyunarakaprAptizca ............ dvitIyaH sargaH vizvabhUtedevatvaM, marUbhUti-kamaThayozcaritaM, marUbhUtergajatvaM ca .............. 240 aravindanRpasya vratagrahamaSTApadayAtrAyAM gajabodhanaM ca ........................ 242 kamaThasya sarpatvaM, narakaca gajayordevatvaM ca.................................. 243 kiraNavegasya pravrajyA, sarpadaMzena mRtyurdevatvaM, sarpasya nArakatvaM ca..... 244 vajravIryAdinRpasya vajranAbhasya ca vRttAntaH ................ kulizabAhuvRttAntaH, suvarNabAhujanma ca, azvena hatasya suvarNabAhostapovanaprApti: .... svarNabAhupadmayoH saGgamavRttAntaH ................ svarNabAho: padmApariNayo, vaitADhyagamanaM, vidyAdharakanyApariNayanaM, cakritvaM ca svarNabAhoH pravrajyA, siMhena mRtyurdevatvaM ca, siMhasya narakazca ........... 249 viSayaH tRtIyaH sargaH kamaThasya janma, tApasavratagrahaNaM ca, pArzvajinajanmavRttAnta: ................ azvasenasabhAyAM prasenajinnRpadUtAgamanaM, dUtena kuzasthalasya yavananRpAbhigamavarNanam ... ............ 252 prabhAvatIvarNanaM, pArzvaprabhoH prasthAnavarNanaM, yavanasya prabhovaMzavadatA ca....... 252 pArzvaprabhoH prabhAvatyA pariNayaH ........ kamaThavRttAnte prabhukRpayA nAgasya nAgarAjatvaM, kamaThasya meghakumAratvaM ca .. 256 pArzvaprabhoH pravrajyAgrahaNaM, dharaNendreNa prabhormeghamAlikRtopasarganivAraNam ... 257 pArzvaprabhoH kevalotpattirdezanA ca ................ 258 azvasena-vAmA-prabhAvatInAM pravrajyA, AryadattAdInAM gaNadharatvaM ca, zAsanadevatayoH sannidhAnam ............ caturthaH sargaH sAgaradattasya gokulinIjIvavaNikaputryA pariNayaH sAgaradattasya pravahaNabhaGgo, bAlAt pratibodhaH, pravahaNAt kSiptasya zvazuragRhaprAptizca.............. sAgaradattasya punarnijadhanaprAptiH ........ bandhudatta-priyadarzanA-mRgAGkalekhAnAM paricayaH, bandhudattasya candralekhAdiSaTstrImRtyuH ... ......................................... 264 bandhudattasya siMhalagamanaM, jinadharmagrahaNaM ca, bandhudattasya citrAGgadasAhAyyAtpriyadarzanayA vivAhaH ............. priyadarzanAyA garbho, bandhudattasya tayA saha prasthAnaM, sArthAvaskandazca..... 266 caNDasenasyopakAriputryAH priyadarzanAyA gRhanayanaM, bandhudattAnveSaNaM ca, bandhudattasya haMsaM dRSTvA maraNAdviramaNaM nijamAtulapratIkSaNaM ca ........... bandhudattasya mAtulena saGgamo, dhanaprAptirubhayo: kArAkSepazca ........... 268 267
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH caNDasenasya bandhudattAnveSaNapratijJA, priyadarzanAyAH putrajanma, devIbalipuruSAnveSaNaM ca ........ cauraparivrAjo bandhastena svavRttAntanivedanaM ca ................ candradevasya munimukhAdasadoSabhASaNaphalakathanamagrimasvavRttAntakathanaM bandhamuktizca ....... samAtulasya bandhudattasya caNDasenabhRtyairdevIbalyartha grahaNaM, priyadarzanayA saMgamo, bhillAnAM pratibodhAdikaM ca ............................ pArzvaprabhuNA bandhudatta-priyadarzanayoH pUrvabhavavarNanaM pravrajyAgrahaNaM ca....... 275 pArzvajinena navanidhisvAminaH pUrvabhavavarNanaM tasya pravrajyA ca ......... 276 kaThinazabdArthaH ................. 279
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham // // zrInemi-vijJAna-kastUra-yazobhadrasUrisadguruvarebhyo namaH // triSaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH zrIariSTanemi-kRSNavAsudeva-balabhadrAdicaritapratibaddhaM aSTamaM parva zrIariSTanemijinacaritam __ prathamaH sargaH yasya subAhu zAkhAyAM, harirharirivA'bhavat / taM zrInemijinaM vande, samastajanatAyinam // 1 // athA'traiva jambUdvIpe bharatakSetre pRthivIziromaNibhUte'calapure vikramI zatrubhayaGkaraH suhRtpriyo yAcakakalpataru: kIrtimAn samRddhazca vikramadhananAmA nRpo babhUva / tasya zIlavatI sthiramati: sarvAGga sundarI dhAriNI nAma bhAryA''sIt / sA ca zrImatI patyuratyantavallabhaikadA nizAzeSe kokilakUjitaM majarImaJjulaM phalabhArAvanatarasAlataruM svapne dadarza / haste kRta: tattaruzcA'bhirUpaH kazcit puruSastAmuvAca-'tavA'GgaNe'sau cUtataruradya ropyate, kAlAntare ca navavArAn
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH yAvat punaH punaranyatrA'nyatra ropito'sau vRkSa uttarottaramutkRSTotkRSTataraM phalaM kramazo dAsyati' / sA ca taM svapnaM dRSTvA prabuddhA bhartturAkhyat / 2 tato nRpo nimittajJaM tamapRcchat / naimittikaJca- 'tava prakRSTa: putro bhAvI 'ti prahRSTaH phalamuvAca / kintu navavAramanyatrA'nyatra ropaNasya phalaM na jAnAmi, tatphalaM kevalyeva jAnAtItyuvAca / devI ca dhAriNI tacchrutvA muditA tatprabhRtyeva pRthvI ratnamiva garbhaM dadhAra / pUrNa samaye ca prAcI sUryamiva jagadAnandakaraM manoharAkAraM putraM suSuve / nRpeNa ca samahotsavaM tasya jAtasya zubhe dine dhana iti nAma cakre / sa dhano mAtApitrorAnandavardhano dhAtrIbhirlAlyamAnaH kramAd vardhamAnaH sakalAH kalA adhigatya kAmakrIDAvanaM yauvanaM prapannavAn / itazca kusumapure siMha iva parAkramI raNanipuNaH siMho nAma nRpo babhUva / tasya ca candrikeva nirmalA vimalA nAma patnI babhUva / tasya nRpasya tasyAM panyAmanekaputrajanmAnantaraM dhanavatI nAma kanyA'bhUt / sA ca ratiriva rUpavatI kramazo vardhamAnA sarvAH kalAH zizikSe / anyadA ca vasantartau sA sakhIbhiH sahodyAnamIkSituM yayau / udyAne ca tapovane surIva sA reme / viharamANA ca sA'zokatarutale citrapaTTikAhastaM kaJciccitrakaraM dadarza / tasyA: kamalinI nAma sakhI ca tAM citrapaTTikAM tasmAd narAd balAd gRhItavatI / tatra ca puruSAkRtiM dadarza / tena rUpeNa vismitA sA surA - 'sura-nareSu kasyedamadbhutaM rUpaM, yad vA svakauzalaM darzayituM tava svamatikalpitamevedamiti taM papraccha / citrakArastAM smitvovAca- 'atra citrakarmaNi mama manAgapi kauzalaM nAsti, yathA dRSTamevedaM likhitam / ayaM yuvA'calapurezasya zrIvikramadhanasya putro dhano nAmA'tra mayA likhitaH / yastu taM aSTamaM parva prathamaH sargaH pratyakSaM dRSTvA citraM pazyati, sa mAM kUTalekhaka iti nindati / tvaM tu taM na dRSTavatIti citraM dRSTvA vismayaM yAsi / taM dRSTvA tu devyo'pi mohaM yAnti / mayA hi svanetrasukhArthameva so'trA''lekhi' / dhanvatyapi tatrasthA sarvaM zuzrAva citraM dadarza ca tathA tad dRSTvA kAmArttA jAtA / kamalinyuvAca- 'netrasukhArthaM tvayedaM sAdhu likhitam / tvaM vivekI kuzalazcA'si / evamuktvA sA'gre jagAma / dhanavatyapi citrahRtahRdayA zUnyamanaskeva vikasitakamalamukhI punaH punaH pazcAt pazyantI pade pade skhalantI sakhImanusarantI gRhaM yayau / citrasthadhanarUpeNA''kRSTahRdayA ca sA vismRtakSuttRSNA kvA'pi ratiM na lebhe / nizAyAM nidrAM ca na lebhe / dhanarUpaM smarantI, nAnAvidhA nirarthikAzceSTAH kurvatI, dhana dhyAnaparAyaNA, vismRtAkhilavyApArA, tyaktasnAnAdinityakRtyA yoginISTadevatAmiva dhanameva sadA dadhyau / anyadA ca kamalinI tAM papraccha- 'kena hetunA pIDyase, yadevamanyeva jAtA'si ?' tataH kRtakopAdha tAmUce - 'kimanyeva pRcchasi tvaM kiM na jAnAsi tvaM hi mama dvitIyaM hRdayamivA'si na kevalaM sakhI / tvatpraznena me lajjA jAyate / tata: kamalinyuvAca- 'tavopAlambha ucita:, tava manoduHkhamahaM jAnAmi / tvaM taccitraM dRSTvA dhanaM kAmayase / mayA vinodAyA'jJeva pRSTA'si / tava tatrA'nurAgaM jJAtvA sacintA'haM prAgeva jJAninamapRccham-'yad matsakhyA iSTo varo bhavediti ?' sa jJAnI ca bhAvItyAcakhyau / tad dhairyamApnuhi zIghrameva tava manoratha: setsyati' / tayetthamAzvA sA dhanavatI dhairyamAdhAya divyanepathyA pitaraM vandituM jagAma / dhanavatyAH pitA ca tAM visRjya cintayAmAsa - 'mameyaM sutA vivAhayogyA jAtA / ko'syA anurUpo varo bhaviSyati' / evaM
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tasmiMzcintayatyeva tasya prAkpreSito nijo dUtaH zrIvikramadhananRpapArzvata: samAyayau / rAjavRttamAkhyAya tUSNIkaH sa dUta: siMhanRpeNa pRSTaH-'kiM tatrA'dbhutamapazya:' ? tataH sa dUta uvAca-'tatra vikramadhananRpaputrasya dhanasya rUpaM surAdyasAdhAraNaM manoharamapazyam / tad dRSTvaiva cA'cintayaM yadasau dhanavatyA anurUpo varaH, tadanayoH saGgamena vidhividhAnasAphalyaM syAt' / tataH prasanno rAjA tvaM svayaM matkAryacintako mama varacintAmapahRtyopakRtavAnasi, tad gaccha, vikramadhanaM dhanAya dhanavatIdAnAya madAjJayA prArthayasva / tadaiva dhanavatyanujA candravatI pitaraM vandituM tatra gatA tayoH sarva vaco'zrauSIt / dUto nijagRhaM jagAma / candravatyapi gRhametya tadbhAgya prazaMsantI dhanavatyai sarvaM vRttAntaM zazaMsa / / ___ tacchrutvA dhanavatyuvAca-naitadvacasA mama vizvAsaH / ajJAnenaiSA vadati na tu yathArthabuddhyA / sa dUto'nyena kAryeNa preSitaH syAt / iyaM mugdhabhAvAd matkAryameva jJAtavatI' / tadA kamalinyuvAca'dUtastiSThatyeva, tattanmukhAdeva sarvaM budhyasva' / evamuktvA tadbhAvaM vijJAya sA dUtamAhUtavatI / tataH sarvaM vRttaM zrutvA ca dhanavatI nitarAM mumude / tathA sA svayaM patraM likhitvA dhanasyedaM tvayA'rpaNIyamityuktvA dUtasyA'rpayAmAsa / sa dUtazca zIghramevA'calapuraM prApya sabhAmadhyasthaM vikramadhananRpamupatasthe / tadA nRpaH zaGkita uvAca'kiM siMhanRpasya kuzalaM kaccit / punaH zIghrameva tvadAgamanAd manmanaH zaGkate' / tato dUta uvAca-'sarvaM kuzalaM', siMhanRpaH punariha mAM preSayAmAsa / tatra hetuzca tava putrAya dhanAya svaputryA dhanavatyA dAnam / yathA'yaM dhanakumAro rUpavAn tathA sA dhanavatyapIti dvayoH aSTamaM parva - prathamaH sargaH svarNa-maNyoriva yogo'stu / pUrvata eva pravRtto bhavatoH sneho'nena sambandhena dRDho'stu' / tato nRpa AmityuktvA taM satkRtya visasarja / sa dUtazca dvArapAladvArA nivedya dhanasamIpaM gatavAn / natvopavizya ca dhanavatyA'rpitaM patramArpayat / dhanakumArazca kAmAjJAmiva tatpatraM vAcayAmAsa-'kamalinI zarahatunA yauvaneneva vizeSazobhitA sUryakaragrahaM vAJchati' / tato dhanazcintayAmAsa-'asyAzcATUktiradbhutA, iyaM mayyatizayaM snehaM sUcayati' / 'evaM vicArya so'pi patraM likhitvA dUtasya kare hAreNa saha tadArpayat / itazca dhanena visRSTaH zIghramAgatya siMhanRpaM vikramadhanastava prArthanAM svIkRtavAnityavocat / dhanavatyai ca hAraM patraM ca pradAya dhanena svahastenA'rpitAvimAvityuvAca / dhanavatI ca hAraM patraM ca gRhItvA patraM vAcayAmAsa-'sUryaH padminIkarapIDanAt yat pramodaM yAti sa svAbhAvika eva, na tatra prArthanAyA: prayojanam' / tadevaM vAcayitvA pramuditA saromAJcA dhanavatI dadhyau-'sa mama bhAvamajJAsIdityanena zlokena jJAyate / hArapradAnena ca mamA''liGganameva svIkRtaM tena' / evaM vimRzya hAraM svakaNThe nidhAya pAritoSikaM dattvA dUtaM visRSTavatI / rAjA ca zubhe dine vRddhasacivaiH sahitAM tAM paramaddharyA'calapuraM preSayAmAsa / yAntIM ca tAM mAtA''zIrvacanamudAjahAra / patyAdyanuraktA syA ityAdyanuziSya ca puna: punarAliGgaya sAzrumukhI tAM kathaJcid vyasRjat / dhanavatyapi mAtaraM natvA zibikAmAruhya calitA pauraiH sAzcaryaM dRzyamAnA'calapuraM prApya bahirudyAne zibiraM nivezya sthitavatI / zubhe dine ca samahotsavaM tasyA vivAho'bhUt / dhanazca navayuvA tayA navoDhayA navajaladharo vidyuteva zuzubhe / tayA saha ratyA
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kAma iva svairaM ramamANazca sa kiyantamapi kAlaM muhUrttavad gmyaamaas| anyadA ca so'zvaM vAhayannudyAnaM yayau / tatra ca caturjJAnadharaM vasundharaM muni dezanAM kurvantaM dadarza / sa taM praNamya yathAsthAnamupavizya ca bhaktyA karNapriyAM dezanAmazrauSIt / tatra ca vikramadhano dhAriNI dhanavatI cA'pyAgatya muni natvA sarve dharmadezanAM zuzruvuH / dezanAnte ca vikramadhano'pRcchat-'dhane garbhasthe'sya mAtA svapne rasAlataraM dadarza / tatra ko'pi puruSa Akhyat-'etasya nava vArAn punaH punaranyatrA'nyatra ropaNe uttarottaramatkaSTaM phalaM bhaviSyati' / tatra navavAraropaNasya kiM phalamiti prasadyA''khyAhi' / sa munirapi dUre sthitaM kevalinaM manasopayujya samyagjJAnAya tadapRcchat / kevalyapi tatpraznaM kevalajJAnenA'vadhAryA'riSTanemenavabhavAtmakaM caritamAkhyat / sa munizca manaHparyavA-'vadhibhyAM tajjJAtvovAca-'tava suto dhana etadbhavAnantaraM navabhavAnutkRSTAn yAsyati / navame bhave cA'riSTa neminAmA yaduvaMzotpanno dvAviMzastIrthakaro bhaviSyati' / tanmunivacanaM zrutvA ca sarve mumudire / tadA ca sarveSAM jinadharme'dhika: sadbhAvo'jAyata / vikramadhanazca taM natvA dhanAdibhiH saha svaM gRhaM yayau / munirapi vihArakramAdanyato yayau / dhanazca dhanavatyA saha ramamANo viSayasukhamanvabhUt / ekadA ca sa jalakrIDAM kartuM dhanavatyA saha krIDAsaro'dya jagAma / tatrA'zokatarutale zAnto dharma-tRSAdibhirmUcchitaH sravadrudhirAktapAdo bhuvi patan ko'pi munirdhanavatyA dhanasya darzitaH / tau ca sasambhramaM tanmunerupacAraM cakratuH / ziziropacAraizca munizcaitanyaM aSTamaM parva - prathamaH sargaH prApa / dhanazca svasthaM taM praNamyovAca-'ahaM dhanyo'smi / yatpRthivyAM kalpaduma iva mayA prApto'si / kintu mayA pRcchyase yadiyamavasthA te kuta: ? yadi na gopyaM tarhi kathaya / tato muniruvAca-'ahaM municandranAmaikadA viharan sArthabhraSTo'raNye digbhramAditastato'TannihA'gAM, kSut-tRSNArttazca mUcchito bhuvyapatam / tataH paraM bhavadupacAreNa labdhasaMjJo jAto'smi / tava dharmalAbho'stu / yathA'haM kSaNAd naSTasaMjJo'bhUvam, ihabhave tathA sarvaM tathaiva / tasmAcchubhamicchunA dharma ArAdhanIyaH' / evamuktvA sa municandro muniH samyaktvamUlaM jinoditaM gRhidharma tasyA''khyat / sa dhano'pi ca dhanavatyA saha taM dharmaM pratipannavAn / tathA taM muni gRhe nItvA bhakta pAnAdyaiH pratyalAbhayat / tathA dharmazikSArthaM taM muni kaJcit kAlaM svagRha eva vAsayAmAsa / munizca dhanamanujJApya punaH svagacchenA'milat / dhanavatI-dhanau ca zrAvakadharmANau jAtau / tadevameka dharmAnurAgAt tayoH pUrvato'pi prema vavRdhe / pitrA cA'ntakAle rAjye'bhiSiktakaH sa dhanaH zrAvakadharmeNa saha mahImapAlayat / ekadA codyAnapAla AgatyodyAnagahvare samAgataM vasundharamuniM dhanAya nyavedayat / dhanazca dhanavatyA saha sadyo gatvA natvA dezanAmazrauSIt / bhavodvignazca dhano rAjye dhanavatIkukSijaM jayantaM nAma putraM nidhAya dhanavatyA saha vasundharamunevrataM gRhItavAn / tamanusRtya tabhrAtarAvapi dhanadatta-dhanadevau vrataM jagRhatuH / dhanazca guruM sevamAno dustapaM tapastepe / tathA gItArthaH san guruNA''cAryapadena yojitaH / sa ca bahUn nRpAn pratibodhya dIkSitvA'nte dhanavatyA sahA'nazanamagrahIt / mAsAnte ca tau dvau vipadya saudharme mahaddhikau zakra
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sAmAnikau devAvajAyetAm / dhanabhrAtarau ca dhanadatta-dhanadevau vrataM pAlayitvA vipadya saudharme devau jAtau / itazcA'tra bharate vaitADhyottara zreNyAM sUratejaHpure sUranAmA vidyAdharezvaro babhUva / tasya meghasya vidyudiva vidyunmatI nAma bhAryA'tipremapAtraM babhUva / tasyAH kukSau ca dhanajIvaH saudharmAccyutvA samavAtarat / pUrNe samaye ca vidyunmatI zubhalakSaNaM sutaM suSuve / pitA ca tasya jAtasya samahotsavaM citragatiriti nAma cakre / krameNa vardhamAnazcitragatirAcAryAt sakalA: kalAH prApya yauvanaM prapannavAn / itazcA'traiva vaitADhye dakSiNazreNyAM zivamandiranagare'naGgasiMho nAma nRpo'bhUt / tasya zazimukhInAmapatnyA udare dhanavatIjIva: saudharmAccyutvA'vAtarat / sA ca zazimukhI samaye rUpavatIM putrIM suSuve / sA ca bahUnAM putrANAM pazcAjjAteti mAturatyantapriyA'bhUt / pitA ca tasyAH zubhe'hani samahotsavaM ralavatIti nAma cakre / sA ca krameNa vardhamAnA strIjanocitAH sakalA: kalA acireNaiva gRhItvA dehabhUSaNaM yauvanaM prapannA / ekadA cA'syA: ko yogyo vara iti pitrA pRSTo naimittika uvAca-'yastavA'siratnamAcchettA, tathA yasya siddhAyatanaM vandamAnasyopari devaiH pRSpavRSTiH kRtA syAt sa nara zreSThastavemAM putrI ratnavatIM pariNeSyati' / yo mamA'pi khaDgaratnamAcchettA so'dbhutanidhirmama jAmAtA syAditi prIto nRpo naimittikaM vissrj| itazcA'traiva bharate cakrapuranagare guNavAn sugrIvo nAma nRpo babhUva / tasya yazasvatyAM panyAM sumitrAkhyo jyeSThaH putro bhadrAyAM aSTamaM parva - prathamaH sargaH patnyAM ca padmanAmA kaniSThaH sutazca babhUvatuH / tayoH sumitro gambhIro vinayI nItisampannaH kRtajJo'rhaddharmaparAyaNaH, padmazca tato viparIto'bhavat / bhadrA ca 'asmin sumitre jIvati mama putrasya rAjyaM na bhavedi'ti dveSAt sumitrasyograM viSaM dadau / viSAvegAccamUcchitaH sumitro bhuvi papAta / tatazca sasambhramaM tatra sugrIvo mantribhiH saha samAgatya mantratantrairanekaza upacAraM cakAra / kintu tasya viSaprabhAvazAntirna jAtA / pure ca 'bhadrA sumitrasya viSaM dadA'viti pravAdo jAtaH / bhadrA cA''zaGkitA palAyya kvA'pyagAt / nRpazca putrArthe jinArcAdikaM zAntikaM cakAra tathA sutaguNAn smAraM smAramatyantaM vilalApa / atrA'vasare nabhasi krIDayA vicaraMzcitragativimAnena tatrA''gataH zokAturaM puraM dRSTvA tadviSavRttAntaM ca jJAtvA vidyAbhimantritairjalaistamabhyaSiJcat / tena ca sumitraH kimetaditi pRcchan vismitanetraH sadya evottasthau / tato nRpa uvAca-'tava mAtrA bhadrayA te viSaM dade / akAraNopakAriNA cA'nena svasthaH kRto'si' / tataH kRtAJjali: sumitrazcitragatimuvAca-'tava paropakArabuddhyaiva kulaM jJAtam / tathA'pi svakulamAkhyAtumarhasi' / tatazcitragateH pAripArzvakA sacivaputrastadvaMzAdikaM sarvaM zazaMsa / tato haSTaH sumitra uvAca-'viSapradayA viSeNa cA'dya mamopakRtameva, kathamanyathA tava saGgama: syAt ? tvaM mama jIvanaprada eva nA'si, kintu pratyAkhyAnAdihInadurmRtyorapi rakSako'si, tavA'haM kiM pratyupakaromi' / evamuktvA virataM sumitraM mitratAmApannaM nijapuraprayANAya citragatirApapracche / tata: sumitra uvAca-'atra samIpadeze eva suyazAnAmA kevalI viharannAste / tamihA''gataM
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH vanditvA gantumarhasi / tadAgamanakAlaM yAvadatraiva tiSTha' / tatazcitragati: 'Am' ityuktvA tena saha krIDan yugmajAta iva bahUn divasAn sukhamanaiSIt / 10 anyadA ca dvAvudyAnaM jagmatuH / tadA ca tatra suyazA viharan samAyayau / tatra devairvRtaM svarNakamalasthaM muniM tau vanditvopavivizatuH / sugrIvanRpo'pi zrutvA''gatya muniM vanditavAn / munizca dharmadezanAM cakAra / dezanAnte ca citragatirnatvA munimAha- 'ahaM bhavatA dayAlunA sAdhu dharmaM bodhitaH, eSa sumitro mama mitramasamopakArI, yena bhavaddarzanaM labdham' / evamuktvA ca citragatirmuneH puraH samyaktvapUrvakaM zrAvakatvaM jagrAha / sugrIvazca muniM praNamya papraccha- 'sA'sya viSaM dattvA bhadrA kva yayau ?' tato muniruvAca- 'sA bhadrA naMSTvA'raNye gatA taskarairbhUSaNAdikamAcchidya pallIzasya samarpitA / pallIzena ca vaNikpArzve vikrItA tato'pi naMSTvA yAntI davAgninA dagdhA / raudradhyAnavatI ca mRtvA prathamaM narakaM yayau / tata udvRttya ca caNDAlapatnI bhaviSyati / jAte garbhe ca sapatnyA churikayA gale hatA tRtIyaM narakaM prApya pazcAt tiryaktvamApsyati / evamanantasaMsAraduHkhamanubhaviSyati' / tato nRpaH punaruvAca-'mune ! yasya kRte saitat sarvaM cakAra, sa tatputro'tra tiSThati, saikA narakaM gatA tadetaM saMsAraM dhik / ahaM pravrajyAM grahISyAmi' / tataH sumitro nRpaM praNamyovAca- 'mAM dhik, yadahaM mAturIdRk karmaheturjAtaH / tanmAmanujAnIhi ahamapi pravrajiSyAmi / tato nRpastaM pratiSidhya rAjye nivezya svayaM vrataM gRhItavAn / tatazca sugrIvaH kevalinA saha vihRtavAn / sumitrazca citragatinA saha nijavezma yayau / tathA sa sumitro bhadrAputrAya kati aSTamaM parva prathamaH sargaH grAmAnadatta / kintu durbuddhiH sa tenA'pyasantuSTaH kvA'pyagAt / citragatizca sumitramApRcchya nijaM puraM jagAma / tathA devapUjAdibhi: kAlaM gamayAmAsa / tamAzvAsya itazca sumitrasvasAraM kaliGganRpapatnImanaGgasiMhaputraH kamalo ratnavatIbhrAtA jahAra / citragatizca bhaginIharaNAt khinnaM sumitraM carairjJAtvA svasAramanviSyA'cirAdevA''nayiSyAmIti tadanveSaNAya cacAla / kamalena sA hRteti vArtAmupalabhya sa sarvasainyena zivamandiraM nagaraM yayau / tatra ca kamalaM gajaH kamalamiva lIlayaivonmUlayAmAsa / tataH putraparAbhavena kruddho'naGgasiMhaH siMhanAdaM kurvan dadhAva / tayozca vidyAbalAt sainyabalAcca ciraM bhayaGkaro raNaH prAvRtat / tatazcA'naGgastaM durjayaM jJAtvA kramAgataM devadattaM khaDgaM sasmAra / pANau patitaM cA'tyugraM tatkhaDgamAdAya citragatiM bhartsayAmAsa / citragatizcA'pi taM nirbhatsya'ndhakAraM vikRtya tatpANe: khaDgaratnamAcchidat / tathA sumitrasya svasAraM zIghraM gRhItvA tato jagAma / anantaramAloke jAte cA'naGgaH kare khaDgaratnaM taM zatruM cA'pazyan / kSaNaM viSAdaM prAptazca sa jJAnino vacaH smRtvA mumude / siddhAyatanavandane devaiH kusumavRSTyA sa jJAsyate iti vicArazca svagRhaM yayau / citragatizcA'khaNDazIlAM bhaginIM sumitrasyA'rpayAmAsa / sumitrazca purA'pi bhavodvigno bhaginyapahAreNa sAtizayaM virakto rAjye sutaM nyasya suyazomunezcitragateH samakSaM vrataM jagrAha / citragatizca svapuramagAt / sumitrazca gurumanusaran kiJcidUnAni navapUrvANyadhIte sma / tathA guroranujJayaikAkI viharan sumitro magadheSu gataH purAd bahi: kAyotsargeNa tasthau / tasya vaimAtreyaH padmazca tatrA''gatastaM
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dRSTvA dhyAnasthaM taM bANena hRdi jaghAna / sumitrazca zubhadhyAnaparAyaNaH smRtanamaskAramantrI vipadya brahmaloke sAmAniko devo'bhUt / padmazca praNazya gacchan kRSNasarpaNa daSTo vipadya saptame narake nArako jAtaH / ___ citragatizca sumitramRtyunA ciraM zokaM kRtvA siddhAyatane nantuM yAtrAM kartuM jagAma / tatra ca bahavo vidyAdharezvarA AyayaH / anaGgasiMhacA'pi putryA ratnavatyA saha tatra yayau / citragatizca tatra zAzvatArhatAM vividhA: pUjAzcake / sumitro devazca tadavadhinA jJAtvA tatrA''gatastasyopari puSpavRSTiM cakAra / tatastad dRSTvA sarve'pi khecarezvarAzcitragati prazazaMsuH / anaGgasiMho'pi taM svaputrIvaramajJAsIt / sumitradevazca pratyakSIbhUya mAM pratyabhijAnAsi kimiti citragati papraccha / tvaM mahaddhirdeva iti kathitavati citragatau sa paricayAya sumitrarUpaM cakre / citragatizca tamAliGgayovAca'mahAmate ! tvatprasAdAd mayA'yaM dharmaH prAptaH' / tataH sumitro'pi jagAda-'tvatprasAdenaiva mayeyaM mahaddhiH prAptA / anyathA pratyAkhyAnAdivihIno mRtaH kAM gati prAptaH syAm ? evaM parasparaM prazaMzatostayoH zrIsUrAdayo vidyAdharezvarA nitarAM mumudire / __ tatra ralavatI ca rUpeNa cAritreNa cA'pratima citragatiM dRSTvA kAmArtA jAtA / anaGgasiMhazca putrI vimanasAM dRSTvA'cintayat'jJAnikathitaM vacaH saMvadati / asau mama khaDgaratnamAcchinnavAn, iha ca puSpavRSTirapi jAtA / mama putryAzcA'nurAgo jAtaH / ayaM ratnavatyA anurUpo varaH / kintvatra devasthAne tatkathA na yujyate' / evaM vicArya sa saparivAraH svagRhaM yayau / anaGgasiMhena preSita eko mantrI cA''gatya sUraM praNamya vinayAdevamuvAca-'prabho ! tava putrazcitragatI aSTamaM parva - prathamaH sargaH rUpavAn, anaGgasiMhaputrI ralavatI cA'pi strIratnam / tadanayoH sambandho bhavadAjJayA jAyatAm' / sUro'pi tadvacaH pratipadya samahotsavaM tayovivAhaM cakAra / citragatizca tathA ratnavatyA saha vaiSayikaM sukhaM bubhuje / arhatpUjAdikaM ca tayA saha vidadhAnaH sukhaM kAlaM ninAya / dhanadevadhanadattajIvau ca cyutvA manogati-capalagatinAmAnau tasyA'nujau babhUvatuH / citragatizca tAbhyAM ratnavatyA ca saha nandIzvarAdiSu yAtrAM cakre / anyadA ca sUranRpastaM rAjye nivezya svayaM vratamagrahIt, vrataM pAlayaMzca paramaM padaM prApa / citragatizcA'nekA vidyAH sAdhayitvA vidyAdharezvarAn shshaas| ___ athA'nyadA tasya sAmanto maNicUDo vyapadyata / tatsutau ca zazi-sUrau rAjyArthe'yudhyetAm / citragatizca tadrAjyaM vibhajya tayordattvA dharmopadezaiH sanmArge sthApayAmAsa / tathA'pi tau yuddhvA mRtau / citragatizca tacchrutvA dadhyau-'anityAyA lakSmyA arthe'lpamatayo yudhyante durgati yAnti ca / tadime kiM na mokSAya yatante ?' evaM vimRzya virakto ratnavatIkukSijaM jyeSThaM putraM purandaraM rAjyaM nyadhAt / tato ratnavatyA kaniSThAbhyAM bhAtRbhyAM ca saha damadharAcAryA dIkSAM gahItavAn / ciraM vrataM pAlayitvA'nte'nazanaM prapadya vipadya mAhendre paramaddhiko devazcA'bhavat / ratnavatI kaniSThau bhrAtarau cA'pi tatraiva devottamA abhavan / itazca pazcimavidehe padmavijaye purottame siMhapure hariNandI nAma tejasvI nRpo babhUva / tatpatnI priyadarzanA ca sarvanetrAnandadAyinI
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH babhUva / citragaterjIvazca cyutvA mahAsvapnasUcitastasyAH kukSAvavatatAra / pUrNe samaye ca priyadarzanA surUpaM putraM suSuve / mahIpatistasya samahotsavamaparAjita iti nAma cakre / sa dhAtrIbhilAlyamAnaH krameNa vardhamAnaH sarvAH kalAH prApya yauvanaM prapannavAn / tasya cA'mAtyaputro vimalabodho nAma vayasyaH sahAdhyAyI babhUva / tau caikadA hayArUDhau ramamANau purAd bahirjagmatuH / azvAbhyAM ca duvinItAbhyAM hRtvA dUre mahAraNye nItau / tatrA'zvayoH zrAntayovRkSamUle'vatIryA'parAjito vimalabodhamuvAca-'azvAbhyAM diSTyA hRtAvAvAmanekAzcaryapUrNeyaM mahI dRSTA' / atrAntara eva ca rakSa rakSeti vadan ko'pi puruSastatrA''jagAma / taM ca bhItaM zaraNAgataM mA bhaiSIriti kumAro jagAda / tato mantriputra uvAca-'nedaM sAdhukRtaM, yad eSo'nyAyI syAt tadA zobhanaM na bhavet' / tato'parAjita uvAca-'zaraNAgataH ko'pi vA bhavatu, sa trAtavya iti kSatriyadharmaH' evaM kumAre vadatyeva hata hateti vAdinaH kRSTakhaDgA ArakSapuruSAstatrA''gatAH / te ca 'yavAM daramapayAtama, eSa cauraH, enaM haniSyAmI'ti dUrato'pyUcuH / tataH kumAraH smitvA''ha'mAM zaraNamupAgato'yaM mayA'vazyaM rakSaNIyaH' / tataH kruddhA ArakSA yAvat prahAraM cakrustAvadeva kumAraH kRSTAsistAn jaghAna / te ca naMSTvA svasvAmine kozalarAjAya sarvaM vRttaM zazaMsuH / rAjA'pi caurarakSiNo vadhAya sainyaM preSayAmAsa / aparAjitena sainye parAjite ca svayaM nRpaH sainyaiH parivRtaH samAgAt / tato'parAjitazcauraM mantriputrAya samarpya yudhi tatpara ekasya dante padaM nyasya tatkumbhamAruhya niSAdinaM hatvA tadgajArUDha eva yuyudhe / kenacid mantriNopalakSya ca sa nRpAya kathitaH / aSTamaM parva - prathamaH sargaH tata: kosalezvaraH sainyAn yuddhAd niSidhyA'parAjitaM 'tvaM manmitrasya hariNandinaH putro'si, diSTayehA''yAto'sItyuktvA''liliGga / tathA taM lajjAnamramukhaM svagaje samAropya svaputramiva nijagRhaM ninAya, mantriputrazcA'pi taskaraM visRjyA'parAjitamanvAyayau / ubhau ca kosalezagRhe sukhaM tasthatuH / kosalezazca kanakamAlAkhyAM svAM putrImaparAjitAya sAnandaM dadau / tatra katiciddinAni sthitvA cA'nyadA samitro'parAjito gativighno mA bhUditi rAtrau puryA niryayau / vrajaMzca kAlikAdevyAyatanasamIpe 'hA nirvIrorvo jAteti nizi ruditaM zuzrAva / dayAluH sa kA'pyeSA strI roditIti nizcitya ruditazabdamanusaran jvalitAgnisamIpe sthitAmekAM striyaM kRSTakhaDgaM puruSaM ca dadarza / ko'pyasmAd vidyAdharAd mAM pAtviti puna: sA ruroda / tataH kumArastamAkSipat-'re ! raNAyottiSTha, abalAyAM kimetat te pauruSam ?' tataH kruddhaH sa khecara: kumAramAkSipan yuddhAyodatiSThat / tau khaDgAkhaDgi yudhyamAnAvanyonyaM prahAraM vaJcayamAnau ciramayudhyetAm / bAhuyuddhe'pyaparAjeyamaparAjitaM matvA sa nAgapAzena taM bandha / kumArazca kruddhastaM nAgapAzaM bibheda / tato'tikruddho vidyAdharo vidyAprabhAvato vividhairastraiH kumAraM prAharat / kintu purAkRtasukRtaprabhAvAccharIrasAmarthyAcca kumAre manAgapi prahArA: saphalA na jaataaH| atrA'ntare ca sUrya udite'parAjitaH khaDgena khecaraM mUni jaghAna / tena mUcchitazca khecaro bhuvi papAta / sA strI cA'parAjitaM dRSTvA kAmArtA jAtA / kumArazcopacAraiH khecaraM labdhasaMjJaM vidhAya bhUyo raNAyA''hvAsta /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuman triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tata: khecara uvAca-'tvayA'haM cAru parAjitaH, strIvadhAd narakAcca rakSitaH / mama vastrAJcalagranthau maNi-mUlike vidyate / tasya maNerjalena mUlikAM ghRSTvA mavraNe limpa' / kumAreNa ca tathAkRte khecaraH svastho jAtaH / kumArapRSTazcaivaM kanyAvRttAntamAkhyat'iyaM rathanUpurezasyA'mRtasenasya ratnamAlA nAma putrI / jJAninA cA'syA varo hariNandinRpaputro'parAjito bhAvItyAcakhyau / eSA'pi ca tatraivA'nuraktA'bhUt / mayA dRSTA ca vivAhAya yAcitA / iyaM ca ca mama yAcanAM na svIcakAra / tathA'parAjito me pANi gRhNIyAd dahanaM vA pravizeyaM nA'nyA me gatirityuvAca ca / tadasyA vacasA kruddho'haM zrISeNaputraH sUrakAnto nAmA'syAH pANigrahaNArtha kRtanizcayo nirgatya duHsAdhyA vidyAH sAdhayitvA bhUyo'pi bahabhirupAyairenAmayAciSi / yadeyaM kenA'pyupAyena mAM na svIcakAra, tadA hatveyamatrA''nItA mayA kAmAndhena khaNDayitvA'gnau kSeptuM vicAritA / kintu tvayeyaM rakSitA, ahaM ca durgate rakSitaH / tadevaM tvaM dvayo rakSako'si, ko'sIti kathaya / ___ tato mantriputra: kumArasya kulAdikamuvAca / ratnamAlA'pi ceSTasamAgamAd nitarAM mumude / ratnamAlAyAH pitarau ca kIrtimatyamRtasenau pRSThato dhAvamAnau tadAnIM tatreyatuH / mantriputreNa pRSTena sarva jJAtvA cA'syA iSTa eva rakSitA'bhUditi bhRzaM mumudAte / tatastAbhyAM dattAM ratnamAlAmaparAjitaH pariNinye / tayoreva vacasA ca sUrakAntAyA'bhayaM dadau / sUrakAntazca kumArAya niHspRhatvAd mantriputrasya te maNi-mUlike veSaparivRttikarI guTikAM ca prAdAt / pazcAdaparAjito 'nijasthAnaM mayi gate bhavateyaM svaputrI samAnetavye' aSTamaM parva - prathamaH sargaH tyamRtasenamuktvA tato'cAlIt / putryA sahA'mRtasenaH sa sUrakAntazca svasthAnaM jagmuH / ___ atha kumAro'grato gacchanaTavyAM tRSArta Amratarostale samupaviveza / mantriputrazca jalamAnetumagAt / dUraM gatvA jalamAdAya mantripatro yAvadAgacchati tAvat tatrA'parAjitaM nA' pazyat / tataH sa dadhyau-kimidaM na tat sthAnam ? athavA tRSArttaH kumAraH svayameva jalArthaM yayau' / evaM vicArya kumArasyA'nveSaNAyetastato'Tan mUcchito bhuvyapatat / labdhasaMjJazcotthAya karuNasvaraM ruroda / punazca kumAramanveSayituM grAmAdiSu bhraman sa nandipuraM nAma puramagAt / atha yAvacca tatra sa bahirudyAne'sthAt tAvat tatra dvau khecarAvetyocatuH-'khecarendro bhuvanabhAnurmahAvane prAsAdaM vikRtyA''ste / tasya ca kamalinI-kumudinyau dve kanye / tayozca jJAninA tava mitraM vara Acakhye / tasyA''nayanArthaM niyojitAvAvAM vane yuvAM dRSTavantau / tatra tvayi jalArthaM gate'parAjitaM hRtvA bhuvanabhAnorantike'nayAva / taM ca satkRtya stutvA tAbhyAM putrIbhyAM vivAhArthaM prArthayAmAsa nRpH| kintu kumArastvadviyogAtaH pratyuttaramapi naa'daat| muniriva maunI tvAmeva dhyAyannAste / tataH svAminA''jJApitAvAvAM tvAmAnetumitastato'nveSayantAvihA''gatau svaH, diSTyA dRSTo'si / taduttiSTha, zIghraM gaccha, kumArasya tAbhyAM vivaahstvddhiinH'| tato mudito mantriputrastAbhyAM saha kumArasamIpaM jagAma / kumAro'pi ca prasannaste kumAryAvupayeme / tatra kiJcitkAlaM sthitvA pUrvavadeva tato nirjgaam| ___ atha zrImandirapuraM prApya tau sUrakAntadattamaNimAhAtmyAt prApteSTau tatra tasthatuH / anyadA ca tasmin pure tumuladhvaniruttasthau / sarvatazca sannaddhA udyatAstrA bhaTA adRzyanta / aparAjitena
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kimetaditi pRSTazca mantriputro lokamukhAjjJAtvovAca-'atra pure suprabho nAma nRpo'sti / sa ca kenacid rAjakule pravizya cchalAcchurikayA hataH, asya ca rAjyarakSakaH ko'pi putrAdirnA'sti / tasmAt paurA AtmarakSiNo gRhItAyudhAH pure bhrAmyanti, tata eva mahAMstumulo jAyate' / tacchrutvA ca duSTena kenA'pi zatruNA'yaM hata ityuktvA sakaruNacetA aparAjito'sthAt / saMrohaNauSadhairapi nRpasya vraNe vardhamAna eva bhavati sati kAmalatA nAma gaNikA mantriNamAkhyat'atra pure ko'pi deva iva surUpo dhArmika udAraH pumAnasti / asau kiJcidvyApAramakurvannapi prApteSTa iti mahAprabhAvaH sambhAvyate / tataH kinycidbhessjmaanetvym'| tato mantriNaH kumAraM prArthya nRpasamIpaM ninyuH / dayAluH kumArazca mitrato maNi-mUlike samAdAya nRpavraNaM cikitsayAmAsa / tena ca svastho nRpo'parAjitamuvAca-'tvamakAraNabandhurasi / madbhAgyAdevehA''yAto'si / tathA mantriputrAt sarvaM vRttAntaM jJAtvA ca rAjA punaruvAca-'ayaM manmitrasya hariNandinaH putraH / mahAn pramAdo yad mitraputramapi nA'jJAsiSam' / evamuktvA sa rambhA nAma nijakanyakAM sAgrahaM tasmai dadau / aparAjitazca tayA saha ramamANaH kaJcitkAlaM vyatItya mantriputreNa saha pUrvavad niryayau' / atha kuNDapuraM prApya tatrodyAne kevalinaM svarNapadmasthaM mahAmuni dRSTvA sapradakSiNaM natvopavizya ca dharmadezanAM zuzrAva / dezanAnte ca natvA'pRcchat-'ahaM bhavyo'bhavyo vA ?' tata: kevalI jagAda-'tvaM bhavyo'si, itaH paJcame bhave'rhan bhaviSyasi dvAviMzaH / tava mitraM cA'yaM gaNadharo bhaviSyati' / tacchrutvA muditau tau taM muni sevamAnau aSTamaM parva - prathamaH sargaH dharmaparAyaNau kiyantaM kAlaM tasthatuH / munau cA'nyatra vihA~ gate sati tAvapi sthAne sthAne caityAni vandamAnau viceratuH / itazca janAnandapure jitazatrurnAma nRpa AsIt / tasya patnI ca dhAriNI nAma / ratnavatI ca svargAccyutvA tasyA udare'vAtarat / pUrNe samaye sA dhAriNI prItimatI nAma putrI suSuve / sA vardhamAnA sarvAH kalA: prApya yauvanaM prapannA / tasyAzca kalApaNDitAyAH kvA'pi puruSe dRSTirna prINAti sma / rAjA ca yena kenA'pyasyA vidagdhAyA vivAho nocita iti vicArya tAM rahasi kaste vara iSTa ityapRcchat / sA ca yo mAM kalAsu jetA sa me varo bhavatvityuvAca / rAjJA ca tat svIkRtam / tatastasyAH sA pratijJA loke khyAtA / jitazatruzca svayaMvare bahUn rAjJo rAjaputrAMzcA'jUhavat / svaputraviyogakhinnaM hariNandinaM vinA bahavo nRpAH khecarendrAzca samAgatAH, te sarve ca maJceSUpAvizan / aparAjito'pi daivAt tatrA''gataH / sa mantriputramuvAca-'samaye samAgatAH smaH, vijJAnAM kalApANDityAM tAM kanyAM ca drakSyAmaH' / tathA'smAn ko'pi mA jJAsIditi sa guTikayA prAkRtajanocitaM rUpaM kRtavAn / tatastAvubhau vikRtAkArau svayaMvaramaNDapaM jagmatuH / prItimatI ca divyanepathyA dAsIprabhRtibhirUpacaryamANA tatrA'gAt / tasyA mAlatI nAma sakhI cA'gulyA nirdizya nirdizya tattannRpaM varNayAmAsa / ete ca bhUcarAH khecarAzca sarve kalAvidaH, tadetAn pazya, parIkSasva ce'tyuvAca ca / tayetthamuktA prItimatI cakSuSA kAmabANeneva sarvAn nRpAn sambhAvayantI kokilakUjiteneva svareNa pUrvapakSamakarot / kintu sarve'pi bhUpA baddhakaNThA ivottarItumasamarthAstUSNIM tasthuH / tathA
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sarasvatyevA'syA miSeNa pUrvapakSaM cakAretyato vayamanyatrA'nirjitA atra parAjitA iti lajjAnamrA vilakSAH parasparamUcuH / jitazatruzca dadhyau-'ki vidhirimAM sarvaprayatnena nirmAya khinna ivaitasyAH pati ca vyadhAt ? ete eva rAjAnaH santi, eSu ca na ko'pi matsutAyA yogyaH / yadyanyo'pi hIna eva syAt tadA kA gatiH syAt' / tato bhAvajastatsaciva uvAca-'nRpa ! viSAdenA'lam / vasundharA bahuratlA / atrottamebhyo'pyuttamAH syuH / yaH ko'pi vemAM jayet so'syA varo bhavediti ghoSyatAm' / tato nRpo bADhamityuktvA tathaivA'karot / aparAjitazca tAM ghoSaNAM zrutvA 'striyA saha vivAde vijaye'pi notkarSaH / avivAde sarvo'pi puruSastayA vijitaH syAdityutkarSo'stu mA vA, sA jetavyaive'ti vicArya tatkSaNameva prItimatyA agre'bhavat / prItimatI ca meghacchannaM sUryamiva durnepathyaM taM dRSTvA prAgjanmasnehavazAd nitAntaM mumude / tathA tayA pUrvavat kRtaM pUrvapakSaM ca nirAkRtyA'parAjitastAM parAjitavAn / sA cA'pi tatkSaNameva tasya gale svayaMvaramAlAmakSipat / / tena ca kruddhAH sarve nRpA 'asmAsu satsvayaM daridro nainAM pariNetumarhati' iti vadantaH sainyAni sajjayitvodAyudhAH sasaMrambhaM yoddhuM pravavRtire / aparAjito'pyekaM niSAdinaM hatvA tadgajamAruhya tadgajakavacavartibhirastrairyuyudhe / sa eko'pyanekadhA jAta iva krudhA sarvanRpasainyamabhAGkSIt / tato nRpAH purA striyA jitA, adhunaikAkinA'neneti lajjitAH sambhUya yoddhaM pravRttAH / tato'parAjitaH somaprabhasya gajamAruroha / somaprabhazca taM lakSaNaistilakena copalakSitavAn / tataH sa kumAramAliGgya diSTyA jJAto'si bhAgineye aSTamaM parva - prathamaH sargaH tyuvAca / tathA sarvAn nRpAMstadAkhyacca / tatazca sarve nRpA yuddhAd viratA abhUvan / tato jitazatruH zubhe dine tayovivAhaM cakAra / aparAjitazca svaM svAbhAvika rUpaM cakAra / tasya parAkrameNa rUpeNa ca sarvo jano mumude / tathA jitazatruH sarvAn satkRtya vyasRjat / aparAjitazca prItimatyA ramamANastatraivA'sthAt / tathA jitazatrusacivo nijAM rUpavatI sutAM vimalabodhAya dadau / so'pi tayA saha yathAsukhamaraMsta / athA'nyedyuH zrIhariNandino dUta: samAyayau / sa ca kumAreNa dRSTaH pramodAdAliGgitazca / tena pitroH kuzalaM pRSTazca dUtaH sAzruruvAca'zarIramAtradhAraNameva tayoH kuzalaM, tvaniSkramaNadivasAdeva sAzrulocanau kiMvadantyA tvaccaritraM zrAvaM zrAvaM kSaNaM sAnandau kSaNaM ca tvadviyogena mUcchitau bhavataH / etaM vRttAntaM zrutvA tAbhyAM samyagjJAtumatra preSito'smi / ataH paraM pitarau khedayituM nA'rhasi' / tacchrutvA kumAro'pi sAzrulocana: svaM vinindya jitazatrumApRcchya tataH pratasthe / tadAnIM ca bhuvanabhAnuH sutAdvayayutastatrA''gAt / anye'pi rAjAnastena pariNItAH svasvakanyA AninyuH / sUrakAnto'pi tatrA''gAt / tato'parAjitaH prItimatyA'nyAbhizca patnIbhirnRpaizca parivAritaH, sainyairbhuvaM vyApnuvan katipayaireva dinaiH siMhapuraM prApa / hariNandI caitya praNamantamaparAjitamAliGgya mUni muhurmuhuthucumba / mAtA'pi ca sAzrunetrA taM pRSThe karAbhyAM pasparza mUni cucumba ca / tathA prItimatyAdayo vimalavadhvo bodhena nAmagrAhaM darzitAH zvazurayoH pAdAn praNemuH / aparAjitazca sarvAn nRpAn visRjya pitrorAnandaM vardhayan yathAsukhaM ramamANo'sthAt /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha manogati-capalagatijIvau mAhendrAccyutvA tasyA'parAjitasya sUra-somanAmAnau kaniSThau bhrAtarau jAtau / hariNandI cA'parAjite rAjyaM nyasya pravrajya dustapaM tapastaptvA paramaM padaM praap| aparAjitasya ca prItimatI mahiSI vimalabodho mantrI tau bhrAtarau ca maNDalezvarAvabhUtAm / sa ca sukhaM mahIM pAlayan yatheSTaM bhogAnabhukta / tathA caityAni rathayAtrAzcA'nekazaH kArayAmAsa / ekadA codyAnaM gataH sArthapatermahaddhikaM sutamanaGgadevaM ramaNIbhiH krIDantamarthibhyo'rthaM dadAnaM, bandibhiH stUyamAnaM, gItAsaktaM prekSya ko'sAviti svapuruSAnapRcchat / te cA'sau sArthavAhasya samudrapAlasya putro mahebhyo'naGgadevAkhya ityacakathan / tato'parAjito dhanyo'smi, yasya vaNijo'pIdRzA udArA' iti svaM prazaMsan nijagRhamagAt / dvitIye'hni ca bahirgacchan sa mRtakaM catubhiH puruSairuhyamAnaM rudatIbhiH strIbhiranusriyamANaM dRSTvA 'ko'yaM mRta' iti pRSTavAn / puruSAzca'yamanaGgadevo visUcikayA sadya eva mRta ityAkhyat / tacchrutvA ca 'aho asAro'yaM saMsAra' ityutkaTaM saMvegaM prAptaH svagRhaM jagAma / katicidahAni ca viSaNNastasthau / tatra ca kuNDapure prAgdRSTazca kevalI jJAnena taM yogyaM pazyan tadupakArAya samAgataH / aparAjitazca tato dharmaM zrutvA prItimatIkukSijaM putraM padmaM rAjye nivezya prAvrAjIt / prItimatI vimalabodho mantrI sUra-somau bandhU ca tamanuprAvrajan / te sarve'pi ca dustapaM tapastaptvA vipadyA''raNe kalpe indra-sAmAnikAH parasparaM prItimanto'bhUvan / aSTamaM parva - prathamaH sargaH pUrNacandraM vizantaM svapnaM dRSTvA prabhAte pati zazaMsa / nRpazca naimittikaistatphalamapRcchat / te ca 'candravat prakAzako devyAH putro bhaviSyatIti svapnaphalamAcakhyuH / itazcA'parAjitajIvazcyutvA tatkukSAvAtarat / pUrNe samaye ca sA sarvalakSaNalakSitaM sutaM sussuve| nRpazca samahotsavaM tasya zaGkha iti nAmA'karot / sa ca zakho dhAtrIbhirlAlyamAnaH kramAd vardhamAno guruM nimittIkRtya sarvAH kalA: zikSayAmAsa / vimalabodhajIvazca zrISeNanRpamantriNo matiprabho nAma putro'bhUt / sa ca zaGkhakumArasya vayasyaH sahAdhyAyI cA'bhUt / tathA zaGkhastenA'nyairnRpakumAraizca krIDan yauvanaM prapannavAn / ___athA'nyedhurjAnapadalokAH uccaiH pUtkurvanto vijJApayAmAsuH'tvaddezasImani vizAlazikharazcandrasamAnayA candrazizirAkhyayA nadyA yukto'sti / tatra durge samaraketurnAma pallIpatirasti / so'smAkaM niHzaGkaM luNTati, tat trAyasva' / tato nRpastadvadhAya jigamiSurbhambhAmavAdayat / tataH zalo natvA savismayamuvAca-'tasmin pallIze bhavato gamanaM nocitaM, na hi gajo mazakaM siMho vA zazakaM hanti / ahaM tvadAjJayA taM baddhvA''neSye, svayaM gamanAd virama, mAmAdiza' / rAjA'pi ca tadvacaH zrutvA sasainyaM taM visRSTavAn / itaH zakhakumArazca tAM pallIM prAptavAn / pallIzazca kumAramAyAntaM zrutvA pallIM tyaktvA girigahvaraM zizrAya / matimAMzca zaGkhakumAra ekaM sAmantaM zreSThaiH sainikaiH saha durgaM pravezayAmAsa / svayaM caikasmin nikuJja sasainiko nilIya tasthau, pallIpatizca cchalI taM durgaM rurodha / tataH kumArastaM sainyairaveSTayat / tadevaM madhye sthita: pallIza ekato durgaprAkArasthai rAjasainyairanyataH kumArasainyaizcA'nekazo hRtaH / tata: pallIzaH kaNThe kuThAraM kRtvA zaGkha zaraNaM itazca jambUdvIpe bharate hastinApure zrISeNo rAjA'bhUt / tasya lakSmIriva nAmnA zrImatI mahiSI babhUva / sA ca nizAzeSe mukhe
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH yayau / tathA mama mAyAyAstvameva pratikArako'sItyuvAca ca / tathA 'svAmin ! tava dAsyaM svIkaromi, mama sarvasvaM gRhANa, prasadya mAmanugRhANa ce 'ti prArthayAmAsa / kumArazca luNTitaM dhanaM yad yasya tat tasya dattvA tasmAd daNDaM ca svayaM gRhItvA taM pallIpatimAdAya nivRtya mArge sAyaM zibiraM nivezyA'vAtsIt / 24 nizIthe ca zayAnaH karuNasvaraM zuzrAva / tato'simAdAya taM svaramanusarannagre rudatImardhajaratIM striyaM dRSTvA papraccha- 'du:khasya kAraNaM brUhi, mA rodI:' / tataH sA strI tasya rUpeNa vacasA ca vizvastovAca- 'aGgadeze campApure jitArirnAma nRpo'sti / tasya kIrtimatyAM panyAmanekaputrajanmAnantaraM strIratnaM yazomatI nAma putrI jAtA / tasyAzca svAnurUpaM varaM kvA'pyapazyantyAH kvA'pi jane mano na lagat / kadAcicca zrISeNaputraM zaGkhaM zrutvA kAmArttA taM hRdi cakre / tathA mAM zaGkha eva pariNeSyatIti pratijJAM cakAra / pitA ca sthAne'syAH sneha iti hRSTavAn / nRpazca tadarthaM yAvat zrISeNanRpasyA'ntike dUtaM praiSIt tAvad maNizekharo nAma khecarezastAM yayAce / jitArizca zaGkhaM vineyamanyaM necchatIti jagAda / tataH so'nyedyustAmahArSIt / ahaM tu tasyA dhAtrI, tAmanusarantIha samAgatA / kintu tena duSTena khecareNa balAdiha tyaktA'smi / tathA sa tAM kutrA'pyanayat / tenA'haM vilapAmi yat sA kathaM bhaviSyati ?' tataH kumAra uvAca- 'dhairyaM dhehi, eSo'haM taM vijitya tAmAnayAmi' / evamuktvA tAmanveSayan kumAro mahATavyAmATIt / atrA'vasare ca sUryodaye jAte kumAro vizAlazRGgamadrimAruhyaikasmin gahvare yazomatIM vivAhArthaM prArthayantaM khecaramevaM bruvANAM dadarza aSTamaM parva prathamaH sargaH 25 'zaGkha eva me bharttA bhaved nA'paraH / mudhA kiM mAM kadarthayasi ?" tadA tAbhyAM kumAro'pi dRSTaH / tataH khecaro jagAda - 'kAlAkRSTo'yaM tvatpriya ihA''yAtaH / amuM hatvA balAdapi tvAM pariNeSyAmi nijagRhaM neSyAmi ca' / ityuktavantaM taM kumAro'pi kaTuvacobhirnitasyA'simAkRSya yuyudhe / dorbalAt kumAraM jetumazaktaH sa khecaro vidyayA vikRtairastrairyuyudhe / kintu puNyabalAt kumAre kAnyapi zastrANi na prabhavanti sma / kumArazca khaDgena tasya zastrAstrANi khaNDayAmAsa / tathA khedenopaviSTasya tasya khecarasya dhanurAcchidya bANena tadurasi jaghAna / tena ca mUcchitaH sa khecaro bhuvi papAta zaGkhazca vyajanapavanAdinA kathaJcit taM labdhasaMjJaM kRtvA punaryuddhAyA''Asta / tataH sa khecara uvAca- 'kvA'pyanirjito'haM tvayA parAjito'smi, tvaM sAmAnyavIro nA'si / iyaM ca yazomatI guNaistvayyanuraktedAnIM parAkrameNA'dhikamanuraktA jAtA'sti / mamA'parAdhaM kSamasva' / tata: kumAra uvAca - 'svaparAkrameNa vinayena cA'nunIto'smi, kathaya, ki te karavANi !' tataH sa khecaraH punaruvAca- 'yadi prasanno'si tarhi vaitADhyaM gaccha / tena tava siddhAyatanayAtrA mayi cA'nugrahaH syAt' / zaGkhazca tasya vAcaM prapannavAn / yazomatI cedRzo varo mayA vRta iti sadbhAvAd modaM prAptavatI / maNizekharapattayazca tadA samupAgatA vRttAntaM jJAtvopakAriNaM kumAraM namazcakruH / kumArazca dvau khecarau svavRttAntaM jJApayitvA sainyaM hastinApuraM praiSayat / tathA khecaraistAM dhAtrImAnAyya zaGkhastayA yazomatyA ca sahito vaitADhyaM jagAma / tatra ca yazomatyA sahaiva siddhAyataneSu zAzvatArhato vavande / vividhAH pUjAzca cakAra /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH maNizekharazca kumAraM nijapuraM nItvA nijagRhe samupavezya devamiva pUjayAmAsa / vaitADhyavAsinazcaitya bhUyo bhUyo yazomatIzaGkhau dadRzuH / tathA tatra zatrujayAdanye'pi vidyAdharAH kumArasya pattayo'bhUvan / tathA nijanijakanyAstasmai dduH| kumArazca yazomatI pariNIyaitAH pariNeSyAmItyavocat / tato maNizekharAdayaH khecarAH svasvaputrIrgRhItvA yazomatyA saha zaGkhaM campApuraM ninyuH / jitArizca sarvaM vRttAntaM jJAtvA mudito yazomatyA sahA''gataM zaGkhamabhyAjagAma / tathA nagare pravezya samahotsavaM yazomatyA pariNAyayAmAsa / tathA zaGkhaH samAyAtA anyA api kanyAH pariNinAya / tato bhaktipUrvakaM zrIvAsupUjyajinacaityayAtrAM cakre / tathA vidyAdharAn visRjya katicidahAni tatra sthitvA yazomatyAdibhAryAbhiH saha zaGkho hastinApuraM yayau / sUra-somau cA''raNAccyutvA pUrvajanmavadeva yazodhara - guNadharanAmAnau tasyA'nujAvabhUtAm / zrISeNazca zaGkhaM rAjye nyasya guNadharagaNadharAt pravrajyAM gRhItvA dustapaM tapastepe / zaGkhazca mahIM zazAsa / 26 athotpannakevalaH zrISeNamunirviharan devaiH parivRtastatrA''yayau / zaGkhazca gatvA vanditvA bhaktayA dharmadezanAma zrauSIt / tatra zaGkho dezanAnte papraccha- 'tava dezanayaitad vedmi yat saMsAre ko'pi kasyA'pi sambandhI nA'sti / tathA'pi yazomatyAM me'dhikaH snehaH, tatra kiM kAraNamiti prasadyA''khyAhi' / tataH zrISeNamuniruvAca- 'iyaM yazomatI purA dhanabhave tava dhanavatI nAma patnI, saudharme mitraM, citragatibhave ratnavatI nAma patnI, mAhendre mitrabhAryA'parAjitabhave ca prItimatI nAma patnyAraNe ca mitrapatnI babhUva / asmizca saptame bhave bhUyastava bhAryA jAtA / tenA'syAM tavA'dhikaH snehaH / itazcA'parAjitaM gatvA cyutvA bhArate tvaM aSTamaM parva prathamaH sargaH dvAviMzastIrthakaro neminAtho bhaviSyasi / tatra ceyaM rAjImatI tvayA'nUDhA'pi tvayyanurAgavatI tvatta eva pravrajyAM gRhItvA paraM padaM yAsyati / prAgbhavabhrAtarau yazodhara - guNadharau matiprabho mantrI cA'pi tava gaNadharatvaM prApya setsyanti' / tacchrutvA zaGkho yazomatIkukSijaM puNDarIkaM sutaM rAjye nyasya yazomatyA bandhubhyAM mantriNA ca saha tanmunervratamagrahIt / dustapaM tapastaptvA ca zaGkho gItArtho babhUva / tathA'rhadbhaktyAdibhiH katipayaiH sthAnakaistIrthakRnnAmakarmopArjayAmAsa / ante ca pAdapopagamanaM vidhAya zaGkho muniraparAjitaM jagAma yazomatyAdayo'pi ca tenaiva vidhinA'parAjitaM jagmuH // 1 // iti aSTame parvaNi zrIariSTanemipUrvabhavavarNanAtmakaH prathamaH sargaH // 1 // * rU
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH sargaH athA'sti bharate mathurA nAma purI yamunayA nadyA zobhitA / tasyAM ca puryA harivaMzodbhavavasuputrabRhaddhvajAd bahuSu nRpeSu gateSu yadurnAma nRpo babhUva / tasya putraH zUrastasya ca zauri-suvIrau putrau babhUvatuH / zUrazca zauri rAjye suvIraM ca yauvarAjye nyasya bhavodvignaH pravrajyAM gRhItavAn / zauristu suvIrAya mathurArAjyaM dattvA kuzAtadeze gatvA tatra zauryapuraM nAma nagaraM racayAmAsa / tasya cA'ndhakavRSNiprabhRtayaH putrA jajJire / suvIrasya bhojavRSNyAdayaH sutA abhavan / suvIrazca bhojavRSNaye mathurArAjyaM dattvA sindhudeze sauvIraM puraM nirmAya tatrA'sthAt / zaurizcA'ndhakavRSNiM rAjye nyasya supratiSThamunerdIkSAM gRhItvA dustapaM tapastaptvA paramaM padamiyAya / bhojavRSNezca mathurezasyograseno nAma putro'bhavat / andhakavRSNezca subhadrAyAM samudravijayA-'kSobhya-stimita-sagara-himavad-acaladharaNa-pUraNA-'bhicandra-vasudevA dazArhAkhyA dazaputrA abhUvan / teSAM ca kuntI madrI ca dve bhaginyAvabhUtAm / tatra kuntIM pANDave madrIM ca damaghoSAyA'dAt / ekadA cA'ndhakavRSNiravadhijJAninaM supratiSThamuni praNamya kRtAJjali: papraccha-'prabho ! mama dazamo vasudevaH putro'tyantarUpavAn kalAvAn parAkramI ca kuta: ?' tato muniruvAca-'magadheSu aSTamaM parva - dvitIyaH sargaH nandigrAme roro dvijastasya patnI somilA cA''stAm / tayoH putro nandiSeNo babhUva / tasya bAlasyaiva mandabhAgyAt pitarau vipedAte / sa cA'tyantaM kurUpa: svajanairapi tyaktaH / / ekadA ca sa bhRtakena karmakartuM mAtulena saha tadgRhaM jagAma / mAtulasya ca saptakanyA vivAhayogyA Asan / mAtulazcaikAM kanyAM te dAsyAmItyuktavAn / tallobhAcca sa tasya sarvagRhakArya cakAra / tatra prathamA kanyA tajjJAtvovAca-'yadi pitA mAmasmai dAsyati tadA'haM nizcitaM mariSyAmi' / tacchrutvA viSaNNo nandiSeNo dvitIyAM te dAsyAmItyuktvA mAtulena samAzvAsitaH / kintu sA'pi prathamAvadeva pratijJA cakAra / anyA api taM krameNA'svIcakruH / tatastaM mAtulo'vocat-'anyasya kasyA'pi putrIM yAcitvA te dAsyAmi / mA khinno'bhuuH'| tato nandiSeNo dadhyau-yadi nijA amUrmA na svIkurvanti tarhAnyA: kanyA mAM kathaM svIkariSyanti ?' iti vimRzya vairAgyAt tato nirgato ratnapuraM gatvA tatra dampatI krIDantau prekSya svaM nindan mumUrSurupavanaM gatavAn / ____ tatra susthitaM nAma muniM dRSTvA praNanAma / munizca jJAnena tadbhAvaM jJAtvovAca-'martuM sAhasaM mA kArSIH / AtmahatyA'dharmAya jAyate / dharma kuru, pravrajyayA bhavAntareSu sukhaheturdharmaH sAdhyatAm' / evaM zrutvA pratibuddhaH sa tanmunetaM gRhItvA krameNa gItArthaH sAdhuSu vaiyAvRttyamabhijagrAha / indrazca bAlAdisAdhUnAM vaiyAvRttyakaraM taM sabhAmadhye prazazaMsa / tadasahiSNuzca ko'pi suro glAnamuniveSadharo ratnapurasamIpasthamaraNyaM jagAma / tathA dvitIyamuniveSaM dhRtvA tanmunivasati gatvA nandiSeNe pAraNArthaM kavale gRhIte taM jagAda'bho ! vaiyAvRttyaM pratijJAya kathaM bhukSe? bahiratisArAkrAntaH sAdhuH
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaM parva - dvitIyaH sargaH 'ndhakavRSNi: samudravijayaM rAjye nyasya svayaM supratiSThamunetaM gRhItvA samyak paripAlya zivaM yayau / 30 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kSut-tRTparIto'sti' / tacchrutvA nandiSeNo'nnaM muktvA pAnamanveSTuM niryayau / devazca zaktyA tadaneSaNIyaM kartuM pracakrame / kintu labdhimataH tasya muneH prabhAvAd devo na prababhUva / sa nandiSeNazca kutrA'pi zuddhaM pAnaM prApa / tato muni: sa glAnasya muneH samIpaM gatavAn / munizca mAyayA taM paruSAkSarairbhartsayAmAsa / tato nandiSeNo'vocat-'mamA'parAdha kSamasva, tvAM sajjaM karomi, idamucitaM pAnaM tava' / tathA taM pAnaM pAyayitvottiSTheti jagAda / tato glAno muniruvAca-'dhik tvAM, mAmakSamaM kiM na pazyasi ?' tato nandiSeNastaM mAyAmuni skandhamAropya tataH prtsthe| sa munizca taM pade pade Acukroza / tathA zanairgacchetyAdiSTavAn / tato nandiSeNa: zanairjagAma / tataH sa mAyAmunistasyopari malaM visasarja tathA vegabhaGgaM kiM karoSItyabhartsayacca / nandiSeNazcA'yaM muniH kathaM nIroga: syAditi cintayan tasya kaTUnyapi vacanAni na gnnyaamaas| tataH sa devo malamapahRtya tasyopari puSpavRSTi cakAra / tathA divyarUpastaM triH pradakSiNIkRtya praNanAma / zakrakRtAM prazaMsAM ca tasmai kathayAmAsa / tathA kSamayitvA tubhyamahaM kiM dadAmIti papraccha / tato nandiSeNa uvAca-'mayA paramadurlabho dharmo labdhaH / nA'ta: paraM kimapISTaM mama' / tataH sa devo divaM jagAma / munizca svAzrayaM gato munibhiH pRSTaH sarvaM yathAtathaM zazaMsa / tathA sa dvAdazAbdasahasrANi dustapaM tapastepe / ante cA'nazanaM prapadya nijaM daurbhAgya smarannanena tapasA strIjanavallabhaH syAmiti nidAnaM kRtvA vipadya mahAzukre devo'bhavat / tatazcyutvA ca nandiSaNajIvastava vasudevanAmA putro jAtaH / tannidAnAdasau ramaNInAM priyo'sti' / tato itazca bhojavRSNau pravrajite ugraseno mathurAyAM nRpo'bhavat / tasya patnI ca dhAriNI nAma / anyadAca bahirgacchan sa nRpaH kamapi tApasaM kvA'pi vijane mAsopavAsinaM dadarza / tasya tApasasya caikagRhaprAptabhikSayA mAsopavAsapAraNaM kariSye ityabhigraho'bhUt / sa mAse mAse ekagRhabhikSayA pAraNaM kRtvA svasthAnamagAt / na tu gRhAntaraM gacchati sma / ugrasenazca pAraNArthaM taM nimantrya gRhaM gataH / tApasazca tamanvagAt / nRpazca tad vismRtavAn / tato'bhukta eva sa muninijasthAnaM gatvA punastathaiva mAsopavAsaM pratipannavAn / ugrasenazca kathaJcit tatrA''yAtastaM muni dRSTvA nimantraNaM smRtvA taM kssmyaamaas| tathA punanimantrya visasmAra / sa munizcA''gatyA'bhukta eva punaH svasthAnaM jagAma / rAjA ca smRtvA punarapi taM kSamayitvA nimantrya visasmAra / tena ca kapitastApaso'nena tapasA'sya vadhAya bhUyAsamiti nidAnaM kRtvA'nazanena mRtaH / athograsenapatnI dhAriNI garbhavatI jAtA / tasyAzca patimAMsabhakSaNadohado jAtaH / dine dine kSIyamANA ca sA lajjitA nijaM durdohadaM nRpAya kathayAmAsa / mantriNazcA'ndhakAre sthitasya nRpasyodare zazAmiSaM kSiptvA tacchittvA chittvA pazyantyai dhAriNyai daduH / sA ca pUrNadohadA punaH svaprakRti prAptoce-'kiM jIvitavyena garbheNa vA pati vinA' / evaM mumUrSu tAM mantriNa UcuH-'saptarAtreNa prAptajIvitaM te pati darzayiSyAmi' / evaM samAzvAsitAyAstasyAH saptame'hanyugrasenadarzanaM jAtam / tataH sA mahotsavaM cakAra / tathA
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH pauSakRSNacaturdazyAM bhadrAyAM mUlanakSatre rAtrau putraM prAsUta / sA ca dohadena bhItA jAtakaM puraiva racitAyAM kAMsyapeTikAyAM cikSepa / tato nRpasvanAmAGkitamudrAdvayayuktAM sapatrikAM ratnapUrNAM tAM yamunAjale dAsyA akSepayat / tathA rAjJe jAta eva sUnurmRta iti zazaMsa / 32 sA ca kAMsyapeTikA nadIpravAheNa zauryapuradvAre nItA / prAtazca zaucArthamAgato rasavaNik subhadrastAM maJjUSAM dRSTvA vismitaH peTAdinA saha taM bAlaM nijagRhaM nItvA mudita indoH svapatnyAH putratvenA'rpitavAn / tau dampatI ca tasya kaMsa ityabhidhAM cakre / tathA madhukSIrAdibhistaM vardhayAmAsatuH / sa ca vardhamAnaH kalahI bAlAM - stADayAmAsa / tena ca tayorvaNijoH pratyahaM lokopAlambhA abhavan / tato dazavarSa: sa tAbhyAM vasudevakumArasya sevakatvenA'rpitaH / sa kaMsastasya kumArasyA'tipriyo babhUva / vasudevena saha so'pi sakalAH kalAH jagrAha / samameva ca yauvanaM prApa / itazca zuktimatIpuryA navamasya vasunandanasya purA naMSTvA nAgapuraM gatasya bRhadratho nAma putro babhUva / sa ca rAjagRhaM jagAma / tatsantatau ca jayadrathasya jarAsandho nAma putro babhUva / sa ca prativiSNuH pracaNDAjJo dUtena samudravijayamAjJApayat- 'vaitADhyasamIpe siMhapure siMharathaM nRpaM baddhvA samAnaya / tathAkartuzca jIvayazasaM svAM sutAM kiJcitsamRddhaM puraM caikaM dAsyAmi' / tato vasudevaH samudravijayaM natvA jarAsandhanidezaM karttumAjJAmayAcata / samudravijayazca taM bAlaM mattvA niSiSedha / kintu tasyA'tyadhikamAgrahaM dRSTvA sainyaiH saha taM kathaJcid visasarja / tato vasudevo drutataraM siMhapuraM gatvA siMharathena yuyudhe / siMharathazca vasudevasya sainyaM babhaJja / tato vasudevaH kaMsa aSTamaM parva dvitIyaH sargaH sArathistena yoddhuM svayaM ddhaav| dvayozca dAruNaM yuddhamajani / kaMsazca sArathikarmavihAya parigheNa siMharatharathaM drAgevA'bhAGkSIt / tadA siMharathaH kaMsaM hantuM krudhA'si cakarSa / vasudevena ca muSTideza eva so'sibANena khaNDitaH / tadAnIM ca parAkramI kaMsazchAgaM vRka ivotpattya siMharathaM baddhvA vasudevarathe'kSaipsIt / tato bhagne sainye jayI vasudevaH siMharathamAdAya svapuraM yayau / tataH samudravijayo vasudevamekAnte jagau kroSTakI nAma jJAnI mamA''cakhyau yad jarAsandhasya kanyA jIvayazAH kulakSaNA pati- pitRvaMzakSayakArI / jarAsandhazca siMharathAnayanapAritoSike tAM tubhyaM dAsyati, tatko'pi tattyAgopAyo vicAraya' / tato vasudeva Uce - kaMso raNe siMharathaM baddhvA'naiSIt / tasmai sA jIvayazA deyA' / tato nRpaH punarUce- 'ayaM vaNikputra iti sA taM na svIkariSyati / kintvasau parAkramAt kSatriya iva lakSyate' / tato nRpeNa dharmapUrvakaM pRSTo rasavaNik kaMsasya zrRNvata evA''ditastadvRttAntamAkhyat / tathograsena-dhAriNyormudrike patrikAM ca subhadro rAjJe dattavAn / nRpazca patrikAM vAcayAmAsa- ugrasenapalyA dhAriNyA durdohadAd bhItayA svapati rakSitumeSa prANapriyaH putrastyaktaH tathA nAma - mudrAsahita: sarvAlaGkArabhUSitaH kAMsyamaJjUSAyAM kRtvA yamunAyAM pravAhitaH / evaM vAcayitvA nRpa uvAca - 'ayaM vikramyugrasenaputro yAdavaH / kathamanyathA'syedRk parAkramaH syAt ?' tato nRpaH kaMsena saha gatvA jarAsandhAya siMharathamArpayat / kaMsaparAkramamupavarNitavAMzca / jarAsandhaH kaMsAya svasutAM jIvayazasaM tathA kaMsena pitRkopaheto
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH citAM mathurApurIM ca dadau / tataH kaMso jarAsandhadattaM sainyamAdAya mathurAmAgatya pitaraM baddhvA paJjare cikSepa / ugrasenasyA'timuktAdayo'pare'pi putrA Asan / teSvatimuktaH pitRvyasanAd virakta: pravrajyAmAdade / tathA kaMsaH zauryanagarAt subhadraM svapoSaka mAhUya kRtajJatayA svarNAdidAnapUrvakaM saccakAra / athA'nyadA dhAriNI kaMsaM svabhartRmuktaye yAcitavatI / kintu kaMsaH kathaJcidapi pitaraM na mumoca / tato dhAriNI kaMsapriyANAM gRhaM gatvA jagAda-kaMso mayA tyaktaH, ugrasenastu tanna kimapi vived| ahameva tatra sAparAdhA'smi na tu matpatiriti sa mocyatAm' / kintu kaMsa: keSAmapi vacasograsenaM pUrvajanmakRtanidAnavazAd dRDhAgrahI na mumoca / aSTamaM parva - dvitIyaH sargaH anyedyuzca tatra kubjikAM gandhadhAriNImAgacchantIM dRSTvA vasudevaH papraccha-'ayaM gandhaH kasya kRte' / tata: sA'vocat-'idaM gandhadravyaM zivAdevyA samudravijayAya preSitam' / tato vasudevo mahyamapyetad rocate iti vadan krIDayA tadgandhadravyaM jahAra / tataH kruddhA sovAca-'evamastyata evA'tra ruddhastiSThasi' / tato vasudevena kathamevaM brUSe iti pRSTA sA bhIteva sarvaM nAgaravRttamAdita eva kathitavatI / ___ tato vasudevaH paurIrAkarSayituM nagare bhramAmItyevamAkSepa svasminnanumAya tatra vAsamanicchan dAsI visRjya rAtrau guTikayA veSAntaraM vidhAya purAd niragAt / bahirgatvA ca citAM nirmAya tatrA'nAthaM kaJcid mRtakaM dadAha / tathA gurUNAM kSamaNArthamekatra stambhe nijahastena patrakaM likhitvA lambayAmAsa / patre ca-'janairme guNA doSarUpeNa gurUNAmuktA ityato jIvanneva svaM mRtaM manyamAno vasudevo'nalapravezamakarot / tasmAt santamasantaM me doSa guravaH paurAzca kSAmyantu' iti lilekha / anantaraM dvijaveSaM vidhAya tato'cAlIt-taM cA'mArgeNa bhrAmyantaM dRSTvA rathasthA kAcid nArI pitRgRhaM gacchantI zrAntamimaM dvijaM rathe Aropayeti nijamAtaraM prArthayitvA rathe nItvA grAmamAgamat / ____ itazca vasudevaH sAyaM yakSagRhaM gato'nalaM praviSTa' iti vijJAya yAdavAH krandantastasya vasudevasya pretakAryANi cakraH / tacchatvA ca nizcinto vasudevo vijayakheTapuraM jagAma / tatra ca sugrIvanRpasya zyAmA-vijayasenAkhye kalAvidau dve putryAvabhUtAm / vasudevazca kalayA te jitvA pariNIya tAbhyAM ramamANo yathAsukhamasthAt / tatra ca tasya vijayasenAyAM patnyAmakrUro nAma putro'bhUt / samudravijayazca jarAsandhena satkRtya visRSTo bhrAtRbhiH saha svapuraM yayau / zauryapure ca nagare bhramantaM vasudevaM tadrUpamohitA nAgaryaH sarvadaivA'nvayuH / sa ca krIDayetastato bhraman kiyantamapi kAlaM vyatIyAya / anyadA ca mahAjanaH sametya rAjAnamuvAca-'vasudevasya rUpasaubhAgyena strIjano nirmaryAdo jAtaH' / tato yuSmAkamIpsitaM kariSyAmIti tamAzvAsya nRpo vyasRjat, tathA paricchadaM ca vasudevAyaitadvRttaM nA''khyeyamityupAdizacca / anyadA namaskartumupAgataM vasudevaM samudravijayo jagAda - 'tvaM krIDAdinA tanutAM prApto'si, tad bahirna gantavyaM, madgRha eva stheyam / navAH kalAH zikSasvA'dhItAzcA''varttaya, kalAvidAM goSThyA mano vinodaya' / tato vasudevastathA'stvityuktvA tathaivA'sthAt /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato'pi calitazca vasudevo'tighorAM mahATavIM prApya tRSArto jalAvarta saro jagAma / tatra ca ko'pi gajaH krodhAt tmnuddhaave| vasudevazca taM khedayitvA''ruroha / taM gajArUDhaM dRSTvA cA'rcimAlipavanaJjayau khecarau taM nItvA kunyjraavtodyaane mumucatuH / tatra cA'zanivegaH khecarezvarastasmai zyAmAM nAma svakanyakAM dadau, sa ca tayA saha yathAsukhamaraMsta / tathA tasyA vINAvAdyena tuSTo vasudevastasyai svena saha kadA'pyaviyogarUpaM varaM dadau / tathA kuta evaM varaM yAcase iti vasudevena pRSTA ca sovAca-'vaitADhye kinnaragItapure'cimAlI nRpo babhUva / tasya jvalanavegA-'zanivegau putrAvabhUtAm / arcimAlI ca jvalanavegaM rAjye nivezya vrtmaadde| jvalanavegasya ca vimalAyAM patnyAmaGgArako nAma putro'bhavat / ahaM cA'zanivegasya suprabhAkukSijA kanyA / jvalanavego'pyazanivegaM rAjye nyasya svarga prAptaH / aGgArakazcA'zanivegaM vidyAbalAd nirvAsya rAjyamagrahIt / ____ atha matpitA cA'STApadaM gata ekaM cAraNamuni rAjyaM me punarbhAvi na vetyapRcchat / tato muniruvAca-'tava sutAyA: zyAmAyA: patyuH prabhAvAt te rAjyaM bhAvi / sa ca jalAvarttagajajayAdupalakSaNIyaH' / tato matpitA munivAkyavizvAsAt tatra purI nirmAya tasthau / dvau khecarau ca jalAvarte sarasi sadaiva niyuktau / tvaM ca jitvA tadgajArUDhastAbhyAM dRSTo'trA''nItaH / matpitrA cA'zanivegena mayodvAhitaH / purA ca nAgendreNa dharaNendreNa vidyAdharaizca militvaiSa saGketaH kRto yad yaH ko'pyarhaccaityasamIpasthasAdhusamIpe sastrIkaM janaM haniSyati sa sadvidyo'pyavidyo bhaviSyati / ata eva mayA'viyogo aSTamaM parva - dvitIyaH sargaH vRto'si / yena mayA viyuktamekAkinaM tvAmaGgArako mA vadhIditi / tato vasudevastadvAcaM prapadya tayA saha ramamANaH kAlaM ninAya / athA'nyadA zyAmayA saha suptaM vasudevaM nizyaGgArako jahAra / vasudevazca vinidraH ko mAM haratItyacintayat / tathA zyAmAtulyamaGgArakaM pRSThe tiSTha tiSTheti vadantIM dhAvamAnAM zyAmAM ca dadarza / tAmaGgArako'sinA dvidhA'kArSIt / tena vasudevo'tyantaM pIDito dve zyAme aGgArakaM parito yudhyamAne dadarza / tato vasudeva iyaM mAyeti nizcitya muSTinA'GgArakaM mUni jaghAna / tatprahArapIDitena ca tena vyomno mukto vasudevazcampApuryA bahiH sarasi papAta / haMsavat tIrvA ca vasudevastaTodyAnasthaM vAsupUjyAyatanaM praviveza / tathA zrIvAsupUjyaM vanditvA tatra nizAmatItyaikena dvijena saha prabhAte campAM yayau / ___ tatra ca taruNAn pade pade vINApANIn dRSTvA dvijaM taddhetuM papraccha / tataH sa dvijo jagAda-'atra cArudattasya zreSThino rUpavatI gandharvasenA nAma kanyA sarvakalAkuzalA'sti / tasyAzca yo me gAndharve vijetA sa me bhartA bhaviSyatIti pratijJA'sti / tenaiSa sarvo jano gAndharvaparAyaNo dRzyate / mAse mAse ca sugrIva-yazogrIvanAmnorgAndharvAcAryayoragre parIkSA jAyate' / tacchrutvA vasudevaH zreSTha sugrIvamupagatya 'gautamagotro dvijo'haM skandilAkhyo gandharvasenAmicchan tvatsannidhau gAndharvamadhyeSye, mAM dUradezasthaM ziSyaM pratipadyasva' / sugrIvazca taM mUrkha matvA'nAdareNa samIpagaM cakAra / vasudevazca grAmyoktyA lokAn vinodayan svaM gopayaMzca gAndharvAdhyayanacchalAt tatra tasthau /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ___atha sugrIvabhAryayA ca vAdadine vasudevasya sutasyeva zivadaM cAru ca vAsoyugmaM samarpitam / vasudevazca purA zyAmAdattaM tadvAsoyugaM ca lokakautukaM vardhayan paryadhatta / nAgarAzca-ehi, manye'dya tvaM vidyayA gandharvasenAM jeSyasI'tyahasan / parSadaM gatazca sa lokairuccAsane sopahAsamupavezitaH / gandharvasenA ca tatrA''gatA bahUn gAndharvavido'jaiSIt / tataH svasya parIkSAkSaNe prApte vasudevo devatulyaM strImanoharaM nijaM rUpamAvizcakAra / gandharvasenA ca prekSya tatkSaNAt kSobhaM prAptA / janazca ko'sAviti tarkayan vismayaM gataH / lokairdattAM vINAM ca dUSayitvA sa gandharvasenApitAM vINAM gRhItvA tAM sajjayitvA padmacakrijyeSTabhrAturviSNukumArasya trivikramasambaddhaM gItaM vAdaya / evaM gandharvagasenayA prerita: sa puMveSA sarasvatIva tathA jagau yathA saparSadaM gandharvasenAM jigAya / / tatazcArudattaH zreSThI sarvAn vAdino visRjya vasudevaM sagauravaM svagRhamanayat / tathA vivAhakAle vasudevaM gotraM pRSTavAn / vasudevazca vihasya yat te mataM kulaM tadvadetyAcakhyau / tata zreSThyuvAca-'iyaM vaNikputrIti tvaM hasasi / kintu samaye'syA vRttAntaM kthyissyaami'| evamuktvA sa dvayorvivAhamakArayat / sugrIva-yazogrIvAvapi ca sve zyAma-vijayAkhye sute vasudevAya tadguNena prasannau dadatuH / / athA'paredhuzcArudatto vasudevamabravIt-'gandharvasenAyAH kulAdikamadya zRNu-iha nagara eva bhAnurnAma zreSThyAsIt / tasya subhadrA nAma patnI babhUva / tau cA'putratvena duHkhitau cAraNamuni papracchatuH / sa ca putraste bhAvItyAkhyAya gataH / ahaM ca tatsuto'bhavam / ekadA ca mitraiH saha krIDan sindhutaTaM prApto nabhogAminaH kasyA'pi manoharaM pAdanyAsamapazyam / strIpadaizca sapriyo'sAvityanumAyA'gre aSTamaM parva - dvitIyaH sargaH gacchan kadalIgRhaM puSpazayyAM phalakamasimanatidUra eva vRkSe lohakIlaiH kIlitaM khecaraM khaDgakoze cauSadhIvalayatrayaM cA'pazyam / mayA ca svabuddhyaikayauSadhyA mocito'nyayA samAropitavraNastRtIyayA ca sa khecarazcetana: kRtaH / ___tataH sa mAmavocat- 'vaitADhye zivamandirapure mahendravikramanRpaputro'mitagatiraham / mitreNa dhUmazikhena gauramuNDenA'nvitaH krIDan hImantaM parvataM gataH / tatrA'haM svamAtulasya tapasvino hiraNyaromNaH sukumAlikAM kumArI kanyAM dRSTvA kaamaato jAtaH / mitrAjjJAtvA mama pitA ca tAmAnAyya tayA mAM pariNAyitavAn / tayA sAdha ramamANathA'nyadA tasyAH kAmukena dhamazikhena saha krIDannatrA''gatastena kIlitaH, sA ca sakamAlikA tena hRtA / bhavatA ca mocito'smi, brUhi, kiM te karavANi ?' ahaM tvadarzanenaiva kRtakRtyo'smIti mayoktaH sa khecara utpatyA'gAt / ahaM ca mitraiH krIDan svagRhamAgamam / kramAd yauvanaM prAptazca pitronidezena sarvArthamAtulasutAM mitravatIM zubhadine paryaNaiSam / kalAsaktazca tasyAM bhogavimukho mugdho'sAviti pitrA takito lalitagoSThyAM niyojita: svairamupavanAdiSu vyavaharam / tathA kaliGga senAputryA vasantasenAyA vezyAyA gRhe dvAdazAbdAni nyavasam / tatra cA'jJAnAt SoDaza svarNakoTayo vyayitAH / pazcAcca ni:sva iti kRtvA kaliGgasenayA nirvAsitaH / tataH pitroddhRtyuM jJAtvA vyathito dhairyamAdhAya vANijyArthaM svabhAryAyA bhUSaNAni nItavAn / anyadA ca mAtulena saha prasthitastairbhUSaNairuzIravartinagare kArpAsaM krItavAn / tatastAmraliptyAM gacchatazca me tatkArpAso
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH davAgninA dagdha iti mAtulena mandabhAgyo'hamiti kRtvA tyaktaH / tatazcaikAkyapyazvArUDhaH pazcimAM dizaM prasthitaH / so'pyazvo mRtaH / tata: pAdacArI sudIrghamArgakhinnaH kSut - tRSArdito vaNigjanasambhRtaM priyaGgunagaraM prApta: / tatra piturmitreNa surendradattena dRSTa: putravad vastrA'nnAdyaiH satkRto yathAsukhamasthAm / 40 tena vAryamANo'pi ca tato vRddhayA dravyalakSamAdAya dhanopArjanArthamupAttabhANDo'haM pravahaNena samudraM prAvizam / tato yamunAdvIpaM prApyA'ntadvIpapurAdiSu gatAgataM kurvannaSTau svarNakoTIrupArjayam / tato jalamArgeNa svadezaM prati prasthitaH sphuTite yAnapAtre kimapi phalakamAsAdya saptabhirvAsarairambudhiM tIrtvAdumbarAvatIvelaM nAma taTaM prAptavAn / tatra ca rAjapuraM nAma puraM kathamapi prApya bahistasyA''zramaM gata uttuGgavaTavRkSatale dinakaraprabhaM parivrAjakaM tridaNDinaM dRSTvA tasmai svakulAdikamAkhyAtavAn / tena ca prasannena putravadupacaritaH / anyedyuzca 'dhanArthIva lakSyase, tadehi parvataM gacchAvaH / tatra te rasaM dAsyAmi / yena tava yathAruci svarNakoTayo bhaviSyantI' ti tenoktaH / tataH so'haM ca calitAvanekasAdhakasamanvitAM mahATavIM prAptau gacchantau parvatasya nitambe bahuyantrazilAdiyuktaM mahAbilaM gatau / tridaNDikaca taddvAraM mantreNodghATayAmAsa / tato durgapAtAlAbhidhAnaM tanmahAbilaM pravizya tatra bahu bhrAntvA rasAkaraM kUpaM prAptau / tacca kUpaM narakadvAravad bhISaNaM caturhastavistAramAsIt / tatazca tena 'kUpaM praviza, alAbunA rasaM gRhANe' tyuktastadgRhItarajjvA maJcikayA kUpe prAvizam / tadA catuH puruSanimnaM mekhalAparivAritaM rasaM dRSTvA yAvadAdadAmi tAvat kenacit puruSeNa niSiddhAH / aSTamaM parva dvitIyaH sargaH tadA'hamavocaM- 'yaccArudatto vaNigasmi, tridaNDinA rasArthaM pravezito'smi, tanmAM kiM niSedhasi ?' tataH so'vocat - 'ahamapi vaNigasmi dhanAkAGkSI, tena tridaNDinA rasakUpe kSiptaH / mamA'parakAyo rasena bhakSitaH / tanmA viza, ahaM te'lAbuni rasaM kSepsyAmi' / tato mayA datte'lAbuni sa rasaM pUrayAmAsa / tacca maJcakAdadhastAd baddhvA rajjumahamakampayam / sa tridaNDI ca rajjuM cakarSa / mayi taTAsannaM gate ca sa rasamayAcata, maJcakAcca nottArayati sma / tato'haM taM lubdhaM durjanaM jJAtvA rasaM kUpe'kSipam / sa ca mAM samaJcakaM kUpe'kSipat / tenA'haM vedyAmapatam / tato niSkAraNopakArI sa vaNig mAmavocata- 'mA viSIda, rasAntarna gato'si / vedyAM sthito'sItyetat sAdhu / yadA'tra godhaiti, tadA tatpucchamavalambya dvAraM gamiSyasi tadAgamanaM pratIkSasva' / tataH sa puruSo mRtaH / ahaM ca namaskAramantraM japan kiyantaM kAlaM tatrA'sthAm / anyadA ca bhISaNaM zabdaM zrutvA cakito'haM vaNigvacaH smRtvA godhA''yAtIti nizcayaM kRtavAn / rasaM pAtumAgatAyAH pItvA valitAyAzca tasyAH pucchamubhAbhyAM hastAbhyAM dRDhamagRhNAm / nadyA gopucchalagno gopAla iva godhApucchalagno'haM tataH kUpAd niragAM, bahirAgatya ca tatpucchamamuJcam / mUcchitazca bhUmau patitaH kathaJcillabdhasaMjJaH paryaTan vanaM prAptaH zilAmArUDhavAn / kazcid mahiSazca zRGgeNa tAM zilAM tADayAmAsa / atrA'ntare so'jagareNa gRhItaH / tayoryudhyamAnayozcA'haM zilAt uttIrya palAyito vegena vanaprAntavartinaM grAmaM prAptaH / tatra mAtulamitreNa rudradattena dRSTaH pAlitazca punarnavIna ivA'bhavam / tatra ca tato lakSakaprAyaM bhANDaM gRhItvA tena saha svarNabhUmiM
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH prasthita iSuvegavatIM nadI mArge uttIryA''vAM girikUTe vetravane gtau| tatazca TaGkaNadezaM prApya dvau meSau krItvA tadAruhyA'japathamatItavantau / tato rudro'vocat-'ataH paraM na pAdacAri gantavyo dezaH / ato meSau hatvA'ntarlome bahirmAse bhastre vidadhAvahe / tayorantaHpraviSTau cA''vAM bhAraNDapakSibhirmAsabhramAdunnItau svarNabhUmiM prApsyAvaH' / tato'hamavocaM-'yayoH sAhAyyena durgamAM bhUmi laGgitavantau tau bandhubhUtAvetAvajau kathaM hanvaH' / tataH kruddho rudro'bravIt-'naitau tAvakAviti tvayA na niSeddhavyo'ham' / evamuktvA sa Adau nijaM meSamavadhIt / dvitIyazcA'jo mAM kAtaradRSTyA'pazyat / taM ca tvAM trAtuM nA'haM samarthaH, tathA'pi tava jaino dharmo mahAphala: zaraNamastvi 'tyahamavocam / tathA so'jo mayA kathitaM dharma namrazirasA prapadya maddattaM namaskAramantraM cA' zrauSIt / tathA rudreNa hata: sa devatvaM prApa / tatazcA''vAM kSuramAdAya tayorbhastrayorantaH praviSTavantau / bhAraNDAbhyAmunnItau cA''vAm / kintu sarvAmiSecchayA yudhyamAnayordvayorahaM mArge sarasyapatam / tataH kSureNa bhastrAM vidArya sarastItvA'gre gacchan vane mahAgirimArUDhaH kAyotsargasthaM muni dRSTvA taM vanditavAn / __sa ca dharmalAbhAziSaM dattvovAca-'cArudatta ! tvamiha durgabhUmau kathamAgata: ? iha surAdikaM vinA nA'nyasya gatirasti / eSo'hamamitagatiryastvayA purA mocitaH / tadAnIM hi tato'hamutpatyA'STApadasamIpe zatrumagrahISam / kintu sa mama priyAM tyaktvA palAyyA'STApadaM jagAma / ahaM ca patantIM tAM priyAM nItvA svasthAnamagamam / matpitA ca rAjye mAM nyasya cAraNamunyohiraNyasvarNakumbhayoH pArzve vrataM gRhItavAn / mama ca manoramAyAM patnyAM aSTamaM parva - dvitIyaH sargaH siMhayazA nAma putro'bhavat / tathA dvitIyo varAhagrIvo nAma putro'bhavat / tathA vijayasenAyAM palyAM gandharvasenA nAma sarvakalAkuzalA rUpavatI putrI cA'jAyata / tato'haM dvayoH putrayo rAjyaM yauvarAjyaM vidyAzca dattvA tayoreva cAraNamunyotamagrahISam / ayaM ca lavaNAbdhimadhyasthaH kumbhakaNThako nAma dvIpaH, ayaM parvatazca karkoTako nAma / atraiva sthitastapaH karomi' / evamuktvA kathamatrA''gama iti tena pRSTazcA'hamapi sarvamAtmavRttAntamakathayam / atrA'vasare ca tatra vihAyasA dvau vidyAdharau tattulyarUpau tatraitya taM praNematuH / rUpasAdRzyAcca tau munisutAviti mayA jJAtau / munizca cArudattaM praNamatamiti tAvuvAca / tau ca tAta tAteti jalpantau mAM praNamyopavivizatuH / tadaiva ca tatra divo devavimAnamavAtarat / devazca tadvimAnAdavatIrya mAM natvA munimapyavandata / tAbhyAM vidyAdharAbhyAM vandanaviparyayaM pRSTazca sa devo'vadat-'ayaM cArudatto mama dharmAcAryaH / kAzIpuryA dvau parivrAjau subhadrA-sulase bhaginyau sarvazAstranipuNe babhUvatuH / tAbhyAM ca bahavo vAdinaH parAjitAH / anyadA ca yAjJavalkyo nAma parivrAD vAdAyA''yayo, tatra ca jito jetaH zuzrUSaka: syAditi pratijJA jAtA / tathA tena sulasA jitA dAsIkRtA ca / sa yAjJavalkyazca tayA taruNyA sevyamAna: kAmavazaM gatastayA saha surasamIpe nivasan cikrIDa / tasyAM ca tasya suto'jAyata / lokApavAdabhayAcca tau pippalatale sutaM vihAya palAyitau / subhadrA ca tajjJAtvA tatrA''gatya svayaM mukhe patitaM pippalaphalaM bhakSayantaM taM bAlakaM gRhItvA pippalAda iti nAma kRtvA
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pAlayAmAsa / vedAdizAstraM pAThayAmAsa ca / sa ca mahAprAjJo vAdidarpabhaJjako'bhavat / sulasA - yAjJavalkyau ca tato vAdArthaM samAjagmatuH / sa ca dvAvapi vAde jitvA tau nijapitarau jJAtvA''bhyAmahaM tyakta iti kruddhaH pitRmedha - mAtRmedhayajJayostAvavat / 44 tadAnIM ca pippalAdasya ziSyo vAgbalirnAmA'haM pazumedhAdiyajJaM kRtvA bhayaGkaraM narakamAsadam / narakAdRddhRtya ca paJcavArAn pazuSu jAtaH, punaH punarnirdayairdvijairyajJe vinAzitaH / tataH TaGkaNe'jo jAto'munA cArudattenopadiSTadharmA rudreNa hataH saudharmamAnuvam / tadayaM cArudatto mama dharmAcAryaH / tasmAt sa eva kramamullaGghya pUrvaM namaskRto myaa'| tacchrutvA tau khecarAvUcatuH - 'ayaM taveva matpiturapyupakArI' / tataH sa devo mAmavocat - ' tava kimahaM pratyupakaromi / tato mayA samaye samAgaccherityuktastirohitavAn / tAbhyAM vidyAdharAbhyAM cA'haM zivamandirapuraM nItaH / tatra tAbhyAM tajjananyA ca satkRto'sthAm / atha tau gandharvasenAM nijabhaginIM pradazyaivamUcatuH pravrajaMstAta AvAmevamAdizat-yad vasudevakumAraH kalAsvamUM jitvA pariNeSyatIti jJAninA mamA''khyAtam / tanmadbandhorbhUcarasya cArudattasyeyamarpaNIyA / yena bhUcaro vasudeva imAM sukhaM pariNayet' / tata imAM svaputrIM gRhItvA gaccha' / tAbhyAmevamukto'haM yAvaccalAmi tAvat sa devo'bhyagAt / tathA sa devastau khecarAvanye ca tadAzritA vidyAdharA vyomayAnenA'klezena mAmihA''ninyuH / svarNa- mANikya muktAnAM koTikoTImeM dattvA te sarve svaM svaM sthAnaM jagmuH / prAtazca sarvArthamAtulaM bhAryAM mitravatIM vasantasenAM vezyAM cA''baddhaveNikAmapazyam / tadasyA gandharvasenAyA utpattiste mayA kathitA / enAM aSTamaM parva dvitIyaH sargaH vaNikputrIti mA'vajJAsI: / tato vasudevazcArudattAdimaM vRttAntaM zrutvA'tyantaM prasanno gandharvasenayA saha sukhaM reme / atha caitre mAsi tayA sahodyAnaM gacchan rathArUDho mAtaGgaveSAM mAtaGgaparivRttAM kanyAM vasudeva aikSiSTa / gandharvasenA ca mAtaGgakanyA - vasudevau parasparaM savikArau prekSya saroSA sArathi vegena rathacAlanamAdideza / vasudevazcopavanaM gatvA tayA saha krIDitvA ca campAnagarImAgataH / mAtaGgasamUhAcca kAcijjaratI mAtaGgikopetyA''zIrvacanamuccAryopavizya vasudevamuktavatI / 'purA vRSabhadhvajaH svaM rAjyaM putrANAM sveSAM ca vibhajyA'dAt / kintu tadA tatra nami-vinamI nA'bhUtAm / tau cA''gatAvalabdharAjyau rAjyArthaM vratasthamapi taM prabhuM bhejAte / dharaNendrazca tayordvayoH pRthak pRthak zreNyo rAjyamadAt / kAlAntare ca tau rAjyaM sutebhyo dattvA prabhusannidhau pravrajya zivaM jagmatuH / namiputro mAtaGgazca pravrajya svargaM yayau / tadvaMze prahasito nAma vidyAdharezvaro'sti / ahaM tasya hiraNyavatI nAma bhAryA'smi / mama putrazca siMhadaMSTrastasya putrI ca nIlayazA:, yA tvayA'dRzyata / tAM tvaddarzanena kAmArtto pariNaya, ayaM zubhaH kSaNaH, sA vilambaM na shte'| tato vasudevo vicArya vakSyAmi, samaye samAgaccheriti tAmuvAca / sA ca tAvadahaM jIviSyAmi na veti ko vetti ? evamuktvA kvA'pi yayau / athA'nyadA vasudevo grISme jalakrIDAM vidhAya gandharvasenayA saha zizye / tadAnIM caiko bhUtastaM kare dRDhaM gRhItvottiSTheti vadannaharat / tathA taM citAsamIpaM nItavAn / tatra gatazca vasudevo jvalitamagni tAM ca hiraNyavatIM bhISaNarUpAmapazyat / candravadana ! tava
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH svAgatamastvityAdarAt tayA proktazca sa pretastasyai vasudevaM samarpya tayA satkRtastirohitavAn / tataH sA hiraNyavatI vasudevamUce'kumAra ! tvayA kiM vicAritam ? idAnImapi mamA''grahAccintaya' / tadAnImeva ca pUrvaM dRSTA sA nIlayazAH sakhIbhiH parivRtA tatrA''gatA / tayA pitAmahyA ca svapriyaM gRhANetyuktA sA vasudevaM gRhItvA vihAyasA yayau / 46 tataH prAtarhiraNyavatI vasudevaM jagau - 'asau hImAnnAma mahAgirirmeghaprabhanAmnA vanena vyApto'sti / cAraNAdhiSThite cA'tra parvate jvalanaputro'GgArako vidyAdharendro bhraSTavidyo vidyA: sAdhayati / tasya ca vidyAzcireNa setsyanti, kintu tvaddarzanAdAzu setsyanti / tadgatvA tasyopakartumarhasi / tato'lameteneti vasudevenoktA sA taM vaitADhye zivamandirapuramanaiSIt / siMhadaMSTranRpeNa svagRhe nItvA yAcitazca vasudevastAM nIlayazasaM pariNItavAn / tadAnIM ca tatra tumulaM zrutvA kAraNaM pRSTo dvArapAla uvAca - 'iha zakaTamukhaM nAma nagaramasti / tatra nIlavAnnAma nRpo nIlavatI tasya bhAryA tayornIlAJjanA nAma putrI nIlanAmA putrazca santi / nIlasya nIlAJjanayA prAkpratijJA jAtA yat tvatputryA mama putrasya pANigrahaH kArya: / tatra nIlAJjanAyA iyaM tava priyA nIlayazA putrI / nIlasya ca nIlakaNThanAmA putro'bhavat / nIlazca prAkpratijJAnusAreNa putrArthe nIlayazasamayAcata / kintu sihadaMSTreNa pRSTo bRhaspatimuniruvAca-'viSNorardhacakriNaH pitA vasudevo'syA varo bhAvI' / tattvaM vidyayehA''nIta imAM pariNItavAnasi / nIlazca tadarthaM samAgato jitazca, tena tumulo jAyate' / tacchrutvA prasanno vasudevastayA saha krIDan zaradi vidyAdharAn vidyauSadhAdyarthaM DrImantaM gacchato dadarza / aSTamaM parva dvitIyaH sargaH atha sa vasudevo nIlayazasaM mahyamapi vidyAM dehItyuktavAn / sA ca tathA'stvityuktvA tamAdAya DrImantamadriM yayau / tatra ca vasudevaM riraMsuM jJAtvA sA kadalIgRhaM vikRtya taM ramayantI mayUramekaM dRSTvA tasya pUrNakalApena vismitA taM grahItuM svayaM dadhAve / sa ca dhUrto mayUrastAM svasamIpagatAM svasmin samAropya nabhasi nItvA jahre / taM mayUramanudhAvamAnazca vasudevo ghoSaM kamapi prApya tatra gopAlikAbhiH satkRto rAtrimativAhya prAtardakSiNAM prati prasthitavAn / girisamIpasthaM grAmaM prApya ca tatroccairvedadhvaniM zrutvA kamapi dvijaM taddhvanikAraNaM pRSTavAn / tato dvija uvAca- 'rAvaNakAle nAradAya divAkaro vidyAdharaH svasutAmadAt / tadvaMzyaH suradevo dvijo'tra grAme grAmaNIrasti / tasya kSatriyAyAM bhAryAyAM vedajJA somazrIrnAma kanyakA'sti / tatpitrA ca karAlo jJAnI tasyA varArthaM pRSTo ya etAM vede jeSyati sa enAM pariNeSyatI' tyuvAca / tAmeva vijetumatra loko'nizaM vedAbhyAsaparo'sti / atra brahmadattanAmopAdhyAyo'sti' / tacchrutvA vasudevo dvijarUpaM vidhAya tamupAdhyAyamUce- 'ahaM gautamagotra: skandilastvatto vedAnadhyeSye' / tatastenA'nujJAtastato vedAnadhItya somazriyaM vede jitvA pariNinAya / tayA ramamANazca sa udyAnaM gatastatrendrazarmanAmAnamaindrajAlikaM vismayakAriNIM tadvidyAM ca dRSTvA tatastAM vidyAmayAcata / tataH sa aindrajAlika uvAca - 'imAM mAnasamohinIM vidyAM gRhANa / iyaM vidyA sAyaM samArabdhA prAtA raverudaye siddhyati / kintu tatropasargA jAyante iti ko'pi sahAyaH kriyatAm' / tato vaidezikasya me na ko'pi mitramiti vasudevenoktaH so'vadat- 'tavA'hameva mitraM mama patnI
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSatam-gadyAtmakasAroddhAraH vanamAlikA ca' / tato vasudevastasmAd vidyAM gRhItvA japan tenendrazarmaNA zibikAyAmAropyA'pahataH / vasudevazca tamupasargaM jJAtvA vidyAM jajApa / prAtazca tAM mAyAM jJAtvA zibikAyA avatIryendrazarmAdiSvanudhAvamAneSvapi gatilAghavAt tAnatItya sAyaM tRNazoSakaM nAma grAmaM prApa / tatrA''yatane supto narabhakSakeNA''gatyotthApitaH / vasudevazca taM muSTibhirnighnan ciraM yuddhvA vastreNa baddhvA bhUmau ciramAsphAlya gatAsuM cakAra / prAtazca lokastad dRSTvA prasanno vasudevaM rathe samAropya tUryAdipUrvakaM grAme pravezayAmAsa / tathA tasmai tatkSaNaM paJca kanyAzatAni dadau / vasudevazca tAn tathA kurvato niSidhya ko'sau narabhakSaka ityapRcchat / 48 teSvekaH puruSo jagAda - kaliGgeSu zrIkAJcanapure jitazatrunRpasya sodAso nAmA'yaM suto mAMsagRdhnuH / nRpastu svayaM deze prANyabhayapradaH / sa nRpazca putreNa pratidinamekamayUramAMsaM yAcitastadanabhimatamapi prapannavAn / ekadA ca vaMzagireH pAkAya sUdena samAnItaM mayUraM hataM mArjAro'pajahAra / tato bhayAt sUdo mRtabAlasya mAMsameva paktvA tasmai dadau / sodAso'pyadya susvAdumAMsaM kasyeti sUdamapRcchat / sUdena yathAtathaM kathitazca sa svayameva mAMsArthaM bAlAnapajahAra / nRpeNa jJAtvA ca krodhAt sa dezAd nirvAsitaH / tataH sa sodAso'tra durge vasan pratyahaM paJcaSAn narAn hanti sma / sa tvayA sAdhu hataH / tairevamukto vasudevastAH kanyAH pariNIya tAM rAtriM tatroSitvA prAtaracalagrAmaM prAptavAn / tatra ca sArthavAhaputrIM mitrazriyaM jJAninA tasyA varatvena purA kathito vasudevaH pariNItavAn / vedasAmapuraM gacchaMzca vanamAlikayA''hUya nijagRhaM nItaH / tayA aSTamaM parva dvitIyaH sargaH vasudevo'yamityAkhyAtastatpitA taM satkRtyovAca - atra kapilo nAma nRpo'sti, tasya kapilAyAH kanyAyAH jJAninA tvaM giritaTagrAme tiSThan varaH kathitaH / tattvAmAnetuM rAjJA majjAmAtaindrajAlika indrazarmA preSitaH / kintu tvaM madhya eva palAyya kvA'pi gata ityatraitya sa Akhyat / diSTyA''gato'si / tasya nRpasyA'zvaM damaya / tasyA vivAhe sA pratijJA'sti' / tato vasudevo rAjJo'zvamadamayat kapilAM pariNinAya ca / tathA tena nRpeNa tatputreNAM'zumatA'pi ca pUjitastatra vasan kapilAyAM kapilaM nAma putraM janayAmAsa / anyadA ca hastibandhe gato hastinaM baddhvA tamArohaMstaM nabhasyutpatantaM muSTinA jaghAna / sa ca patannIlakaNThanAmA vidyAdharo babhUva, yaH purA nIlayazovivAhe yoddhumAgataH / tato'Tan vasudevaH sAlaguhAkhye pure samAgatastatra bhAgyasenaM nRpaM dhanurvedamadhyApayAmAsa / tatra ca bhAgyasenena yoddhuM tadagrajaM meghasenamAgataM parAjigye / tato vasudevo bhAgyasenasya padmAvatIM kanyAM meghasenasyA'zvasenAM ca kanyAM pariNItavAn / tatra ca tAbhyAM ciraM rantvA bhaddilapuraM gatassa: tatrA'putrasya mRtasya puNDhrarAjasyauSadhivazAt puMveSAM puNDhAM nAma kanyAM rAjyaM kurvatIM pariNIya tasyAM puNDraM nAma sutaM janayAmAsa / sa puNzca tatra pazcAd nRpo'bhavat / tatra cA'GgArako nAma vidyAdharo vasudevaM haMsavyAjenA'pahRtya gaGgAyAM cikSepa / prAtazca vasudeva ilAvardhanapure sArthavAhasyA''jJayA tatprAsAdaM praviSTavAn / tatprabhAvAcca tasya sArthavAhasya svarNalakSaM lAbho'jani / tataH sa vasudevaprabhAvaM jJAtvA sagauravaM taM satkRtya svarNarathe samAropya nijagRhamAnIya nijAM ratnavatIM nAma kanyAM dadau /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 .....51 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ___anyadA cendrotsave sa zvazureNa saha divyaM rathamAruhya mahApurapuraM yayau / tatra ca purAd bahireva nUtanAn prAsAdAn prekSya kimidaM dvitIyaM puramiti zvazuraM papraccha / tataH sArthavAha uvAca-'atra somadatto nAma rAjA'sti / tasyAH somazrI ma kanyA'sti / tasyAH svayaMvarArthamime prAsAdA nirmApitAH / bhUyAMso nRpAzcA''hUtAsteSAmakuzalatvAd visRSTAH' / tacchRtvA vasudevo gatvendrastambhaM nanAma / nRpasyA'ntaHpuramapi tadAnIM tatrA''gatamAsIt / tadA ca nRpasya gaja AlAnamutpATya tatrA''gato rathAd rAjakumArI bhUtale pAtayAmAsa / vasudevazca tAmazaraNAM dInAM dRSTvA gajaM khedayitvA chalayitvA ca tAmekasmin gRhe nItvottarIyapavanAdinA samAzvAsayAmAsa / tataH sA dhAtrIbhirgRhaM nItA / vasudevazca zvazureNa saha svaM sthAnaM jagAma / tatra ca yAvad vasudevaH snAtabhukto'sthAt tAvat tatraitya nRpapratihArI natvA'bravIt-'purA somadattanRpasya somazrInAmaputryAH svayaMvaro'bhUt / kintu tasyAH sarvANamuneH kevalotsave samAgatAn devAn pazyantyA jAtismaraNaM jAtam / tatprabhRti ca sA maunamAsthitavatI / mayA caikadA rahasi pRSTA'brabIt-'mahAzuke devo mayA saha ciraM bhogAnabhukta / ekadA ca mayA saha nandIzvarAdiSu yAtrAM kRtvA svasthAnamAgacchan sa cyutavAn / ahaM ca zokA" tamanveSayantI kuruSu gatvA kevalajJAninau kva me patirityapRccham / tau ca tava patirharivaMze nRpagRhe jAto'sti, tvamapi cyutvA rAjJaH putrI bhaviSyasi / yadA cendrotsave sa tvAM gajAt trAsyate, tadA sa punastava patirbhaviSyatItyUcatuH / tatastaM vanditvA svasthAnaM gatA cyutvA ca somadattanRpasya kanyA'bhUvam / sarvANamunikevalotsave ca devAn dRSTvA jAtismaraNaM prAptA maunamAsthitA'smi / tatastasyA vacaH aSTamaM parva - dvitIyaH sargaH zrutvA'haM sarvaM rAjJe niveditavatI / rAjJA ca svayaMvare samAgatAH sarve nRpA visRSTAH / tvayA gajAd mocitAyAzca tasyAH pratyayo jAtaH / tattvAmAnetuM preSitA'smi, tadehi, tAM pariNaya ca' / tato vasudevastayA saha gatvA somazriyaM pariNIya tayA saha sukhaM reme / anyadA ca nizi prabuddho vasudevastAmadRSTvA dinatrayaM rudaneva zUnyamanaskastasthau / anantaraM copavane sthitAM tAM dRSTvA ki naSTA'sItyapRcchat / tataH sovAca-'tvadarthaM mayA viziSTo niyamo gRhIto'sti, tata eva dinatrayaM maunena sthitA'smi / etAM devatAM pUjayitvA punarmama pANigrahaNaM kuru / atraiSa vidhirasti' / tato vasudevastathA cakAra / devyA nirmAlyamiti kRtvA tayA madyaM pAyitazca vasudevastayA ratisukhamanvabhUt / ekadA tayA samaM suptazca nizi prabuddhastAmanyarUpAM dRSTvA kA'sIti papraccha / tataH soce-'dakSiNazreNyA suvarNAbhapure citrAGgo nAma rAjA babhUva / tasyA'GgAravatyAM priyAyAM mAnasavegaH putro vegavatyahaM kanyA ca jAtau / citrAGgastu putra rAjye nidhAya pravavrAja / madbhAtrA ca tava patnI hRtA / kintu mahAsatI sA taM na svIcakAra / mAM sakhIM manyamAnA tvAmAnetumAdizat / atrA''yAtA tvAM dRSTvA ca kAmArtA'hamIdRzamakArSam / tvaM mama patirasi' / prAtazca loko vegavatIM dRSTvA vismayaM jagAma / sA'pi patyAjJayA somazrIharaNaM loke jagAda / anyadA ca ratizrAnto nizi tayA saha supto vasudevo mAnasavegena khecareNA'pahRtaH / vasudevazca jJAtvA muSTyA taM jaghAna / prahArapIDitazca sa taM gaGgAjale'muJcat / vasudevazca khecarasya vidyA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sAdhayatastatrasthasya caNDavegasya skandhe'patat / tena ca tasya vidyA sidhyati sma / tataH sa khecarastvatprabhAvAd me vidyA siddheti ki te dadAmItyuvAca / vasudevazcA''kAzagAminI vidyAM yayAce / tatastena dattAM tAM vidyAmAdAya vasudevaH kanakhalasya dvAre samAhitaH sAdhayitumArebhe / caNDavege gate ca vidyudveganRpakanyA khecarI madanavegA tatrA''gatA vasudevaM dRSTvA kAmAta taM hatvA vaitADhyaparvate nItvopavane'muJcat / svayaM cA'mRtadhArAkhye nagare prAvizat / prAtazca trayastabhrAtaro dadhimukho daNDavegastasya vidyApradazcaNDavegazcaitya natvA taM pure nItvA madanavegayA pariNAyayAmAsa / vasudevazca tayA saha sukhaM reme / anyadA ca tayA toSito vasudevastasyai varaM dadau / ___ ekadA ca dadhimukho vasudevaM natvA'bravIt-"divastilaka nAmni nagare trizikharo nAma nRpo'sti / sa ca nijaputrasya sUrpakasyA'rthe madbhaginIM yayAce / matpitA vidyudvegazca tasmai tAM nA'dAt' / matpitrA pRSTo hi cAraNamunirakathayat-'harivaMzyo vasudevastava putryA varo bhAvI / gaGgAyAM vidyAM sAdhayatazcaNDavegasya skandhe sa patiSyati, tena ca tasya vidyA setsyati' / tacchrutvA ca vizeSato nA'dAt tasmai svaputrIm / tena kruddhena trizikhareNa balavatA baddhvA sa nIto'sti / tanmadanavegAyA dattaM varaM smaran zvazuraM moktumarhasi / namivaMze tatputra: pulastyo'bhUt / tasya vaMze cA'riJjayapurezvaro meghanAdo'bhUt / jAmAtA subhUmacakrI ca tasmai zreNidvayaM divyAni brahmAgneyAdikAnyastrANi ca dadau, tasya vaMze rAvaNo vibhISaNazcA'bhUtAm / vibhISaNasya vaMze ca mama pitA vidyudvegaH / kramAyAtAni tAnyastrANi gRhANa / mahAbhAgyasya te tAni saphalAni aSTamaM parva - dvitIyaH sargaH syurmandabhAgyasya tAnyaphalAni' / tato vasudevastAnyastrANi gRhItvA'sAdhayat / trizikharazca madanavegAM bhUcarAya pradattAM zrutvA kruddhaH svayaM yoddhamAyayau / vasudevazcA'pi mAyAnirmitaM vidyAdharApitaM svarNamukhaM rathamAruhya dadhimukhAdibhiH parivRto yuyudhe / tathaindrAstreNa trizikharasya mUrdhAnaM cchittvA vasudevo divastilakapurametya zvazuramamocayat / tata etya zvazurapure vasato vasudevasya madanavegAyAmanAdhRSTinAmA putro'bhavat / anyadA ca siddhAyatanayAtrAM kRtvA''gato vasudevo madanavegAM vegavatyehItyabravIt / tena ca kruddhA sA'ntargRha zayyAM jagAma / tadAnIM ca trizikharapatnyA sUrpaNakhyA madanavegArUpayA tad gRhaM dagdhvA vasudevo'pahataH / tathA hantumicchayA tayA sa rAjagRhasamIpe muktastRNapuJjasyopari patitaH / jarAsandhastuti zrutvA ca tannagaraM rAjagRhaM jJAtvA tatra gato dyUtaiH svarNakorTi jitvA yAcakAya dadau / tatazca sa ArakSairbaddhvA nRpasamIpaM nIyamAno vinA'parAdhaM kiM mAM badhnAsIti tAn pRSTavAn / tataste UcuH-'jarAsandhasya jJAninA kathitaM yat, prabhAte yaH svarNakoTi jitvA yAcakAya dAsyati tatputrastava hantA / tvaM sa evA'sIti vinA'parAdhamapi hanyase' / evamuktvA ca te vasudevaM bhastrAyAM kSiptvA'pavAdabhayAd hantumicchavo guptamadreraloThayan / atha vegavatyA dhAtrI ca madhya eva tamagrahIt / tayojhamAnazca vasudevo dadhyau-'manye cArudattavannabhasi bhAruNDena gRhIto'smi' / tayA parvate muktazca vegavatyAH padadvayamupalakSya bhastrAyA nirgatavAn / rudatIM ca tAmAliGgya tvayA kathamahaM dhRta ityapRcchat /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sA cA'zrUNyunmRjyA'vocat- 'zayanotthitA'haM zayane tvAmapazyantI sahA'ntaH purastrI bhI rudatI prajJaptyA vidyayA tava haraNaM patanaM ca jJAtavatI / tataH paraM vRttamajAnAnA ca tvadviyogArttA kaJcitkAlamativAhya nRpAjJayA tvAmanveSTuM bhrAmyantI siddhAyatane madanavegayA saha dRSTavatI / tatastvAmanusarantI puramAgatya pracchannaM sthitA tvayA mannAmoccAraNaM zrutvA svasmiMstava snehaM jJAtvA virahajaM kaSTaM muktavatI / tadA ca kruddhA madanavegA gRhaM praviSTA / sUrpaNakhI cauSadhibalAd gRhaM dagdhvA madanavegArUpeNa tvAmapajahAra / tayA nIyamAnaM tvAM grahItuM dhAvamAnA'haM sUrpaNakhyA dRSTA tarjitA ca / tataH palAyya caityaM yAntI munimalaGghayam / tena ca mama vidyA bhraSTA / tadAnImeva ca dhAtrI militA / tAM cA'haM tvadanveSaNAya preritavatI, sA ca bhrAmyantI parvatAd nipatantaM bhastrAntaHsthaM tvAM dRSTvA gRhItavatI / tathA nItvA hrImattIrthe paJcanade vimuktavatI / i vRttAntaM zrutvA sa tatra tApasAzrame'sthAt / 54 athA'nyadA sa vasudevo nadyAM pAzabaddhAM kanyAM dRSTavAn / tadA vegavatyA preritaH svayaM ca dayAluH sa tAM kanyAM nAgapAzabandhAdamocayat / sA ca mUcchitA kanyA jalasekAdyupacAreNa labdhasaMjJA vasudevenotthApitA taM pradakSiNIkRtyA'vocat- 'tvatprabhAvAd mamA'dya vidyA siddhA / tathA'paraM vRttAntaM zrRNu - 'vaitADhye gaganavallabhapure namivaMze vidyuddaMSTro nAma nRpo'bhUt / ekadA ca sa pratyagvidehe pratimAsthitaM muniM dRSTvA 'ko'pyutpAto'yamityenaM varuNAcale nItvA hate 'ti svAnAdizya taM khecaraistADayAmAsa / munezca tasya zukla dhyAnasthasya tadAnImeva kevalamutpannam / kevalajJAnamahimArthaM ca dharaNendraH samAjagAma / tAMzca munerupasargaparAn dRSTvA sa krodhAd aSTamaM parva dvitIyaH sargaH bhraSTavidyAMzcakAra / tato'tidInAste UcuH ko'yamiti na vidmo vayam / asAvutpAta iti vidyuddaMSTreNa preritA idaM karmA'kArSma / tato dharaNendra uvAca - 'yuSmAkamajJAnamahaM kiM karomi ? bahutareNa klezena punarvo vidyA: setsyanti / kintu vidyuddaMSTrasya vaMze striyAH puruSasya vA rohiNyAdyA mahAvidyA na setsyanti, kintu mahApuruSasya sAdhordarzanAt tAH setsyanti' / evamuktvA dharaNendro nijaM sthAnaM yayau / iha ca tadvaMzodbhUtA kanyA ketumatI pureha vidyAH sAdhayantI puNDarIkaviSNunA pariNItA / tvatprabhAvAcca me vidyA siddhA / ahaM tadvaMzodbhavA bAlacandrAnAmA, tadvazaMvadAM mAM pariNaya' / vidyAsiddhinimittaM kiM te dadAmIti tayokto vasudevo vegavatyai vidyAM dehItyuvAca / tataH sA vegavatImAdAya gaganavallabhapuraM jagAma / vasudevazca taM tApasAzrayaM yayau / tadAnIM tatra gRhItavratau nijapauruSaM nindantau dvau nRpau samAyAtau / vasudeva udvegakAraNaM papraccha / tatastAvUcatuH - zrAvastyAmeNIputraH pavitrAtmA nRpo'sti / sa svaputryAH priyaGgusundaryAH svayaMvarArthaM bahUn nRpAn nyamantrayat / kintu tatputrI kamapi na vRtavatI / tena kruddhairnRpairyuddhamArabdham / kintu tatpitraikAkinA'pi sarve nRpA jitA vidrutAzca / ke'pi ca prANarakSArthaM girikandareSvaraNyAdiSu ca nilInAH / AvAM ca tApasau jAtau / tannijapauruSaM nindAmi / tacchrutvA vasudevastau jainadharmamabodhayat / tatastau prAvrajatAm / vasudevazca zrAvastyAM yayau / tatra gatazca sa udyAne tridvAraM devagRhaM prekSya mukhadvArasya dattairdvAtriMzatA'rgalairduHpravezatvAt pArzvadvAreNa tatra pravizya munergRhasthasya
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH mahiSasya ca pratimAM dRSTvA pRSTena kenacid vipreNokta:-'atra purA jitazatrunRpo babhUva / tasya putrazca mRgadhvaja AsIt / tathA kAmadevo nAma zreSThI cA'trA''sIt / sa ekadA svagoSThe gato daNDakAkhyena gopAlenokta:-'asyA mahiSyA mayA pUrvaM paJca tanayA hatAH / ayaM tu SaSThastanayo manoharAkRtirjAtamAtra eva caJcalanetro matpAdau namati / bhayAt kampamAnagAtrazcA'sti / tena dayayA mayA'yaM rakSitaH / tvamapyasyA'bhayaM dehi / yato'yaM ko'pi jAtismara iva lakSyate' / tenetthamuktaH zreSThI taM mahiSaM zrAvastyAmanayat / rAjA cA'pi zreSThinA prArthitastasya mahiSasyA'bhayaM dadau. zrAvastyAmayaM sarvatra nirbhayaM bhrAmyatvi'ti / kintu mRgadhvajakumAreNa tasya mahiSasyaika zcaraNazchinna iti rAjJA sa nirvAsita: pravrajyAM gRhItavAn / mahiSazcA'STAdaze dine mRtaH / tato dvAviMze dine ca mRgadhvajasya kevalamutpannam / devAdayazca tatrA''gatya kevalamahimAnaM kRtvA muni vavandire / jitazatrunRpazca mRgadhvajamuni papraccha-'mahiSeNa kiM vairaM bhavataH ?' tataH kevalI jagAda 'purA'zvagrIvo nAmA'rdhacakrayabhUt / tasya sacivazca harizmazrastAntriko dharma nininda / rAjA ca sadA dharma samarthayAmAsa / tena dvayovirodho vavRdhe / tau ca tripRSThA-'calAbhyAM hatau saptamaM narakaM prApya tata udvRttya bhavAn bhrAntvA'hamazvagrIvastava putro jAtaH / harizmazruzca mahiSo'bhUt / prAgvairAcca mayA sa hataH / mRtvA cA'yaM lohitAkSo nAmA'surezvaro jAto mAM vanditumAyAto'sti' / lohitAkSazca taM muni vanditvA tasya zreSThino mahiSasya munezca ratlamUrtIriha kArayAmAsa / tasya kAmadevazreSThino vaMze sampratyapi aSTamaM parva - dvitIyaH sargaH kAmadatta zreSThI tasya putrI bandhumatI cA''sAte / zreSThinA tadvarArthe pRSTazca jJAnyAkhyAt-'yo'tra mukhadvAramudghATayet sa te putryA varo bhaavii'| tacchrutvA vasudevastaddvAramudghATayAmAsa / zreSThI ca tatropetya vasudevAya tAM kanyAM dadau / rAjaputrI cA'pi kautukAt tad draSTuM pitrA saha tatrA''gatA vasudevaM dRSTvA kAmArtA jAtA / tato dvArapAlaH priyaGgusundaryAstAM dazAmeNIputracaritraM ca vasudevAya kathayAmAsa / tathA prAtaH priyaGgusundaryA gRhe'vazyamAgaccherityuktvA sa dvArapAlo yayau / vasudevazca nATakaM dadarza / tatrA' zrauSId yad-'namiputro vAsavo'bhUt / tadvaMzyA bahavo vAsavA abhUvan / tatra jAtaH puruhUtazca gajamAruhya paryaTannahalyAM gautamabhAryAM dRSTvA tAmAzrame ramayAmAsa / tatazcA'pagatavidyasya tasya puruSaliGgaM gautamazchedayAmAsa' / tacchRtvA ca bhIto vasudevaH priyaGgusundarIgRhaM na yayau / atha bandhumatyA saha supto rAtrau jAgarito vasudeva ekAM devIM dRSTvA kA'sAviti dadhyau / sA devI cA'pi kiM cintayasIti kathayantI taM pANau gRhItvA'zokavanikAM nItvA'vocat-'atra bharate zrIcandranapure purA'mogharetA nRpo'bhUt / tasya cArumatIkukSijazcArucandraH putro'bhUt / tathA'naGgasenAyA vezyAyA: kAmapatAkA nAma putryAsIt / ekadA ca nRpasya yajJe bahavastApasA AgatAH / kauzika-tRNabindU upAdhyAyau ca tasya phalAni dadUH / kuta IdRzAni phalAnIti nRpeNa pRSTau ca tau harivaMzotpattyAnItakalpadrumasya kathAmUcatuH / tadAnIM ca nRtyantI kAmapatAkA cArucandrakumArasya kauzikasya ca mAnasaM jahAra / kumArazca yajJe sampanne tAM svAdhInAmakarot /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kauzikamunistu nRpAt tAmayAcata / tato nRpa uvAca-'sA kumAreNa gRhiitaa| sati patyau ca sA kathamanyaM zrayet ? tataH kruddhaH kauziko nRpamazapat-'yadi nArI ramayiSyasi tadaiva mariSyasI'ti / tato nRpazcArucandrAya rAjyaM dattvA tApasIbhUya vanavAsaM prapannavAn / rAjJI cA'dyA'pyajJAtagarbhA tena samaM vanaM yyau| prakaTite garbhe ca sA pati nivedayAmAsa / samaye pUrNe ca sA RSidattAM nAma kanyAM suSeve / sA ca krameNa cAraNamuneH samIpe zrAvikA'bhUt / krameNa yauvanaM prapannAyAstasyA mAtA dhAtryazca mRtAH / ekadA ca tatra zilAyudho nRpo mRgayArthaM samAyayau / sa tAM dRSTvA kAmAtastasyA AtithyaM svIkRtya tAM vividhaiH prakArai ramayAmAsa / tadA soce-'ahamRtusnAtA'smi, yadi me garbha: syAt tadA mama kulaprasUtAyA: kA gatirbhavet ?' tata: sa nRpo jagAda'ahamikSvAkuvaMzotpannaH zatAyudhanRpaputraH zrAvastIpurezaH / yadi te putro bhavet tadA sa zrAvastyAM mama samIpamAnetavyaH / sa eva mayA nRpo vidhAsyate' / evamuktvA sa tAmApRcchya svasthAnaM yayau / sA'pi pituH sarvaM vRttAntaM kathayAmAsa / samaye ca putraM suSuve / kintu prasavarogeNa sA RSidattA mRtA / jvalanaprabhasya nAgendrasya mahiSI babhUva ca / amogharetAzca taM bAlamAdAya nitarAM ruroda / ____ jvalanaprabhabhAryA ca sA'vadherzAtvA tatropetyA'haM mRgIrUpeNa stanyena tamavardhayam / tena sa eNIputranAmnA khyAto'bhavat / kauzikazca vipadya matpiturAzrame dRgviSa: sarpo'bhUt / sa ca mattAtamadazat / mayA ca tasya viSaM hRtam / so'hizca mayA bodhito vipadya balo nAma devo babhUva / tathA'hamRSidattAzarIraM kRtvA zrAvastyAmetya rAjJastatsutamArpayam / kintu vismaraNAt sa taM aSTamaM parva - dvitIyaH sargaH nA'grahIt / tatastaM putraM tasyA'ntikaM muktvA nabhasi sthitvA 'hamavocaM-'vane tadA'hamRSidattA tvayA ramitA / tvatto'sau putro jajJe / ahaM tu mRtvA devatvaM prAptaiNIbhUyainamavardhayam / te'sAveNIputro nAma putraH' / ___evamuktaH sa zilAyudhastaM rAjye nidhAya pravrajya divaM yayau / tathaiNIputreNA'STabhaktena prasAditA'haM tasmai putrImadAm / saiSA priyaGgusundarI / asyAH svayaMvare AhUtA nRpAstayA'vRtA yuddhAya prAvarttanta / kintu matprabhAvAdeNIputreNa sarve parAjitAH, sA ca priyaGgusundarI tvAM dRSTvA'dya varItumicchati / tvadarthe'STamabhaktena tayA''rAdhitA'smi / dvArapAlo gandharakSitazca mayA''diSTastvAmavocat / tadadhunA tvaM tAM pariNetumarhasi / yatheSTaM varaM yAcasva' / evaM tayokto vasudeva uvAca-'mayA smRtA satI smaagccheH'| sA ca tat prapadya vasudevaM bandhumatIgRhe muktvA svasthAnaM jagAma / prAtazca dvArapAlena saha vasudeva AyatanaM yayau / tatra ca pUrvamevA''yAtAM priyaGgusundarI gAndharveNa vivAhena muditaH pariNinAya / tathA dvArapAlo devIdattavaraM vasudevamaSTAdaze dine nRpAya nivedayAmAsa / rAjA'pi taM nijavezmA'nayat / ___ itazca vaitADhye gandhasamRddhake pure gandhArapiGgalanRpasya kanyA prabhAvatI nagare bhramantI somazriyaM dRSTvA tAM sakhItvena sviickaar| tasyAH pativirahaM jJAtvA ca prabhAvatI jagAda-'mA khedamAvaha', tava priyamadhunA''nayAmi' / tataH somazrIniHzvasyovAca-'yathA vegavatI tamAnayAmAsa tathA tvamapyAneSyasi' / tata: prabhAvatI nA'haM vegavatItyuktvA zrAvastyAmetya vasudevaM gRhItvA tatra ninAya / vasudevazcA'nyaveSaM vidhAya tatra somazriyA sahA'sthAt /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH mAnasavegena tajjJAtvA caitya baddho vasudevo vRddhakhecarairmocitastena saha vivAdaM cakAra / tatastau vivadamAnau vaijayantIpure balasiMhanRpAntike samAjagmatuH / tatra sUrpakAdayo'pyayuH / tathA tatra prAg mAnasavega Uce-'somazrIH prAg mama kalpitA / kintvanenacchalena sA mayA'dattA matsvasA ca pariNItA' / tato vasudeva uvAca-somazrIrmadarthaM pitRkalpitA mayoDhA, tAmasau jahe, vegavatyAzca vRttAntaM sarvo jano vetti' / tato jito mAnasavego yuddhArthamutthitavAn / nIlakaNTho'GgAraka-sUrpakAdyAzca vidyAdharA yuddhArthamudatiSThanta / tadA vegavatImAtA'GgAravatI vasudevAya divyaM dhanurniSaGgau ca, prabhAvatI ca prajJapti vidyAM ca dadau / tato vasudevo vidyayA divyAstreNa ca dIptatejA eko'pi sarvAn khecarAnajaiSIt / mAnasavegaM baddhvA ca somazriyaH puro'kSapsIt / tathA'GgAravatyA vacasA taM mumoca / tata: pattIbhUtairmAnasavegAdyaiH parivRttaH sa somazriyA saha vimAnena mahApurapuraM yayau / tatra ca somazriyA saha ramamANaH sukhaM tasthau / __anyadA ca sUrpakeNA'zvIbhUya hRto vasudevastajjJAtvA taM muSTinA tADayAmAsa / tata: sUrpakeNa muktaH sa gaGgAjale papAta / tAmuttIrya ca sa tApasAzramaM gatvA tatra kaNThe kRtAsthimAlAmekAM striyaM dRSTvA tApasAnapRcchat / tataste UcuH-'iyaM jitazatrunRpabhAryA jarAsandhanRpaputrI nandiSeNA parivrAjakena vazIkRtA / sa ca parivrAD rAjJA htH| asau ca kArmaNavazAt tadasthInyadyA'pi kaNThe dhatte / tato vasudevo mantrabalAt tatkArmaNamapanItavAn / tato mudito jitazatrustasmai nijAM ketumatI kanyAM ddau'| aSTamaM parva - dvitIyaH sargaH tajjJAtvA jarAsandhadvArapAlazca bAla etya nRpamabravIt'nandiSeNAprANadAtA preSyatAM, yato'sAvupakArI' / tato nRpo vasudevaM tena dvArapAlena saha preSayAmAsa / sa ca rathArUDho vasudevo magadhezvaranagaraM yayau / tatra cA''rakSairbaddhastebhyo bandhakAraNaM papraccha / tataste UcuH-'jJAninA jarAsandhasyoktaM yad yaste putrI nandiSeNAM sajjIkariSyati tatputrastava hantA bhAvI, tajjJAto'sItyavazyaM hantavya eva tvam' / evamuktvA vasudevaM vadhasthAne nItvA te hantumudyatA abhUvan / tadAnIM ca gandhasamRddhapurezo gandhArapiGgalo vidyAM prabhAvatyA varamapRcchat / sA ca vasudevaM jagau / tataH sa tamAnetuM dhAtrIM bhagIrathIM preSitavAn / sA caitya tebhyo vasudevamAcchidya gandhasamRddhakepure'naiSIt / tatra ca vasudevaH prabhAvatIM pariNIya tayA samaM yathAsukhaM ramamANo'sthAt / tathA'parA api vidyAdharakanyAH pariNIya tato gatvA sukozalAM pariNIya tasyA gRhe nirvighnaM viSayAnupabhuJjannasthAt // 2 // iti aSTame parvaNi vasudevasya zyAmAdisukozalAntakanyApariNayavarNanAtmako dvitIyaH sargaH // 2 //
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sargaH athA'tra bharate gandharvanagaratulyaM peDhAlapurAkhyaM nagaramasti / yatra sarvo jano jinadharmAnurakta AsIt / tatra harizcandro nAma guNairujjvalo'dbhutasamRddhisampanno babhUva / tasya ca viSNorlakSmI prANapriyA rUpavatI lakSmIvatI nAma mahiSI babhUva / sA caikAM sutAM suSuve / tasyAzca kanyAyA: pUrvajanmapatirdhanadastadaitya tatra prAksnehavazAt tatra svarNavRSTiM cakAra / nRpazca tena prasannastasyAH samahotsavaM kanakavatIti nAma cakAra / sA ca dhAtrIbhirlAlyamAnA kramAd vardhamAnA sarvAH kalAH zikSitvA yauvanaM prapannA / tasyAH pitarau ca yogyaM varamapazyantau svayaMvaraM cakrAte / sA caikadA sukhamupaviSTA'kasmAdAgataM sundarAGgaM rAjahaMsaM dRSTvA dadhyau - 'bhUSaNabhUSitatvAt kasyA'pyayaM puNyazAlino haMsa ityanumIyate / kasyA'pyeSa bhavatu / mamotkaNThA'smin jAyate iti manmano - vinodAyaiSo'traivA'stu' / evaM vicArya sA gavAkSasthaM taM haMsaM svayaM gRhItavatI / taM ca spRzantI lAlayantI ca sA dArupaJjarAnayanAya sakhImAdideza / tacchrutvA haMso manuSyabhASayovAca- 'rAjaputri ! mAM paJjare mA kSipa, ahaM tubhyaM kiJcit priyaM nivedayiSyAmi, mAM muJca' / tataH sA manuSyavAcA vadantaM haMsaM prekSya vismitA taM sagauravamavAdIt- 'tvaM prasAdArho'si, yat kathanIyaM tat kathaya' / aSTamaM parva tRtIyaH sargaH tato haMso'vocat - 'kozalAyAM puri vidyAdharezasya kozalasya sukozalA nAma kanyA'sti / tatpatizcA'pi yuvA'pratirUpo varttate / tvaM cA'pi strIratnamasi / yuvayoH saGgamArthamahaM tava guNAMstasmai varNayitvA tubhyaM tadguNAnAkhyAmi / sa tava svayaMvare samAgamiSyati / svayaMvaramaNDape cA'nalpena prabhAveNa taM rAjasUpalakSayiSyasi / mAM muJca, tubhyaM svastyastu' / tataH sA taM mumoca / sa coDDIya tasyAH kroDe citrapaTaM pAtayitvA'vocat- 'bhadre ! iha sa yuvA likhito'sti / tamihA'' gatamanenopalakSayeH' / tato muditA kanakavatI tamuvAca- 'tvaM ko'sIti kathayitvA mAmanRgRhANa / ' tata: sa haMso jagAda - 'ahaM candrAtapo nAma vidyAdharo'smi tavA'sya bhAvinaH patyuH sevako'smi / vidyAbhAvAt tavaitadapi kathayAmi yat sa svayaMvaradine'nyasya dUto bhUtvA tvatsamIpamAgamiSyati' / tataH sA taM khecaraM visRjya cintayAmAsa'yannimittajJena purA kathitaM tat sarvaM saMvadati / tathA citrasya pataM dRSTvA taM lAlayan sA nitarAM mumoda / candrAtapazcA'pi tayoH saGgamecchurvidyAdharapuraM gatvA vidyAzaktyA nizi vasudevagRhaM pravizya sabhAryaM zayAnaM taM dRSTvA pAdasaMvAhanena sevituM prAvRtat / vasudevazca tena prabudhyA'kasmAt taM rAtrau dRSTvA'pi bhaya- koparahito dadhyau ayaM sevakatvAd na mama virodhI, kintu zaraNArthI vA bhaved mamopakArI vA / yadyamuM vacmi tadA devyA nidrAbhaGgaH syAt / sevakasyA'syopekSaNamapyanucitam / tacchanaiH zayyAta utthAyA'muM sAdaraM saMbhASe / evaM vicintya sa paryaGkAdutthAyA'nyata upaviSTavAn / candrAtapo'pi taM pattivat
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH praNanAma / tato vasudevaH kanakavatIvArtAprado'yaM candrAtapa iti tamupalakSitavAn / tatastamAliGgya vasudeva AgamakAraNaM papraccha / ___ tatazcandrAtapo'vocat-'prabho ! tvAM kanakavatIvRttAntamAkhyAya tasyai api tvadvRttAntamAkhyAtavAnasmi, citre tvAM likhitvA'rpitavAnasmi ca / sA ca paTe tvAM dRSTvA tvayi snigdhA premopacAraM kurvatI mAM sagauravaM prArthitavatI-'etaM citralikhitaM puruSaM svayaMvare kathamapyAnaya' / tadadya kRSNadazamI tithiH / zuklapaJcamyAM pUrvAhne ca svayaMvaro bhAvI / tvadadhInaprANA sA tvayA svayaMvare gatvA'vazyaM rakSaNIyA' / ___ tato vasudeva uvAca-'prAtaH svajanAnApRcchya tvaduktaM kariSye, tvaM pramadavane tiSTha, yena sahaiva gatvA svaparizramaphalaM drakSyasi / tataH sa vidyAdharastiro'bhavat / vasudevazca punaH suSvApa / prAtazca svajanAnApRcchaya sa peDhAlapuranagaraM yayau / harizcandrazcA'bhyAgatya taM sAdaraM lakSmIramaNAkhye upavane nyavAsayat / vasudevazca tatra vanazobhayA dRSTiM tarpayaMstasthau / harizcandrazca svavibhavocitAM vasudevasyA'rhaNAM cakre / tatrodyAne sthito vasudeva: prAsAdAdiSvidamazRNot'purA'sminnudyAne zrInamijinasya samavasaraNamabhUt / iha cA'rhato'gre devIbhiH saha lakSmI rAsakena nRtyantI reme / tenA'syopavanasya lakSmIramaNetyAkhyA jAtA' / tato vasudevastatrA''yatane'rhatA pratimA vavande / ___ atha tatraikaM vimAnaM vidyAdharAnvitamavatarad dadarza / tatraikaM suraM sa papraccha- 'idaM kasya devasya vimAnam' / tataH sa deva uvAca-'idaM dhanadasya vimAnam / so'dhunA'trA''rUDho'sti / mahatA kAraNena aSTamaM parva - tRtIyaH sargaH bhUloke samAgato'sti / so'tra caityAni vanditvA kanakavatIsvayaMvaraM drakSyati' / tato vasudevo dadhyau-'aho ! dhanyA kanakavatI, yasyAH svayaMvare devA apyAgacchanti' / kuberazca vimAnAdavatIryA'rhatA pratimAnAM vandanapUjanAdikamarot / / atha tataH prasthita: kubero vasudevaM dRSTvA dadhyau - 'adbhutAkRtirayaM pumAn' / tato'GgalisaMjJayA tamAhUya svArthavazAt taM satkRtya yathAsanaM samupAvezayat / tato namro vasudevastamavocat'AjJApaya, kiM karomi ?' tataH kubera uvAca-'anyenA'sAdhyaM mamaikaM dUtyaM sAdhaya / asmin pure harizcandranRpasya kanyA kanakavatyAkhyA'sti / tAM madvacasA kathaya-tvAM kuberaH pariNetumicchati, tat svIkRtya tvaM mAnuSyapi devI bhaveti / madvAcA ca tvaM vAyurivA'pratihatagati: kanakavatyadhiSThitaM dezaM prApsyasi' / ___ tato vasudevaH svAvAsaM gatvA dUtocitaM nepathyaM vidhAya dhanadamApRcchaya harizcandranRpagRhaM pravizyA'dRzyazarIro'gre gacchan kramazaH saptamaM kakSAntaraM prApya tatra rUpavatI: kalAkuzalAH sarvabhASAvido vetradhAriNIdRSTvA nA'tra kasyA'pi pravezAvakAza iti cintayan dAsyA vetradhAriNIbhiH kva kanakavatIti pRSTAyAH pramadavanaprAsAde'stIti prativacasA gantavyadezaM jJAtvA tataH pArzvadvAreNa nirgatavAn / prAtazca pramadavane saptabhUmikaM prAsAdaM dRSTvA tamAruhya paTTalikhitapuruSarUpaM pazyantIM divyaveSAM sarvAbharaNabhUSitAM kanakavatIM dadarza / kanakavatI ca vasudevaM dRSTvA vikasitamukhakamalA taM citraM ca muhurmuhurdRSTvotthAya racitAJjaliruvAca'matpuNyairAkRSTastvamAgato'si, tava dAsyasmi' / evamuktvA sA
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH vasudevaM nantuM pravRttA / vasudevazca tAM niSidhyovAca- 'ahaM bhRtyo'smi tvaM mama svAminyasi mAM nantuM nA'rhasi / 66 tataH sovAca- 'mama te sarvaM vRttAntaM jJAtamasti tvameva mama patirasi / tvaM devatayA kathitazcitragatazca dhyAto'si mayA' / tato vasudeva: punaruvAca- 'bhadre ! tavA'haM patirnA'smi / kintu devatayA''khyAtasya tava patyuH kiGkaro'smi / sa tava patiH kubero'sti / tadAjJayehA''gatastvAM yayAce yat tasyA'gramahiSI bhaveti / tata: kanakavatyavocat- 'sa zakrasAmAniko devo'haM ca tucchA mAnuSI / tanmayi tasya dUtapreSaNamanucitam / mAnuSINAM devaiH saGgamaH kadA'pi na jAta:' / tato vasudeva uvAca- 'bhadre ! devAjJAmasvIkurvatI tvamanarthaM prApsyasi / tataH kanakavatyUce-'dhanadanAma zrutvA mama prAgbhavasamndhAdito hetormana utkaNThate / kintu jinAnAmevaivaM vaco yad devA audArikasya gandhamapi soDhuM na kSamante / tasmAd dUtavyAjena tvameva mama patiH / ito gatvA ca kuberamAkhyAhi yat tvaM devo'si tvaddarzanamapi nA'rhAmi mAnuSyaham / tvaM pratimAM kRtvA mama pUjyo'si / tatchrutvA vasudevastato nirgatya kuberaM prApya yathAvad vRttamAkhyAtavAn / kuberazca taM prazasya divyagandhavAsitaM devadUSyayugmaM sUraprabhaM cUDAralaM, jalagarbhe dve kuNDale, zazidhavalaM hAraM, suprabhe keyUre, ardhazAradAkhyAM nakSatramAlAM, maNimaNDitau sudarzanau kaTakau, kaTisUtraM divyaM mAlyaM vilepanaM ca tasmai pAritoSikaM dadau / vasudevazca tat sarvamaGgeSu paridhAyA'paro dhanada ivA''babhau / kubereNa tathA satkRtaM vasudevaM dRSTvA ca sarve mumudire / harizcandro'pi tadAnIM tatrA''gatya kuberaM praNamyA'vocat aSTamaM parva tRtIyaH sargaH 'bhavadbhiradya bhArataM varSamanugRhItaM yat svayaMvaradidRkSayehA''gatam' / evamuktvA sa svayaMvaramaNDapaM sajjayAmAsa / atha kuberaH saparivAraH svayaMvaraM draSTuM cacAla / sarvataH zobhitaM svayaMvaramaNDapaM pravizya coccamace siMhAsane samupAvizat / vasudevo'pi tasyA'natidUra eva prasannaH samupaviveza / apare'pica rAjAno vidyAdharendrAdayazca yathAsthAnaM samupAvizan / tadAnIM ca kubero vasudevAyA'GgulIyakaM dadau / so'pi ca taM kaniSkikAlau parihitavAn / tadUrmikAprabhAveNa ca sarvo jano vasudevaM kuberAkAraM dadarza / mUrtidvayena samAgataH kubero jayatviti janadhvanistatra sarvato'jAyata / kanakavatI ca pANibhyAM mAlyaM gRhNatI haMsIva mantharaM sarvAlaGkArabhUSitA tatrA''jagAma / tatra ca sA sarvAn nRpAn dRSTvA vasudevamapazyantI nitarAM viSaNNA sakhIhaste dattabhArA puttalikeva niHspandA'vasthA ciraM tasthau / tatastAM sakhyUce - 'kiM vilambase ? kasyA'pi kaNThe svayaMvaramAlAM kSipa' / tataH kanakavatyuvAca- 'nA'tra ko'pi rocate mahyam / yazca rocate, mandabhAgyA taM na pazyAmi' / tathA hRdi dadhyau - 'ka upAya:, mama kA gatirbhavet ? iSTaM varaM na pazyAmi mama hRdayaM kiM na vidIryate ?' evaM vicintayantI kuberaM dRSTvA praNamya ca rudatI dInA baddhAJjaliravocat - 'deva ! prAgjanmapatnIti parihAsaM mA kRthAH / mameSTo bhartA tvayA tirohitazcakre' / tataH kubero hasitvovAca'mahAbhAga ! vasudeva ! mayA'rpitAmUrmikAM hastAdapAkuru' / tato vasudevastathA kRtvA punaH svaM rUpaM prApa / kanakavatI ca taM dRSTvA pramuditopasRtya tatkaNThe svayaMvaramAlAM cikSepa / tadAnIM ca divi dundubhayo neduH / kuberAjJayA'psarasazca mAGgalyaM jaguH / sarvatazca dhanyo
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH harizcandra iti vAgabhUt / kuberopadiSTA devAzca vasudhArAM vavRSuH / kanakavatI-vasudevayozca vivAhotsavo jajJe / *** atha vasudevaH kuberaM natvA'vocat-'yuSmAkamatrA''game ko hetuH ?' tataH kuberaH prasanna Uce-'kumAra ! mamA''gamanakAraNaM zrRNu-asyaiva jambUdvIpasya bharatakSetre'STApadasamIpe saGgare nAmni nagare mammaNo nAma rAjA'bhUt / sa ca priyayA vIramatyA saha mRgayAyai prasthito nagarAd bahiH sArthena sahA''yAtaM malinaM muni dRSTvA mamedaM mRgayotsave'zakunamityavadhArya kruddhastaM muni dhRtvA punargRhaM gatvA sabhAryo dvAdazaghaTikAstaM zapan tasthau / anantaraM ca dayayA tau muni papracchatuH-'kuta AgataH, kutra yAsi' / tato muniruvAca-rohItakapurAd calito'hamaSTApade'rhadvimbAni vandituM sArthena saha / bhavadbhyAM ca gRhIta: sArthAd viyojitastatra nA'gAm / dharmakarma hi bahuvighnam' / tatastau dampatI alpakarmatvAt krodhaM visasmaratuH / tato munistau snigdhahradayau jJAtvA jIvadayApradhAnamArhataM dharmamupAdizat / tena ca tau dampatI dharmAbhimukhatAM prApatuH / tathA taM muni bhaktyA bhaktAnna-pAnAdinA pratyalAbhayatAm / kintu rajoguNaprAdhAnyAdanyaM janaM niSidhya svayameva tasya munerupacAraM cakratuH / munizca tAvApRcchaya cirAdaSTApadaM jagAma / tau ca zrAvakavrataM pratipadya yatnAt pAlayAmAsatuH / vIramatI caikadA zAsanadevyA'STApade prApitA / sA ca tatra jinapratimAH surA-'suraiH pUjyamAnA dRSTvA nitarAM mumude / tathA'rhadvimbAni vanditvA sA punarvidyAdharIva nijapuraM prApa / tatazca aSTamaM parva - tRtIyaH sargaH tIrthadarzanAd dharmabuddhiH sA viMzatimAcAmlAni cakAra / tathA caturviMzatijinebhya upari nyastaratnAni suvarNatilakAni kaaryaamaas| anyadA ca sA saparivAramaSTApadaM gatvA snAtrapUrvakamarhadvimbAnyAnarca / tathA tAsAM pratimAnAM lalATeSu tAni sauvarNAni tilakAni nidadhau / tathA tatrA''gatAnAM cAraNazramaNAdInAM yathAyogyaM dAnaM dattvA tapo'karot / tatazcA''tmAnaM kRtakRtyaM manyamAnA sA vIramatI punarapi svanagaraM prAptavatI / kiyantaM kAlaM ca tau dampatI dharmodyatau ninyatuH / samAdhimaraNaM prApya ca tau svarga prAptau / tatazcyutvA ca mammaNajIvo'tra bharate bahalIdeze potananagare dhammilAsasyA''bhIrasya reNukAkukSijanmA dhanyo nAma puNyavAn putro jAtaH / vIramatIjIvazca cyutvA dhanyasyaiva dhUsarInAmnI palyabhUt / dhanyazcA'raNye'nizaM mahiSIzcArayAmAsa / anyadA ca varSau pravRtte varSatyapi meghe sa dhanyo mahiSIcArayitumagAt / jalanivAraNAya mastake chatraM dadhanmahiSIranusarannaTavIM bhraman sa ekena pAdena pratimAsthaM nizcalaM kRzaM zItena kampamAnagAtraM muni dadarza / taM tathAvidhaM dRSTvA sa dayayA chatraM tanmastake'karot / tena ca sa munirvRSTikaSTarahito'bhUt / kintu megho vRSTena virarAma / dhanyazcA'pi cchatradhAraNAd na nirvedaM gataH / kramazazca vRSTiviratA / munizca pratimAM pArayAmAsa / dhanyazca taM praNamya baddhAJjaliruvAca'mune ! IdRze viSame kAle kuta AgataH ?' tato muniruvAca-'pANDudezAdihA''gato'smi / laGkAnagarIM ca yAsyAmi / madhyakAle'yaM varSarturantarAyo'bhUt / megho dhArAsAraM varSitumArabdhavAn / meghe varSati ca munInAM gamanaM na yujyate / ato vRSTyantAbhigrahaM kRtvA'traiva sthito'smi / adya saptame'hni vRSTau viratAyAM vasati kAmapi yaami'|
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tadA hRSTo dhanya uvAca-'mune ! mama mahiSImAroha, bhUmiH paGkadurgamA'sti' / tato munirAha-'munayo jIveSu nA''rohanti, te kathamapi jIvapIDApradaM karma nA''caranti, pAdAbhyAmeva te vrjnti'| evamuktvA sa munistena saha nagarasamIpaM gatavAn / tato dhanya uvAca-'yAvadahaM mahiSIrdoli tAvadatra pratIkSyatAm / evamuktvA gRhaM gatvA mahiSI: zIghraM dugdhvA dugdhakumbhamekamAdAya munisamIpaM gatvA svaM dhanyaM manyamAnastaM muni pAraNAM kArayAmAsa / sa munizca potanapure varSArAtramativAhya yatheSTaM sthAnaM jagAma / dhanyo'pi dhUsaryA saha zrAvakavrataM ciraM pAlayitvA, kAle vrataM gRhItvA, saptAbdI tat pAlayitvA ca vipadya pAtre dugdhadAnapuNyena haimavate yugalinau jAtau / tatrA'pi zubhadhyAnau vipadya kSIraDiNDIranAmAnau devadampatI jAtau / tato devazcyutveha bharate kozaladeze kozalAnagare ikSvAkukule niSadhanRpasya sundarAkukSijanmA nalo nAma putro'bhavat / tasyA'nujazca kUbaro'bhUt / itazca vidarbhadeze kuNDinapure bhImaratho nRpaH puSpavatIbhAryayA saha bhogAnabhukta / ekadA ca kSIraDiNDIrA cyutvA tasyAH kukSau putrItvenotpannA / tadA sA sukhasuptA rAtryante susvapnaM dRSTvA nRpAya kathayAmAsa-svAmin ! zvetahastI tava gRhe davAgnibhayAt praviSTo mayA svapne dRSTaH' / tato nRpo jagAda-'ko'pi puNyavAMstavodare'dyA'vatIrNaH' / tadAnImeva ca tatra sa zubhragajaH samAgatya nRpaM sabhArya svaskandhe samAropayAmAsa / tathA puSpamAlyaprakSepeNa nAgaraiH pUjyamAnaH sa nagare bhrAntvA rAjaprAsAdamupetya tau nijaskandhAdavArohayat / svayameva cA'lAne sa gajo nibaddhaH / tadAnIM ca devAH puSpANi ratnAni ca tatra vavRSuH / nRpazca taM gajaM yakSakardamaiH sarvAGgamanulipya aSTamaM parva - tRtIyaH sargaH pUjayitvA nIrAjanAM vyadhAt / pUrNe samaye zubhe lagne ca kanyAratnaM suSuve / tasyAzca kanyAyA bhAle sUryamaNDalAbhaM tilakaM ravitilakAkhyaM sahajamabhUt / tajjanmanaH prabhAveNa ca bhImo nRpANAM ziromaNirbabhUva / tathA nRpaH samahotsavaM tasyAH svapnAnusAreNa davadantIti nAma cakAra / sA ca kramazo vardhamAnASTame varSe nRpeNa kalAcAryasya pradattA sarvAH kalA azikSata / tAM ca sarvakalAkuzalAM kalAcAryo nRpasamIpamAnItavAn / nRpazca putrInaipuNyena prIta: kalAcAryaM bhUribhirdravyaiH satkRtya visarjayAmAsa / davadantyAzca devatA puNyavazAt kAJcanImahatpratimAmarpayitvovAca-'vatse ! iyaM pratimA bhAvino'rhataH zrIzAntinAthasya tvayA sadA pUjanIyA' / evamuktvA sA devI tirodadhe / davadantI ca prasannA tAM pratimAM vanditvA nijavezmani nItavatI / atha rAjJI nRpazca putrI prAptayauvanAM dRSTvA tadyogyavaracintayA nitarAmadUyetAm / krameNa davadantI cA'STAdazavarSA jAtA / tataH svayaMvaraM nizcitya nRpo dUtAn nRpAhvAnAya preSayAmAsa / tena ca tatra zIghrameva rAjAnaH samAyayuH / niSadhanRpo'pi ca kosalezvaraH putrAbhyAM nala-kUbarAbhyAM saha tatrA''gAt / kuNDinapurezazcA''gatAnAmatithInAM sarveSAM rAjJAM yathocitamabhigamanapurassaraM svAgataM cakAra / anantaraM ca bhImanRpaH pAlakavimAnatulyaM svayaMvaramaNDapaM kArayAmAsa / rAjAnazca tatrA''gatyoccairmaJceSUpAvizan / davadantI cA'pi piturAjJayA'dbhutanepathyA sarvAlaGkaraNAlatA ravitilakodyotavirAjamAnA tatrA''yayau / rAjAnazca bhAle tilakaM bibhratI tAM puna: punardadRzuH / tato nRpAjJayA vetradhAriNI rAjJo nAmagrAhaM
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Bhandari triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH varNayitumupakrAntA / davadantI ca sarvAn nRpAn dRSTvA zrutvA ca nalasya kaNThe svayaMvaramAlAM cikSepa / tadAnIM ca gagane'ho suSTu vRtamiti khecarANAM tumulo jajJe / atha kRSNarAjakumAraH krudhA khaDgamAkRSya nalamAkSipan na mAmanirjitya davadantImudvoDhumarhasIti zastraM gRhANetyavocat / tato nala: smitvA kRSNarAjamAkSipya krudhA khaDgamAkRSyottasthau / dvayoH sainyAni cA'pi sadya eva sAyudhAni sajjAni babhUvuH / tadAnIM davadantI dadhyau-'mAM dhik, mannimittamevA'yaM pralayakAla: samupasthitaH / zAsanadevate ! yadi me jine bhaktistarhi nalo vijayatAM, dvayoH sainyayauH kuzalaM cA'stu' / evamuktvA sA jalapAtramAdAyA'narthazAntyarthaM tristajjalaM sarvataH siSeca / tata: kRSNarAjastajjalena sikto'GgAra iva sadyo nistejA jAtaH / tathA zAsanadevyAH prabhAvAt tatpANe: khaDgo drumAt pakvaphalamiva svayaM papAta / tadevaM hatatejAH kRSNarAjo dadhyau-'nalo na sAmAnyaH, tadavimRzyaivainamAkSaipsam, ayaM hi praNAmArhaH' / evaM vicintya sa nalaM praNanAma / tathA racitAJjaliruvAca-'mayA'vicAreNa kRtamaparAdhaM sahasva' / nalo'pi taM satkRtya vyasRjat / bhImo'pi ca tena vRttAntena pramudito nRpAn satkRtya visRjya davadantI-nalayovivAhotsahaM cakAra / tayoH karamocane ca svavibhavocitaM gajA-'zvAdikaM dadau / tau ca vadhU-varau gRhe caityamavandetAm / bhIma-niSadhau ca mahotsavena tayoH kaGkaNamocanaM kArayAmAsatuH / tathA bhImo niSadhaM saputraM bhaktyA satkRtya vyasRjat kiJcidanvagAcca / patimanuyAntIM davadantI ca mAtA 'vyasane'pi pati dehacchAyeva mA tyAkSIri'tyupadideza / aSTamaM parva - tRtIyaH sargaH nalazca pitarAvApRcchayA''gatAM davadantIM rathamArohya svAGke samupavezayAmAsa / kozalezazca sainyaiH saha sADambaraM prasthitavAn / atha pratiSThamAne niSadhe mArge ravAvastamite sarvato'ndhakAre prasarati cA'pi svanagaradarzanautsukyAt sa prasthAnAd na viratavAn / tato'ndhakAre mArge'lakSyamANe nalaH svAGkasuptAM davadantImuvAca'devi ! jAgRhi, tamasA vihvalaM sainyaM svaravitilakaM prakAzya rkss'| tato davadantI samutthAya svabhAlaM prakSAlitavatI / tena ca tamonAzakastilako'dIpi / sainyaM ca tadAlokasAhAyyena nirantarAyaM jagAma / nalazcA'gre pratimAsthitamekaM bhramaraiH kamalamiva veSTitaM muni dRSTvA-'asau munirvandyatAM, kAyotsarge sthito'yaM muni: kenA'pi gajena gaNDakaNDUvinayanAya ghRSTo'sti / ata eva tanmadasaGkramAt sarvato gandhalolupA bhramarAH patanto dRzyante / tairdazyamAnazcA'yaM parISahaM sahate / gajenA'pi hyayaM dhyAnAd na cAlitaH / tadayaM mArgamadhye puNyairdRSTaH' ityavocat / tato jAtazraddho niSadhaH saputraparicchadastaM muni vanditavAn / tataH prasthAya ca kozalAnagaropAntaM prApya nalo davadantImuvAca'devi ! iyaM mama purI jinacaityamaNDitA'sti' / davadantyapi ca taccaityadarzanAdutkaNThitAM prApyovAca-'dhanyA'smi, yasyA nalaH patiH, tathA'mUni caityAni pratidinaM vandiSye ca' / tata: samaGgalaM nRpaH purIM praviveza ! nalo davadantI ca yatheSTaM yathAsakhaM viharamANau kiyantaM kAlaM ninyatuH / athA'nyadA niSadho nRpo nalaM rAjye kUbaraM yauvarAjye ca nyasya svayaM vratamAnada / nalazca nItyAH prajA: pAlayAmAsa / buddhyA
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH parAkrameNa cA'pratimaM taM ke'pi jetuM samarthA nA'bhUvan / anyadA ca nala: sAmantAdIn papraccha-'kiM pitropAjitAmeva bhUmiM zAsAni tato'dhikAM vA ?' tataste UcuH-'niSadhastryaMzanyUnaM bharatArdha pAlayAmAsa / tvayA tu sakalameva bharatArdhaM pAlyate / kintvito yojanazatadvayaM takSazilAnagarI / tatra kadambanAmA nRpastvadAjJAM na pAlayati / tatprathamaM dUtamAdizya sa prabodhanIyaH / yadi na budhyate tadA nigrAhyaH' / tato nalo dhIraM dUtamanuziSya sainyena saha preSayAmAsa / dUtazcA'pi zIghraM gatvA 'nalaM sevasve'ti kadambaM vyAjahAra / kadambazca krudhA taM nirbhaya' yuddhAyA'haM sajjo'smItyuktvA pratinyavarttayat / dUtazca pratyAgatya nalAya sarvaM vRttAntaM kathayAmAsa / tato nalaH kadambaM sarvAbhisAreNA'bhiSeNayAmAsa / senayA ca sarvatastakSazilAM veSTayAmAsa / kadambo'pi sannaddhaH sasainyo nagarAd bahiniryayau / dvayoH sainyayozca dAruNaM yuddhamajani / tato nalaH kadambamUcegajAdibhirhataiH kim ? AvAM dvandvayuddhenaiva yudhyAvahe' / tato dvAvapi dvandvayuddhena yuyudhAte / tatra ca nalena kadambaH parAjitaH / tataH kadambaH palAyya virakto vratamAdAya pratimayA tasthau / nalazca kadambaM tathAvidhaM dRSTvA prazasya tatputraM jayazakti rAjye nivezayAmAsa / tatazca nRpainalasya bharatArdhapatitvAbhiSekazcakre / kozalAM prAptasya ca nalasya sarve nRpA upahArAn daduH / tathA nalo davadantyA saha ramamANazciraM mahIM pAlayAmAsa / atha kUbaraH kuTilaprakRtI rAjyalobhAd nalasya cchindraM gaveSayAmAsa / nalasya ca nyAyaniSThasyA'pi dyutAsaktirabhUt / kUbarazcA'smAd mahIM jayAmIti buddhyA sarvadaiva dUtena taM ramayAmAsa / aSTamaM parva - tRtIyaH sargaH ekadA ca nalaH kUbaraM jetuM na prAbhavat / kUbarazca nalAd grAmAdikaM sarvaM jitavAn / nalazca lokairvAryamANo'pi dyUtAd na virarAma / lokAnAM hAhAkAraM zrutvA ca tatrA''gatA davadantyavocat-'dyutaM muJca, manISiNo vezyAmiva dyUtaM na sevante / kUbarAya svayaM rAjyaM dehi / kintu kUbaro haThAd nalAcchrIH prApteti pravAdapAtraM mA bhUH' / kintu nalo davadantIM dadarzA'pi na, na vA tadvacAMsyagaNayat / tato davadantI patyA tiraskRtA sacivAn nalaM nivArayitumUce / nalasteSAmapi vaco na gaNayAmAsa / tathA gamitamahIko davadantyA sahA'ntaHpuramapyahArayat / sarvasvaM gamayitvA'Ggebhyo bhUSaNAnyapi muktavAn / tataH kUbaro nalamuvAca-'iha mA tiSTha, manmahIM tyaja / yad rAjyaM tava pitrA dattaM tanmayA dyUtenopArjitam' / tato nalo 'darpa mA kRthAH, parAkramiNAM lakSmIna durlabhe'tyuktvotthAyottarIyavastramAtramAdAya tataH prasthitavAn / tamanusarantI davadantI ca kUbaro'vocat'tvaM mA gAH, mayA dyUte jitA'si, madantaHpuramalaGkaru' / tataH sacivAdayo durAzayaM kUbaramUcuH-'bhaimI mahAsatI, imAmantaHpure mA naya, jyeSThabhrAtRpatnI mAtRtulyA, anyathA satItvaprabhAvAt tvAM bhasmasAt kariSyati / pratyuta nalamanuyAntImenAmutsAhaya / nalaM sArathinA sahaikaM rathaM sapAtheyaM prayaccha' / tataH kUbaro rathaM dattvA davadantIM nalena saha vyasRjyat / nalazca rathe nirIho'pi pradhAnapuruSAdibhiH prAthito davadantyA saha tamAruhya niryayau / nAgarAzca davadantImekavastrAM dRSTvA bhAgyaM nindanto nitarAM ruruduH / nalazca nagaramadhyena gacchan hastapaJcazatonnataM stambhaM dRSTvA kautukAt tamutpATya punarAropayAmAsa / tad dRSTvA nAgarA nalasya
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH balaM prazaMsanta UcuH-pUrA kUbareNa samaM nRpodyAne krIDati nale jJAnyeko munirAjagAma / sa covAca-'nala: pUrvajanmani munerdugdhadAnamAhAtmyAd dakSiNabharatArdhapatirbhAvI / yaH puramadhye hastapaccazatonnataM stambhaM cAlayiSyati so'vazyaM bharatArdhapatiH / tad munivaco'dya saMvAdyabhUt / kintu nale jIvati kozalAyA nA'nyaH patirbhAvIti yaduktaM muninA tadadya visaMvadati / athavA ko jAnAti, punarnala evA'tra bhUpatiH syAt' / evaM lokavacAMsi zrRNvan nalaH purIM tatyAja / atha nalo davadantImavocat-'devi ! samprati kva yAmaH ? sthAnamanuddizya gamanaM nocitam' / tato davadantyuvAca-'kuNDinapure mama pitaramatithirbhUtvA'nugRhANa' / tatastathaiva nalena sArathirAdiSTaH / sArathizca kuNDinapuraM prati rathaM vAlayAmAsa / gacchaMzca nala: kRtAntasya krIDAbhUmimiva mahATavIM prApa / tatra cA'gre yamadUtopamAn sAyudhAn pAnagoSThIparAn bhillAn dadarza / tato nalaH sadyo rathAdavatIrya khaDgamAkRSya kare nartayAmAsa / bhaimI ca rathaM muktvA bAhau dhRtvA nalaM nivArayAmAsa / tathA svahuGkAraibhillAstrAsayAmAsa / bhillAzca kAndizIkA dizo dizaM yayuH / tau tAnanudhAvamAnau rathAd dUre babhUvatuH / itazcA'paraibhillaistayo ratho'pajate / davadantIM ca tasyAmaTavyAM nalaH pANau gRhItvA'bhramat / zrAntA tRNA-'grakaNTaka-zarkarAdibhinnapAdA kSut-tRSNAdipIDitA ca bhaimI kiyatI sA'TavIti nalaM papraccha / tato nalo'vocat-'iyamaTavI yojanazataM, tatra ca paJca yojanAnyeva gatAni, dhIrA bhv'| aSTamaM parva - tRtIyaH sargaH atrA'vasare ca sUryo'stamiyAya / tato nalaH patraiH zayyAM vidhAyA'tra zeSveti davadantImuvAca / tato davadantI jagau-'ita: pazcimAyAM vasatirasti, yato gavAM hambhArava: zrUyate / tatkiJcidagre gatvA tatraiva vasati: kAryA' / tato nala uvAca-'iha tApasAnAmAzramaH / te ca mithyAdRzaH / taiH saGgatyA samyaktvaM vinazyati / tadatraiva zeSva / ahaM yAmiko bhavAmi' / tato davadantI suSvApa / suptAyAM ca tasyAM nalo dadhyau-'zvazuragRhavAso narAdhamakRtyaM na mama yogyam / tadetAM preyasImapi tyaktvA'nyatra yAmi / iyaM zIlaprabhAvAd rakSitA / nA'syAH kazcidupadravo bhAvI' / __evaM vicintya tasyAstalpatAM gataM svottarIyArdhaM churyA cchitvA svarudhireNa davadantyA vastre-'eSa mArgo vidarbha yAti vaTalakSitayA dizA, tadvAmabhAgasthazca mArgaH kozaleSu yAti / tattvaM pituH zvazurasya vA gRhaM gaccheH / ahaM tu kA'pi sthAtuM notsahe' ityakSarANi likhitvA'zabdaM ruditvA cauravat tUSNIM nalo gantuM pracakrame / gacchaMzca vAlitakandharastAM muhurmuhurdadarza / tathA hRdyacintayat-'anAthAmetAM zayitAM vyAghrAdiryadi bhakSayet tadA kA gatiH ? tattAM dRggocare vidhAya rAtri yAvad gupto rakSAmi / prAtareSA svecchaM mayA nirdiSTayoH pathoH kamapi yAtu' / tato valito nalo bhuvi zayAnAM tAM dRSTvA punaracintayat-'davadantIyamekavastrA svapiti, dhig nalasya daurbhAgyam / matkarmadoSeNa kulIneyamimAM dazAM prAptA / hA ! hatAzo'haM kiM karomi / mayA muktA caikAkinIyaM nizcayaM prANAMstyakSyati / tadenAM bhaktAM muktvA gantuM nocitam / jIvitaM maraNaM vA'nayA sahaiva mamA'stu / athaveyaM vastre mayA likhitAmAjJAM
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH zirasA''dAya svayaM gatvA svajanagRhe nivatsyati / evaM nizcitya tAM rAtrimativAhya nalo davadantyA jAgaraNasamaye tirodadhau / 78 atha davadantI nizAzeSe svapnaM dRSTavatI 'yadahaM patra-puSpaphalAdimanoharamAmravRkSamAruhya bhramaraguJjanaM zrRNvatI tatphalaM bhakSitavatI / akasmAcca vanyagajena sa vRkSa unmUlitaH / tena cA'haM bhUmau patitA' / evaM svapnaM dRSTvA prabuddhA sA nalamapazyantI sarvato vilokayAmAsa / svamanasi dadhyau ca- 'mamA'tyahitamApatitaM yadazaraNyAraNye patyA muktA / athavA mukhakSAlanAdyarthaM nalo gato bhavet' / evaM bahuzo vikalpAn kurvatI sA svapnaM smRtvA nalena tyaktA'smIti nizcitavatI / tato dhairyamAdhAya vilapantI sA kutrA'pi zAntimaprApnuvatI vane bhramantI vastrAJcale tAnyakSarANi dRSTvA hRSTA vAcayAmAsa / vAcayitvA ca sA dadhyau - 'nUnamahaM tasya priyA / kathamanyathaivamAdizet / tatpatyurAdezaM karomi, piturgRhaM vrajAmi / patyA sahA'pi tatraiva jigamiSurahamityadya patinidezAd yAmi' / evaM nizcitya sA vaTamArgeNa gantuM pracakrame / tatsatItvaprabhAvAcca vyAghrAdyAH svayaM dUraM yayuH / tathA sA vikSiptakezA tvaritaM gacchantI mArge rAjJaH zibiramiva maharddhikaM sArthamAvAsitaM dadarza / tataH sA dadhyau - 'yadi kazcit sArthaH prApyate tadA sa vane'valambaH syAt' / tadAnImeva ca dasyavaH sArthaM rurudhuH / sArthajanAzca tAM dasyusenAM dRSTvA bhayaM jagmuH / davadantI ca mA bhaiSTa sArthalokA !' iti tAnuvAca / tathA caurAn nirbhartsayannuvAca- 'mayA sArtho rakSitaH, tadamuM vihAya dUraM yAta / anyathA'narthamApsyatha' / kintu dasyavastadvAcaM nA'jIgaNan / tataH kruddhA davadantI huGkArAMzcakAra / tena ca bhItA dasyavo dhanurdhvaneH kAkA iva palAyAmAsuH / sArthajanazcA'smatpuNyairA aSTamaM parva tRtIyaH sargaH kRSTA kA'pIyaM devatA, yadasmAMzcaurebhyo'rakSayadityUcuH / sArthezo'pi bhaktyA mAtaramiva tAM praNamya tvaM kA'si, kimihA'raNye bhramasI'ti papraccha / bhaimI ca sabASpalocanA nalaghutAdArabhya sarvamAtmano vRttAntaM zazaMsa | tatchrutvA sArtheza uvAca - nalasya patnIti tvaM mama pUjyA'si / taskarebhyo rakSaNAt tavopakArakrIto'smi ca / tanmamA''vAsaM punIhi / evamuktvA sArthavAhastAM nije paTagRhe nItvA devatAmivA''rAdhayan vizrAmayAmAsa / tadAnIM ca megho'khaNDadhAraM varSituM prArabdhavAn / sarvatazca mahI jalaiH pUrNA paGkairdurgamA cA'bhUt / tadA trirAtraM nirantaraM vRSTiH prAvarttata / davadantI ca pitRgRha iva tatraiva sukhaM nyavasat / atha meghe varSAd nivRtte sati davadantI punaH sArthaM hitvaikAkinyeva nalapravAsadivasAdeva caturthAditapaH parAyaNA nirgatya zanaiH zanairgacchantI mahAbhISaNamantakaputramiva rAkSasamadrAkSIt / sa rAkSasazca - 'bubhukSitasya me cirAd bhakSyaM labdhaM tvAM zIghrameva bhakSayiSyAmI'ti tAmuvAca / sA ca bhItA'pi dhairyamAdhAyovAca- 'tvaM madvacaH zRNu, pazcAd yatheSTaM kuru / mRtyorna me bhIH, jainadharmeNa kRtArtha me janma / kintu parastriyaM mA spRza mA bhakSayannapi tvaM mamA''krozena sukhaM na prApsyasi tatkSaNaM vicAraya' / tacchrutvA sa rAkSasastasyA dhairyeNa prasanno'vadat- 'bhadre ! tvayi prasanno'smi, vada, kiM tavopakaromi ?' tato davadantyUce-'yadi prasanno'si tarhi pRcchAmi - 'kathaya, kadA me patisaGgamo bhavet ?' tato rAkSaso'vadhinA jJAtvA
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pravAsadivasAd dvAdaze varSe pUrNe pitRgRhe sthitAyAstava svayamevA''gato nalo miliSyati, samprati dhairyamAdhehi / tathA yadi tvamanumanyase tadA tvAM kSaNAdeva pitRgRhaM nayAmi' / tato davadantyuvAca'tava nalasaGgamakathanAdeva kRtArthA'smi / parapuruSeNa sahA'haM gantuM necchAmi, tubhyaM svastyastu, yatheSTaM vraja' / tataH sa rAkSasastejomayaM nijaM rUpaM darzayitvA nabhasyutpapAta / atha davadantI patyuAdazavArSikaM pravAsaM vijJAyA'bhigrahAMzcakAra-'yAvad nalo na milati tAvad raktavastrANi, tAmbUlaM, bhUSaNAni, vilepanaM, vikArAMzca nA''dAsye' iti / tathA sA parvatasya kandarAM prApya varSartumativAhituM tatraiva nyavasat / tatra ca zAntijinasya svayaM mRNmayaM bimba racayitvA kandarAkoNe pratiSThApayAmAsa / svayaM patitAni puSpANi cA''nIya trisandhyaM tadvimbaM pUjayAmAsa / caturthAditapasaH pAraNaM ca prAsukairbIjarahitaiH phalaizcakAra / __ atha sArthavAho davadantIM sArthamadhye'pazyan tasyAH kuzalaM cintayananupadaM jagAma / tadguhAM prApya ca jinabimbapUjAlInAM davadantIM sakuzalAM dRSTvA prasannasArthavAhastAM natvA vismito bhUmAvupAvizat / davadantI ca pUjAM samApya svAgatavacanAdibhistena saha vArtAlApaM vyadhAt / tatra ca samIpavAsinastApasAstatra tacchabdamAkarNya zIghramAyayuH / meghazca dhArAsAraM vaSituM prArabdhavAn / tato jaladhArAbhistADyamAnAste kva gacchAmo yatra jalAt trANaM bhavedityUcuH / tatastAn bhItAn dRSTvA mA bhaiSTeti tAnAzvAsya teSAM pariveSe kuNDaM kRtvovAca-'yadyahaM jinabhaktA zuddhamanAH satyasmi tarhi meghaH aSTamaM parva - tRtIyaH sargaH kuNDAdanyatra varSatu' / tatastadaiva vRSTizchatreNa nivAriteva tatkuNDe na papAta / tad dRSTvA ca sarve cintayAmAsuH-'iyaM mAnuSIrUpeNa kA'pi devatA' / tataH sArthavAhastAM papraccha-'bhadre ! tvayA ko'yaM devaH pUjyate?' tato davadantyuvAca-'arhantaM devaM pUjayAmi, etatprabhAvAdeva nirbhayA tiSThAmyatra' / evamuktvA sA vasantAkhyAya tasmai sArthavAhAyA''rhatamahiMsAdikaM dharmamacIkathat / vasantazca tathAkhyAtaM taM dharma pratipadya diSTyA dharmakAmadhenurmayA prAptetyavadat / tatrasthAstApasA api ca taM dharma svIcakruH / vasantasArthavAhazca tatraiva mahebhyairazUnyaM puramavAsayat / tatra tApasAnAM paJcazatI pratibodhaM prApteti sA tApasapurIti khyAtA / tathA sa sArthavAhastatra zAntijinacaityaM nirmApayAmAsa / taistApasaiH saha sasArthavAhAH sarve janA arhadharmalInAstatra samayaM gamayAmAsuH / ___anyadA ca davadantI parvatazikhare nizIthe mahAntamudyotaM devAnasurAn khecarAMzca dadarza / teSAM jayajayArAveNa vinidrAH sarve janAH savismayaM tad dadRzuH / tato davadantI taistApasaprabhRtibhiH saha taM girimAruroha / tatra ca siMhakesariNo muneH prAptakevalasya tairdevAdibhiH kevalamahimAnaM prArabdhaM dadRzuH / tataste taM muni vanditvA tatra yathAsthAnamupAvizan / tasya muneguruyazobhadrasUrizca tadA tatrA''gatastaM kevalinaM jJAtvA vanditvA'gre upAvizat / siMhakesarI munizca dharmadezanAM vidadhe 'bhave bhrAmyatAM dehinAM mAnuSyamatidurlabham / tallabdhvA saphalaM kAryam / tatphalaM jIvadayApradhAno muktiprado jaino dharmaH' / evaM
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH zrutipriyaM saddharmamAkhyAya sa muniH saMzayacchedAya kulapatimabrabIt- 'davadantyA tava yo dharma AkhyAtaH sa tathaiva / iyamAjanmA'rhatparAyaNA nA'nyathA bhASate / asyAH prabhAvazca vRSTe rakSaNarUpo rekhAkuNDe dhRtena tvayA'nubhUta eva / satItvaprabhAvAccA'syAH sadaiva devatAH sannihitA bhavanti / teneyaM vane'pi sukhamAste / anayA huGkAramAtreNa caurebhyaH sArtho rakSitaH ' / 82 atha tadAnImeva ko'pi devastatra samAgatya kevalinaM natvA davadantImuvAca- 'bhadre ! atra tapovane kulapateH ziSyo'haM karparo nAma tejasvyabhavam / paJcAgniprabhRtitapaH parAyaNamapi mAM tApasA nA'pUjayan vacasA vA'pi nA'bhyanandan / tato'bhimAnenA'haM tat tapovanaM vihAya krodhAdanyatrA'gAm / gADhAndhakAre gacchaMdha parvatakandarAyAM patitaH / zilAkhaNDAghAtAd me sarve dantAstruTitAH / dantapAtavyathArttazca tathaiva tatra saptarAtramasthAm / tApasAzca mamA'nveSaNamapi na cakruH / tena ca teSu mama mahAn krodha udabhUt / raudradhyAnArttazca mRto'traiva tApasavane mahAviSadharo'bhavam / ekadA ca tvaddazanAya dhAvamAno'haM tvatpaThitanamaskAramantreNa ruddhagatirekasmin bile prAvizam / tatra ca naSTazaktiH kathamapi bhekAdIn jIvAn bhakSayannajIvam / anyadA ca meghe varSati tApasAnAM tvayA kathyamAnaM dharmamazrauSam / tacchrutvA'hamacintayam- 'sarvadA jIvahiMsAparasya pApAtmanaH sarpasya mama kA gatiH / tathA kveme tApasA mayA daSTA ityacintayam / tadA cotpannajAtismRtyA pUrvaM bhavaM jJAtvotpannavairAgyo'nazanamakArSam / tena ca vipadya saudharme devo'bhUvam / so'haM kusumasamRddhe vimAne kusumaprabho nAma aSTamaM parva tRtIyaH sargaH devastvatprasAdAt svargasukhaM bhuJjAnastiSThAmi / tvatkathitadharmazravaNasyaivaitat phalaM mama / anyathA mamaiSA gatiH kutaH ? avadhijJAnAca tvAmupakAriNIM vijJAya draSTumAgato'smi / ataH paraM tavA'haM dharmaputraH' / evaM davadantyAH svaM jJApayitvA sa devastApasAnuvAca- 'bho tApasAH ! pUrvabhave mama tatkopAcaraNaM kSamasva, prapannaM zrAvakatvaM pAlayata ca' / evamuktvA sa devastasya sarpasya zarIraM giriguhAta uddhRtya nandivRkSe lambayitvovAca- 'yaH ko'pi kopaM karoti sa pUrvamahamiva sarpo bhavet' / tadA kulapatiH karmalAghavAt paramaM vairAgyaM prApya kevalinaM natvA dIkSAM yayAce / tataH kevalyuvAca - 'asau mama gururyazobhadrasUristava vrataM dAsyati' / tato vismitaH kulapatiH kathaM pravrajyAM gRhItavAnasIti kevalinaM papraccha / tataH kevalI punaruvAca- 'kozalAyAM puri nalanRpasyA'nujaH kUbaro rAjyaM kurute, tasyA'haM putraH / saGgApurezazca kesarI nRpaH svakanyAM bandhumatIM mahyaM dadau / pitrAjJayA tatra gatvA tAM pariNIyAssdAya ca svapurIM prati pracalitena mayA mArge'yaM gururanekaziSyaparivRttaH samavasRto dRSTaH / parayA bhaktyA vanditvA ca mayA'sya dharmadezanA zrutA / dezanAnte kiyadAyurmameti mayA pRSTazca munirayaM paJcadivasA ityavocat / tato'hamAsannaM maraNaM jJAtvA'tyantaM bhItaH / munizca mAM mA bhaiSIrityAzvAsayan dIkSAM grahItumupAdizat / tataH pravrajyA'hamatrA''gataH zukladhyAnasthaH kevalaM prAptavAnasmi' / evamuktvA ca sa siMhakesarimuniryogAn nirudhya karma kSapayitvA paramaM padaM prApa / devAzca taccharIraM puNyakSetre nItvA yathAvidhyagnisAt kRtavantaH / sa vimalamatiH kulapatizca zrIyazobhadrasUreH pravrajyAM
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH gRhItavAn, davadantyapi tanmunervratamayAcata / tato nalena saha tava bhogakAlo'vaziSyate iti nA'dhunA vratayogyA'sIti tAM niSidhya prabhAte sa sUriH parvatAduttIrya tApasapuraM gatvA caityaM vanditvA paurA dharmamupAdizat / 84 atha davadantI malinA'GgavastrA dharmadhyAnalInA tatra giri - kandarAyAM saptAbdImavasat / tatra caikaH pathiko davadantImavocat'amukapradeze'dya tava patirmayA dRSTaH / davadantI ca harSAvezAt tacchabdamanudhAvitavatI / sa pathikaca tAM guhAyA niHsArya kvA'pyantarhitavAn / davadantI ca tamadRSTavatI, guhAM cA'tyajadityubhayato bhraSTA jAtA / tataH sA mahAraNye bhrAmyantI pade pade skhalantI rudatI vilapantI kiM karomi, kva gacchAmIti dhyAyantI tAM guhAM pratyeva calitavatI / sA caikayA rAkSasyA dRSTA, 'tvAM bhakSayiSyAmI' tyuktA ca / tato davadantyUce- 'yadi mama nala eva prItistarhi tatprabhAvAt tvamapUrNecchA bhava' / tacchrutvA ca sA rAkSasI nivRttabhakSaNecchA sAmAnyanArIyamiti tAM praNamya sahasaivA'ntardadhau / tato'gre gacchantI davadantI nirjalAmekAM nadIM dRSTvA tRSArttA'vadat- 'yadyahaM samyaktvavatI tadA'tra gaGgAyAmiva nirmalaM jalamastu' / evamuktvA sA pANinA mahIM prajahAra / tena ca nadI sadya eva jalapUrNA jAtA / tat pItvA cA'gre gacchantI zrAntA vaTataroradhastAdupAvizat / tataH sArthAdAgatAH pathikAstAM tathAvidhAM dRSTvA kA'si tvamiti papracchuH / ahaM sArthabhraSTA vane vasAmi, tApasapuraM jigamiSAmi, mAM mArga darzayeti sodatarat / tataste UcuH - itaH aSTamaM parva tRtIyaH sargaH pazcimAM dizaM gaccha, vayaM tvaritAH smaH tena mArgadarzanaM kartuM na samarthAH / ito jalamAdAya sArthaM yAsyAmaH, tatra yadi gacchasi tarhyAgaccha' / tataH sA taiH saha sArthaM prApa / dhanadevazca sArthezaH kA'si, kuto'tra prAptA'sIti papraccha / tato davadantyUce- 'ahaM vaNikputryasmi, bhartrA saha piturgRhaM prasthitA rAtrau tena tyaktA tvadIyaiH puruSairihA''nItA / tanmAM kvA'pi vasatau naya' / tataH sArthezo jagAda - 'ahamacalapuraM gacchAmi, tvamapyAgaccha, aklezena tvAM tatra nayAmi' / evamuktvA sa tAM sutAmivottamayAne samAropya prasthitavAn / mArge ca parvatanikuJje sArthamAvAsayAmAsa / davadantI ca rAtrau sukhaM zayAnA sArthe sthitena kenacid gIyamAnaM namaskAramantramazRNot / tataH sA'muM sAdharmikaM draSTumicchAmIti sArthezamuvAca / sArthavAhazca tAmAdAya tasya namaskArapAThakasyA''vAsaM yayau / taM ca caityavandanAM kurvantaM paTagRhasthaM zrAvakaM dRSTvA tena vandyamAnamArhataM zyAmacchaviM bimbaM natvA caityavandanAnte taM papraccha- 'kasyA'rhata idaM bimbam ?' tataH zrAvaka uvAca- 'idaM bhaviSyata ekonaviMzasya mallijinasya bimbam / etadvimbapUjane kAraNaM zrRNu / ahaM kAJcIpuravAstavyo vaNigasmi / tatra caikadA dharmagupto munirAyayau / rativallabhodyAne samavasRtaM taM muniM vanditvA'hamapRccham - 'mama kva tIrthe mokssH| tataH sa Aha- 'mallijinatIrthe svargAccyutvA tvaM mithilezaH prasannacandro nAma nRpo bhaviSyasi / tatra ca mallijinadarzanaM prApyotpannakevalaH paramaM parameSyasi / tatprabhRtyahaM paTe tadvimbaM likhitvA bhaktyA pUjayAmi / evaM sva vRttAntamAkhyAya sa zrAvakastAM papraccha tvaM kaa'si| tato dhanadeva
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH stasyAH pativiyogAdikaM sarvaM vRttamAkhyAtavAn / tato duHkhitaH sa zrAvaka:-'mA zocI:, karmaphalaM duHkham, atra sukhamAssve'tyavadat / prAtazca sArthavAho'calapuraM prApya tatra davadantIM muktvA'nyatra jagAma / atha tatra tRSArtA davadantI nagaradvAravApyAM praviSTA vAmacaraNe godhayA gRhItA jalahAriNIbhirdadRze / namaskAramantrapAThaprabhAveNa tayA muktA ca vAri pItvA vApyA nirgatya bhItA tattaTe upaviSTA / tatra ca pure RtuparNo nAma nRpo'bhavat / tasya patnI ca candrayazAH / tasyA dAsyazca tatra jalamAhartumAgatA durdazAM prAptAM devImiva tAM bhaimI dadRzuH / tato vismitA gatvA candrayazase kathayAmAsuH / tacchRtvA candrayazA uvAca-'tAM drutaM samAnayata, sA matputryAzcandravatyA bhaginIveha bhaviSyati' / tAzca satvaraM tatrA''gatya tAM lakSmImiva purAbhimukhaM sthitAM dadRzuH / 'RtuparNanRpasya mahiSI candrayazAstvAM sagauravamAhvayati, tvaM candravatI putrIva me iti kathayati ca, tadehi, duHkhaM tyaja, anyathA'tra sthitA vyantarAdibhirAviSTA'narthamApsyasI'tyavocan tAH / tato davadantI tadvacasA snigdhahRdayA tatazcalitA svAminIva tAbhirupacaryamANA nRpagRhaM prAptA / kintu svamAtuH puSpadantyAH sahodarA candrayazA mAtRSvasaiveti sA na viveda / candrayazAzca davadantI mama jAmeyIti jAnAnA'pi bAlye dRSTatvAt tAM nopAlakSayat / tathA'pi dUrAdeva praNamantIM tAM putrIpremNA dadarza / candrayazasA kA'si tvamiti pRSTA ca sArthavAhavata sarva kathayAmAsa / tatazcAndrayazAstAmuvAca-'madgRhe candravatIva sukhaM tiSTha' / anyadA ca candrayazAzcandravatIM svasutAmuvAca-'iyaM tava svasA madbhaginyA davadantyAH sadRzI / kintu so'smAkamapi svAmI aSTamaM parva - tRtIyaH sargaH nalastasya sA patnIti tasyA atrA''gamanaM na sambhAvyate / yatastasyA nagarIto yojanAnAM sacatuzcatvAriMzatizate' / sA ca candrayazAH pratidinaM nagarAd bahirdInA-'nAthAdibhyo yatheSTaM dAnaM dadau / tAM ca vaidaryuvAca-'atrA'haM dAnaM dadAmi, kadAcid me patiryAcakaveSo-'trA''gacchet' / tatastayA''jJAtA sA patyAzayA yathAsthiti dAnaM dadau / tathA pratidinaM pratyekaM yAcakAn 'yuSmAbhirIdRgrUpaH ko'pi pumAn dRSTa' ityapRcchat / ___ ekadA ca sA dAnazAlAsthitA''rakSairbaddhA'gre DiNDimavAdanena nIyamAnaM cauraM dadarza / tataH sA bhaimI bhaTAnapRcchat-'kimanenA'parAddhaM yenA'syedRzI dazA ?' tataste UcuH-'anena candravatyA rAjaputryA ratnakaraNDakaM hRtam / tenA'sAvitthaM vadhasthAne nIyate' / caurazca natvA davadantImuvAca-'tvayA dRSTasya mama maraNamayuktaM, mama zaraNaM bhava' / tato bhaimI cauramuvAca-'mA bhaiSIH, tava jIvane na saMzayaH' / tamevamuktvA sA 'yadyahaM satyasmi tadyasya bandhanAni bhidyantAmi'tyevaM satItvazrAvaNAM kRtvA bhaGgArajalairjalaizcauraM tri: siSeca / tena ca tadbandhanAni vizIrNAni / tatastatra kalakale jAte kimetaditi kautukAd RtuparNaH saparicchadastatrA''gatya vismito davadantImavAca-'patri ! cauranigraho rAjadharmaH, anyathA dharmalopa: syAt, lokazca nirbhayaH parasvamapaharet' / tato vaidaryuvAca-'ahaM zrAvikA dayAdharmapradhAnA, mayi pazyantyAM kasyA'pi mAraNaM mama duHsaham / tadasyA'parAdhaH kSamyatAm, ayaM mama zaraNAgataH / tata RtuparNastaM mahAsatyA davadantyA dharmaputra eSa iti kRtvA mumoca / sa caurazca mukto bhaimIM mAteti jalpan nanAma /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ekadA ca davadantI taM cauramapRcchat-'tvaM ko'si, kuta AyAsIti nirbhayaM vada' / tataH sa caura uvAca-tApasapure vasantasArthavAhasyA'haM kiGkaraH piGgalanAmA / vyasaninA vasantasyaiva gRhe khAtreNa sAraM dhanaM coritam / tatazca tadAdAya palAyito'haM mArge luNTAkaiTuMNTita: / atrA''gatazca nRpamRtuparNaM sevamAno'dharmabuddhizcandravatyA ratnakaraNDikAmamuSNAm / tadAdAya nirgacchaMzcA'haM caureGgitajairlakSito napAjJayA baddhazca vadhArtha nIyamAnastvayA dRSTastvAM zaraNaM prapanno mocito'smi / kiM ca tApasapurAt tvayi nirgatAyAM vasantastyaktabhojano yazobhadrasUriNA'nyajanena ca bodhita: saptarAtramupoSyA'STame dine bhuktavAn / anyadA ca sa vasanto mahArghamupahAramAdAya kUbaranRpaM draSTuM jagAma / kUbaranRpazca tenopahAreNa prasannastasmai cchatrAdicihnasahitaM tApasapurarAjyaM dadau / tathA taM sAmantaM vidhAya nRpaH kUbarastasya vasantazrIzekhara iti nAmAntaraM cakAra / tataH sa vasantaH kUbareNa visRSTo vAdyamAnayA bhambhayA tApasapuramAgatya rAjyamakarot' / tato davadantI tamuvAca-'tvaM pravrajyAM gRhItvA prAkkRtaM duSkRtaM parizATaya / tataH sa piGgalo mAturAdezaH pramANamiti tat sviickaar| tadAnImeva ca tatra bhrAmyat samAgataM munidvayaM bhaimyA pratyalAbhi / tathA'yaM janaH piGgalo yogyo vratadAnenA'nugrAhya iti prArthitaM ca / tatastau munI vrataM yAcamAnaM piGgalaM devagRhe nItvA tatkAlameva prAvAjayatAm / aSTamaM parva - tRtIyaH sargaH praviSTo jIvati na veti na jJAyate' ityatrauSIt / puSpadantI ca rAjJI nRpamukhAt tacchrutvA'tyantaM ruroda / tato nRpeNa nalAnveSaNAya baTurharimitro niyojito nalaM davadantI ca sarvatrA'nveSayannacalapure rAjaparSadaM prAvizat / tatra candrayazasA puSpadantyAstajjanasya ca kuzalaM pRSTo rAjJaH pura upaviSTaH sa baTurnala-davadantyo tAdArabhyA'khilAM kathAM kathayAmAsa / tacchrutvA rudatyAM candrayazasi sarvo loko ruroda / baTuzca sarvaM duHkhitaM prekSya kSudhA kRzodaro dAnazAlA yayau / tatra bhojanArthamupaviSTo dAnazAlAdhikAriNI davadantImupalakSya harSapulakitatanuH kSudhaM vismRtya tasyAH pAdau vavande / tato 'devi ! keyaM te'vasthA ? diSTyA jIvantI dRSTA'si, samprati sarvebhyaH svasti' ityuktvotthAya tava dAnazAlAyAM davadantyastIti candrayazasamavardhayat / candrayazAzca tacchrutvA zIghraM gatvA dAnazAlAyAM davadantImAliGgayovAca-'vatse ! dhig mAM, yayA tvaM nopalakSitA / tvayA''tmagopanaM kRtvA kiM vaJcitA'smi? yadi daivAd vipadAgataiva, tarhi mAtRkule kA lajjA ? hanta, tvayA nalastena vA tvaM tyaktA'si ? nUnaM tenaiva satItvaM muktA'si / duHkhaM tyaja / mayA nopalakSiteti vipriyaM sahasva, tava bhAle sa ravitilakaH kve'tyevaM vadantI sA davadantyA bhAlamamArjayat / tena ca tatkAlaM vaidA bhAlatilako meghamuktaH sUrya iva didIpe / tatazca candrayazAstAM snapayitvA sUkSme dhavale ca vastre paridhApayitvA pANinA gRhItvA nRpasamIpe upaviSTavatI / tadAnIM ca sUryo'staM jagAma / kramazazca sUcibhedyena tamasA gaganaM vyAptam / kintu vaidarbhIbhAlatilakatejobhistiraskRtaM tamo nRpagRhe pravezaM nA''pnot / athA'nyadA vidarbhezo bhImarathaH 'kUbareNa dyUte parAjitya hRtarAjyo nalo nirvAsitaH / sa ca davadantIM gRhItvA mahATavIM
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaM parva - tRtIyaH sargaH gaGgAmivA''liGgaya gale lagitvA ca bhRzaM ruroda / anantaraM ca jalena mukhaM prakSAlya te parasparaM saMlepatuH / puSpadantI ca davadantImaGkamAropya bhAgyAt tvaM dRSTA'tra sukhena kAlaM gamayantI cirAdapi pati drakSyasyevetyuvAca / nRpazca tuSTo harimitrAya grAmANAM paJcazatImadAt / tathA nale samAgate rAjyAdhaM dAsyAmItyuvAca / pure ca davadantyAgamotsavaM devapUjAdikaM ca saptadinAni yAvad nRpaH kArayAmAsa / aSTame divase ca nRpo davadantImuvAca-'tathopAyaH kariSyate yathA zIghraM nalaH sameSyati' / 90 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato nRpo devImuvAca-'sUrye'stamite'pi dIpAdInAmabhAve'pi kuto neha tama: ?' tato rAjJI davadantyAH sahajaM tejasvinaM taM tilakaM nRpAyA'darzayat / rAjA ca kautukAt taM tilakaM pANinA pyadhAt / tatazca sarva rAjakulaM tamasA girikandarevA''cchannaM jAtam / tataH prasanno nRpaH pANimapasArya bhaimI rAjyabhraMzAdikAM kathAmapRcchat / bhaimI ca namramukhI rudatI nala-kUbarayo tAdArabhya sarvaM vRttAntaM kathayAmAsa / tato nRpaH svottarIyAJcalena vaidA netraM sammAryovAca-'putri ! mA rodIH, bhAgyaM hyapratividheyam' / ___ atrA'vasare ca divaH kazcid devaH sabhAyAmavatIrya kRtAJjalibhaimImuvAca-davadanti ! tavopadezAccauro'haM piGgalaH pravrajya viharan tApasapuraM gataH zmazAne pratimayA sthitaH / tatra ca citAnalenodbhUto davAnala: sarvata: prAsarat / dharmadhyAnasthazcA'haM tena dahyamAno'pyapracalito namaskAraparAyaNo dagdhazarIro bhUtale patito vipadya piGgalo nAma devo'bhavam / tava prasAdAdeva mama devatvam, anyathA mama caurasya kA gatirbhavet ! / avadhinA tavopakAraM jJAtvA tvAM draSTumAgato'smi, tvaM sarvadA vijayasva' / evamuktvA sa saptasvarNakoTIrvRSTvA vidyudiva nabhasi tiro'bhavat / tadAnIM cA'rhaddharmaprabhAvAt tasya sadyo devatvaM buddhvA nRpaH sa RtuparNo'pi taM dharma prapannavAn / atha harimitro nRpamuvAca-deva ! AjJApaya, cirAd davadantI pitargahaM yAtvi'ti / tato napazcandrayazasaH sammatyA tathAstvityaktvA senayA saha vaidarbhI vidarbhAn praiSayat / AyAntI davadantIM zrutvA ca bhImaratho'bhyAjagAma / vaidarbhI ca pitaraM dRSTvA pAdacAriNI smayamAnA pituH pAdayoH papAta / tathA sA mAtaraM puSpadantIM yamunA atha nalastadAnIM bhaimI tyaktvA'raNye'TaMstatraikato dhUmaM samutthitaM dadarza / sadhUmazca jvAlAjAlabhayaGkaro vanaM vyAptavAn / dahyamAnAnAM vaMzAnAM bhISaNo ravo jajJe / tathA nala: zvApadAnAmAkrandaM zuzrAva / tathA tadAnImeva sa 'nRpa ! nala ! mAM rakSa, tvaM yadyapi nirhetukopakAravratastathA'pi tavopakariSyAmI'ti mAnuSaM zabdamapyazRNot / taM zabdamanulakSya gacchaMzca sa latAgahane rakSa rakSeti vadantaM mahoragaM dadarza / tataH sa taM sarpa papraccha-'tvaM mama nAmAdikaM kathaM vetsi, tava mAnuSI vAk ca katham ?' tataH sa sarpo'vocat-'ahaM pUrvajanmani manuSyo'bhavaM, tadabhyAsAdihA'pi mama mAnuSI bhASA / mamA'vadhijJAnaM cA'sti, tena tava nAmAdikaM jAnAmi' / ___ tato dayAlurnalastaduddhArAya vallayA upari nijaM vastramakSipat / bhUspRSTaM vastraM svabhogena veSTayitvA ca lambamAne sarpa kUpAdudgrahaNImiva tadAkRSya dAvAnalarahite pradeze gatvA taM sarpa nalo muktavAn / sa sarpazca sadya eva nalasya kare'dazat / tato nala
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH uvAca-'kRtajJena tvayopakAriNo mama sAdhUpakRtam / tvaM jAtyaiva kSIrapAyakasyA'pi dssttaa'| evaM vadanneva nalo viSeNa zarIre prsrpt| kubjatAmApita: / tena ca sa laghupiGgalakezo lamboSTho laghupAdakaro mahodaraH sarvAGgena vikRtAkAraM prAptavAn / tataH so'cintayat'anena rUpeNa jIvanaM dhik, tataH parivrajyAM gRhNAmi' / evaM dhyAyati nale sa sarpaH sarparUpaM divyatejAH suro'bhavat / 92 tataH sa nalamuvAca- 'mAM viSAdaM gAH, tava pitA'haM niSadhastubhyaM rAjyaM dattvA parivrajito brahmaloke devo bhUtvA'vadhinA tvAmitthaM durdazaM dRSTvA mAyAsarpo bhUtvA tavoddhArAyaiva vikRtAGgatAM prApitavAnasmi / etatkaTukauSadhamiva tavopakArAya syAt / tvayA vazIkRtA rAjAno vairUpyAt tvAmanupalakSya samprati nopadraviSyanti / parivrajyAM mA grahIH / tavA'dyA'pi bhUzciraM bhoktavyA'sti / ahaM te parivrajyocitaM samayaM kathayiSyAmi / ataH paraM tvayA susthitena bhAvyam / tathedaM bilvaphalaM ratnakaraNDakaM ca gRhANa, yatnatazcaitad rakSeH / yadA tvaM svapUrNarUpamicchestadedaM zrIphalaM sphoTayeH, tanmadhye vizadAni zuddhAni devadUSyANi drakSyasi / tadvastrANi bhUSaNAni ca paridhAya svakIyaM devopamaM pUrvaM rUpaM samavApsyasi / tato nalaH pitaraM papraccha- 'tAta! tava vadhUrdavadantI yatra mayA muktA tatraivA'sti, kvA'pyanyato vA gatA ?' tataH sa devo davadantyA vidarbhaprAptyantaM vRttAntaM tasyAH satItvaM prazaMsannuvAca / tathA nalaM 'kiM vane bhramasi, yatra tvaM jigamiSustatra tvAM nayAmIti cA'vocat / tato nala uvAca- 'mAM suMsumArapuraM naya' / devo'pi tathA kRtvA nijadhAma jagAma / aSTamaM parva tRtIyaH sargaH atha nalastatpurasamIpamArge nandanavane sthitaH siddhAyatanaM dRSTvA tatra pravizya naminAthapratimAM dRSTvA praNamya tato nirgatya suMsumAranagaradvAraM prAptavAn / tatra ca gaja AlAnamunmUlya bhramannAsIt / tathA sa tatra mahAntamupadravaM cakAra / dadhiparNanRpazca vapramAruhyovAca- 'yo gajaM vazamAnayet tasyeSTaM dAsyAmi' / tataH kubjo nalastadAkarNya vividhaizchalaistaM gajaM khedayitvA khinnaM tamAruhya yatheSTaM vAhayAmAsa / lokAzca tajjayajayArAvaM cakruH / nRpazca svayaM tadgale svarNahAramakSipat / tato nalastaM cAruvaze kRtvA''lAne baddhvA tata uttatAra / anantaraM nRpapArzve tasya mitramivopaviveza / tato dadhiparNastaM papraccha 'gajahRdayavedin ! kubja ! kimanyadapi vetsi ?' tataH kubja uvAca- 'nRpa ! tava kimanyat kathayAmi, sUryapAkAM rasavatIM jAnAmi kiM tad draSTumicchasi ?' tato nRpaH sUryapAkotsuko gRhaM gatvA kubjAya sarvaM pAkopakaraNamArpayat / tataH kubja: sUryAtape taNDulAdIn muktvA vidyAM japan zIghrameva divyaM pAkaM niSpAdayAmAsa nRpazca saparicchadastad bhuktavAn / tadAsvAdya ca dadhiparNa uvAca - evaMvidhaM pAkaM nala eva jAnAti nA'nyaH, nalaM sevamAnasya mamaiSa pAkazciraM paricitaH / tatkiM tvaM nalo'si vikRtarUpadhRt, yad vA yojanAnAM zatadvayAntaritasya tasyA'tra kuta Agamanam / evaM prazasya sa kubjAya vastrA'laGkaraNAdikaM TaGkalakSaM grAmapaJcazatIM cA'dAt / sa kubjazca grAmapaJcazatIM muktvA sarvaM gRhItavAn / tato nRpo'pRcchat'kimadhikAn grAmAnicchasi' / tataH kubja uvAca - 'mamaitAmicchAM pUraya- yad mRgayAM madyapAnaM ca rAjye nivAraya / tato rAjA tadvacanaM svIkRtya nijarAjye mRgayA - madyapAnayozcarcAmapi nyaSedhayat /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaM parva - tRtIyaH sargaH triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH athA'nyadA dadhiparNo rahasi kubja papraccha-'tvaM ko'si, kuta AgataH, kva vAstavyazceti vada' / tataH kubja uvAca-'ahaM kozalAyAM nalanRpasya sUdo hUNDikAkhyaH / ahaM tatsamIpa eva kalAmagrahISam / nalaca bhrAtrA kUbareNa dyUte'khilAM mahIM jito davadantImAdAya vanavAsaM prapannavAn / tathA sa tatraiva vipannavAn / ahaM cA'pAtraM kUbaraM tyaktvA tvAmupAgato'smi' / tato dadhiparNo nalamRtyuvArttayA saparicchado vajrAhata iva rudoda / tathA'zrUNi muJcannalasya pretakAryaM ca cakAra / kubjazca guptaM vihasan sarvaM dadarza / athA'nyadA dadhiparNaH kenA'pi hetunA bhImanRpasamIpaM dUtaM preSayat / dUtazca bhImena satkRtastatsamIpe nivasannekadA'vasare nalasya sUdo nalazikSayA sUryapAkajJo matsvAminamupAgato'stItyuvAca / tacchrutvA cotkarNA davadantI pitaramuvAca- 'caraM preSya jAnIhi yat sa kIdRzaH sUdaH / nalaM vinA nA'nyaH sUryapAkAM rasavatIM vetti / nala eva kadAcid veSAntareNa bhavet ? tato nRpaH kuzalanAmAnaM dvijaM dakSamAhUya satkRtya-'suMsumArapuraM gatvA tannRpasUdaM pazya, sa kAM kA rasavatIM vetti / kiM rUpazceti jAnIhI'tyuvAca / tataH prabhorAdezaH pramANamityuktvA sa dvijaH prasthAya suMsumArapuraM prApya pRSTvA sUdaM taM kubjaM prApya taM sarvAGgavikRtaM dRSTvA viSaNNo 'davadantyA vRthaiva nalabhrAntistathA'pi parIkSe' iti vicArya nalanindAbhitaM zlokadvayaM jagau-'eko nala eva nirdayo nirlajjo niHsattvo durAtmA ca yaH satI patnI tatyAja / vizvastAmekAkinI patnIM tyaktvA tasya mandamateH pAdau gantuM kathamutthitau ?' nalazca puna: puna: paThyamAnaM tacchrutvA priyAM smaran bhRzamazrUNi muJcan ruroda / kiM rodiSIti vipreNa pRSTazca sa kubjastava manoharaM zlokaM zrutvA karuNayA rodimItyuvAca / tathA kubjena zlokArthaM pRSTazca sa dvijo dyUtAdArabhya kuNDinapure davadantIgamanAntaM sarvaM vRttaM zazaMsa / tathA'gre punaruvAca-'dhanyo'si tvaM kubja ! yat sUryapAkena rasavatIM karoSi / bhImanRpasya suMsumArezadUtena gItavyam / bhaimyA caivaMvidho nala eva nA'nya ityabhyarthya bhImena tvAM draSTuM preSito'smi / tvAM dRSTvA ca hatAzo'cintayam-kva tvaM kubjo vikRtAkRtiH, kva ca divyarUpo nalaH / prasthAnakAle jAtAni zakunAnyanyathA jAtAni / yatastvaM nalo nA'si' / tato davadantIM dhyAyannadhikAdhikaM rudan sa sAgrahaM dvijaM gRhe nItvovAca-'mahAsatyA davadantyA mahApuruSasya nalasya ca kathAM kathitavatastava kiM svAgataM karomi ?' evamuktvA tasya snAnabhojanAdikaM kArayitvA dadhiparNadattAlaGkArAdikaM tasmAyAdAt / tataH kuzalaH sakuzalaM kuNDinapuraM gatvA bhImAya yathAdRSTaM kubjavRttAntamAkhyat / kubjo yathA gajamakhedayat, taM gajamArUDhavAMzca, dRSTAM sUryapAkA rasavatIM, svarNamAlAM, TaGkalakSaM vastrA-'laGkaraNAni ca zlokagAnaM ca sarvameva yathAyathaM zazaMsa / __ tato davadantyuvAca-'tAta ! sa nala eva, AhAradoSeNa karmadoSeNa vA vairUpyaM prAptaH / nalaM vinA naitat sarvamanyasya kasyA'pi / tatkenA'pyupAyena taM kubjamihA''naya, yathA'haM svayaM parIkSe, iGgitAdibhistaM nirIkSe ca' / tato bhImo'vadat-'putri ! tavA'lIkaM svayaMvaraM prArabhya dadhiparNasyA''hyanAya dUtaH preSyate / tena dadhiparNo'vazyaM sameSyati / tena saha kubjo'pyAgamiSyati / yadi sa nalastahi sa tvAmanyasmai dIyamAnAM na sahiSyate / tathA
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nalo'zvahRdayavedyasti / yadi kubjo nalastadA sa svayaM rathaM prerayan rathA-'zvairevopalakSitaH syAt / yatastasya vAhayataH sato'zvA mahAjavinaH syuH / samIpagataM dinamAkhyeyam / yastadA''gacchet sa nala eva bhavet / ___ tato bhImo dUtena paJcamIdine svayaMvarArthaM suMsumArezamAhvayat / dadhiparNazca kathaM zvo gamyate tatreti cintayA kvA'pi ratiM na lebhe / tajjJAtvA ca kubjo dadhyau-'davadantI nA'nyaM puruSamicchati / yadIcchet tahi mayi sati ko'nyastAM gRhNIyAt ? ahaM dadhiparNa SaDbhiryAvidarbhA nayAmi / anena prakAreNa ca tasya mamA'pi ca prAsaGgikaM gamanaM syAt' / evaM vicArya sa dadhiparNamUce-'mA viSIda, kAraNaM brUhi' / tato dadhiparNo'vocat-'kubja ! nalo vipannaH, tena vaidAH punarapi zvaH svayaMvaraM kariSyati, SaD yAmA eva madhye santi, tadetAvatA samayena kathaM tatra yAmi ?' tataH kubjo jagAda'acireNaiva tvAM tatra neSyAmi, sAzvaM rathaM mmaa'rpy'| tato nRpeNa svairaM gRhANetyevamAdiSTaH kubjaH zreSThaM rathaM jAtyAvazvau ca gRhItavAn / dadhiparNazca taM sarvata: kuzalaM vIkSya dadhyau-'naiSa sAmAnyaH puruSaH, ko'pi devo vidyAdharo vA syAt / tata: kubjo rathaM sAzvaM sajja kRtvA nRpamuvAca 'rathamAroha, rAtryante tvAM vidarbhA neSyAmi' / tato rAjA sthagIchatracAmaradhAriNaH kubjazca SaDete rathamAruruhuH / tathA kubjastadvilvaM ratnakaraNDakaM ca vastreNa kaTyAmAbadhya paJcanamaskAraM smRtvA vAhAn vAhayAmAsa / tena ca rathavegavAyanA dadhiparNasya pracchadapaTo'patat / yAvacca dadhiparNo 'rathaM sthirIkuru, paTaM gRhNAmI'tyuvAca, tAvad rathaH paJcaviMzatiyojanI lalajhe / tataH aSTamaM parva - tRtIya: sargaH smayamAnaH kubjo'vadat-'nRpa ! nA'sti te paTI, paTIpAtadezAd yojanapaJcaviMzatirgatA / yadyuttamA vAhA bhaveyustadaitAvatA paJcAzadyojanAnyapi gaccheyuH / ___tato dadhiparNo dUrAt phalasambhRtamakSavRkSaM dRSTvA sArathimuvAca-'asmin vRkSe yAvanti phalAni tAnyagaNayannapyahaM vedmi, parAvRttastava kautukaM darzayiSyAmi' / tato nalo jagAda-'mayyazvahRdayavedini sati kAlakSepAd mA bhaiSIH / ahamekamuSTiprahAreNaiva sarvANi phalAni tavA'gre pAtayiSyAmi' / tato dadhiparNa uvAca'phalAni pAtaya, tAnyaSTAdaza sahasrANi syuH' / tataH kubjaH phalAnyapAtayat / nRpazca gaNayAmAsa / tAni phalAni tAvantyeva babhUvuH / dvau ca parasparaM vidyAvinimayaM cakrAte / prAtazca ratho vidarbhAsamIpaM gataH / tena ca dadhiparNo nitarAM mumude / ___atha tadAnImeva bhaimIrAtrizeSe svapnaM dRSTvA prabuddhA pramuditA pituragre sarvaM yathAyathaM nivedayAmAsa-'mayA'dya gRhe sukhasuptayA nirvRtidevI dRSTA / tathA tayeha gagane samAnIte kozalodyAne tadAjJayA puSpitaM phalitaM rasAlavRkSamArUDhA'smi / tayA ca mama haste vikasitaM kamalamarpitam / mayA rasAle'dhirUDhAyAM satyAM purA tamadhirUDhaH kazcid vihagaH sadya eva bhUmau papAta' / tacchrutvA ca bhIma uvAca'putri ! svapno'yamuttamaH / nirvRtidevI tavodyata: puNyapuJjaH / gagane dRSTaM kozalodyAnaM ca tava kozalaizvaryaM, vRkSArohaNAcca bharnA sahA'cirAdeva saGgamo bhaviSyati / vihagapAtAcca kUbaro nRpo rAjyAt patiSyati, nA'tra saMzayaH / prabhAte svapnadarzanAccA'dyaiva tava nalo miliSyati / prabhAtasvapno hi zIghraphalapradaH' /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha tadAnImeva dadhiparNo nRpaH puradvAraM prAptavAn / maGgalo nAma janazca tad bhImAya nivedayAmAsa / bhImazcA'bhigabhya dadhiparNa mitravadAliGgaya gRhe vAsadAnAdinA''tithyaM kRtvA'vocat-'tava sUdaH kubjaH sUryapAkAM rasavatIM vetti, taddidRkSorme darzaya, tAvadanyayA vArttayA kRtam' / dadhiparNo'pi kubjaM rasavatIkRte samAdikSat / so'pi ca kalpadruma iva kSaNAt tAM rasavatIM darzayAmAsa / ___bhImazca saparicchado dadhiparNAgrahAt tatsvAdaM parIkSituM bubhuje / davadantyapi tadodanabhRtaM sthAlamAnAyya bhuktvA tadrasAsvAdena kubjo nala evetyajJAsIt / tathA pitaramuvAca ca-'mama jJAninA purA kathitaM yadiha bharate sUryapAkA rasavatI nA'nyasya, kintu nalasyaiva / tadayaM kubjo vA kuNTo vA yAdRzastAdRzo vA'stu, tatra kimapi kAraNaM bhavet / kintvayaM nala eva nA'tra saMzayaH / nalasyaikA rasavatI parIkSA / nalAGgulyA'pi spRSTA'haM pulakitA bhavAmIti tasyA'nyA parIkSA / tatkubjo mAmagulyA tilakaM racayanniva spRzatu / yadi nala: syAdetenA'bhijJAnena jJAta: syAt' / ___ki nalo'si ? iti pRSTaH kubja uvAca-'yUyaM sarvathA bhrAntAH stha, kva divyarupo nalaH, kvA'haM draSTumapyayogyaH kubja: ?' tato'tyAgraheNa sa davadantyA vakSo'GgulyA'tilAghavataH spRSTavAn / tAvatA'pyaGgulisparzena bhaimyAstanurAnandAtirekAt pulakitA jaataa| tadA davadantI 'tadA mAM suptAM tyaktavAn idAnIM kva yAsyasi prANeza !, cirAd dRSTo'sI'tyuktvA taM gRhAntare'bhyarthya nItavatI / kubjazca bilvAt karaNDakAcca vastrA-'laGkArAnAdAya paridhAya nijasvarUpadharo jAtaH / tatazca davadantI yathA rUpaM nijaM pati latA aSTamaM parva - tRtIya: sargaH tarumiva sarvAGgaM stanopapIDamAliliGga / tathA bhImaH puradvAre samAgataM nalamAliGgaya nije siMhAsane upavezayAmAsa / tathA 'tvaM mama svAmI, tavA'haM kiGkaraH, kathaya kiM karavANI'tyuvAca / dadhiparNazca nalaM natvA 'tvaM na: sarvadA prabhurasi, yadajJAnAd mayA'nuSThitaM tat sahasve'tyavocat / ___ atrA'ntare ca dhanadevaH sArthavAha upAyanamAdAya bhImarathaM draSTumAgatavAn / bhImarathazca pUrvaM davadantyA upakArakaraNAd bandhoriva tasya gauravaM cakAra / tathA davadantyA RtuparNazcandrayazAzcandravatI vasantazrIzekharazcA''hUtAzca tatrA''yayuH / bhImena cA'tyantaM sakriyamANAste prasannA mAsaM tasthuH / anyadA ca bhImasabhAyAM sarveSu sthiteSu prAtaHkAle divaH kazcid devo'laukikadyutimAnAyayau / sa ca racitAJjalirdavadantImuvAca-'purA tvayA vimalamatyAkhyastApasapatiH prabodhitaH, tat smara / sa tApasapativipadyA'haM saudharme zrIkesarAbhidhAne vimAne zrIkesaro nAma devo'bhavam / tvayA'rhaddharme sthApita iti tatprabhAvAdeva mamaitadaizvaryam' / evamuktvA sa saptasuvarNakoTIrvRSTvA svAM kRtajJatAM prakAzyA'ntarhitavAn / / atha bhIma-dadhiparNAdayo nRpA nalaM rAjye'bhiSiSicuH / nalAdezAcca te rAjAnaH svAni sainyAnyamelayan / zubhadine ca nalastairnRpaiH saha svAM rAjyalakSmI grahItumayodhyAmabhijagAma / tathA sa sainyoddhatarajobhiH sUryaM sthagayan katipayaidinairayodhyAyA rativallabhamupavanaM prApya zibiraM nivezayAmAsa / kUbarazca mahatA sainyena nalaM samAgataM jJAtvA bhiyA'tyantamAkulo babhUva /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaM parva - tRtIya: sarga: nmUlya nirvANameSyati / etaccendreNa saha vandituM gatasya me mahAvidehe vimalasvAminA kathitam / evaM kanakavatyAH prAgbhavakathAM vasudevAyA'bhidhAya kubero'ntarhitavAn / vasudevazca sAtizayAnurAgAt kanakavatIM pariNIya khecarIbhiH punareva yathAsukhaM ramamANastasthau / aSTame parvaNi kanakavatIpariNayana-tatpUrvabhavavarNanAtmakaH tRtIyaH sargaH // 3 // 100 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nalazca dUtena tamAha-'puna tena dIvyatAM, rAjyazrIH punastvadIyA vA syAd madIyA vA' / tataH kUbaro raNAzaGkApagamena prasannaH punaddhRtaM samArabdhavAn / nalazca bhAgyavazAt kUbarAt sarvAM mahIM jitavAn / tathA'pi sa kubare durAtmanyanujo'yamityaprIto nA'bhUt / ata eva sa nijaM rAjyamAdAya kUbaraM yuvarAjaM cakAra / anantaraM ca sa davadantyA saha kozalAnagarIcaityAnyavandata / bharatArdhanivAsinazca bhUpA bhaktyA nalasya mAGgalikopAyanAnyAninyuH / evaM sa sarvairbhUpairbahUnyabdasahastrANi bharatArdhaM zazAsa / anyadA ca svargAd niSadho deva Agatya nalamabodhayat'bhavAraNye viSayairluTyamAnamAtmAnaM rakSa, idAnIM te parivrajyAsamaya: samupasthitaH / tatpravrajyAM gRhItvA janma saphalaM kuru' / evamuktvA sa devo'ntardadhau / tadAnImeva ca tatrA'vadhijJAnI jinasenamunirAyayau / davadantI-nalau ca taM vavandatuH / tAbhyAM pRSTazca sa munistayoH prAgbhavaM varNayitvovAca-'tvayA muneH kSIradAnAd rAjyamAptaM, dvAdazaghaTikAM yAvat krodhakaraNAcca dvAdazAbdikaM viraha prAptavAnasi' / evaM zrutvA puSkalaM putraM rAjye nidhAya tau vrataM gRhItvA ciraM pAlayAmAsatuH / / anyadA ca nalo davadantImupabhoktuM mano'karot / ata AcAryaiH parityakto devena pitrA''gatya prabodhito vrataM kartumazakto nalo'nazanaM prapede / nale jAtAnurAgA davadantyapyanazanaM vyadhAt / nalo vipadyA'haM kubero'bhavam / matpriyA davadantI ca matpriyA jAtA / sA ca cyutvA kanakavatyabhUt / asyAH prAgbhavapatnItvasnehAd mohito'hamihA''gato'smi / iyaM cA'sminneva bhave karmANyu
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH athA'nyadA supto vasudevaH sUrpakeNA'pahRto gatanidrastaM muSTyA jaghAna / tena ca pIDitaH sa sUrpakastaM mumoca / tato godAnadyAM patito vasudevastIrtvA kollApuraM gataH padmarAjaputrIM padmazriyaM pariNinAya / tatrA'pi nIlakaNThena hRto muSTyA tADitena tena muktazca campAsarasi patitastIrtvA mantriputrImupAyata / tataH punarapi sUryakeNa hRto muSTyA tADitena tena mukto gaGgAjale'patat / tAmuttIrya bhraman pathikaiH saha pallIM prApya pallIpaterjarAM nAma putrIM pariNIya tasyAM jaratkumAraM nAma putramutpAdayAmAsa / tathA so'vantisundarIM puruSadveSiNIM sUrasenAM jIvayazasamaparAzcA'pi nRpakanyakAH pariNinAya / athA'nyadA mArge gacchantaM vasudevaM devatovAca- 'mayA svayaMvare te rudhiranRpasya kanyA rohiNI deyA, tattvayA tatra paTaho vAdanIyaH / evaM tayodito vasudevo'riSTapure svayaMvaramaNDapaM jagAma / tatra ca jarAsandhaprabhRtiSu nRpeSu samupaviSTeSu satsu samAgatA rohiNI svAnanurUpatvAd na kamapi vRtavatI / tato vasudevo veSAntareNa tUryavAdakeSu madhye sthitaH paTahamevaM vAdayAmAsa - 'kuraGgAkSi ! ehi, mAM mRgIva kimIkSase, ahaM tavA'nurUpaH patistava saGgamotsuko aSTamaM parva caturthaH sargaH 103 'smi'| tacchrutvA ca rohiNI pulakitAGgA taM dRSTvA sadya eva tasya vasudevasya kaNThe svayaMvaramAlAM cikSepa / tatazca hatenamiti vAdinAM nRpANAM tumulo'nayA tUryavAdako va iti prahAsazcA'jani / kozalezo dantavakrazca rudhiranRpaM vidUSaka iva sopahAsamuvAca-'yadi tUryavAdakAyaiva kanyA dAtumiSTA'bhUt, tarhi kulInena tvayA kulInA ete nRpAH kiM nimantritAH ? yadi putrI guNAnabhijJA tUryavAdakaM vRNute tathA'pi pitrA nopekSaNIyA' / tato rudhira uvAca- 'rAjan ! tavA'nena vicAreNA'lam / svayaMvare kanyAnAM vRto nara eva pramANam' / tato nyAyavijJo vidura uvAca'ucitametat, tathA'pyasya varasya kulAdikaM jJAtam' / tato vasudeva uvAca-'ayaM kulAdikathanaprastAvo na yogyaH / ahaM yAdRzastAdRzo vA'nayA vRtaH / tathA'pyamarSAya enAmapahariSyati tasya svabAhubalenaiva svakulaM kathayiSyAmi / tacchrutvA ca jarAsandho'vadat- 'idamasya vaca ucchRGkhalam' / evamuktvA sa kruddhaH samudravijayAdikAn nRpAnAdiSTavAn- 'ayaM narAdhamo rudhiro nRpaviplavakRt, ayaM mattastUryavAdakazcA'paro rAjaviplavakRt / rAjakanyAmApyA'pyatRpto darpaM prakaTayati / tasmAdimau rudhiratauryikau hata' / tenetthamAdiSTAH samudravijayAdayo yuddhArthaM sannaddhA abhUvan / vasudevaM yuddhodyataM ca khecarezo dadhimukhaH svayaM sArathIbhUya rathe'dhirohayAmAsa / tato vasudevo vegavatIjananyA'GgAravatyA'rpitAni divyAni dhanUMSi tUNAni cA''dade / jarAsandhapakSIyairnRpaizca yuddhe rudhiranRpabalaM parAjitaM dRSTvA vasudevo dadhimukhena rathaM vAhayannAdau zatruJjayaM jitvA dantavakraM zalyanRpaM ca babhaJja /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH __ tataH sAzaGko jarAsandhaH samudravijayamabravIt-'nA'yaM kevalaM tUryavAdakaH, kintu nRpANAmasAdhyazca / tadenaM svayaM jahi, asmin hate ca rohiNI tavaiva syAt / sarveSAM nRpANAM viSAdamapAkuru' / tataH samudravijaya uvAca-'paradArairna me prayojanaM, kintu tavA''jJayA'hamanena balinA yotsye' / evamuktvA sa bhrAtrA saha yuyudhe / tadAnIM ca sarvAzcaryakaraM tayoH zastrAzastriyuddhamabhUt / 'mayyapi samarthaH ko'sAvi'ti yAvat samudravijayo dadhyau tAvad vasudevastadagrataH sAkSaraM bANamakSipat / samudravijayazca bANaM gRhItvA tadvarNAn vAcayAmAsa-'tadAnIM chalena nirgato vasudevastvAM namati' / tataH prasannaH samudravijayo vatsa ! vatsa ! iti bruvan rathamutsRjya dadhAva / vasudevo'pi rathAdavatIrya tatpAdayoH papAta / samudravijayazca tamutthApya bAhubhyAmAliliGga / tathA 'vatsa ! varSazataM kvA'sthA' iti samudravijayena pRSTo vasudevaH sarva vRttAntamAditaH kathayAmAsa / tadA tAdRzaparAkramazAlinA bhrAtrA yathA samudravijayo'haSyat tathA tAdRzena jAmAtrA rudhiranRpo'pyahRSyat / jarAsandhazca svasAmantabandhuM taM jJAtvA kopaM jahau / tataH prasaGgAd militai rAjabhiH kRtamahotsavapUrvakaM zubhe dine rohiNIvasudevayorvivAho jAtaH / rudhirazca jarAsandhAdIn nRpAn satkRtya vyasRjat / yAdavAstu kaMsasahitAstatra varSaM yAvat tasthuH / ___ athA'nyedhurvasudevo rahasi rohiNImapRcchat-'tvayA nRpAn muktvA tauyiko'pyahaM kathaM vRtaH ?' tato rohiNyuvAca-"ahaM sadA prajJapti vidyAmArcayam / tayA cA''khyAtaM yad dazamo dazArhastava varo bhavitA / sa ca tvayA svayaMvare paTahavAdanenopalakSaNIyaH" / tadA tatpratyayAd mayA tvaM vRto'si / aSTamaM parva - caturthaH sargaH anyadA ca samudravijayAdiSu sabhAsthiteSu satsu kA'pyardhajaratyA''ziSaM dadAnA gaganAdavatIrya vasudevamuvAca-'ahaM bAlacandrAmAtA nAmnA dhanavatIputryAH kRte tvAM netumAgatA'smi, sA me putrI bAlacandrA-vegavatI ca tvadviyogAdatyantaM duHkhite tiSThataH' / tato vasudevaH samudravijayAjJayA zIghrameva rAjAnaM kSamayitvA tayA saha vimAnena gaganavallabhapuraM yayau / samudravijayo'pi kaMsena saha svapuraM gatvA vasudevAgamanotsukastasthau / vasudevazca vidyAdharendreNa kAJcanadaMSTreNa nRpeNa kalpitAM candramukhIM bAlacandrA pariNItavAn / ___ atha sa pUrvaM pariNItA nRpakanyA nijanijasthAnAdAdAya vidyAdharairanvito vimAnAcchauryapuramagAt / tatra saH sotkaNThitena samudravijayena jaladhinA candra iva sAdaramAzliSTaH // 4 // iti aSTame parvaNi vasudevahiNDivarNanAtmakaH caturthaH sargaH // 4 //
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH sargaH itazca hastinApure mAturatyantapriyo lalitanAmA zreSThaputro'bhavat / anyadA ca zreSThinyA atyantapIDAprado garbho'bhUt / vividhairbheSajaiH pAtyamAno'pi sa garbho nA'patat / jAte putre zreSThinyA sa putrastyaktuM dAsyai samarpitaH / zreSThinA dRSTvA ca pRSTAsA dA 'zreSThinyA'sAvaniSTa iti tyakta' ityuktavatI / tataH zreSThI taM bAlaM gRhItvA guptamanyatra pAlayAmAsa / ekadA ca vasantotsave lalitaH pitaramuvAca-'adya gaGgadattazced bhojyate tadA zobhanaM bhavet / tataH zreSThyuvAca - 'yadi te mAtA taM pazyet tad na sAdhu bhavet' / tato lalita uvAca - 'mAtA taM yathA na pazyet tathA yatiSye' / tadA zreSThinA''jJapto lalito gaGgadattaM yavanikAntaritaM bhojanArthamupavezayAmAsa / tau ca zreSThi-lalitau purastAt svayamupaviSTavantau / zreSThinI ca bhuJjAnau tau gaGgadattAya guptaM bhojyaM yacchantau paTe vAtoddhUte sati dRSTvA taM kezeSu gRhItvA kuTTayitvA gRhapraNAlyAmakSipat / tata udvignau zreSThi-lalitau zreSThinIto guptameva taM strapayitvA gaGgadattaM bodhayAmAsatuH / tadAnImeva ca tatra bhikSArthaM samAgatAH sAdhavastAbhyAM zreSThinyAstatputre'prItikAraNaM papRcchare / tata eka: sAdhuruvAca-'ekasmin grAme dvau bhrAtarAvabhUtAm / tau ca kASThArthaM bahirIyatuH / tathA gantrIM kASThairbhRtvA'grastho jyeSTho bhrAtA aSTamaM parva paJcamaH sargaH 107 pathi kaJcukitAM mahAsarpiNIM dRSTvA kanIyAMsaM bhrAtaraM gantryAH sArathiM kaJcukiteyaM sarpantI sarpiNI gantrIto rakSaNIyetyavocat / sarpiNI ca tacchrutvA hRSTA vizvastA jAtA / kintu tatrA''yAtaH kaniSThastAM dRSTvA'vocat - 'yadyapi jyeSThabhrAtreyaM rakSitA'sti tathA'pyahamasyA upari gantrImetasyA asthibhaGgasvaraM zrotuM neSye' / sa krUrastathA cakre ca / sarpiNI ca ko'pyeSa mama vairIti dhyAyantI vipannA / sA sarpiNIyaM tava patnI / jyeSTho bhrAtA ca vipadyA'syA lalitAkhyaH putraH priyaH / kaniSThazcA'yaM putro gaGgadattaH pUrvakarmaNAssyA aniSTaH / tato viraktAH pitA-putrau ca vrataM jagRhatuH / zreSThi- lalitau ca kramAd mahAzukraM jagmatuH / gaGgadattazca mAturaprIti smaran vizvapriyatvanidAnaM kRtvA mahAzukraM yayau / tatazca cyutvA lalitajIvo vasudevasya bhAryAyA rohiNyA udare'vatatAra / tathA rohiNI sukhasuptA nizAzeSe balabhadrajanmasUcakAn mukhe pravizato gaja-samudra - siMha- candrAn svapne dadarza / pUrNe samaye ca sA candratulyakAnti putraM prAsUta / mAgadhAdayazca nRpAstasya janmotsavaM cakruH / vasudevazca tasya rAma iti manoharaM nAma cakAra / rAmazca sarveSAM mano ramayan kramAd vavRdhe / gurusamIpe ca sa vizuddhapratibhayA sarvAH kalA jagrAha / athA'nyadA svacchandagatirnArado munirvasudeva-kaMsAdibhiH parivAritaM samudravijayamupAjagAma / samudravijayo vasudevaH kaMsAdyAzcodyantaM sUryamivotthAya tamAnarcuH / teSAM pUjAprasanno nAradaH kSaNaM sthitvA'nyato gantumutpapAta / tataH kaMsena ko'sAviti pRSTo nRpa uvAca- 'asmAt purAd bahiryajJayazA nAma tApaso'bhUt / tasya ca yajJadattAkhyA bhAryA sumitrAkhyazca putro babhUvatuH / sumitrasya patnI
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 108 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ca somayazAH / jRmbhakadevAnAM madhyAt ko'pi devazcyutvA somayaza:kukSAvavatIrNavAn / sa eSa nArado jajJe / te tApasAzcaikAhamupoSyApare'hni vanamupetya sadA ziloJchavRttyA pArayanti / te caikadA'zokavRkSe nAradaM muktvocchAya yayuH / jRmbhakAzca taM bAlamatulyakAnti dRSTvA'vadhernAradaM prAgjanmamitraM jJAtvA tadupari sthitAmazokasya cchAyAmastambhayan / tataH svakAryArthaM gatAH kRtakAryAvalitAzca snehAt taM bAlaM vaitADhyaM ninyuH / tairdaivaiH stambhitacchAyatvAt so'zokatarustatprabhRti cchAyAvRkSa iti khyAto'bhUt / tathA sa nArado vaitADhyAdrau jRmbhakaiH pAlita: zikSitazcA'STavarSaH san prajJaptikAdyA vidyAH prasAdhya tAbhirgaganagAmI etasyAmavasarpiNyAM navamazcaramazarIrI / nAradamunerutpattihi trikAlajJAninA supratiSThena muninA me kathitam / ayaM ca nAradaH prakRtyA kalahapriyastiraskArAt kopazIla ekatrA'sthiraH sarvatra pUjyazca / athA'nyadA kaMsenA''hUto vasudevaH samudravijayamanujJApya mathurAM yayau / tatra caikadA jIvayazasA sahita: kaMso vasudevaM jagau'vizAlAyAM mRttikAvatyAM nagaryAM bhUpaterdevakasya mama pitRvyasya devakI nAma kanyA devakanyopamA'sti / mama prArthanayA ca tatra gatvA tAM pariNaya' / tato vasudevastat pratipadya kaMsena saha calito mArge nAradaM dadarza / tAbhyAM ca pUjitaH prasanno nArado munirapRcchat-kuto hetoH kutra vA yuvAM pracalitau' / tato vasudeva uvAca-'mitreNa kaMsena prerito devakakanyAM devakI pariNetuM prasthito'smi' / tato nArada uvAca-'kaMsenetaccAru kriyate / yathA tvaM puMsvapratirUpastathA devakI nArISvapratirUpA / tvaM devakI pariNIya aSTamaM parva - paJcamaH sargaH pariNItA anyA nRpakanyakA asArA maMsyase / asmin kArye vighno mA bhUditi devakyai bhavadguNAn kathayiSyAmi' / evamuktvotpattya nArado devakIgRhaM yayau / tayA pUjitazca sa 'vasudevaste varo bhavatvi'tyAzIrvacanaM jagau / tatastayA ko vasudeva iti pRSTo nArada uvAca-'sa dazamo dazA) vidyAdharIpriyastaruNo'sti, tasya devAdayo'pi rUpeNa tulyA na' / evamuktvA nAradastirodadhe / nAradavacasA devakImano vasudeve lagnam / kaMsa-vasudevau ca mRttikApuryAmAjagmatuH / devakena ca vivekinA satkRtya tAvAgamanakAraNaM pRSTau / tataH kaMsa uvAca-'vasudevAyA'nurUpAM devakI pariNAyayitumAgato'smi' / ____ tato devaka uvAca-'kanyArthaM varasya nA''gamanavyavahAraH tato vasudevAya devakI na dAsyAmi' / tato vilakSau tau nijazibiraM jagmatuH / devako nRpazcA'ntaHpuraM jagAma / tatra devakyA namaskRto devakaH prasanno'nurUpaM varaM labhasvetyAziSaM dadau / tathA devyai vasudevAya devakI dApayitumAgataH kaMso mayA na satkRta ityuvAca / tacchrutvA ca devI viSaNNA jAtA, devakI coccai ruroda / tato devakastayorbhAvaM jJAtvA''laM viSAdena, yuvAM praSTumevA'hamatrA''gAmi'tyuvAca / tato devyA 'vasudevo devakyA yogyo varaH puNyAdeva svayaM varaNArthamAgata' ityukto devakaH svamantriNA kaMsavasudevau samAnAyya satkRtavAn / tathA devakI-vasudevayoH zubhe dine samahotsavaM vivAho'bhUt / devakazca vasudevAya bhUriza: svarNAdikaM, gokoTisaMyutaM dazagokulezaM nandaM ca dadau / tataH kaMsavasudevau nandasahitau mathurAmAjagmatuH / kaMsazca mitravivAhamupalakSya mahotsavaM cakAra /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ anna 110 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha pUrvaM gRhItavrata: kaMsAnujo'timukto muni: pAraNArtha kaMsagRhe samAgAt / tadAnIM ca kaMsapatnI jIvayazA mattA- 'devara ! asminnutsavadine sAdhu samAgato'si, mayA sAdhu nRtya gAya ce'tyAdi bahudhA kaNThe lagitvA gRhasthavat taM kathitavatI / tato jJAnI sa uvAca-'yannimitto'yamutsavastasyAH saptamo garbhastvatpatipitrorhantA' / vajrasadRzaM tadvAcaM zrutvA ca jIvayazA bhayAd gatamadA taM muni mumoca / tathA jhaTiti gatvA kaMsAya sarvamAkhyacca / ___ tataH kaMso dadhyau-'munivaco na mithyA, tadyAvat ko'pi na jAnAti tAvad devakyA anAgatAn saptA'pi garbhAn vasudevaM yAce / yadi yAcito na dAsyati, tadA'nyathA yalaM kariSye, yathA mama kuzalaM bhavet' / evaM vicArya so'mado'pi madAvasthAmabhinayan dUrAdeva kRtAJjalirvasudevamupajagAma / vasudevazcA'bhyutthAya taM yathocitaM satkRtya svapANinA parAmRzan sasambhramamuvAca-'mama prANapriyo mitramasi, tvaM kiJcid vivakSuriva lakSyase, tvadiSTaM brUhi, yatastat karomi' / tataH kaMsa uvAca-'tvayA'gre'pi kRtArthIkRto'haM jarAsandhAjjIvayazodApanena, adhunA jAtamAtrAn devakyAH saptagarbhAn yAce' / vasudevazca saralabuddhistatheti pratyapadyata / devakyapi ca vRttAntAnabhijJaivamastvityamanyata / kaMsazca mayi yuvayoH prasAdo'yamityuktvA vasudevena saha surAM pItvA svagRhaM yayau / pazcAcca vasudevo munivRttAntaM jJAtvA satyavAdI kaMsena cchalito'smIti bhRzaM pazcAttApamakarot / itazca bhahilapure nAgastatpatnI sulasA ca zreSThinau paramazrAvakAvabhUtAm / cAraNapiratimuktazca sulasAyAH zaizave kathitavAn aSTamaM parva - paJcamaH sargaH 'yadasau bAlA mRtavatsA bhaviSyati' / tatastayA viSNornaMgameSIdevastapasA''rAdhitaH / tuSTazca sa tayA putrAn yAcito'vadhetviovAca-'ahaM kaMsena hantuM yAcitAn devakIgarbhAn garbhasaJcAreNa tavA'rpayiSyAmi' / evamuktvA sa nijazaktyA devakI-sulase sahaiva puSpavatyau vyadhAt / tathA te samaM guviNyau babhUvatuH, samaM ca suSuvAte / devazca sulasAyA mRtaM garbha saJcArya devakIgarbhaM sulasAyai dadau / evaM sa devastayoH SaDgarbhAn parivarttayAmAsa / kaMso'pi ca mRtavatsAyAH sulasAyA garbhAn grANi dRDhamAsphAlayAmAsa / te ca SaD devakIgarbhAH sulasAyA: stanandhayAstadgRhe svaputravadavardhanta / te ca nAmnA'nIkayazA anantaseno'jitaseno nihitAridevayazA zatrusenazcA'bhUvan / atha puSpavatI devakI sukhasuptA rAjyante siMha-sUryA-'gnigaja-dhvaja-vimAna-padmasarAMsi svapne dRSTavatI / zukrAd gaGgadattazca cyutvA tasyAH kukSAvavAtarat / sA ca tatprabhRti garbha dhArayAmAsa / pUrNe samaye ca sA nabhaHsitASTamyAM nizIthe sannihitadevaM zatruzAtanaM kRSNaM sutamasUta / devatAzca tadAnIM kaMsAyuktAn yAmikAn svazaktyA nidritAnakArSuH / devakI ca patimAhUyA'vocat-'pApena kaMsena vacasA baddho'si,asau jAtaM jAtaM mama sutaM hanti, amuM putraM chalenA'pi rakSa, bhrUNarakSaNAd mAyA'pi pApAya na syAt / mamema bAlakaM nandasya gokulaM gatvA muJca / asau tatra mAtAmahasya gRha iva vRddhimeSyati' / tato vasudevastAM sAdhu sAdhviti jalpan snehavazo bAlamAdAya tadgRhAd niragAt / tadAnIM ca devatAstasyopari cchatraM dadhuH puSpavRSTi
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ca cakruraSTabhirugraprakAzairdIpairmArga prakAzayAmAsuzca / tathA devatA dhavalavRSabharUpeNa tasyA'gre bhUtvA puryA dvArANyudghATayAmAsuH / vasudevazca gokulaM prApta: paJjarasthenograsenena nRpeNa dRSTaH savismayaM kimetaditi pRSTaH kaMsasya zatrurayamityuktvA taM bAlaM darzayannuvAca'amuSmAd bAlakAt tava zatronigrahastavodayazca bhaviSyati, parametat tvayA kasyA'pi nA''khyeyam / tatastenaivamastviti prokto vasudevo nandagRhaM gatavAn / tadAnImeva ca nandabhAryA yazodA'pi sutAM suSuve / ___ vasudevazca yazodAyai sutaM dattvA tatsutAmAdAyA''nIya devakIpArzve sutasthAne'mucat / tato gRhAd nirgate vasudeve kaMsAyuktAH prabuddhAH kiM jAtamiti jalpantastatra tAM sutAM dRSTvA''dAya kaMsasyA'rpayAmAsuH / tata: kaMso dadhyau-'yo mama mRtyave saptamo garbhastatstrImAtramabhUt / tanmunivaco mithyA manye, kimetayA hataye'ti tAM chinnanAsApuTAM kRtvA devakyai dadau / sa bAlakazca kRSNatanutvAt kRSNanAmA nandagRhe devatAbhI rakSyamANo vavRdhe / ___ atha devakI mAse gate putraM draSTumutkaNThitA nandagRhaM yAsyAmIti vasudevamabhASata / vasudevazca-'akasmAd gacchantI tvaM kaMsena lakSitA syA iti kAraNamutpAdya gantuM yujyate, tadbahubhiH strIbhiH sahA'nvitA gopathena dhenUrarcayantI gokulaM gaccheri'tyuvAca / devakyapi tathaivA'karot / zrIvatsalAJchitavakSaskaM nIlavarNaM puNDarIkAkSaM cakrAdyaGkitapANi-pAdaM yazodotsaGgasthaM putraM dadarza ca / evameva sA nityaM gopUjAcchalena tatra yayau / tatprabhRti ca loke gopUjA prvRttaa| ___ atha sUrpakasya dve kanye zakuniH pUtanA ca pitRvaireNa vasudevasyA'pakartumasamarthe yazodA-nandAbhyAM rahitamekAkinaM kRSNaM aSTamaM parva - paJcamaH sargaH hantumAjagmatuH / tayoH zakuniH zakaTamAruhya kaTuzabdaM cakAra, pUtanA ca zakaTAdha:sthaM kRSNaM viSaliptastanadugdhamapAyayat / kRSNasya rakSikAstatsannihitA devatAzca tenaiva zakaTena prahRtya te dve vyApAdayan / tadAnImeva ca tatrA''gato nanda ekAkinaM sthitaM kRSNaM paryastaM zakaTaM vyApAdite dve khecauM ca dRSTvA chalito'smIti jalpan kRSNaM kroDe kRtvA gopAlakAn saroSamuvAca-'zakaTaH kathaM paryastaH, rAkSasyAviva raktamukhyau mRte ete dve ke ? mamA'yaM vatso bhAgyAdeva jIvito'sti' / tato gopAlakA UcuH-'tava bAlenaiva zakaTa: paryastaH, ete mArite ca' / tacchrutvA ca nandaH kRSNaM sarvAGgarakSataM nirUpya yazodAmuvAca-'kathaM putramekAkinaM muktvA'nyatra yAsi ? adyA'yamapAyAt stokAd muktaH, varaM ghRtaghaTA luNThantu, kintu tvayekAkinaM kRSNaM tyaktvA na kvA'pi gantavyaM, varamanyat kAryaM sIdatu' / tacchrutvA yazodA'pi ca hA hatA'smIti bruvANA pANinA svavakSastADayantI dhAvitvaitya kRSNaM gRhItvA na te kimapi kSatamiti pRcchantI sarvAGga samIkSya zirasi cumbitvA parireme / tataH sA yazodA nityaM sAdaraM kRSNamadhArayat / tathA'pi caJcalaH sa kenA'pi cchalenetastato jagAma / ekadA ca yazodA kRSNo'nyatra mA gAditi dAmnA tamudare baddhvA dAmAntamulUkhale ca baddhvA prAtivezikagRhaM gatavatI / tadAnIM ca sUrpakaputraH pitAmahavairaM smaraMstatraitya mitha:samIpasthayamalArjunatAM dhArayAmAsa / tathA solUkhalaM kRSNaM cUrNayituM sa tayoryamalArjunayorantare'nayat / kintu kRSNasannihitadevatayA sa
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sUrpakaputro'rjunavRkSau bhaktvA hataH / gajazizuneva kRSNena yamalArjunAvunmUlitAviti gopamukhAdAkarNya nando yazodayA saha sasambhramaM tatrA''gAt / tathA tau dhUlidhusaritaM kRSNaM mohAcchirasi cucumbatuH / gopAzca dAmabandhanAt kRSNaM dAmodaretyUcire / sa kRSNazca gopAlaiopAlikAbhizcA'tyantaM priyatvAd divAnizamutsaGgAdAvAropyate sma / tathA sa snigdhaiH kautukapriyairgopairIkSyamANazcAJcalyAd manthanIbhyo navanItaM jagrAha / tathA vividhaizcaritraiH sa sarveSAmAnandaprado'bhUt / atha vasudevaH kRSNena zakuni-pUtanayorhananaM, zakaTaparyasanaM, yamalArjunotpATanaM ca zrutvA dadhyau-'kaMso mA jJAsIditi mayA putro gopitaH, kintu sa svabalenaiva khyAti yAti / tataH kaMso jJAtvA'maGgalaM mA kArSIditi tasya sAhAyye kaM sutaM preSayAmi ? akrUrAdhAstu kaMsasya jJAtAH / tattasyA'jJAto rAma evA''deSTumucitaH' / evaM vicArya sa kozalAyA rAmeNa saha rohiNImAnAyya saMbhASya ca zauryapure preSIt / anyadA ca rAmamAhUya sarvaM vRttaM kathayitvA'nuziSya ca nanda-yazodayoH sutatvenA'rpayAmAsa / atha tau dvau rAma-kRSNau dazadhanustuGgau manoharAkArau gopIbhiH sadekSyamANau remAte / kRSNazca rAmasya pArzve goperAnItopakaraNo dhanurvedamanyAH kalAzca zikSayAmAsa / tathA tau sadA sahaiva nAnAkrIDAM cakratuH / kadAcit kRSNo gacchato mattAn balIvAn pucche jagrAha / rAmazca bhrAturbalaM jAnastadupekSate sma / yathA yathA ca tatra kRSNo vRddhimApa tathA tathA tadavalokanAd gopyaH kAmavikAraM prApuH / tAH kRSNaM madhyekRtvA hallIsakaM cakruH / tAH sarvadaiva kRSNahRtacittA abhUvan / tathA taM vividhairupacAraiH puSpa-mAlyAdidAnAdibhirgIta aSTamaM parva - paJcamaH sargaH nRtyAdibhizcA'lIkabhaya-nATanAdibhizca ramayantyaH kRSNasparzasukhamicchanti sma / kRSNazca barhApIDo gItaM gAyati sma / tathA so'gAdhajalasthAnyapi kamalAni gopIbhya Anayati sma / tathA sa girizikharastho veNuM vAdayan nRtyaMzca rAmaM hAsayati sma / evaM bahuvidha krIDatostayostatraikAdazavarSANi sukhaM vyatIyuH / *** itazca sUryapure samudravijayapriyA zivA nizAzeSe caturdaza mahAsvapnAn dRSTavatI / tadAnIM ca kArtike kRSNadvAdazyAM citrAsthe candre zaGkho'parAjitAccyutvA zivAkukSAvavAtarat / tadAnIM nArakANAmapi kSaNaM sukhaM jagatraye udyotazcA'bhUt / gatanidrA ca zivAdevI patyuH svapnAn kathayAmAsa / nRpeNA''hUto muniH kroSTuki statrA''gatavAn / tathaikazcAraNazramaNaH svayamupAyayau / nRpazcotthAya taM vanditvA mahAsane upavezitavAn / rAjJA svapnaphalaM pRSTazca sa kroSTukimunistIrthakRt te putro bhAvItyAkhyAya yayau / rAjA rAjJI ca sudhAbhiH snAtAviva modaM prApatuH / tadArabhya zivAdevI lAvaNyAdivardhakaM sukhakaraM garbha gUDhaM dhArayAmAsa / pUrNe samaye ca sA zrAvaNazuklapaJcamyAM nizIthe citrAsthe candre kRSNavarNaM zaGkhAeM sutaM suSuve / ____ tadAnIM ca SaTpaJcAzad dikkumArya: samAgatya prabhoH sUtikarmANi ckruH| zakrazcaitya prabhuM meruM nItvA tatra sarvairindrAdibhiH saha prabhoryathAvidhi snAtraM vidhAya stutvA punarAdAya zivAdevIpArzve yathAsthiti mumoca / tathA paJcA'psaraso dhAtrI: samAdizya sa nandIzvare yAtrAM kRtvA svasthAnaM yayau / samudravijayazcodyantaM sUryamiva
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 116 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH putraM dyutimantaM dRSTvA janmotsavaM vidhAya- 'asmin garbhasthe mAtrA'riSTamayI cakradhArA dadRze' iti tasyA'riSTanemiriti nAma cakAra / vasudevAdayazcA'riSTanemerjanma jJAtvA mathurAyAM mahotsavaM cakruH, mahAntaM pramodaM prApuzca / athA'nyadA vasudevagRhe devakI draSTumAgataH kaMsastAM chinakanAsApuTAM kanyAM dRSTvA bhIto gRhamAgatya naimittikamapRcchat'saptamAd devakIgarbhAd manmRtyumuninokto vRthA na vA ?' tato naimittika uvAca- 'munibhASitaM naiva mithyA / saptamo devakIgarbhastava hantA kvA'pyasti / tavA'riSTo nAma mahokSaH, kezI nAma mahAhayo, durdAntau khara-meSau ca vRndAvane muJca / yo'mUn krIDayaiva haniSyati sa devakyAH saptamaH putraste hantA / kiM ca tava gRhe yat kramAyAtaM zAGga dhanustvanmAtrA pUjyamAnaM tat sa evA''ropayiSyati / yajjJAninA''khyAtaM tadavazyaM bhaviSyati / sa parAkramI bhaviSyan vAsudevaH kAliyanAgasya damakazcANarasya ghAtakastava dvipau padmottaraM campakaM ca haniSyati' / ___ atha kaMsaH svazatrumupalakSitumariSTAdIn vane'mucat, cANUramuSTiko mallau ca zramAyA''dideza / so'riSTazca balIvardaH zaradi vRndAvane garjan gopAnupAdravat / sa zRGgAgreNa gA uddadhe, tuNDAgreNa ghRtabhANDAni samAloThayacca / tadA 'rAma ! kRSNa ! trAyasve'ti vAdinAM dInAnAM gopAnAM kalakalo'jani / kRSNazca rAmeNa saha kimetaditi sambhramAd dhAvito'gre taM vRSabhaM mahAbalaM dRSTavAn / vRddheniSidhyamAno'pi kRSNastaM vRSabhamAhvAsta / sa vRSabhazca zRGge aSTamaM parva - paJcamaH sargaH unnamayyA''kuJcitamukha utpucchayan kRSNAyA'dhAvata / kRSNazca taM zRGgayorgRhItvA jhaTiti tadgrIvAM vAlayitvA ca nirucchvAsaM vidhAyA'riSTamavadhIt / ariSTe mRte ca gopA hRSTAH sarvataH kRSNamAnacuH / ___anyadA ca krIDati kRSNe kaMsasya mahAhaya: kezI yama iva vivRtamukhaH samAgataH / sa ca dantairvatsatarAn gRhNan khurai!garbhiNInighnan bhISaNaM heSamANazca kRSNenA'taya'ta / tato vyAtte tanmukhe vajratulyaM bAhuM valayitvA ca dhRta AgrIvaM vidAritazcA'riSTa iva gatAsurbabhUva / tathA kaMsasya mahAbalinau tatra bhramantau khara-meSAvapi kRSNena lIlayaiva hatau / ____ atha kaMsastAn hatAn jJAtvA svazatru samyakparIkSituM pUjotsavavyAjAt zAGga dhanuH sabhAyAM sthApayAmAsa / tathA bhaginI kumArikAM satyabhAmAM tadupAsikAM sadA tatsannihitAM kRtvotsavaM prArebhe / 'yaH zAGgamadhiropayet tasmai strIratnaM satyabhAmAM dAsyAmI'tyAghoSayacca / tacchrutvA ca sudUrAdapi nRpAH samAgatAH / parantu ke'pi dhanurAropayituM nA'zaknuvan / tacchrutvA ca vasudevasya madanavegAputro'nAdhRSTivinaM rathamAruhyA''gacchan gokule rAmakRSNau dRSTvA tatra nizAmekAM tAbhyAM satkRta uvAsa / prAtazca sa rAmaM visRjya mathurAmArgadarzakaM kRSNamAdAya prasthitavAn / mArge ca mahAdrumasaGkIrNe tadratho vaTe vilagnaH / anAdhRSTizca taM mocayituM na zazAka / padAtiH kRSNazca lIlayA taM vaTamunmUlyA'nyatra kSiptvA rathamArga nivighnaM cakAra / tatastasya balaM dRSTvA prasanno'nAdhRSTiH syandanAduttIrya taM svayaM rathe samAropayat / tatastau kramAd yamunAmuttIrya mathurAM pravizyA'nekanRpasamanvitAM dhanuHsabhAM praaptuH|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 puruSatam-gadyAtmakasAroddhAraH dhanuSaH pArzve ca tadadhiSThAtRdevatAmiva padmAkSIM satyabhAmAM dadRzatuH / satyabhAmA'pi ca kRSNaM pazyantI kAmArtA manasA taM varaM vavre / anAdhRSTicopetya taddhanuruddharan bhUmau patAta / taM copahAsyAM dazAM gataM dRSTvA satyabhAmA tadAlyo'nye cA'tyantamahasan / tatastatprahAsamasahiSNuH kRSNaH puSpamAlyavat taddhanuruddhRtya lIlayA sajyaM cakAra / anAdhRSTizca pitRgRhaM tadvAri kRSNaM rathasthaM muktvA ca gataH pitre 'yadanyaiH spraSTumapyazakyaM taddhanurmayaikAkinA'dhiropitamiti zazaMsa / tato vasudevastamuvAca - itaH satvaraM yAhi, anyathA kaMso dhanvAropaNaM jJAtvA tvAM vyApAdayiSyati' / tacchrutvA ca bhIto'nAdhRSTirguhAd nirgatya kRSNena saha satvaraM nandagokulaM jagAma / tathA rAma-kRSNAvApRcchya tataH zauryapuraM yayau / nandaputreNa dhanurAropitamiti pravAdazca sarvato'bhUt / kaMsazca cApAropaNavRttAntena hRdi tapyamAnazcApamahotsavacchalena sarvAn mallAn niyuddhAyA''dizat / tatrotsave samAhUtA nRpAzca mahAmaJcasthaM kaMsaM pazyanto maJceSUpavivizuH / vasudevena cA'pi kaMsacchalajJena svAgrajAH putrAzcA'kurAdyAH samAhUtAH / kaMsazca tejasvinastAn satkRtyocceSu maJceSUpAvezayat / mallayuddhotsavaM zrutvA kRSNena nivedito rAmastena saha tad draSTuM jigamiSuryazodAmabhASata'snAnAdikaM praguNIkuru, AvAM mathurAM gamiSyAvaH' / kintu tAM kiJcid mandotsAhAM dRSTvA kRSNasya bhrAtRvadhakathAprastAvanAM racayan baladevaH sAkSepamavadat - 'kiM tvayA'dhunA dAsItvaM vismRtaM yad mamA''jJAM jhaTiti na pAlayasi / tatastena vacanena vivarNaM kRSNaM gRhItvA sa yamunAyAM snAnArthaM nItavAn / tathA kiM khinna iva lakSyase iti kRSNaM papraccha ca / aSTamaM parva paJcamaH sargaH 119 tataH kRSNaH sagadgadasvaramuvAca- 'mama mAtA tvayA kiM dAsItyevamAkSiptA ?' tato rAma uvAca- 'tava yazodA na mAtA nandazca na pitA / kintu devakanRpaputrI devakI tava mAtA vasudevazca pitA tava / devakI hi tvAM draSTuM mAse mAse gopUjAvyAjAdatraiti / AvayoH pitA vasudevaH kaMsasyoparodhena mathurAyAM sthito'sti / tavA'grajo vaimAtreyo'haM tvAM rakSituM pitrA''diSTa ihA''gamam' / tataH pitrA kimahamatra rakSita iti kRSNena pRSTo baladevaH kaMsakRtaM bhrAtRvadhAdikaM sarvaM vRttAntamAkhyat / tacchrutvA kruddhaH kRSNaH kaMsavadhaM pratijJAya nadyAM snAtuM praviveza / tataH kaMsasya mitraM kAliyo'hiryamunAjalamagnaH kRSNaM daSTumadhAvata / tatphaNAmaNiprakAzAt kimetaditi vadati rAme kRSNaH kamalamiva tamutthAya gRhItvA nAsikAyAM kamalanAlena gAmiva nAthayitvoparyAruhya ca kAliyaM ciraM jale vAhitavAn / tena ca khinnaM nirjIvamiva jAtaM taM muktvA nirgataH kRSNaH kautukAt sausnAtikaivipraiH parivRtaH / tato gopaiH saha tau mahAbalinau rAma kRSNau mathurAM prati calitau gopuraM prApatuH / tatra ca kaMsAdiSTamantripreritau padmottara- campakau gajau tayorabhimukhamadhAvatAm / tayoH kRSNaH padmottaraM rAmazca campakaM dantotpATana-muSTighAtAdibhirjaghAna / nAgaraizcA'tivismayapUrvakamariSTAdighAtinau nandaputrAvetAvityanyonyaM darzyamAnau gopaiH saha nIlapItAmbarau vanamAlAvibhUSitau rAma kRSNAvakSavATaM prApatuH / tatra caikasmin mahAmaJce tatrasthaM janamapasArya gopaiH saha niHzaGkamupavivizatuH / rAmazca taM zatruM kaMsaM pitaraM samudravijayAdi
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH kAMzcA'darzayat / nAgarA nRpAzca kAvimau devatulyAviti savismayaM tau dadRzuH / atha kaMsAjJayA yudhyamAneSu malleSu kaMsapreritaH parvatAkRtizcANUra utthAya meghavadgarjan karAsphoTaM kurvANo nRpAnAkSipan sagarvamuvAca- 'yaH ko'pi vIraputro vIramAnI ca sa me niyuddhecchAM pUrayatu' / kRSNazca taddarpamasahiSNurmaJcAduttIrya karAsphoTaM cakAra / tadAnIM ca 'kRSNa-cANUrayorbAla - taruNayoH kalabha- mahAgajo na niyuddhamucitamityevaM bhASamANAnAM lokAnAM mahAMstumula udabhUt / tena ca kruddhaH kaMso'vadat- 'imau gopAlau kenA'pyanAhUtau svayamAgatau niyuyutsAte, tatko niSedhati, yasyA'nayoH snehaH so'bhimukhametya jalpatu' / kaMsasyaivaM vacaH zrutvA ca sarvo janastUSNIko jAtaH / 120 tataH kRSNa uvAca- 'ayaM cANUraH kRtAbhyAso rAjapiNDapuSTagAtraH samartho malla zreSThazcA'dya gopayaHpAnapuSTena mayA gopAlabAlena siMhazAvakena gaja iva hanyamAno'valokyatAm' / tataH kaMsastaccArutAzaGkitaH sakRdeva niyuddhArthaM muSTikaM nAma mahAmallamapyAdiSTavAn / rAmazca muSTikamutthitaM dRSTvA maJcAduttIrya taM niyuddhAyA''hvAsta / tato rAma - muSTiko kRSNa - cANUrau ca niyoddhuM pravavRtA / tadAnIM teSAM padanyAsaiH pRthvI cakampeva / karAsphoTa dhvanibhirnabhaH pusphoTeva / rAma kRSNau ca muSTika cANUrau tRNamuSTivadunnIyA''kAze kSiptavantau / tena ca janA mumudire / kintu tAbhyAmutkSiptau rAma - kRSNau dRSTvA mamluH / tataH kRSNo dRDhayA muSTyA dantI dantenA'drikhaNDamiva cANUraM tADayAmAsa / aSTamaM parva paJcamaH sargaH 121 cANUrazcA'pi vajropamayA muSTyA kRSNaM vakSasi tADayAmAsa / kRSNazca tena ghAtena pIDito mudritanetraH pRthivyAM papAta / chalinA kaMsena dRksaMjJayA preritazca sa cANUro mUcchitaM kRSNaM hantuM punaradhAvata / tato rAmastaM jighAMsuM jJAtvA sadyo muSTimudyamyA'tADayat / cANUrazca tena ghAtena saptadhanUMSyapAsarat / kRSNo'pi cA'vasaraM prApya labdhasaMjJaH punastaM yuddhAyA''hvAsta / tathA jAnubhyAM tatkaTidezamAkramya bhujena tacchIrSamAnamayya ca muSTyA dRDhaM jaghAna / tena ca rudhiraM vamaMzcANUro nirgatAkSo gatAsurabhavat / tataH kaMso bhaya - kopAbhyAM kampamAnAGgo'bravIt- 'are ! etau gopAlasutAvavilambitaM hanyetAM tathA yena tau pAlitau taM nandamapi hata, tasya sarvasvaM hRtvA tamihA''nayata / yaH ko'pi ca tatpakSe bhavet sa sarvo madAjJayA hantavyaH' / tataH koparaktAkSaH kRSNa uvAca - 'cANUre hate'pi tava jIvanAzA'styeva mayA hanyamAnamAtmAnaM rakSa, pazcAd nandAdistvayA hantavyaH' / evamuktvotpatya kRSNo maJcamAruhya kaMsaM kezeSu gRhItvA pRthivyAmapAtayat / tato vizIrNamukuTaM galitottarIyaM bhItekSaNaM taM kRSNa uvAca - 'tvayA svarakSArthaM bhrUNahatyA kRtA, idAnIM svakarma phalaM bhuGkSva' / tadAnIM ca gRhItakaMse kRSNe sarvo jano vismayaM jagAma bibhAya ca / rAmazca muSTikaM gale bhujairbaddhvA nirucchvAsIkRtya jaghAna / atha kaMsarakSaNAya kaMsapakSIyA yodhA vividhAyudhAni gRhItvA kRSNaM hantuM dadhAvire / tato rAmo maJcastambhamutpATya tena tADayaMstAn vidrAvayAmAsa / kRSNaH kaMsasya zirasi pAdaM prahRtya vyapAdya kezaiH kRSTvA maNDapAd bahirakSipat / tadA kaMsena pUrvamAnItA jarAsandhabhaTA rAma kRSNau hantuM sannaddhA babhUvuH / tataH
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH samudravijayo'pi sannahya yuddhArthaM pravRtto'bhUt / tasminnAdhAvamAne ca jarAsandhasainikAH palAyya dizodizaM yayuH / anAdhRSTizca samudravijayAjJayA nije rathe rAma kRSNAvAropya vasudevagRhaM nItavAn / samudravijayAdayaH sarve'pi yAdavA vasudevagRhe gatvA sabhAM cakruH / vasudevazcA'rdhAsane rAmamupavezya kRSNaM svAGke Aropya muhurmuhuH snehAcchisi cucumba / bhrAtRbhizca kimetaditi pRSTo vasudevo'timuktakavRttamArabhya sarvaM kRSNavRttAntamAkhyat / 122 tataH samudravijayaH kRSNaM svotsaGge kRtvA rAmaM tatpAlanAtprasanno muhurmuhuH prazazaMsa / devakI ca cchitraikanAsayA tayA putryA sahA''gatya kRSNaM svAGke samAropya pariSaSvaje / yAdavAzca vasudevamUcuH - 'tvamekAkyapi jagajjetuM kSamo'si, tathA'pi krUreNa kaMsena jAtamAtrAneva putrAn hanyamAnAn kathamasahiSThAH ?' tato vasudeva uvAca-'satyavrataM pAlayitumevA'hamevaM duSkarma visoDhavAn / ayaM kRSNazca devakyA AgraheNa gokule prakSipya nandasutAmAdAya rakSitaH / kaMsazca devakyAH saptamo garbhaH kanyaketyavahelayaikaM nAsApuTaM chittvemAM nandasutAM mumoca' / tataH samudravijayo bhrAtrAdyanumatyA kArAgRhAdugrasenaM nRpaM mocayAmAsa / tathograsenena saha samudravijayAdayo yamunAyA nadyAstaTe kaMsasya pretakAryANi cakruH / kaMsasya mAtA patyazca nadyAM jalAJjalIn daduH / kintu jIvayazA abhimAnAjJjalAJjaliM na dadau kintu kopAdavocata- 'etau gopau rAma kRSNau saputrAn dazAhazci ghAtayitvA svapateH pretakAryamahaM kariSye, anyathA'gnau pravekSyAmi' | saivaM pratijJAya tato nirgatya jarAsandhAdhiSThitaM rAjagRhaM nagaraM jagAma / aSTamaM parva paJcamaH sargaH 123 samudravijayo rAma kRSNAnumatyograsenaM mathurAyAM nRpaM cakAra / ugrasenena dattAM satyabhAmAM kroSTukinA kathite dine yathAvidhi kRSNaH pariNinAya / *** itazca jIvayazA muktakezA rudatI rAjasandhasabhAM praviSTA jarAsandhena pRSTA'timuktakavRttAntaM kaMsavadhaM cA''khyat / tacchrutvA jarAsandha uvAca- 'kaMsena na suSThu kRtaM yad devakImeva na hatavAn / vatse ! mA rodI: ahaM kaMsaghAtakAn samUlaM hatvA tatstriyo rodayiSyAmi / jIvayazasamevaM samAzvAsya jarAsandhaH somakaM nAma nRpamanuziSya samudravijayasamIpaM preSayAmAsa / sa ca somako mathurAmAgatya samudravijayamuvAca jarAsandhaH prabhurvaH samAdizatiyadasmAkaM jIvayazA atyantaM snehapAtraM, tatsambandhAt kaMso'pi ca tatheti sArvajanInam / bhavanto'pi no bhRtyA iti sukhaM tiSThantu / kintu kaMsaghAtakau rAma-kRSNAvarpaNIyau / kiM ca kRSNaH saptamo garbhaH purA'pyarpita eva, tadrakSaNAd rAmo'pyadyA'rpyatAm' / tacchrutvA samudravijaya uvAca - "yadi saralena vasudevena mAmajJApayitvaiva SaDgarbhA arpitAstad nocitaM, tathA nijasodaraghAtavairAd bAlAbhyAM rAma-kRSNAbhyAM kaMso hatazcet tadapi nA'parAdhAya / asmAkamayameko'parAdho yad bAlyAdeva svatantro vasudevaH tatastadajJAnAd mama SaTputrA hatA: / 'rAma kRSNau mama prANapriyau vadhArthaM jarAsandhena yAcituM na yogyau' / tataH somakaH kopAduvAca'sevakAnAM yuktAyuktavicAro nA'rhati yadi SaDgarbhA gatAstarhyetau duSTau rAma kRSNAvapi gacchatAm / balibhiH saha virodho na kSemAya, yatastvaM jarAsandhasyA'gre gajasyA'gre meSa iva tuccho'si /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tacchrutvA kupitaH kRSNa uvAca- 'tAtena dAkSiNyAcciraM snehasambandhaH pAlitaH / jarAsandho nA'smAkaM prabhuH / avicArya kurvaMzca sa kaMsagatimeva yAsyati / tad gaccha yathecchaM jarAsandhAya zaMsa' / kRSNenaivamuktaH somakastavA'sau sutaH kulanAzako nopekSaNIya iti samudravijayamuvAca / tadvacasA cA'tyantaM kruddho''nAdhRSTiruvAca'bhUyo bhUyastAtAt putrau yAcamAnaH kiM na lajjase ? sa jarAsandho jAmAtRvadhenA'pi duHkhI / vayaM SaDbhrAtRvadhena duHkhino na kim ? yadyevaM punarvakSyasi tadA vayaM na sahiSyAmahe / evamanAdhRSTinA tiraskRtaH samudravijayena copekSitaH somakaH svasthAnaM yayau / 124 atha samudravijayaH svabAndhavAnekatrA''hUya naimittikaM kroSTukiM papraccha- 'ardhacakriNA jarAsandhenA'smAkaM vigraha upasthitaH, tadataH paraM yadbhAvi tat kathaya' / tataH kroSTukiruvAca- 'etau vIrau rAmakRSNa jarAsandhaM hatvA trikhaNDabharatAdhIzau bhaviSyataH / adhunA yUyaM pratIcyAM jaladhitIramuddizya gacchata / tatra gacchatAM yuSmAkaM zatrunAzArambho bhAvI / yatraiSA satyabhAmA putradvayaM janayati tatra purIM nirmAya bhavadbhirniHzaGkaM sthAtavyam" / tataH samudravijayo ghoSaNAM kArayitvA bandhUn svAM yAtrAmajijJapat / ekAdazakulakoTisaMyutazca mathurAM tyaktvA zauryapuraM gatvA tato'pi saptakulakoTIrAdAya jJAtisahitaH samudravijayaH prasthitavAn / ugrasenanRpo'pi ca tamanvagAt / sarve'pi ca vindhyasya madhye pathi sukhaM jagmuH / atha somako gatvA jarAsandhAya sarvaM vRttAntaM nivedayAmAsa / tena ca kruddhaM jarAsandhaM tatsutaH kAla uvAca - 'amI yAdavAH aSTamaM parva paJcamaH sargaH bhavatAmagre ke ? mAmAdiza kvA'pi gatAn yAdavAnanviSyA'haM haniSyAmi, nA'nyathA nivarttiSye' / tato jarAsandhaH kAlaM nRpapaJcazatyA sahitaM mahatyA senayA saha yadUn prati samAdizat / tataH kAlo bhrAtrA yavanena sahadevena ca sahito durnimittAnyapyagaNayan nirgatya yAdavAnAmanupadaM gacchan yAdavairadhiSThitAM vindhyAcalopatyakAbhuvaM prApat / 125 atha rAma kRSNarakSikA devatAH kAlamAsannaM vilokyaikadvAramunnataM vizAlaM zailaM vicakruH / tatra sthitaM yadusainyaM vahninA bhasmIbhUtaM citAsamIpe rudatImekAM striyaM ca vicakruH / kAlazca tAM prekSya kiM rodiSIti papraccha / tato bhItA sovAca- 'jarAsandhabhayAt sarve yadavaH palAyitAH / teSAM pRSThatazca vIraH kAlaH kAla iva prasthitavAn / tasmin samIpage ca yAdavA bhayAd vahni pravivizuH / dAzArhA rAma-kRSNAvapi ceha citAyAM prAvizan / ahaM ca bandhUnAM teSAM viyogAdihA'gnau pravekSyAmi / evamuktvA sA vaha prAvizat / kAlazca devatAmohito yavanaM sahadevaM nRpAMzcA'vocat- 'mayA tAtasya jAmezca pura idaM pratizrutaM yadvayAdibhyo'pi kRSTvA yadUn haniSyAmi / madbhayAdagnau praviSTAMstAn hantuM satyapratijJo'hamasmin jvalite'gnau pravekSyAmi / evamuktvA so'si phalakadharaH pataGgavadagnau praviveza / sveSu pazyatsu devatAmohiteSu mRtazca / atrA'ntare ca ravirastamiyAya / tena yavanAdayastatraivoSuH / prabhAte cA'driM citAM cA'navalokamAnA dUtairyAdavA dUraM gatA ityAkhyAtAzca vRddhAdibhirdevatAkRtaM saMmohaM jJAtvA yavanAdayaH pratinivRttya jarAsandhasya sarvaM vRttaM zazaMsuH / tacchrutvA ca mUcchito jarAsandho bhuvi papAta / labdhasaMjJazca kAla ! kAleti kaMsa ! kaMseti ca roditi sma /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH itazca yAdavA gacchantaH kAlasmaraNaM jJAtvA harSAt kroSTukiM sannimittajJamAnacuH / mArge ekasmin vane kRtAvAsAnAM teSAM ca cAraNarSiratimuktakaH samAgataH / samudravijayazca pUjayitvA praNamya taM muni papraccha 'mune ! samupasthite'smin vyasane'smAkaM ki bhAvi ?' tataH sa muniruvAca-'mA bhaiSIH, eSa te kumAro'riSTanemirmahAbalo dvAviMzastIrthakRt / imau rAma-kRSNau balabhadravAsudevau dvArakAsthau jarAsandhaM hatvA'rdhabharatezau bhaviSyataH' / tacchrutvA hRSTo nRpastaM munimarcitvA vyasRjat / tataH prasthAya ca yadava: sukhena surASTramaNDalaM prApuH / tatra ca tai raivatakAdreH pazcimottarato'STAdazakulakoTisaMyutAH zibiraM nivezayAmAsuH / kRSNabhAryA satyabhAmA ca tatra bhAnu-bhAmaranAmAnau svarNavarNI dvau putrAvasUta / tataH kRSNaH kroSTakinA kathite dine snAtvA bali vidhAya samudraM pUjayitvA'STamaM tapazcakAra / tatastRtIyasyAM rAtrau gaganastho devo lavaNAbdheradhiSThAtA tatrA''gatya kRSNAya pAJcajanya rAmAya sughoSaM ca zaGkha divyAni ratna-mAlya-vastrANi ca dattvA kRSNamuvAca-'kimarthaM tvayA'haM smRtaH ? ahaM susthito nAma devaH, brUhi, kiM te'haM karavANi ?' tataH kRSNa uvAca-'atra dvArakA puryAsIt, yA tvayA jalena tirodhApitA / tasyAH sthAnaM mama nivAsAya prakAzaya' / tataH sa devastathA kRtvA tato gatvendrAya vijJApayAmAsa / zakrAdezAt kuberazca tatra navayojanavistRtAM dvAdazayojanadI| ratnamayIM purI cakAra / tathA tatra parikhA-prAkAra-prAsAda-jinacaityAdIni ca cakAra / samudravijayAdInAM sarveSAM ca vividhAkhyAn prAsAdAn aSTamaM parva - paJcamaH sargaH 127 vizvakarmaNA nAnAsukhasAdhanairyuktAMzcakAra / kRSNasya sA nagarI devanirmitendrapurItulyA'bhUt / __ tasyAH puryAH pUrvasyAM raivatakAdridakSiNasyAM mAlyavAn, pratIcyAM saumanasa, udIcyAM gandhamAdanazcA'dirabhUt / tataH prAtaH kuberaH kRSNAya pItavastre, nakSatramAlAM, mukuTaM, kaustubhaM mahAratnaM, zArGga, dhanurakSayyabANau tUNau, nandakaM khaDgaM, kaumodakI gadA, garuDadhvajaM rathaM, rAmAya vanamAlAM, muzalaM, nIlavastre, tAladhvajaM rathamakSayyabANau tUNau, dhanurhalaM ca dazabhyo dazArhebhyo ratnAnyAbharaNAni ca dadau / yAdavAzca kRSNaM zatrunAzakaM jJAtvA pramuditAH samudrataTe'bhyaSiJcan / tato rAmaH siddhArthasArathiM kRSNazca dArukasArathiM rathamAruhya rathasthairyAdavaiH parivRtau jayajayArAvapUrvakaM tAM purIM prAvizatAm / tasyAM ca kubereNa darziteSu gRheSu dazArhA rAmaH kRSNazcA'vAtsuH / kulAni ca kRSNAjJayA yathAsvaM gRheSvasthuH / kuberazca sArdhadinatrayaM yAvad ratna-svarNa-vastra-dhAnyAni varSan tAM nUtanAM purIM samRddhAM cakAra // 5 // iti aSTame parvaNi rAma-kRSNA-ariSTanemijanma-kaMsavadha dvArakAnivezavarNanAtmakaH paJcamaH sargaH // 5 //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH atha rAmeNa saha kRSNo dazArhA api ca yAdavaiH saha ramamANA dvArakAyAM sukhamavAtsuH / jino'riSTanemizca bhrAtro rAma-kRSNayordazArhANAM ca modaM vardhayan kramAd vRddhimApa / sa prabhurdazadhanustuGgo'vikRtacetA, Ajanma kAmajetA, yauvanaM prApto rAmakRSNAdyairdhAtRbhiH pitRbhyAM ca preryamANo'pi kanyA na pariNinAya / rAma-kRSNau ca bhUrizo nRpAn vazagAn vidhAya prajAH pAlayAmAsa / __ anyadA ca nArado bhraman kRSNagRhaM prApta: kRSNena sarAmeNa vidhivadacito'ntaHpuramagAt / darpaNe svaM pazyantyA satyabhAmayA''sanAdinA'kRtasatkAraH krodhAt tato nirgatya viparItamacintayat'kRSNAntaHpure sarvaireva sadA nAradAH pUjitAH, iyaM satyabhAmA tu patipriyatvAt svarUpa-yauvanagarvAcca dRSTiprakSepamapi nA'karot / tadenaM sapalyAH prAptisaGkaTe pAtayAmi' / evaM vicintya sa kuNDinapuraM gatavAn / tatra ca bhISmako nAma nRpo'bhUt / tasya yazomatIkukSiNI rukmaH putro rukmiNI putrI cA'bhUtAm / tatra rukmiNyA namaskRto nAradastavA'rdhacakrI kRSNo varo'stvityAziSaM dadau / tayA ca kRSNaH ka iti pRSTazca nAradaH kRSNasya rUpAdInapratimAn guNAnavarNayat / tacchrutvA ca rukmiNI kRSNe jAtAnurAgA tameva aSTamaM parva - SaSThaH sargaH 129 cintayantI kAmAta kAlaM ninAya / nAradazca tasyA rUpaM paTe likhitvA dvArakAmetya kRSNasya darzayAmAsa / tad dRSTvA kRSNena keyaM paTe likhiteti pRSTazca nArado rukmiNIM varNayAmAsa / tena kRSNastadrUpamohitastasyAM jAtAnurAgo jajJe / ____ atha kRSNo dUtaM preSya rukmiNo rukmiNI yayAce / rukmI ca hasitvovAca-'hInakulAya gopAya jAmirna dIyate / imAM maitrIhetoH zizupAlAya nRpAya dAsye, rohiNI-candrayorivaitayoryoga: zlAghyaH' / evaM paruSaM tadvAkyaM zrutvA''gatya dUtaH kRSNAya sarvaM nivedayAmAsa / tavRttAntaM jJAtvA ca pitRSvasA dhAtrI rukmiNI rahasi nItvA premNovAca-'tvAM bAlye mamA'Gke dRSTvA'timuktako muniH 'kRSNasyaiSA'gramahiSI bhaviSyati, sa ca dvArakAnivezenopalakSaNIya' ityavocat / kintu yAcamAnAyA'pi tasmai rukmiNA tvaM na dattA, pratyuta damaghoSaputrAya zizupAlAya pradattA' / tacchrutvA rukmiNyuvAca-"munerbhASitamapi mithyA bhavati" / tataH sA dhAtrI rukmiNyAH kRSNe'nurAgaM jJAtvA guptadUtena sadya: kRSNAyA'jijJapat-"mAghe zuklASTamyAM nAgapUjAvyAjAd rukmiNyA sahodyAnaM yAsyAmi / yadi te rukmiNyA prayojanaM tarhi tatrA''gantavyam, anyathA zizupAla enAM pariNeSyati" / ___ itazca rukmiNA''hUtaH zizupAlo rukmiNI pariNetuM sasainyaH kuNDinapuramagAt / nAradazca kalipriyo rukmiNIvaraNArtha tatrA''gataM zizupAlaM kRSNAya nyavedayat / kRSNo'pi rAmeNa saha jagAma / tadA pRthag rathamArUDho guptaM kuNDinapuraM tayA pitRSvasrA sakhIbhizca parivRtAM nAgapUjArthamudyAnamAgatAM rukmiNIM tasyAH pitRsvasAraM rathAdavatIrya kRSNaH svaM jJApayitvA tayA'nujJAtAM
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH rathamAropayitvA pratinivRttavAn / tasyAH pitRSvastrAdayazca svadoSAcchAdanAya rukmin ! kRSNena sarAmeNa tvatsvasA rukmiNI caureNeva hiyate' ityuccaiH pUccakruH / rAma-kRSNau ca sughoSaM pAJcajanyaM ca dadhmatuH / tena ca kuNDinapuraM samudra ivA'kSubhyat / mahAbalau rukmI zizupAlazca mahatA sainyena saha rAma-kRSNau pratyadhAvatAm / rukmiNI ca tau dRSTvA kRSNamuvAca-"krUrau mahAbalau madbhrAtA zizupAlazca tatpakSIyA anye ca vIrAH sannaddhAH, yuvAM tvekAkinau / tenA'tra bhItA'smi, kA gatirbhavet ?" tacchrutvA vihasya kRSNa uvAca-'mA bhaiSIH, tvaM kSatriyA'si, rukmyAdyA varAkAH kva ? mabalaM pazya" / evamuktvA tasyAH pratyayArthaM kRSNa ekaghAtenaiva kamalanAlazreNIvat tAlapaGktimacchidat / aGgulIyakavajaM cA'gulyA niSpIDya bhRSTamasUrakaNavat pipeSa / tena ca patibalena rukmiNI paramAM mudaM prApa / tataH kRSNo rAmamuvAca-"tvaM rukmiNImAdAya vraja, ahamanudhAvato rukmyAdIn haniSyAmi" / rAmo'pyahameva rukmyAdIn haniSyAmi, tvameva vrajetyuvAca / tato bhItA rukmiNI madbhrAtA rakSaNIya ityuvAca / rAmo'pi kRSNAnumatyA tasyA vAcaM svIkRtavAn / tathA rAmAjJayA kRSNo rukmiNImAdAya yayau / rAmastu yorbu tatraiva tasthau / __ atha rAma AyAtaM zatrusainyaM muzalamudyamya mandaro'bdhimiva rabhasA mamantha / tasya muzalaprahAreNa vajraprahAreNa giraya iva gajA: petU rathAzcUrNitA abhavan / tato rukmisainyaM zizupAlena saha dudrAva / aSTamaM parva - SaSThaH sargaH 131 rukmI ca svasya balamAnI balabhadramuvAca-"cirAd dRSTo'si gopAla ! mamA'gre tiSTha, eSo'haM te gopayaHpAnodgataM madaM hrissyaami"| rAmazca prAkpratijJAtaM smaran muzalaM tyaktvA zaraistasya rathamabhAGkSIt kavacaM cicchedA'zvAMzca jaghAna / evaM nirupAyaM rukmiNaM sa kSurapreNa muNDitaM kRtvA hasannuvAca-tvaM madhvA bhrAteti na vadhamarhasi, ita: prayAhi, muNDo'pi matprasAdAt svapatnIbhirbhogAn bhuDava" / tenaivamukto muktazca sa rukmI lajjayA kuNDinapuramagatvA tatraiva bhojakaTaM puraM nirmAya tasthau / ___ atha kRSNo dvArakApurIM pravizan rukmiNImuvAca-"priye ! mameyaM purI ratnamayI devaracitA / atra kalpavRkSamayeSUdyAneSu mayA saha surastriyamiva satataM sukhaM raMsyase" / tato rukmiNyuvAca-'tava maharddhayaH patnyaH santi, ahaM tvekAkinI bandinIvA''nItA tAsAM hasanIyA yathA na syAM tathA kuru" / tataH kRSNastvAM tadadhikAM kariSye iti tAmAzvAsya satyabhAmAgRhasamIpaprAsAde'muJcat / tathA tAM gAndharveNa vivAhena pariNIya rukmiNIM tAM rAtri svairaM ramayAmAsa / tathA sa rukmiNIgRhe janapravezaM nyaSedhat / tataH satyabhAmA svAM priyAM darzayeti kRSNaM sAgrahamuvAca / kRSNazca lIlodyAne zrIgRhe saMskaraNavyAjAcchrIpratimAM citrakArakairutsArya tatra zrIsthAne 'rukmiNI sthApayAmAsa / tato devInAmAgame tvayA ni:spandayA bhavitavyamiti tAmanuziSya svaM sthAnaM gataH kRssnnH| tatassa satyabhAmayA "kva sthAne tvayA sA priyA mukte"ti pRSTaH sA zrIgRhe'stIti jagAda / tataH satyabhAmA sapatnIbhiH samaM zrIgRhaM yayau / tatra zrIsthAnasthAM rukmiNIM dRSTvA
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH "zriyo'dbhutaM rUpaM, zilpinAM vismayajanakaM kauzalami"ti prazasya tAM praNamyovAca-"lakSmi ! tathA kuru yathA kRSNasya nUtanAM priyAmahaM rUpasampadA jayAmi / evaM jAte cA'haM te pUjAM kariSyAmI'-tyuktvA punaH kRSNasya samIpaM gatvA kva te priyeti punaH papraccha / tataH kRSNaH satyabhAmayA'parAbhizca patnIbhiH saha zrIgRhamagAt / rukmiNI cotthAya kAM praNamAmItyuvAca / kRSNena darzitA satyabhAmA cA'bravIt-"iyaM mayA prAgvanditeti mAM kathaM vandiSyate" / tato hasitvA kRSNa uvAca-'svasRvandane na ko'pi doSaH / tataH satyabhAmA vilakSA rukmiNI natapUrviNI svagRhamagAt / kRSNazca rukmiNya mahatIM sampadaM dadau tayA sahA'tipremNA reme ca / athA'nyadA samAyAto nAradaH kRSNena pUjayitvA kimapi dRSTamAzcaryaM vadeti pRSTo'bravIt-'vaitADhyaparvate vidyAdharendro jAmbavAnasti, tasya zivacandrAkukSijau viSvaksenaH putro jAmbavatI putrI ca sta: / jAmbavatyA rUpeNa samA jagatraye kA'pi nA'sti / sA krIDArthaM gaGgAyAM nityaM gacchati / tAmAzcaryabhUtAM dRSTvA tvAmAkhyAtumAgato'smi" / tacchrutvA sasainyastatra gataH kRSNaH sakhIbhiH parivRtAM krIDantIM jAmbavatIM dRSTvA nAradoktaM satyamiti vadaMstAmapajahAra / tajjJAtvA ca jAmbavAnatikrudvaH sasainyaH sAyudhastatrA''jagAma / dvayoH sainyayostumule yuddhe jAte cA'nAdhRSTinA parAjitya jAmbavAn kRSNasamIpaM nItaH / tato jAmbavAn jAmbavatI kRSNAya dattvA'pamAnAd virajya pravrajyAmAdade / kRSNazca viSvaksenena saha jAmbavatImAdAya dvArakAmAgatya aSTamaM parva - SaSThaH sargaH rukmiNIgRhasamIpaprAsAde dAsyAdikaM dattvA tAmAsthApayat / tasyAzca rukmiNyA saha mahatI prItirabhUt / athA'nyadA siMhalezasya zlakSNaromNaH samIpaM preSito dUta Agatya kRSNaM nivedayAmAsa-"zlakSNaromA tavA''jJA na manyate / kintu tasya sulakSaNA lakSmaNA nAma sutA tavaiva yogyA'sti / sA ca drumasenena senApatinA rakSitA samudre snAtumAgatA tatra saptarAtraM sthAsyati" / tacchrutvA ca kRSNo balabhadreNa saha tatra gatvA taM senApati hatvA lakSmaNAmAdAya dvArakAmAgatya tAM pariNIya jAmbavatIgRhAntikaprAsAde ratnasadane paricchadena saha sthApayAmAsa / itazcA''yuskharIpuryAM surASTrezo rASTravardhano nRpa AsIt / tasya ca vinayAkukSijau yuvarAjo namucirnAma suto rUpasampadA'pratimA susImA nAma sutA cA''stAm / namucizca divyAstrabalopetaH kRSNAjJAM nA'manyata / sa ekadA susImayA saha prabhAse snAtuM yayau / tatra zibiraM kRtvA sthitaM taM jJAtvA kRSNaH sasainyo'bhyAgatya taM jaghAna / tataH susImAmAdAya pariNIya mahatyA sampadA tAM lakSmaNAgRhAbhyarNagRhe sthApayAmAsa / rASTravardhano'pi ca susImAyai paricchadaM kRSNAya gajAdikaM ca vivAhanimittaM preSayAmAsa / tathA kRSNo marudeze vItabhayanRpasya kanyAM gaurI pariNIya susImAgRhasamIpagRhe sthApayAmAsa / ___ atha rAmeNa saha kRSNo hiraNyanAbhaputryAH padmAvatyA svayaMvare'riSTapuraM gato hiraNyanAbhena rohiNIsodareNa jAmeyAviti saharSa pUjitaH / tannRpasyA'grajo raivatazca pitrA saha namijinasya tIrthe pravavrAja / tatsutA revatI rAmA sItA bandhumatI ca purA rAmAya
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 134 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH rohiNIputrAya pradattA / kRSNazca pazyatAM sarveSAM rAjJAM padmAvatI jahAra / svayaMvarAgatAn yudhyamAnAn nRpAn jitavAMzca / tataH padmAvatImAdAya rAmeNa saha dvArakAmetya gaurIgRhasamIpagRhe tAM nivezayAmAsa / itazca gAndhAradeze puSkalAvatyAM pUryAM nagnajitastanayacArudatto nAma nRpo babhUva / tasya ca gAndhArI nAma sundarI bhaginyAsIt / pitari mRte ca cArudatto dAyAdaiH parAjito dUtadvArA kRSNaM zaraNaM zritaH / tataH kRSNo gAndhAreSu gatvA raNe cArudattadAyAdAn hatvA cArudattapradattA gAndhArIM pariNIya tAM padmAvatIgRhasamIpagRhe sthApayamAsa / evaM kRSNasya kramAd yathAkramaM gRheSu sthitA aSTau mahiSyo'bhavan / / anyadA ca rukmiNyA gRhe'timuktamunirAjagAma / taM dRSTvA ca satyabhAmA'pi tatrA''zu samAjagAma / rukmiNyA ca mama tanayaH syAd naveti pRSTo muniH kRSNasamaste putro bhAvItyuktvA yayau / satyabhAmA ca tanmunivacaH svaviSaye manyamAnA kRSNasamo mama putro bhAvIti rukmiNImuvAca / tato munivacanaM chalAd na phalatIti rukmiNyoktA ca sA tayA vivAda cakAra / dve api ca vivadamAne kRSNasamIpamIyatuH / tadA ca tatra sasodaro duryodhanastatrA''yAto mama sutaste jAmAtA bhaviSyatIti satyabhAmayoce / rukmiNyA'pi tathokto duryodhana uvAca-'yuvayoryA putra prasaviSyate tasmai svasutAmahaM dAsyAmi" / tata: satyabhAmovAca-"yasyAH sutaH prathamaM pariNeSyati tadvivAhe'nyayA svakAH kezA dAtavyAH, atra sAkSiNo rAma-kRSNaduryodhanAH" / evamuditvA sA rukmiNyapi ca nijagRhaM jagmatuH / * ** aSTamaM parva - SaSThaH sargaH anyadA ca rukmiNI svapne zvetavRSabhasthite vimAne svaM samAruDhaM dRSTvA prabuddhA / tadAnImeva ca mahAzukAd mahaddhiko devazcyutvA tasyAH kukSAvavatatAra / prAtazca rukmiNI taM svapnaM kRSNAyA''khyat / kRSNazca jagadekavIraste putro bhaviteti svapnaphalamAkhyat / tadAnIM ca satyabhAmAyA dAsI tat svapnaphalaM zrutvA bhAmAyai zazaMsa / tataH sA'pi svapnaM kalpayitvA kRSNAya hastimallatulyo hastI mayA svapne dRSTa iti zazaMsa / kRSNazca tadiGgitaiH kUTaM svapnaM jJAtvA'pIyaM mA sma kupyaditi te zubhaH putro bhaviSyatIti svapnaphalamAkhyat / daivavazAcca tadA tasyA garbho'bhavat / tadudaramavardhiSTa ca / rukmiNI tUttamagarbhatvAd gUDhagarbhA'bhUt / anyadA ca satyabhAmA kRSNamuvAca-rukmiNI mAyayA garbhamuvAca, dvayorudaraM pazya" / ___atha tadAnImeva kA'pi dAsI samAgatya rukmiNIdevyAH svarNakAntiH putro'bhavaditi kRSNaM vardhApayAmAsa / satyabhAmA ca tacchrutvA vilakSA krodhAd gRhaM yAntI bhAnukaM nAma sutaM suSuve / kRSNazca prasanno rukmiNIgRhaM gatvA siMhAsanAsInaH putramAnAyyA'pazyat / dyutimattvAdeSa nAmataH pradyumno'stviti tamullApayan kSaNaM tasthau ca / tadAnIM ca rukmiNIveSo dhUmaketusuraH prAgvairAt kRSNAd bAlakaM gRhItvA vaitADhyaM gatvA bhUtaramaNodyAne "TaGkazilopari samAsphAlyA'sya na duHkhAd mRtyuriti zilApRSTha evainaM muJcAmi / yena nirAhAraH kSudhAturo'sau krandan mriyete'ti vicArya taM tatra muktvA yayau / sa bAlazcaramadehatvAd nirupakramAyurbahupatradeze bAdhArahitaH papAta /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSatam-gadyAtmakasAroddhAraH prAtazcA'gnijvAlapurAt svapuraM gacchato vidyAdharendrasya kAlasaMvarasya yAnaM tatrA'skhalat / tataH sa vidyAdharo vimAnaskhalanahetujijJAsayA vimAnAdadhastAdavatIrya tejasvinaM bAlaM dRSTvA 'vimAnaskhalane heturayaM bAlakaH ko'pi mahAtmeti vicArya tamAdAya kanakamAlAyai bhAryAyai putratvenA'rpayAmAsa / tathA sa meghakUTAkhye svapure gatvA gUDhagarbhA mama bhAryA'dhunA sutamasUtetyuktvA putrajanmotsavaM vidadhe / zubhe dine dyutimatvAt tasya bAlasya pradyumna iti nAmA'karot / 136 itazca kRSNo rukmiNyA kva bAla iti pRSTaH sampratyeva tvayA nIta' ityudatarat / tatazca tayA 'kiM pratArayasI' tyuktaH kRSNaH nA'pi cchalito'smItyanumAya sutaM bahudhA'nveSayAmAsa / rukmiNI ca putravRttAnte'prApte mUcchitA bhuvi patitA kathaJcillabdhasaMjJA parijanaiH saha tArasvaraM ruroda / tadAnIM ca yadavastatpalyazca duHkhitA abhavan / satyabhAmAyAH paricchadazca tAmekAM vihAya duHkhito - 'bhavat / samarthasya viSNorapi nA'dhunA'pi putravRttalAbha ityevaM bhASamANA rukmiNI du:khitaM kRSNaM dviguNaduHkhitaM cakAra / tadAnImeva duHkhitairyadubhiH pariveSTitasya kRSNasya sabhAyAM samAgato nAradaH kimetaditi bruvan kRSNena "jAtamAtro rukmiNyAH putraH kenA'pi matkarAdapahataH, tasya zuddhi jAnAsi kimiti pRSTa uvAca - 'atrA'timukto nAma mahAjJAnyAsIt, so'dhunaiva mokSaM gataH / idAnIM bhArate ko'pi jJAnI nA'sti / sImandharAt tIrthakRdadhunA prAgvideheSu varttate, gatvA taM pRcchAmi" / evamuktvA sarvaiH prArthitaH sa tvaritaM sImandharajinamupagamya samavasaraNasthaM taM praNamya kRSNarukmiNyoH sutaH kvetyapRcchat / aSTamaM parva SaSThaH sargaH 137 tato jina uvAca- 'devena prAgbhavavairiNA dhUmaketunA chalena hatvA kRSNasya pradyumno nAma putro vaitADhyasamIpe zilAyAM muktazcaramadehatvAt kenA'pi hantuM na zakyate / tataH prAtargacchatA saMvareNa khecareNa dRSTaH putratvena patnyai samarpitaH samprati vardhamAno'sti" / tataH pUrvajanmani dhUmaketostena kathaM vairamiti nAradena punaH pRSTaH svAmyuvAca 'jambUdvIpasya bharate magadheSu sarvasampatsamRddhe zAligrAme manoramodyAne tatpatiH sumanA nAma yakSo'bhUt / tatra grAme ca somadevo nAma dvijo'vAtsIt / tasya dvijasyA'gnilAyAM panyAmagnibhUti-vAyubhUtI vedavidau sutAvabhUtAm / tau ca vidyayA khyAtau prAptayauvanau vividhAn bhogAn bhuJjAnau madodagrau tasthatuH / ekadA ca tasminnudyAne nandivardhanAcAryaH samavasRto lokenaitya vanditaH / tatra cA'tidRptAvagnibhUti-vAyubhUtI etyaivamUcatuH"yadi kamapi zAstrArthaM vetsi tarhi vada" / tato nandivardhanaziSyeNa satyena kuto yuvAmiti pRSTau tau zAligrAmAt samAgatAvityUcatuH / tataH punaH satyena 'kuto bhavAd yuvayormAnuSyamiti pRSTau tau lajjayA'dhomukhau tadAkhyAtumasamarthau tasthatuH / tataH satya uvAca- 'asya grAmasya vanasthalyAM pUrvabhave yuvAM zRgAlAvabhUtAm / ekadA caikena gRhasthena nizi muktaM carmarajjvAdikaM vRSTyA''rdrIkRtaM tAbhyAM sarvamabhakSyata / tau cA'tyAhArAd vipannau yuvAM karmavazAt somadevadvijasutau jAtau / sa hAlikazca prabhAte taccarmarajjvAdikaM bhakSitaM prekSya svagehaM gataH kAlena vipadya svaputravadhUputro jAtaH / tato jAtismaratvAt 'snuSA sutazca kathaM mAtaH pitarityevaM
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH saMbodhyAvi"ti sa cchalAjjanmamUko'bhavat / yadi yuvayorna pratyayastarhi taM mUkaM hAlikaM pRcchatam / sa maunaM muktvA yuvayoruttaraM dAsyati" / tacchrutvA kautukAllokena tatkAlamAnIta: sa hAliko muninA prAgjanmA''khyAhIti pRSTastaM muni namaskRtya svaM prAgjanma muninA yathAkhyAtamAkhyat / tena ca prabaddhA bahavo janAstatra sa hAlikazca prAvrajan / tau tu dvijau janaihA~syamAnau vilakSau gRhaM gatau vairAyamANau taM muni hantuM khaDgadharau nizi samAgatau sumanasA yakSeNa stambhitau / prAtazca lokAstanmAtA-pitarau ca tau dadRzuH / tato yakSaH pratyakSIbhUyovAca-"muni hantumicchantAvetau mayA stambhitau, yadi pravrajyAM grahItuM manyete tadetau muJcAmi nA'nyathA" / tato duSkaraH sAdhudharmaH, tasmAcchrAvakadharmaM cariSyAva ityuktavantau tau yakSeNa muktau / tatprabhRti ca tau yathAvidhi jinadharmaM pAlayAmAsatuH / kintu tatpitarau taM dharma na prapedAte / kAlena tAvagnibhUti-vAyubhUtI vipadya saudharme devatvamApya cyutvA gajapure'rhaddAsavaNija: pUrNabhadra-mANibhadrAkhyau sutau jAtau / ___ tatra caikadA mAhendro nAma muniH samavAsArSIt / arhaddAsazca tato dharmaM zrutvA pravavrAja ! tau ca pUrNabhadra-mANibhadrau muni vandituM gacchantau pathi zunikAM cANDAlaM ca dRSTvA jAtasnehI muni vanditvA tayoH snehakAraNaM papracchatuH / tato munirAkhyat-"yuvayoragnibhUtivAyubhUtibhave pitA dvija: somadevo mAtA'gnilA staH / tayoH somadevo vipadyA'traiva bharate zaGkhapure jitazatrurnAma paradArarato nRpo babhUva / agnilA ca mRtvA zaGkhapura eva somabhUtedvijasya rukmiNI nAma bhAryA jAtA / tAM caikadA svagRhAGgaNasthAM dRSTvA aSTamaM parva - SaSThaH sargaH sadyaH kaamaato jitazatruH somabhUteraparAdhaM kalpayitvA'ntaHpure nivezayAmAsa / sa dvijazca tadvirahapIDito nitarAM duHkhito'sthAt / jitazatruzca tayA saha varSANAM sahasraM rantvA vipadya narake tripalyopamamAyuSaM bhuktvovRttya hariNo jAtaH / tatra sa vyAdhena hato mAyAvI zreSThisuto bhUtvA punarvipadya gajo bhUtvA daivAjjAtismaro'nazanaM cakre / tato'STAdaze'hani mRtasvipalyAyurvaimAnika suro bhUtvA cyutvaiSa cANDAlo jAtaH / rukmiNI ca bhavaM bhrAntvaiSA zunI jAtA / tena yuvayostayoH sneha udabhUt" / ___ tacchrutvA jAtismRtimAptau tau vaNikputrau cANDAlaM zunI ca prabodhayAmAsatuH / tato viraktazcANDAlo mAsamanazanena sthitvA vipadya nandIzvare devo jAtaH / zunI cA'pyanazanena vipadya zaGkhapura eva sudarzanA nAma rAjaputryabhavat / punazca tatrA''yAto mahendramunistAbhyAM vaNigbhyAM pRSTaH zunI-cANDAlayorgati zazaMsa / tAbhyAM vaNikputrAbhyAM pratibodhitA rAjaputrI pravrajyAmupAdAya devatvamAptavatI / tau ca vaNikputrau pUrNabhadra-mANibhadrau gRhidharmaM pAlayitvA vipadya saudharme surau jAtau / tata: cyutvA hastinApure viSvaksenanRpasya madhu-kaiTabhanAmAnau putrAvabhUtAm / nandIzvare jAtaH sa devazca cyutvA ciraM bhavaM bhrAntvA vaTapure kanakaprabhanRpo'bhUt / sudarzanA'pi bhUrizo bhavaM bhrAntvA tasya kanakaprabharAjasya candrAbhA nAma mahiSyabhUt / viSvaksenazca madhu rAjye nivezya kaiTabhaM ca yauvarAjye kRtvA vrataM gRhItvA brahmalokamAptavAn / azeSAM mahIM zAsatozca madhukaiTabhayordezaM pallIpatirbhImazchalAdupAdravat / taM hantuM prasthito madhurmArge vaTapure kanakaprabhanRpeNa bhojanAdyaiH satkRtaH / tathA sa
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kanakaprabhazcandrAbhayA patnyA sahopAyanamAdAya madhuM bhojanAnte upatasthe / candrAbhA madhuM praNamyA'ntaHpuraM yayau / madhuzca kAmAtastAmAditsuramAtyena vArito'gre gatvA bhImaM pallIpati jitvA nivRttastatrA''gataH kanakaprabheNa pUjitaH / sa prAbhRtaM niSidhya candrAbhA mamA'rNyatAmityuvAca / tadasvIkurvANAt kanakaprabhAd balAdAcchidya sa candrAbhAM svapuraM nItvA ramayAmAsa / kanakaprabhazca bhuvi patito mUcchito labdhasaMjJo bahu vilapyonmatta ivA'Tati sma / ekadA cA'mAtyaiH saha vyavahAre sthito madhunirNayamakRtvaiva candrAbhAgRhaM yayau / kimadya vilambo jAta iti candrAbhayA pRSTazca pAradArikavAde sthitasyA'dya mama vilambo jAta iti madhuravocat / tatazca candrAbhA smitvovAca-'pAradArikaH pUjya:' / tato madhunA 'na pUjya: pAradArika: kintu nigrAhya" ityuktavAn / candrAbhA punaruvAca-"prathamamAtmAnaM pAradArikaM kiM na jAnISe ?" tacchRtvA prabuddho lajjitazcA'sthAt / tadAnImeva ca kanakaprabho bAlakaiH parita upadryamANo gAyannR-tyaMzconmattastatrA''yayau / taM dRSTvA ca candrAbhA dadhyau'madviyogAd mama patirIdRzIM dazAM prAptaH, mAM paravazAM dhik" / evaM vicArya sA madhave tamAyAntaM kanakaprabhamadarzayat / madhuzcA'pi taM dRSTvA svena tena duSkarmaNA pazcAttApaM cakAra / tato madhurbandhusutaM rAjye nyasya kaiTabhena saha vimalavAhanamunetaM jgraah| tato bahUni varSasahasrANyugraM tapastapyamAno dvAdazAGgadharo munivaiyAvRttyakaro'nazanaM vidadhe / ante AlocanApUrvakaM vipadya mahAzuke sAnuja: sAmAnika suro'bhavat / aSTamaM parva - SaSThaH sargaH kanakaprabhazca kSut-tRTparIto varSANAM sahasratrayaM kSapayitvA vyapadyata / tato jyotiSkeSu dhUmaketurnAma devo jAto'vadheH pUrvavairaM jJAtvA madhujIvamanveSayAmAsa / kintu mahaddhidevatvAd madhuM nA'pazyat / tatazcyutvA ca sa tApaso bhUtvA bAlatapaH kRtvA vipadya vaimAniko bhUtvA tatrA'pi mahaddhi madhuM draSTuM samartho na babhUva / punastatazcyutvA bhavaM bhrAntvA karmavazAt punotiSkeSu dhUmaketurnAma suro'bhavat / madhujIvazca mahAzukrAccyutvA rukmiNI-kRSNayoH putro'bhavat / dhUmaketuzca pUrvavairAjjAtamAtraM taM bAlaM hantumicchu: TaGkazilopari muktavAn / sa ca svaprabhAvAdakSatAGga saMvareNa gRhItaH / SoDazAbdAnte rukmiNyAstasya saGgamo bhAvI" / ____ tataH punA rukmiNyA: kena karmaNA putreNa viyoga iti nAradena pRSTo jinaH sImandharaH prabhuruvAca-'jambUdvIpasya bharatakSetre magadhadeze lakSmIgrAme somadevo dvijo'bhUt / tasya priyA lakSmIvatI copavanaM gatA mayUrANDaM dRSTvA kuGkamAktena kareNa tamaspRzat / tena ca tasyA'NDasya varNagandhabhede jAte tadaNDaM mayUryA'nupalakSaNAt SoDazaghaTikA yAvat tyaktam / tato vRSTyA pUrvavadaNDaM dRSTvA mayUryA sevitaM mayUro jAtaH / punazca tatrA''yAtA lakSmIvatI taM mayUrazAvakaM dRSTvA mayUryA rudatyAmapyagrahIt / taM svagRhe paJjare kRtvA pAlayAmAsa / tathA taM nRtyaM tathA'zikSayada yathA sa cAru nanarta / mayUrI ca putrapremNA virasaM kUjantI taM pradezaM na jhau| tato lokAstAmUcuH-"kautukaM tyaja, mayUrazAvakaM muJca, yatheyaM mayUrI jIvet" / tataH sA dayayA taM SoDazamAsikaM yauvanonmukhaM mayUrazAvakaM svasthAnaM nItvA'muJcat / tena doSeNa ca tayA brAhmaNyA SoDazAbdikaM svaputravirahakaraM karma baddham /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ ........143 aSTamaM parva - SaSThaH sargaH etadvArtA zrutvA punarnAradaH prabhuM praNamya vaitADhye meghakUTapure sametya diSTyA te suto jAta iti vadan saMvareNa pUjitaH pradyumno darzitazca / taM rukmiNIsadRzaM dRSTvA jAtapratyayo nAradaH saMvaramApRcchya dvArakAmetya kRSNAdInAM sutodantaM rukmiNyA lakSmIvatIbhavAdi vRttAntaM ca kathayAmAsa / tato rukmiNI tatrasthA'pi sImandharaprabhuM praNanAma / SoDazAbdAnte putrasaGgamo bhAvIti jinavacasA ca svasthA tasthau / 142 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH anyadA cA'laGkRtaM svaM pazyantyAM tasyAM samAdhigupto munibhikSArthaM gRhe prAvizat / asmai bhikSAM dehIti patyA''diSTA sA, tadaiva kenacidAhUto bahirgata: saH / sA tu thUtkAraM kRtvA paruSamuktvA taM muni nirvAsitavatI dvAraM ca pihitavatI / tena doSeNa ca sA saptame divase sarvAGgeSu kuSThagrastA'gnau niveza / vipadya ca sa tatra grAme rajakasya gardabhI bhUtvA punarvipadya tatraiva gartasUkarI bhUtvA punaH zunI jAtA / tatra sA davAgninA dagdhA bhAvavazAd mAyurbaddhvA vipadya bhRgukacchadeze narmadAtIre durgandhA durbhagA ca kANAkhyA dhIvarasutA'bhavat / tadgandhAsahanAt pitRbhyAM narmadAtaTe tyaktA sA prAptayauvanA nAvA janamuttArayAmAsa / __ daivAcca samAdhigupto muni: zItArtastatrA''gatya nizi kAyotsargeNA'sthAt / sA caiSa munirnizi zItena mA bAdhIti dayayA taM tRNaiH prAvRNot / prabhAte ca praNamantIM tAM bhadrikeyamiti kRtvA munirdharmaM dideza / tathaiSa munirmayA kvA'pi dRSTa iti ciraM smRtvA tayA pRSTo munistasyAH pUrvAn bhavAnAkhyat / tathA sAdhutiraskAreNedRzI durgandhA jAtA'sIti cA'khyat / tataH sA jAtismaraNamApya svaM nindantI muni kSamayitvA zrAvikA jAtA / dayAlunA muninA ca sA dharmazrIgaNinyA: samarpitA / vihArakrame ca kvA'pi grAme dharmazriyA sA nAyalAkhyasya zrAvakasyA'rpitA / sA ca nAyalagRhe sthitA sadA jinapUjArataikAntaropavAsaparAyaNA dvAdazAbdAni ninAya / anazanaM prapadya cA'cyutendrasya mahiSI bhUtvA cyutvA rukmiNyabhUt / mayUryAH putravirahadAnAt sA rukmiNI SoDazAbdAni putravirahamanubhaviSyati / itazca vRSabhaprabhoH kuru nAmA putro'bhavat, yasya nAmnA kurukSetramiti kIrtyate / kuroH putrazca hastI babhUva / yannAmnA hastinApuraM gIyate / hastinRpavaMze cA'nantavIryo nRpo'bhUt / tasya kRtavIryastasya ca subhUmazcakrI putro'bhUt / tato'pyasaGkhyanRpeSu jAteSu zAntanunapo babhUva / tasya gaGgA satyavatI ca dve patnyAvAstAm / gaGgAyAM bhISmo nAma satyavatyAM ca citrAGgadacitravIroM putrA babhUvuH / citravIryasyA-'mbikA-'mbAlikA'mbeti ca tisraH patnyo'bhUvan / tAsAM ca kramAt tasya dhRtarASTrapANDu-vidurAH putrA babhUvuH / teSu dhRtarASTre nRpe sati pANDu gayAparo jajJe / dhRtarASTro gAndhAranRpasya zakuneH subalasutasya sahodarA gAndhAryAdyA aSTau kanyA: pariNinAya / tAsu ca tasya duryodhanAdayaH zataM putrA abhUvan / pANDozca kuntIkukSijA yudhiSThira-bhImA-'rjunAH zalyanRpasvasari mAyAM ca nakulasahadevau putrA abhUvan / te ca paJcA'pi pANDavA balino vidyAdharANAmapyajayyA Asan /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSam gadyAtmakasAroddhAraH ekadA ca kAmpIlyapurAd drupadanRpasya dUta Agatya praNamya pANDumuvAca-'drupadanRpasya putrI dhRSTadyumnasyA'nujA culanIkukSijA draupadI nAma kanyakA'sti / tasyAH svayaMvare ca kRSNAdayaH sarve'pi rAjAnaH samAhUtAH santi / tvamapi svaputraiH svayaMvaramaNDapaM maNDaya" / tataH pANDuH svaputrai saha kAmpIlyapuraM prApa / anye'pi rAjAnastatrA''yayuH / drupadena satkRtAzca sarve nRpAH svayaMvara - maNDapamalaJcakruH / draupadI ca sakhIbhiH samanvitA'laGkRtA kRtajinArcA tatrA''yayau / nRpAn pazyantI sA pANDavasamIpametya teSAM paJcAnAmapi kaNTheSu yugapat svayaMvaramAlAM cikSepa / kimetaditi vismiteSu nRpeSu cAraNamuniH samAgataH kathaM paJca patayo'syAH syuriti kRSNAdibhiH pRSTazcA'vadat-"karmavazAdiyaM paJcabhartRkA bhaviSyati / 144 atraiva bharate campAyAM puri somadeva - somabhUti-somadattAH sodarA abhUvan / teSAM ca dhanADhyAnAM kramAd nAgazrI- bhUtazrIyakSazriyaH panyo'bhUvan / mithaH premNA ca te sarvairekaikagRhe vAraMvAreNa bhoktavyamiti vyavasthAM cakruH / ekadA ca somadevagRhe bhojanAvasare prApte vividhabhojyAni pacantyA nAgazriyA'jJAnAt kaTvalAbuvyaJjanaM kRtam / svAdaparIkSArthaM tadvyaJjanaM kiJcid mukhe kRtvA ca sA thUccakAra / tataH sA tadvyaJjanaM gopAyitvA'parairbhojyaiH pati - devarAn sakuTumbAn bhojayAmAsa / tadAnIM ca subhUmibhAge udyAne zrIdharmaghoSamuniH saparicchadaH samavAsArSIt / tacchiSyo dharmarucirmAsakSapaNapAraNe nAgazriyo gRhamAyayau / sA nAgazrIzca tasmai tadalAbUvyaJjanaM dadau / so'pi munistadAdAya darzayituM gurave pAtramArpayat / guruzca tadgandhamAghrAya aSTamaM parva SaSTaH sargaH 145 "yadIdaM bhokSyase tadA mariSyasi, tadetadAzu pariSThApaya, aparaM piNDaM ca samyag jJAtvA pArayerityuvAca / guruNetthamuktaH sa bahirgatvA zuddhaM sthaNDilamAsadat / tatra pAtrAt patitatumbarasalagnA: pipIlikA mRtA dRSTvA dadhyau - " yad bindunA jantavo mriyante tasmin pariSThApite kiyantaH prANino mariSyanti ? tato mamaikasya maraNaM varam" / evaM vicArya sa tumba svayaM bhakSitavAn / tathA samAdhistha ArAdhanAM vidhAya vipadyA'hamindratvamApa / itazca dharmaghoSAcAryo dharmabuddheH kuto vilambo'bhUditi jJAtaM munInAdiSTavAn / taizca bahiH sa mRto dRSTaH, tatastadrajoharaNAdikamAdAya khinnaistairgururniveditaH / tataH sa sAtizayajJAnopayogena nAgazriyo duzcaritaM munInAha / tataH kruddhA munayo vratinyazca tatrai somadevaprabhRtInAM tadvRttAntamAcakhyuH / tataH somAdyairvipraiH sA nAgazrIrgRhAd niSkAsitA lokairnirbhartsyamAnA duHkhena paryaTa kAsa- zvAsAdirogaiH SoDazabhiH krAntA kSuttRTparItA'nAthA mRtvA SaSThaM narakaM yayau / tata udvRttya mlecchatvaM prApya vipadya saptamaM narakaM prApyodvRttya mIneSu jAtA punaH saptamaM narakaM prApya mleccheSu jAtA / evaM sA sarveSu narakeSu dvirdviryayau / tatazca pRthivIkAyAdiSvanekaza utpadyA'kAmanirjarAvazAt karma kSapayitvA campAyAM sAgaradattazreSThinaH subhadrAkukSijA sukumArikA nAma kanyA'bhUt / tatraiva ca jinadatto nAma dhanADhyaH sArthavAha AsIt / tasya ca bhadrAkukSijaH sAgaro nAma putra AsIt / jinadattazcaikadA saudhe kandukena ramamANAM prAptayauvanAM sukumArikAM
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dRSTvA matputrasya yogyeyamiti dhyAtvA sabandhuH sAgaradattAt svaputrAya sukumArikAM yayAce / sAgaradattazca "yo me gRhajAmAtA bhavettasmA iyaM deye"tyavocat / tato jinadatto vicArayiSyAmI - tyuktvA gRhaM gatvA sAgarasya tadvRttaM kathitavAn / sAgarazca tacchrutvA na kimapyavocat / tena ca jinadatto maunaM svIkAralakSaNaM matvA sAgaraM tayA sukumArikayA pariNAyayAmAsa / 146 tataH sAgarastayA saha vAsagRhaM gatvA zayyAmadhitaSThau / kintu pUrvakarmavazAt tasyAH sparzenA'GgAravad dahyamAnAGgaH sa kathaJcit kSaNaM sthitvA tAM nidritAM muktvA palAyya svagRhaM yayau / vinidrA ca sA patimadRSTvA bhRzaM ruroda / sAgaradattazca tadvRttaM jJAtvA jinadattamupAlabhata / tato jinadattena bodhyamAnasya sAgarasya "agnau pravezo varaM na tu sukumArikayA saha vAsa" iti vAcaM kuDyAntaritaH sAgaradattaH zrutvA hatAzo gRhaM gatvA sukumArikAM tat sarvamuvAca / tathA 'sAgarastvayi viraktaH, tatastavA'nyaM pati kariSyAmi mA viSIde 'ti tAmAzvAsayAmAsa / athA'nyadA sa sAgaradatto gavAkSastho bhikSukadurgataM dRSTavAn / tamAhUya karparAdikaM tyAjayitvA snapayitvA vastrAdibhiralaGkRtya bhojayitvA ca "mayA tubhyamiyaM mama putrI dattA, anayA saha nizcinta ihaiva tiSThe " tyavocat / sa bhikSukacA'pi tayA saha vAsagRhaM gataH sAgara iva tadaGgasparzAd dahyamAnaH palAyitavAn / punazca sA viSaNNA pitrA " vatse ! pUrvakarmadoSo'yaM tad mama gehe dAnadharmaM kurvatI zAntyA tiSTheti prAbodhi / tadArabhya ca sA dAnadharmaratA gRhAgatAM gopAlikAmAryAM zuddhaiH pAnA'zanAdibhiH pratyalAbhayat / aSTamaM parva SaSThaH sargaH 147 tato dharmaM nizamya prabuddhA vratamAdAya tapAMsi kurvatI tAbhigapAlikAbhirAryAbhiH saha vijahAra / ekadA cA''ryAbhirniSiddhA'pi tadavigaNayya subhUmibhAgodyAne sUrye dattadRSTirAtApanAM kurvatI sA sukumArikA paJcabhiH kAmukairupacaritAM devadattAkhyAM vezyAM tatrA''gatAmapazyat / tAM dRSTveyamivA'hamapyanena tapasA paJca patikA syAmiti nidAnaM cakAra / tathA'GgazaucAdiparA''ryAbhiH pade pade vAryamANA svamAnahAniM buddhvaikAkinI bhinnapratizraye'sthAt / tatra sA svairaM ciraM vrataM pAlayitvA'STa mAsAn saMlekhanAM kRtvA'nAlocyaiva mRtA saudharme devI bhUtvA cyutvA draupadIyaM jAtA / tatpUrvakarmaprabhAvAdasyAH paJca patayaH, nA'tra vismayaH kAryaH " / evaM muninokte ca sAdhu sAdhviti nabhovANI jaataa| kRSNAdayazca tasyAH patipaJcakamanvamodanta / tataH pANDavAstaiH svajanai rAjabhiH kRtotsavapUrvakaM tAM draupadIM paryaNaiSuH / pANDuzca dazArhAnanyAMzca nRpAn sagauravaM svapuramanayat / tAn suciraM satkRtya ca vyasRjat / atha pANDuryudhiSThirAya rAjyaM dattvA vipannavAn / mAdrIca kuntyai sutayugaM samarpya tamanuyayau / dhArtarASTrAcA pANDau mRte rAjyalubdhA durAtmAnaH pANDavAn na menire / tathA lobhAd duryodhanena dyUte jitvA pANDavA rAjyahInAH kRtAH / avamAnitA nirvAsitAzca pANDavA vane vasanto dazArhasodarayA mAtrA kuntyA saha tatpreraNayA dvAravatIM prAptAH / tatra prathamaM te samudravijayasya gRhaM gatAstena sasnehaM satkRtA: tathA kuntI 'diSTyA saputrA dRSTA'si svasari" tyevaM tenoktA / kuntyapi ca taM rAma-kRSNau ca prazasya tau darzanotsukA
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaM parva - SaSThaH sargaH 149 148 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ''gatA'smItyuktavatI / tato bhrAtRbhiranujJAtA saputrA sabhAM gatA rAma-kRSNAbhyAM bhaktyA natA satkRtA ca / rAma-kRSNau pANDavAzca yathAyogyaM namaskArapUrvakaM samupAvizan / tata: kRSNa uvAca-"yUyamihA''gatAstat sAdhu kRtaM, yadUnAM sampattirbhavatAmapi" / tato yudhiSThira uvAca-"kRSNa ! yeSAM tvamabhimato'si teSAM sadA sampat / ye ca tava matAsteSAM kimu vaktavyam ? mama mAtRkulabhUSaNena tvayA vizvato balino vayaM va mahe" / tataH kRSNaH kuntI pANDavAMzca pRthak pRthak prAsAde nivAsayAmAsa / dazArdAzca kramAt pANDavebhyo lakSmIvatI-vegavatIsubhadrA-vijayA-ratI: kanyA: pradaduH / tathA yAdave rAmakRSNAbhyAM ca pUjyamAnAste yudhiSThirAdayaH paJcA'pi sukhaM tasthuH / kenacit tyaktastvaM prApta, AdAya mamA'pitaH / tattvamanyasya putro'si, mayA saha yadRcchayA bhogAn bhuva" / tataH pradyumna: strIgrahe patito'smIti dhyAyannabravIt- "saMvarAt tvatputrebhyazca mama trANaM kathaM bhavet ?" ___ tataH sovAca-"mA bhaiSIH, mama dve api vidye gRhANa, tAbhyAM ca jagadajayyau bhava" | tataH pradyumno'kRtyaM na kariSyAmIti manasi nirdhArya tayA datte mahAvidye puNyavazAdacireNaivA'sAdhayat / tatastayA rantuM prArthitazca pradyumna uvAca-"tvaM pUrva kevalaM mama mAtA'bhavaH, idAnIM ca vidyAdAnena gururapyasi / tadIdRzaM pApakarmArthaM tvayA'haM na vAcyaH" / tAmevamuktvA sa purAd bahirgatvA kAlAmbukAvApItaTe vimanA avAsthita / tataH kanakamAlA svaM nakhaividArya kalakalaM kRtavatI / tadA sA putraiH samAgamya kimetaditi pRSTA duryovanena durAtmanA svasamvadhitena pradyumnena mAjariNeva svairaM vidAritA'smItyavocat / tena ca kupitAste kAlAmbukAvApItaTaM prApya pApa pApeti jalpantaH pradyumnaM prAharan / pradyumno'pi vidyAbalavadhito lIlayaiva kesarI mRgAniva tAn saMvarasutAn jaghAna / tataH putravadhAt kupitaH saMvaro hantumAgataH pradyumnena parAjitya mUlAdArabhya kanakamAlAvRttamuktaH / tadA ca sAnutApena tena pUjitaH pradyumnaH / tadAnImeva nAradaH pradyumnasamIpamupAgatavAn / prajJaptyA nAradaM jJAtvA ca pradyumnastamapUjayat / tathA sarvaM kanakamAlAvRttAntaM nAradAya nivedayAmAsa / tato nAradaH sImandharajinoditaM pradyumna-rukmiNyorudantamAkhyAtavAn / atha nAradaH punaruvAca-"purA putrasyodvAhe kezadAnapaNa: sapatnyA satyabhAmayA tvanmAtuH kRto'sti / satyabhAmAyAzca itazca kalAnipuNaM prAptayauvanaM pradyumnaM prekSya kanakamAlA kAmArtA jAtA sA taM khecareSvapyapratirUpaM dhyAyantI tadalAbhe nijaM janma mudhA manyamAnA madhuragirA jagAda-"ihottara zreNyAM nalapure gaurIvaMzodbhavasya niSadhabhUpateH putro naiSadhirahaM ca putrI / mama pitrA gaurI nAma mahAvidyA dattA / saMvarazca prajJaptividyAM pradAya mAM paryaNaiSIt / mayi raktazca sa nA'nyAM kadA'pIcchati / tathA mama vidyAdvayabalena sa jagat tRNAya manyate / ahaM tvayyanuraktA, tato mAM bhajasva, mama praNayabhaGgaM mA kArSIH" / tata: pradyumna uvAca-"etad nocitaM vacaH' tvaM mama mAtA'si, tava putro'haM, tadAvayoreSa vidhirmahApAtakAya" / tataH sovAca-"tvaM na mama kukSijaH, kintu saMvaro'gnijvAlapurAdAgacchan mArge
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH bhAnukaH putraH sAmprataM pariNeSyati / tatra kRtapaNAnusAreNa tvajjananyA svakezA dAtavyAH santi / tatastvanmAtA kezadAnaviSAdena tvadviyogena ca tvayi satyapi mariSyati" / tataH pradyumno nAradena saha prajJaptinirmitaM vimAnamAruhya zIghraM dvArakApurIM yayau / nAradazca "kubereNa nirmAya ratnena pUritA tvatpituriyaM purI" ti pradyumnamAkhyAt / tataH pradyumna uvAca - " tvamihaiva vimAne tiSTha, ahaM dvArakAyAM kiJciccamatkAraM karomi" / tato nAradena tathA'stvityukte pradyumno bhAnukodvAhajanyayAtrAM dRSTvA kanyAM hRtvA nAradAntike'J / nAradazca kRSNaputro'sAviti mA bhaiSIriti tamAzvAsayat / tathA pradyumnaH kapiM gRhItvA vanapAlAt tasmai phalAni yayAce / vanapAlAzca "bhAnukavivAhAyArAmo rakSyate, tattvayA na kiJcid vAcyami"tyUcuH / tataH pradyumnastAn draviNaiH pralobhya tatra pravizya kapinA tadudyAnaM phalAdizUnyamakArayat / tato jAtyazvavaNig bhUtvA tRNApaNaM gatvA svahayArthamApaNikebhyastRNamayAcata / tadadadAnAMzca tAn draviNaiH pralobhya nijavidyayA sarvamApaNamatRNaM cakAra / tathA jalAzayAn nirjalAn kRtvA vAhyAlyAM svayaM vAhaM vAhayAmAsa / bhAnukena dRSTvA cakasyA'zva iti pRSTaH mamaiSa ityudatarat / tato bhAnuka uvAca"yatheSTena mUlyenA'mumazvaM mahyaM prayaccha" / tatazca parIkSyA'zvaM gRhANeti pradyumnoko bhAnuko'zvamArUDhaH / tatassa veginA tenA'zvena bhuvi pAtita eDakamArUDhaH paurairhasyamAno vasudevasabhAyAmagAt / 150 pradyumno'pi ca brAhmaNo bhUtvA vedaM paThan dvArakAM pravizya bhraman satyabhAmAdAsIM kubjikAM dRSTvA tAM vidyayA saralAM kArayAmAsa / sA ca tasya pAdayoH patitvovAca- kva yUyaM prasthitAH ? " tataH pradyumnena bhojanArthamityuktA sA tamAdAya aSTamaM parva SaSThaH sargaH 151 satyabhAmAgRhaM prApya dvAri taM muktvA satyabhAmAsamIpaM yayau / sA satyabhAmA ca kubjikAM dvijena saralIkRtAM jJAtvA tAM dvijAnayanAyA''dizat / dAsyA tatrA''nItazcA''ziSaM dattvA''sInaH / satyabhAmayA 'rUpeNa mAM rukmiNyadhikAM kurviti prArthita: sa mAyAvipra uvAca- 'tvamapratimarUpA'si, nA'nyedRzI" / tathA'pi 'vizeSeNa mAM rUpeNA'nupama kurviti tayA prArthitaH pradyumna uvAca"vairUpyaM sampAdaya, tato rUpavizeSaM prApyasi" / tataH sa pradyumnoktyanusAreNa ziro muNDitavatI masyA zarIraM liptavatI ca / tataH kapaTavipreNa kSudhito'smItyuktA sA sUdAn bhojayitumAdizat / tataH sa satyabhAmAyA: karNe "ruDubuDu ruDubuDu" iti mantraM dattvA bhojanAvadhi kuladevyA agre japitumAdizat / sA ca tathA karttumArabhata, kapaTaviprazca bhojanaM cakAra / bhuktasarvabhojyazca dAsIbhirbhRGgArapANibhiruttiSTheti prArthito'dyA'pi na me tRptiH, tadyatra tRptistatra yAsyAmIti vadannutthAya yayau / tato bAlamuniveSo rukmiNIgRhaM jagAma / rukmiNI ca taM dUrAd dRSTvotthAyA''sanAya gRhAntaH praviveza / sa kapaTamunizca pUrvanyaste kRSNasiMhAsane samupaviveza / AsanamAdAyA'' rukmiNI ca taM tathopaviSTaM dRSTvA vismitovAca- 'kRSNaM kRSNaputraM vA vinA'nyamatra siMhAsane samAsInaM devatA na sahante' / tataH sa mAyAmuniruvAca- 'mama tapasaH prabhAvAd devatA na samarthA" / tatastayA kuto hetorAgata iti pRSTo 'mayA SoDazAbdIM nirAhAraM tapaH kRtaM mAtuH stanyamapi janmato mayA na pItaM, tatpAraNArthaM kiJcid dehi / tato rukmiNI jagau - ' SoDazAbdaM tapo na kvA'pi zrutaM caturthAdArabhya vatsarAvadhikaM tapaH zrutam' / tataH sa uvAca- 'kiM tavA'nena, yadi
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ .....153 152 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kiJcid dAtumicchA'sti tarhi dehi, anyathA satyabhAmAgRhaM yAsyAmi' / ___tato rukmiNyuvAca-'mana udvegAd na kiJcit pAcitam' / tato mAyAmuninodvegakAraNaM pRSTA sA tanayasaGgamAzayA mayA kuladevatA''rAdhitA, idAnIM tasyai zirobaliM dAtukAmA yAvad grIvAyAM prAharAmi tAvat sA jagau-'putri'mA sAhasaM kArSIH, yadaiSa mAkandaH puSpiSyati, tadA tava putra AgamiSyati' / ayaM ca mAkando'dya puSpitaH, kintu mama putro nA''yAti / tattvaM horAM dRSTvA brUhi-'kadA me putrasaGgamaH' / tataH sa mAyAmuniruvAca'riktahastAnAM horA na phaladA' / tataH kiM dadAmIti rukmiNyA proktaH sa pAnaM dehItyuvAca / sA ca peyArthaM dravyAnveSaNe pravRttA / kSudhito'smIti muninA punaH preritA ca sA prAksiddharmodakaiH peyAM kartuM pracakrame / kintu tadvidyAprabhAveNA'gnirna prAjvalat / tatastAM khinnAM prekSya modakaireva kSudhitaM mAM prINayetyuvAca / tataH kRSNaM vihAyA'nyeSAmete na supAcyA iti rukmiNyuvAca / tapasA me na kimapi gariSThamiti muninoktA ca sA sAzaGkaM tasmai modakaM dadau / sa ca sarvAneva modakAn zIghrameva bhuktavAn / tato vismitA 'mune! balavAnasI'ti rukmiNI sasmitaM jagAda / itazca japantIM satyabhAmAM vanapAlA etya 'ko'pi puruSa udyAnaM phalAdiriktaM cakAre'tyUcuH / tathA 'tRNATTAn ko'pi nistRNAMzcakre, jalAzayAn nirjalAMzcakre, bhAnukaM cA'zvenopAdravadi'tyevaM janA etyA'vocan / tacchrutvA ca ko'sau vipra iti satyabhAmayA pRSTA aSTamaM parva - SaSThaH sargaH dAsyo yathAyathaM vRttamUcuH / tato viSaNNA sA dAsI: kezAnayanAya rukmiNI prati preSayAmAsa / tAzca satyabhAmAjJayA kezAnarpayeti rukmiNImUcuH / mAyAmunizca tacchrutvA satyabhAmAyA eva kezaiH paTalikAM bhRtvA tA dAsI: satyabhAmAsamIpaM preSayAmAsa / satyabhAmayA ca kimetaditi pRSTA dAsyo 'yAdRzaH svAmI, parivAro'pi tAdRzaH, tad na vetsi kimi'tyucuH / tato bhAmA nApitAn rukmiNIgRhe preSayat / munizca zirasastvakchedapUrvakaM tAnevA'muNDayat / tato muNDAn nApitAn dRSTvA satyabhAmA krodhAt kRSNaM gatvovAca-'tvaM rukmiNyAH kezalagnako'si, tadadya kezAn dApaya, svayamAhUya rukmiNI muNDAM kAraya' / tataH kRSNo vihasyovAca-'tvamevA'dya muNDitA'si' / tato narmaNA'lamiti satyabhAmayoktaH kRSNo rAmaM rukmiNyA gRhaM preSayat / pradyumnazca tatra vidyayA kRSNarUpaM vicakAra / rAmazca kRSNaM dRSTvA lajjito valitvA pUrvasthAnamAgatastatrA'pi kRSNaM dRSTvA' kiM hAsyaM tvayA prastutam ? mAM kezArthaM preSya svayaM ca gatveha samAyAtaH, sahasaiva vadhUrvayaM ca tvayA lajjitAH kRtAH' / tata: kRSNaH zapathapUrvakaM tatra nA'gAmityuvAca / tato bhAmA tavaiva mAyeti vadantI nijagRhamagAt / kRSNazca pratIti kArayitumArebhe / atha nArado'yaM tava suta: pradyumna iti rukmiNImAkhyat / pradyumnazca nijaM rUpamAviSkRtya mAtuH pAdayoH papAta / rukmiNI ca prahRSTA tamAliGgaya muharmuharmuni cucamba / tato yAvat piturnA''zcarya darzayAmi tAvat tvayA na vAcyamityuktvA mAtaraM mAyArathe samAropya prasthito 'rukmiNImeSa harAmi, balI cet kRSNo rakSatvi'ti zaGkha pUrayan jagAda /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kRSNazca ko'yaM mumUrSuriti vadan zAGgamAsphAlayan sasainyo dadhAva / pradyumnazca vidyAbalAt tatsainyaM bhaktvA kRSNaM nirAyudhaM cakAra / kRSNazca spanditaM vAmetaraM bhujaM balabhadrAya niveditavAn / tadAnIM ca nAradaH sametya 'yuddhavArttayA'lam, eSa rukmiNIsahitaH putro gRhyatAmiti kRSNamuvAca / pradyumnazca kRSNaM rAmaM ca nanAma / tAbhyAM ca sa sapremamAliGgaya mUni cumbitaH / tataH kRSNaH pradyumnamaGge samAropya rukmiNyA sahita: paurANAM kutUhalaM janayan samahotsavaM dvArakAM prAvizat // 6 // iti aSTame parvaNi rukmiNyAdipariNayana-pANDavadraupadIsvayaMvara pradyumnacaritavarNanAtmakaH SaSThaH sargaH // 6 // saptamaH sargaH atha dvArakAyAM pradyumnAgamotsave jAyamAne duryodhano vAsudevaM nyavedayat-'prabho ! mama putrI kenA'pyadhunA'pahratA, tatsA mRgyatA, yathA bhAnukastAM pariNayati' / tataH kRSNa uvAca-nA'haM sarvajJaH, anyathA pradyumnameva hRtaM kiM na jAnIyAm ?' tataH pradyumnaH prajJaptyA tAM jJAtvA''haM tAmatrA''neSyAmItyuktvA tAmAnaiSIt / tataH kRSNena dIyamAnAM tAM pradyumno mama vadhUreSetyuktvA na jagrAha / tato bhAnukastAM pariNinAya / tataH kRSNaH samahotsavamanicchatA'pi pradyumnena vidyAdharendra-narendrakanyakAH paryaNAyayat / tathA rukmiNIkRSNau pradyumnAnayanaheto radaM pUjayitvA vyasRjatAm / satyabhAmA ca pradyumnasya mahaddharyA khidyamAnA kopagRha zizrAya / tatrA''yAtena kRSNena kopakAraNaM pRSTA ca sovAca-'yadi me pradyumnatulya: putro na bhavet tadA nizcayaM mariSyAmi' / tata: kRSNastadAgrahaM jJAtvA naigameSiNaM devamuddizyA'STamabhaktena pauSadhaM svIkRtavAn / tato naigameSI prakaTIbhUya kRSNena pradyumnatulyaputraM yAcitazca 'tvamamuM hAraM paridhAya yasyAM te putrecchA tAM bhajasve'tyuktvA hAraM pradAya ca tirohitavAn / kRSNazca muditaH satyabhAmAyai vAsakaM dadau /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaM parva - saptamaH sargaH 157 bhIrurityaparAbhidheyaH putro babhUva / kRSNasyA'nyAsAmapi patnInAM mahAbalaparAkramAH putrA abhUvan / zAmbazca mantri-sArathiputraiH saha vardhamAnaH kramAt sarvAH kalA jagrAha / 156 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pradyumnazca prajJaptyA tajjJAtvA mattulyaputrakAGkSayA taM hAramAdatsveti jananImuvAca / tato rukmiNyA 'tvayaiva kRtArthA'smi, strIratnaM punarna prasUte' ityukta: 'kA te'bhISTA, yasyai hAraM dadAmI'ti punaH pRSTavAn / tato jAmbavatyAstvatsamaH putro bhavatviti rukmiNyokto jAmbavatImAhUya vidyAprabhAvAt tAM satyabhAmArUpAM kRtavAn / rukmiNyA ca sarvamAkhyAya sA kRSNagRhe preSitA sAyaM gatvA kRSNena hArArpaNapUrvakaM sapramodaM bhuktA / tadaiva ca mahAzukrAt kaiTabhaH surazcyutvA siMhasvapnasUcito jAmbavatyAH kakSAvavAtatAra / tato jAmbavatI hRSTA nijagRhaM jgaam| satyabhAmA ca vAsakArthinI kRSNagRhamAjagama / kRSNaca 'bhogAtRpteyaM kayA'pi rUpaparivarttanena cchalitA'smi ve'ti vitarkayanniyaM khinnA mA bhUditi tayA saha reme / pradyumnazca tasyA ramaNasamayaM jJAtvA kRSNasya bherImatADayat / kRSNazca kSubdhaH keneyaM bherI tADiteti pRSTena paricchadena 'pradyumnena tADite'ti jJAtvA smitvA dadhyau'satyabhAmA'dya pradyumnena cchalitA, sApatno hi sapatnIdazakasamo bhavati / tatkiJcit sabhayaM sambhogAt satyabhAmAyA bhIru: putro bhavitA' / prAtazca rukmiNIgRhaM gataH kRSNo jAmbavatIM tena divyahAreNa bhUSitAM pazyan jAmbavatyA 'kimIkSase, saivA'haM jaambvtii'tyuktH| tato rAtrivRttaM sarvaM jJAtvA jAmbavatyAH siMhasvapnaM ca jJAtvA tava pradyumnatulyaH putro bhaviteti tAmAkhyAya tato niryayau / jAmbavatyapi pUrNe samaye zAmba nAmA'tulyabalaM sutamasUta / tadAnImeva ca sAratherdAruko jayasenazca mantriNazca subuddhirityete bAlAH samabhUvan / satyabhAmAyAzca bhAnukanAmA garbhAnusArAd anyadA ca rukmiNI rukmiNo vaidarbhI nAma putrIM pradyumnena pariNAyayituM bhojakaTe dUtaM preSIt / sa dUtazca gatvA natvA vaidarbhI pradyumnAya pradIyatAmiti rukmiNyuktaM nivedayAmAsa / rukmI ca prAgvairaM smarannuvAca-'anyasmai cANDAlAyA'pi sutAM dAsyAmi, kintu kRSNasya kule naiva' / dUtazca parAvRttya rukmiNyai tavRttamAkhyat / tacchrutvA ca khinnA pradyumnena kiM khinnA'sIti pRSTA rukmiNI sarvaM rukmivRttAntaM jagAda / tato mA tAmyeti tAmAzvAsya pradyumna: zAmbena saha bhojakaTaM gatvA kinnarasvaracANDAlarUpI bhUtvA gAyantau paurANAM mano jahUtuH / ito rukminRpazca tajjJAtvA tAvAhUya sutAM svotsaGgasthAM bibhrAn mAyAcANDAlAvagApayat / prasannazca tayordravyaM dattvA yuvAM kuta AyAtAvityapRcchat / tatastAbhyAM svArgAd devaiH kRtAM dvArakApurImAyAtAviti kathite vaidarbhI muditA papraccha-"kiM yuvAM kRSNaputraM pradyumnaM jAnItha ?' tata: zAmba uvAca-'ko nAma kAmAkRti mahAbalaM pradyumnaM na jAnIyAt' / tacchRtvotkaNThitA vaidarbhI pradyumne sAnurAgA jAtA / tadAnImeva ca ko'pi matto gajaH stambhamutpATya dhAvamAnaH puramupAdravan kenA'pi hastipakena vazIkartumazakyo janAn kSobhayAmAsa / tato nRpeNa 'ya imaM vazIkaroti tasmA abhIpsitaM dadAmI'ti paTahaghoSaNAmakArayat / kenA'pyadhRtazca paTahastAbhyAM
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH mAyAcANDAlAbhyAM dhAritaH / tathA tAbhyAM gAnena sa mahAgajaH stambhitaH / tato dvAvapi taM gajamAruhyA''lAne babandhatuH / rAjJA cA''hUyA'bhISTaM yAcethAmityuktau cemAM vaidarbhI pradehItyuktavantau / tacchrutvA ca kruddho rukmiI tau purAd niravAsayat / 158 tataH pradyumnaH zAmbamuvAca- 'rukmiNI duHkhena tiSThati tad vedarthyAH pariNayane vilambo'sahyaH' / evaM kathayati ca tasmin rAtriH pravRttA / tataH supteSu lokeSu pradyumno vidyAbalAt prAsAdasya saptamIM bhUmimadhiSThitAM vaidarbhI prApya kRtrimaM rukmiNIsnehapatraM tasyai dadau / sA'pi ca tad vAcayitvA kiM te dadAmItyuvAca / 'mahyamAtmAnameva dehi, ahameva pradyumna' iti pradyumnenoktA daivena sAdhu ghaTitamityuktvA tadvacaH svIcakAra / tataH vidyAprabhAvAdagni sAkSiNaM kRtvA baddhakaGkaNAM zvetavastrAM tAM pariNIya svairaM ramayitvA rAtrizeSe 'ahaM yAmi, kenA'pi pRcchyamAnA cemaM vRttAntaM na kathayeH, mayA tvaccharIropadravarakSA kRtA'stItyuktvA tataH pradyumna niryayau / vaidarbhI cA'pi rAtrijAgarAdatizramAcca suSvApa / prabhAte jAte'pi ca na prabuddhA / tatastatrA''gatA dhAtrI kaGkaNAdikaM vivAhacihnaM dRSTvA sAzaGkA tAmutthApya papraccha / vaidarbhI ca kimapi nA'vocat / tataH sA dhAtrI svAparAdhacchedAya bhayavihvalA rukmiNe rAjyai ca sarvaM zazaMsa / pitRbhyAmapi samAgatya pRSTA sA na kimapyuvAca / sambhogacihnaM prakaTaM dRSTvA ca rukmiNA 'adattA'pIyaM kenA'pi bhuktA varaM cANDAlAbhyAmapi datte 'ti vicArya tau mAyAcANDAlAvAhUya vedarbhI tayordattA / tau ca vaidarbhImUcatuH - 'rAjaputri ! AvayorgRhe carmarajjvAdivikrayaM kariSyasi kim ?' tato vaidarbhyapi rahasyajJA aSTamaM parva saptamaH sargaH 159 'yad bhAgyaM kArayiSyati tat sarvaM kariSyAmItyuvAca / tatastau tAmupAdAyA'nyato jagmatuH / rukmiI ca pazcAttApAt parSadi vilapan gambhIraM tUryazabdaM zrutvA kuto'yamityapRcchat / tato niyogina UcuH - nagarAd bahiH pradyumna - zAmbau vaidarbhIsahitau vimAnopame prAsAde tiSThataH, tau ca cAraNaiH stUyamAnau vAdyamanoharaM saGgItakaM kArayataH / tasyA'yaM nAdaH ' / tataH prasanno rukmI tau nije gRhe samAhUya svayaM bhAgineya- jAmAtRsnehAt sAtizayaM pUjayAmAsa / tata: pradyumno rukmiNamApRcchya vaidarbhI - zAmbasahitau dvArakAmagAt / tatra ca pradyumno navoDhayA tayA vaidarbhyA ramamANaH sukhaM kAlaM ninAya / zAmbo'pi hemAGgadanRpaputryA vezyAkukSijayA suhiraNyAkhyayA yathAsukhaM reme / atha zAmbo nityaM bhIruM krIDan jaghAna / tathA dyUte dhanaM hArayitvA dApayAmAsa / bhIruzca rudan satyabhAmAyai sA ca kRSNAya so'pi jAmbavatyai tadvRttaM shshNs| tato jAmbavatI jagAda - 'iyatkAlaM mayA zAmbasya durvinayA na zrutaH, adya kimasti ?' tataH kRSNaH siMhI svaputraM saumyaM bhadraM ca manyate, kintu gajA eva tasya krIDAM jAnanti, adya tacceSTA darzayAmItyuktvA'' bhIrarUpadharo jAmbavatImAbhIrIrUpAM kRtvA tau takraM vikrINAnau dvArakApurIM praviSTau zAmbakumAreNa dRSTau gorasaM krINAmItyAhUtau ca tatsamIpaM jagmatuH / tataH zAmbo devagRhaM pravizya tAmAhUtavAn / sA ca 'na devagRhaM pravekSyAmi, atraiva mUlyaM dehI'tyuvAca / tvayA'trA'vazyaM praveSTavyamityuktvA zAmbastAM kare gRhItvA cakarSa / tatazcA''bhIraH kiM
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH madbhAryAM gRhNAsItyuktvA taM drutaM jaghAna' kRSNaH prakaTazca babhUva / jAmbavatyapi prakaTitA / zAmbazca pitarau dRSTvA mukhaM pidhAya palAyitavAn / kRSNazca sutacaritaM dRSTamiti jAmbavatImuktavAn / dvitIyadivase ca kRSNena haThAd gRhamAnIyamAnaH sa kIlikA ghaTayannAgacchan kiM ghaTayasIti pRSTo 'yo me hyastanaM vacanaM vadiSyati tasya mukhe eSA kIlikA kSepaNIye'tyamuM ghaTayAmItyuvAca / ___ tataH kRSNena sa nirlajjaH kAmuka svairI ceti nagarAcchAmbo nirvAsita: pradyumnazca prAgjanmanyapi bhrAtre nagaryA gacchate snehAt prajJaptividyAM dadau / itazca pradyumno nityaM bhIrukaM pIDayan 'zAmba iva nagaryAH kiM na yAsIti satyabhAmayoktaH kva yAmIti pRSTavAn / sA ca krodhAt zmazAnaM gacchetyuktavatI / kadA mayA''gantavyamiti pradyumnena pRSTA ca yadA'haM zAmbaM haste gRhItvA'trA''nayAmi tadA tvayA samAgantavyamiti krudhA satyabhAmovAca / pradyumnazca mAturAdezaH pramANamityuktvA zmazAnaM jagAma / zAmbo'pi bhramaMstatrA''yayau / tau dvau cA'dhikaM dAhazulkaM gRhItvA zmazAne paurANAM mRtakAni dagdhuM ddtuH| itazca satyabhAmA bhIrave ekonakanyAzatamekatra melayitvA'nyAmekAM kanyAmanveSayAmAsa / pradyumnazca prajJaptyA tadvijJAya camUM vivRtavAn / svayaM ca jitazatrurnAma nRpo'bhavat / zAmbazca devakanyAtulyakanyArUpo'bhavat / bhIrudhAtrI ca tAM sakhIparivatAM krIDantIM dRSTvA keyamiti kutazcijjJAtvA satyabhAmAyai nivedayAmAsa / sA ca bhIrave tAM jitazatru yayAce / aSTamaM parva - saptamaH sargaH tato jitazatruNA 'yadi satyabhAmA'mUM haste gRhItvA dvArakAM pravizet, tathA vivAhakAle'syA: karaM bhIroH karasyopari sthApayet, tadainAM dadAmI'tyuktA satyabhAmA tat svIkRtya tacchibiraM jagAma / zAmbazca prajJaptimuvAca-'satyabhAmA tasyAH parijanazca mAM zAmbameva kanyArUpaM yathA pazyati tathA kuru'| prajJaptyA ca tathA kRte satyabhAmayA dakSiNe kare gRhItaH zAmbo dvArakApurIM prAvizat / satyabhAmayA bhIrorvivAhArthaM kanyA''nIteti janA vismitA jAtAH / satyabhAmAgRhe ca zAmbo bhIrodakSiNaM kara svavAmakarasyopari kRtvA'nyasyaikonakanyAzatasya pANIn dakSiNapANinA dhRtvA yugapadagnipradakSiNAM vyadhAt / kanyakAzca zAmbaM pazyantyaH puNyAt tvaM mama patirjAta ityUcuH / vivAhaM kRtvA ca zAmbastAbhiH samaM vAsagRhaM gatavAn / bhIruzca zAmbena saha tatrA''gatastena bhRkuTyA tajito bhIta: parAvRttavAn / satyabhAmA ca tajjJAtvA svayaM gatvA zAmbaM dRSTavatI / zAmbo'pi tAM praNanAma / tataH kruddhayA tayA kenA'trA''nIto'sIti pRSTaH zAmba'stvayaiva kare gRhItvA''nIyodvAhito'smi, atra paurA: pramANami'tyuvAca / pauraizca tadvacasi pramANite kanyArUpo'yaM mAmacchalayaditi tamAkrozantI roSAt tato nirgatA / tataH kRSNaH paurasamakSaM tAH kanyA: svayaM zAmbAya dadau / jAmbavatI cotsavaM cakAra / tataH zAmbo vasudevaM namaskartuM gata uvAca-'tAta ! tvayA mahIM bhrAntvA cireNa kanyA UDhAH, mayA tvabhrAntvaikatraiva yugapat kanyAzataM pariNItaM, tata AvayorantaraM spaSTam' / tato vasudeva uvAca-'re !
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kUpamaNDUka ! ahaM gRhAd nirgatya vIravRttyA sarvatrA'pratihato'bhrAmyaM kanyAzca paryaNaiSaM, yathAvasaraM militairbandhubhirAdarAt prAthito gRhamAgAM ca, na punastvamiva svayam' / tataH zAmbaH pUjyatiraskAraM jJAtvA kRtAJjali: svamauddhatyaM nindan pitAmahaM kSamayAmAsa / *** itazca yavanadvIpAdibhyo vaNijo mahAbhANDAnyupAdAya jalamArgeNa tatrA''gatA anyavastUni vikrIya ratnakambalaM vikretuM rAjagRhaM yayuH / tatra vAstavyairvaNigbhizca te magadhezaputryA jIvayazaso gRhe nItAH / te ca tatra jIvayazaso ratnakambalAnuSNe zItAn zIte coSNAn mRduromNo'darzayan / tayA kambalAnAM mUlyArdhe kathite ca te vayaM dvArakAM muktvA kimarthamihA''gatA iti pUccakruH / tato jIvayazAstebhyo dvArakAyAM kRSNAdInAM samRddhiM zrutvA madbharturhantA'dyA'pi jIvatIti rudatI jarAsandhena dRSTvA kAraNaM pRSTA ca kRSNavRttAntamAkhyAyA'dyaivA'gni pravekSyAmi, ataH paraM na jIviSyAmItyuvAca / jarAsandhazca kRSNAdivadhaM tAmAzvAsya mantribhirvAryamANo'pi sainyaM prayANAyA''dizat / mahAbalAH sahadevAdayaH putrAzcedinRpAdayo duryodhanAdayazca tamanvayuH / sa ca mukuTapAtAdiSvazakuneSu satsvapi na virarAma / sainyaiH parivRto gandhagajamArUDhaH pazcimAM prasthitaH / nAradazcarAzca tavRttAntaM kRSNAya zazaMsuH / kRSNazcA'pi tacchRtvA svapakSyAn nRpAnekatrIkRtya sabandhuvargaH sa parijanaparicchado rAmeNa saha garuDAGka rathamAruhya pUrvottarAM dizaM pratasthe / purAt paJcacatvAriMzataM yojanAni gatvA ca senapallIgrAme tasthau / aSTamaM parva - saptamaH sargaH 163 jarAsandhasainyAccatubhiryojanairarvAk sthite kRSNasainye ca kecid vidyAdharottamAH sametya samudravijayaM natvA 'vayaM vasudevaguNagRhyAH, tadasmAn svasAmantavarge gaNaye'ti praarthyaamaasuH| evamastviti nRpeNokte ca te punarUcuH-'kRSNasyA'gre jarAsandhastRNavat, tadvaitADhyAdrI jarAsandhagRhyAn pratyasmAn vasudevaM senAnyaM kRtvA pradyumnazAmbAbhyAM saha samAdiza' / tataH samudravijayaH kRSNAnujJayA vasudevaM pradyumna-zAmbau ca taiH khecaraiH saha preSIt / tadAnIM cA'riSTaneminA janmasnAtre surairbAhau baddhAstravAriNyauSadhiH pradade / ___itazca haMsako mantrI parairmantribhiH sahA''gatya jarAsandhamuvAca'purA kaMso'mantritaM kRtvA duSphalaM prApa, rauhiNyAH svayaMvare ca vasudevo dRSTabalo'sti, dyUte koTijayAt tvatsutAyA jIvanAcca sa jJAto'sti, tadAnIM sa ghAtito'pi svaprabhAvAd na mRtaH / asmAdeva jAtau rAma-kRSNau, enau ca pANDavA api vyasane zritavantaH / pradyumnA-'rjuna-bhImAdayazcA'pratimabalA: / tvadIye sainye rukmiprabhRtayaH purA'pi taiH parAjitAH / nemiH kRSNo balazca parasainye'tirathAH, svabale tvamevaiko'tirathaH / tadyorbalayormahadantaraM, surAzca kRSNagRhyA: kAlAdimRtyunA jJAtA eva santi / tattena yoddhaM na yujyate'dhunA / tvayyayudhyamAne ca kRSNa: svayaM valitvA yAsyati' / evaM tadvacaH zrutvA kruddho jarAsandha uvAca-'tvaM chalibhiryAdavaiAMdito'si, tata eva zatru prazaMsan mAM bhISayasi, ahaM gopAlAnAmeSAM balaM kSaNAd bhasmasAt kariSyAmi, tavemAM matiM dhik' / tata umbhako nAma cATukAra uvAca-'raNAt parAGmukhatvApekSayA vIrANAM maraNaM varaM, nije bale cakravyUhaM kRtvA parabalaM yuddhe'vazyaM haniSyAmaH' / tato hRSTo jarAsandhastaM prazasya senApatIn cakravyUhAya
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 puruSatam-gadyAtmakasAroddhAraH samAdideza / tato haMsaka - hiNDakau sacivau senApatayazca cakravyUhaM cakruH / sahasrAre tasmizcakre ya yathAyathaM rAjAnaH sainyAzca nivezitAH / tato jarAsandhastasya cakravyUhasya senApatitve kauzalezvaraM satyasandhamabhiSiSeca / tadAnIM ravizcA'stamiyAya / yadavo'pi ca cakravyUhaM prati garuDavyUhaM cakruH / tatra ya yathAyathamaGgeSu pratyekaM rAjAnaH sainyazca sthApitAH / tasya zirobhAge rAma kRSNau sthitau / zakrazca nemiM yuddhodyataM jJAtvA bhrAtRsnehAd mAtalinA saha nijaM sahajaM rathaM preSayAmAsa / nemizca tadrathamalaGkRtavAn / tataH samudravijayo'nAdhRSTi kRSNAgrajaM senApatitve'bhiSiSeca / tadAnIM ca kRSNasainye jayajayArAvo jajJe / tena jarAsandhabale sarvataH prakSobho'bhavat / atha dvayorvyUhayoH sainyairdAruNaM yuddhaM prArebhe / tataH svAmibhaktairjarAsandhasainyaizciraM yuddhvA garuDavyUhAgrasainikA abhajyanta / tataH kRSNaH karamutkSipan sainikAn sthirIcakAra / tato nemirarjunoanAdhRSTizca kruddhAH svaM zaGkhamadhaman / tatazca sarve sainikAstUryAnatADayan / tannAdena ca jarAsandhasainyA akSubhyan / nemyAdayastrayo'pi ca zarAn varSanto mahAntaM vikramaM cakruH / tena cakravyUhasaMsthitA rAjAno ghAtamasahiSNavo dudruvuH taistribhizca cakravyUhastriSu sthAneSvabhaJji / te ca trayazcakravyUhaM mArgaM vidhAya pravivizuH / tAnanusaranto'nye sainikAzcA'pi tatra vivizuH / duryodhanAdayazca tAn rurudhuH / tatasteSAM mitho dvandvayuddhaM prAvartteta / tatra ca nemI rukmiNaM nirAyudhaM virathaM ca cakAra / tadrakSaNAyA''patataH zatruntapAdIn sapta nRpAMzca nemiryugapad bANavRSTi vidhAya 165 aSTamaM parva saptamaH sargaH vicApAMzcakre / tataH zatruntapAzciraM yuddhvA jAjvalyamAnAM zakti cikSepa / tayA ca yadavo'kSubhyan / bahavaH sainikAzca tacchaktiprahAreNa bhuvi petuH / tato mAtali rbalIndreNa tapasA zatruntapena prApteyaM zaktirvajreNaiva bhedyetyuktvA nemizare zIghraM vajraM samAkramayat / tato nemistaM bANaM vajrabaddhaM prahRtya zaktiM bhuvi pAtayAmAsa / zatruntapaM ca virathaM nirastraM ca cakAra / tathA nemiranyeSAmapi SaNNAM nRpANAM dhanUMSi ciccheda / tato rukmI rathAntaramAruhya punarapi dadhAva / evaM ca te'STAvapi sambhUya neminA yuyudhire / tato nemiH zastrAzastri yuddhvA bANena rukmiNaM bhAle jaghAna / tena ca vihvalaM taM veNudArI dUraM ninAya / tato'nye'pi ca sapta nRpAstato drutaM duduvuH / samudravijayAdibhiryadubhaTaizcA'nye'pi nRpA bhagnAH senApati hiraNyanAbhaM zaraNaM yayuH / itazca bhImA-rjunau balabhadrasutAzca dhArtarASTrAn duryodhanAdIn ghanA haMsAniva vyadrAvayan / arjunamuktaiH zaraizca digantaM vyAptaM gANDIvaghoSaizca jagadbadhirIkRtam / ko'pi jano bANAnAkarSantaMmuJcantaM cA'rjunaM nA'lakSyata / tato duryodhanAdayaH sambhUya pArthamadhAvanta / sahadevAdayazca zakunyAdibhirayudhyata / tatrA'rjuno duryodhanaM bANavRSTyA virathaM vivarmANaM ca cakAra / kAsipramukhAnanyAnapi daza bhaTAn sa upadrudrAva / yudhiSThireNa ca zaktiprahAreNa zalyo hataH / bhImazca duryodhanabhrAtaraM jaghAna / zakuniM pratikSiptaM bANaM ca duryodhano madhya eva svabANena ciccheda / tataH sahadevo duryodhanaM mAyItyAkSipya bANavRSTyA chAdayAmAsa / tato duryodhanena sahadevavadhAya muktaM mantritaM bANaM pArthaH svabANena nivArayAmAsa / tathA zaraiH prAharantaM zakuniM sahadevo bANaivirathaM nirastraM ca kRtvA tacchirazcakartta /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmmmm..157 166 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nakulena vidrAvita ulUko durmarSaNAdibhiH saha duryodhanaM zaraNaM yayau / duryodhanazca nRpaiH sambhUyA'rjunaM yodhayAmAsa / arjunazca rAmasutaiH parivRto bANairjayadrathamavadhIt / tataH karNaH kruddho'rjunaM hantumadhAvata / bahuzo yuddhvA cA'rjuno bhagnarathaM khaDgamAtradharaM karNamavadhIt / tato bhImaH siMhanAdaM cakAra, arjunazca zaGkha dadhmau, pArthasainyAzca jagaNuH / tataH kruddho duryodhano bhImaM hantumadhAvata / bhImazca rathAdinA rathAdikamAsphAlyA''sphAlya duryodhanasainyaM vyanAzayat / tato bhIma-duryodhanau mitho garjantau kruddhau siMhAviva zasvaizciraM yuyudhAte / tato bhImo dyUtavairaM smaran gadayA sarathaM duryodhanaM pipeSa / tasmin hate ca sainikAH palAyya senAnyaM hiraNyanAbhaM zaraNaM yayuH / ___ atha kruddho hiraNyanAbho'bhi yadUn dadhAva / abhicandreNA''kSiptazca hiraNyanAbhastasmin zarAMzcikSepa / arjunazca tAn zarAn madhye svabANairnivArayAmAsa / tato'rjunAya kSiptAn hiraNyanAbhazarAn bhImo gadayA cUrNayAmAsa rathaM ca babhaJja / tato lajjito hiraNyanAbho rathAntaramAruhya yadusainye sakale bANAn vavarSa / na ko'pi yadusainye tAdRzo'bhUd yastasya zarairna viddhaH / tataH kruddhaM samudravijayaputrajayasenaM dhAvamAnaM hiraNyanAbha AkSipya tatsArathi nipAtayAmAsa / jayaseno'pi tasya kavacaM dhanurdhvajaM sArathiM ca cUrNayAmAsa / tataH kruddho hiraNyanAbho bANAn prahRtya jayasenamavadhIt / tato jayasenabhrAtA kruddho rathAdavatIrya khaDga-kheTadharo hiraNyanAbhamadhAvata / hiraNyazca dUrAdapi kSurapreNa tcchiro'krttyt| tataH kruddho'nAdhRSTistamayodhayat / aSTamaM parva - saptamaH sargaH anye jarAsandhanRpAzca bhImAdibhirdvandvayuddhenA'yudhyanta / prAgjyotiSamahIpatirbhagadattazca gajArUDhaH samudravijayAtmajaM mahAnemimadhAvata / mahAnemisArathizca tadgajaM vegenA''gacchantaM dRSTvA rathaM maNDalenA'bhramayat / mahAnemizca zaraistadgajaM talapAdeSu vivyAdha / tena ca vidIrNapAdo gajaH sabhagadattaH ppaat| itazca bhUrizravAH sAtyakizca yathAkramaM jarAsandha-kRSNajayecchayA devadvipau dantairiva divyAstrAdibhiryudhyamAnau kSINAstrau bAhubhyAM muSTibhizca mithaprAharantI patanotpatanairbhUmimakampayatAM bhujAsphoTairdizo badhirayAmAsatuH / tatra sAtyaki rizravasaM yotkrabandhena baddhvA galaM pRSThe vAlayitvA jAnunA''kramyA'vadhIt / itazcA'nAdhRSTinA cApe chinne hiraNyanAbhastasmai parighamamuJcat / anAdhRSTinA bANaistasmin khaNDite ca tajjighAMsayA hiraNyanAbhazcarmA-'sidharaH padbhyAmadhAvat / rAmeNa rathAduttIrya khaDgakheTakadhAriNA vicitragatyA ciraM kheditaH / tadAnIM cA'vasaraM prApyA'nAdhRSTirasinA hiraNyanAbhamavadhIt / tadA jarAsandhasya nRpAstaM zaraNaM yayU ravizcA'staM yayau / anAdhRSTizcA'pi yadubhiH pUjitaH kRssnnmupyyau| kRSNAjJayA'nye'pi nRpAH svaM svaM zibiraM yayuH / atha jarAsandho mantrayitvA tadaiva zizupAlaM senApatitve'bhyaSiJcat / prAtazca yadavo garuDavyUhaM kRSNAjJayA vidhAya tathaiva raNabhUmimadhitasthuH / zizupAlo'pi cakravyUhaM nirmamau / jarAsandhazca raNabhUmimiyAya / tatra ca jarAsandhena pRSTo haMsakaH parasainikAn kRSNAdIMzcA'GgalyA darzayan nAmagrAhamupalakSayAmAsa / tataH kruddho jarAsandho dhanurAsphAlayan rAma-kRSNau prati vegato rathaM prerayAmAsa / jarAsandhaputro yavanazca krudhA vasudevasutA nakrUrAdIn
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH hantumadhAvat / tatra ca yavanasya taiyuddhe pravRtte rAmAnujaH sAraNastaM bANavRSTyA rurodha / yavanazca malayAkhyagajena sAraNarathaM sasArathimabhaJjayat / tataH kruddhaH sAraNo'sinA yavanasya zirazcakartta / tato jarAsandhaH putravadhaM dRSTvA kruddhaH siMho mRgAniva yadUn hantumArebhe / tena raNamukhasthA rAmasyA''nandAdyA daza sutA lIlayaiva hatAH / tad dRSTvA ca kRSNasainyaM bhayAt palAyiSTa / jarAsandhazca tadanudadhAva / itazca zizupAlaH kRSNamAkSipya dhanurAsphAlya zarAn vavarSa / kRSNazca bANaistaddhanuH kavacaM rathaM ca cchittvA'simAkRSya dhAvamAnaH zizupAlasya mUrdhAnaM ciccheda / tataH kruddho jarAsandhaH putrai rAjabhizca saha kRSNamadhAvata / sa eko'pi yadusainyAn vyAdho mRgAniva bANaudhairvivyAdha / kepi bhaTAstasya purataH sthAtuM nA'zaknuvan / tato jarAsandhabANaiH pIDitaM yadusainyaM vAtoddhRtaM tUlamiva dizo dizaH palAyAmAsa / tathA'STAviMzatirjarAsandhaputrA rAmamabhyadhAvan / anye caikonasaptatirjarAsandhaputrAH kRSNaM viSNuM dAnavA iva rurudhuH| tato rAmakRSNayostaiH saha dAruNaM janyamajani / rAmazcA'STAviMzatimapi tAn halenA''kRSya muzalena taNDulAniva cUrNayAmAsa / ___ tataH kruddho jarAsandho rAmaM gadayA tADayAmAsa / rAmazca tena tADito rudhiraM vavAma / yadusainye ca mahAn hAhAravo jajJe / punarbalabhadraM prajihIrSu jarAsandhamarjuno'ntarAgatya yodhayAmAsa / kRSNazca rAmasya pIDAM dRSTvA kruddhastAnekonasaptati jarAsandhasutAn hatavAn / tato jarAsandho'rjunaM tyaktvA kRSNamabhidadhAve / tatazca kRSNo hata iti dhvani: sarvatra prAvarttata / tato mAtalinA svakulakSayanivAraNArthaM prerito nemirakruddha eva paurandaraM zaGkha dadhmau / tannAdaizca jarAsandhasainyaM cukSubhe / yadusainyaM aSTamaM parva - saptamaH sargaH svasthIbabhUva ca / tato mAtalinA preritaratho nemirarIstrAsayan raNabhUmau sarvatra bhraman zarAn vavarSa / evaM parasainyAni hataujaskAni vidhAya prabhurnemistAni ruddhvA'sthAt / labdhotsAhA yadusainyAzca punaryoDhuM prAvarttanta / atrA'ntare ca pANDavairdhArtarASTrAH siMhaimUMgA iva hatAH / rAmo'pi svasthIbhUya punaH parasainikAnanekazo yodhayitvA jaghAna / itazca jarAsandhaH kRSNaM kaTuvacobhirAkSipya zarAn mumoca / kRSNazca sUryastama iva tAn nivArayAmAma / tayorevaM dAruNe yuddhe pravRtte sarvAstravaiphalye vilakSo'marSaNazca jarAsandhazcakraM sasmAra / tadaiva hastagataM cakraM khe bhramayitvA ca sa vijigISayA kRSNAya mumoca / tasmizcakre Apatati ca nabhasi khecarAH kRSNasainyAni ca vitresuH / tannivArayituM kRSNo rAmaH pANDavA anye nRpAzcA'pi svAnyastrANi mumucuH / kintu tairanivAritaM taccakrametya tumbena kRSNaM vakSasyatADayat / kRSNazca mUcchito rAmakRtopacArairAzveva labdhasaMjJa: pArzvasthaM taccakraM pANinA''dade / sAmnA pratibodhyamAnamapyapratibuddhaM jarAsandhaM taccakraM prahatya gatAsuM cakAra / sa ca mRtazcaturthI narakabhUmiM yayau / surAzca jayajayArAvaM kurvantaH kRSNasyopari puSpavRSTiM cakruH / / 7 / / iti aSTame parvaNi zAmbapradyumnavivAha-jarAsandhavarNanAtmakaH saptamaH sargaH // 7 //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 aSTamaH sargaH atha prabhurneminAtho jarAsandhasainikAnamuJcat / te'pi taM namaskRtya 'tvAM zaraNaM prAptAH sma' iti vadanto'gre tasthuH / tataH prabhustainRpaiH saha kRSNamupayayau / kRSNazca prabhugirA tAn svIcakAra / tathA samudravijayAjJayA magadhacaturthAMzaM dattvA sahadevaM pitujarAsandhasya pade sthApayAmAsa / tathA mahAnemi samudravijayaputraM zauryapure hiraNyanAbhaputraM rukmanAbhaM kozalAyAM rAjyamagRhNata ugrasenasya putraM dharaM mathurAyAM ca sthApayAmAsa / tadAnIM ca sUryo'stamiyAya / prabhuNA neminA visRSTo mAtalizca divaM yayau / kRSNastadAjJayA'nye ca nRpAH svaM svaM zibiraM yayuH / samudravijayazca vasudevAgamanotsukaH tatraivA'sthAt / ____ atha dvitIyadivase samudravijayAnvitaM kRSNaM tisro vidyAdharyaH sthavirA upetyocuH-'pradyumna-zAmbasahito vasudevaH zIghramAyAti / sa hIta: sthAnAt pautrAbhyAM vidyAdharaizca saha vaitADhyaM prApya tatra ripubhirvidyAdharairyuyudhe / tena saha pUrvazatravo nIlakaNThA-'GgArakAdyAH khecarAH sambhUya yuyudhire / hyastane divase ca devatAbhirjarAsandho hata: kRSNazca viSNurabhUditi zrutvA sarve vidyAdharA yuddhaM tyaktvA tadvArtA nRpAya 'mandaravegAya zazaMsuH / tatastadAjJayA sarve tena nRpeNa saha mahopAyanamAdAya tatrA''yayuH / tatastripatharSabho nRpo vasudevAya aSTamaM parva - aSTama: sarga: nijAM bhaginIM pradyumnAya putrIM ca dadau / devarSabho vAyupathazca nijaputryau zAmbAya dadatuH / adya vasudevena saha te sarve'pi khecarendrAH samAyAnti, vayaM caitadAkhyAtuM puraH preSitAH smaH' / tAsvevaM kathayantISveva savidyAdharaH pradyumna-zAmbasahito vasudevastatrA''gamat / khecarAzca svarNa-ratna-gajA-'zvAdivividhopAyanaiH kRSNamAnacuH / tataH kRSNo jayasenaprabhRtInAM sahadevazca jarAsandhaprabhRtInAM pretakArya cakrAte / jIvayazAca patyuH sakulasya pituzcA'pi saMhAraM vIkSyA'gnau pravizya prANAMstatyAja / tatra kRSNaH sinIpallIsthAne yadavo'trA''nanditA ityAnandapuraM nAma puraM cakAra / tata: SaDbhirmAsairbharatArdhaM saMsAdhya khecarendrairnRpaizca saha kRSNo magadhAn prApa / tatraikayojanonnatAmekayojanavistArAM bharatArdhavAsidevatAdhiSThitAM koTizilAM nAma zilAM vAmena bAhunA caturaGgulaM bhUmita uddhRtya punaryathAsthiti mumoca / tAM zilAM hi prathamo viSNurbhujAye, dvitIyo mUni, tRtIyaH kaNThe, caturatha uraHsthale, paJcamo hRdi, SaSThaH kaTyAM, saptama UrvoraSTama AjAnU dadhe / navamastu kramAd balahAsAccaturaGgulam / tataH kRSNo dvArakAmAgata: SoDazasahastranupairdevaizcA'rdhacakritve'bhiSiktaH / tataH kRSNaH pANDavAn kurudezAyA'parAn nRpAMzca khecarAMzca svasvasthAnAya visasarja / dazAdiyazca kRSNaM sevayAmAsuH / SoDazasahasrA nRpAzca kRSNAya ratnAni dve dve kanyake ca DhaukayAmAsuH / kRSNazca tAbhyaH SoDazasahasrAH kanyA, balabhadro'STau sahasrAH kumArAzca tAvatI: pariNinyuH / kRSNAdayazca ramaNIbhittA udyAnAdiSu svairaM remire /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH atha samudravijaya: zivAdevI ca tAn krIDataH prekSya snehAd nemimUcire- 'anurUpavadhUpANigrahaNenA'smAn prINaya' / tato nemiprabhuruvAca- 'anurUpA: kanyA na pazyAmi etA hi pAtAyaiva bhavanti, yadyanurUpA miliSyanti tadA prinnessye'| evaM neminA saralau pitarau savizeSArthayA vANyA vivAhAgrahAda nivAritau / 172 itazca yazomatyA jIvo'parAjitAccyutvograsena bhAryAyA dhAriNyAH kukSAvavAtatAra / tasyAzca dhAriNyAH pUrNe samaye rAjImatI nAma rUpa- lAvaNyasImA kanyA jAtA krameNa vavRdhe ca / itazca dvArakAvAsI dhanasena ugrasenaputrAya nabhaH senAya kamalAmelAM nAma putrIM dadau / nabhaHsenasya gRhe tadAnImAgato nAradazca vivAhotsavavyagracittena tena na pUjitaH / tato nAradastasyA'niSTecchayA rAmaputraniSadhaputraM zAmbAdInAM priyaM sAgaracandramupajagAma / tena cA'bhyutthAya satkRtya kiJcidAzcaryaM dRSTaM kimiti pRSTo nArada uvAca-dhanasenasya kanyakA kamalAmelA jagatyAzcaryabhUtA'traiva dRSTA / sA'dhunaiva nabhaH senAya dattA' / evamuktvA so'nyato yayau sAgarazca tadanuraktastAmeva dadhyau tannAmaiva jajApa tAmeva sarvato 'pazyacca / nAradazca kamalAmelAgRhaM gatvA tayA satkRtyA''zcaryaM pRSTazcovAca- 'dve Azcarye mayA dRSTe, tayorekaH kumAraH sAgaracandro rUpasampadA'nyazca nabhaHsenaH kurUpatvata Azcaryam' / tataH sA nabhaHsenaM vihAya sAgare rAgavatI jaataa| nAradazca gatvA sAgarAya tadvRttaM zazaMsa / sAgaraM ca virahasAgare patitaM dRSTvA pitarau kumArAzca duHkhitA babhUvuH / tadAnIM tatrA''gataH zAmbazca pRSThataH sthitvA aSTamaM parva aSTamaH sargaH sAgaracandrasya netrairpANibhyAM pidadhau / sAgareNa kamalAmelA'si kimityukte eSa kamalAmelo'smIti jagAda / tataH sAgara uvAca - 'tvameva me kamalAM melayiSyasi mamA'nyopAyacintayA'lam' / 173 zAmbazca tadvacaH svIkurvanneva sarvaiH saha taM madyaM pAyayitvA chalayitvA ca mAnayAmAsa / zAmbazca made gate dadhyau - 'mayA duSkaraM kiM svIkRtam ? adhunA tu kathaJcit tad nirvAhyameva' / evaM dhyAtvA prajJaptiM smRtvA zAmbaH kumAraiH saha vivAhadine nabhaH senasyodyAnamagAt / tatra suraGgadvAreNa tatra kamalAmelAmAnAyya sAgaracandreNa pariNAyayAmAsa / itazca pitRzvasuravargIyAH kamalAmelAM gRhe'pazyantaH itastatastAmanveSayanta udyAnaM yayuH / kRtavidyAdhararUpANAM yadUnAM madhye tAM dRSTvA kRSNAya nivedayAmAsuH / kRSNazca kruddho durnayAkSamI tAn kamalAmelAhartRnupetyA'yodhayat / tataH zAmbaH svarUpamAsthAya kamalAmelayA saha sAgaracandraM gRhItvA kRSNasya pAdayoH papAta / tato nirupAyaH kRSNastAn nirbhartsya nabhaHsenaM bodhayitvA kamalAmelAM sAgarAyaiva dadau / nabhaHsenazcA'pakartumazaktastaprabhRtyeva sAgaracandrasya cchidraM mArgayAmAsa / itazca pradyumnasya vaidarbhyAM bhAryAyAM jAto'niruddho nAma putro yauvanaM prapannavAn / tadAnIM ca zubhanivAsAkhye nagare bANasya khecarendrasyoSA nAma sutA'bhUt / sA ca rUpavatI svAnurUpavarecchayA gaurIM vidyAmArAdhayAmAsa / sA ca vidyA prasannA 'kRSNasya pautro'niruddhaste varo bhavitetyuvAca / bANena ca gaurIvidyApriyaH zaGkaro nAma sura ArAdhitastasya raNe'jayyatvaM dadau / tato gaurIvidyA tamUce- 'tvayA bANasya sarvatrA'jayyatvavarapradAnaM kRtaM tad nocitaM yato mayoSAyA varo datto'sti' / tataH zaGkaro
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH bANamavadat-tvaM strIkAryAdanyatrA'jayyo'si, bANazca tenA'pi suprasanno'bhUt / tathA bANAdatisaundaryAt khecarairnRpaizcoSA yAcitA / kintu sa kasmA api tAM na dadau / 174 tata uSA citralekhAM vidyAdharIM preSyA'niruddhaM svagRhamAnAyayat / aniruddhazca tAM gAndharveNa vivAhena pariNIyA''dAya calannaniruddho'hamuSAM hRtvA gacchAmIti jagAda / tato vyAdhaH kukkuraiH zUkaramiva bANaH sainyaistaM rurodha / tadAnIM coSA pAThasiddhAM vidyAM patye dadau / tayA vardhitaujAzca''niruddho bANena ciraM yuyudhe / kintu bANena nAgapAzenA'niruddho baddhaH / kRSNazca prajJaptyA tad vijJAya rAma-pradyumna - zAmbAdisahitastatrA''gatavAn / tato nAgapAzA garuDadhvajadarzanAd dudruvuH / bANazca zaGkaradattavareNA''tmabalena ca garvitaH kRSNo nirbhartsayAmAsa / tata: kRSNa uvAca- 'nedaM tavocitaM, kanyA hyavazyaM kasmaicid dAtavyA / tatastadvaraNe'niruddhasya na ko'pi doSa:' / tena kruddho bANo viSNave bANAMzcikSepa / kRSNazca tAn madhya eva cchittvA ciraM yodhayitvA nirastrIkRtya khaNDazo nikRtya ca bANaM gatAsuM cakAra / tata uSAsamanvitamaniruddhamAdAya rAmAdibhiH saha kRSNo dvArakAM yayau // 8 // iti aSTame parvaNi sAgaracandropAkhyAna - uSAharaNabANavadhavarNanAtmako'STamaH sargaH // 8 // navamaH sargaH athaikadA nemiH kumAraiH saha bhraman kRSNasyA'strAgAraM praviSTavAn / tatra cA'tibhAsvaraM cakraM zArGgaM kaumodakIM khaDgaM pAJcajanyaM ca dRSTavAn / tatra ca nemiM kautukAccha jighRkSaM jJAtvA'stragRharakSakazcArukRSNaH praNamyovAca- 'balavAn kRSNabhrAtA'pi bhavAn zaGkhamuddhartumapi na zaknoti' / tato nemirlIlayaiva taM zaGkhamuddhRtya vAdayAmAsa / tadhvanezca rodasI pUrNe prAkAraprAsAdAdayazca cakampire / bala-kRSNAdayazca kSobhamupagatAH, purIjanA amUrcchan, gajA AlAnamunmUlya tresurazvA valgAmapyavigaNapya palAyitAH, astrAgArarakSakAzca nipetuH / tataH kRSNaH kenaiSa zaGkho mama rAmasya ca kSobhakaro vAdita iti tarkayAmAsa / tadAnImeva cA''rakSAH sametya neminA zaGkho dhmAta iti nivedayAmAsuH / kRSNe tadazraddadhAne tadaiva nemirapi tatrA''yayau / kRSNena ca sagauravamAsane samupavezitena neminA 'zaGkho mayA dhmAta' iti jJAtam / tatastaddorbalaM didRkSuH kRSNo madaparairadhmeyaH zaGkhastvayA dhmAta iti prazasya mayA saha bAhuyuddhena svadorbalaM darzayeti nemimuktavAn | neminA ca tat svIkRte tau dvau kumAraiH sahA'strAgAraM jagmatuH / prakRtidayAlurnemizca kRSNasya yathA na duHsaha AghAto mama bhujabalapratyayazca yathA syAditi vicArya kRSNamuvAca - AvayobahUnAmanenaiva yuddhamastu' /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tata: kRSNastat prapadya sarvabalenA'pi nemerbhujaM nAmayituM na zazAka / nemizca kamalanAlavat tadbhujaM lIlayA nAmayAmAsa / tataH kRSNaH svavilakSatAM gopayan nemimAliGgya tava balenA'haM vizvaM tRNaM manye iti prazasya visRjya ca rAmamuvAca-tvayA bhrAturvIya lokottaraM dRSTam, asya balena cakrI vajyapi na tulyaH, IdRzabalena kimayaM samagraM bhArataM na sAdhayati ?' tato rAma uvAca-'yathA'yaM balenA'pratimastathA zAntayA mUrtyA rAjyani:spRho'pi lakSyate / rAmavacasA sAzaGkaM kRSNaM ca devatovAca-'purA namijinena kumAra eva nemistIrthakaro bhaviSyatItyuktaM, tadasya rAjyena na prayojanaM. janmato brahmacAryayaM samaye pravrajyAM grahISyati' / tacchRtvA prasannaH kRSNo rAmaM visRjyA'ntaHpuraM gatvA nemimAhUya dvAvapi vArastrIbhirdattairghaTajalaiH snAnaM sampAdya vihitanepathyau bhojanaM cakratuH / tataH kRSNaH sauvidallAn mamA'yaM bhrAtA'ntaHpure na kvA'pi pratiSedhyaH / ayaM sarvAsAmapi bhrAtRjAyAnAM madhye ramatAm / tathA mama priyo'yaM bhavatInAM devaraH sarvathA mAnya iti bhAmAdyA bhAryAzcovAca / nemizca bhogavimukho'ntaHpure tAbhiH satkRto nirvikAraM vijahAra / ___athA'nyadA vasante kRSNaH sAntaHpuraH saparijanaparicchadonemisahito raivatakodyAnaM yayau / tatra ca sarve svairaM remire / kRSNo'pi neminA saha bhAmAdipatnIparivRtaH krIDayAmAsa / tadAnIM ca nemiM pazyan kRSNo dadhyau-'yadi nemerbhoge mana: syAt tadA samRddhisAphalyaM mama saubhrAnaM ca, tadayaM mayA prayatnairbhogAbhimukhaH kAryaH' / evaM vicArya sa kRSNo mAlyaM grathitvA nemeH kaNThe svayaM nidadhau / satyabhAmAdyA api vidagdhA nAnAhAvabhAvaiH krIDayA ca nemimupaceruH / nemirapi nirvikAraM tAsUcitamupAcarat / evaM aSTamaM parva - navamaH sargaH vividhakrIDAbhistatrA'horAtraM sthitvA kRSNaH saparicchado dvArakAM jagAma / samudravijayAdayazca sarvadA nemipANigrahaNotsukAstasthuH / ___ atha grISme samAyAte punaH kRSNo neminA saha saparicchado raivatakodyAnasaro jagAma / sanemizca kRSNaH saparicchado jalakrIDArtha tatra viveza / tatra strIbhirvividhAM krIDAM vidhAya kRSNo nemiH satyabhAmAdayazca jalAd nirgatya tIre tasthuH / tato rukmiNI ratnAsanaM dattvA nijottarIyeNa nemeraGgaM pramArjayAmAsa / tato bhAmovAca-kimekAmapi kanyAM na pariNayasi ? tava rUpamapratima yauvanaM na navodgataM, kimevaM tiSThasi ? asmAkaM prArthanAM svIkuruSva bhrAtRNAmasmAkaM ca samIhitaM kuruSva / yathA'nye jinA: pariNIyA'pi tIrthaM prAvarttayaMstathA tvamapi kartumarhasi / evaM jAmbavatyAdyA api vividhaiH prakArairnemi prArthayAmAsuH / ante ca sarvA rukmiNyAdyA yuvatayaH pariNayAya kRtAgrahAH nemeH pAdayornipatya prArthayAmAsuH / yadavazcA'pi taM bodhayAmAsuH / tato nemiH samaye AtmahitaM vidheyamiti manasi kRtvA tadvacaH svIcakAra / tacchrutvA ca sarve samudravijayAdayo mumudire / kRSNazca tatra grISmamativAhya saparicchado nemiyogyakanyAdarzanotsuko dvArakAM jagAma / atha satyabhAmA kRSNamuvAca-'mama kaniSThA bhaginI rAjImatI nemeranurUpA' / kRSNazca tacchrutvA tAM prazasyotthAyograsenagRhaM prAptastena satkRtya siMhAsane samupavezyA''gamanakAraNaM pRSTaste kanyA rAjImatI madanujasya nemeranurUpeti jagAda / bhojazca madbhAgyAdeva tavA'smadgRhe samAgamanamiti kRSNamabhinandya tadvacaH svIcakAra /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH kRSNazca taduktyA prasannaH sadyo gatvA samudravijayAya tadvRttAnta-mAkhyAt / samudravijayazca kRSNakAryaM prazasya kroSTukimAhUya nemirAjImatyorvivAhamuhUrtaM papraccha / tataH kroSTukiruvAca- 'grISmAnantaraM vivAhasamayo yujyate' / tataH samudravijayasya nemivivAhe kAlakSepAsahiSNutvaM dRSTvA zrAvaNasya zuklaSaSThyAM vivAhamuhUrttamAkhyat / nRpazca kroSTukiM satkRtya visRjya dUtena tanmuhUrtaM bhojAya nivedayAmAsa / tatazcobhayatra vivAhotsavasajjA prakrAntA / vivAhasamIpadine ca kRSNAdyAH satyabhAmAdyAzca nemiM snAna - bhUSaNakarasUtrAdinA bhUSayAmAsuH / tadanantaraM ca kRSNa ugrasenagRhaM gatvA rAjImatImapi svayaM tathaiva sajjayAmAsa / punaH svagRhamAgatya rAtri vyatItya vivAhagRhaM gantuM nemiM prerayAmAsa / tato nemiH zvetAzvarathamArUDhaH saparijanaparicchado mahaddhaya rAjamArge pratasthe / paurya: paurAzca sakautukaM taM prazaMsanto dadRzuH / evaM sa nemirugrasenagRhamAjagAma / rAjImatyapi sakhIbhiruttamavaralAbhenA'bhinandyamAnA tAbhiH saha nemimAgacchantaM draSTuM gavAkSaM prApya tatra vimAnagarbhe devIvopaviveza / dUrAdapi cA'pratimarUpaM nemiM dRSTvA tAdRzavaralAbhena janmasAphalyaM manyamAnAM svaM prazazaMsa / tathA'yaM pariNayanArthaM svayamihA''yAto'sti, tathA'pi me na vizvAsaH puNyairhyayaM prApya' ityevaM cintayantI sA tadAnImeva sphuritaM dakSiNanetramazrUNi muJcantI sagadgadaM sakhInAmA - khyat / sakhyazcA'niSTazaGkA maGgalaprasaGge na kAryeti tAmAzvAsayAmAsuH / nemizcA''gacchan prANinAM karuNasvaraM zrutvA jAnAno'pi kimetaditi sArathiM papraccha / tataH sArathiruvAca- 'svAmin ! aSTamaM parva navamaH sargaH vivAhanimittabhojyotsave nAnAprANino meSAdayaH pakSiNazcA''nItAH pAkArthaM gatAsavo bhaviSyanti / te cA''rakSai rakSyamANAH samprati vATakamadhye prANabhayAdAraTantastiSThanti / tacchrutvA dayAlurnemi - 'meM rathaM tatra naye ti sArathimAdideza / tatra gatvA ca grIvAdiSu rajjubhirbaddhAn dInekSaNAn kampamAnagAtrAn tAn dRSTvA taiH pAhi pAhIti svasvabhASayA prArthitastAnamocayat / teSu prANiSu svasvasthAnaM gateSu ca nemiH svarathaM gRhaM prati netumAdizat / tataH kRSNAdibhiH kuto nivarttase iti pRSTo bandhanaiH prANina iva vayamapi karmabandhanabaddhAH, yathA caiSAM bandhanAd mokSastathA'hamapi svaM karmabandhanAdmoktuM dIkSAmAdAsye' iti nemiprabhuruvAca / tataH kRSNo rudataH samudravijayAdIn samAzvAsya nemimuvAca'rUpa-yauvanAdibhistvamapratimo'si, rAjImatI ca tavA'nurUpA, tadvairAgyakAraNaM brUhi / ete pazavazcA'pi mocitAH tadbAndhavAnAM manorathAn pUrayitumarhasi, zokamagnau pitarau kRpayA nandaya' / 179 tato nemiruvAca- 'bhave prANinAM duHkhameva, tadeva vairAgyakAraNam / pitR-bhrAtrAdayazca bhave bhave bhavanti, sarvaiH svaM karma bhujyate, nahyanyenA'nyasya duHkhaM cchettuM zakyate / putrAdiSu satsvapi pitrAdayo jarAmaraNAdikaM gacchanti / mahAnemiprabhRtayo netrAnandapradAH putrAstAtasya santyeva / ahaM bhavabhramaNakhinno bhavocchedAya dIkSAmAdAsye / pravrajyAM vinA na karmacchedasambhava:, tanmAM vRthA mA vAraya' / tataH samudravijayena sukumArazarIreNa tvayA kathaM parISahA: sahanIyA ityuktaH prabhuruvAca etadalpaM duHkhaM bhave uparyupari narakAdiduHkhaM ghorataraM, tapoduHkhaistu niratizayasukhAtmako mokSo
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ .....181 180 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH 'vApyate, tadbhavadbhiH svayaM vicAryam' / tataH kRSNAdayo nemeH pravrajyAnizcayaM jJAtvA bhRzamuccairuruduH / nemizca svaM gRhaM jagAma / avasaraM jJAtvA ca lokAntikA devA abhyetya tIrthaM pravartayeti nemi prArthayAmAsuH / tato nemiprabhujRmbhakasuraiH pUritairdravyairvArSikadAnamadAt / ___atha rAjImatI nemi vratagrahaNecchayA nivartitaM zrutvA mUcchitA bhUmau papAta / sakhIbhiH zItopacAreNa labdhasaMjJA coccairvilalApa / sakhyazca vilapantI bhAgyanindantIM vakSastADayantIM hArAdikaM troTayantI 'ni:spRhe kaH snehasambandhaH, mA viSAdaM kRthAH, anyamevottamamiSTaM varaM vRNISve'tyUcuH / tataH sakopA rAjImatI jagAda-"kimidamucyate ! na nemisadRzaH ko'pi, tasmai dattA'haM, kanyA sakRt pradIyate. mayA ca nemirmanasA vRtaH / yadi sa mAM na svIcakAra, tadA mamA'pi bhogairalama / vivAhe tenA'spRSTo mama pANiva'tadAnAyaiva spRSTo bhavatu' / evaM pratijJAya sA sakhIjanaM nivArya nemimeva dhyAyantI kAlaM ninAya / nemizca rAjImatyAH pratijJAM jJAtvA'pi nirmamo'sthAt / ___itazca prabhurnemirvArSikadAnAnantaraM zakrAdibhirdIkSArthamabhiSiktastairuhyamAnAyAmuttarakurunAmnyAM ratnazibikAyAmAruhya kRSNAdibhiH parivRtaH surAdibhiryathAyogyamupacarito rAjamArgeNa pratiSThamAno raivatAdribhUSaNaM sahasrAmravaNaM prApat / rAjImatI ca svagRhasamIpe gacchantaM nemiM dRSTvA muhurmuhuramUrcchat / nemizcodyAnaM pravizya zibikAyA uttIryA''bharaNAdikaM muktvA janmato varSANAM trizatyAM vyatItAyAM zrAvaNasya zuklaSaSThyAM pUrvAhne tvASTrage candre kRtaSaSThaH paJcamuSTikaM kezotpATanaM cakAra / zakrazca tAn kezAnAdAya prabhoH skandhe devadUSyaM nyadhAt / tathA kezAMstAn kSIrodadhau prakSipyA''gatya tumulaM nyaSedhayat / aSTamaM parva - navamaH sargaH prabhuzca sAmAyikamAdade / tadAnImeva prabhozcaturthaM jJAnaM nArakANAmapi ca kSaNaM sukhamutpede / nemimanusRtya ca sahasraM nRpAH prAvrajan / zakraH kRSNAdayazca prabhuM natvA svasthAnaM jagmuH / dvitIye'hni ca prabhurnemirgoSTha varadattadvijagRhe paramAnnena pAraNaM cakAra / tadAnIM ca surAstatra vasudhArAdIni paJca divyAni cakruH / prabhuzcA'nyatra vihattuM prAvRtat / ___itazca nemeranujo rathanemI rAjImatI dRSTavA kAmAturo'pUrvaivastubhinityaM tAmupAcarat / tadbhAvamajAnatI ca sA taM na niSiSedha / sa ca tasyA gRhaM nityaM gacchan bhrAturjAyeti cchalena narma cakAra / anyadA caikAnte sthitAM tAM sa uvAca-'tvAM pariNayAmi, yauvanaM vRthA mA kRthAH' / tatastayA bodhyamAno'pi sa tadvyApArAd na virarAma / anyadA ca sumatI rAjImatI dugdhamAkaNThaM papau, vAntikRnmadanaphalaM jaghrau ca / tathA kAJcanaM sthAlamAnayeti rathanemimavAca / so'pi tathA cakAra / rAjImatI ca tatra pItaM dugdhaM vAntvedaM pibeti rathanemimuvAca / tena ca vAntapAnaM na mama yogyamityaktA sA tamuvAca 'tarhi nemivAntAM mAM kimupabhoktumicchasi ? ata: paraM tvayetthaM na vaktavyam' / tato rathanemistUSNIko lajjitazca vimanAH svaM dhAma jagAma / rAjImatI ca nemAvanuraktA saMvignA kathaJcid vAsarAn gamayAmAsa / atha prabhurnemirdIkSAdinAccatuHpaJcAzaddinAni vihRtya raivatake sahastrAmravaNe samAgato vetasatarutale dhyAnamagno'tiSThat / tatra ghAtikarmasu kSINesu AzvinasyA'mAvAsyAyAM pUrvAhne tvASTrage candre svAmino neme: kevalamutpannam / surendrAzca tatrA''gatya samavasaraNaM vicakruH / prabhurnemizva yathAkalpaM tatra yathAvidhi pravizya ratnasiMhAsana
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH malaJcakAra / tatra surAdiSu kRSNAdiSu ca yathAsthAnamupaviSTeSu zakrakRSNAbhyAM stutaH prabhurdharmadezanAM cakAra / tathAhi-'lakSmIvidyudiva dRSTanaSTA, prANinAM sambandhaH svapnavad mithyA sApAyazca, yauvanamapi meghacchAyAvadasthiram, AyUMSi ca bubudavadalpakAlasthAyIni / tasmAdasAre'smin saMsAre na kimapi sAraM, darzana-jJAna-cAritrArAdhanameva kevalaM sAram / tatra tattvazraddhAnaM samyagdarzanaM, yathAvasthitatattvabodho jJAnaM, sAvadyayogaviratizcAritraM muktihetuH / tadyatInAM sarvAtmanA gRhasthAnAM ca dezata: syAt / dezavirataH zrAvako viratopAsako bhavasvarUpajJa AjIvanaM rAtri bhojanaM, madya, mAMsaM, navanItaM, madhUdumbarapaJcakamanantakAyamajJAtaphalamAmagorasasaMyuktadvidalaM puSpitaudanaM dinadvayAtItaM dadhi kuthitamannaM ca varjayet / madirApAnato buddhirnazyati, vivekAdikaM vilIyate, matta iva jAyate, vigopanAM ca gacchati / madye rasodbhavA bahavo jIvA bhavanti, tasmAd hiMsApAtakabhayAd madyamavazyameva heyam / madyaM doSANAmApadAM ca kAraNamiti tadavazyaM varjayet / dayAdharmamicchatA mAMsaM heyameva, hantA, mAMsasya vikretA, saMskartA, bhakSakaH, kretA'numantA, dAtA caite sarve eva ghAtakAH / ye divyabhojyeSu satsvapi mAMsamadanti, te'mRtaM parityajya viSaM bhuJjate / nirdayasya na dharmo mAMsAzinazca na dayA / mAMsabhakSaNaM ca narakahetuH / navanIte hyantarmuhUrtAt parato'tisUkSmA janturAzayo mUrcchanti, tadvivekibhinavanItaM na bhakSaNIyam / madhu cA'nekajantuhiMsAlabhyaM jugupsanIyaM na svAdyam / taddhi makSikocchiSTaM dhArmikANAmanaham / auSadhArthamapi bhakSitaM tad narakahetuH / aSTamaM parva - navamaH sargaH ...183 udumbaravaTAdInAM ca kRmisaGkIrNaM phalaM na bhakSaNIyam / puNyAtmA janaH kSutkSAmo'pi paJcodumbarajaM phalaM na bhakSayati / tathA''rdraH, kandaH, sarvaH kisalayaH, strahI. zatAvaryAdayaH. satroktA anantakAyA dayAlubhiH prayatnato varjanIyAH / niSiddhe viSaphale vA pravRttirmA janiSTetyajJAtaM phalaM nA'znIyAt / yatra niraGkuzaM saJcaradbhiH pretAdibhirannamucchiSTaM kriyate tatra rAtrau nA'dyAt, andhakAre panne patanto jantavo na nirIkSituM zakyAH / pIpilikA medhAM nAzayati, yUkA jalodarahetuH, makSikA vAnti karoti, kolikaH kuSTharogahetuH, kaNTakAdikaM ca galavyathAM karoti, vyaJjanAnta: patito vRzcikazca tAlu vidhyati, gale lagnazca kezaH svarabhaGgaM karoti / ete ca doSA rAtribhojane dRSTA eva sarveSAm / tasmAt prAsukAnyapi rAtrAvaprekSya nA'znIyAt / nizi bhuJjAnA hi rAkSasebhyo nA'tizerate / yazca dinasya mukhe'vasAne ca dve dve ghaTike tyaktvA nizAbhojanadoSajJo'tti sa puNyaM labhate, rAtryabhojananiyamamakRtvA dine eva bhuJjAno'pi phalaM na labhate, bhASaNaM vinA hi na vRddhiH / rAtribhojanAddhi kAkAdiyoniSu jAyante / yo dhanyo rAtribhojanAd viratiM karoti so'vazyaM nijAyuSo'rdhamupoSitaH syAt / rAtribhojanatyAgo'saGkhyeyasadguNahetuH / AmagorasasaMyuktadvidalAdiSu sUkSmA jantavaH kevalibhirdRSTAH, tasmAt tAni parivarjayet / dayAlurjantumizraM phalaM puSpaM patra lehyacoSyAdikaM ca tyajet / evaM dayApradhAno bhojyeSvapi vivekI zrAvakaH kramAt saMsArAd mucyate' / evaM prabhordezanAM zrutvA varadatto nRpo virajya vratotsuko jajJe / kRSNena ca natvA rAjImatyA vizeSAnurAgakAraNaM pRSTaH prabhudhanavatIbhavAdArabhya tayA sahA'STabhavAvadhi svasambandhamAkhyat / tato
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH varadattena prArthitazca prabhustaM svayaM prAvrAjayat / tadanu ca kSatriyANAM viMzatizatI prAvrajat / dhanabhavAd yau bandhU dhanadeva- dhanadattAvamAtyo vimalabodhazceti trayaH svAminA saha bhrAntvA'smin bhave nRpAstatrA''yAtA rAjImatyAH prasaGgAt svaprAgbhavAn zrutvotpannajAtismaraNA viraktAH prabhupAdAnte vrataM jagRhu: / tataH prabhustaiH saha varadattAdInekAdazagaNadharAn vidhivat sthApayAmAsa / tebhyazca nemijinastripadImAkhyat / tadanusArAcca te dvAdazAGgImasUtrayan / yakSiNI rAjaputrI ca bhUrikanyA samAvRtA prAvrajat / prabhuzca tAM pravartinIM pratyasthAt / dazArhA ugrasenaH kRSNarAmau pradyumnAdyAzca zrAvakatvaM jagRhuH / zivA- rohiNI-devakyAdayazcA'nyAzca svAmisamIpe zrAvakadharmaM jagRhu: / evaM tasmin samavasaraNe caturvidho dharma iva prabhozcaturvidhaH saGgho'bhUt / tadevaM prathamapauruSyAM vyatItAyAM prabhurdezanAto virarAma / varadattazca dvitIyapauruSIM yAvad dezanAM cakre / tato devAH kRSNAdayazca prabhuM nemiM natvA svaM svaM sthAnaM jagmuH / tattIrthe samutpanne ca trimukhaH zyAmo naravAhano dakSiNairbAhubhirmAtuliGga-pazu-cakradharo vAmaizca nakula- zUla zaktidharaH SaDbhujo gomedhAkhyo yakSaH, svarNavarNA siMhavAhanA dakSiNAbhyAM bhujAbhyAmAmralumbI pAzadharA vAmAbhyAM ca putrA'GkuzadharA'mbikAbhidhAnA devI ca zAsanadevate svAmino nemeH sadA sannihite abhUtAm / tAbhyAM samanvitazca prabhurjanoddhArAya tato'nyatra vijahAra // 9 // iti aSTame parvaNi ariSTanemikumArakrIDA-dIkSAkevalotpattivarNanAtmako navamaH sargaH // 9 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH sargaH itazca pANDavAH kRSNaprasAdAt svapure sthitAH pramuditA draupadyA saha bhogAn bubhujire / anyadA ca nArado draupadyA gRhamAgatastayA'virato'yamityavajJayA'satkRtaH / tataH kopAt 'kathameSA duHkhaM gacchediti' vicArayaMstato nirgato'tra kRSNaprasAdAt tasyA aniSTamapazyan dhAtakIkhaNDabharataM yAtaH / tatra campApurIzasya kapilAkhyasya vAsudevasyA'marakaGkAyAM nagaryAM sevakaM strIlubdhaM padmamupayayau / tena cotthAyA'ntaHpure nItvA svA: strI: pradarzya 'IdRzyaH striyaH kvA'pi dRSTAH kimiti pRSTo nAradaH sveSTasiddhi vicAryovAca- 'rAjan ! kUpamaNDUkavat kimAbhirdhanyaMmanyo'si ? jambUdvIpasya bharate hastinApure pANDavAnAM mahiSyA draupadyAH purata etAzceTya iva / evamuktvA ca sa muniranyato jagAma / padmazca draupadIM kAmayamAnaH pAtAlavAsinaM pUrvamitraM devaM tapasA'sAdhayat / prasannena tena varaM brUhIti gaditazca padmo draupadImAnIya samarpayetyuvAca / sa ca 'draupadI pANDavAn muktvA nA'nyamicchati, kintu tvadAgrahAt tAmAnayAmI' tyuktvA hastinApuraM jagAma / avasvApanIM dattvA nizi suptAM draupadIM hRtvA''nIya padmAya samarpayAmAsa / draupadI ca prabuddhA nijaM sthAnamanavalokamAnA svapna indrajAlaM veti vyamRzat / tadA padmena mA bhaiSIH,
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH mayehA''nAyitA'si, mayA saha bhogAn bhukSva, dhAtakIkhaNDadvIpasyA'marakaGkApuryAM nRpaH padmo'haM tava dayitatvamicchAmI'tyuvAca / tadA pratyutpannamatitvAd 'yadi mAsAbhyantare ko'pi nA''gamiSyati tadA tvadvacaH kariSye' ityuvAca draupadI / padmazcA'tra jambUdvIpanivAsinAM manuSyANAmAgamanamazakyamiti vicArya tadvacaH svIcakAra / draupadI ca patyA viyuktA mAsaM yAvad na bhokSye ityabhigraha jagrAha / itazca pANDavAH prabhAte draupadImapazyantastatra tatra bhRzamanveSayAmAsuH / tanmAtRpreSitadUtena kRSNo'pi tajjJAtvA kiGkarttavyatAvimUDho'sthAt / tadAnImeva ca nAradaH svakRtyaphalaM draSTuM tatrA''gata: 'ki draupadI kvA'pi dRSTe'ti kRSNena pRSTa uvAca-'dhAtakIkhaNDe'marakaGkApurIM gato'haM padmanRpasya gRhe draupadImadrAkSam' / evamuktvA ca so'nyatra jagAma / tataH kRSNaH pANDavAnuvAca-'padmena draupadI hatA, eSo'haM tAmAnayiSyAmi, mA zucaH' / tataH pANDavaiH saha kRSNo mahatyA senayA parivRtaH pUrvAbdhermAgadhAkhye taTe jagAma / pANDavaizcA'pAro yAdobhi?ro'dribhirdurgamo vaDavAnalena duSpraveza UrmibhiH prANabhayaGkaro medhairdurdarzo'yamabdhiH kathaM laGghanIya ityuktazca kRSNastAnAzvAsya susthitaM suraM tapasA''rAdhayAmAsa / tena devena prakaTIbhUya kiM karomItyuktazca kRSNa uvAca-'nRpeNa paddhena draupadI hatA, sA dhAtakIkhaNDadvIpAd yathA'nIyate tathA kuru' / tato deva uvAca-'pUrvamitreNa devena hRtvA draupadI padmAya samarpitA, tadvadahamapi tAmAnIyA'rpayAmi / tavecchA cet saparivAra padma jaladhau kSiptvA draupadImarpayAmi' / tataH kRSNa uvAca-'evaM aSTamaM parva - dazamaH sargaH mA kArSIH, kintu pANDavAnAM mamA'pi ceti SaNNAM rathAnAM jalAntarmAgaM dehi, yathA svayaM gatvA padma jitvA draupadImAnayAmi, tena hi yazolAbha:' / tataH susthitena tathA kRte kRSNa: sapANDavo'bdhimulladhyA'marakaGkAM prApya tadbahirudyAne sthitvA dArukamanuziSya padmasamIpaM preSayAmAsa / dArukazca gatvA kuntAgreNa lekhamarpayitvA padmamabravIt-'tvayA kRSNasahAyAnAM pANDavAnAM priyA draupadI jambUdvIpasya bharatAd hatvA''nItA'sti / kRSNo'pi sapANDavo'mbudhinA dattamArga ihA''gato'sti, tajjijIviSA cet kRSNA sadyo'rpaNIyA' / tataH padma uvAca- 'sa tatraiva vAsudevaH, te SaD mAmagre kiyantaH ? tato gaccha, tAn yudhi sajjaya' / tata Agato dArukazca kRSNAya sarvaM vRttaM zazaMsa / atha padmaH sannA senayA saha tatrA''gatavAn / pANDavAzca tena yudhyamAnAH parAjitAH / tataH kRSNo yuddhAya prasthitaH pAJcajanya dadhmau / tena ca padmabalatribhAgo'bhajyata / kRSNAsphAlitazAGgadhvaninA cA'paraH padmabalatribhAgo'truTyat / avaziSTatribhAgabalazca padmaH palAyyA'marakarAM praviveza / gopurANi ca lohArgalaiH pihitAni / kRSNazca krodhAjjvalan rathAduttIrya samudghAtena narasiMha vapuH kRtvA pAdAghAtajAtadharAkampaiH prAkArAdIni babhajja / tata: padmo bhayAd draupadIM zaraNaM gatvA 'kSamyatAm, asmAt paahii'tyuvaac| tato draupadyA 'strIvezaM kRtvA kRSNaM zaraNaM yAhI'tyuktastathA kRtvA padmo gatvA kRSNaM nanAma / kRSNo'pi taM mA bhaiSIrityuvAca / tataH kRSNaH pANDavAnAM draupadImarpayitvA taiH saha rathArUDhastena mArgeNa pazcAd valitavAn /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tadAnIM campAyAM pUrNabhadrake udyAne jino munisuvrataH samavasasAra / tatropaviSTo viSNuH kapilazca kasyA'yaM zaGkhanAdaH zrUyate iti svAminaM papraccha / kRSNasya vAsudevasyeti jinenoktazca sa kimekatra dvau vAsudevau syAtAmiti punaH papraccha / tato bhagavatA draupadI-kRSNa-padmAnAM vRttAnte kathite kapilaH kRSNasyA'bhyAgatasya svAgatiko bhavAmi kimiti papraccha / svAminA ca 'naikatra dvitIyo'rhad na cakrI na vA vAsudevaH kAraNAgato miledi'ti niSiddho'pi sa kRSNaM draSTumabdhitaTaM jagAma / madhye samudre gacchataH kRSNasya rathadhvajAn dRSTvA ca 'kapilo viSNurahaM tvAM draSTumAgataH, tadvalasvetyakSarAtmakaM zaGkha dadhmau / kRSNo'pi ca 'vayaM dUramAgatAH, tvayA na kimapi vAcyami'ti zaGkha dadhmau / tadAkarNya valitaH kapilaH kaGkApurIM gatvA padma kimetadityapRcchat / padmo'pi ca tvayi svAmini kRSNenA'haM parAjita iti svAparAdhamavocat / tata: kapilastaM nirbhaya' nirvAsya tadrAjyaM tatsutaM sthApayamAsa / kRSNo'pi jaladhimuttIrya pANDavAn 'yAvat susthitamApRcche tAvad gaGgAM gacchate'tyuktavAn / tataste nAvamAruhya dvASaSTiyojanapRthu gaGgAmuttIrya mitho'vadan-'adya viSNorbalaM drakSyAmi, nauratraiva sthApyatAM, nAvaM vinA kRSNaH kathaM gaGgAmuttariSyati' / evaM saGketaM vidhAya te nadItaTe nilIyA'sthuH / itazca kRSNo gaGgAtaTaM prApto nAvamapazyannekasmin bAhau sAzvarathaM dhRtvA'nyena bAhunA taran gaGgAmadhyaM prAptaH zrAnto dadhyau-'aho ! pANDavA balavanto yad nAvaM vinA gaGgAM teruH' / gaGgA ca tajjJAtvA stabdhA jAtA / tataH kRSNastAM sukhamuttIrya yuSmAbhiH kathaM gaGgA laGghite'ti pANDavAn papraccha / te cA'smAbhirnAvottIrNA gaGgetyUcuH / tato vAlayitvA nauH aSTamaM parva - dazamaH sargaH 189 kiM na preSiteti kRSNena puna: pRSTA 'yuSmabalaM parIkSituM na preSite'ti te procuH / tataH kRSNaH kupita uvAca-'mabalamabdhitaraNe'marakaGkAjaye cA'jJAtamadhunA jJAsyathetyuktvA lohadaNDena teSAM rathaM mardayAmAsa / tena tatra lohamardanaM nAma puramabhUt / pANDavAMzca nirviSayAn kRtvA zibireNa militvA kRSNo dvArakAM yayau / pANDavAzca svapuraM gatvA tadvRttaM kuntIM kathayAmAsuH / kuntI ca dvArakAM gatvA kuSNamuvAca'tvayA nirvAsitA mama putrAH kva tiSThantu' / tataH kRSNa uvAca'dakSiNAbdhestaTe navAM pANDumathurApurIM nivezya te putrAstiSThantu' / kuntyA tAM kRSNAjJAM jJAtvA ca pANDavA api tathA cakruH / kRSNazca hastinApure jAme: subhadrAyAH pautramabhimanyuputra priikssitmbhississec| itazca nemiprabhurvihArakramato bhaddilapuraM prAptavAn / tatra ca sulasA-nAgayordevakIkukSijA naigameSiNA dattAH SaT putrA Asan / te ca pratyekaM dvAtriMzataM kanyA: pariNItavantaH / nemiprabhuNA bodhitAzca vrataM jagRhuH / te sarve ca caramazarIriNo dvAdazAGgadharA mahattapastapasyanta: prabhuNA saha viharanti sma / atha bhagavAn nemirviharan dvArakAmAgataH sahasrAmravaNe samavAsArSIt / te SaD devakIputrAzca SaSThatapaHpAraNArthaM pRthag dvau dvau dvArakApurIM prAvizan / teSvanIkayazo'nantasenau dvau svagRhamAgatau kRSNatulyau dRSTvA muditA devakI modakaiH pratyalAbhayat / tayorgatayozcA'nyau dvau tatsodarAvajitasena-nihatazatrU munI samAgatau sA
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 Manoraman me191 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pratyalAbhayat / tadanantaraM ca devayaza:-zatrusenau samAgatau natvA kRtAJjalirdevakyapRcchat-'bhavanto diGmohAt punaH punarihA''gatAH, athavA yUyaM bhinnA eva, mamaiva matibhramaH, athavA samRddhe'pyasmin pure munaya ucitaM bhaktapAnAdikaM nA''pnuvanti' / tatastAvUcatuH'nA'smAkaM digbhramaH, vayaM SaT sodarA bhaddilapuravAstavyAH sulasAnAgayoH sutAH / vayaM SaDeva nemedharmaM zrutvA pravrajyAmagrahISma / trINi yugmAni bhUtvA ca tava gRhamAgatAH' / __ tato devakI dadhyau-'kathaM nAmA'mI SaDapi kRSNasya tulyAH ? mamA'timuktamuninA jIvanto'STau putrA uktAH, kimete mama putrAH syuH' / 'evaM vicArya sA dvitIye dine tat praSTuM nemimupAyayau / prabhuzca tadbhAvaM jJAtvovAca-'tavA'mI putrA jIvanto naigameSiNA sulasAyA dattAH' / tata: sA tAn SaDapi munIn pazyantI jAtasnehA vanditvA 'he putrA: ? sAdhu dRSTAH / mama putrANAM rAjyaM dIkSA ca kintveko'pi putro mayA na lAlita iti khidye' / tataH prabhuruvAca-'mA khedamAvaha, tavaitat pUvakarmaphalam / tvaM pUrvajanmani sapatnyAH sapta ratnAnyahArSIH, rudatyAzca tasyA ekaM ratnaM dattam' / tacchrutvA devakI purAkRtaM nindantI svagRhaM gatvA putrajanmecchantI tsthau| ___ atha kRSNena kimevaM khinnA'sIti pRSTA devakyuvAca-'mama jIvanaM niSphalaM, tvaM hi nandagRhe vardhitaH, tavA'grajAzca nAgagRhe pAlitAH / mayA tu kokilayevaikamapyapatyaM na lAlitaM, tatputramicchAmi, yathA sA lAlasA mama pUryeta' / tacchrutvA tava prayojanameSo'haM sAdhayAmItyuktvA tataH prayAya kRSNaH zakrasenApati naigameSiNamArAdhayAmAsa / devazca prasanna stava mAturaSTamaH putro bhaviSyati, sa ca prapannayauvanaH pravrajiSyatIti varaM dadau / aSTamaM parva - dazamaH sargaH tadanantaraM ca svargAd maharddhiko devazcyutvA devakyAH kukSAvavAtarat / pUrNe ca samaye devakyAH putro jAtaH / devakI ca devopamaM gajasukumAlAkhyaM taM svayamatipremNA lAlayAmAsa / yauvanaM prAptazca pitrAjJayA drumanRpaputrI prabhAvatIM pariNinAya / tathA'nicchannapi mAtR-bhrAtroruparodhAt sa viprasya somazarmaNaH kSatriyAkukSijAM somAkhyAM putrI pariNinAya / tadAnImeva ca tatra samavasRtasya nemiprabhoH sa sabhAryo dharmadezanAM zrutvA jAtavairAgyaH pitarau samanujJApya sabhAryo gajasukumAlo nemiprabhupAveM dIkSAmagrahIt / tasmin pravrajite ca tadviyogAsahiSNavaH pitarau kRSNAdayazcA'tyantaM ruruduH / gajazca sAyaM zmazAne svAmyAjJayA pratimAM cakAra / tatra somazarmaNA dRSTazca 'pAkhaNDyayaM matputrIviDambanAya pariNItavAni ti krodhAd gajasya zirasi jvalitAGgArapUrNaghaTakapAlo nihitaH / tena ca dahyamAno'pyavicalita: sa karmANi kSapayitvA kevalamApya paraM padaM yayau / prAtazca gajasukumAlaM didRkSuH prasthitaH kRSNo dvArakAyA bahirmUrneSTikAM vahantaM devAlayaM pratigacchantaM vipraM dRSTvA kRpayA svayamApAkAdiSTikAM ninAya / tamanusRtya cA'nye'pi lokAstathA cakruH / evaM taM vipraM kRtArthaM kRtvA nemiM prApya kRSNastatra gajamadRSTvA kva me bhrAteti papraccha / prabhuzca somadvijAd gajasya mokSamAkhyAt / tacchrutvA mUcchI prApya labdhasaMjJaH somazarmaNe kupita: 'sa te bhrAturmokSaprAptau sahAyo na kopayogya' iti prabodhito neminA / 'yaH svamudbaddhaM vrajan tvAM puri pravizantaM vIkSya bhinnamUrdhA mriyeta sa te bhrAtRhante'ti nemiprabhuNA''khyAto hariH / tataH sa rudan bhrAtuH saMskArAdikaM
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ ommmm.93 192 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kRtvA purIM pravizya somaM mRtaM dRSTvA pAdayorbaddhvA puruSairnagare bhramayitvA bahi: prakSepayAmAsa / ___ atha tena zokena bahavo yadavo vasudevaM vinA nava dazArhAzca nemiprabhusamIpe pravrajyAM jagRhuH / zivAdevI sapta sahodarA: kRSNakumArAzca prabhoH sannidhau prAvrajan / kRSNazca kanyApariNayanapratyAkhyAnAbhigrahamAdade / tasya sarvAH kanyAH prabhorantike pravavrajuH / kanakavatI-rohiNI-devakIrvihAya sarvA vasudevasya palyazca pravavrajuH / kanakavatyAzca gRhe'pi bhavasvarUpaM cintayantyAH karmakSayAt kevalamutpede / nemiprabhuNA''diSTairdevaiH kRtamahimA ca sA svayaM pravrajyAmAdAya svAmino'ntikaM yayau / nemiM dRSTvA ca vanaM gatA triMzataM dinAni kRtAnazanA sA kanakavatI mokSaM prApa / rAmapautro naiSadhiH sAgaracandro virakto'Nuvratadharo bahi: zmazAnaM jagAma / tadA kAyotsargastho nabhaHsenena dRSTassa zirasi dhRtacitAGgArapUrNaghaTaka pAla: kRtaH / tadupasarga sahamAnazca sa sAgaraH paJcaparameSThinamaskAra smaran vipadya svarga prApa / aSTamaM parva - dazamaH sargaH tataH kRSNaH svayaM dhAvamAnastena yuddhe mAM vijityA'zvaM gRhANetyukto militayuddhAya preritazcovAca-'tvayA'haM jito'smi, hayaM naya, ahaM sarvanAze'pi nIcayuddhena yorbu notsahe' / tena ca prasannaH sa suraH zakravRttAntamAkhyAya varaM vRNISveti kRSNamuvAca / __tata: kRSNena dvArakAyAM rogopasargazAntyai kiJcid dehIti yAcitazca sa devo bherI pradAyA'vocat-'SaNmAsyante SaNmAsyante iyaM bherI tvayA vAdanIyA / asyAH zabdazravaNena ca prAgbhavA upasargA vinakSyanti SaNmAsIM yAvadane navA na bhaviSyanti ca' / evamuktvA sa devastirodadhau / kRSNena ca vAditAyAM tasyAM bheyA~ nagare rogopasargA vinaSTAH / atha bherIkhyAti zrutvA dAhajvarapIDitaH ko'pyADhyo dezAntarAdAgatya bherIpAlaM bhUridhanena bhedayitvA bherImAdAya vAdayitvA nIrujo'bhavat / anantaraM ca sa bherIpAlo'rthalobhAdanyebhyo'pi bherI dadau / anyadA ca nagare upasarge jAte kRSNastAmavAdayat / kintu punaH punarvAdanena jIrNAyAstasyA dhvaniH sabhAbhavanAdapi bahirna yayau / tataH prAgvRttAntaM jJAtvA kRSNo bherIpAlaM hatvA'STamabhaktena prasAditena tena devenA'nyAM bherIM prApya vAdayitvopadravaM zamayAmAsa / atha kRSNazcikitsArthaM dhanvantari-vaitaraNivaidyAvapyAdizat / tayorbhavyo vaitaraNiryathocitAM cikitsAM cakAra / dhanvantaristu pApAnubandhinI cikitsAM kurvan sAdhubhirneyaM cikitsA'smAkaM vihite'ti niSiddha uvAca-'sAdhuyogyAM cikitsAM na jAnAmi, ato bhavadbhirmama cikitsA na grAhyA' / evaM tau dvAvapi vaidyau tatra cikitsAmakurutAm / tataH kRSNo nemijinametayorgatimapRcchat / anyadA ca zakra: sabhAyAmuvAca-'kRSNo doSAn vihAya guNameva kIrtayati, na ca nIcayuddhena yudhyate' / tadazraddadhAnazca kazcid devo dvArakAmagAt / tadAnImeva kRSNaH svecchayA rantuM rathastha: prccaal| tena devena ca pathi durgandhena paurAna bAdhamAna: kRSNAGgo mRtaH zvA vikRtaH / taM dRSTvA ca kRSNo'vocat-'asya kRSNasya zuno mukhe pANDurA dantA: zobhante' / tato devo'zvacorako bhUtvA kRSNasyA'zvaratnaM jahAra / anupadamanudhAvitAni sainyAni babhaja ca /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 SaSTikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tataH prabhuruvAca- 'dhanvantariH saptamyAM narakabhUmAvapratiSThAnamAvAsaM gamiSyati, vaitaraNizca vindhyavane kapirjAtastAruNyaM prApya yUthapatirbhaviSyati / tatra vane caikadA samAgateSu sAdhuSvekaH pAde bhagnazalyo bhaviSyati, svaM pratIkSamANAnanyAn munIMzca sa 'mAM muktvA yUyaM yAta, anyathA sArthabhraSTAH sarve mariSyathe 'ti vakSyati / tatazca sAdhavastaM chAyAyAmuccabhUmau muktvA gamiSyanti / sa kapiyUthapatizca tatrA''gamiSyati, vAnarAzca taM muniM dRSTvA klikilArAvaM kariSyanti / tato ruSTo yUthapatirmuneragre bhUtvA taM dRSTvA kutredRgjano mayA dRSTa iti dhyAyan jAtismaratvaM prApya taM muniM cikitsayA sajjaM kariSyati / tathA'haM purA dvArakAyAM vaitaraNirvaidyo'bhUvamityakSarANi muneragre likhisyati / tato muninA dharmaM zrutvA tryahamanazanaM kRtvA vipadya sa kapiH sahasrAraM gamiSyati / tatra gatazcA'vadhinA pUrvabhavaM jJAtvA taM muniM vanditvA kRtajJatAM nivedayitvA svasAdhubhiryojayiSyati / sa sAdhuzca tAM kapivArtAM sAdhUnAM kathayiSyati' / kRSNazca tacchrutvA jainadharmazraddhAno nemiM natvA svasthAnaM yayau / bhagavAnapi tato'nyatra vijahAra / athA'nyadA varSarttorAdAveva nemiprabhurdvArakAmAgatya samavAsArSIt / kRSNazca prabhuM sevamAno varSAsu sAdhavaH kimiti na viharantIti papraccha / tataH prabhuruvAca- 'varSAsu pRthivI nAnAvidhaijIvairvyAptA bhavati, tasmAjjIvAbhayapradAH sAdhavo na viharanti' / tataH kRSNaH punaruvAca-'saparivAreNa mayA gatAgataM kurvatA bhUyAn jIvakSayaH kriyate, tadahaM varSAsu gRhAd bahirna nirgamiSyAmi' / evamabhigRhya sa kRSNo nijagRhaM jagAma / tathA varSatuM yAvat kasyA'pi mama gRhe pravezo na dAtavya iti dvArapAlAnAdizat / aSTamaM parva dazamaH sargaH 195 tatra nagare ca vaiSNavo vIro nAma kuvindo'bhUt sa kRSNasya darzanA - 'rcanaM vinA kadA'pi nA'bhukta pravezamalabhamAnazca sa kRSNagRhadvAre'bhuJjAna eva kRSNamuddizya pUjAM kurvaMstatraiva tasthau / kRSNazca varSAsu vyatItAsu gRhAd niryayau / taM vIraM dRSTvA ca kiM kRzo'sIti papraccha / dvArapAlena tadavasthAM jJAtvA ca dayAluH kRSNastaM svagRhe'niSiddhapravezaM cakAra / atha kRSNaH saparicchado gatvA vanditvA yatidharmaM zrutvA nemiprabhumuvAca- 'dIkSAgrahaNe nA'haM samarthaH tathA'pyanyAn dIkSAM grAhayitumanumodayituM ca niyamaM gRhNAmi, yaM kamapi pravrajantaM na vArayiSyAmi, kintu putrasyeva tasya niSkramaNamahotsavaM kariSyAmi' / evamabhigRhya gRhaM gataH kRSNaH pariNeyAH svakanyA nantumAgatAH 'svAminyo dAsyo vA bhaviSyathe 'ti papraccha / svAminyo bhaviSyAma iti tAsAM prativacaH zrutvA ca kRSNo nemijinapArzve dIkSAM gRhNISveti tA uktvA prAvrAjayat / ekadA caikA rAjJI ketumaJjarIM svasutAmuvAca - 'pitrA pRSTA'haM dAsI bhaviSyAmIti brUyAH / tato vivAhayogyA sA piturantike preSitA kRSNena pRSTA mAtRzikSitamuvAca / tacchrutvA ca matputryo bhavATavImaTiSyantIti na sAdhu, tadiyaM yathA'nyAbhyo na vadati tathA'stu' iti dhyAtvA vIraM kuvindaM tvayA kiM prakRSTaM kRtamiti papraccha / tato vIra uvAca - 'mayA purA badarItarusthaH kRkalAsaH prastareNa hatvA pAtitaH, sa ca mRtaH, mArge pradhikRtarekhAyAM vahajjalaM mayA vAmapAdenA''kramya dhRtaM tacca dUramapAsarat / vastrapAtaghaTasyA'ntaH praviSTA raNantyo makSikA dvAre vAmahastaM kRtvA mayA ciraM niruddhA:' /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ me 197 aSTamaM parva - dazamaH sargaH pRSTaH prabhuH punaruvAca-'asya zarIraklezaH phalaM, yato'sau tvAmanusRtya vandate' / tataH kRSNo bhagavantaM natvA saparicchado dvArakAM yayau / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ___ tato dvitIye'hni sabhAstha: kRSNo nRpANAM puro vIracaritamavadat / te'pi sAvadhAnA azrauSuH / tataH kRSNo'nena kuvindena vIreNa badarIvane bhUmizastreNa raktaphaNo nAgo hataH, cakrotkhAtA kaluSaM jalaM vahantI ca gaGgA vAmapAdena dhAritA, kalazIpure ghoSavatI senA vAmakareNa niruddhA, tadayaM kSatriyo mama yogyo jAmAtetyuktvA ketumaJjarI gRhANeti vIramuvAca / sa cA'nicchannapi kRSNAgrahAt tAM pariNIya ketumaJjarI svagRhaM ninAya / ___ketumaJjarI ca tadgRhe zayyAdhirUdvaiva tasthau / vIrazcA'pi sadA tadAdezakaro'bhUt / kRSNazca tajjJAtvA 'prasahya tAM nijaM kArya kAraya, anyathA tava guptipravezo dunivAra' ityuktavAn / tatazca vIraH kRSNAzayaM jJAtvA tAM tathaiva nijaM kAryaM kArayAmAsa / tata: khinnA duHkhitA ca ketumaJjarI kRSNaM prArthayitvA nemisamIpe dIkSA lalau / anyadA ca kRSNaH sAdhUnAM dvAdazAvarttavandanaM dadau / anye nRpAzca niSkriyAstasthuH / vIrastu kRSNamanuvarttamAnastathaiva sAdhUnAM dvAdazAvarttavandanaM dadau / tataH kRSNo nemiprabhumuvAca-'SaSTyuttarazatatrayayuddhairapi yathA'haM na zrAntastathA'nena vandanena zrAnto'smi' / tata: prabhuruvAca-'kRSNa ! tvayA'dya bhUri puNyaM kSAyikasamyaktvaM tIrthakRnnAmakarma cA'jitam / saptamanarakAdudvRttya tRtIyanarakocitaM baddhamAyustvayA, prAnte nikAcitaM kariSyasi / / tataH kRSNa uvAca-'punarvandanaM karomi, yathA pUrvavadeva mama narakAyuH kSIyate' / tataH prabhuruvAca-'taveto'gre vandanaM dravyAtmakaM bhavet, phalaM tu bhAvavandanena prApyate' / tataH kRSNena vIrasya phalaM atha kRSNasya DhaNDhaNAkhyAyAM patnyAM jAtaH putro DhaNDhaNastaruNo bahvI rAjaputrI: pariNinAya / ekadA ca sa nemijinasamIpe dharmaM zrutvA viraktaH pitrA kRtaniSkramaNotsavo dIkSAM lalau / svAminA sArdhaM viharamANasya lokapriyasya tasyA'ntarAyakarmodayo jAtaH / tena sa yatra yatra yayau, kvA'pi kimapi na prApa / tena saha gacchatAmanyeSAmapi munInAM saivA'vasthA'bhUt / tataH sAdhavo nemijinaM papracchu:-'tava jinasyA'yaM ziSyaH kRSNasya ca vAsudevasya putro DhaNDhaNaH, tathA'pi mahebhyAdigRhe'pi bhikSAM na labhate, tatra kiM kAraNam' / / tataH prabhuruvAca-'magadheSu dhAnyapUrakAkhye grAme nRpAyuktaH pArAzaro nAma vipro rAjyakSetrANi grAmINairavApayat / sa caikadA bhojane prApte'pi bhojanAya grAmyAn nA'muJcat / kSut-tRSArteH zrAntairapi ca hAlikairvRSabhaizca sa pRthak pRthak balAt kSetrANi karSayAmAsa / tenA'ntarAyakarmA'rjayitvA vipadya bhavaM bhrAntvA so'yaM DhaNDhaNo'bhUt / tadantarAyaM karmA'syA'dhunoditam' / tacchrutvA'tyantaM saMvigno DhaNDhaNo'haM paralabdhyA na bhokSye ityabhigrahamagrahIt / tadanantaramalAbhaparIsahaM sahamAna: paralabdhyA bhojanamakurvan sa kamapi kAlaM ninAya / anyadA ca kRSNo nemiprabhumeSu muniSu ko duSkarakAraka ityapRcchat / tataH prabhuruvAca-'sarve duSkarakarAH, kintu DhaNDhaNo'tiduSkarakaraH, / yato'sAviyantaM kAlamalAbhaparISahaM shmaano'sti'|
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH tataH prabhuM natvA dvArakAM pravizan kRSNo DhaNDhaNaM bhikSArthaM gacchantaM dRSTvA gajAdavaruhya bhaktyA namazcakAra / ekaH zreSThI ca tad dRSTvA cintitavAn- 'dhanyo'yaM DhaNDhaNo yaH kRSNena vandita:' / DhaNDhaNazca bhramaMstasyaiva zreSThino gRhamagAt / sa zreSThI ca sabahumAnaM modakaistaM pratyalAbhayat / tato DhaNDhaNa Agatya prabhumuvAca- 'kiM me'ntarAyakarma kSINaM yena mayA bhikSA prAptA' / tataH prabhuruvAca- 'tavA'ntarAyakarma na kSINaM, kintviyaM kRSNasya labdhi:, tvaM kRSNena vandito'sItyataH zreSThI tvAM pratyalAbhayat / tato rAgAdirahito DhaNDhaNaH paralabdhirasAviti bhikSAM sthaNDile pariSThApayituM prArebhe / tadAnIM ca 'pUrvArjitAni jIvAnAM karmANi durnirjarANI 'ti sthireNa manasA dhyAyatastasya kevalamutpannam / tato DhaNDhaNamunirnemiM pradakSiNIkRtya devaiH pUjitaH kevaliparSadi niSasAda / bhagavAMzca grAmAdiSu viharan punaH punaretya dvArakAyAM samavAsArSIt / *** athaikadA dvArakAyAM samavasRte prabhau vRSTirjAtA, rathanemimunizca bhikSArthaM bhrAntvA svAminaM pratyAgacchan vRSTyA pIDita ekAM guhAM praviveza / rAjImatI ca prabhuM vanditvA nivRttA sAdhvIbhiH saha vRSTibhayAt palAyitA tAmeva guhAM praviSTA / tatra ca pUrvaM praviSTaM rathanemimandhakAravazAdapazyantI sA vastrANi zoSayituM muktvordhvaM sthitA / rathanemizca vivastrAM tAM dRSTvA kAmArtto'vadat- 'tvaM mayA purA'pi prArthitA, adhunA sambhogAvasaro'sti' / tato rAjImatI svareNa rathanemimupalakSya jhaTityaGgAni gopAyitvovAca- 'kulInAnAM nedamucitaM kartum / tvaM sarvajJasyA'nujaH 199 aSTamaM parva dazamaH sargaH ziSyazcA'si, adyA'pi tava lokadvayavinAzinI buddhiravatiSThate ? ahaM sarvajJaziSyA tavecchAM pUrayituM nA'laM, tvaM cA'nena kAmena bhavasamudre nimaGkSyasi / tayaivaM nirbhatsito bodhitazca rathanemiH pazcAttApaM kurvan sarvAM bhogecchAM tyaktvA tIvraM vrataM pAlayAmAsa / zuddhamanAzca sa prabhoragre tadduzcaritaM samAlocya vatsaraM yAvacchadmasthaH sthitvA kevalaM prApa / atha nemiprabhurvihArakramato raivatakAdriM prApya tatra samavAsArSIt / tataH kRSNaH pAlaka- zAmbAdIn putrAnuvAca- 'prabhA yaH prabhuM prathamaM vanditA tasyeSTamazvaM daasyaami'| tacchrutvA zAmbakumAraH prAtaH zayyAta utthAya gRhe'pi tiSThan nemiprabhuM bhAvato vavande / pAlakazca rAtrAvutthAya hayena gatvA'bhavyatvAt prabhuM hRdyAkrozannavandata / tata: pAlakena darpakAzvaM yAcitaH kRSNaH kenA'dau vandita iti prabhuM papraccha / tataH prabhurAdau pAlakena dravyataH zAmbena ca bhAvato vandito'hamityuvAca / tataH punarapi kimetaditi kRSNena pRSTaH prabhuH 'pAlako'bhavyaH zAmbo bhavya' ityuvAca / tataH kruddhaH kRSNastaM bhAvahInaM pAlakaM nirvAsya zAmbaM yatheSTaM hayaM dattvA mahAmANDalikaM vyadhAt // 10 // iti aSTame parvaNi draupadIpratyAharaNagajasukumAlAdicaritavarNanAtmako dazamaH sargaH // 10 //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 ekAdazaH sargaH athA'nyadA dezanAnte kRSNaH kRtAJjalirnemiprabhuM papraccha'dvArakAyA yadUnAM mama cA'nyakRtaH svayaM kAlavazena vA kSayaH syAt ?' tataH prabhuruvAca 'zauryapurasya bahirAzrame parAzaranAmA tApaso yamunAdvIpe kAJcid nIcakulA kanyAM bheje / tayozca dvaipAyano nAma putro'bhUt / sa parivrAD brahmacArI dAntazca yadusauhRdAt zauryapure nivasan mattaiH zAmbAdyairupadrutaH krodhAd dvArakAM yadubhiH saha dhakSyati / tava ca svabhrAturjaratkumArAd mRtyubhaviSyati' / tato yadubhirjaratkumAraH kulAGgAro'yamityavajJayA dadRze / jaratkumArazca vasudevaputro'haM svabhrAtRhatyAM prayasyA'nyathA kariSyAmIti cintayannutthAya prabhuM natvA tRNayugmadharo dhanurAdAya kRSNarakSArthaM vanamiyAya / kRSNo'pi svAminaM natvA dvArakAM gatvA'narthamUlaM madyapAnaM nyavArayat / sarve janAzca kRSNAjJayA samIpaparvate kadambavanamadhye kAdambaryAkhyAyAM kandarAyAM zilAkuNDeSu purAkRtAni madyAni ttyjuH| ___ atha siddhArtha: sArathirdhAtA ca baladevaM 'puryAH kulasya ca durdazAM draSTuM nA'haM kSama iti mama dIkSArthamanujAnIhI'tyuvAca / tatazca 'devIbhUtastvaM vipadgataM mAM sambodhayeri'tyuktvA balabhadrastaM visRSTavAn / tataH siddhArthaH svAmipAdAnte pravrajya SaNmAsI yAvat tIvra tapastaptvA vipadya divaM yayau / aSTamaM parva - ekAdazaH sargaH itazca purA zilAkuNDe janaistyaktA surA nAnAdruma-puSpa-patrAdipatanAt svAdvI jAtA / tadAnIM ca vaizAkhe mAsi zAmbasya ko'pi puruSo'TaMstatrA''gatastRSArttaH surAM tAM papau / tena pramuditazca madyena carmapAtraM bhRtvA sa gRhaM gatvA zAmbasyopAyanaM dadau / zAmbazca tat pItvA prasannaH kutredaM tvayA labdhamiti pRSTavAn / puruSo'pi tat sthAnamAkhyat / tataH zAmbo dvitIyadine kumAraiH saha kAdambarI kandarAM gatvA bhRtyairAnAyya sarvairjanaiH saha surAM papau / agre ca girau sthitaM dvaipAyanarSi dhyAnasthaM dRSTvA mattAste kumArA: zAmbena nagarI kulaM ca hantaiva munihanyatAmityuktam / tataste leSTubhi: pAdatAGanaizcapeTAbhirmuSTibhizca tADayAmAsuH / mahItale patitaM mRtaprAyaM taM muni vidhAya ca te sarve dvArakAM gatvA svaM svaM gRhaM pravivizuH / ita: kRSNazca caraistajjJAtvA kumArANAmuddaNDatAM zocan sarAmo dvaipAyanaM munimupagamya taM koparaktanetraM dRSTvA sAntvayitumArebhe / kRSNena zamyamAno'pyanupazAntaH sa kRSNamuvAca-'tava sAntvanavacanairalaM, tava putrastADyamAnena mayA yuvAM vinA salokAM dvArakAM dagdhaM nidAnaM kRtam' / tataH zokasantaptaH kRSNaH svagRhaM yayau / dvaipAyanasya nidAnaM ca dvArakAyAM prakaTitam / kRSNazca dvitIyadine 'janA dharmaniratAstiSThantvi'tyaghoSayat / nemiprabhuzca tadAnIM raivatakAdrau samavAsArSIt / kRSNazca tatra gatvA dezanAM zuzrAva / tatra ca viraktAH katipaye pradyumna-zAmbAdayaH kumArAH prAvrajan / rukmiNIjAmbavatyAdyA yadustriyo'pi bhavodvignA pravavrajuH / atha tadAnIM kRSNena pRSTaH prabhuruvAca-'dvaipAyano dvAdaze'bde imAM dvArakAM dhakSyati' / tathA prabhuH pravrajyAlAbhAt khidyamAnaM kRSNamuvAca-'vAsudevAH kRtanidAnatvAt kadA'pi na pravrajanti,
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH te'vazyaM narakaM gacchanti, tvaM vAlukAprabhAM narakaM gamI' / tacchrutvA ca kRSNo'tyantaM duHkhito'bhUt / tataH prabhuH punaruvAca- 'kRSNa ! mA viSIda, tvaM narakAduvRttya martyaH san vipadya vaimAniko bhUtvA cyutvA'tra bharate gaGgAdvArapuranarasya jitazatroH putro'mamanAmato dvAdazo'rhan bhaviSyasi / balabhadrazca brahmalokaM prApya cyutvA martyo bhUtvA vipadya devatvamApya punazcyutvA'tra bharate puruSaH sannutsarpiNyAM tIrthakarasya tava tIrthe mokSameSyati' / evamuktvA nemiprabhustato'nyatra vijahAra / kRSNazca taM natvA dvArakAM yayau / atha kRSNaH puryAM pUrvavadeva dharmArAdhanaghoSaNAmakArayat / dvaipAyanazca vipadyA'gnikumAreSUdapadya pUrvavairaM smRtvA dvArakAmAyayau / tatra ca taponirateSu lokeSu dharmamAhAtmyAdupasargaM kartumakSamazchidrANi pratIkSamANa ekAdazavarSANi yAvat tasthau / dvAdaze varSe prApte ca tapomAhAtmyAd dvaipAyano jito naSTazceti dhyAtvA lokA madyapAnamAMsabhakSaNAdiparAH krIDAparA babhUvuH / tadavasaraM prApya ca dvaipAyano'pi vividhAnutpAtAnakarot / tairaGgAravRSTyAdibhirupasarge rAma-kRSNayorhala-cakrAdIni ratnAni naSTAni / dvaipAyanaHzca digbhyaH kASThAnyAnIya purIM pUrayitvA yadUnAM bAhyAH SaSTiM madhyagA dvAsaptati koTiM caikatrIkRtyA'gnimadIpayat / te sabAlavRddhAH paurAH saMpiNDitA nigaDitA iva padamapi gantuM na zekuH / kRSNazca sa rAmo vasudevaM devakIM rohiNIM ca rathe samAropya dAhabhiyA pratasthe / kintu devena stambhiteSu hayeSvacaliteSu svayaM bala - kRSNau rathamAcakRSatuH / tena ca dhurIdvaye bhagne'pi svazaktyA rathamAkRSya dvAraM ninyatuH / devena pihite dvAre tatkapATaM rAmaH pANiprahAreNa bhaGktvA rathamAcakarSa / tathA'pi ratho dvArAd na aSTamaM parva ekAdazaH sargaH 203 niragAt / tato vasudevAdayazcaturvidhAhArapratyAkhyAnaM kRtvA namaskAraparAyaNAstasthuH / devakRtAgnivarSaNena vipadya ca svargaM yayuH / rAmakRSNau ca puryA bahirjIrNodyAne gatvA dahyamAnAM purIM dadRzatuH / tataH purIdurdazAM draSTumasamarthau tau mitho vicArya 'pANDavAH satpuruSA assAbhiH purA tiraskRtA api prAgupakAraM smRtvA satkariSyantyeve 'ti pANDupurAbhidhAM pANDavapurImuddizya pUrvadakSiNAM dizaM pratasthAte / itazca puryAM jvalantyAM rAmaputraH kuSThAvArakazcaramadeho jRmbhakasureNa pallave deze samavasRtasya nemiprabhoH samIpaM nItaH prAvrajat / prAgapravrajitAH rAma-kRSNAdipalyo nemiM smarantyo vihitAnazanA mRtA: / tatraivaM SaSTirdvAsaptatizca kulakoTayo dagdhAH / evaM SaNmAsyA dagdhA purI jaladhinA plAvitA / *** itazca gacchan kRSNo hastikalpaM puraM prApto rAmAya svabubhukSAM nivedayAmAsa / rAmazca 'tvamatra sAvadhAnastiSTha, vaidhuryaM prAptasya mama veDAmAkarNya zIghramAgaccheH, ahaM tvadarthaM bhaktAnayanAya gacchAmI'tyuktvA purIM praviSTo devAkAra: pauraiH savismayaM dadRze / vahninA dvArakA dagdheti rAmo'yamAyAta iti kiMvadantI loke pravRttA / rAmazcA'GgulIyakaM dattvA kAndavikAd dvividhaM bhojyaM kaTakaM dattvA zauNDikAd dvividhaM madyaM cA''dAya yAvad gopuraM yAti tAvadArakSA vismitA nRpatiM yayuH / tasmin pure ca pANDuputrairhatAvaziSTo'cchadanto dhRtarASTraputro nRpo'bhavat / te ArakSAstamUcuH - 'cauravadayamUrmikAM dattvA bhojyamagrahIt, mUrtyA'yaM balabhadratulyaH' / tacchrutvA'cchadanto baladevaM hantuM
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sabalastatrA''gato gopuraM pyadhAvayat / tato balabhadro bhakta pAne muktvA gajastambhamunmUlya kSveDAM vidhAya zatrUn hantuM pravRttavAn / kSveDAmAkarNya kRSNo'pi dhAvitaH pArSNiprahAreNa kapATau bhaGktvA puraM prAvizat / tadA parighena zatrusainyaM hatvA vazaMgatamacchadantaM nirbhatrtsya taM sve rAjye muktvA purAd bahirgatvodyAne bhuktvA dvAvapi prasthAya kauzAmbavanaM prApatuH / 204 tatra ca tRSArto'smIti kRSNenokto rAmastvamatra sAvadhAnastiSThetyuktvA jalArthaM yayau / kRSNazca jAnorupari pAdaM nyasya pItena vAsasA svamAcchAdya mArgatarumUle supto nidrAM yayau / tatra ca jarAsuto lambakUrcI vyAdho vyAghracarmavasano dhanurdharo mRgayArthaM tatrA''gataH zayAnaM kRSNaM mRgabuddhyA bANena pAdatale jaghAna / kRSNazca vegAdutthAya 'kenAsnAgA ahamanAkhyAyaiva pAdatale viddha:, nA'hamajJAtajJAtinAmadheyaM hatapUrvI, tadbhavAnapi nijaM gotraM nAma cA''khyAtumarhatI'ti jagAda / tato vRkSAntarito lambakUrco jarAsutaH svaM gotrAdikamagAt / tathA 'nemivacaH zrutvA kRSNarakSArthamahamihA''gamaM, dvAdazAbdAnIha mama vyatItAni, iha kadA'pi manuSyo na dRSTaH, tvaM svaparicayaM dehI' tyuvAca sa jarAsutaH / tataH kRSNa uvAca-'bhrAtar ! ehi, yadarthe tvaM vanavAsyabhUH sa te bhrAtA kRSNo'haM tava prayAso vRthA jAta:' / tacchrutvA cA''zaGkita jarAsutastatrA''gatya kRSNaM dRSTvA mUcchitaH kathamapi labdhasaMjJaH karuNaM rudan kimihA''gata iti kRSNaM papraccha / kRSNazca dvArakAdAhAdikaM sarvaM vRttAntaM kathayAmAsa / tato vilapantaM muhurmuhuH svaM nindantaM ca jarAsutaM kRSNa uvAca bhavitavyatA durlaGkhyA, yaduSu tvamevaiko'vaziSTo'si, ciraM jIva itaH satvaraM yAhi, anyathA rAmo aSTamaM parva ekAdazaH sargaH 205 madbadhakrodhAt tvAM hanyAt / mamA'bhijJAnaM kaustubhaM gRhANa, pANDavAn vraja, sarvaM vRttAntaM tebhyo nivedayeH, te tava sahAyA bhavantu / tvayeto viparItaiH padaiH kazcidadhvA gantavyaH, yathA padAnusArI rAmastvAM na prApnuyAt / madvAcA sarvAn pANDavAdIn kSamayeH' / evaM kRSNena punaH puna: pratibodhitaH sa kRSNapAdAccharamAkRSya kaustubhamAdAya yayau / gate jarAsute ca pAdavraNapIDitaH kRSNaH prAJjalirudaGmukho namaskAraM japan tRNanirmite saMstare pUrvavadeva jAnorupari pAdaM nyasya vastreNa zarIramAcchAdya dadhyau - 'prabhurnemiH pradyumnAdayaH kumArA rukmiNyAdayazca matstriyo dhanyAH, ye gRhavAsaM parityajya bhavacchedakaM vrataM jagRhu:' / evaM cintayatazca tasya sarvato'GgAnyabhajyanta vAyuzcukopa, tRSAdipIDitazca bhrazyaccaitanyaH kRSNaH punaracintayat- 'ahaM janmata: kenA'pi na parAbhUtaH, kintu dvaipAyanena durdazAM nItaH / adhunApi cet sa prApyate, tadedRzo'pyutthAya taM nAzayAmi, ko'pi taM rakSituM kSamo na syAt' / evaM raudradhyAnagataH kRSNaH samAptavarSasahastrajIvito vipadya nikAcitaiH karmabhistRtIyaM narakaM prApa / tasya ca kaumAre SoDazAbdAni, mANDalikatve SaTpaJcAzadvarSANi jaye'STau varSANi, ardhacakritve ca viMzatyadhikanavazatAni varSANi vyatItAni // 11 // iti aSTame parvaNi dvArakAdAha-kRSNAvasAnavarNanAtmakaH ekAdazaH sargaH // 11 //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH sargaH atha balarAmaH kamaladalapuTe jalamAdAya satvaraM kRSNasamIpamAgataH 'supto'sAviti kSaNaM tUSNIM sthitaH tadA sa kRSNA makSikA dRSTvA kRSNamukhAd vastramAkSipya bandhuM mRtaM jJAtvA mUcchitazchinnamUlastaruriva bhUmau papAta / kathaJcillabdhasaMjJazcotthAya sarvaprANibhayaGkaraM siMhanAdaM kRtvovAca- 'yena sukhasupto mamA'nujo hataH sa svaM prakaTayatu' / ko nAma suptapramattAdiSu prAharedityevamAkrozaMzca vanaM bhrAntvA punaH kRSNamupagatyA''liGgya 'hA kRSNa ! kva mAM vihAya gato'sItyevamAdikaM bhRzaM vilalApa / tatra rudaMzca tAM rAtrimativAhya prabhAte'pyuttiSTha bhrAtariti vadannanutiSThantaM taM snehAt skandhe samAropya giri vanAdiSu babhrAma / evaM sa kRSNazarIraM puSpAdibhirarcayan SaNmAsAn vyaticakrAma / atha tasminnevaM bhramati varSAkAle samAgate devabhUyaM gataH siddhArthastamavadhinA dadarza / mRtaM bhrAtaraM mohAd vahantaM bodhayAmIti vicArya vipadi mAM bodhayeriti purA rAmakRtAM prArthanAM ca smRtvA gireravatarantaM prastaramayaM rathaM vicakre saH / sa rathazcoccAvacAd girikhaNDAt patitvA same bhUbhAge bhagnaH / devazca kuTumbiveSastaM rathaM sandhAtuM pracakrame / tato rAmastamuvAca- 'yo ratho viSamAdetya same bhagnastaM kiM mauyAt sandhitsasi ?" aSTamaM parva dvAdazaH sargaH 207 tato deva uvAca- 'raNasahastreSvahato yuddhaM vinA mRto jano yadi jIvet tadA'yaM me rathaH sajjo bhavet / evamuktvA sa deva upale kamalamAropayitumArebhe / tato rAmeNa 'kimazmani nalinI prarohatI'tyukto deva uvAca - 'yadA tavA'nujo jIviSyati tademA nalinyo'pi prarokSyanti' / tataH punaH kiJcidagre gatvA sa devo dagdhaM taruM siJcan balena 'kiM dagdho vRkSaH siktaH prarohatI 'tyuktastava skandhasthitaM zavaM jIvecced dagdhastarurapi prarokSyatI' tyuvAca / punarapi sa devo'gre gopAlako bhUtvA gozavasya mukhe nUtanA dUrvA: prakSeptumArebhe / balazca 'mUDha ! mRtA gauH kathaM dUrvAzcariSyatI' tyuvAca / tadA devena yadA tavA'nujo jIviSyati tadeyaM gaurapi dUrvAzcariSyatI' tyuvAca / tato rAmo dadhyau - 'kiM mamA'nujaH satyaM mRtaH ? ete sarve kuTumbiprabhRtayaH pRthak pRthaksamAnArthameva vAkyaM vadanti' / devazca balasya taccintitaM jJAtvA sadyaH siddhArtharUpo bhUtvA'bravIt- 'tava sArathireSa siddhArtho'haM tvadAjJayA pravrajya devo bhUtvA prAk tvatprArthanayA tvAM bodhayitumAgato'smi / nemiprabhuNA purA jarAsutAt kRSNasya vadhaH proktaH, tat tathaivA'bhUt / jarAkumArazca kRSNena nijAbhijJAnaM kaustubhaM dattvA preSitaH pANDavapuramagAt' / tato rAma uvAca-'siddhArtha ! sAdhu tvayA'haM bodhitaH, sAmprataM zokasantaptaH kiM karomi ?' tataH siddhArtha uvAca- 'tavA'taH paraM pravrajyaiva yujyate' / tato baladevastadvacaH pratipadya tena devena saha kRSNazarIrAgnisaMskAraM sindhusaGgame cakAra / atha nemiprabhurapi pravivrajiSu rAmaM jJAtvA zIghramekaM vidyAdharamRSiM praiSIt / balazca tatpArzve pravrajya tuGgikAzikhare gatvA tIvraM tapazcacAra, siddhArthazca rakSako'sthAt / anyadA ca mAsapAraNake
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH kvA'pi pure pravizan kayA'pi sabAlayAstriyA kUpakaNThasthayA dRSTaH / rAmadarzanAkRSTacittayA ca tayA ghaTasthAne svaputrakaNTha eva rajjuM baddhvA svasutaH kUpe prakSeptumArabdhaH / balazca tad dRSTvA'narthakRtaM svarUpaM nindan 'ataH paraM purAdiSu na pravekSyAmi, kintu vana eva kASThAdihAribhyo bhikSayA pArayiSyAmi / evaM nirNIya tAM striyaM bodhayitvA vanaM gatvA mAsikAdikaM dustapaM tapastepe sa balaH / tathA tRNa-kASThAdihAribhirAnItaM dattaM ca prAsukaM bhakta - pAnAdi gRhItvA'pArayat / 208 atha te kASThAdihArakAH svAn rAjJo 'devarUpaH ko'pi puruSo vane tapazcarannastI'tyUcuH / te cA'smadrAjyalipsayA ko'pi tapaH karoti, mantraM vA sAdhayatI' tyAzaGkya gatvA taM hanma iti nirNIya ca yugapadeva te sarvasainyena saha mune rAmasya samIpamAgatAH / sadA sannihitena devena vikRtAn bhayaGkarAn siMhAn dRSTvA ca vismitAste balaM praNamya yathAgataM yayuH / balazca tatprabhRti narasiMha iti khyAto'bhUt / tathA vane tapaH parAyaNasya tasya dharmadezanayA vAsitA vyAghrAdayo'pi prANinaH prazamaM prAptAH / te ca kAyotsargAnazanAdikaM vidadhAnA mAMsAhArAd nivRttAH ziSyA iva rAmamuneH pAripArzvakA babhUvuH / atha rAmasya prAgbhavasambandhI ko'pi jAtismaro hariNaH saMvignaH sadA tasya sahacaro'bhavat / sa rAmamunimupAsya vane samAyAtAn sAnnAn kASThAdihAriNo'nviSya rAmaM nivedayati sma / rAmazca taduparodhena dhyAnaM pArayitvA bhikSAyai nirgacchati sma / ekadA ca tatra vane rathakArAH samAgatA: uttamAn bahUn vRkSAMzcicchiduH / rAmazca hariNena tannivedito dhyAnaM pArayitvA teSu bhoktumupaviSTeSu aSTamaM parva dvAdazaH sargaH 209 mAsapAraNe bhikSArthamAyayau / rathakArazca rAmaM prekSya prasanno 'vane'pi kalpavRkSa iva ko'pi munirapratimarUpatejA atithirlabdha' iti svaM kRtArthaM manyamAnaH praNamyA'zana - pAnAni pratyalAbhayat / tato rAmo dadhyau - 'ko'pyayaM sanmatiH zrAddhaH, yat svargaphalaM karmA'rjituM me bhikSAM dAtumudyato'sti / mayA bhikSAyAmagRhItAyAmetasya sadgaterevA'ntarAyaH kRtaH syAditi bhikSAM gRhNAmi / evaM vicArya sa rAmamuniranicchannapi dayAlutayA tato bhikSAM jagrAha / tata UrdhvamukhaH sAzrunetro mRgo muniM rathakAraM ca pazyan dadhyau'nirIho'pi prabhurdayAlutayA rathakAramanvagrahIt, rathakArazcA'yaM dhanya yena svAmI bhaktAdyaiH pratilAbhitaH, mAmanIdRzaM mandabhAgyaM dhik' / evaM triSu dharmadhyAnapareSu sthiteSu vRkSo'rdhacchinno vaarito'ptt| tena ca te trayo'pi vipannAH padmottaravimAne brahmaloke devA abhUvan / *** atha balabhadro'bdazataM vrataM pAlayitvA divaM gato'vadhinA tRtIyanarakasthaM kRSNaM dRSTvA vaikriyazarIreNa bhrAtRsnehAt tatra va kRSNamAliGgyovAca-'ahaM tava bhrAtA rAmo brahmalokAt tvAM trAtumAgato'smi, vada, kiM te priyaM karomi / evamuktvA rAmaH kRSNaM pANinA gRhItvoddadhre / sa ca pANitaH zIrNo bhUtvA pAradavad bhUmau patitvA militAvayavo jAtaH / tathA kRSNa AliGganAt kathanAduddharaNAcca rAmamupalakSyotthAya sasambhramaM namazcakAra / tato rAma uvAca- 'neminA duHkhAntaM viSayasukhaM yaduktaM tat tavA'dhunA pratyakSam / tvAM karmArttaM svargaM netumahaM na zaktaH, tat tava prItaye iha tava samIpa eva tiSThAmi /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 amummmmmmmmmmmmmm 211 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tataH kRSNa uvAca-'bhrAtaH ! tvayA'tra sthitena kim ? mamopArjitaM nArakAyurbhoktavyameva / yad neminA mama narakagamanakathanAvasare mitrANAM glAni: zatrUNAM ca harSo'bhUt tad narakAdapi duHkhAya / tato bharataM gaccha, tatra cakrAdisahitaM mAM lAGgalAdisahitaM svaM ca pade pade vimAnasthaM darzayeH, yena rAma-kRSNAvanazvarau svecchAvihAriNAviti pUrvApavAdanirAsako loke praghoSa: syAt' / tato rAmastat prapadya bharataM gatvA tathaiva cakAra / tathA lokAnUce-'bhavanta AvayoH pratimA devatA buddhyA pUjayata / AvAmeva sRSTisthityAdisamarthau svargAdAyAvo yAvazca' / lokAzca tadvANyA tathaiva cakruH / sa devazca pratimApUjakAnAM mahatI sampadaM dadau, yena nikhilo lokastathA kartuM pravavRte / evaM bhrAtRvacaH pAlayitvA sa rAmasaro vimanA brahmalokaM jagAma / / itazca jarAputraH pANDavAn prApya kaustubhamarpayan dvArakAdAhAdivRttAntamAkhyat / tajjJAtvA ca te pANDavA varSaM yAvad rudantaH zokamagnAH kRSNasya pretakAryANi cakruH / nemiprabhuzca tAn pravivrajiSUn jJAtvA munipaJcazatyA parivRtaM jJAnacatuSTayadharaM dharmaghoSamuni prAhiNot / pANDavAzca jarAsutaM rAjye nyasya draupadyAdibhiH saha pravrajya sAbhigrahaM tapazcakruH / dvAdazAGgadharAste viharantaH pANDavA utkaNThayA nemijinaM nantuM pratasthire / aSTamaM parva - dvAdazaH sarga: catvAriMzatsahastrANi, caturdazapUrvadharANAM catuHzatyavadhijJAninAM paJcadazazatAni, vaikriyalabdhimatAM kevalinAM ca tAvanti, manaHparyayiNAmekaM sahasraM, vAdalabdhimatAmaSTauzatAni, zrAvakANAM navaSaSTisahasrasahitaM lakSamekaM, zrAvikANAM caikonacatvAriMzatsahasrasahitA trilakSI ca parivArA abhavan / ____ athedRzaparivAraparivRttaH surAsurAdisevita: prabhunirvANasamayaM jJAtvA raivatakAdi prApya devaivikRte samavasaraNe dezanAM vyadhAt / tayA dezanayA ca prabodhaM prAptA janAH pravavrajuH zrAvakatvaM ca prapedire / tataH prabhuH sAdhUnAM SaTtriMzadadhikapaJcazatyA saha mAsikaM pAdapopagamanamanazanaM prapadya tvASTrage vidhau zailezIdhyAnamAsthito'SADhazuklASTamyAM tairmunibhiH saha paramaM padaM prApa / pradyumnAdyAH kumArA: kRSNamahiSyaH prabhorbandhavazca rAjImatIprabhRtayo'nyA api ca vatinya paramaM padaM prApuH / rathanemizca gehe'bdhAnAM catuzzatI chAdmasthye varSa kaivalye ca paJcazatyAyuH / tapodhanA rAjImatyapIdRzAyuvibhAgavatI / zivA-samudravijayau mAhendraM kalpaM yayuH / anye cA'pi yadavo devatvaM prApuH / nemiprabhozca kaumAre trivarSazatI chadmastha-kevalayozca saptavarSazatIti militvA'bdasahasramAyuH / zrInamijinanirvANAcca varSANAM paJcasu lakSeSvatikrAnteSu nemijinanirvANamabhUt / zakrAdyA devAzca prabhoH zarIrAgnisaMskAraM yathAvidhi vidhAya yathAyogyaM prabhodaSTrAdikaM ca jagRhuH / zakrazca svAmizarIrAgnisaMskAravaiDUryazilAyAM nemiprabhorlakSaNAni nAma ca vajreNa lilekha / tathA tatra nemijinapratimAsanAthaM caityaM ca kArayAmAsa / evaM sarvaM vidhAya zakrAdyAH svaM svaM sthAnaM yayuH / itazca nemiprabhumadhyadezAdau vihRtyodIcyAM gajapurAdiSu vijhaar| hrImantaM giriM gatvA mlecchadezeSu bahUn nRpA-'mAtyaprabhRtInabodhayat / punazca hImantaM girimetya kirAtadezeSu vihRtya dakSiNApathe vijahAra / AkevalAdevaM viharataH prabhoH zramaNAnAmaSTAdazasahasrANi, sAdhvInAM
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH itazca pANDavA hastakalpaM puraM prApuH / 'ito dvAdaza yojanAni giriH, prabhAte tatra nemijinaM dRSTvA mAsikapAraNaM kariSyAmaH' / evaM mitho vadantastatra pure lokairnemiprabhoH sAdhubhiH saha nirvANaM jJAtvA zokamagnA vimalAdriM yayau / tatrA'nazanaM prapadya kevalaM prAptAH pANDavAH zivaM yayuH / draupadI ca brahmalokaM jagAma / dvAviMzo'rhannatha ca navama: zArGgabhRt sIrapANistadvairI cetyatulamahasa: kIrtitAH parvaNIha / catvAro'pi pravacanadizaM samyagudvIkSya yeSAmekaiko'pi zrutipathagato vismayAya trilokyAm // 1 // iti aSTame parvaNi baladevasvargagamana-neminirvANa-pANDavanirvANavarNanAtmako dvAdazaH sargaH // 12 // iti kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryaviracitatriSaSTizalAkApuruSacaritasya tapogacchAdhipati-zAsanasamrATa-bAlabrahmacAri-zrIkadambagiritAladhvaja-rANakapura-kAparaDAdyanekatIrthoddhArakAcAryavarya zrImadvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkArasamayajJa-zAntamUrtyAcAryavaryazrIvijayavijJAnasUrIzvarapaTTadharasiddhAntamahodadhi-prAkRtavizAradAcAryavaryazrIvijayakastUrasUrIzvaraziSyaratnaprakhyAtavyAkhyAtR-kaviratna-zrIvijayayazobhadrasUrIzvaraziSyaratna ___zrIvijayazubhaGkarasUrIzvarakRte gadyAtmakasAroddhAre aSTamaparvaNi samAptaM zrIariSTanemi-kRSNavAsudeva-balabhadrajarAsandhaprativAsudevacaritapratibaddhamaSTamaM parva // 8 // // aham // // zrInemi-vijJAna-kastUra-yazobhadrasUrisadguruvarebhyo namaH // triSaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH zrIbrahmadattacakri-pArzvanAthacaritapratibaddhaM navamaM parva zrIbrahmadattacakricaritam prathamaH sargaH atha jambUdvIpe bhArate sAketanagare candrAvataMsanRpasya municandro nAma putro bhArebhyo bhAravAhIva viSayebhyo virakto muneH sAgaracandrasya samIpe vrataM lalau / sa caikadA pravrajyAM pAlayan guruNA saha viharan bhikSArthaM grAmaM praviSTavAn / yUthabhraSTo hariNa iva ca sArthabhraSTo vanaM paryaTan kSuta-tRTparIto glAnazcatubhirgopairbAndhavairivopacaritaH / sa ca teSAM pratibodhAya dharmadezanAM dadau / te ca catvAraH prabuddha: pravrajya zamasampannA vrataM ceruH / tatra dvau dharmajugupsAM cakratuH / tAdRzAvapi ca tAvanyAvapi ca dvau ca tapaHprabhAvAd divaM jagmuH / atha tau dvau dharmajugupsako cyutvA dazapure zANDilyadvijasya jayavatyAM dAsyAM yugmarUpau sutau bhUtvA kramAd yauvanaM prAptau
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pitrAdiSTau dAserakatvAt kSetraM rakSituM jagmatuH / tayostatra rAtrau zayAnayozceko vaTakoTarAd niHsRtyaikena viSadhareNA'hinA daSTaH / tato'nyo'pi sanveiSaNAya bhramaMstenaiva sarpeNa duSTena vairAdivA''zu daSTaH / tatastau cikitsAmaprApya vipannau kaliJjaragirizikhare mRgau bhUtvA vardhamAnau mRgyA jananyA saha carantau vyAdhenaikena bANena hatau kAladharma prAptau / tato gaGgAyAM rAjahaMsyA yugmarUpau sutau jAtI krIDantau jAlikena jAlena dhRtvA grIvAM moTayitvA hatau / ___atha tau vArANasyAM bhUtadattAkhyasya mahebhyasya mAtaGgapateH sutau citra-sambhUtanAmAnau jAtau / tau ca mitha: snigdhau kadA'pi viyuktau nA'bhUtAm / tadAnIM ca vArANasyAM zaGkhanAmno nRpasya namucirnAma saciva AsIt / ekadA ca so'kSamye'parAdhe jAte nRpeNa guptaM bhUtadattasya vadhAya samarpitaH / sa ca namucimuvAca-'tvAM guptaM rakSAmi, yadi tvaM bhUmigRhastho mama putrau pAThyasi' / namucizca tasya mAtaGgapatestadvaco jIvitArthI svIcakAra / tathA sa citra-sambhUtau vicitrAH kalA: zikSayAmAsa / mAtaGgapatipalyA'nuraktayA reme ca / tajjJAtvA bhUtadattena hantumArabdhaH sa citra-sambhUtAbhyAM jJAtvA dUreNa dakSiNasyAM jIvanapUrvakamapasAritaH / tato nirgatya ca namucirhastinApura gatazcakriNA sanatkumAreNa svasacivaH kRtaH / / ___ itazca citra-sambhUtau prAptanavayauvanAvapratimarUpau gAyantau vAdayantau nATyantau ca svagAndharvavidyayA lokAnAM mano jahatuH / ekadA ca tasyAM nagaryAM madanotsave jAte saGgItamanoharANi paurANAM carcaryAkhyagAyanAni pravRttAni / tatra ca citra-sambhUtayorapi carcapravRttAyAM tadAkRSTAH paurA mRgA iva tatraiva samIyuH / tataH kenA'pi 'mAtaGgAbhyAmAbhyAM gItenA''kRSya sarvaH paurajano nija iva navamaM parva - prathamaH sargaH malinIkRtaH', iti nivedito rAjA''nayormAtaGgayoH kvacidapi pravezo na dAtavya' iti sAkSepaM purAdhyakSamAdikSat / tataH prabhRti ca to purAd dUreNaiva tasthatuH / punazcaikadA kaumudImahotsave pravRtte tau nRpAjJAmulladdhyA'jitendriyau nagarI praviSTAvutsavaM prekSamANau sarvAGga vastreNA''vRtya dasyuvacchannaM channaM vicaratuH / tatra ca kroSTuraveNa kroSTeva pauragItena hatAzayau bhavitavyatAyA alaGghanIyatvAt tArasvareNa gAtuM pravRttau / tayoH zrutipriyaM gAnamAkarNya taruNaiH paurairmakSikAbhirmadhucchatramiva tau citra-sambhUtau parivAritau / kAvimAviti jJAtuM ca lokairhatAvaguNThanau tau 'are ! imau tAveva mAtaGgAvi'ti sAkSepaM nirbhatsitau / tadA nAgarairyaSTibhirmuSTibhirleSTubhizca kuTyamAnau gRhAt kukurAviva namrakandharau puryA nirgatau pade pade tADyamAnau kathamapi gambhIrodyAnamIyatuH / tatra dvAvapi dadhyatuH-'no jJAtidUSaNaM dhik, ahinA paya ivA''vayoH kalAdikaM jJAtvA dUSitam / tadanarthagRhaM vapustRNavat kvacit tyAjyameva' / evaM nizcitya mumUrSu tau dakSiNAM dizaM pracalitau dUraM dezaM prAptAvuttuGgaM giriM dRSTvA bhRgupAtecchayA tamArohantau tatra girau guNarAzi muni dRSTavantau / taM girizikharasthaM muni dRSTvA ca tau sadyastApavimuktAvazrUNi vimuJcantau tanmuneH pAdayoH petatuH / muninA ca dhyAnaM samApya 'kau yuvAM, kimIhA''gatAvi'ti pRSTau ca tau sarva svavRtAntamAcakhyatuH / tato muniruvAca-bhRgupAtena zarIrameva nazyati, azubhaM hi naikajanmArjitaM na kSIyate / yadi yuvayorvapustyAjyameva tadA janmaphalaM svargApavargasAdhanaM vratameva gRhNItam' / tasya muneruktadezanayA prabuddhau tau tatraiva dIkSAM gRhItvA'dhIyAnau krameNa gItArtho jAtI
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM parva - prathamaH sargaH sahajadayAlubhyAM tAbhyAM munibhyAM sa namuciH sarpo garuDAdiva rAjJo mocitaH / vadhyo'pi sa munizAsanAd rAjJA mukto nirvAsitazca / atha cakriNaH strIratnaM sunandA catuSSaSTisahasraiH sapatnIbhiH saha tau munI vanditumAgAt / tasyAH pAdau praNamantyAH kezasparzana sambhUtamuniH pulakito jAtaH / tataH sAntaHpure nRpe vanditvA gate rAgapIDitaH sambhUtamuniH asya duSkarasya tapasaH phalena bhAvijanmanyahaM strIratnapatirbhUyAsamiti nidAnamakarot / citrasAdhunA ca nidAnadoSadarzanAdinA bahudhA bodhyamAno'pi sambhUtamuniviSayAsaktebalavattvAd nidAnaM na jahau / tatastAvanazanaM nirvAhyA''yuHkSaye saudharme surAvabhUtAm / 216 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH SaSThA'STamaprabhRtitapobhiH pUrvakarmabhiH sahaiva zarIraM sAdhayantau grAmAdiSu viharamANau hastinApuraM prApatuH / tatra bahirudyAne duzcaraM tapazceratuzca / athA'nyadA sambhUtamunirmAsakSapaNapAraNe pure praviSTo mArge namucimantriNA dRSTaH / tato namucirdadhyau-'mAtaGgaputra ayaM munirmavRttaM' khyApayiSyati, tadayaM yAvad na mavRtaM khyApayati tAvadenaM nirvAsayAmi' / evaM vicintya sa pattIn nyayojayat / taizca lakuTaiH kuTyamAnaH sa munistvaritaM tato'pAsarat / tathA'pi tairamucyamAnazca zAnto'pi sa kupitavAn / tatazca tanmukhAt samantAdUSmasantatinirIyAya / jvAlAjAlajaTilA tejolezyA prAdurbhUtA / tato bhItAH paurA atikruddhaM tejolezyAdharaM taM muni prasAdayitumAjagmuH / nRpaH sanatkumAro'pi lokAt tadvRttaM jJAtvA tatra samAyayau / atrA'ntare citro'pi taM muni sAntvayituM tatrA''gAt / munizca teSAM sAntvavacanaiH payaHpUrairdAvAnala iva sadya eva zamaM jagAma / lokAzca taM natvA vanditvA kSamayitvA ca nyavarttanta / citramunizca taM sambhUtamunimudyAnamanayat / tato bhikSATanaM vyasanakAraNamiti vicArya tau munI saMlekhanAM kRtvA caturvidhAhArapratyAkhyAnaM cakratuH / ___ atheto rAjJA sAdhu ka upadrutavAniti jijJAsite mantrikRtyamidamiti jJAtvA dhyAtam-'yo'rdhyAnapi nA'rcayati, pratyuta pIDayati, so'vazyaM pApiSTha' iti / tataH kruddhaH sa nRpo dasyuvad bandhayitvA parasyA'pi zikSA yathA syAditi baddhameva taM namuciM puramadhyena sAdhusamIpamanayat / tatra gatvA ca sa nRpastau munI avadanta / munI api dakSiNaM karamutthApya mukhavastrikAcchAditamukhAvAziSaM dadatuH / tato nRpaH sanatkumArastAdRzaM namucimadarzayat / tataH atha prathamaM citrajIvazcyutvA purimatAlAkhye pure mahebhyaputro'bhavat / sambhUtajIvazca kAmpIlyapure brahmanRpasya culanIdevyA bhAryAyAH kukSAvavAtarat / samaye pUrNe ca caturdazamahAsvapnasUcitamahattvaH svarNavarNaH saptadhanUnnatastasyAH putro jajJe / brahmanRpazca tasya brahmadatta ityabhidhAM cakAra / sa ca brahmadatto dine dine candrakaleva vavRdhe / tasya ca brahmanRpasya brahmaNazcatvAri mukhAnIva catvAri priyamitrANyabhUvan / teSvekaH kAzibhUpatiH kaTako, dvitIyo hastinApurezaH kaNerudattastRtIya: kozalezo dIrghazcaturthazcampeza: puSpacUlakazca / te paJcA'pi militvA snehAdekaikasya gRhe varSamadhivasanti sma / ekadA ca brahmanRpanagare te catvAraH samAyayuH / teSAM vividhaM ramamANAnAM ca kiyAnapi kAlo vyaticakrAma / brahmanRpazca
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH brahmadattasya dvAdazasu varSeSu pUrNeSu ziraH pIDayA vipannavAn / kaTakAdayazca tasyaurdhvadaihikaM kRtvA dadhyuH - 'yAvad brahmadatto bAlastAvadasmAsvekaiko'tra varSe varSe prAharika iva rakSako'stu' / tato dIrgho mitrarAjyaM rakSituM tatra niyuktaH / anye ca trayo yathAsthAnaM jagmuH / dIrghazcA'dIrghadarzI brahmaNo rAjyasampadaM svacchandaM bubhuje / aizvaryamadamattazca sa ciragUDhaM kozaM mArgayAmAsa / prAkparicayAzcA'ntaHpuraM saJcacAra / culanIdevyA saha ciraM narmA'karot / tAvubhau ca lokamaryAdAmatItya sukhaM vilesatuH / 218 atha kiyatyapi kAle gate brahmamantrI dhanustayorduzceSTitaM jJAtvA'yaM rakSako bhakSakaH san brahmadattakumArasyA'niSTaM mA kArSIditi vimRzya varadhanusaMjJaM svaputraM dIrghasya tadvRttaM jJApayituM brahmadattaM sevituM cA''dizat / brahmadattazca mantriputreNa sarvaM vRttaM jJAtvA zanaiH pravRddhakopaH kAka - kokile gRhItvA mAtuH samIpaM gatvA 'vadhyau varNasaGkarAvetAvanyamapi cedRzaM haniSyAmI' tyuccairuvAca / dIrgheNa ca 'kAko'haM tvaM ca kokiletyAvAmasau hantumicchatIti proktA ca 'bAlavacanAd mA bhaiSIriti culanyuvAca / anyadA ca bhadragajena saha mRgagajaM nItvA kumArastayorvadhasUcakaM vacanaM prAgvadeva sAkSepamuvAca / tato dIrghaH sAbhiprAyaM bAlavacanamityavadat / calanI ca tadupekSitavatI / tato'nyadA brahmadatto haMsyA saha bakaM baddhvovAca- 'anayA sahaiSa ramate tataH kasyA'pIdRzaM na sahiSye' / tato dIrghazcalanImuvAca- 'evamuktyA kumAro vardhamAnakrodho'numIyate tadayamavazyamAvayorvighnAya bhaviSyati, tasmAd yAvadayaM kavacaharo na jAyate tAvadeva viSavRkSavadunmUlanIyo'sau' / navamaM parva prathamaH sargaH 219 tatazcalanyuvAca- 'pakSiNo'pi svasutAn rakSanti, ayaM ca rAjyadharaH putraH kathaM vihanyate' / tato dIrgho'vadat- ayaM putrarUpastava kAlaH mA zucaH, mayi sati tava putrA na durlabhA:' / tatazcalanI tadvAkyamamanyata / tathA sA'mantrayat-'ayaM vivAhya vAsAgAracchalena lAkSAgRhe neyaH, suSupte ca tasmin rAtrAvagniH prajvAlanIyaH' / evaM mantrayitvA tAbhyAM puSpacUlasya kanyA vRtA / vaivAhikI sarvA sAmagrI copakalpitA / mantrI dhanuzca tayoH krUramAzayaM vijJAya kRtAJjalirdIrghamuvAca- 'mama putro varadhanuryogyastvadAjJAkAryastu, ahaM vRddho'zaktastvadAjJayA gatvA kvacidanuSThAnaM karomi / tato dIrgho 'mAyAvyayamanyatra gataH kamapyanarthaM kurvIte 'ti manasi zaGkitvA'lakSitabhAva uvAca - 'atraiva yAgAdinA dharmaM kuru, anyato mA gAH, sadvRkSairvanamiva bhavAdRzaireva rAjyaM zobhate' | tataH sumatirdhanurgaGgAtIre satramaNDapaM kArayitvA pAnthAnAM kRte'navacchinnaM satraM pravarttayAmAsa / tathA nijapuruSairjatugRhAvadhi dvikrozAM suraGgAM kArayAmAsa / tathA sarvamidamatratyaM vRttAntaM dhanurguptalekhena puSpacUlamajJApayat / puSpacUlo'pi buddhimAMstajjJAtvA svaputryAH sthAne haMsyA: sthAne bakImiva svadAsIputrIM preSayAmAsa / sA ca purIM vizantI bhUSaNAdyaiH pauSpacUlIti lokairlakSitA / culanI ca mudA tAM brahmadattena paryaNAyayat / sAyaM ca sarvaM lokaM visRjya culanI savadhUkaM kumAraM lAkSAgRhe vAsArthaM preSayat / atha kumArazca tayA vadhvA saha tadgRhaM gatvA mantriputreNa vArtAbhirardharAtraM vyaticakrAm / culanyAdiSTapuruSaizca prerito'gnirvA
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sagRhe prajajvAla / dhUmaughe sarvataH prasarati vahnau pravardhamAne ca brahmadattena kimetaditi pRSTo mantriputrazculanyAH sarvaM duzceSTitamAkhyAyovAca-tvAmitaH sthAnAdanyatra netuM matpitrA satragRhagAminI suraGgA dApitA'sti / tadatra pASNiprahAreNa suraGgAmukhamudghATyA'dhunaiva praviza / tataH sa brahmadattastathA kRtvA samitra: suraGgAyA nIrIya tadante dhanamantriNA sthApitAvazvAvadhiruyantau palAyAmAsatuH / athA'zvau krozavat paJcAzadyojanI paJcamadhArayA gatvA gatAsU babhUvatuH / tatastau pAdacAreNa koSThakAkhyaM grAmaM nikaSA prApatuH / tatra ca brahmadattaM kSut-tRSArtaM jJAtvA kSaNaM pratIkSasvetyuktvA mantriputro grAmAd nApitamAhUtavAn / brahmadattazca mantriputreNa prerito vapanaM kArayitvA zikhAmAtramadhArayat / tata: kaSAyavastrANi paridhAya kaNThe varadhanudattaM yajJopavItaM ca dhArayAmAsa / tathA mantriputro brahmadattasya zrIvatsalAJchanaM vakSaH paTena pidadhe / mantriputrazca svasyA'pi veSaparivartanaM cakAra / atha grAmaM praviSTau dvAvapi kenA'pi vipreNa bhojanAya nimantritau sAdaraM bhojitau ca / brAhmaNI ca kumArasya mastake'kSatAn vikIrya vastrayugaM devItulyAM kanyAM ca dttvttii| nivArayati mantriputre ca dvija uvAca-'mameyaM kanyA guNagrAmasamagrA bandhumatI', asyA amuM vihAya nA'nyo yogyo varaH / nimittajJA asyAH patiM cakriNamUcuH / so'yameva yatastairevoktaM-'paTTagopitazrIvatsalAJchano yastava gRhe bhokSyate, tasmai svakanyA deyA' / tatastayA brahmadattasya tayA vivAho jajJe / kumArazca tAM rAtri tatra vAsaM vidhAya bandhumatImAzvAsyA'nyato yayau / navamaM parva - prathamaH sargaH .......221 atha prAntagrAmaM prApya tAvazRNutAm-'dIrgheNA'dhibrahmadattaM sarve mArgA rodhitA:' / tatastAvutpathena prasthitau mahATavIM prApatuH tatra ca tRSArtaM kumAraM vaTavRkSatale muktvA varadhanurvegena jalArthaM jagAma / dIrghaniyuktaiH puruSaizca varadhanurayamityupalakSya kruddhaH kukuraiH zUkarazAvaka iva niruddho baddhazca varadhanurbrahmadattAya palAyasveti saMjJAmakArSIt / tataH palAyitazca kumAro vanAntaraM gatastRtIye divase'grata ekaM tApasaM dRSTvAn / tena ca 'bhagavan ! | kutra va Azrama' iti pRcchan kumAro nijAzramapadaM prApitaH / tatra taM praNamantaM dRSTvA kulapatiruvAca-'vatsa ! tvamati madhurAkRtiH tavA'trA''gamane ko hetuH / tato vizvasto brahmadatto nijaM sarvaM vRttAntamAkhyat / ___ tato hRSTaH kulapatiH sagadgadamuvAca-'tava piturlaghubhrAtA'haM, tato yathAsukhamatra tiSTha, tavaitad gRham' / tataH sa tatrA''zrame'tiSThat / tadAnIM ca varSAkAlo'pi prAptaH / tatra nivasaMzca sa kumAraH sarvANi zAstrANi zastrANyastrANi cA'dhItavAn / atha prAvRTkAle'tIte ca phalAdyarthaM vanaM pracalitena tApasena saha kulapatinA vAryamANo'pi kumAro'gAt / tatastato bhramaMzca kariNo viNmUtraM dRSTvA'dUrata eva taM sthitamanumAya tApasena vAryamANo'pi so'nupadaM gacchan yojanapaJcakasyA'nte taM dRSTvA mallo mallamiva gajitaM kurvan tamAhvAsta / gajazca kruddhaH kumAraM pratyadhAvata / kumArazca samIpagaM taM vaJcayituM svamuttarIyaM cikSepa / evaM vidhAbhizceSTAbhizca kumAre gajaM ramayati sati meghaH kRtAmbaro vavarSa / tato virasaM rasitvA mRganAzaM naSTe gaje'dbhirdiGmUDhaH kumAro nadI prApa / tAmuttIrya tasyAstaTe prAcInamudvasaM puraM dRSTvA pravizya vaMzajAlikAM khaDga-carmaNI ca dadarza / khaDgamAdAya vaMzajAlikAM
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH chittvA tadantaragrataH sphuradoSThadalaM pRthivyAM patitaM ziro dadarza / tatra samyak pazyaMzca sa valgulIkaraNasthasya kasyacid dhUmapAyina kabandhamapazyat / tataH sa 'hA vidyAsAdhakaH ko'pi mayA niraparAdhaM hata' iti svaM nininda / ___ athA'grato gata udyAnaM vIkSyA'gre pravizan saptabhUmikaM prAsAda dRSTvA tamArUDhastatraikAM karanyastakapolAM surImiva dvitIyAmekAkinI kanyAM niSaNNAM dadarza / tato'pasRtya kA tvamekAkinI, kiM ca tava zokakAraNamiti papraccha / tata: sA bhayAkrAntA sagadgadaM jagAda'mama mahAn vRttAntaH, tvaM ko'si, kimihA''gata:' / tato brahmadatto'vocat-'ahaM pAJcAlanapatebrahmaNaH putraH' / tAvadeva sotthAya sAnandAzrubhiH pAdyaM kurvatIva tasya pAdayoH papAta / tathA 'kumAra ! zaraNaM me tvamAgata iti' bruvANoccai ruroda / tena pRSTA ca sA tvanmAtRbhrAtuH puSpacUlasya putrI puSpavatyahaM bhavate dattA'smi / ekadA codyAnaM rantaM gatA taDAgataTe bhramantI dRSTavidyAdhareNa nATyonmattAbhidhenA'pahatya rAvaNena sItevA'trA''nItA'smi / sa ca mama dRSTimasahamAno vidyAsAdhanAya vaMzajAlikAM prAvizata / UrdhvapAdasya dhUmapAyinastasyA'dya vidyA setsyati / tataH sa mAM pariNeSyati / tataH kumAro'pi tadvadhavRttAntaM nyavedayat / tadA tayorharSa prAptayoranyonyamanurAgavatorgAndharvo vivAho'bhUt / tatastayA sAdhU ramamANa: kumArastAM rAtrimatyavAhayat / atha prabhAte khecarastrINAM dhvani zuzrAva / kimakasmAdevA''kAze dhvaniriti tena pRSTA ca puSpavatyuvAca-'tava zatrornATyonmattasyaite dve khaNDA vizAkhA ca bhaginyau tannimittaM navamaM parva - prathamaH sargaH 223 vivAhopaskaramAdAya samAgate staH / tat tAvat taM kSaNamapasarpa / yAvat tvadguNakIrtanastvayyanayorbhAvamahaM jAnAmi / rAge jJAte mama raktapatAkAM prerayiSyAmi virAge ca zvetam / tadA tvamanyato gacche:' / tato brahmadatto'vocat-'mA bhaiSIH, ime tuSTe ruSTe vA mama kiM kariSyataH' / tataH puSpavatyuvAca-'naitAbhyAM te bhayaM kathayAmi, kintvetadIyAH khecarAstvayA virodhaM mA kAryuriti vacmi' / tataH kumArastatraikato'sthAt / puSpavatI ca tatra gatvA tayorbhAvamanumAya zvetAM patAkAM cAlayAmAsa / tataH kumArastatpradezAcchanaiH zanairagamat / atha brahmadatto duravagAhaM taM vanamatikramya sAyaM caikaM mahAsaraH prApat / tatra pravizya snAtvA payaH pItvA nirgatya kumAro latAkujAdimanoharaM pazcimaM tIramabhyagAt / tatra kuJje ca puSpANi cinvatI kA'pi sundarI dRSTA / sA'pi ca dAsyA saha jalpantI taM pazyantyanyato yayau / kumArazca tAmeva pazyan yAvadanyato yAti tAvad vastra-tAmbUla-jalAdyAdAya dAsI tatra samupAgatA tadarpayitvovAca'yA tvayA'dhunA dRSTA, tayedaM sarvaM preSitaM, tvaM mayA tatpiturmantriNo mandiraM gatvA''tithyaM svIkuru' / tata: kumArastayA saha nAgadevasya mantriNo gRhamagAt / mantrI ca tamabhyudasthAt / dAsI ca 'rAjyapatryA zrIkAntayA vAsAya tava gRhe'yaM preSita' ityuktvA jagAma / kumArazca tena mantriNA vividhaM rAjevopAsyamAnastAM rAtri kSaNamivA'tIyAya / prabhAte ca mantrI kumAraM rAjakulamanaiSIt / rAjA cA'AdinA tamupatasthe / tathA vaMzAdikamapRSTvA'pi nRpaH kumArAya svaputrIM dadau / kumArazca tAM pariNItavAn / anyadA ca krIDan kumArastAM rahasi papraccha-'mamA'jJAtavaMzAdestvaM pitrA kathaM dattA'si / tataH zrIkAntovAca-'vasantapure
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH zabaraseno nAma nRpo'bhUt, tatputro mama pitA rAjye sthitaH krUrai!tribhiH parAbhUta imAM pallImazizriyat / atra ca bhillAn vaze kRtvA grAmaghAtAdinA svaM kuTumba puSNAti / tasya caturNAM putrANAmuparyahaM sutA'tyantaM priyA / sa ca mAM prAptayauvanAM dRSTvovAca-'sarve nRpA me dveSiNaH, tattvayeha sthitayA mato varo me kathanIyaH / tatprabhRti sarastIre cakravAkIva sthitA'haM sarvAn pAnthAn pazyAmi, tvaM ca svapne'pyatyantadurlabho madbhAgyAdiha samAgato'si' / ekadA ca sa pallIpatigrAmaghAtakRte kumAreNa saha yayau / grAme luTyamAne ca sarastIre varadhanuretya kumArasya pAdayoH papAta / kumArakaNThamAlambya ca sa muktakaNThaM ruroda / tata AzvAsya kumAreNa pRSTaH sa mantriputra: svaM vRttAntamuvAca-'tadA tvaM vaTatale muktvA jalArthaM gato'gre mahAsaro dRSTvA nalinIpatrapuTena tubhyaM jalaM gRhItavAn / tadA yamadUtairiva bhaTaiH samAgatya ruddho brahmadatta: kveti pRSTo na vedmItyavocam / tatastaistaskarairiva tADyamAno'haM brahmadatto vyAghraNa bhakSita ityavadam / tatastaistaM dezaM darzayetyuktazchalenetastato bhraman tvadRSTipathe samAgatya palAyanasaMjJAmakArSam / guptAM guTikAM ca mukhe kSiptavAnahaM tatprabhAveNa ni:saMjJo mRta iti jJAtvA taistyaktaH / teSu gateSu ca guTikAM mukhAdAkRSya tvAM naSTadhanamivA'nveSTuM bhraman kamapi grAmaM gatastaporAzi parivrAjakaM dRSTvA tamanamam / tataH sa mAmavadat-'varadhano ! dhanorahaM mitramasmi vasubhAgo nAma brahmadattaH kvA'sti, tato mayA'pyasya sarvo vRttAnto niveditaH / tato mlAnamukhaH sa punaruvAca-tadA lAkSAgRhe dagdhe dIrghaH prAtarekameva dagdhaM kara suraGgAM tadante'zvapadAni ca dRSTvA dhanorbuDyA''vAM praNaSTAviti jJAtvA tasmai cukopa / yuvAM baddhvA samAnetuM ca pratidizaM navamaM parva - prathamaH sargaH mahAnti sainyAni preSayAmAsa / dhanurmantrI ca palAyitavAn / kintu tava mAtA dIrgheNa narake iva mAtaGgapATake kSiptA / anayA vArtayA ca nitAntaM duHkhitaH kampIlye gatavAnahaM mAtaGgapATake chadmakApAlikIbhUya cara iva gRhaM gRhaM pravizan lokena bhramaNakAraNaM pRcchayamAnazca mAtaGgayA vidyAyA eva kalpa ityavocam / tatraivaM bhrAmyatA mayA tadArakSakasya maitrI jAtA / ___ ekadA ca tanmukhena tvanmAtaramavocam-'asau tvatputramitraM kauNDinyastavA'bhivAdanaM karoti' / dvitIyadine ca svayaM gatvA tvanmAturbIjapUrakaM saguTikamadAM, yena bhakSitena sA ni:saMjJA jAtA / purAdhyakSazca tAM mRteti nRpAya vyajijJapat / rAjJA ca tasyAH saMskArArtha puruSA AdiSTAstatrA''yAtA mayoktA: 'atra kSaNe'syAH saMskArazced yuSmAkaM rAjJazca mahAnanartho bhavet, tatsvagRhaM yAta / ArakSakaM cA'hamavoca-'tvaM sahAyazcet tadA'syAH zavenaikaM mantraM sAdhayAmi / tatprapannenA''rakSeNa sahitastvajjananImAdAya dUraM smazAnamagAm / tatra mAyayA sthaNDile maNDalAdinI vidhAya puradevInAM baliM dAtumArakSastata: preSitaH / tasmin gate cA'haM tvanmAturaparAM guTikAmadAm / tataH sA jAtacetanodasthAt / svaM jJApayitvA rudatIM tAM nivArya kacchagrAme piturmitrasya devazarmaNo gRhe tAmanayam / itastato bhramaMzca tvAmanviSyanihA''gato diSTyA dRSTavAnasmi' / tatastena pRSTaH kumAro'pi svaM sarvaM vRttAntaM kathayAmAsa / atha tadAnImeva ko'pyupetya tAvuvAca-'grAme dIrghabhaTA yuSmattulyarUpaM padaM darzayanta IdRGnarau kimAyAtAvatreti vadanti' / tadAkarNya mayA'traitya yuvAM dRSTau, yaducitaM tat kurutam' / tatastasmin gate tI vanamadhyena palAyamAnau kauzAmbI purIM prApatuH / tatra zreSThina:
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 227 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sAgaradattasya buddhilasya codyAne lakSapaNaM kukkuTAhavamapazyatAm / vividhaM yuddhamAnayoH kukkuTayozca sAgaradattakukkuTaM buddhilakukkuTo'bhAGkSIt / __ tato varadhanurAha-'sAgara ! kathaM te jAtyamapi kukkuTaM buddhilakukkuTo'bhAGkSIt, tadyadi manyase tadenaM pazyAmi' / tataH sAgarAnujJayA sa pazyan buddhilakukkuTaM pAdayoraya:sUcImayaM dadarza / buddhilazca tallakSayan tasmai channaM lakSArdhaM dattavAn / sa ca taM vRttAntaM kumArasyA'vocat / tato brahmadatto'ya:sUcI: kRSTvA bhUyo'pi buddhilakukuTaM sAgarakukkuTenA'yodhayat / tatazca sAgarakukkuTena buddhilakukuTaH kSaNAdeva bhagnaH / tato dRSTaH sAgaradattastau svarathe Aropya nijaM gRhaM ninAya / nijagRhe iva tadgRhe nivasatostayorbuddhilakiGkara etya varadhanoH kimapyAkhyat / tasmin gate ca varadhanuH kumAraM jagAda'buddhilenA'dya mama lakSArdhaM ditsitaM tadetaM hAraM pazya' / brahmadattazca hAre baddhaM svanAmAIM dRSTvAn / tadAnImeva ca tatra vatsAkhyA tApasI samAgAt / sA ca tayoH zirasi sAziSamakSatAn kSiptvA varadhano rahasi kimapyAkhyAya yayau / tato varadhanuH kumAraM prAha-'iyaM hArabaddhalekhasya pratilekhaM yAcate / ko brahmadatta iti mayA pRSTA sA'vocat-'iha nagare zreSThisutA ratnavatI nisargasundarI taddine kukkuTayuddhe imaM brahmadattamapazyat / tata: prabhRti kAmArtA sA 'zaraNaM me brahmadatta' ityanizaM bruvANA tAmyati / sA cA'nyedhuH svayaM lekhaM likhitvA hAreNa saha brahmadattasyedamargyatAmiti mAmuvAca / sa lekho mayA dAsahastena navamaM parva - prathamaH sargaH preSita ityuktvA sA sthitA mayA'pi te pratilekhaM dattvA vyasRjyata' / tataH kumAro'pi kAmAtaH kSaNamapi sukhaM na sthitaH / anyedhuzca kauzAmbInRpasya dIrpaNa preSitA narAstau tatrA'nveSTuM samAyayuH / nRpAdezena kauzAmbyAM tayoranveSaNe pravRtte sAgaro bhUgRhe tau kSiptvA nidhAnavad jugopa / tau jigamiSantau ca rAtrau rathamAropya sAgaraH kiyantamapi panthAnaM nItvA vavale / tau gacchantau cA'gre udyAne kanyakAmapazyatAm / kimetAvatI velA yuvayorjAteti tayA sAdaraM pRSTau ca tAvUcatuH-'kAvAvAmiti kathaM vetsi' / ____tataH sovAca-asyAM puryAM mahAdhano dhanaprabhavaH zreSThyAsIt / tasya ca zreSThino'STAnAM putrANAmuparyahaM vivekazrIrabhavam / prAptayauvanA cA'sminnudyAne'tyuttamavaraprAptyarthaM yakSamArAdhayam / tuSTazca yakSo brahmadattazcakrI te varo bhaviSyatIti varaM dadau / sAgarabuddhilakkukkuTayuddhaM yaM pazyasi, sa zrIvatsalAJchana: sakhitulyarUpo varo bhavatyopalakSaNIyaH / madAyatanavartinyAstava brahmadattena saGgamo bhaviSyati tena tvAM jAnAmi / tadehi, kAmAtA mAM rakSa / ' tatastatheti pratipadya sa kumAro rathaM sthagayitvA va gantavyamiti pRSTavAn / sovAca-'magadhapure matpitRvyo dhanAvahaH zreSThyasti, sa AvayormahatI pratipatti dAsyati, tatraiva gantavyam / tato ratnavatIvAcA kumAro mantriputreNa saha kauzAmbIdezamullaGghya bhImAM mahATavIM prApa / ___ atha tatra sukaNTaka-kaNTako caurayUthapatI brahmadattaM rurudhatuH / kumAro'pi ca dhanurAdAya tau prajahAra / tatastau sasainyau praNezatuH / tato mantriputraH kumAramuvAca-'svAmin ! zrAnto'si, tadihaiva rathe muhUrta svapihi' / tato brahmadatto'pi ratnavatyA saha ratha eva
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAra: 229 sussvaap| prAtazca nadIM prApya zrAntA azvAstasthuH / kumArazca jajAgAra / rathe ca mantriputramadRSTvA payase gata: syAt kimiti vAraMvAramAjuhAva / alabdhottarazca rathAgraM raktAktaM dRSTvA hA hato'smIti vilapan mUcchito rathe papAta / kathaJcillabdhasaMjJazca 'hA ! varadhano ! kvA'sItyevaM krandan ratnavatyA prabodhita:-'bhavataH sakhA mRta iti na jJAyate, tvatkAryAya sa kvA'pi gato bhavet / sa tvadbhaktiprabhAvAdeva rakSito bhaviSyati, sthAne prAptAH santastasyA'nveSaNaM kariSyAmaH, iha vane sthAtuM na yujyate' / tataH sa brahmadattastadvAcA'zvAn prerayan magadhadezasya sImagrAmaM prApa / atha tatra grAmaNyA gRhasthena svavezma nItvA pUjitaH zokArtta ivA'sIti pRSTazca 'mama sakhA caureyudhyamAna: kvA'pi gata' iti brahmadatta uvAca / tatastasya pravRttimAneSye iti brahmadattamuktvA sa grAmaNI: sarvAM tAM mahATavImATat / tata etya covAca-'vane ko'pi na dRSTaH, kintu prahArapatita eSa zaro mayA prAptaH' / tato hato varadhanurnUnamiti cintayatastasya nizA sajAtA / caturthe yAme ca samApatitAzcaurAH kumAreNa bhagnAH / tato grAmaNyA'nusRtaH sa bahistApasAzrame ratnavatI muktvA rAjagRhaM yayau / ____ atha tatra pure pravizan harmyavAtAyane sAkSAd rati-prItI iva navayauvane dve kanye aikSiSTa / tatastAbhyAM 'prItibhAjaM janaM tyaktvA yat tadA gatavAMstaducitaM kimi'tyuktaH kumAra uvAca-'ka: premabhAg janaH, sa kadA mayA tyaktaH, ko'haM, ke yuvAm' / prasIda, ehi, iha vizramya nAthetyevaM tAbhyAM punaruktazca sa brahmadattastayo gRhe manasIva praviveza / kRtasnAnA'zanAya brahmadattAya tiSThamAne te svAM kathAM kathayAmAsatuH / navamaM parva - prathama: sargaH 'vaitADhye dakSiNazreNyAM zivamandirapure jvalanazikhanRpasya vidyucchikhAkukSijAH nATyonmattAbhidhaH putraH, AvAM khaNDA vizAkhA putryau ca smaH / mama pitA caikadA prAsAde mitreNA'gnizikhenA''lapannaSTApadagiri gacchato devAnaikSata / tataH sa tIrthayAtrArthabhAvAbhyAM mitreNA'gnizikhena ca saha calitaH / aSTApadaM prApya ca vayamahatpratimA dRSTvA pUjA-vandanAdikaM vidhAya prAsAdAd nirgatA raktAzokavRkSatale cAraNazramaNau dRSTvA natvA'gre upavizya dharmadezanAmazRNma / kaH kanyayoranayoH patirityagnizikhena pRSTau ca tau-'yo'nayotRhantA sa vara' ityuktavantau / pitA ca mama tacchrutvA mlAnamukho jAtaH / AvAmapi virajyA'vocAva'saMsArAsAratAsamarthikA dharmadezanA zrutaiva, tAta ! tadviSAdenA'lam, AvayoviSayasukhairevaMvidhairalam' / tatprabhRtyevA''vAM nijabhrAtaraM trAtuM pravRtte / anyadA ca mama bhrAtA'Tan tava mAtulasya puSpacUlasya kanyAM puSpavatIM dRSTvA tadrUpa-lAvaNyahRtamanAstAM hatvA tasyA dRSTimasahiSNuvidyA sAdhayituM yayau / tadanantaraM vRttaM tvaM jAnAsyeva / tadA ca puSpavatyAvayo(turvadhamAkhyat, dharmavacanaiH zokamanudacca / tathA yuvayorabhigamyo'yamAgato brahmadatto vAM bhartA'stu, munegirastathyA bhavantvi'ti cA'khyat / AvAbhyAM ca tat svIkRtaM, rabhasA ca tayA zvetA patAkA'cAli / yena bhavAnAvAM tyaktvA'nyatra gataH / bhAgyanairguNyAt sarvatra bhrAntvA'pi tvaM nekSita iti niviNNe AvAmihA''gate / puNyaizca tvamihA''yAto'si, purA puSpavatIvacasA''vAbhyAM tvaM vRto'si, tadAvAM varaya, tvamevaika AvayorgatiH / tataH kumAro gAndharveNa vivAhena te apyupAyata / tAbhyAM ramamANazca sa tatra tAM
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH nizAmativAhayAmAsa / prAtazca yAvad me rAjyalAbhaH syAt tAvad yuvAbhyAM puSpavatyAH samIpe sthAtavyamityuktvA te vyasRjat / te ca tatheti svIkRtavatyau / sa lokastanmandiraM ca sarvaM gandharvanagaramiva tirodadhe / 230 atha brahmadatta Azrame ratnavatImanveSTuM gato'pazyaMzca tatrasthaM saumyamekaM janaM kimatItadine divyavastrAbhUSaNA kA'pi nArI tvayA dRSTe'ti papraccha / tata: sa uvAca- 'hyo mayA nAtha nAtheti rudatI kanyA dRSTopalakSya tatpitRvyAyA'rpitA, kiM tvaM tadvaro'si / brahmadattena tathetyuktazca sa kumAraM tatpitRvyagRhamanayat / ratnavatyAH pitRvyo'pi ca brahmadattaM samahotsavaM ratnavatyA paryaNAyayat / atha tayA viSayasukhamanubhavan so'nyadA varadhanormRtakAryANi pracakrame / tadA vipreSu bhuJjAneSu ca varadhanurvipraveSastatrA''gatyA'bravIt- 'mama ced bhojanaM dattha tatsAkSAd varadhanoreva', brahmadattazca tacchrutvA taM dRSTvA harSAdAliGgyA'ntargRhaM ninAya / kumAreNa pRSTazca varadhanuH svaM sarvaM vRttamuvAca- 'tadA tvayi supte caurairdIrghabhaTairniruddho'haM vRkSAntarasthitenaikena dasyunA bANena hataH patito latAntare'ntarhitavAn / teSu caureSu gateSu ca krameNa grAmamApya grAmezAd bhavadvRttaM vijJAyehA''gato diSTyA bhavantamapazyam' / atha brahmadattastamuvAca-'asmAbhirvinA puruSakAreNa klIbeneva kiyacciramiha sthAsyate / atrA'ntare eva ca tatra vasantartuH prAdurabhavat / tatra madhUtsave pravRtte AlAnamunmUlya mattebho nirgataH kAJcit kanyAM nitambinIM kareNA''cakarSa / tasyAM krandantyAM raNArthinyAM ca mahAn hAhAravo jajJe / tataH kumAreNa bhatsitaH sa navamaM parva prathamaH sargaH 231 gajastAM vimucya tamabhyAgacchan kumAreNotplutya dante pAdaM nyasyA'dhiSThito'GkuzAdiprayogeNa vazIkRtaH / narAzca tadAnIM jayajayArAvaM cakruH / kumArazca nItvA taM gajaM stambhe babandha / nRpazca tatrA''gatastatparAkramaM dRSTvA vismitaH 'ko'yaM, kuta Agata, iti ratnavatIpitRvyaM papraccha / sa ca sarvaM kathayAmAsa / tato nRpaH prasannaH samahotsavaM brahmadattAya kanyA adAt / sa ca tAH pariNIya tatra sukhaM tiSThan kayAcid vRddhayaityAM'zukAJcalaM bhramayitvoceihA''Dhyasya vaizravaNasya zrIriva zrImatI nAma sutA'sti, yA bhavatA gajAd mocitA / sA ca tataH prabhRti tvAmeva kAmayamAnA tAmyati, tasyAH pANi gRhItvA tAmanuhANa' / tataH kumAraH samahotsavaM tAM pariNinAya / varadhanuzca subuddhimantriNA dattAM nandAM nAma kanyAM pariNinAya / tatra tiSThantau ca tau zaktita: pRthivyAM paprathAte / atha tau vArANasIzakaTakaM pratyabhijagmatuH / vArANasIzazca brahmadattamAgataM zrutvA sagauravamabhyetya svagRhaM nItvA kaTakavatIM nAma svaputra caturaGgasainyaM ca dadau / tadAnIM ca tatra campezaH kareNudatto dhanurmantrI bhagadattAdayo'nye nRpAzcA'pyeyuH / tato brahmadatto varadhanuM senAnyaM kRtvA dIrghaM nigrahItuM pratasthe / tato dIrghasya dUta etya kaTakarAjamuvAca- 'dIrgheNa maitrI tyaktuM na yujyate' / tataH kaTaka uvAca-'purA brahmaNA sahitAH paJcA'pi vayaM suhRdo jAtAH / dIrghazca rakSitumarpitaM tad rAjyaM svayamadhikRtavAn / brahmadattaviSaye ca tadAcAraH zvapacenA'pyakRtapUrvI / taddIrgho nazyatu vA yudhyatAM vA, brahmadatto'sAvabhyeti' / tato brahmadatto'navarataiH prayANaiH kAmpIlyaM prApa / dIrgho'pi sarvAbhisAreNa nagarAd nirjagAma / culanI ca tadA
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH 'tyantavairAgyAt pUrNAvratinyAH pArzve vratamAdade, nivRttimApa ca / dIrgharAjasyA'grasainyAni ca brahmadattAgrasainyairhatAni / tato dIrgho - 'marSAd vivarNamukho dhAvitvA yoddhuM prAvRtat / brahmadattazca sainye bhagne kruddhaH svayaM dIrgheNa dantinA dantIva yuyudhe / tayordAruNe yuddhe pravRtte ca brahmadattasya jagajjaitraM cakraM prAdurabhUt / tena ca brahmadatta Azveva dIrghasyA'sUnapAharat / tadAnIM ca devA jayatAdeSa bhASamANA brahmadattasyopari puSpavRSTi cakruH / pauraiH sAdaraM vIkSitazcendro'marAvatImiva kAmpIlyanagaraM praviveza / pUrvaM pariNItAzca patnIH sa sarvata AnAyayat / kurumatIM ca strIratnaM pratyatiSThipat / 232 anyadA sa cakrI bharatakSetraprasAdhanAya sasainyo'nucakraM cacAla / purA hi vRSabheNA'rhatA navanavateH putrANAM dattA dezAstannAmabhizcAs'khyAtAH prAcyAM pragama-mastakAdayo, dakSiNasyAM bANamuktAdayaH, pratIcyAM durgAdaya, uttarasyAM kuru - jAGgalAdayastripurAdayo vindhyapRSThagA vatsAdayo madhyadezAzca tena sAdhitAH / tathA sa mAgadhAdhIzaM varadAmezaM prabhAsaM kRtamAlamanyAnapi ca yathAkramaM sAdhayAmAsa / tadevametAn dezAn sAdhayitvA SaTkhaNDapRthivIpatiH sa cakrI brahmadatto valitvA mahatA sainyena kAmpIlyaM nijapuraM prApa / tUryadhvanipUrvakaM ca puraM prAvizat rAjabhizca sarvato'pyetya tasya bharatasyeva dvAdazavArSikazcakritvAbhiSekaH prArebhe / ats at als atha purA bhrAmyata ekAkinastasya brahmadattasya ko'pi dvijaH sahAyo'bhUt / sa ca 'prAptarAjyaM mAM zrutvA zIghraM samAgaccheti brahmadattena saGketitastadAnIM tatrA''yayau / kintu rAjyAbhiSekaprasaGge pravezamanApnuvan sa dvArasthita eva mahIpatiM sevituM prArebhe / nRpazca 233 navamaM parva prathamaH sargaH rAjyAbhiSekAnte bahirniragamat / sa dvijazca svaM jJApayituM jIrNopAnaddhvajaM cakAra / nRpazca taM dhvajaM dRSTvA vetriNamapRcchat / vetriNA 'dvAdazavarSANyasya sevAM kurvato'sya vyatItAnI'ti jJAtvA ca nRpastamAhUya kimetaditi papraccha / tataH sa dvija uvAca- 'bhavatA sArdhaM bhrAmyato me upAnaha iyatyo ghRSTAstathA'pi tava kRpA nA''ptA' / tatastaM pratyabhijJAya hasitvA ca taM dvArapAlairapratiSiddhaM cakAra / tataH sabhAmadhiSThito nRpastamAhUyA'vocat - 'vipra ! tubhyaM kiM dIyatAm / tataH sa vipra uvAca - 'svaniketanAdArabhya bharate sarvatra bhojanaM dakSiNAyAM dInAraM ca dApaya / tato nRpo vicArya tasya vasudInAraM svagRhe bhojanaM ca dadau / dvijazca nRpAdezAd bharate sarvatra bhoktumArabhata / anyadA bhuktvA nRpagRhe iti dhyAyan sa nRpazcireNA'pi nRpabhojanamaprApyaiva mRtaH / anyadA ca nATyasaGgItaprasaGge nRpasya dAsyA puSpagendukaH samarpitaH / brahmadattazca tad dRSTvA mayA pRSTa pUrvo'yaM kutrA'pIti manasi tarkayAmAsa / tadAnIM ca prAk paJcajanmasmaraNe jAte tatkAlameva mUrcchA prApya saudharme IdRkSaM puSpagendukaM dRSTvAnityabudhyata / tataH zItopacAraiH svasthIbhUtaH sa kathaM me pUrvajanmasahodaro miliSyatI 'ti cintayaMstaM jJAtukAmaH zlokArdhasamasyAmArpayat'Asva dAsau mRgau haMsau mAtaGgAvamarau tathA' tathA 'ya imAmardhazloka samasyAM pUrayiSyati tasmai rAjyArdhaM dAsyAmI'ti ghoSaNAMca pure'kArayat / tataH sarvo'pi janastaM zlokArdhamapAThIt / na ca kazcana tasya pazcArdhaM pUrayAmAsa /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tadAnIM ca purimatAlAt citrajIvo mahebhyaputro jAtismRteH pravrajya viharaMstatrA''yayau / tatra manoramodyAne sthita AraghaTTikAttacchlokArdhaM zuzrAva / tataH sa muniH 'eSA me SaSThikA jAtiranyonyAbhyAM niyuktayori'ti pazcArdhaM pUrayitvA tamapAThayat / sa AraghaTTikazca rAjJaH puraM zlokapazcArdhaM papATha / rAjJA pRSThazca muni kavi jagau / tato nRpastasmai pAritoSikaM pradAyotkaNThita udyAnaM gatvA muni natvA sasnehaH pUrvajanmavadantike samupaviveza / munizca dharmalAbhAziSa dattvA nRpAnugrahArthaM dharmadezanAM prArebhe / 'rAjan ! asAre saMsAre dharma eva sAraH, yauvanAdIni sarvANyeva pavanoddhRtapatAkAvaccaJcalAni / yathA bahiraGgAn zatrUnajaiSI: pRthvIM sAdhayituM tathA'ntaraGgAMstAn mokSasAdhanAya jaya, yatidharmaM gRhANa' / tato brahmadatta uvAca-'bAndhava ! diSTyA dRSTo'si, iyaM rAjyazrIstavaiva, yathecchaM bhogAn bhujhva, rAjyasampadrUpe phale prApte tapasA'lam' / __tato muniruvAca-'mamA'pi sampada Asan, tAzca bhavabhramaNabhIruNA mayA tRNavat tyaktAH, kSINapuNya eva mahItale samAgato'si, ito'pi kSINapuNyo'dhogati mA gAH / Aryadeza-kalAdikaM mokSadaM prApya tena bhogasAdhanaM sadhayA pAdazaucavat / AvAM svargAccyutvA kuyoniSu bhrAntI, tat kiM na smarasi' / tenaivaM bahudhA bodhyamAno'pi nRpo nA'budhyata / tato muniranyato jagAma / ghAtikarmakSayAcca kevalaM prApya bhavopagrAhikarmakSayAt sa muniH paramaM padaM prApa / atha brahmadattazcakrisampadA bhUmAvindra iva nRpaiH sevyamAno dinAni vyatIyAya / ekadA ca yavanezenaiko'zva upAyane sarvalakSaNalakSitaH navamaM parva - prathamaH sargaH preSitaH / yathA rUpeNA'yamapratimastathA vegenA'sti na veti parIkSituM brahmadattastamazvamAruroha / tena vikramamANenA'zvena sa cakrI caturaGgasainyayuto nagarAd niryayau / tatazcakrI vegekSaNakautukI tamazvaM kazayA jaghAna / sa cA'zvastayA kazayA prerito'tIva vegena dhAvamAnaH kSaNAdadRzyo'bhUt / valgayA''kRSyamANo'pi so'zvo na virarAma / krUrazvApadAdisaGkIrNAmaTavIM prApya zrAntazca so'zva: svayaM tasthau / cakrI ca pipAsArto'zvAdavaruhya jalamanveSTumitastata: paryATat / ekaM saro nirIkSya cA'zvamutparyANIkRtya jalaM pAyayitvA taTe nItvA vRkSamUle mukharajjvA taM babandha / tataH svayaM snAtvA sa cakrI payaH papau / tata uttIrya ca tIre'tisundarI nAgakanyakAM dRSTvA tadrUpavismito yAvadasthAt, tAvad vaTavRkSAduttIrNo'hirAjaH / nAgakanyA'pi ca tatkSaNaM nAginIrUpaM vikRtya tena sarparAjena sambhogaM prapannA / tato nRpo dadhyau-'hInena sarpaNA'pIyaM prasaktetyAzcarya, tadayaM varNasaGkaro mayA nopekSaNIyaH, rAjJA mahyA sarve pathi sthApanIyA' / evaM vicArya sa ubhau vidhRtya kazayA tADayAmAsa / zAntaroSeNa nRpeNa muktau ca tau kvA'pi jagmatuH / tato nRpaH punardadhyau-ko'pi vyantaro nAgarAjarUpo rantumanayA nAgakanyayA kvA'pi nUnaM vasati' / evaM cintayati nRpe cA'zvapadAnusArataH samAgataM sakalaM sainyaM nRpadarzanAdamodata / cakrI ca sainyena parivRto nijapuraM yayau / atha nAgakanyA gatvA rudatI patyuH sarvaM vRttaM kathayAmAsa'martyaloke strIlampaTo brahmadatto'sti, sa paryaTan bhUtaramaNAmaTavImAgataH / ahaM ca yakSiNIpArzve sakhIbhirvRtA gacchantI sarasi
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH snAnArthamuttIrNA tena dRSTA'smi, sa ca mAM dRSTvA kAmAtaH, prArthayamAnAmapyanicchantIM rudatI kazayA tADayAmAsa / bhavannAma kathayantyapi mRteti buddhyaiva muktA'smi' / tacchrutvA kupito nAgakumAro nizAyAM brahmadattaM hantuM tadvAsagRhaM prApa / tadAnIM ca mahiSI brahmadattamavocat 'azvena hRtena bhavatA kiJcid dRSTaM kiM ?' tato nRpo nAgakanyA-nAgarAjayoH pApAM vArtA svayaM kRtaM tacchAsanaM ca jagau / nAgakumArazca cchanastatsarvaM zuzrAva / svapriyAdoSaM jJAtvA ca kSaNAcchAntakopo'bhavat / / tadAnIM ca nRpaH zarIracintArthaM vAsagRhAd nirgato bhAsvantaM nAgakumAraM dRSTvAn / tato nAga uvAca-brahmadatto nRpo jayatu, yo duvinItAnAM zAsitA / yA tvayA nAgI tADitA sA mama patnI / tayA mithyAvacasotprerito'haM tvAM dagdhumihA''yAtaH / tvanmukhAcca satyaM vRttaM zrutaM mayA / sA puMzcalI tvayA sAdhu zAsitA / tadvANyA yat tvadamaGgalamacintayaM tat sahasva' / tato rAjovAca-'na te doSaH, striyo hi mAyayA'nyaM dUSayitvA svadoSaM gopAyanti' / __tato nAga uvAca-'satyametat, tava nyAyena tuSTo'smi, brUhi, kiM te karavANi' / tato nRpa uvAca-'mama rAjye kvacit kadA'pi pAradAryaM cauryamapamRtyuzca mA bhUt' / tato nAga uvAca-'evamastu, svArthaM kimapi yAcasva' / tato rAjA vimRzyovAca-'sarveSAM prANinAM vAcaM yathA'haM vedmi tathA kuru' / tato nAga uvAca-'etad durdeyamapi te dattaM, paramanyasmai kathayatastava ziraH saptadhA bhetsyate' / evamuktvA sa nAgakumAro yayau / atha brahmadattaH svapriyayA samaM prasAdhanagRhaM jagAma / tatra ca gRhagodhaM gRhagodhA''ha-'priya ! rAjJo'GgarAgametamAnaya, yena me dohadaH navamaM parva - prathamaH sargaH pUryate' / tato gRhagola Aha-kiM mamA''tmanA kAryaM nAsti / rAjA ca tajjJAtvA jahAsa / tato devI vinA hetuM kathaM hAsa iti pprcch| rAjA ca vipadbhayAt tad na kathayAmAsa / tato devyuvAca-'yadi hAsakAraNaM na kathayiSyasi tadA'hamavazyaM mariSyAmi' / tato rAjovAca-'akathite tvaM mariSyasi na vA, kathite tvahamavazyaM mariSyAmi' / tadazraddadhAnA ca sovAca-'kathaya, ubhAvapi mrissyaav:'| rAjA ca strIgrahe patita: smazAne citAmakArayat / tata: snAtvA gajArUDho mahiSyA saha paurairIkSitazcitAsamIpaM prApa / ___ tadAnIM cakriNa: prabodhAya kAcit kuladevatA chAgasya guviNyachAgyAzca rUpaM vyakarot / chAgI ca cchAgamuvAca-'amuSmAd yavarAzeryavapUlamAnaya, yena bhakSitena mama dohadaH pUryate' / tatazchAga uvAca-'ete yavAzcakriNo'zvArthaM rakSyante, tadAnayane mama mRtyureva' / tatazchAgyuvAca 'yadi nA'nayasi tadA mariSyAmi' / tatazchAgo'vadat-tvaM mRtA ced mamA'nyA bhAryA bhaviSyati' / tataH chAgI punaruvAca-'pazyaiSa cakrI bhAryAnurodhAt svaM jIvitaM tyajati, tvaM tu mayi ni:snehaH' / tatazchAgo'pyuvAca-'nA'haM sa iva mUryo yadanekastrIpatirekastrIkate prANAna tyajAmi | rAjJI saha mriyate cedapi, bhavAntare yogo durlabhaH, prANinAM hi karmAdhInA gatiH' / ____ tatazcakyapi tadvAcaM zrutvA dadhyau-'nUnamahaM mUrkhaH, yat strImAtreNa mohito vipadye' / tatastuSTazcakrI chAgasya kaNThe kanakamAlA-kusumamAlike nidhAya svaM gRhaM jagAma / tvadgirA nA'haM mariSyAmIti rAjI nivArya ca puna: pUrvavad rAjyaM pAlayAmAsa / evaM hi janmata evA'nekadhA krIDazcakrI varSANAM SoDazanyanAM saptazatIM kramazo vyatIyAya /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH atha kadAcit prAkparicitaH kazcid dvijastaM jagAda cakrin ! yat svayaM bhuGkSe tad bhojanaM me dehi / tato brahmadatta uvAca - 'vipra ! madannaM durjaraM, cirAjjIryamANaM ced modAya jAyate' / tato dvijenA'nnadAne'pi kadaryaM tvAM dhigiti bhatsitaH sa cakrI taM sakuTumbaM nijaM bhojanamabhojayat / rAtrau ca viprasya tadodanAd durupazamaH kAmaH prAdurabhUt / tatazca sa vipraH svatrAdisambandhamapyavigaNayya saputraH pazuvad rate prAvRtat / rAtryante ca vipro gRhajanazcA'nyonyaM svamukhamapi lajjayA darzayituM na zazAka / tato dvijo rAjJA krUreNA'nnena viDambito'smIti cintayan sakuTumbo nagarAd niryayau / bahizca tena dvijena kazcidajApAlaH zarkarAkhaNDairazvatthapatrANi kANayan dUrAd dRSTaH / tato dvijo madvairasAdhanAyA'sAvalamiti vicintya taM satkRtyovAca-'rAjamArge gajArUDhaH zvetacchatracAmaro yAti, tasya dRzau golike prakSipya bhettavye' / ajApAlazca dvijavAcaM prapannavAn / 238 tataH sa kuDyantare sthitvA golike kSiptvA rAjJo dRzAvasphoTayat / aGgarakSakaizca gRhIto hanyamAnazca so'jApAlo vipriyakArakaM vipramAkhyat / tacchrutvA ca kruddho nRpastaM vipraM nirbhaya saputrabandhumitraM ghAtayitvA krudhA viprajAtidrohI sarvAneva purodha:prabhRtInapi viprAnaghAtayat / tathA sacivAnAdizat- 'eteSAM viprANAM netraiH sthAlamApUrya mama purato nidhehi' / mantryapi ca nRpasya tAM raudrAM manovRttiM jJAtvA zleSmAtakaphalaiH sthAlaM pUrayitvA rAjJaH purato nyadhAt / brahmadattazca tatpANinA spRzan viprANAM locanaiH sAdhu sthAlaM pUrNamiti vadan mumuda / tatsthAlasparzane ca cakriNaH strIratnasparzAdapyadhikaM sukhamabhUt / sa ca tatsthAlamagrataH kadA'pi navamaM parva prathamaH sargaH nA'pasArayAmAsa / vipranetrabuddhyA sa sadaiva zleSmAtakaphalAni pasparza / evaM ca kramAt tasya raudradhyAnaM vyavardhata | 239 evaM raudradhyAnagatasya tasya SoDazavarSANi yayuH / tasya cakriNaH kaumAre'STAviMzativarSANi maNDalitve SaTpaJcAzadvarSANi bharatakSetrapAlane SoDazavarSANi cakritve ca varSANAM SaTzatAni evaM militvA janmataH saptazateSu varSeSu gateSu punaH punaH kurumatIti bruvANo hisAnubandhikarmaphalarUpAM saptamIM narakabhUmiM sa cakrI brahmadatto jagAma // 1 // iti navame parvaNi zrIbrahmadattacakricaritavarNanAtmakaH prathamaH sargaH // 1 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM parva - dvitIyaH sargaH mmm..241 dvitIyaH sargaH pArzvanAthacaritam athA'sya jambUdvIpasya bharatakSetre sarvasampatsamRddhe potanapure jalAnAM samudra iva zrINAM patirjinabhakto'ravindo nAma nRpo bbhuuv| tasya caturvidhapuruSArthaparAyaNasyA'nurUpastattvajJaH paramazrAvako vizvabhUtirnAma vipraH purohito babhUva / tasya viprasya cA'nuddharAkukSibhavau kamaTho marUbhUtizca dvau putrAvabhUtAm / tatra kamaThasya varuNA marubhUtervasundharA ca patnI jAtA / dvAvapi bhrAtarau vidvAMsAvarthopArjanasamarthau mithaH prItimantau cA''stAm / tatra vizvabhUtinamaskAramantraM smaran vipadya saudharme surottamo'bhUt / tadviyogasantaptA tapa:parAyaNA namaskAramantraM smarantI sA'nuddharA'pi vipannA / tau bhrAtarau ca pitroH pretakAryANi vidadhatuH / harizcandramuninA bodhitau ca tau vizokAvabhUtAm / tatra kamaThaH zaktatvAd gRhakAryANi cakAra / marubhUtistu viraktaH svAdhyAyAdiparAyaNaH pauSadhagRha eva kAlamativAhayAmAsa / tathA tasya sarvadaiva pravivrajiSA bhavati sma / kamaThastu svacchandaH pramAdI vyasanAsakto'bhUt / marubhUteH patnI vasundharA cA'tisundarI navayauvanA'pi marubhUtinA bhAvayatitvAt kadA'pi spRSTA'pi na / vanyakusumavat svayauvanaM niSprayojanaM manyamAnAM kAmAtA tAM kamaTho 'nurAgeNA''lalApa / tathA'nicchantImapi tAM madhurairvacanaiH pralobhya balAd ramayAmAsa / tajjJAtvA ca varuNA seA kruddhA sarva vRttaM marubhUtaye zazaMsa / tato marubhUtinA bodhitA niSidvA'pi ca vasundharA na virarAma / tathA svadoSaM na svIcakAra / marubhUtistayorvRttaM svayaM sAkSAjjJAtumanasA kamaThaM grAmAya yAsyAmItyuktavAn / tataH kutrA'pi gatvA rAtrau punarAgatya veSaparivarttanena zrAnta: kArpaTiko bhUtvA kamaThamAzrayaM yayAce / kamaTho'pyavizaGkitastad dadau / taddarzitasthAne ca sa mAyAkArpaTika stayorduzceSTitaM draSTukAmo vyAjanidrayA'sthAt / tau ca vasundharAkamaThau marubhUtimaM gata iti niHzaGkaM ciraM remAte / marubhUtizca tad dRSTvA sarvaM vRttaM nRpAyA'ravindAya vyajijJapat / sa nRpo'pi ca 'durnayanivAraNAya kamaThaH purohitaputratvAdavadhyo'pi kharamAropya viDambya nirvAsanIya' ityArakSAnAdizat / te'pi ca tathA cakruH / kamaThazca paurervIkSyamANo lajjAnamramakhaH pratIkArAsamartho vanaM yayau / tatra ca zivatApasasannidhau tapasvI bhUtvA bAlatapaHparAyaNo'bhUt / ___ atra marubhUtizca, 'mayedaM na sAdhvAcaritaM' tato gatvA bhrAtaraM kSamayAmI'ti vicArya vanaM gatvA kamaThasya pAdayoH papAta / kamaThazca prAk svaviDambanAM smRtvA kruddho namato bhrAturmUni zilAkhaNDamutkSipya jaghAna / prahArArtasya tasyopari ca punareva zilAM cikSepa / tatprahAravivaza ArtadhyAnastho marubhUtirvipadya vindhyaparvate yUthapatirgajo babhUva / varuNA'pi raudradhyAnaparAyaNA mRtvA tasyaiva yUthapateH kariNo vallabhA'bhUt / sa yUthapatizca tayA shaa'khnnddsmbhogsukhmnvbhuut|
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM parva - dvitIyaH sargaH 243 242 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH itazca potanapurezo'ravindaH zaradutsave'ntaHpurastrIbhiH saha harye sthito reme / ramamANazca sa gagane dRSTanaSTaM meghaM jJAtvA saMsArAsAratAM dhyAyan jJAnAvaraNIyAdikSayopazamavazAdavadhijJAnaM prApa / tato mahendra putra rAjye nyasya samantabhadrAcAryapAdAnte pravrajito nRpaH / gurvanujJayaikAkivihArapratimAdharo vapuSyapi nirmamastapaHkRzAGgo vividhAbhigrahaparo viharan sAgaradattasArthezasArthenA'STApadaM prati pratasthe / sAgaradattena pRSTazcA'ravindo muniraSTApadamAhAtmyaM tatra pratimAdivRttAntaM dharmaM ca varNayAmAsa / tena prabuddhaH sArthezastadantike zrAvakatvaM jagrAha / tathA tato munedharmakathAM zRNvan sa marubhUtigajasevitaM vanaM prApyaikasya sarasastaTe bhojanakAle sa sArtho'pi nyavAtsIt / tadAnImeva ca marubhUtigaja: kareNubhi: sahaitya tatra sarasi paya: papau / tatra ciraM krIDitvottIrya ca dizo'valokayan sArthaM dRSTvA krodhAd dhAvitvA sArthAn gajitairnAzayAmAsa / sArthasthA narA nAryaH pazavazca sarve bhayAt kAndizIkA: palAyAmAsuH / aravindamunizcA'vadhestasya gajasya bodhakAlaM jJAtvA kAyotsarga kRtvA'sthAt / gajazca krodhAt tatra gatastasya munestapaHprabhAvAcchAntakopo jAtasaMvegaH zaikSa iva tasyA'gratastasthau / munizca tasyopakArAya kAyotsargaM pArayitvA zAntagambhIrayA vAcA tamabodhayat-'bho bho gaja ! ki nijaM marubhUtibhavaM na smarasi, kiM mAmaravindanRpaM nopalakSayasi, tadbhave pratipannamArhataM dharmaM vyasmArSIH kiM ? tiryagyonibhavaM mohaM tyaja, sarvaM smara' / tataH sa gajo munivAcA jAtismaraNamApya sadya eva taM muni nanAma / tato muninA dharma bodhita: sa gajaH zrAvakatvaM pratipede / varuNA kariNA cA'pi tatra sthitA jAtismaraNamApa / tato gajo bhUyo muneguhidharmaM zrutvA taM natvA yathAgataM yayau / tatratyA janAzca gajaprabodhena vismitAH prabuddhAzca parivrajyAM zrAvakatvaM ca yathAyathaM pratipedire / tadAnIM sAgaradatto'pi jinadharme dRDhazraddho viziSTaM zrAvakatvaM prApa / so'ravindamunizcA'STApadaM gatvA'rhato vanditvA'nyatra vijahAra / zrAvakaH sa gajazca bhAvayatirbhUtvA''cAraniSThaH SaSThAdikaM tapaH kurvan nivRttaviSayo virakto dadhyau-'ye pravrajitAste dhanyAH, vratameva martyajanma phalaM, mayA ca pUrvabhave dIkSAmagRhItvA martyajanma niSphalaM kRtam, adhunA pazuH kiM karomi' / evaM zubhabhAvanAmagnaH sa sukhaduHkhayoH samaH kAlaM gamayAmAsa / ___ itazca kamaTho marubhUtivazAdazAnto guruprabhRtibhirnindyamAna ArttadhyAnastho mRtvA kukkuTaso bhUtvA prANino daMzai zayan sUryakarataptaM sarasi jalaM pibantaM marubhUtigajaM daivAt paGke magnaM nirgantumakSamaM dRSTvA kumbhe dadaMza / sa gajazca viSaprabhAveNa svamaraNaM jJAtvA samAhitazcaturvidhAhArapratyAkhyAnaM vidadhe / tato dharmadhyAnalIno namaskAramantra japan vipadya sahasrAre saptadazasAgaropamAyuH suro'bhUt / varuNA kariNI cA'pi dustapaM tapaH kurvatI vipadya dvitIye kalpe devI babhava / sA cA'nyadevaM vihAya gajajIvadevasaGgamaM kAmayamAnA tasthau / gajajIvadevo'pi tasyAmanurAgavAnabhUt / tAmavadheranuraktAM jJAtvA sahastrAramupanIya svAgramahiSIM cakAra / tayA saha ca svargocitaM vaiSayikaM sukhaM bhujAnaH sa kAlaM gamayAmAsa / kukuTAhizca vipadya paJcame narake saptadazasAgaropamAyurbhUtvA vividhA yAtanAH sehe|
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM parva - dvitIyaH sargaH kSamayitvA namaskAraM smaran vihitAnazano vipede / mRtvA ca dvAdaze kalpe dvAviMzatisAgaropamasthitirjambUdrumAvarte vimAne samutpadya devaiH sevyamAno vividhasukhamagna: kAlaM gamayAmAsa sa muniH / sa sarpazca hemAdizikhare bhrAmyan davAnalena dagdho dhUmaprabhAnarake saptadazasAgaropamAyurnArako bhUtvA sapAdazatadhanurunnato vividhA yAtanAH sehe| 244 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH itazca prAgvideheSu sukacche vijaye tilakAyAM nagarISu tilakabhUtAyAM vidyudgati ma vidyAdharendro'bhUt / sa ca rUpasampadA tilakAyamAnayA kanakatilakayA mahiSyA vaiSayikaM sukhaM bhuJjAna: kAlaM gamayAmAsa / kanakatilakAdevyAzcodare'STamakalpAd gajajIvazcyutvA samavAtarat / pUrNe samaye ca sA sarvalakSaNalakSitaM sutaM suSuve / pitA ca tasya kiraNavega iti nAma cakAra / sa ca dhAtrIbhirlAlyamAnaH kramAcchazikaleva vardhamAnaH sakalakalAkuzalo yauvanaM prapannavAn / vidyudgatizca taM rAjye nyasya zrutasAgaramunerdIkSAM jagrAha / atha kiraNavegasya nItyA prajAH pAlayata: padmAvatIkukSibhava: tejasvI kiraNatejAH nAma suto'bhavat / sa ca kiraNatejAH kramAt kavacahara: siddhavidyazcA'bhUt / ekadA ca tatra suragurumunau samavasRte kiraNavego gatvA bhaktyA natvopaviveza / munizca tadanugrahAya dharmadezanAM cakAra / tayA ca pratibuddhaH kiraNavego virakto rAjye sutaM kiraNatejasaM nyasya suragurumuneH pArve pravrajya kramAd gItArtho'bhavat / ekadA sa gurvanujJayaikAkivihAraM pratipadya gaganamArgeNa puSkaradvIpaM jagAma / tatra zAzvatArhato natvA vaitADhyasamIpe haimazailasya pradeze pratimayA tasthau / kukkuTasarpajIvazca narakAduddhRttya hemAdreH kandare mahAhirjAto bhakSyArthaM vane bhraman nikuJjasthaM dhyAnamagnaM kiraNavegamuni dadarza / tata: prAgjanmavairAt krodhaM gatazcandanavRkSamiva taM bhogenA''veSTyA'nekazo dadaMza / munizca viSAvegaM jAnan anena karmakSapaNe mamopakAraH kRta' iti zubhaM dhyAyan samastaM jagat itazca jambUdvIpe pratyagvidehe sugandhe vijaye zubhaGkarAyAM puryA vajravIryo nAma dharmiSTho nRpaziromaNipo babhUva / tasya paramapriyA: lakSmItulyAyA lakSmIvatIbhAryAyA udare kiraNavegajIvo'cyutAcvyutvA mAnase sarasi haMsavadavatatAra ! pUrNe samaye ca sA pavitrAkAraM mahImaNDanaM vajranAbhAkhyaM putra prAsUta / sa ca dhAtrIbhirlAlyamAnaH kramAd vardhamAnaH sarvazAstrakovido yauvanaM prapanna: zubhe dine pitrA rAjye'bhiSiktaH / nRpazca panyA saha pravrajitavAn / vajranAbhasya ca rAjyaM nItyA pAlayatazcakrAyudho nAma mahAparAkramI putro'bhavat / yauvanaM prAptazca sa pitrA pravrajyecchayA rAjyagrahaNAyoparuddho'nicchannapi gurvAjJAvirAdhanAbhIruH svIcakAra / ____ tadAnImeva ca kSemakaro jina Agatya bahirudyAne samavasasAra / tacchrutvA mudito vajranAbho gatvA vanditvA dharmadezanAmazRNot / tayA dezanayA vizeSata: pratibuddhazca jinaM samprArthya tata eva pravrajyAM gRhItavAn / tataH zrutaskandhamadhIyAnaH paraM tapastapyamAno gurvanujJayaikAkivihArapratimAdharo viharan dRDhamUlottaraguNaprabhAvAdAkAzagamanalabdhi prApyotpattya sukacchavijayaM jagAma / sa sarpajIvo'pi
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM parva - dvitIyaH sargaH 247 246 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH narakAduddhRttya bhavaM bhrAntvA tatraiva jvalanaparvate mahAvane bhillo nAmnA kuraGgako'bhUt / yauvanaM prAptazca sa kuruGgako dhRtakArmuko jIvikAtha jIvAn nighnan bbhraam| vajranAbho'pi viharan tAM mahATavIM prApto jvalanagiri jagAma / tadAnIM ca ravirastamApa / munizca jvalanAdrikandare kAyotsargeNa tasthau / prAtazca yugamAtradattadRSTiH pracalita: krUreNa vyAdhenA'zakunamidamiti krudhA dRSTaH / prAgjanmavairAdadUrAdeva mRgavad bANena viddhazca / sa munizca prahArapIDito'pi ArtadhyAnavarjito namo'rhadbhya iti japan bhUmi pratilikhyopavizya samyagAlocya sarvAn kSamayitvA'nazanena dharmadhyAnamagno vipede / tato mRtvA madhyapraiveyake lalitAGgo nAma mahaddhiko devo'bhavat / kuraGgakazca tamekaprahAreNa mRtaM dRSTvA mudito dhanurdharammanyo mRgavadhAjIvo vipadya rauravAkhye saptame narake samudabhUt / athaikadA sa krIDayA'pUrvamazvamArUDhastasya vegaM jijJAsustaM kazayA tADayAmAsa / kazAhatazca so'zvo vAyuvegena dadhAva / valgAkarSaNenA'pyanivRttaH sa hayaH kSaNenaiva sainikAn dUre'mucat / vanaM prAptazca sa nRpa ekaM nirmalAzayaM saro dRSTvA'zvaM jalaM pAyayitvA svayaM ca snAtvA papau / saraso nirgatya tIre kSaNaM vizramyA'gre calitazcA'gre ramyamekaM tapovanaM dRSTavAn / tatra tApasabAlakairmRgazAvaiH krIDadbhiH sicyamAnataraM tad dRSTvA ca muditaH sa tatra praviveza / ____ atha tadAnImeva tasya dakSiNaM netraM paspande / agre gacchaMzca sa dakSiNena sakhIbhiH saha tarUn siJcantIM munikanyakAM dRSTvA tadrUpasaundaryavismito vRkSAntarito yAvat tAM cintayati tAvat sA sakhyA saha mAdhavImaNDapaM praviveza / vismitazca nRpo yAvat tadrUpa-saundarya varNayati tAvad mukhe padmabhrAntyA bhramarastAM trAsaM janayan papAta / sA ca karau dhunvatI sakhImuddizya rakSa rakSeti pUccakre / tataH sakhyuvAca'svarNabAhaM vinA na ko'pi tava rakSaNe'laM, tattamevA'nusara / rAjA ca prastAvajJa:-'ko nAma svarNabAhau mahIM pAti va upadroteti vadan prakaTo'bhUt / akasmAt taM prekSya te dve api kanye sabhaye avtsthaate| nocitamupacAraM cakraturnavA kiJcijjajalpatuste / rAjA bhIte ime iti jAnAnaH punaruvAca-'zubhe ! vAM tapo nirvighnaM vahati kim ? tataH sakhyUce-suvarNabAhau nRpe sati kastapovighnaM kartumIzvaraH, iyaM tu bAlA bhramarAd bhItA rakSa rakSetyabhASata / tatastayA datte Asane tarumUle upavezya ca sa madhuragirA pRSTaH-'tvamaninditayA''kRtyA'pratimo devo vidyAdharo vA'nyo vA ko'si ?' tato nRpaH svaM svayamevA''khyAtumanIzvara uvAca-'ahaM vasumatIpateH kanakabAhoH sevakastadanujJayehA'' zrame vighnakAriNo ___ itazca jambUdvIpe prAgvideheSu devapuropame purANapure nRpaH sevyamAnaH kulizabAhurnAma bhUpatirbabhUva / tasya ca paramasundaryAH sudarzanAkhyAyA mahiSyA udare vajranAbhadevajIvazcyutvA'vAtarat / sA ca devI rAtryante caturdaza mahAsvapnAn svapne dadarza / patyA ca phalaM jJAtvA muditA sA pUrNe samaye prAcI sUryamivA'pratimaM putraM prAsUta / pitA ca samahotsavaM tasya suvarNabAhuriti nAma cakAra / kramAt prAptayauvanaM kalAkalApakuzalaM vinItaM parAkramiNaM ca taM soparodhaM rAjye'bhiSicya nRpaH pravavrAja / sa suvarNabAhuzca prajAH pAlayan bhogAn bhuJjAna: kAlaM ninAya /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nigrahArthamAgato'smi' / tato'yaM sa eva rAjeti tarkayantI tAM sakhIM nRpo'vadat-'kimiyaM bAlA'nena vyApAreNa klizyate' / tato niHzvasya sovAca-'iyaM ratnapurezasya vidyAdharendrasya ratnAvalIkukSijA padmAkhyA sutA / asyAM jAtamAtrAyAM pitA vipannavAn / tadrAjyArthina: putrAzca mitho yuyudhire / tato rAjyaviplave jAte ratnAvalI mAM bAlA svabhrAturgAlavasya kulapaterAzrame upAnayat / ekadA ca samAyAtAd divyajJAnino muneratrA'zvApahRtaH samAgatazcakrI vajrabAhuputro varo bhAvI ti gAlavo'jJAsIt / tato nRpo'kasmAd mamA'zvApaharaNamanayA vidheH saMghaTanopAya iti dhyAyan 'kvakulapatiH, taM didRkSAmItyapRcchat / tataH sakhyuvAca-'taM munimanyatra vihartuM prasthitamanugantuM gataH kulapatiH zIghramevA''gamiSyatItyuvAca / tadAnImeva ca kA'pi vRddhA tApasyuvAca- 'nande ! padmAmAnaya, kulapatyAgamakSaNo jAtaH' / nRpo'pi cA'zvakhuradhvanijJAtasainyAgama uvAca-'yuvAM gacchatam, ahamapi sainyamAzramAd rakSAmi' / atha nandayA padmA tata: sthAnAt kathaJcid nItA grIvAM vAlayitvA svarNabAhuM pazyantI gatA / tadA''gata: kulapatizca ratnAvalIsakhyA svarNabAhuvRttAntaM niveditaH / tato gAlava uvAca'munayo na mRSAbhASiNaH, tataH padmAyA bhAvI patirayaM pUjyaH, ahaM padmayA saha taM yAmi' / tataH kulapati: padmayA ratnAvalInandAdisamanvitayA saha nRpaM jagAma / nRpo'pyutthAya taM satkRtavAn / nRpeNa svAgatavacanena sambhAvitazca gAlava uvAca-'AzramamAgato'nyo'pi pUjyaH, tvaM tu nastrAtA, iyaM me jAmeyI padmA jJAninA te patnItyuktA / tadasyA: puNyairihA''gatastvamimAM pariNaya / navamaM parva - dvitIyaH sargaH 249 tata: svarNabAhustAM gAndharveNa vivAhena pariNinAya / ratnAvalI ca nRpAyA''zIrvacanaM jagau / tadaiva ca ratnAvalyAH sApatna: padmottaro vidyAdharendraH saprAbhRto vimAnastatraitya ratnAvalyA nivedita: svarNabAhuM namaskRtya prAJjaliruvAca-'tvavRttAntaM jJAtvA tvAmeva sevitumihA''gama, tadAjJayA'nRgRhANa / vaitADhye mama pure ehi, tatra sukhaM tiSTha' / tato nRpastadvacaH prtypdyt| padmA'pi mAtaraM natvA viyogakAtarA mRgAdInullikhyollikhya vihvalA jAtA / ratnAvalI ca cakrI patistvayA sarvathA''rAdhanIya ityAdikaM samayocitamupadizya tvamAzvAsayAmAsa / tataH padmA mAtaraM natvA''pRcchya ca patimanusasAra / nRpazcA'pi ratnAvalIM gAlavaM cA'''pRcchya padmottarAnurodhAt tadvimAnaM saparicchada Aruroha / tata: padmottarastena vimAnena sapaJa svarNabAhuM vaitADhye ratnapure pure samAnaiSIt / tatra tenA'pite ratnanirmite prAsAde nivasane svarNabAhuH zreNidvayAdhipatyaM prApa / tatra pariNItAnekavidyAdharakanyazca sa vidyAdharaiH sarvavidyAdharaizvarye'bhiSiktaH / tasya ca svarNabAhovidhivad mahIM pAlayatazcaturdaza mahAratnAni samudabhUvan / cakraratnamArgAnugazca SaTkhaNDAM mahIM lIlayA sAdhayitvA surairapi sevyamAno vividhaM sukhaM bhuJjAnastatrA'sthAt / ___anyadA ca har2yAtalopaviSTaH sa cakrI gagane utpatato nipatatazca devAn dRSTvA vismitastIrthakaraM jagannAthamupAgataM zrutvA ca tatra gatvA jinezvaraM natvA yathAsthAnamupavizya dharmadezanAmazrRNot / jinazca bhavyAn prabodhyA'nyatra jagAma / svarNabAhuzca nijagRhe samAyAtAn devAn smAraM smAraM jAtismaraNamApa / tata: pUrvAn bhavAn dhyAyan pravivrajiSurnije rAjye sutaM nyasya vihArakramAdAgataM jagannAthaM
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH jinezvaramupajagAma / tadantike pravrajya tapastapyamAno gItArtho'rhadbhaktyAdikaiH sthAnakaiH sevitaistIrthakaranAmakarmopArjayAmAsa / tato viharan kSIramahAgirisamIpe bhISaNAM kSIravaNAM mahATavIM prAptaH sUryAbhimukhamAtApanAM kurvan sthirapratimAdharastasthau / ___ kuraGgako'pi ca narakAduddhRtya tatparvate siMho jAtaH / sa ca tadAnImitastato bhramaMstatrA''gato bubhukSitastaM muni dUrAdeva dadarza / prAgjanmavairAt kruddho'bhyetya talaprahAreNa muni bhUmAvapAtayat / munizca caturvidhAhArapratyAkhyAnaM vidhAya samAhita AlocanAM sarvaprANikSamaNAM cA'karot / siMhe'pi zubhAzayo dharmadhyAnastha: siMhena vidArito vipadya viMzatisAgaropamasthitirdazame kalpe mahAprabhavimAne suro'bhUt / sa siMhazca mRtazcaturthe narake dazasAgaropamasthitiko gata: / tata uvRttya ca tiryagyoniSu bahudhA vedanA: sehe // 2 // iti navame parvaNi zrIpArzvanAthapUrvabhavavarNanAtmako dvitIyaH sargaH // 2 // tRtIyaH sargaH atha sa siMhajIvo bhave duHkhAnyanubhavan kvacid grAme daridrasya viprasya putro'bhavat / jAtamAtrasyaiva tasya pitR-bhrAtrAdayo vipannAH / lokaizca kRpayA pAlita: kamaThanAmnA cA''hUtaH / sa yauvanaM prApya kathamapi jIvikAmakarot / anyadA samRddhAn janAn dRSTvA jAtavairAgyaH so'cintayat-'eteSAmetat prAgjanmatapaH phalameva, mayA ca tapo nA''caritaM, tadurgato'smi, tadadhunA tapazcarAmi' / evaM vicintya vairAgyAt tApasavrataM prapannavAn / itazca jambUdvIpe bharatakSetramaNDane'nugaGgaM vArANasyAM puryAM caitya-prAkArAdizobhitAyAM sarvadA mahotsavasamanvitAyAmikSvAkuvaMzyo'zvasenamahIpatirabhUt / tasya parAkramiNo viduSo'pratihatAjJasya guNagrAmasamagrasya bhAryAyAH zIlavatyA lalanAratnasya vAmAdevyAH kukSau caitrakRSNacaturthyAM vizAkhAsthe candre suvarNabAhujIvaH prANatakalpAccyutvA'vAtarat / tadAnI ca vAmAdevI svapne mukhe pravizatazcaturdaza mahAsvapnAn dadarza / indraiH patyA nimittajJaizca svapnaphale kathite prasannA sA garbha babhAra / pUrNe samaye ca sA pauSakRSNadazamyAM vizAkhAsthe candre sarpalAJchanaM nIlavarNaM viDUramahIratnamiva sutaM suSuve / __tadAnIM ca SaTpaJcAzaddikumAryaH sametya jinasya tanmAtuzca sUtikarmANi cakruH / zakrazcA''gatya yathAkalpaM jinaM merAvupanIya
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ mom253 252 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tatra sarvairindrAdibhiH saha prabhoH snAtraM vidhAya bhaktyA stutvA''dAya punarvAmAdevIpArve yathAsthiti mumoca / tatastasya rakSAdikaM vidhAya ca zakraH svaM dhAma jagAma / prAtazcA'zvasenaH samahotsavaM 'garbhasthite'smin kRSNarAtrAvapi pArzvata: sarpantaM sarpamadrAkSIdi'ti tasya pAvaM ityAkhyAM cakAra / prabhuzca dhAtrIbhirlAlyamAnaH kramAd vardhamAno yauvanaM prapanno navahastapramANo nIlazarIrakAntyA zobhamAno vajrasarpalAJchanadharaH zuzubhe / anyedhuzca jinadharmakathAmagno nRpaH sabhAstho dvArapAlena 'ko'pi nRpAkRtiH pumAn kimapi vijJIpsubhari tiSThatI'ti niveditastatpravezAya samAdizat / dvArapAlena pravezitazca sa nRpaM natvA nirdiSTe Asane samupAvizat / nRpeNa ca 'ko'si, kasyA'si, kimihA''gatazceti pRSTaH sa uvAca-'nRpa ! iha bharate lakSmIsanAthe kuzasthale zaraNyo'rthikalpadrumo naravarmA nRpo bahUn nRpAn tejasA'sAdhayat / evaM sa virAjamAno jinadharmapriyo munisevI prajA nayena pAlayAmAsa / ekadA ca bhavaviraktaH sa tRNavacchriyaM tyaktvA munisamIpe parivavrAja' / ___ atrA'vasare cA'zvasenena naravANaM prazasyA'grimavRttAntaM pRSTo'sau punarAha-'nRpa ! tasya naravarmaNaH putro mahAsenaH prasenajidabhUt / tasyA'dhunA prAptayauvanA'pratimarUpA prabhAvatI nAma kanyakA'sti / tasyA anurUpavarArthe cintAkulazca prasenajid nRpo'sti / ekadA codyAnagatA prabhAvatI kinnarIbhirgIyamAnAn pArzvanAthasya guNAnazRNot / tatra jAtAnurAgA kAmArtA sarvavyApAraviraktA sarvadA pArzvameva dhyAyantI kadA'pi nirvatiM na yAti / pitarau ca sakhyAstasyAH pArve'nurAgaM jJAtvA muditau pArzvenaiva lokazreSThena sA navamaM parva - tRtIyaH sargaH pariNAyitavyetyUcatuH / sA ca prabhAvatI sakhImukhAt tacchRtvA nitAntaM mumude / pArzvameva cintayantI dine dine'tividhurAM dRSTvA pArzvasamIpaM svayaMvarAM tAM preSayituM pitarau nizcikyAte / ____ kaliGgadezezo yavanazca tajjJAtvA sabhAyAmuvAca-'mayi sati prabhAvatIM pAzvo na pariNetumarhati' / tataH so'tulaparAkramI sainyairAgatya kuzasthalapuramarautsIt / tatra kasyA'pi pravezo nirgamo vA durlabhaH / ahaM tuM rAtrau rAjJA preSitaH purAd niragAm / mantriNa: sAgaradattasya puruSottamaH putro'ham / ataH paraM yat kRtyaM tatra deva eva pramANam' / tataH kruddho'zvasena uvAca-'kuzasthalaM trAtuM yavanamabhiSeNayiSyAmi' / evamuktvA sa sainyAn bhambhAM vAdayitvA melayAmAsa / pArzvazca bhambhAravaM sainikAnAM tumulaM ca zrutvA kimetaditi sambhramAt piturantikaM yayau / sarvaM vRttAntaM jJAtvA ca pitaraM mahatA''graheNa nirvArya pitrA''diSTo dvipArUDhaH zubhe muhUrte puruSottamenA'nuyAtaH sotsavaM prasthitaH pArzvaH / jine pradattakaprayANe ca zakreNa preSitaM sasArathiM sarvazastrAstrasambhRtamaspRSTabhUtalaM divyaM rathaM zakraH preSayAmAsa / pArzvaprabhuzca taM rathamAruroha / sainyena mahatA'nuyAtazca pArzvaprabhuH katipayairlaghubhiH prayANakaiH kuzasthalaM prApyodyAne suravikRte prAsAde nivAsamakarot / atha pArzvaprabhuH sumedhasaM dUtamanuziSyopayavanaM preSitavAn / sa ca dUta: pArvAjJAnusAreNa yuddhAd vinivRttaye yavanaM bahudhA pratibodhayAmAsa / yavanena garvanirbharttita: sainikairudAyudhairjighAMsitazcA'pi sa 'svAminA trilokanAthena vairaM vo na kalyANAye'ti dUta:
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH punruvaac| tadAnImeva vRddho'mAtya etya tAn nivArya devAdhidevena pArzvena vairaM na yujyate' / dUtatiraskArastu sarvathA'nucita iti nirbhasrtya ca dUtaM kare dhRtvA sAmnovAca- 'ebhirajJAnAdevamuktaM tvayA kSantavyaM, svAmine caitad na nivedanIyam / prabhoH zAsanaM zirasA svIkartuM svayaM tavA'nupadamAgamiSyAmo vayam' / evaM prabodhya satkRtya ca sa dUtaM visRjya yavanamAdarAduvAca- 'deva ! nedamucitamanuSThitaM, yasya sendrAH surA - 'surAH sevakAstena vairaM svanAzAyaiva / tattaM prabhumupagamya kSamayitvA tadAjJAM svIkuru, svasthAne nirbhayazca tiSTha' / tato yavano vimRzya tadvacaH sAdaraM prapadya saparivAraH kaNThe kuThAraM kRtvA zrIpArzvaprabhumupAjagAma / 254 tatrodyAneca lakSazo hayAn sahasrazo gajendrAn rathAn devavimAnAn pattIMzca dRSTvA vismito jAto yavanaH / tatra bhaTaiH sAvajJamIkSyamANo yavanaH prabhuprAsAdadvAraM prApto vetriNA vijJapayya sabhAyAM pravezito dUrAdapi dRSTvA prabhuM namazcakAra / prabhuNA mocitagalakuThArazca yavanaH punaH prabhuM natvA'grata upavizya kRtAJjalirjagAda - 'devAdhidevasya tavA'grato'hamatilaghuH / yad dUtaM preSya mAmabodhayastad mayyanugrahaH / tava pavitradarzanAd mamA'parAdho'pi zubhAya jAtaH / tanniSkAraNaparamakAruNiko bhavAn / tavA'haM sevako'smi bhItasya me'bhayaM dehi' / tataH zrIpArzvaprabhuruvAca- 'tubhyaM svasti, mA bhaiSIH, svaM rAjyaM zAdhi, punarIdRzaM mA kArSIH' / tatheti pratipadyamAnaM taM prabhuH prasannaH saccakAra / kuzasthalapurasyA'varodho nivRttaH / puruSottamazca prabhumanujJApya gatvA prasenajid nRpasya sarvaM vRttaM zazaMsa / prasenajicca muditaH prabhAvatIpitRtvena svabhAgyaM prazaMsan pArzvaprabhornagarAgamanaM manasi kRtvopAyanamiva prabhAvatImAdAya hRSTaH 255 navamaM parva tRtIyaH sargaH saparivAraH prabhumupayayau / taM ca natvA kRtAJjaliruvAca- 'prabho ! diSTyA tavA''gamanamanabhravRSTiriva zatrurapi yavano mamopakAraka eva jAto yad bhavAnihA''gataH / mAmanugRhya prabhAvatIM svIkuru, iyaM tvayyanurAgavatI, tadetasyAM kRpAM kuru / prabhAvatI ca dadhyau'kinnarIbhiryathA gItastathaivA'yamadya dRSTaH, madarthe tAtenA'yamuparuddha ityadhunA sAdhvevA'bhUt / tathA'pi tAtaprArthanAmeSa svIkariSyati na veti mama sandehaH / evaM tasyAM dhyAyantyAM pArzvaprabhuruvAca- 'vayaM piturAjJayA tvaM trAtumevehA''gatA na tu vivAhArthaM tadatrA''grahaM mA kArSIH, tAtasyA''jJAM pAlayitvA tatsamIpameva gamiSyAmaH / prabhAvatI ca tacchrutvA viSaNNA 'sarvatra dayAlurayaM mayi niSkRpa iti mandabhAgyA'haM he kuladevyaH ! upAyaM darzayata, ityevaM bahu cintayAmAsa / prasenajicca dadhyau- 'prabhuH svayaM niHspRho'pyazvasenoparodhAd madicchAM pUrayiSyati, tato'zvasenadarzanavyAjena saha yAmi, tatra cA'zvasenamAgrahISye' / tataH prabhumuvAca - ahamazvasenapAdAn nantuM saha calAmi / tataH prabhuNA tathA'stvityuktaH prabhAvatImupAdAya sa sahaiva vArANasIM yayau / pArzvaprabhuzca zaraNAgatarakSaNena pitaramAnandayAmAsa / pArzve svAvAsaM gate ca prasenajit prabhAvatyA sahA'zvasenasya purato gatvA natvA'bhyutthAyA'zvasenenA''liGgya satkRtaH, sasambhramamuvAca - 'tava prasAdAt sarvaM kuzalam ekaM pIDAkaramapyavaziSTaM tvatprasAdAt setsyati nRpa ! mama kanyA prabhAvatI pArzve'nuraktA / imAM pArzvakumArArthaM svIkuru' / tato'zvasena uvAca- 'pArzvakumAraH sadA saMsArAd virakta evA'sti, na jAne sa kiM kariSyati / asmAkamapyeSa manorathot
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kadA putrasya vadhUvAhotsavo bhavet / adhunA tavA''grahAdanicchantamapi pAzrvaM prinnaayyissyaami'| evamuktvA'zvasenaH prasenajitA sahaiva pArzvamupagamya prabhAvatI pariNayetyuvAca / tataH pArzvaprabhuruvAca-'kalatrAdiparigraho bhavaparamparAhetuH, ahaM niSparigraha: saMsAraM tariSyAmi' / tato'smanmanorathaM pUraya, tvaM kRtodvAho'pi saMsAraM tariSyasyeve'tyevaM piturvacanamullavitumasamarthaH prabhurbhogyaM karma kSapayituM prabhAvatIM pariNinAya / tayA sAdhaM svacchandaM ramamANazca kAlAn gamayAmAsa / anyadA prAsAde gavAkSastha: kautukAd vArANasI pazyan prabhuH paurAn sapUjopakaraNAn bahirnirgacchato dRSTvA kamapi pArzvasthaM kAraNaM pRSTavAn / tataH ko'pyuvAca-'adya kamaTho nAma tapasvI puryA bahirAgata: paJcAgnyAditaponiSThaH, tameva pUjayituM nAgarA gacchanti' / tata: pArzvaprabhurapi kautukAt saparicchado gatvA paJcAgnitapa:sthitaM kamaLaM dRSTvA kASThAntarasthitaM kuNDamadhye dahyamAnaM sarpa cA'vadhinA jJAtvA dayAluruvAca-'aho ! mahadajJAnaM yat tapasyapi na dayAlezaH, dayAM vinA hi dharmo jalaM vinA saridiva, nirdayasya na kadA'pi dhrm:'| tata: kamaTha uvAca-'rAjaputrA hastyazvAdyeva jAnanti, dharma tu mAdRzA munaya eva jAnanti' / tataH prabhorAdezAjjanAH kuNDamadhyAt kASThaM samAkRSyA'dArayan / tatazca sarpo nirjagAma / tatra kiJcid dahyamAnasya sarpasya prabhurjanainamaskArAn pratyAkhyAnaM ca tatkSaNaM navamaM parva - tRtIyaH sargaH meanemummmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm dApayAmAsa / sa sarpazca prabhuNA kRpayA dRzyamAnaH samAhito vipadya dharaNo nAma nAgarAjo'bhUt / tato janairjJAnamahimnA stUyamAnaH prabhuH svaM dhAma jagAma / kamaThazca tadAkarNya vizeSatastapazcaran vipadya bhuvanavAsiSu meghakumAreSu meghamAlInAmA'suro'bhUt / ____ itazca pArzvaprabhuH pravrajyAsamayaM jJAtvA lokAntikAmarairetya tIrtha pravartayeti prArthito vArSikadAnaM dAtuM pracakrame / zakrAdyairdevaizca prabhordIkSAbhiSekazcakre / tataH pArzvaprabhurvizAlAM nAma zibikAmAruhyodyAnaM gatvA tyaktabhUSaNAdistriMzadvarSaH pauSakRSNaikAdazyAM pUrvAhne vizAkhAsthe candre'STamena prAvrAjIt / dvitIye'hni ca kopakaTAkhye grAme dhanyagRhe pAyasena pAraNaM cakAra / devAdayazca tatra vasudhArAdikaM cakruH / prabhuzca cchadmastho grAma-purAdiSu vijahAra / / ekadA ca viharan prabhustApasAzramamagAt, tadAnIM ravirastamiyAya / tataH prabhuH kUpasamIpe vaTavRkSamUle rAtrau niSkampaH pratimayA tasthau / itazca meghakumAro meghamAlI mahAsuro'vadhe: pUrvavRttAntaM jJAtvA pUrvavairaM smRtvA ca kruddhaH prabhumupadrotuM samAjagAma / sa ca vyAghrAn, gajendrAn, citrakAdIn vRzcika-sAdIMzca vikRtya prabhu kSobhayituM prAvRtat / kintu prabhurmaryAdAyAH sAgara iva dhyAnAd na cacAla / tataH so'suro vetAlAdIn bhayaGkaraveSAn vicakre / tenA'pi cA'calite prabhau vizeSeNa kruddho meghamAlI meghAn bhISaNAn vikRtya kalpAntameghavad varSituM prArebhe / sarvatazca prasarpati mahApUre prabhurAkaNThamagno'pi zilAkhaNDavad nizcala eva tasthau / yAvacca jalaM prabhorAnAsAgramabhUt tAvad nAgendrasya dharaNasyA''sanamakampata / sa cA'vadhinA prabhoH kamaThopadravaM jJAtvA mahiSIbhiH saha vegAt samAgatya prabhuM natvA prabhoH pAdayoradhastAdunnAlaM turka kamalaM
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nihitavAn / svabhogena ca sa prabhoH pRSThAdyaGgaM pidhAya phaNaiH saptabhiH zirasi cchavaM cakAra / prabhuzca kamale rAjahaMsa iva samAdhilInastasthau / nAgendrastriyazca prabhoragre gIta-nRtyAdikaM cakruH / tathA'pi prabhuAnalIno nAgendre meghamAlini ca samavRttirevA'sthAt / evaM satyapi krodhAd varSantaM meghamAlinaM dharaNendra uvAca-'tavaitad nocitam, ata: paraM prabhorahaM sevako na sahiSye, prabhuNA hi kASThAntardahyamAnaH sarpastavopakArAyaiva darzitaH / sarpANAM paya:pAnaM viSAyeva, prabhoH sadupadezastava vairAyaivA'bhUt / adhunA virama, anyathA tava na zubham' / ___ meghamAlI ca tadvacaH zrutvA'dhodRSTiM dattvA pArzvaprabhuM nAgendreNa sevitaM dRSTvA bhIto'cintayat-'mama sarvA zaktirvRthA, prabhuH karuNAnidhirna mamA'pakariSyati, tathA'pi dharaNendrAd bhayamastyeva, tadayaM prabhureva zaraNam' / evaM vicintya sa meghAn saMhatya bhIta: svAminamupagamya natvA svaM nindan kSamayitvA ca prabhuM praNamya sAnutApo nijaM dhAma jagAma / nAgarAjo'pi prabhuM nirupasarga jJAtvA stutvA natvA ca svasthAnaM jagAma / rAtrirapi vyatIyAya / navamaM parva - tRtIyaH sargaH sarvaviratibhedAd dvividhaH / tatra sarvaviratirmunInAM saMyamAdibhedairdazavidhaH, dezaviratistu gRhiNAM paJcA'NuvratAni trayo guNAzcatvAri zikSAvratAni ceti dvAdazavidhA / tatra sAticArANi vratAni na dharmAyeti vrate vrate paJca paJcA'ticArA heyAH / tatrA'hiMsAyAM krodhAd bandha-cchavicchedA-'dhikabhArAropaNaprahArA-'nnAdirodhAH / sUnRte mithyopadeza-sahasAbhyAkhyAna-guhyabhASaNavizvastamantrabheda-kUTalekhAH / asteye stenAnujJA, stenAnItAdAnadviDrAjyalaGghana-pratirUpakriyA-kUTamAnAH / brahmacarye vezyA-parakIyAsaGgamA-'nyavivAhana-kAmakathAbhinivezA-'naGgakrIDAH / aparigrahe dhana-dhAnya-kupya-gavAdikSetravAstu-hiraNyAdInAM saGkhyAtikramazcA'ticArAH / dIkSitasya bandhanAd bhAvato garbhAd yojanAd dAnatazca paJcadhA'pyeSa nocitaH / digviratau ca smRtyantardhAnodhistiryagbhAgavyatikramakSetravRddhayo'tIcArAH / bhogopabhogamAne sacitta-tatsambaddha-sanmizrA-'bhiSavaduSpakvAhArA atIcArAH / tatra sacittAdayo bhojyAnta tyAjyAH, karmata: kharakarma tyAjyaM, tatra paJcadaza karmAdAnabhUtAn malAn vijahyAt / te cA'GgAra-vana-zakaTa-bhATaka-sphoTajIvikA danta-lAkSA-rasakeza-viSavANijyakAni, yantrapIDA nirlAJchanamasatIpoSaNaM davadAnaM saraHzoSazceti paJcadaza / tatrA'GgArabhrASTrakaraNaM kumbhAya:-svarNakAritA ThaThAratveSTakApAkAvityaGgArajIvikA, chinnA-'cchinnavanapatra-puSpa-phalavikrayaH kaNAnAM dalanotpeSAd vRttizca vanajIvikA, zakaTAnAM tadaGgAnAM ghaTTanaM, kheTanaM, vikrayazceti zakaTajIvikA, zakaTokSalulAyoSTra-kharA-'zvatara-vAjinAM atha prabhustata: sthAnAd vArANasI purIM gatvodyAne dhAtakItarutale'sthAt / tadAnIM ca dIkSAdinAccaturazItau dineSu gateSu caitrakRSNacaturthyAM vizAkhAsthe candre ghAtikarmakSayAt pUrvAhne pArzvaprabhoH kevalamutpannam / devairvihite samavasaraNe ca yathAkalpaM ratnasiMhAsane samupavizya zakrA-'zvasenAbhyAM stuto dharmadezanAM vidadhe-'asmin bhavakAntAre jarA-mRtyu-rogAdigahane dharmaM vinA nA'nyo janasya trAtA, tasmAt sa evA''rAdhanIyaH / sa ca dharmo dezavirati
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 navamaM parva - tRtIyaH sargaH Aryadattazca dvitIyapauruSIM yAvad dezanAM dadau / zakrAdayazca prabhu praNamya nijanijasthAnaM jagmuH / ___atha tattIrthe samutpanne nIlavarNaH kUrmaratho gajAnanaH phaNiphaNAcchatradharazcaturbhujo vAmAbhyAM bAhubhyAM nakulA-'hidharo dakSiNAbhyAM ca bIjapUra-sarpadharaH pArzvayakSaH', 'kukkuToragavAhanA svarNavarNA dakSiNAbhyAM karAbhyAM kamala-pAzadharA vAmAbhyAM ca phalA-'GkazadharA padmAvatI devI ca zAsanadevate prabhoH sadA sannihite abhUtAm / tAbhyAM zAsanadevatAbhyAM sarvadopAsitaH prabhuranyairapi devAdibhiH saha mahIM vyahArSIt // 3 // iti navame parvaNi zrIpArzvanAthakaumAra-dIkSAkevalotpativarNanAtmakastRtIyaH sargaH // 3 // triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH bhArasya vahanAd vRttirbhATakajIvikA, sara:-kUpAdikhananaM zilAkuTTanaM pRthivyArambhasambhUtaizca jIvanaM sphoTajIvikA / trasAGgasya dantakezAdervANijyArthaM grahaNaM dantavANijyaM, lAkSA-manaHzilAdInAM vikrayo lAkSAvANijyaM, navanItAdInAM rasAnAM dvipAdInAM kezAkhyAnAM vikrayazca rasa-kezavANijyaM, prANApahArakasya viSA-'strAdevikrayo viSavANijyaM, tailAdyarthaM tilAdInAM yantrapIDA, nAsAvedhAdikaM nirlAJchanaM, zArikAmArjArAdInAM dAsyAzca vittArthaM poSaNamasatIpoSaNaM, vyasanAt puNyabuddhyA vA dvidhA davadAnaM, sara:prabhRtiSvambusaMplavaH saraHzoSacocyate / saMyuktAdhikaraNatvamupabhogo'tiriktatA maukharya kaukucyaM kandarpazcA'narthadaNDagA atIcArAH / sAmAyikavrate ca kAya-vAG-manasAM duSpraNidhAnamanAdaraH smRtyanupasthApanaM cA'ticArA: / dezAvakAzikavrate ca preSyaprayogAnayane pudgalakSepaNaM zabda-rUpAnupAtau cA'ticArAH / pauSadhe cA'prekSyA'pramRjya cotsargAdAnasaMstArA anAdaraH smRtyanupasthApanaM cA'ticArAH / caturthazikSAvrate ca sacitte kSepaNaM, tena pidhAnaM, kAlalaGghanaM, matsaro'nyApadezazcA'ticArA: / zrAvaka ebhiraticArai rahitAni vratAni pAlayan vizuddhAtmA bhavabandhanAt pramucyate' / evaMvidhAM prabhordezanAM zrutvA prabuddhA bahavo'pi pravavrajuH / bahavazca zrAvakatvaM jgrhH| ___ athA'zvasenaH pratibuddhaH putrAya hastisenAya svaM rAjyaM dattvA pravavrAja / vAmAdevI-prabhAvatyAvapi prabhordezanayA prabuddhe bhavodvigne dIkSAM jagRhatuH / prabhuzcA''ryadattAdIn daza gaNadharAn sthityutpAdavyayAtmikAM tripadImupAdizat / tayA tripadyA ca te gaNadharA dvAdazAGgImasUtrayan / tataH prathamapauruSyAmatItAyAM prabhurdezanAM vyasRjat /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH atha lokAnugrahArthaM viharan pArzvaprabhuH pRthivItilakakalpe puNDradeze samAgataH / itazca tadAnIM pUrvadeze tAmraliptyAM puri kalAkuzalastaruNaH sAgaradatto nAma vaNikputro jAtajAtismaraNo virakto rUpavatImapi striyaM pariNetuM naicchat / sa hi pUrvajanmani vipro'satyA bhAryayA dattaviSo naSTasaMjJo'nyatra kvacit tyaktaH / tadA gokulinyA jIvitaH pravrajya tapastaptvA vipadya ca jAtismaraH zreSThiputro jAtaH sadA strIvirakto'bhavat / gokulinI ca lokadharmaparAyaNA vipadya tasyAmeva puri rUpavatI vaNikputrI jAtA / etasyAM sAgaradattasya prItiH syAditi sambhAvya bandhubhistadarthaM yAcitA sA sagauravaM prAptA ca / kintu tasyAmapi sAgaradattasya mano na reme / sa pUrvajanmaparicayavazAt strIryamadUtIrivA'manyata / tataH sA vaNikputrI dadhyau - 'ayaM ko'pi jAtismaraH pUrvajanmani kayA'pi kulaTayA cchalito lakSyate, tadevaM strIvimukho'stIti hRdi vicArya zlokaM patre likhitvA sA sAgaradattaM prati preSIt / sa ca tatpatraM vAcayAmAsa - 'pAyasadagdhasya puruSasya dadhityAgo'yuktaH, svalpe jale jAyamAnAH pUtarA dugdhe na jAyante / tacchlokasyaivaM bhAvArthaM vicArayan so'pi zlokaM likhitvA preSayAmAsa / navamaM parva caturthaH sargaH 263 sA'pi tad vAcayAmAsa - 'strI kupAtre ramate, nadI nIcaM gacchati, megho girau varSati, lakSmIrnirguNaM' zrayati / evaM tacchlokabhAvArthaM vicArya sA punastadbodhArthaM zlokaM likhitvA preSayAmAsa - 'vAciko doSaH sarvatra sambhAvyate, na ca sarvastyAjyaH, sUryo'nuraktAM sandhyAM kadA'pi na tyajati' / evaM bhAvArthakaM tacchlokaM vAcayitvA sAgaradatto jAtarAgastAM pariNIya yathecchaM tayA saha bhogAn bubhuje / athA'nyadA sAgaradattasya zvazuraH saputro vANijyArthaM pATalApathaM nagaramagAt / zreSThI sAgaradatto'pi vyavaharan mahattareNa pravahaNena kadAcit paratIramagAt / tasya pravahaNaM ca sAgare saptakRtvo'bhajyata / tena ca mandabhAgyo'sAviti lokairupahasitaH pratinivRttyA'rthApacaye'pi prayatamAno bhramannekadA kamapi bAlakaM kUpAjjalamAkarSantaM dadarza sa bAlazca saptakRtvo jalAkarSaNe'saphalo'STame vAre tatra saphalo'bhUt / tena prAptapratibodha: sa punarudyamAya jAtotsAha : zakunagranthiM baddhvA potena siMhaladvIpaM prasthito vAyuvazAd ratnadvIpaM prApa / tatra ca sa bhANDAni vikrIya ratnarAzIn krItvA taiH potamApUrya svapurIM prati prasthitaH ratnalubdhaiH potavAhakai rAtrau jaladhau kSiptaH / kathaJcit phalakaM daivAt prApya taTamAgataH pATalApathaM nagaraM gataH zvazureNA'valokito nijagRhaM nItazca / tatra snAtvA bhuktvA vizramya ca sAgaradattaH sarvaM vRttAntaM zvazurasyA''khyat / tataH zvazura uvAca - 'tvamatraiva tiSTha, te potavAhA bandhujanabhayAt tAmraliptyAM na yAsyanti, kintvatraivaiSyanti', sAgaradattazca tat svIcakAra / tathA sa zvazuradvArA tadvRttAntaM nRpAya nivedayAmAsa / tatpravahaNaM cA'nyadA tIre samAgataM sAgaradattakathitalakSaNairAyuktapuruSairjJAtam / tataste ko'tra bhANDapatiH, kiM kimatra, kiyadi'
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 265 264 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tyAdikaM potavAhAn papracchuH / te cA'nyathA bruvantaH kSubhitAzcA''yuktarupalakSitAH / tatastaiH sAgaradatta Azu tatrA'hUtaH / te potavAhAzca sAgaradattaM prekSya bhItA natvocuH-'asmAbhirduSkarma vihitaM, tathA'pi tvaM supuNyena svena rakSito'si, vayaM vadhyakoTi prAptAH, taducitaM kuruSva' / tato dayAluH sAgaradattastAn rAjapuruSebhyo'rakSayat / kiJcit pAtheyaM pradAya tAn visasarja ca / puNyavAnayamiti sa rAjJo'timAnito jAtaH / tathA sa potasthabhANDena pracuraM dravyamupArjitavAn / ___ atha sa dAnaM dattvA ratlaijinapratimAM cikIrSurdharmAcAryAnapRcchat / teSAM matibhedAcca sa kenA'pyAptenopadiSTastapazcakAra / aSTamAnte ca kA'pi devatA tIrthakarapratimAmadarzayat / eSA pAramArthikItyuktvA ca sA tirodadhe / sAgaradattazca hRSTastAM jinamUrti svarNavarNAM sAdhUnAmadarzayat / sAdhubhyo dharmaM zrutvA ca zrAvako bhUtvA sa tAn'kena vidhinA jinamUrtiH pratiSThApye ti papraccha / tataste UcuH-puNDravardhane zrIpArzvaH samavasRto'sti, taM pRccha' / tataH sAgaradatto gatvA natvA ratnapratimocitavidhi pArzvaprabhu papraccha / prabhuzca nijaM samavasaraNamuddizya sarvaM vidhi kathayAmAsa / tata: sAgaradatto jinoktavidhinA jinapratimA sthApayitvA kramAt prAvrAjIt / prabhuzca surA-'suraiH sevyamAno'nyatra yayau / ___ itazca nAgapurapure yazasvI suratejA nRpo babhUva / tasya cebhyo dhanapatiH priyo'bhavat / tasya dhanapateH patnI zIlavatI sundarI nAma / tayozca bandhudatto nAma putro vinIto guNavAn yuvA ca babhUva / vatsAkhye vijaye ca kauzAmbInagare zatruntapo mAnabhaGgo nAma navamaM parva - caturthaH sargaH nRpo'bhavat / tatra jinadharmarata ibhyo jinadattastadbhAryA vasumatI tayoH putrI priyadarzanA cA''san / tasyAH priyadarzanAyAzca vidyAdharasyA'Ggadasya putrI jinadharmaratA mRgAGkalekhA sakhI babhUva / tayozca dvayordevapUjAdibhirdinAni vyatiyanti sma / anyadA ca bhikSArthamAgatenaikena muninA priyadarzanAmuddizyA'nyasya sAdho riyaM putraM janayitvA pravrajiSyatI'ti kathitam / mRgAGkalekhA ca tacchrutvA mumude / kintu tadvRttaM kasyA'pi nA''khyat / dhanapatizca svaputrAya nAgapurIzreSThino vasunandAt putrI candralekhAmayAcata sa ca dadau / zubhe muhUrte ca bandhudattasya candralekhayA samahotsavaM vivAho'bhUt / dvitIyadine eva ca sA sarpaNa daSTA vyapadyata / evameva tasya karmavipAkavazAt SaDbhAryA UDhamAtrAH sarpaNa daSTA vyapadyanta / tena ca ko'pi bandhudattAya kanyAM nA'dAt / sa ca bhAryAcintayA dine dine kRSNapakSe candra iva kSIyate sma / dhanapatizca 'cintayA'sau mariSyatyeva, tadenaM vyApAre kSipAmI'ti vicArya siMhalAdiSu vyavahattu bandhudattaM samAdizat / tataH sa pitrAjJayA bhANDAnyAdAya potena jaladhi tIrvA siMhalaM prApyopadAbhi: siMhalezaM prasAdya zulkamamocayat / tatra bhANDAni vikrIya yatheSTaM lAbhaM prApya pratibhANDAni krItvA svapurIM prasthitau vApyAM snAtvA cUtodyAne svAdUni cUtAnyAsvAdayAmAsa / evaM phalAhAreNaiva gacchan ralaparvataM prApya tatrA''rUDho ratnamayaM caityaM dadarza saH / tatra pravizyA'riSTaneminaH pratimA vanditvA tatraiva sthitAnaSTau mahAmunIn vavande sa: / tato jyeSThamuninA pRSTaH sa sarvaM svodantamAditaH kathayAmAsa / tato muninA prabodhita: sa jinadharma prapede /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTizalAkA puruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tatraiva citrAGgadena vidyAdhareNa sAdharmikavAtsalyAt khecarIM vidyAM nijakanyAM ca grahItuM prArthita: sa uvAca - 'na vidyayA me prayojanam' / tataH sa khecaro'niSedhAt kanyAmicchatItyanumAya bandhudattaM taM nijasthAnaM nItvA snAna- bhojanAdinA satkRtya sarvAn khecarAn 'bhArate'sya yogyA kanyA bhavadbhirdRSTA kimiti papraccha / tatastadbhrAturaGgadasya putrI mRgAGkalekhovAca- 'mama sakhI priyadarzanA kauzAmbyAM jinadatta zreSThisutA strIratnamasti / sA sutaM janayitvA pravrajiSyatIti muninoktam' / 266 tatazcitrAGgado vidyAdharAn bandhudattAya priyadarzanAM dApayitumAdizat / khecarAzca bandhudattamAdAya kauzAmbyAM gatvA pArzvaprabhucaityamaNDite bahirudyAne'vAtsuH / tatra bandhudattaH khecaraiH saha pArzva sAdhUMzca vavande, dharmadezanAM cA'zRNot / tatrA''gato jinadattazca prArthya bandhudattaM sakhecaraM svagRhamanayat / tataH khecarA UcuH'tIrthayAtropakrameNa vayaM ratnAdrernirgatA ujjayantAdriM gatA neminamavandiSmahi, tatrA'nena bandhudattena sAdharmikavAtsalyAd bhojanAdinA satkRtA: / ayaM dharmiSTho bhAryAvihIna ityamunA sahA'smAkamadhikA prItirabhUt / iha ca zrIpArzvaM vandituM vayamAgatAH, snehAcca bandhudattopIhA''gataH / tato jinadatto'yaM matkanyAyogya iti vicArya taM svaputryA paryaNAyayat / citrAGgadazca tatra janyayAtrAmAdAyA''gatavAn / tato bandhudattamanuziSya citrAGgado nijaM sthAnaM yayau / bandhudattastu tatra priyadarzanayA saha ramamANo'sthAt / atha sa tatra zrIpArzvanAthasya rathayAtrAmakArayat / catvAri varSANi ca dharmalInastatrA'tiSThat / kAle gacchati ca priyadarzanA garbhaM dadhau / tataH sA svapne mukhe pravizantaM gajaM dadarza / anyadA ca navamaM parva caturthaH sargaH 267 bandhudattaH svasthAnagamanecchAM nijapatnIM kathayAmAsa / tayA ca kathito jinadattaH pracureNa dhanena priyadarzanayA saha taM vyasRjat / nAgapurIM yAsyAmItyAghoSya saha prasthitAn janAn nijabandhuvad vidhAya zanairgacchan sa padmAkhyAmaTavIM prApa / tatra sa sArthaM rakSan tribhirdinaistad vanaM laGghitvA kasyA'pi sarastIre sArthaM nivAsayA mAsa / tatra rAtrezvarame prahare pallIzazcaNDaseno'vaskandaM dadau / bhaTAzca sArthasarvasvaM priyadarzanAM cA''dAya caNDasenAya samarpayAmAsuH / sa ca priyadarzanAM dInavadanAM nirIkSyenAM svasthAnaM prApayAmIti cintayan pArzvasthAM cUtalatAceTIM 'keyaM kasye' tyAdikamapRcchat / tasyAzca tasyAH pitrAdikaM zrutvA mUcchitaH sa labdhasaMjJaH pallIzaH priyadarzanAmuvAcaprAk tvatpitrA jIvito'smi, mA bhaiSIH, mUlato vRttaM zrRNu ahaM prasiddhazcaurarAjazcauryAya nirgato rAtrau vatsadeze girigrAme caurairvRto madyaM piban rakSakairdRSTvA baddhvA ca mAnabhaGganRpAyA'rpitaH / nRpeNa vadhAyA''diSTazca nIyamAna: pauSadhAnte pAraNArthaM gacchatA dayAlunA tvatpitrA mocito'smi / tava pitA ca vastrANi vittaM ca dattvA mAM vyasRjat / tvamupakArisutA'si kathaya kiM karavANi' / tataH priyadarzanovAca- 'pati bandhudattaM melaya' / pallIca tathetyuktvA priyadarzanAM gRhe nItvA bandhudattaM draSTuM nirjagAma / itazca bandhudattaH priyayA viyukto hintAlavanamadhyastho'cintayat'mayA virahitA saikadinamapi jIvituM notsahate mama priyA, tataH sA mRtA bhavet / ahaM kayA pratyAzayA'taH paraM jIvAmi tanmamA'pi maraNameva zaraNam' / saptacchadatarAvudbandhanena prANAMstyajAmi' / tataH sa saptacchadatarusamIpaM prApyA'gre mahAsarasi priyAviyogAd duHkhitaM
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH rAjahaMsaM dRSTavA'tyantaM duHkhito'bhUt / tadAnImeva ca kamalacchAyopaviSTyA priyayA sa haMso yuyuje / tatastaM priyayA militaM dRSTavA bandhudattaH punardadhyau-'jIvatAM priyayA yogaH sambhAvyate, tatsvAM purI yAmi, yad vA nirdhanaH kathaM tatra yAmi, kauzAmbyAmapi priyayA vinA gantuM na yujyate / tato vizAlAM gatvA svamAtulAdarthaM gRhItvA caurarAjAya dattvA ca priyAM nijAM mocayAmi / tata: priyayA samaM nAgapuraM gatvA svagRhAd mAtulasyA'rthaM dAsyAmi' / evaM vicArya sa pUrvAM prati gacchan dvitIye dine giristhalaM nAma sthAnaM prApto mArgasamIpe yakSagRhe yAvad vizrAmyati tAvat tatra zrAnta: pAnthaH kazcidAgAt / kuta AgA iti bandhudattena pRSTazca sa uvAca-'vizAlAyAH puryA Agamam' / tatastatra dhanadattaH sArthavAha: kuzalI kazciditi punarbandhudattena pRSTaH sa pAntho dInavadana uvAcadhanadatte vyavahartuM gate tasya prathamaH putro gRhe patnyA saha krIDan yAntaM nRpaM na gaNayAmAsa / tataH kruddho nRpastasya sarvasvamagrahIt / putrAdikAMzca sa guptau cikSepa / dhanadattazca daNDAvaziSTako dhanArtha svasuH sutaM bandhudattaM gato mayA hyo vimocitaH' / tato bandhudatto dadhyau-'daivena kimidaM kRtaM, mama yatrA''zA'bhUt so'pi vyasane patitaH / tadatraiva sthitvA nijamAtulaM pazyAmi, nAgapurI gatvA''zu tadarthaM sAdhayAmi ca' / evaM vicArya sa tatraiva tasthau / atha paJcame dine tanmAtulaH sArthena saha tatrA''gAt / bandhudattazca yakSagRhe tamAlatarutale upaviSTo dhanadattaM dRSTvopalakSaNArtha 'kuto yUyamAgatAH, kutra yAsyathe'tyapRcchat / tato dhanadatta uvAca'vizAlAyA ihA''gato nAgapurI prasthito'smi' / tato bandhudatta uvAca-'ahamapi tatra yAsyAmi, nAgapuryAM bhavatAM ko'sti' / tato navamaM parva - caturthaH sargaH mama jAmeyastatrA'stIti dhanadattenokto bandhudatta uvAca-tatra mama mitraM bandhudatto'sti / tathA mAtulaM jJAtvA sa svamaprakaTayanneva tena sahA'sthAd bhojanAdikaM ca cakAra / prabhAte ca zaucAya nadIM gato bandhudattaH kadambagahare ratnacchAyAGkitadhUli bhuvaM dRSTvA tIkSNazRGgeNotkhyAya ca ratnAbharaNabhUSitaM tAmramayaM karaNDakaM prApa / tatassa guptamAdAya dhanadattamupetya sarvaM vRttamAkhyAya-'tvatpuNyaireva karaNDo'yaM prAptaH, tadayaM gRhyatAm / ubhAvAvAM vizAlAM gatvA'rtha datvA nRpagrahAt svAn mocayAvaH' tato nAgapurIM yAvaH / tacchrutvA dhanadatto'bravIt-'mAnavairmocitairmama kim ? tava mitraM bandhudattaM drakSyAmaH, tataH paraM sa pramANam' / tato bandhudattaH praNamya svaM prakaTIcakAra / sarvaM svaM vRttaM zazaMsa ca / tato dhanadatta uvAca'vatsa ! prathamaM priyadarzanAM bhillebhyo mocayiSyAva:' / atrAntare ca nRpabhaTA udAyudhAstatrA''yAtAzcaurazaGkayA pAnthAnUcuH / yAvacca dhanadatta-bandhudattau dravyaM yakSagRhAntike cikSipatustAvat tai rAjapuruSaiH prAptau / tatastaiH kimetaditi pRSTau tAvUcatuH-yuSmadbhayenA''vAbhyAM nijaM vastu gopitm| tataste rAjabhaTA: karaNDena samaM tAvaparAn pAnthAnapi ca rAjamantriNa: samIpaM ninyuH / mantrI ca parIkSyA'nyAn pAnthAn muktvA kRtAdarastAvapRcchat-'yuvAM jAmeya-mAtulau kutastyau, kiM cedamiti' / tatastAvUcatuH-'AvAM vizAlAyA Agato, idaM pUrvAjitaM dhanaM gRhItvA lATadezAya vayaM prasthitAH' / tato mantryuvAca-'yadi yuSmAkamayamarthastadA'bhijJAnapurassaraM sarvaM zIghraM kathaya' / tatastAvanabhijJau bhItAvUcatu:-'svayamevodghATya dRzyatAm' / tato mantrI
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 270 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH samudghATite tasmin karaNDake rAjanAmAGkitAni bhUSaNAni dRSTvA rAjJazcirapraNaSTAni tAnIti vyacintayat / yat-'puraitAbhyAM hRtvA'tra nikSiptaM bhavet, tattADanayA''bhyAmanye'pi taskarA jJAsyante' / iti vicArya rAjapuruSairazeSameva sArthaM dhRtvA tau bADhaM tADayAmAsa / __ tataH prahArAttau tAvUcatuH-hyo dine AvAM sArthena sahehA''yAtau, yadyevaM na bhavet tadA bhavadbhirAvAM tADanIyau' / tatraikastatratyaH puruSo bandhudattamuddizyovAca-'paJcame dine'sau sArthe'tra mayA dRSTaH' / tato mantriNA pRSTaH sArtheza uvAca-IdRzAn kArpaTikAn sArthe gacchata: ko jJAtuM zaknoti' / tacchrutvA kruddho mantrI tau jAmeya-mAtulau kArAyAM nikSiptavAn / itazca caNDasenastAM padmATavIM ciraM bhrAntvA bandhudattaM kvA'pyaprApya viSaNNo gRhaM gataH priyadarzanAyA agre pratyajJAsItSaNmAsAbhyantare tava patimAnayAmi vA'gnau pravizAmi vA' / evaM pratijJAya sa pallIzo guptapuruSAn kauzAmbyAM nAgapuryAM ca bandhudattamanveSayituM prajighAya / te ca katipayaidinaiH punarAgatya bandhudatto mayA kvA'pi na dRSTa ityUcuH / tatazcaNDaseno dadhyau-'sa bandhudattaH priyAvirahapIDito bhRgupAtAdibhito bhavet / mamA'pi pratijJAdinAccatvAro mAsA gatAH / tadadhanA'gni pravizAmi. yato bandhudatto durlabhaH / athavA priyadarzanAyA: prasavAnantaraM tatsutaM kauzAmbyAM nItvA'gnau pravekSyAmi' / ___ tasminnevaM cintayatyeva dvArapAla AgatyA'bravIt-'diSTyA vardhase, priyadarzanA sutaM suSuve' / tato hRSTaH pallIzastasmai pAritoSikaM dattvA caNDasenAkhyAM padmATavIdevImuvAca-'yadi mama navamaM parva - caturthaH sargaH svasA mAsaM yAvat putreNa saha kuzalinI syAt tadA bhavatyai dazabhiH puruSairbaliM dAsyAmi' / tataH sakuzalaM paJcaviMzatidineSvatIteSu sa puruSAn balipuruSAnAnetuM pratidizaM prAhiNot / itazca kArAyAM samAtulo bandhudatto narake iva SaNmAsAn vyatIyAya / tadAnIM ca rAtrau sadhanaH parivrADArakSairbaddhvA tasyaiva mantriNaH samarpitaH / parivrAjAM naiva dhanaM bhavitumarhatIti tadasau nUnaM taskara iti mantriNA sa vadhAyA''diSTo nIyamAno 'nA'nyathA munivaca' iti dhyAtvA'vocat-'mAM vihAyA'nyenedaM nagaraM nA'muSyata, sarvameva coritaM dhanamadri-nadyAdibhUmiSvasti, yasya yasya tad dhanaM tasya tasya tadargyatA, pazcAdahaM nigrAhyaH' / ArakSaistajjJAtvA tadbhUmiSu tatkaraNDaM muktvA sarvaM dhanaM dRSTvA taM parivrAjamuvAca-'tavedRzaM ceSTitaM nA''kRtiyogya, tadAkhyAhi kimatra rahasyam' / ___tataH parivrADuvAca-'viSayaiSiNAM nirdhanAnAmidaM karmaivocitam, ahaM puNDravardhane pure somadattaviprasya nArAyaNAkhyaH putro dInamukhAn caurabuddhyA baddhAn narAn dRSTvA'vazyamime hantavyA ityavadam / tadaiko munirhA kaSTamajJAnamityabravIt / kimajJAnamiti mayA pRSTazca sa muniruvAca-'asaddoSAropaNaM parasyA'tipIDAkRd bhavati, ime purAkRtavazAd vyasane patitA na caurAH / purAkRtakarmaNa: phalaM zIghrameva prApsyasi, tatparasminnasadoSaM mA vocaH / tato mayA prAkkarmaphalaM pRSTo muniruvAca iha bharatakSetre garjanapure ASADhanAmaviprasyetaH paJcame bhave tvaM racchukAkukSijanmA candradevanAmA vedajJaH putro'bhavaH, vIrasenanRpasyA'tipriyastatrA'paro yogAtmA parivrADAsIt / tatra ca vinItazreSThino
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ m73 272 ___ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vidhavA kanyA vIramatI siMhalena mAlikena saha tatrA''yAtA, tasyAH pUjyazca sa yogAtmA daivavazAt taddine'nAkhyAyaivA'saGgatvAt kvacidanyatra gatavAn / tato vIramatI gateti janeSu kathA jAtA / tvaM ca yogAtmanA samaM sA gatetyacintayaH / tato rAjakule gatvA vIramatI yogAtmanA sa kvA'pi gatetyavAdI: / sa niHsaGgo yogAtmeti nRpeNa kathite ca so'nyadArApahartA pAkhaNDIti cA'vocaH / tena ca loko dharme sAvajJo jAtaH / sa yogAtmA ca parivADbhirbahiSkRtaH / ___ evaM karma nikAcitaM kRtvA vipannaH kollAke deze eDako jAtaH / tato'pi karmadoSAjjihvavraNena vipadya tatraiva vane jambUko bhUtvA vipadya sAketanagare madanalatAyA vezyAyAstanayo'bhavaH / taruNazca tvamekadA madirApAnamatto rAjamAtaramAkrozan rAjaputreNa ccheditajihye'nazanena mRtvA'dhunA dvijo jAtaH / adyA'pi bhoktavyaM karma tavA'vaziSyate' / tacchrutvA jAtavairAgyo'haM suguroH pArve parivrAD bhUtvA guruzuzrUSAparo mriyamANena guruNA tAlodghATanikayA saha khecarI vidyAmupadiSTaH, tathA dharmadeharakSaNAdanyatra vyasane'pi neme vidye prayoktavye hAsye'pi ca mithyA na vaktavyamiti nirdiSTazca / pramAdAda mithyAvacane ca nAbhipramANe jale Urdhvabhajo'STAgrasahasraM japaM kuryA iti ca kathitaH / atha viSayAnurAgiNA mayA cedaM viparItaM kRtam / gatadine sArthe udyAne sthite mithyA'vadam / hyo hi snAtvA mandire devArcanArthamAgatAbhiryuvatibhivratagrahaNakAraNaM pRSTo'hamabhISTapatnyaprAptirheturiti mayoktam / gurUpadiSTaM japaM ca jale sthitvA nA'kArSam / rAtrau ca navamaM parva - caturthaH sargaH caurikArthaM sAgara zreSThinaH pihitadvAre gRhe zveva pravizya svarNAdikaM gRhItvA nirgacchan rAjapuruSaidhRtaH / khecarI vidyA ca tadA smRtA'pi nA'sphurat' / tato mantrI punaH papraccha-'bhUSaNakaraNDaka eko na prAptaH, tataH kiM sthAnAd bhrAnto'si' / tataH sa uvAca-'yatra sakaraNDako nikSapta AsIt tataH sa kenA'pi jnyaatvaa'phtH'| tacchrutvA sa mantrI taM parivrAjaM muktavAn / ___atha nirdoSAvimAviti dhyAtvA mantrI tau jAmeya-mAtulau mocayAmAsa / tathA-'avazyaM tAbhyAmajJAbhyAM labdhaH karaNDakaH, kintu bhayAdanyathocatuH' / evaM dhyAtvA tAvAhUyA'bhayapUrvaM vRttaM pRSTavAn / tau ca yathAtathaM sarvaM ca vRttamUcatuH / tatastau mantriNA muktI kRzatvAd vyahaM sthitvA tRtIye'hani jagmatuH / purarakSobhizcaNDasenapuruSaiH prAptau ca bandipuMsAM madhye kSiptau caNDasenAdevyAH samIpe baliheto tau / ceTyA saha saputrAM priyadarzanAM gRhItvA caNDasenazca pUjArthaM tatrA''gataH / vaNistriyo bhImAmimAM pUjAM draSTuM na kSamA iti sa priyadarzanAyAH netre vastreNa pyadhAt / tathA sa priyadarzanAyAH putraM svayamAdAya netrasaMjJayA prathamaM daivAd bandhudattamevA''nAyayat / priyadarzanAM ca devyai putraM praNamayya raktacandanamarcayitvA pUjayetyuvAca / svayaM ca nirdayaH kozAt khaDgamAcakarSa / ____ tato dInA priyadarzanA dadhyau-devyA matkRte puruSabali dhik, mama mahadayazaH, ahaM rAkSasI jAtA'smi' / tadAnIM cA''gato bandhudatto mRtyuM jJAtvA namaskArAn gaNayituM prAvarttata / tacchabdaM zrutvA ca priyadarzanA sadya eva dRzAvudghATya nijaM patiM dRSTvA caNDasenamavadat-bhrAtastvaM satyapratijJo jAto'si, ayaM te bhaginIpatibandhudattaH' / tatazcaNDasenaH pAdayoH patitvA svAparAdhamajJAnakRtaM
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaM parva - caturthaH sargaH 274 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kSamayAmAsa / tato bandhudattaH priyadarzanAmuvAca 'nA'syA'parAdho yato'yaM tvayA mAmayojayat / tato bandhudattazcaNDasenamAjJApya tAn balipuruSAn mocayitvA kimetadityapRcchat / bhillezena sarvaM vRttaM jJAtvA cA'vocat-'jIvahiMsayA pUjA na kriyate kintu puSpAdinA, hiMsA-'satyA-'brahmAdikaM sarvathA tyAjyameva' / tacchrutvA ca sa pallIzastat pratipannavAn / pArzvasthAdevI cA'dyaprabhRti mama pUjA puSpAdibhireva vidheyetyuvAca / tacchrutvA ca bahavo bhillA bhadrakA babhUvuH / priyadarzanA ca bandhudattAya putrmrpitvtii| bandhudattazca dhanadattAya putraM dattvA mamA'sau mAtula iti priydrshnaamuvaac| tataH sA priyadarzanA nIraGgI kRtvA dUrato'pi natvA putranAmakaraNAya prArthitavatI / tatastau bAndhavAnAmayamAnandada iti bAndhavAnanda iti nAma cakratuH / tataH sa pallIzo bandhudattAdIn svagRhe bhojayitvA luNTitaM sarva dhanaM pratyarpayAmAsa / tathA sa cAmara-vyAghracarma-danta-muktAphalAdikaM bandhudattAyopAdAt / bandhudattazca bandina ucitadAnapUrvakaM vyasRjat / dhanadattaM ca kRtakRtyaM kRtvA svagRhaM preSIt / tato bandhudattaH sasArthaH priyadarzanayA saha caNDasenenA'nvito nAgapurIM yayau / bandhubhirabhyetya nRpeNa ca bahumAnato gaje Aropya nagare pravezitaH / tato dAnaM dadAna: sa svagRhaM gatvA bandhUn bhojayitvA sarvaM vRttaM kathayAmAsa / tathA sarvAnuddizyovAca-'asAre saMsAre jinazAsanameva sAramiti mamA'nubhavaH' / tato bandhudattavacasA jano jinadharmaparAyaNo'bhUt / bandhudattazca satkRtya caNDasenaM visRjya yathecchaM priyadarzanayA saha viSayasukhaM bhujAno dvAdazavarSANyasthAt / anyadA ca zaradutsave tatra zrIpArzvaprabhuH samavasasAra / bandhudattazca sa parivAro gatvA natvA dharmadezanAM zrutvA-'mama SaT priyAH kena karmaNoDhamAtrA mRtAH, tathA viraho banditA ca me kuta' ityapRcchat / tataH prabhuruvAca-'atra bhArate vindhyAdrau tvaM zabareza: zikharaseno hiMsApriyo'bhUH / tasya ceyaM priyadarzanA zrImatI nAma palyabhUt / ekadA mArgabhraSTaH sAdhugaccho'TavImaTan tatrA''yAtastvayA sadayena cetasA dRSTaH / tathA tairmArgabhraSTA vayamityevaM kathitazca / tadA zrImatI tvAmuvAca-'phalAdi bhojayitvaitAn vanAduttAraya' / tatastvaM tadupadiSTastAn kalpyaiH phalAdibhiH pratilAbhya mArga nItavAzcaM / te ca dharmamupadizya namaskAramantraM dattvA tvAmupAdizan-'tvayA pakSasyaikasmin dine sarvaM sAvadhaM karma tyaktvA namaskAramantro'yaM smrttvyH| tadAnIM ca druhyate'pi mA kupaH / evaM te dharmaM carataH svargazrIrapi sulbhaa'| ___tava ca tat svIkRtya tathA kurvato'nyadA siMha AgAt / tena ca bhItA zrImatI / tvaM ca mA bhaiSIriti jalpan dhanurgRhItvA'pi zrImatyA gurubhASitaM dharmaM smArito nizcalo'bhUH / tataH zrImatI tvaM ca siMhena bhakSitau saudharme devau jAtau / tataH cyutvA'paravideheSu cakrapuryAM tvaM kurumRgAGganRpasya zabaramRgAGko nAma bAlacandrAkukSijanmA putro nRpo'bhavaH / zrImatI ca kurumRgAGkazyAlasya subhUSaNanRpasya kurumatyAM divazcyutvA vasantasenAkhyA putrI jAtA / yuvAM ca svasvasthAnaM sthitau taruNau jAtau / citrakarAnItatvadrUpacitradarzanAt sA tvayi tvaM ca tasyA guNAn zrutvA raktau jAtau / pitrA
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 276 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ca prema jJAtvA tayA saha tvaM pariNAyitaH / tataste pitA tApaso jAtastvaM ca nRpo'bhavaH / tatraiva vijaye ca parAkramI jayapurezo vardhano nAma tvAM dUtairavadat-mama vasantasenAM yaccha, mamA''jJAM svIkRtya rAjyaM bhukSva ca, anyathA mayA saha yudhyasva' / tvaM ca tacchrutvA krodhAd yuddhAya gajasthito nirgatastena saha yuyudhiSe / tena ca prahRtastvaM raudradhyAnavazAd vipadya SaSThe narake jAtaH / vasantasenA ca virahapIDitA'gni pravizya vipadya tatraiva narake jAtA / tata uddhRtya ca tvaM puSkaradvIpabharate daridragRhe suto jAtaH, sA ca tulyA jAti: sutA jAtA / dvayorapi yauvanaM prapannayorvivAho jAtaH / anyadA ca svagRhasthAbhyAM yuvAbhyAM sAdhvyo dRSTA bhaktyA pratilAbhitAzca / tadA pRSTAH sAdhvyo no gaNinI bAlacandrA vasuzreSThi gRhasamIpe pratizrayazcetyUcuH / dinAnte ca tatra gatau yuvAM bAlacandrayA gaNinyA dharmaM zrAvitau gRhidharmaM prapadya vipadya brahmaloke devo bhUtvA yuvAM jAtau / tatra bhillabhave'nayA'numoditastvaM tiryagviyojanaM cakartha, tena tava priyavipattiviraho bandhAdivedanAzca' / / tato bandhudattenA'taH paraM kva yAsyAva, AvayoH kiyAMzca bhava iti pRSTaH pArzvaprabhuH punaruvAca-'yuvAM vipadya sahasrAre devau bhUtvA cyutvA tvaM prAgvidehe cakrI taveyaM gRhiNI ca bhaviSyati / tatra parivrajyAmupAdAya yuvAM siddhi gamiSyathaH / tacchrutvA prabuddho bandhudattaH priyadarzanayA saha zrIpArzvaprabhorantike vrataM lalau / athA'nyadA nijapurAntike samavasRtaM pArzvaprabhuM navanidhisvAmI nRpaH samAgatya natvA kena karmaNA mamaiSA samRddhiriti pRSTavAn / tataH navamaM parva - caturthaH sargaH prabhuruvAca mahArASTradeze hellUranAmagrAme tvaM pUrvajanmani mAliko'zokanAmA'bhUH / ekadA ca puSpANi vikrIya svagRhaM prati calito mArge zrAvakagRhe praviSTaH tvaM tatrA'rhadbimbaM dRSTvA karaNDakAd nava puSpANyAdAyA'rhatyAropya mahatpuNyamarjayaH / anyadA rAjJastvaM priyaGgumajjarImupAnayaH, tena ca rAjJA zreNipradhAnatve sthApitaH / ____ kAlena vipadya ca elapure navadravyalakSapatirjAtaH / tato vipadya tvaM tatraiva pure navadravyakoTIzvaro'bhavaH, punarmRtvA svarNapathe nagare navasvarNalakSezo bhUtvA kramAd vipadya tatraiva pure navaratnakoTIzvaro bhUtvA mRtvA vATikApuryAM vallabhanRpaputro navagrAmalakSapatirbhUtvA vipadya navanidhIzvaro nRpo jAto'si / bhavAdasmAccA'nuttaravimAnaM gamiSyasi' / tacchrutvA prabuddhaH sa tatkAlaM prabhorantike pravravAja / prabhuzcA'nyatra vijahAra / evaM viharatazca prabhoH sAdhUnAM SoDaza sahasrANi, sAdhvInAmaSTAtriMzatsahasrANi, caturdazapUrvabhRtAM sArdhazatatrayam, avadhijJAninAM caturdaza zatAni, mana:paryayiNAM sArdhA saptazatI, kevalinAM sahasraM, vaikriyalabdhimatAmekazataM, vAdalabdhimatAM SaT zatAni, zrAvakANAM catuSSaSTisahasrayugaM lakSamekaM, zrAvikANAM trilakSI saptasaptatiH sahasrANi ca parivArA abhUvan / atha nirvANasamayaM jJAtvA pArzvaprabhuH sammetAdrimupetya trayastriMzanmuniyuto'nazanaM prapadya zrAvaNazuklASTamyAM vizAkhAsthe candre tairmunibhiH sahA'vyayaM padaM prApa / tadevaM prabhorgArhasthye triMzadvarSANi, vrate saptatiriti militvA varSazatAyuH / zrIneminirvANadinAt tryazItivarSasahasyAM zatasaptake
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ maJjarI 278 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH paJcAzadane ca vyatIte zrIpArzvaprabhonirvANamabhUt / zakrAdayazca devaiH saha sammetAdAvAgatya pArzvaprabhormokSamahimAnaM cakraH / tadevaM pavitraM duHkhamocanaM sampanmUlaM ca nirvANanimittaM ca pArzvacaritaM zrotavyaM puNyazAlibhiH // 4 // iti navame parvaNi zrIpArzvanAthacaritavarNanAtmakazcaturthaH sargaH // 4 // iti kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryaviracitatriSaSTizalAkApuruSacaritasya tapogacchAdhipati-zAsanasamrAT-bAlabrahmacAri-zrIkadambagiritAladhvaja-rANakapura-kAparaDAdyanekatIrthoddhArakAcAryavarya zrImadvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkArasamayajJa-zAntamUrtyAcAryavaryazrIvijayavijJAnasUrIzvarapaTTadharasiddhAntamahodadhi-prAkRtavizAradAcAryavaryazrIvijayakastUrasUrIzvaraziSyaratnaprakhyAtavyAkhyAtR-kaviratna-zrIvijayayazobhadrasUrIzvaraziSyaratna zrIvijayazubhaGkarasUrIzvarakRte gadyAtmakasAroddhAre navamaparvaNi samAptaM brahmadattacakri-pArzvanAthacaritapratibaddhaM navamaM parva // 9 // diSTiH candrikA kaThinazabdArthaH aSTamaM parva prathamaH sargaH Aloka: prakAza mahora siddhAyatanam devamaMdira maJjulam manohara vaimAtreyaH oramAna bhAI nizAzeSaH rAtrino zeSabhAga anujaH nAno bhAI rasAlataruH AMbAnuM vRkSa nAno kaniSThaH amAtyaH mastrI cUtataruH AMbAnuM vRkSa ghoDo aGgaNam phaLiyuM, AMgaNuM bhAgyayoge kalA parivRtaH vIMTaLAyela upAlambhaH Thapako dAMta AbhUSaNa, ghareNuM niSAdI mahAvata cATUktiH khuzAmata kUTalekhakaH khoTA lekha taiyAra zibikA pAlakhI karanAra navajaladharaH nUtana megha navoDhA navI paraNelI strI prasadya kRpA karIne nirvIraH putra vagarano ziziropacAraH ThaMDA upacAra vasvAJcalagranthiH vastramA 24 digbhramaH dizAzrama vraNaH dhA, jakhama gahvaram guphA goLI jAmAtA jamAI antikam pAse taskaraH cora, lUTArU vidagdhaH catura, hoziyAra vezma ghare ekAnta cara: gukha vAta lAvanAra upacaryamANA sevA karAtI mANasa miSam bahAnu, kapaTa nepathyam guTikA
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 11 * **1*111511}}}}*41}}} vidhAtA laDavA mATe utsuka bhANeja aphavA rANI triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH yAcaka moTo zreSThI anusaraNa karato mitra cheDo, maryAdA javAnI IcchAvALo raNabherI macchara killo koTa, vADa kuhADo madharAta mujAbaLa chAtI UlaTI, kolerA apariNIta strI dvitIyaH sargaH ardhavRddhA paMkho, vIMjhaNo sainika vinaMtIthI manAvela, nita: zAMta pADela mumUrSuH nokara, sevaka mAmA 1] *51* }}} maravAnI IcchAvALo eka prakArano roga khabho sasalAnuM mAMsa kAMsAnI peTI dAgInA mUkavAnI peTI 130xxxxx, at t kaThinazabdArthaH | 14 *;1|1| alAbU: rajjuH maJcikA mekhalA rasakUpaH godhA vaivi mahiSa: palAyitaH meSaH bhastrA unItaH sanaH kSuraH T vihAya: parivrAD zuzrUSakaH {{{s......,171, pippalam {1 } } } }* 281 pIpaLAnA jhADanI nIce coTalo nahi bAMdhelI strI ceha, citA chUpAI gayelo zIghra ramavAnI IcchAvALo jhUMpaDI govADaNa, bharavADaNa grAma mukhI vAjiMtro sahita lolupa rasoIyo bilADo banu, paTa ghaNA badhA hAthIne bAMdhavAno staMbha vizvAsa vAsI muninuM nAma, rAvaNano bApa jugAra upADAto hAlano paMjAba pradeza
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaThinazabdArthaH 283 vidrutaH ghare ache: 282 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nAsI gayelo dhana kandaraH parvatanI guphA | | kantharam dhIme nilIna: chupAI gayelo | puttalikA pUtaLI argalA AgaDIyo niHspandA cetanA rahita rASTaH gAyane rAkhavAno | parihAsaH kheda, udvega vADo AcAmlam AyaMbila tapa kRpAna: rAjAne AdhIna atra: varSa mRgayA zikAra nIrAjanA Arati stanyam dhAvaNa Tmanapuram sanmukha javA pUrvaka sarpa ma : aMgAro, kolaso eNIbhUya haraNa thaIne vamocanam cheDAcheDI choDavI vAsavaH Indra pAno vanam ghareNA choDavAM dhanuSa dhanuSa ane talavAra asthamAnA hADakAMnI mALA rAiDaivinayanam sUMDha paranI khajavALa dUra karavI tRta: : pRSTha: ghaselo vAkSa: gokhalo keyUraH bAjubaMdha dArupaJjaraH lAkaDAnuM piMjaruM nigrAhyaH pakaDavA yogya zrI : be bhujAnI vacceno trIjo bhAga nyUna | tryaMzanyUnaH bhAga pAdasaMvAhanam paga dabAvavA anuziSya zikhavADIne paryaGkaH palaMga sarvAbhisAraH caturaMga senAnuM rAsakaH garabo yuddha mATe prayANa vetradhAriNI dvArapAla upahAraH bheTanuM kaTaka: uttarIyavastram uparanuM vastra kaTisUtram strIno kamarapaTo bhrAtRpatnI bhAbhI didRkSA jovAnI IcchA sapAtheyam mAthA sahita aGgulIka: vIMTI thAMbhalo kaniSThikA TacalI AMgaLI yamadeva UrmikA vIMTI vAI: bhujA kAndizIkaH palAyana mATe utsuka | ravam mAMgya yAmika: paheragIra sUcibhedyaH soyathI bhedI zakAya talpaH zadhyA tevuM (gADha) azabdam avAja vinA apratividheyam pratIkAra na karAya kandharaH Doka, grIvA kulInA khAnadAna zvApadaH jaMgalI pazu dasyuH cora mahoragaH moTo sarSa tAmbUlam mukhavAsa N: kUvo pariveSaH paridhi, gherAvo kubjatA kUbaDApaNuM mo: zarIra bilvaphalam bIlIvRkSanuM phaLa mena: deDako dhAma killo pathikaH musAphara sUryapAkA rasavatI guphA sUryanA tApathI guhA pAMiA: paganI eDI banAvavAmAM AvatI rasoI chava: kAnti alIkam vApI vAva mahAjavI mAsI khUba jhaDapI, mAtRSvasA vegavALo jAmeyiH bhANeja utarIya vastra pracchadapadaH pANI laI janAra, jalahAriNI panihArI rasAlavRkSaH AMbo, zelaDInuM vRkSa fgfghvAn paDaha vagADavo akSavRkSaH beDAnuM jhADa vihagaH bhikhArIno lebAza pakSI yAcakaveSaH ratnano karaMDiyo ratnakaraNDakaH lulo supac: vidhipUrvaka Acarela anuSThitaH sonAnuM jaLapAtra pura: meTa upAyanam vizIrNam jIrNa thaI javuM putiH kAnti khAtram khAtara udgrahaNI phAMso luNTAkaH lUMTArU jovAnI didRkSaH nirvAsitaH kADhI mUkela IcchAvALo kRzodaraH pAtaLA peTavALo | stanapAn chAtI dabAya tema jUTha
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaThinazabdArthaH 285 mUThI jighAMsuH 284 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH caturtha: saf: yamallAnunaH vRndAvanamAM AveluM eka vRkSa prahAsaH khaDakhaDATa hasavuM | dhRttipurata: dhULathI kharaDAyela vidUSakaH mazkarI, | dAma pazune bAMdhavAnuM majAka karanAra doraDuM viplavaH baLavo, tophAna manthanI dahIM valovavAnI tauryikaH vAjiMtra vagADanAra nAnI goLI tUn: bALa rAkhavAnuM bhAthuM | vetnIva baLada tumuna: navanItam pazvama: sa: hallIsakam rAsa, garabo yavanikA paDado bA~pIDaH mayUrapicchano praNAlI nIka, paranAla mukuTa paheranAra kaJcukitA kAMcaLI mahokSaH baLada gantrI gADuM khara-meSau gadheDo ane gheTo zinaSTha: dANA vINavA zAH dhanuSa pitRvyaH kAko utyucchayan pUMchane uchALato garbhavatI vivRtamukhaH pahoLA mukhavALo puSpavatI mAsikakAlamAM grIvA AvelI strI dhu: pazuonI kharI grAvA patthara, zilA gatAsuH prANarahita stanandhavAH dhAvaNAM bALako padAtiH pAyadaLa, page zatruzAtanaH zatrunAzaka cAlanAra mAtAmahaH nAnA, mAnA pitA syandanaH za : gADuM sajyam pheMkAyeluM dhanuSanI dorI paryastaH apAyaH Apatti sahita cApaH khAMDaNI ulUkhalam dhanuSa prAtivezikaH paDozI sAkSepam tiraskAra pUrvaka pitAmahaH dAdA, bApAnA pitA | | paratha: pratibaMdha sausnAtikaH sArI rIte nAhI | tAtrapha: lIdhuM evuM pUchanAra muzata: dantotpATanam dAMtane mULathI mandaraH ukheDI nAMkhavA mae: akSavATa: akhADo kavacaH karAsphoTa: bAhu ThokavA supra: nama: hAthInuM baccuM abhyarNagRham zAvakaH bacyuM jAmeyaH dantI hAtha dAyAdaH haNavAnI snuSA IcchAvALo hAlikaH jAnu DhIMcaNa, ghUMTaNa stambhitaH kArAgRham kedakhAnuM, jela thAI: viSNu rajakaH anupadam pagale pagale gartazUkarI upatyakA taLeTI dhIvaraH pharaMta: UMcuM vara: parikhA khAI pipIlikA tUSNIkaH mauna dhAraNa karanAra | jItanI kaTidezaH kamarano bhAga niSkAsitA paE: Hr: nAma: bahena rIta: pitRSvasA phoI kandukaH bhRSTamasUrakaNavat bhUjela masUra dALanA | kaNanI jema tumbarasa: kaDavI tuMbaDIno rasa | guftaH ApaNikaH dukAnadAra nidAnam masI meza pratizrayaH tRNATTaH ghAsanI dukAna | vipanna: tADanA jhADanI hAra sAMbeluM maMdara parvata utsukatA bannara dAtaraDuM pAsenuM ghara bhANeja bhAgIdAra, vArasa putravadhU kheDUta, haLa kheMcanAra bAMdhI dIdheluM zikArI dhobI gaTaranI bhUMDaNI mAchImAra dIyara kIDI sAdhvIjI kADhI mUkAyela strI khAMsIno roga mAchalI gurviNI R: daDo bhata pAchaLa rahela ThIkaruM daridra niyANuM upAzraya
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIvArtha: 287 draviNam 286 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kAlAmbukA A nAmanI vAva | nya: dhUsarIne bAMdhavAnuM tA: vivAha, lagna doraDuM kRtapaNaH pratijJA karela | pariva: gadA, hathoDo janyayAtrA jAna vAtodbhUtaH pavanathI UDelA rUpa: hiMsaka jighAMsA mAravAnI IcchA ArAmaH bagIco, udyAna mAtaliH IndranA rathano sArathi dhana | tUlam azvanI krIDAbhUmi rU, kapAsa, vAhyAlI jihIrSuH haraNa karavAnI * bakaro, gheTo IcchAvALo mAna: AMbo hataujaskam jenuM teja haNAI horA kalAke gayuM che tevuM paTalikA chAbaDI amarSaNam kopa, krodha nApitaH hajAma vijigISA jItavAnI IcchA narma kaTAkSa, mazkarI tuva: cakrano AgaLano saptama: saf: bhAga vAsakam maithuna, bhoga paurandaram IndrasaMbaMdhi sApatnaH zokyano chokaro aThThama: : dArukaH zrIkRSNano sArathi sALa hastipakaH mahAvata suraGgam suraMga, bhoyaruM kaGkaNam hAthanuM ghareNuM ekanAma, niyogI kAmamAM joDanAra anirUddhanI patnI | gujaraH bhUMDa, Dukkara mRtaka bALavAno kara dAhazulkam kUvAno deDako kUpamaNDUkaH navama: saf: pratimA svaram zatrune tapAvanAra atyaMta dedIpyamAna zatruntapaH valgA kavaca, bannara cAbuka, lagAma bhAbhI khaDgakheTadharaH bhrAtRjAyA talavAra ane DhAla saubhrAtram sAro baMdhubhAva dharanAra taLIyAno bhAga | pariNayanam talapAdaH paraNavuM vATakaH vADo gopuram nagarano daravAjo vAntiH UlaTI pRthu vizALa madanaphalam mIMDhoLa nirviSayaH dezanikAla vAsaraH divasa nAva vetasataruH netaranuM jhADa sA : sago bhAI madhu madha ghaTakapAlaH ThIkaruM, ghaDAno eka udumbaraH UMbarAnuM jhADa AmagorasaH kAcuM dahI iSTikA IMTa puSpitaudanaH aMkurA phuTela hoya | nara nIrogI tevA bhAta badarItaruH boraDInuM vRkSa bagaDI gayeluM kRkalAsaH kAcaDo kSaSTim madha prastaraH pathara kRmisaGkIrNaH kRmi jIvothI vyApta pradhikRtarekhA nIka, nALa kSutkSAma: sudhAthI durbala kuvindaH vaNakara kisalayaH kuMpaLa kaluSaH gaMdu, asvaccha snuhI thoranuM jhADa ApAkam nIMbhADo, IMTa yUkA pakAvAnuM sthAna kolikaH karoLiyo | sauvidalla aMtaHpurano rakSaka jalodaraH peTano roga pAvaza: : kuSThaH koDha roga patthara, DhekuM vRzcikaH vIMchI capeTA thappaDa upoSitam upavAsa nigaDitaH beDIthI bAMdhela lehyam cATavA yogya zveDA siMhanAda cUsavA yogya kiMvadantI aphavA mAtuliGgaH bIjoruM kAndavikaH kaMdoI navuM: noLiyo zauNDikaH kalAla, dArU AmralumbI AMbAnI nAnI DALI vecanAra rAma: sa: paTa: kamAMDa vaDavAna7: samudrano agni | varNavata: ziva, mahAdeva | uSA coSyam varya
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ sevaka dhUmapAyI 288 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH anAnA: niraparAdhI | TUrvA: ghAsa adhvA mArga, rasto lipsA IcchA aMtara: zadhyA, bichAnuM pAripArzvakaH tAlaza: : vAteritaH pavanathI prerita UTI THI kALI madhamAkhI pAradaH pAro devabhUya deva thaIne lAGgalam haLa nalinI kamalinI, praghoSaH jAhera karavuM kamaLano velo tvASTragaH citrA nakSatra zabam maDaduM daMSTrA dADha navamaM parva prathama: : bannara dhAraNa karI dAserakaH dAsaputra zake tevI vaTakoTaraH vaTavRkSanA skaMdhamAM uMmaravALo putra gakA jevo bhAga | sAkSAt lAkhanuM ghara jAlikaH mAchImAra satramaNDapam dAnazALA kroSTA pAnthaH musAphara avaguNThanam lAja kADhavI, ghUmaTo TAT Js lAkhanuM ghara kheMcavo | dhUya: dhUmADAno samUha bhRgupAtecchA parvatanA zikhara | nArA nIkaLIne parathI paDavAnI IcchA vapanam muMDana adhIyAnaH adhayayana karato | zikSA coTalI vidyArthI | thAWI: tharA lAkaDI, deDo | vakSa: chAtI USmasantatiH mukhamAMthI nIkaLatI unmA garama varALa palAyitaH nAsI gayelo mukhavastrikA muhapatti karI hAthI aurdhvadehikam marelAnI viNmUtram jhADo - pezAba maraNatithie sa: vasati rahita khavAtuM piMDAdi | vaMzanAni vAMsanuM jhUMDa kaThinazabdArthaH 289 mAtaGgaH caMDAla mama: unmatta hAthI thag: lAkaDI nitambinI suMdara kulAvALI strI vIvAra : eka mudrAnuM nAma | jagajjaitram jagatane jItanAra (paga upara ane | vetrI chaDIdAra mukha nIce) upAnat mojaDI karaGkaH khoparI niketanam nivAsa, ghara bhAva: puSpagendukaH puSpano daDo sphuradoSThadalam halatuM hoThayugma AraghaTTikA kUvAnA dhAbA valgulI cAbuka paranI garagaDI dhUmrapAna karanAra | pAzavam paga dhovA kabandhaH dhaDa, mAthA vinAnuM kazA cAbuke zarIra utparyANIkRtya (ghoDA paratha) kapola: gAla palANa utArIne taDAgataTam taLAvanA kinAro | gzatnI vyabhicArI strI vivAhopaskaraH vivAha mATenI vAsagRham rahevAnuM ghara sAmagrI zvapad: cAMDAla mahAsaraH moTuM sarovara gRhagodhA garoLI cinvatI cUMTatI dohalo pATaka: mahollo, gAmano | thavapUta: javano pUDo eka bhAga duraH duHkhe pace tevuM suvara: kUkaDo kadaryaH lobhI, kaMjusa ditsitaH dAna karavAne golikA goLI IcchAyeluM purohita, gora anveSaNam zodhavuM zleSmAtakapAtram eka prakAranA jhADanuM grAmaNI: grAmodhyakSa, phaLa agresara kritIyaH sa: pAma: prahara | vivrajiSA saMyama grahaNa IrthavAtAyanam havelIno jharukho karavAnI IcchA patAkA kArpaTika: kapaDAMnI pherI anaMtavAn aMdara chUpAI gayelo karanAro ziyALa dohadaH purodhaH
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dhunvatI dhuNAvatI caturtha: saff: bA: phaNA porA nikuJjaH latAmaMDapa zakunagranthiH zukananI gAMTha kovidaH paMDita, vidvAna saptakRtvaH sAta vAra saddhi : aTakAvelo potavAhakaH vahANa calAvanAra zikArI cikIrSuH karavAnI kArmukam dhanuSa IcchAvALo kalApaH samUha upadA lAMca, bheTa guphA jakAta, kara kAtaraH Darapoka, bIkaNa svodantaH potAnuM vRttAnta khamAvavuM. kSamApanA kSamaNA avaskandaH kukkuTasarpaH kukaDAnA mukhavALo humalo karavo sarSa hintAlavanam khajUranuM vana saptacchadataruH tRtiya: saH sAtapuDAnuM jhADa phAMso khAvo jainatra udbandhanam bhAryA tamAlataruH tamAla vRkSa dhAtakItaruH dhAvaDInuM jhADa chavicchedaH guptiH jela, kArAgRSTha hAtha-paga-kApavA tAMbu vigere dhAtu kupyam karaMDIyo karaNDakaH zArikA cirapraNaSTam lAMbA kALathI naSTa thayela antardhAnam adRzya thavuM zodanIvi kUvA-sarovarAdi jambUkaH ziyALa khodAvavA tAnopAniva tALuM ughADavuM asatapavAn dAsyAdinuM paisA yoga: mAna mATe poSaNa nIraGgI lAja sara: pa: taLAva sUkavavA lUMTela vikrayaH vecavuM muktAphalam motI nilAJchanaM karma nAka vIMdhAvavuM vigere | | navaza: bhIlapati maukharyam vAcALapaNuM zyAla: sALo, patnIno kandarpaH kAma bhAI para: dveSa karavo | fprayAnI priyaMgu vRkSanA mora kAcabo mAnita mALI