Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / kobAtIrthamaMDana zrI mahAvIrasvAmine namaH / / / / anaMtalabdhinidhAna zrI gautamasvAmine namaH / / / / gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmine namaH / / / / yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarebhyo namaH / / / cAritracUDAmaNi AcArya zrImad kailAsasAgarasUrIzvarebhyo namaH / / AcArya zrI kailAsasAgarasUrijJAnamaMdira punitapreraNA va AzIrvAda rASTrasaMta zrutoddhAraka AcAryadeva zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. jaina mudrita graMtha skeniMga prakalpa graMthAMka :1 jaina ArAdhanA na kandra mahAvIra kobA. // amarta tu vidyA zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-382007 (gujarAta) (079) 23276252, 23276204 pheksa : 23276249 Websiet : www.kobatirth.org Email : Kendra@kobatirth.org AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira traNa baMgalA, Tolakanagara parivAra DAiniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 (079)26582355 - - - For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Anecdota Oxoniensia TEXTS, DOCUMENTS, AND EXTRACTS CHIEFLY FROM MANUSCRIPTS IN THE BODLEIAN AND OTHER OXFORD LIBRARIES ARYAN SERIES. VOL. 1- PART IV KATYAYANA'S SARVANUKRAMANI ETC.. EDITED BY A. A. MACDONELL MONA NO YEA Oxford AT THE CLARENDON PRESS 1886 [ All rights reservedl For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Xondon HENRY FROWDE DOMI MINA TIO MEA OXFORD UNIVERSITY PRESS WAREHOUSE AMEN CORNER, E.C. For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org KATYAYANA'S SARVANUKRAMANI OF THE RIGVEDA WITH EXTRACTS FROM AT SHADGURUSISHYA'S COMMENTARY ENTITLED VEDARTHADIPIKA EDITED WITH CRITICAL NOTES AND APPENDICES BY Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A. A. MACDONELL, M. A., PH. D. MEMBER OF THE GERMAN ORIENTAL SOCIETY AND OF THE ROYAL ASIATIC SOCIETY OF GREAT BRITAIN AND IRELAND DOMIMINA NVTIO ILL MEA Oxford THE CLARENDON PRESS 1886 [All rights reserved] For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir London HENRY FROWDE OWN OXFORD UNIVERSITY PRESS WAREHOUSE AMEN Corner, E.C. For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TO THE MEMORY OF THEODOR BENFEY, MY FIRST TEACIER IN SANSKRIT, THIS WORK IS INSCRIBED AS A TOKEN OF GRATITUDE. [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir CONTENTS. PAGE PREFACE . . . V-xxi SARVANUKRAMANI . * 1-46 ANUVARANUKRAMANI. 47-53 KAANDAHSANKHYA.. . . 54-55 VEDARTHADIPIKA . 57-168 Introduction * 57-80 * Mandala I. . . 80-99 : : 99-104 III. . . . 104-108 . .. 108-112 * 112-123 - 123-130 VII . . . . . . 130-136 , VIII . . . . 136-143 , IX . . . . . . . . * 144-148 .. X . - 148-168 COMMENTARY ON THE ANUVAKANUKRAMANI ; 169-174 APPENDICES . . . 175-222 I. EXPLANATORY NOTES . . . . . . II. INDEX OF PRATIKAS, AS GIVEN IN THE SARVANUKRAMANI. 187-195 III. INDEX OF METRES . . . . . . . 196-203 IV. List of VERSES FROM THE RIGVEDA, QUOTED BY SHADGURU SISHYA AS EXAMPLES OF METRES . . . . 204-205 V. LIST OF AUTHORS AND WORKS QUOTED BY SHADGURUSISHYA : 206-209 VI. LIST OF ITIHASAS RELATED BY SHADGURUSISHYA . . . 210 VII. INDEX OF WORDS OCCURRING IN THE SARVANUKRAMANI, THE ANUVAKANUKRAMANI, AND IN SHADGURUSISHYA : . . 211-222 CORRIGENDA . . . . . . . . . . . 223 b 2 For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org PREFACE. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INDIAN tradition at the time of Shadgurusishya, who completed his commentary to the Sarvanukramawi, the Vedarthadipika, about the year 11871, ascribed that index to Katyayana, and named Saunaka as the composer of five other works specially entitled Anukramaxis. These, as enumerated by Shadgurusishya in the introduction to his commentary, are: 1. The Arshanukramani; 2. the Khando-nukramani; 3. the Devatanukramani; 4. the Anuvakanukramani; 5. the Suktanukramani. The first, quoted fifteen times by Shadgurusishya, is composed in verse, and contains about 320 slokas. The only MS. of it known to exist, is described by Rajendra Lala Mitra in his Notices of Sanskrit MSS. for 1881-1882 (p. 176, no. 2112). The owner being unwilling to part with it, Rajendra Lala Mitra promised to have it copied for me. My hopes of receiving this MS. have, however, hitherto been disappointed. The Khando nukramani is also composed in slokas. The only MS. of this index known to exist is in the possession of Rajendra Lala Mitra. To his kindness I am indebted for a copy of it, which he sent me from Calcutta. Unfortunately this copy (and presumably the original) omits the index of metres for the first mandala completely. As the work in this fragmentary state comprises 238 verses, the whole work must have contained about 300, assuming the index to the first mandala to have been of about the same length as that to the tenth (viz. 65 slokas). At the end of each mandala there is here an enumeration in figures, of the number of verses in each metre, besides the total number of verses and of hymns in each mandala. I have found these data of considerable value in corroborating my calculations for the table given below, which shows the distribution of the various metres in each mandala. Unfortunately in addition to the absence of the first mandala, individual figures also are omitted here and there. Shadgurusishya 1 See conclusion, p. 168, verses 13-14, and Weber in Ind. Stud., vol. viii, p. 160, note. 2 See Max Muller, Ancient Sanskrit Literature, p. 234. This introduction is not printed in this edition for the reason stated below. For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir PREFACE. has only two quotations from this anukramani. Of these I was able to verify the second only, the first occurring in mandala I. Of the Devatanukramani no MS. appears to have been found, but judging by the ten quotations in Shadgurusishya, it was composed in the mixed versel peculiar to Saunaka's works, and showed similar irregularities of metre to those of the Anuvakanukramani?. It must have been a work not unlike the Brihaddevata, though, no doubt, much shorter. The Suktanukramani is neither known to exist, nor is it quoted by Shadgurusishya. There is, however, no reason to suppose that it did not exist in Shadgurusishya's time, like the remaining eight works which he attributes to Saunaka, and all of which are still extant. (The tenth, the Smarta Sutra of Saunaka, is stated by Shadgurusishya to have been destroyed by that author in favour of his pupil Asvalayana 6.) Judging from the subject-matter of the other anukramanis, this was probably chiefly an index of pratikas, and as such would not call for quotation. The Anuvakanukramani is not only thrice quoted by Shadgurusishya, but was specially commentated on by him. Both the text and the commentary are printed in this edition. Several MSS. of this index exist, six having been collated by me. Besides the above five among the ten books of Saunaka, there is another well-known work, which though not called an anukramani is practically one, the Brihaddevata, which contains about 1050 slokas. Shadgurusishya calls it an anukramani in his comm. on Rigv. X, 71, and indeed speaks of all Saunaka's works as anukramanis in another passage 6. The editing of this index, though it exists in several MSS., will prove a matter of considerable difficulty owing to the widely divergent readings it contains. Professor Max Muller possesses three fairly correct MSS. of it, which have been of great service to me for collating with the numerous and often extensive quotations from this work in the Vedarthadipika. Lastly, there is another anukramani work attributed to Saunaka. It is quoted by Shadgurusishya as another in his commentary to the Sarvanukramani", where he quotes the whole introduction (with the exception of the first two verses), which treats of the Atikkhandas metres. Cp. the quotation in comm. on I, 165. See comm. on 1, 112. The Arshanukramani seems to contain similar irregularities; see p. 86, line 1. 3 See what is said below about the Padanukramani, + Cp. Meyer, Rigvidhana, p. ii, note 4. Max Muller, A.S.L., p. 235. 6 Introd., $ 1,1. ? Introd., SS 11, 6. For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir PREFACE. vii This passage is also quoted by Max Muller, Rigv. Pratisakhya, pp. cccxxv and ccclviii. Of this anukramani only one MS. exists in Europe. It belongs to the India Office Library, and is written on palm leaves in the Grantha character. Though not dated, it is apparently of the seventeenth century. It is described in Burnell's small Sanskrit Catalogue, where the first seven lines of the introduction, as well as the first two lines of section 2, are printed! This MS. I have copied and transliterated into the Nagari character. The work is here called the Padanukramani. Rajendra Lala Mitra possesses another MS. of this work in Nagari, a copy of which he was kind enough to send me. The work is here entitled the Padavidhana? It is short, occupying only four pages of twenty lines each, besides an introduction of seven verses (omitted in this copy), and is composed in slokas mixed with trishtubhs. In the latter MS. this part is followed by a kind of commentary (six pages and a half), which gives the whole of each pada mentioned in the former part by its pratika, and this second part is called the Padavidhananukramanika. This work, then, would appear to be identical with the Padavidhana mentioned by Shadgurusishya as one of the ten works of Saunaka. It is not ready for publication, as I have not yet discovered on what principle this anukramani is based. I hope to be able to publish this together with the Arshanukramani and the Khando snukramani in a future appendix to this edition. That anukramanis existed as a branch of literature several centuries before the beginning of our era, is shown by an unmistakeable reference to the Anuvakanukramani in the Dharma Sutra of Apastamba (I, iii, 11, 6). Prof. Buhler in his introduction to his translation of this sutra 3 has furnished a tolerably convincing proof that the composition of this sutra cannot be placed later than the third century B. C., and even makes it probable that its date should be placed 150 or 200 years earlier. Thus the composition of the Anuvakanukramani would reach back to the fifth century. Apart from the evidence of the tradition in Shadgurusishya, the probability is great that this index, owing to the similarity of style, was composed by Saunaka, the author of the Rigveda Pratisakhya. It is at the same time extremely likely that the 1 Part I, Vedic MSS., p. 6, no. iv. It begins with the words, lata pAdavidhAnaM likhyate / RkSu saMzAyikAH pAdA bhavaMti etc. 3 Sacred Books of the East, vol. ii. For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra viii www.kobatirth.org PREFACE. remaining anukramanis mentioned above are closely connected in time with those two works. For on the one hand it is probable that when fixing the canon of the Rigveda became a desideratum, the want was supplied almost simultaneously in the various directions of the indexes attributed to Saunaka, while all of them on the other hand, like the Pratisakhya, have a metrical form, several of them (the pada- and the devata-, besides the Anuvakanukramani and the Brihaddevata1), containing an occasional admixture of trish/ubh, such as appears in the Pratisakhya. That most of them at least were anterior to the Sarvanukramani, is tolerably clear, for the latter, on Shadgurusishya's showing from the quotations which he adduces, is based on them, and, as embodying the substance of all of them, is for the sake of brevity composed in sutras. That the desire to condense the matter contained in the various indexes into a single work of a comprehensive character should soon have arisen, is in itself likely; and that this task should have been undertaken by Katyayana, himself the author of a Pratisakhya and of a Srauta Sutra, is highly probable. The date of the Sarvanukramani would thus be about the middle of the fourth century. To lay stress on the numerous archaisms in the diction of the Sarvanukramani pointed out by Shadgurusishya, as an argument for its early date, might justly be considered weak; for that the grammarian who completed and corrected Panini should have been anything but intentionally archaistic, can hardly be assumed. B. C. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir As regards the contents of the Sarvanukramani, the main part of the work is preceded by an introduction in twelve paragraphs" (pp. 1-5). SS1 shortly describes the scope of the work and the good resulting from a knowledge of its contents. SSSS 2 and 12 contain the paribhashas necessary as a key to the sutras of the main portion of the work. $$ 3-11 contain a treatise on the metres of the Rigveda, which coincides almost word for word with the corresponding portion of the Vagasaneyi Anukramant. The main part of the work (pp. 5-46) contains, for every hymn of the Rigveda in their order, according to the recension of the 1 See comm. on III, 5-6 and IV, 57. 2 Max Muller, A. S. L., p. 235. * Upwards of thirty are discussed in the comm.; see Index, s. v. khandasa. Given at the end of Max Muller's and Aufrecht's editions of the Rigveda. "This part has already been printed by Prof. E. Windisch in 'Zwolf Hymnen des Rigveda.' See Weber, Ind. Stud. VIII, pp. 137-144. See Weber's Vagasaneyi Samhita, appendix. For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir PREFACE Sakala Sakha, the first word or words (pratika), the number of verses, the name of the poet and of the deity, as well as the metres of the whole hymn or of its various parts. Occasionally, in order to make the meaning of the hymn clearer, an itihasa is briefly sketched', which Shadgurusishya in his commentary always relates in detail, usually by a quotation from the Brihaddevata. Here and there paribhashas are inserted which refer to a limited number of hymns 2. The conclusion of the various mandalas I have indicated with Shadgurusishya's words in small type. In order to facilitate the use of the text, I have indicated the number of the hymn in each mandala with small figures above the line on the left of the pratika. At the top of each page the mandala is given, after it on the left the number of the first hymn on the page, on the right the number of the last hymn on that page. Every adhyaya begins with a new line, and its number is placed at the end of the paragraph. In the choice of readings for the text I have given the chief weight to Shadgurusishya's authority, in order to obtain the exact text which this commentator had before him in the twelfth century. There are a few instances in which the text is slightly in conflict with the commentary. Here I have considered it right to correct the former in accordance with the latter. These slight variations are only such as might easily escape the attention. For instance, in the sutra on X, 179 all the MSS. read aindrah, but the commentary, which discusses the formation of this patronymic, shows that Shadgurusishya read aindrih, and that consequently the i has dropped out since his time. All such cases are of course discussed in the notes Quotations are not frequent in the Sarvanukramani. In the introduction, g 1, a passage from the Arsheya Brahmana is quoted, in $ 2,7 two verses from the Rigveda itself, then in the main part of the work, VII, 32, the Satyayanaka and the Tandaka, two passages from Sruti'(III, 31 and III, 36), and twice the opinion of certain persons (IV, 13 and V, 27). The diction of the Sarvanukramani contains numerous forms which Shadgurusishya characterises as actually Vedic, the references to which 11, 51, 166, 170, 179; II, 1, 43; III, I; V, 61; VI, 52; VII, 32 ; VIII, 1, 91; X, 9, 33, 47, 50, 57-60, 95, 102; 108. ? See I, 14, 15, 64, 139; III, 6; V, 1; VIII, 1; IX, 1, 67; X, 56, 110, 111-114. 8 For other instances see 1, 132 and IV, 57. [III. 4.) For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir PREFACE. will be found in the index of words under khandasa. This chiefly applies to dvandva compounds of the names of gods which have often Vriddhi in one element only, while according to Pan. VII, 3,21 it is required in both words. In one or two instances where I had followed this rule of Panini for the sake of consistency, I have restored the Vedic' form in the list of corrigenda. With regard to the Sandhi it is to be noticed that the MSS. follow very consistently two grammatical rules of Sakalya. Firstly, a remains unchanged before ri, and a is shortened before it'; and, secondly, au becomes av before all words except u, but becomes a before ul. The only exceptions to the former rule are the particles va, yatha, ka, which are contracted, and the compound brahmarshi. In preparing this edition of the Sarvanukramani I have used nine MSS., and at the same time always carefully collated the quotations in Sayana. It appears that the latter commentator cites the Sarvanukramani inaccurately, especially as regards the order of the words ; words and whole sutras are occasionally omitted. To notice all these variations among the critical notes, I considered unnecessary. The MSS. collated by me are : (1) A MS. belonging to the Wilson Collection (No. 379) in the Bodleian Library, briefly described in Aufrecht's Sanskrit Catalogue. It contains Shadgurusishya's commentary to both the Anuvakanukramani and the Sarvanukramani, the text always preceding the commentary by parts of verses in the former and by sutras in the latter. The Anuvakanukramani occupies leaves 1 to 4a (incl.), the Sarvanukramani 46 to 74 a. This is on the whole a first-class MS., and it is not too much to say that it would have been impossible without it to produce an approximately correct edition of Shadgurusishya. However, both the beginning, especially parts of Shadgurusishya's introduction, and the end contain many mistakes. The accuracy of this MS. in comparison with all the others becomes most apparent in the quotations, notably in the references to the sutras of Panini. Its date (A.D. 1599) and the name of the writer are thus stated at the end : 897 9848 d e afe saptamI ravivasare vizAlanAgarajJAtIyavyAsazrIharinAthastavyAsapuruSottamena likhita propkaaraarth| TAT I vit: i wt: i wt: 11 1 Co. Max Muller, Rigv. Pr. p. 12 and sutras 136 and 168; Pan. VI, i, 128. ? Co. Max Muller, Rigv. Pr. p. 11 and sutra 135; also Aufrecht, Ait. Br., notes, p. 427. For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir PREFACE. xi (2) C: a MS. of the same contents as W1, which belongs to the Chambers Collection in the Royal Library of Berlin, and is described at great length in Weber's Sanskrit Catalogue, pp. 12-15. It is 134 years younger than Wi, and is far less correct. It repeats all the mistakes of Wi in such a manner that there can be no doubt as to its having been copied from that MS. Any doubts on this point will be removed by referring to the critical note to the commentary on the word Rausadasva' in the sutra on X, 179. This MS. I therefore found to be of very little value for purposes of collation, except in the few cases where letters or words had become indistinct or illegible in W1. There is, moreover, a great lacuna in this MS., embracing mandalas VI, VII, VIII, besides part of V and of IX. (3) A MS. of the Bodleian Library, containing only the text of the Sarvanukramani and of the Anuvakanukramani. It is tolerably correct, and dates from 1659 A.D. It is briefly described in Aufrecht's Catalogue under Wilson 502. (4) 11:a MS. of the India Office (No. 132), which contains the text only; it contains 19 leaves, and is correct, for it is, as is stated at the end, likhitam svartham parartham ka. It is dated A. D. 1745 (Samvat 1802). (5) I 2: also from the Library of the India Office (No. 1823), into whose possession it came in 1822. It contains no statement as to the copyist, nor as to the place or time of its origin, but is without doubt a recent MS., probably not more than a century old. It concludes simply with the words, Srisitaramakandrarpanam astu, subham astu, srir astu. It consists of 140 leaves, and contains the text and the commentary of Shadgurusishya to the Sarvanukramani, but omits Shadgurusishya's introduction. It begins with the words, Sriganesaya namah. Atha rigvedamnaye, etc. It is an incorrect MS. There can be no doubt that it is copied from P 2 (described below), even the most absurd mistakes of which it repeats with faithful accuracy. It is therefore of no independent value. (6) I3, a MS. of the India Office (No. 1636), contains the commentary of another writer, named Gagannatha, on the Sarvanukramani. This commentary is much shorter than the Vedarthadspika, as it contains no stories or discussions. It is probably not more than 140 years old at the most, being dated Samvat 184, which is probably meant for either 1804 or 1840. Although this MS. does not contain the text C 2 For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xii PREFACE. of the Sarvanukramani, it nevertheless proved of some service with regard to the spelling of names and to the contents generally. (1) I 4: a MS. of the India Office Library (No. 2396) in 173 leaves, containing both the text of the Sarvanukramani and the commentary of Shadgurusishya, but omitting the introduction. It begins with the words, Sriganesaya namah. Sarasvatyai namah. Sribhairavaya namah. Atha rigvedamnaye, etc. There is some confusion in the date, which is given as both Saka 1602 (A.D. 1680) and Samvat 1812 (A.D. 1755). It has the appearance of being about two hundred years old, so that the former is probably the correct date. The conclusion in full is as follows: sakhyA graMthaya naviMzataM / sahasraM viMzatAdU triMzadaivaM tataH paraM (sic) // iti sAnukramaNIbhASyaM smaaptH|| cha // iti catuHSaSTiradhyAyaH sapUrNaH // cha // vizverArpaNamastu // ch|| iti zrIta zake 11 9808 II 7: 9692 11 TAGTAGT IT act as a rat #1 This specimen will suffice to show that it is an incorrect MS. An examination of the critical notes to the commentary will show that I 4 is more nearly connected with Pi and P 2 than with W 1, though occasionally, but less frequently, it agrees with W 1, as opposed to these two. It thus stands between the two groups P1, P2, I 2, and W1, C, but nearer to the former than to the latter. The various readings in the text of the Sarvanukramani of I 4 and of the following two MSS. are to be found in the critical notes to the Vedarthadipika, as I did not receive these three MSS. till after the text of the Sarvanukramani had been printed. (8) PI: a MS. belonging to the Deccan College at Poona, and lent to me through the Indian Office. For an Indian MS. it is very old, dating from the year 1392 A.D. (Samvat 1449). The paper looks very old (being of a brownish yellow colour turning to dark brown near the edges), and is very brittle and much worn away at the margin. It consists of 178 loose leaves, and contains the text of the Sarvanukramani with the commentary of Shadgurusishya, omitting his introduction. It begins with the words, vaig UITT 7A: I racit etc. The last leaf contains an abstract (18 lines) of the Anuvakanukramani, the words yfir varginala: FATAT: (sic) being followed by warga1a: 11 franids 4649 Saare etc., i. e. the pratikas of the anuvakas, to which is added an abstract of the numerical statements, together with one or two of the actual verses (43 a and 45 a) of the Anuvakanukramani. The For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir PREFACE. xiii MS. ends with the words, svasti saM 1449 varSe zrA0 zu0 rakhau naMdapaMDe dvive (two letters obliterated) i nget (several letters worn away at the edge) 97 9498 T WITT FE 98 wafugat afe (the concluding line being obliterated with ink). The second date probably is that of the sale of the MS., and the obliterated words the name of the then owner. The writing of this MS. is still very clear. One of its peculiarities is worth noticing. The medial diphthongs e and o are not written above the line, but with perpendicular strokes at the side of the consonant; e.g. to=ke, =ko; similarly kai would be to, and kau, 11. It is not a correct MS., being very corrupt in many difficult passages. It is especially untrustworthy in grammatical quotations. I nevertheless found it a very valuable MS. for Shadgurusishya, because owing to its great age, being separated from that commentator's time by only two centuries, it was bound to contain many old readings. (9) P2, which also belongs to the Deccan College, is about 250 years younger than P1, being dated 1638 or 1645 A. D. (Saka 1560 or 1567)". It consists of 147 leaves, but 2 leaves, 122 b to 124 a, are missing. It has the same contents as P1. It begins with the words, FOTO AT WITTUNTU 74: I 90 Pregata etc.; and ends, T Rezo 11 HAFT 11 a 94&9 (?) T atuato fofer Il There can hardly be a doubt as to its being lineally descended from P1. An examination of the critical notes will show that its mistakes coincide in a remarkable manner with those of that MS. The lacunae of Pi are generally filled up, and often wrongly. One passage in particular will make pretty clear the connexion of P 2 with P1?. P1, however, contains two long quotations from the Brihaddevata not to be found in P2 or in any other of the MSS. Besides the above-mentioned MSS., I have used three of the Brihaddevata, kindly lent me by Professor Max Muller, for collating with the quotations from that work in the Vedarthadipika. I have called them M1, M2, and M 3. They are all quite young MSS., the latter two being dated 1845 and 1866 A. D. respectively. M 2 and M 3 are almost identical (the latter probably being a copy of the former), while M1 diverges from them to some extent; but as a rule, the readings of all three agree where they differ from those of Shadgurusishya. 1 It is difficult to make out whether the last figure is a 7 or a o. ? See note on comm. to Introd., SS 2, 22. For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xiy PREFACE. For the quotations from the Brihaddevata, I have also in a few cases collated a MS. (named N), belonging to Professor Max Muller, of the Nitimangari, a modern work containing tales, some of them taken from the Brihaddevata, the purpose of which is to point a moral. THE ANUVAKANUKRAMANI. This anukramani is composed in verse, partly trishtubh, partly anushtubh. The first verse, which is a trishtubh, has a modern look, and is probably not by the author of the anukramani. It is only to be found in those MSS. which contain Shadgurusishya's commentary, but is not commented on, nor indeed is the second, which mentions Saunaka by name. The introduction (verses 1-14) begins with a statement of the contents of the anukramani, and then adds some remarks on the course of Vedic study. The work is stated by the author (verse 9) to belong to the Saisiriya branch of the Sakala Sakha of the Rigveda. He then enumerates the ten poets of the Apri hymns and the pratikas of these hymns. Then follow some remarks on the last Apri hymn (X, 110), composed by Gamadagni, which is also to be found in the Vagasaneyi Samhita (XXIX, 24-36) and in the Taittiriya Brahmana (III, vi, 3), in both of which passages, however, the second verse of the Apri hymn, composed by Vasishtha (VII, 2), is introduced. Only three of the six MSS. I have collated contain these slokas (11-14); and the readings in 13 b being corrupt, the text had to be amended. In accordance with my emendation I translate verses 13 and 14 as follows: All Rishi families use the Samiddha hymn (X, 110) with the exception of the Sunakas and the Vasishthas. Objection to Tanunapat (is met) by the second verse of the gushasva hymn, as this verse is to be found in the Yagurveda in the midst of the Samiddha hymn (X, LIO). With regard to the animal sacrifice, these verses of the Gamadagni hymn (X, 110) are employed in all cases (i.e. by all Rishi families, even by the Sunakas and the Vasishthas) according to the Saetra of Asvalayana "yatharshi val." Judging by the last remark, the author seems to have considered sv. Sr. Sutra III, ii, 7 and 8 to be one sutra. Of this introduction, one of the six MSS. collated by me (I 4) has nothing; one (W2) has only one verse, the third ; three (W 1, C, C1) have the whole, while the Grantha manuscript (B) contains only verses 1 With regard to the Apri hymns, see Max Muller, A.S. L., pp. 463-469. For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir PREFACE. XV 3-10 (inclusive). The tenth and eleventh verses Shadgurusishya must have considered genuine, for he comments on them. On the other hand, one might be tempted to ascribe verses 13 and 14 to Shadgurusishya himself, as there is not a single word of comment, though these lines are difficult. It is worth noticing that the metre from u1b to 14 is iambic in the first pada, whereas the preceding slokas scan regularly according to the later form of the anushtubhl. Meyer, Rigvidhana, p. xxvii, is of opinion that the end of the work (37-46) is not genuine. In that case verses 5 and 6 would not be genuine either, as these state the contents of the latter part of the anukramani. There does not seem to me to be any sufficient reason to assume this. The very last line, in fact, which contains the particle vava, on the contrary, looks old. With verse 15 begins the main part of the Anuvakanukramani, which comprises 31 verses and a line. Of these verses 141 are anushtubh : 15-21 c and 38-44. The metre is irregular, seven lines ending with three long syllables, one with ----, and two with cu-- The introduction does not show this irregularity, and its versification has, therefore, probably undergone revision. 42 b seems to consist of a trishtubh pada and of an anushtubh pada. The remaining 34 half-verses are trishtubh. Among these only 18 have 22 syllables; of the remaining 16, two have 20 syllables, one 21, seven 23, four 24, one 25, and one 18 (or 20). The last line seems to be prose; I cannot, at least, discover any metre in it. It has 20 syllables. As regards the contents, verses 15-21 contain the pratikas of the anuvakas and the number of hymns contained in these anuvakas for mandala I; 22 a the same for II; 22 b and 23 a for III; 23 b and 24 a for IV; 24 b and 25 a for V; 25 b and 26 a for VI; 26 b and 27 a for VII; 27 b and 28 for VIII; 29 for IX; 30 and 31 for X. 32 states the number of anuvakas in the various mandalas: I has 24; II, 4; III, 5; IV, 5; V, 6; VI, 6; VII, 6; VIII, 10; IX, 7; X, 12. [Total 85.] 33-35 contain the number of hymns in the various mandalas: I has 191; II, 43; III, 62; IV, 58; V, 87; VI, 75; VII, 104; VIII, 92; IX, 114; X, 191. [Total 1017.] 36 states the total number of hymns to be 1017, whereas in the Bashkala recension there are 8 additional hymns (i.e. 1025). In the Cp. Oldenberg, on the Sloka, Zeitschrift der morgenlandischen Gesellschaft, vol. xxxv. For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra xvi PREFACE. Saisiriya branch of the Sakala Sakha no anuvakas are stated for the Khilas. 37 in the ten mandalas there are 85 anuvakas. 38: 64 adhyayas, 10 mandalas, 2006 vargas. 39 without counting the Khilas there are 1017 hymns. 40-42 state the number of the vargas according to the number of verses which they contain: Varga with I verse " 9 verses 2 dr Vargas, 23 "" " 22 dw 93 39 23 23 29 "" www.kobatirth.org 29 3 4 5 6 7 8 39 dr 39 wr dr "" * Vargas I 2 97 174 1207 - 346 119 59 * . For Private And Personal Use Only * . Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . Verses I 9 4 291 696 .6035 2076 833 472 2006 104171 43 states the total number of verses in the Rigveda to be 10580 and one pada 2. 44: the number of half-verses is 21232 [=106141]; of the padas, 153,826. 45: of the karkapadas, 110,704. The last line gives the number of the syllables as 432,000, The six MSS. collated by me for the Anuvakanukramani are:(1) W1, (2) C, both already described. (3) C1, a MS. belonging to the Royal Library of Berlin (No. 1405 in Weber's new Sanskrit Catalogue), contains the Anuvakanukramani with Shadgurusishya's commentary, followed by that writer's introduction to his Vedarthadipika. It consists of 7 leaves, and is dated A. D. 1525 (Samvat 1582). The commentary in this MS. is more correct than in W 1, but it is no better than that MS. in Shadgurusishya's introduction. It begins, zrIvizvezvarAya namaH / atha gadyAtmaka (sic) anuvAkAnukramaNikA likhyate / and the comm. to the Anuvakanukramari ends, ityanuvAkAnukramaNI samAptA / saMvat 1572 varSe lipitamasti / zrIvizvezvarArpaNamastu // 1 This table is given in A. S. L., p. 220. 2 This pada, according to Shadgurusishya, is Rigv. X, 20, 1. See the comm. on this verse and on Anuvakanukramani, ver. 43. Cp. Ind. Stud. X, 132. 3 See A. S. L., p. 221.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir PREFACE. xvii (4) B: a Grantha manuscript, belonging to the India Office, which only contains the text. It omits verses 1, 2, 11-14. Its date is not stated, but it is probably about two centuries old. It is tolerably correct. It is described in Burnell's small Catalogue, pp. 5-6, where 14 verses from it are printed. (5) W2, containing the text only, is tolerably correct; only the old irregular ones are in this MS. almost always corrected so as to have the regular form of the classical anushtubh. The introduction, with the exception of the third verse, is wanting. Two verses and a half are also omitted from the main part of the work. This MS. has already been partly described. (6) I 4, a MS. belonging to the India Office, containing the text only, is incorrect. It has many points of similarity with W 2, leaving out the whole of the introduction, the same two verses and a half, and replacing the old irregular verses in the same way, as will appear from the various readings of verses 15 and 21. THE KHANDAHSANKHYA. This short index must be considered a parisishta to the Khando-nukramani. For the latter, though stating the number of verses in each metre besides the aggregate number of verses of all metres for every mandala, does not supply the totals of every metre for the whole Rigveda. This omission the Khandahsankhya, as I have entitled it, supplies. It is obviously wrong in two items: the number of panktis being stated to be 312 instead of only 248 (see Index of Metres, Appendix III), and that of the dvipadas as 17 instead of 127. The latter error may be due to the calculations of this index being based on totals in figures, as in the Khandosnukramani (see above), and being written in words after the 2 of 127 had dropped out. The remaining totals agree very nearly with those I have arrived at by adding up the aggregates of the metres in each mandala. My aggregates of all verses contained in each mandala, tally both with those of the Khando snukramani (excepting three slight variations, which will be explained below) and with the statements of Dayananda Sarasvati in his Rigvedabhashya (pp. 1-8), except in mandalas VIII and IX, but in these two cases my totals agree with those of the Khando-nukramani. In the former case the cause of the error is evident, as hymn 20 of mandala VIII [III. 4.) For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xviii PREFACE. is stated to have 36 verses, whereas it has 26. The grand total of verses in the Sakala recension of the Rigveda resulting from the addition of the totals for each mandala is thus 10442, which is the exact sum I obtain by adding up the aggregates of each metre, whereas the same calculation for the aggregates of the Khandahsankhya produces only 104021. Dayananda Sarasvati, though his totals for each would give only 10521, states the grand total to be 10589. My total by counting the dvipadas (127) twice would be 10569, only eleven less than the figure of the Anuvakanukramani. I think it is not at all improbable that the apparent inconsistencies 3 in the numerical statements of this ancient index will be removed by taking into consideration all the verses of the Rigveda which are repeated. If this should prove to be the case, it will indeed be one of the most remarkable facts in the history of literature that a people should have preserved its sacred book without adding or substracting a single word for 2300 years, and that too chiefly by means of oral tradition. The subjoined table shows the distribution of the metres in detail :Mand. G. U. A. B. P. T. G. Atig. S. Atis. A. Aty, D. Atidh. Dv. Ek. B.Pr. K.Pr. M.Pr. Total I. 472 21 117 5 61 742 356 .. .. 5 4 80 1 1 31. 31 .. 80 80 .. .. . 1976 II. 37 . 14 1 . 230* 142 .. .. 4 I .. .. .. .. .. .. .. 429 III. 104 10 27 19 2 399 50 .. 617 IV. 119deg 21 27 . .. 403 deg 33 1 18 .. I .. 1 .. .. .. .. .. 589deg V. 79199 155 6 54 2840 103 II 111 .. . .. .. .. 4 3 4 4 .. 72715 VI. 137 9 45 14 5 478 3994 I 615 VII. 61 1 44 4 1 586 39 . I 841 VIII. 73318 228 11219 8920 3321 81 65 3 7 .. .. .. .. .. 13 . 18822 84 .. 163623 IX. 600 42 55 10 20 149 166 ... .. 27 . 22 14 X. 108 12 260 32 72 901 351 . 4 .. .. .. .. .. 9 I 4 .. .. 1754 Total 2450 344 856 180 248 4253 1344 16 20 10 6 83 2 1 1276 388 106 2 10442 :w::::::: wn ::: 76517 I 108 % 1 See the table in A. S. L., p. 222; cp. Ind. Stud., vol. viii, p. 51. See comm. on Introd. to Sarv., SS 12, 10. 3 See A. S.L., p. 222. Khandon. 229. Kh. 143. Kh. 120. Xh. 1. $ The total of the Kh.is 588,402 T., 2 S., and no ekapada. The explanation is that a trishtubh and the following ekapada are here considered a sakvari. It is the same in mandalas V and VI. . Omitted in Kh. 19 Kh.281. 11 Kh. 5. 19 None Kh. 19 Kh. 724. See note 8. 14 KR. 40. 15 Kh.7. 16 None Kh. 17 Kh.764. 18 Kh.717. 19 Kk. 104. The difference in these cases is exactly made up for by 8 anushtummukhas (-8 an. and 16 gay.), (cp. Sarv. Introd., $ 11, 6), which, though not mentioned in the Kh. Sankhya, are given in the Sarv. VIII, 68 and 74. 20 Kh.93.21 Kh.35.2 Kh.19 (= 38). 23 Dayan. Sarasv. 1726. 2 Dayan. Sarasv. 1097. For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir PREFACE. The Khandahsankhya I have found in two MSS. only; in W 2, already described, and in I 5, a MS. belonging to the India Office, in which it comes immediately after the text of the Sarvanukramani. The latter part of this MS. I have not collated, having obtained it after the text of the Sarvanukramani was printed. xix THE VEDARTHADIPIKA. Shadgurusishya, who five times1 gives the above title to his commentary, lived in the middle of the period of the revival of Vedic studies in India, almost half-way between Kumarila and Sayana. He flourished, as he tells us himself (see p. 168, verses 13-14), in the latter half of the twelfth century. His commentary on the Sarvanukramani shows him to have been a man of some originality and of considerable learning, grammatical no less than Vedic. In the conclusion of his commentary (p. 168, verses 16-17) he enumerates the seven works in which he was specially instructed by his six teachers. In Appendix V there is given a complete list of the quotations to be found in his commentary with the sole exception of the continual references to the sutras of Panini's grammar2. Quotations from nearly all the works of Saunaka occur, but the lion's share among these falls to the Brihaddevata, which is mentioned twentyfive times, and from which no fewer than 46 slokas are cited. Besides occasional references to the Samhitas and Brahmanas of the other Vedas, to Manu, the Bhagavadgita, the Mahabharata, and other works, the great majority of the quotations naturally come from the Aitareya Brahmana and Aranyaka, and from the Srauta and Grihya Sutras of Asvalayana. The Aitareya Brahmana is in the conclusion (p. 168, ver. 16) called the Katvarimsadbrahmana, while the Bhagavadgita is once referred to as the Gitopanishakkhruti. It is worthy of notice that Shadgurusishya always refers to the fifth Aranyaka as the fourth, apparently looking upon the fourth and fifth as one book. Pingala's Khandah Sutras he mentions under the title of the Khandovikiti at the end of his work3, where he 1 Twice in the introduction, ver. 6: sarvAnukramaNIvRttirnAmnA vedArthadIpikA, and vers. 65-6 : vRtirnAnA vedArthadIpikA guigfa:; and in his conclusion, p. 167, ver. 12, and p. 168, vers. 13 and 18. For Private And Personal Use Only 2 A few passages of little or no importance, quoted vaguely with J, mii, qua, will be found by looking up those words in the Index. 3 See comm. on X, 191. d 2
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Xx PREFACE. quotes the last sutra of that author in illustration of the practice of repeating the last word or words of a work to show that it is concluded. Shadgurusishya's commentary does not consist merely of a bare amplification explaining the obscurities arising from the brevity of the sutra style, but introduces many tales from Vedic mythology. These are frequently quoted from the Brihaddevata ; but even when he relates these stories in his own words, he generally does so in slokas, and in one passage 3 of considerable length he even uses the trishtubh metre. In fact this commentator has a way of breaking into verse even when speaking of far drier matters; he does not even shrink from working sutras of Panini into a poetical form 4. Besides these itihasas, there are frequent discussions on the diction and the construction of the satras of the Sarvanukramani. The present edition supplies practically the whole of the Vedarthadipika. Its bulk has, however, been considerably reduced by the omission of the fuller pratika (which is invariably given by Shadgurusishya), of all that can easily be supplied by using the paribhashas, of commonplace grammatical remarks, and of the continual repetitions from the introduction explaining unusual metres. I have been careful to retain matter of any importance or interest, such as all quotations, grammatical explanations of unusual or difficult forms, itihasas, and discussions bearing on the construction and wording of the sutras. I have paid especial attention in this respect to the formation of proper names in connexion with the ganas, thinking that this might prove to be of some value in the criticism of the ganapatha, the present state of which is far from satisfactory. All references to the various ganas will be found in the index of words at the end. In his commentary on the treatise on metre (Sarv. Introd., 98 3-11), Shadgurusishya quotes a number of examples (mostly identical with those in the Rigveda Pratisakhya) for the various metres enumerated and explained in the text. A list of these verses is given in Appendix IV. I have collated five MSS. in preparing this edition of the Vedarthadipika, viz. W 1, I 2, I 4, P1, P2 (and in a few instances C also), which have already been described. 1 Like that of Gagannatha. 8. Comm. on II, 33. *? A list of these is given in Appendix VI. * See comm. on II, 11. For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org PREFACE. xxi Shadgurusishya's introduction to the Vedarthadipika, which, as is well known, possesses considerable interest and value for the history of Sanskrit literature, consists of 66 verses. I was obliged to refrain from publishing it owing to the hopelessly corrupt state of several passages. This part of Shadgurusishya's work occurs in three MSS. only; but C, as has been shown, has no independent value, while C 1, though slightly better than W 1, has on the whole the same or similar corruptions. W 1, otherwise so good a MS., fails here completely. I had entertained hopes that P1 and P 2 would contain this introduction, but on the arrival of these MSS. from India, my hopes were disappointed. However, almost all that is of importance in it, nearly two-thirds of the whole, has already been printed; the first seven verses in Weber's Catalogue, verses 25-56 in Max Muller's History of Ancient Sanskrit Literature, pp. 236-239, and verses 56-60 in Meyer's Rigvidh., p. xx. Shadgurusishya's real name is not known, for he mentions only the names of his six teachers. These are enumerated in the first verse of the introduction1, and repeated with two variations in the conclusion 2. The Vedarthadipika was apparently intended to be a work of much wider scope than a mere commentary of the Sarvanukramani, for it concludes with the statement that it is only the end of the first adhyaya3. The commentary to the Anuvakanukramani, also composed by Shadgurusishya, but not forming part of the Vedarthadipika, being short, has been printed in full. The text itself contains no further quotations than the two references to the Yagurveda and the Asvalayana Srauta Sutra, in verses 13 and 14, already mentioned; nor does the commentary cite anything more than a passage from the Rigveda itself, a sutra of the Asvalayana Grihya 5, another of the Srauta, a passage from a lexicographical work, a rule of Bhaguris, and, lastly, a passage from the Aranyaka". 4 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Besides the appendices already mentioned, I have added, with a view to facilitate the use of the commentary, some explanatory notes, too long for insertion among the foot-notes, discussing difficulties or explaining the reasons for my emendations of corrupt passages. The critical notes to the commentary do not contain all the various readings; I have kept for possible future reference upwards of thirty 1 See Weber's Catalogue, p. 12. ' vedArthadIpikAyAM prathamo'dhyAyaH samAma:, p.168. 7 Ver. 9. 6 Ver. 10. Ver. 8. 2 Page 168, ver. 15. For Private And Personal Use Only * Verse 7. 8 Ver. 35. * Ver. 46.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxii PREFACE. pages of such, consisting for the most part of trivial mistakes or omissions, the larger proportion of which do not find a place among the footnotes. The space occupied by the latter is quite large enough already. The printed text of the Sarvanukramani, together with an introduction and a short autobiography in German, I offered as a dissertation for the degree of Ph. D. in the University of Leipzig, at Easter 1884. I desire to take this opportunity of thanking my examiners, Profs. Hildebrand, Leskien, and Windisch, for their courtesy to me on the occasion of my oral examination at Leipzig, and the latter also for some transcripts from Berlin MSS. of the introduction to the Sarvanukramani, which he was kind enough to lend me. I am indebted to my friend Prof. E. Leumann, of Strassburg, for some useful hints he gave me, while in Oxford, with regard to the arrangement of the notes. Prof. Julius Eggeling I have to thank for a note about the Apri hymns. To Prof. Max Muller I must express my gratitude for the help derived from the very wide knowledge of Vedic literature which the editor of the Rigveda and of Sayana possesses, in finding the clue to obscure references in Shadgurusishya's commentary. To his guidance in my Sanskrit studies I owe so much, that although I never attended any of his lectures, with the exception of a few informal ones on the Lalita Vistara, given some six years ago for the benefit of two young Japanese priests, who had come to study Sanskrit under him at Oxford, I cannot but look upon myself as a pupil of his in the real sense of the word. I cannot conclude without congratulating the Delegates on possessing the services of an Oriental Reader who performs his duties so excellently well as Mr. J. C. Pembrey of the University Press. A. A. M. OXFORD, August 20th, 1886. For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir KATYAYANA'S SARVANUK RAMANI ETC. For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ABBREVIATIONS. A. S. L. Ancient Sanskrit Literature. Ait. Aitareya. = Ar. Aranyaka Asv. Asvalayana. = Ath, Atharva. BD. or Bri. Dev. = Brihaddevata. Br. Brahmana. www.kobatirth.org Comm. comment or commentary. Grih, Grihya. = Ind. Stud. Indische Studien. Katy. Katyayana. M. M. = Max Muller. Panini. Pan. Rigv. Rigveda. Rigvidh. Rigvidhana. Rigv. Pr. Samh. Samhita. Sankh. Sankhiyana. Say. = Sayana. = Shadg. Shadgururishya. Sr. Srauta. Taitt. Taittiriya. Up. Upanishad. Vag. Vagasaneyi. Vart. Vartika. = = = Rigveda Pratisakhya. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir The symbols designating MSS. are explained in the preface. The abbreviations for the metres in the table (p. xviii) are in the order in which the metres are given in Appendix III. For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // atha bhagavatkAtyAyanaviracitA sarvAnukramaNI // // zrIgaNezAya namaH // atha RgvedAmnAye zAkalake sUktamatIkaRksaMkhyaRSidevatachaMdAMsyanukramiyAmo ythopdeshN| na hyetajjJAnamRte shrautsmaatkrmprsiddhiH| maMtrANAM brAhmaNAyacchaMdodaivatavidyAjanAdhyApanAbhyAM zreyo'dhigachatIti / etAbhyAmevAnevaMvido yAtayAmAni chaMdAMsi bhavaMti / sthANuM varchati garne vA pAtyate pramIyate vA pApIyAnbhavatIti vijJAyate // 1 // atha RSayaH // 1 // zatarcina Aye maMDale'tye kSudrasUktamahAsUktA madhyameSu mAdhyamAH // 2 // kvacitkathaMcidavizeSitaM brahmarSimastriyamanuktagotramAMgirasaM vidyaat||3|| yasya vAkyaMsa RssiH||4|| yA nenocyate sA devatA // 5 // yadakSaraparimANaM tachaMdaH // 6 // arthepsava RSayo devatAgchaMdobhirUpAdhAvana // 7 // tisa eva devatAH kSityaMtarikSadhusthAnA agnirvAyuH sUrya iti // // evaM vyAhRtayaH proktA vystaaH||9|| samastAnAM prajApatiH // 10 // oMkAraH sarva 1 W1, C, II; brAhmaNApeyaH W2; brAhmaNa ArSeyaH I 2. zreyo C 81. WI; degcchati W2, II, I 2, C. bhavaMtyadhastu viparIte W2, C55,56. W2, I I, C55, 56,81; macchati WI, C. GSee Max Miller A.S.L. p. 226, note 2. II, I2 khudrasUktA. 8 C 81 degrabhyadhAvan. [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // sarvAnukramaNI // devatyaH pArameSTyo vA brAhmo daiva AdhyAtmikaH // 11 // tattatsthAnA anyadevatAstavibhUtayaH // 12 // karmapRthakvAddhi pRthagabhidhAnastutayo bhavaMti // 13 // ekaiva vA mahAnAtmA devatA // 14 // sa sUrya ityAcakSate // 15 // sa hi sarvabhUtAtmA // 16 // taduktamRSiNA sUrya AtmA jagatastasthuSazceti // 17 // tadvibhUtayo'nyA devatAH // 18 // tadapyetadRcoktaM // 19 // iMdraM mitraM varuNamagnimAhuriti // 20 // yathAbhidhAnaM vanukramiyAmaH // 21 // prAyeNeMdre marutaH // 22 // rAjJAM ca dAnastutayaH // 23 // 2 // ___ atha chaMdAMsi // 1 // gAyathuSNiganuSTu bRhatIpaMktitriSTujagatyatijagatIzakkaryatizakcaryaSTyatyaSTidhRtyatidhRtayaH // 2 // caturviMzatyakSarAdIni caturutarANi // 3 // janAdhikenaikena nicuGkurijau // 4 // hAbhyAM virATsvarAjau // 5 // pAdapUraNArtha tu kSeprasaMyogaikAkSarIbhAvAnvyUhet // 6 // Adye tu saptavarge pAdavizeSAsaMjJAvizeSAH // 7 // tAnanukrAmaMta evodAhariSyAmaH // // virADUpA virATsthAnAzca bahUnA api triSTubha evetyuddezaH // 9 // tatra dazaikAdazahAdazAkSarANAM vairAjatraiSTubhajAgatA iti saMjJAH // 10 // anAdeze'STAkSarAH pAdAH // 11 // catuSpadAzcarcaH // 12 // 3 // 1W2 reads pArameSTyo vA after sAdhyAtmikaH. 2 nA sanyAstadvi W2, IT. 8 Rigv. I, 115, 1. Rigv. I, 164, 46 (cf. Weber, Ind. Stud. V, p. iv). After this sutra the Vs. Anukr. and MSS. W2, C insert a sloka from the Rigvedapratisakhya (M. M., Rigv.-Prat. cccxxiv, 56): kRtiH prakRtirAkRtivikRtiH saMkRtistathA / SaSThI cAbhikRtinIma saptamyutkRtirucyate // MS. Wr has on the margin: kRtiH prakR. cyate. See Weber, Ind. Stud.VIII, p.137. ekenonAdhikena W2. For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org // sarvAnukramaNI // prathamaM iMdastripadA gAyatrI // 1 // paMcakAzcatvAraH SaTuzcaikazca - turthacatuSko vA padapaMktiH // 2 // SaTsamaikAdazA uSNiggarbhI // 3 // cayaH saptakAH pAdanicRt // 4 // madhyamaH SaTuzcedatinicRt // 5 // dazakazcedyavamadhyA // 6 // yasyAstu SaTsaptakASTakAH sA vardhamAnA // 7 // viparItA pratiSThA // 8 // dvau SaTrau saptakazca' hasIyasI // 9 // 4 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyamuSNik tripadAMtyo dvAdazakaH // 1 // aadyshcetpurussnnik||2|| madhyamazcetkakup // 3 // traiSTubhajAgatacatuSkAH kakumnyaMkuzirA // 4 // ekAdazinoH paraH SaTstanuzirA // 5 // madhye cetpipIlikamadhyA // 6 // AdyaH paMcakastrayo'STakA anuSTubgabhI // 7 // catuHsaptakoSNigeva // 8 // 5 // tRtIyamanuSTup // 1 // paMca paMcakAH SaTuzcaiko mahApadapaMktiH // 2 // jAgatAvaSTakazca kRtiH // 3 // madhye cedaSTakaH pipIlikamadhyA // 4 // navakayormadhye jAgataH kAvirAT // 5 // navavairAjatrayodazairnaSTarUpA // 6 // dazakAstrayo virAT // 7 // ekAdazakA vA // 4 // 6 // 1 W2, I 1, I 2; ceti WI, C, Vs. Anukr. 3 Vs. Anukr. omits vA. 3 caturthe bRhatI tRtIyo dvAdazakaH // 1 // AdyacetpurastAbRhatI // 2 // dvitIyazcedayaM kusAriNyurobRhatI vA' skaMdhogrIvI vA // 3 // aMtyadupariSTAddRhatI // 4 // aSTinormadhye dazakau viSTArabRhatI // 5 // trijAgatordhvabRhatI // 6 // trayodazinormadhye'STakaH pipIlikama B 2 For Private And Personal Use Only 2 cenyaMku W1, W2, 11, I 2, C.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // sarvAnukramaNI // dhyaa||7|| yujAvaSTakAvayujau navaikAdazinau bRhatI viSamapadA' // // caturnavakA bRhatyeva // 9 // 7 // - paMcamaM paMktiH paMcapadA // 1 // atha catuSpadA // 2 // virADa dazakaiH // 3 // ayujau jAgatau stobRhtii||4|| yujau cevipriitaa||5|| Adyau cetmstaarpNktiH||6|| aMtyo cedaastaarpNktiH||7|| AdyAMtyau cetsNstaarpNktiH|||| madhyamau cediSTArapaMktiH // 9 // 5 // . SaSThaM triSTup baiSTubhapadA // 1 // dvau tu jAgatau yasyAH sA jAgate jagatI // 2 // traiSTubhe triSTup // 3 // vairAjau jAgatau cAbhisAriNI // 4 // navako vairAjastraiSTubhazca dvau vA vairAjau navakastraiSTubhazca virATsthAnA // 5 // ekAdazinastrayo'STakazca viraadduupaa||6|| dvAdazinastrayo'STakazca jyotissmtii||7|| yto'ssttksttojyotiH||1|| catvAro'STakA jAgatazca mhaavRhtii||9|| madhye cedyavamadhyA // 10 // Adyau dazakAvaSTakAstrayaH paMktyutarA virATpUrvI vA // 11 // 9 // .. saptamaM jagatI jAgatapadA // 1 // aSTinastrayaH svau ca hau mahAsatobRhatI // 2 // aSTako saptakaH SaTro dazako navakazca SakaSTakA vA mahApaMktiH // 3 // 10 // __ atha pragAthAH // 1 // bRhattIsatobRhatyau bArhataH // 2 // kakup cetpUrvI kAkubhaH // 3 // mahAbRhatImahAsanobRhatyau mhaabaarhtH||4|| 1 WI, W2, C; navakASTakaikAdazASTino viSamapadA Vs. Anukr.; navakASTyekAdazyaSTino viSamapadA II, I 2, and Say. Rigv. VIII, 46 introd. See Ind. Stud.VIII, p. 143. 2 pAdA Vs. Anukr. 3 WI, I 2,C%; dazakA: Vs. Anukr.; vaira W2, C 55, 56. See Ind. Stud. VIII, p. 143. For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma01.sU01-13. // sarvAnukramaNI // bRhatIviparIte vipriitottrH||5|| anuSTubgAyayau cAnuSTubho'nuSTummukhAstucA ityukte // 6 // 11 // __ sUktasaMkhyAnuvartata AnyasyAH suuktsNkhyaayaaH||1|| RSizcAnyasmAdaSeravAviziSTaH // 2 // tuhihavaitacchabdaviziSTAnyUSidaivatachaMdAMsi vitricatuHpaMcaSaTsUktabhAMji yathAsaMkhyaM // 3 // aniruktA saMkhyA viNshtiH||4|| anAdeze viMdro devtaa||5|| triSTup chNdH||6|| pragAthA baahtaaH||7|| viMzatikA dvipadA virAjaH // // tadardhamekapadAH // 9 // vihipadAstvRcaH samAmanaMti // 10 // ayudhvaMtyA hipadaiva // 11 // maMDalAdiSvAgneyamaiMdrAta // 12 // triSTubaMtasya sUktasya ziSTA jgtyH||13|| Adau gAyatraM prAggheraNyaslUpIyAn // 14 // 12 // // iti dvAdazakAMDI tu paribhASA pravarNitA // _ 'agniM nava madhucchaMdA vaishvaamitrH| 'vAyo vaayvyeNdrvaayvmaitraavrunnaastucaaH| azvinA dvaadshaashvineNdrvaishvdevsaarsvtaastucaaH| saptaitAH prugdevtaaH| surUpakRtnu dshaidrN|'aa tu| yuMjatyAdahetyetAH SaNmAtyo vIla cidiMdreNetyayau ca / iNdrmit| eMdra sAnasiM / 'iMdrahi / gAyaMti dvAdazAnuSTubhaM tu / 11 iMdramaSTau jetA mAdhucchaMdasaH / 12 agniM dvAdaza medhAtithiH kAkha Agneyamagnineti pAdo byagnidaivato nirmAhavanIyau / 13susamiddha itIdhmaH samiddho _1C, WI; tRca: I 1, I 2; degdA Rca: W2, C 55, 56, 81. 2 See Ind. Stud. VIII, p. 144. zeSA II. 4 WI, W2, C; deggghiraNyastUpAta I 1, I 2, C55, 56, Say. Introd. to Rigv. I, I. WI, W2, C; nirmathya 11; nirmathya I 2 and Say. 6degthya sAhavanIyazca Say. For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // sarvAnukramaNI // ma01.sU014vAgnistanUnapAnarAzaMsa iko bahirdevIhIra uSAsAnatA daivyau hotArau pracetasau tiso devyaH sarasvatILAbhAratyasvaSTA vanaspatiH svAhAkRtaya iti pratyUcaM devtaaH| etadAprIsUktaM / etenaanyaanyuktdevtaani|ekaadshkaani tu naaraashNsaanyaaprshbdoktaanytnuunpaaNti| 1aibhirvaizvadevaM / " iMdra somamRtavyaM / tadrI mArutI vATyAgneyeMdrI maitrAvaruNI catasro draviNodasa AzvinyAgneyItyutudevatAH sarvatra / 16 A tvA nava / iMdrAvaruNayoreMdrAvaruNaM yuvAku pAdanicUtau / "somAnamiti paMca brAhmaNaspatyAzcaturthyAmiMdrazca somazca paMcamyAM dakSiNA cAnyAH sAdasaspatyA nArAzaMsI vAMtyA / prati tyamAgnimArutaM // 1 // ___ ayamaSTAvArbhavaM / iha pakeMdrAgnaM / " prAtayujA saikA catasra AzvinyastathA sAviya Agneyyau he devInAmekaikeMdrANIvaruNAnyagnAyInAM dyAvApRthivye pArthivI SaDaiSNavyo'to devA daivI vaa| tIvAzcaturvizativAyavya keMdravAyavyau maitrAvaruNamarutvatIyavaizvadevapoSNAstucAH ziSTA' Ayo'tyAdhyAgneiyyapsvaMtaH purauSNika parAnuSTuptisrazcAMnyA ekaviMzI pratiSThA / "kasya paMconAjIgatiH zunaHzepaH sa kRtrimo vaizvAmitro devarAto vAruNaM tu traiSTubhamAdau kAyyAneyyo sAvitrastuco gAyatro'syAMtyA bhAgI vaa| "yaccisaikA / 6 vasiSTha dazAgneyaM tu / "azvaM saptonA gAyatre'tyA daivI 1 WI, I 2, C; degtA Say. 2 11, 12, Say.; Wr corrected to vA; cAMtyA C, W2. 3 II, Say.; degmekeMdrA WI,W2, I 2, C. zeSA II, I 2, Say. 5degtA II, Say. B Say. degvA (Samhita). For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -ma01. sU051. // sarvAnukramaNI // 7 triSTup / "yatra grAvA nava SaLanuSTubAdi yacidyaulUkhalyau pare mausalyau ca prajApaterharizcaMdrasyAtyA carmaprazaMsA vA / " yaciMtsapta pAMktaM / "A vo dyadhikAsmAkaM pAdanivRcchazvattriSTupparau tRcAvAzvinoSasyau / " tvamagne dyUnA hiraNyastUpa AgneyaM triSTubaMtyASTamISoLazyau ca / iMdrasya paMconA // 2 // 31 34 5 40 * eta / * trizciddAdazAzvinaM navamyaMtye triSTubhau / "iyAmyekAdaza sAvitraM navamI jagatyAdyA ca liMgoktadaivatapAdA' / pra vo viMzatiH kaNvo ghaura AgneyaM prAgAthamUrdhva U Su yauyau I krILaM paMconA mArutaM hi gAyacaM tu / " kA / pra yaddaza prAgAyaM tu / ' uttiSThASTau brAhmaNaspatyaM / "yaM rakSati nava varuNa mitrAryamNAM madhye tUca Adityebhyo gAyatraM hi / saM pUSandaza pauSNaM / " kadrudrAya nava raudraM tRtIyA maitrAvaruNI cAtyastRcaH saumyo'tyAnuSTup / " agne SakUnA praskaNvaH kANva AgneyaM tu prAgAthamAdyo hRco'vyuSasAM c| tvamagne dazAnuSTubhamardharco'tyo devaH / eSo paMconAzvinaM tu gAyatraM // 3 // " ayaM daza prAgAthaM tu / " saha SoLazoSasyaM tu / " uSazcatuSkamAnuSTubhaM tu / udutyaM saptonA saurye navAdyA gAyatryo'tyastRco rogana upaniSat / "abhi tyaM paMconA savyo dvitriSTutaM / aMgirA 40 5 ghora 1 yacisi Say. 20 nauSasyaM W2. 3 deg myaMte Say. 4 W1, C; degtAH pAdAstrayaH Say. and W2. I 2 has devatApavAdaH (!), but com. daivatapAdAH / I1 deg daivatapAdya. W2, 12. 6 The words aMtyo'rdharca: zatrughnazca are added by MSS. C, W2, 13; supplied on the margin in W1; omitted in Say., II, I 2. Shadgurusishya makes no comment on them; cf. Rigvidh. I, 19, 2. For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // sarvAnukramaNI // ma01. sU052iMdratulyaM putramichannabhyadhyAyAsavya itIdra evAsya putro'jAyata / 52 tyaM su trayodazyaMtye triSTubhau / nyU vekAdazAMtye triSTubhau / mA no'tyA triSTup SaSThyaSTamI navamI ca / "divazcidaSTau jAgataM hi / 56 eSa pra sstt|"pr mNhisstthaay|"nuu cinnava nodhA gautama AgneyaM hi catustriSTubaMtaM / 59 vayA itsapta vaizvAnarIyaM / 6 vahUiM paMca / 'asmA idu SoLaza // 4 // _62pra sptonaa| 3tvaM nava / vRSNe paMconA mArutaM triSTuvaMtaM / prmaagneymaiNdraat|pshvaa daza parAzaraH zAkyo dvaipadaM tt| ryiH| 6 vnessu|"shriinnn| shukrH| vanemaikAdaza / 71 upa pra dsh| ni kaavyaa| ryin| upaprayaMto nava gotamo rAhUgaNo gAyatraM tu / 75 juSasva paMca / 7 kA te| kthaa| abhi tvA gAyatraM tu / hiraNyakezI dvAdazAdyau tRcau traiSTubhauSNihI pUrvo'gnaye vA mdhymaay| " itthA SoLazeMdraM pAMktaM hi // 5 // "iMdro nava / upo Su SaD jagatyaMtaM / azvAvati jAgataM / asAvi viMzatiH paLanuSTubha auSNihapaktigAyabaSTubhAstucAH prgaathH| "pra ye vAdaza mArutaM ha paMcamyaMtye' trissttubhau| maruto daza gAyatraM / " pratvakSasaH SaD jAgataM / "A vidyunmadbhirAdyAMtye prastArapaMktI paMcamI viraadduupaa| A no daza vaizvadevaM tu paMcAdyAH saptamI ca jagatyaH SaSThI virATsthAnA / junItI nava gaaytrmNtyaanussttup| 1vaM soma yadhikA saumyaM paMcamyAdi gAyayo dvAdazoSNika c| etA u tyA yUnoSasyaM caturjagatyAdi SaSNigaMtaM tRco'tya __1 W2, I H, I 2; deg te Say., WI, C. For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -ma0 1. sU0120. // sarvAnukramaNI // AzvinaH / agnISomo dvAdazAgnISomIyamAdyAstisro'nuSTubha upAMtyAstisro gAyayo'STamI jagatI vA / imaM SoLaza kunsa AgneyaM taDiviSTuvaMtaM pUrvo devAstrayaH pAdA daivAstanno mitro'rdha! liMgoktadevato' yaddevatyaM vA sUktaM // 6 // ___ ekAdazauSasAya vaagnye| sa pratnathA nava draviNodase / "apa no'STau zucaye gAyatraM / "vaizvAnarasya tRcaM vaizvAnarIyaM / jAtavedasa ekA jAtavedasyametadAdInyekabhUyAMsi suuktshsmetkshypaarss|0s yo vRSekonA vA girA RjaashvaaNbriissshdevbhymaansuraadhsH| 10 pra maMdina ekAdaza kutsa AdyA garbhasrAviNyupaniSaccatustriSTubaMtaM / 102 imAM te'tyA viSTup / 103 tte'ssttau| 10 yonirnava / 105 caMdramA ekonAsastrito vA vaizvadevaM hi pAMktamatyA viSTubaSTamI mahAbRhatI yavamadhyA / 106 iMdra mitraM sapta triSTubaMtaM / 100 yajJastUcaM / 10 ya iMdrAgnI sapto.drAgnaM tu / 10vi hyaSTau / 110 tataM navArbhavaM tu paMcamyaMtye' triSTubhau / 111 takSanpaMcAMnyA triSTup / 112 ILe paMcAdhikAzvinamAdyau pAdau liMgoktadevatAvaMye viSTubhau // 7 // ___ 113 idaM viMzatiruSasyaM dvitIyo'rdha! raadheshc| 114 imA ekAdaza raudraM viSiSTubaMtaM / 115 citraM SaT saurya / 116 nAsatyAbhyAM paMcAdhikA kakSIvAndairghatamasa uzikprasUta AzvinaM vai / 11 madhvaH / 11 A vAmekAdaza / 119 A vAM rathaM daza jAgataM / 120 kA rAdhadvAdazAMtyA 1 WI, Say.; degdevatyo C; daivato W2, I 2. 2 Wi, W2, C; yadaivatyaM II, I 2, Say. 3 degzopasAya Wa, I2. WI,W2,C%3 tatu IT, 12, Say. WI,C; kutsazastriSTabaMtamAdyA garbhasrAviNyupaniSat W2, II, I 2, Say. triSTubataM W 2. Say., C. [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 // sarvAnukramaNI // ma01. sU0121duHsvapnanAzinyAdyA gAyatrI dvitIyA kakanRtIyAcatuthyauM kAvirAenaSTarUpyau paMcamI' tanuzirA SaSThyakSarairuSNigviSTArabRhatI kRtivirAT timro gAyayaH / 121 kadityA paMconA vaizvadevaM vA // // ___ 122 pra vo vaizvadevamA vo virADrape / 123 pRthuH saptonoSasyaM tu / 124 uSA ucchaMtI / 125 prAtA ratnaM sapta svanayasya dAnastutirupa' jagatyau / 126 amaMdAniti kakSIvAndAnatuSTaH paMcabhirbhAvayavyaM tuSTAvAMtye anuSTubhau bhAvayavyaromazayoda'patyoH sNvaadH| 12 agnimekAdaza parucchepo daivodAsirAgneyaM tu pArucchepaM sarvamAnyaSTaM tatrAtidhRtiH SaSThI / 12 ayaM jAyatASTau / 129 yaM tvamekAdaza SaSThyeMdavI pramA vo'tizakkayaryAvaSTiraMtyA / 130 eMdra yAhi dazAMnyA triSTup / 131 iMdrAya spt| 132 tvayA ssddyuvNtmaidraapaarvto'rdhrcH| 133 ubhe saptAdau viSTupnisro'nuSTubho gAyatrI dhRtiH| 13 A tvA SaDAyavyaM tvNtyaassttiH| 135stIrNa nava caturthAdyAH paMcaidyazcopAMtye aSTI / 136 pra su sapta maitrAvaruNaM tvaMtye liMgoktadevatye' aMtyA triSTup // 9 // ___13deg suSuma tRcamatizAkkaraM / 13 prapra catuSkaM pauSNaM / 139 astu zrISakekAdaza vaizvadevI maitrAvaruNyAzcinyastisa aiMDyAgneyI mArutyaidrAgnI bArhaspatyA vaizvadevyaMtyA triSTuppaMcamI bRhatI vaizvadevametadevamanyAsAmapi sUktaprayoge vaizvadevatvaM sUktabhedaprayoge yalliMgaM sA 1 degmyau W2. W2, II, I 2, I 3, Say.; kA rAdhabAdazAtyA duHsvapnanAzinI gAyatrAnuSTubhauSNihA dRcA viSTAravRhatI kRtivirAT timro gAyatryo dvitIyoSiNagyA tRtIyAcatujhe kAvirAenaSTarUpyo paMcamI tanuzirA vA WI, C. MSS.; Say. omits A vo virADUpe. tvayA vayaM Shy. TWI, C; te II, I 2, Wa, Say. +upa caraMti WI. II, I2, Say.; yaMtyA WI, W2,C. For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -ma01.sU.165. // sarvAnukramaNI // devtaa| vediSade saptonA dIrghatamA aucathya AgneyaM tu vitriSTubaMtaM tu triSTubdazamI vaa| 141 baLitthA / 142 samiddha Apriya AnuSTubhamaMtyadrI / 143 pra tavyasImaSTAvAgneyaM tu tatriSTubaMtaM / 14 eti pra sapta jAgataM / 145taM pRcchata paMcAMtyA triSTup / 146 trimuurdhaanN| 1 kthaa| 14 mathIdyat / 4 mahaH sa vairAja / 150 puru tRcamauSNihaM / 10 mitraM nava maitrAvaruNaM hi jAgataM maiyAdyA / 152 yuvaM sapta / 153 yajAmahe catuSkaM / 14 viSNoH SaDaiSNavaM hi / 155 pra vo jAgataM baiMdrazcAdyastucaH / 156bhava paMca / 157 abodhi SakAzvinaM tvaMtye viSTubhau // 10 // ___15 vasU aNtyaanussttup| 19 pra dyAvA paMca dyAvApRthivIyaM tu jAgataM tu / 160ne hi / 161 kimu zreSThaH paLUnArbhavaM triSTubaMtaM / 162 mA no byadhikAzvastutistu tRtIyASaSThyau jagatyau / 163 yadakaMdaH sptonaa| 164 asya vipaMcAzadalpastavaM vetatsaMzayotthApanapraznaprativAkyAnyatra prAyeNa jJAnamokSAkSaraprazaMsA ca paMcapAdaM sAkaMjAnAM yahAyave'yaM sa ziMkte sapnArdhagabhI gaurIriti jgtyH| etadaMtaM vaizvadevaM tasyAH samudrA iti vAcaH samudrA Apo'kSaraM sA prastArapaMktiH zakamayamiti zakadhUma ukSANaM pRznimiti somastrayaH kezina ityagniHsUryo vAyuzca kezinazcatvAri vAgvAca iMdraM mitraM sauyau~ dvAdazeti saMvatsarasaMsthaM kAlacakravarNanaM yaste sarasvatyai yajJena sAdhyebhyaH parAnuSTupsaurI parjanyAgnidevatA vAMtyA sarasvate sUryAya vA / 165 kayA paMconA saMvAdo'gasyeMdramarutAM tRtIyAdyayujo marutAM vAkya Wa; agasyeMdramarutAM supplied on the 1 MSS.; degpiyyaM Say. 0 tu I 1, Say. margin in WI; omitted in C, II, I 2, and Say. C2 For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // sarvAnukramaNI // ma01.0166. maMtyastuco'gastyasya ziSTA iMdrasyaikAdazI ca maruvAMsviMdro devatA // 11 // 1166 tanvagastyo mArutaM hi dvitriSTubaMtaM mitrAvaruNayordIkSitayorvazImasarasaM dRSTvA vAsatIvare kuMbhe reto'patatato'gastyavasiSThAvajAyetAM / 16 sahasamekAdazAbeMdrI / 16 yajJAyajJA daza triviSTuvaMtaM / 16 maho'STau dvitIyA virAT / 1degna nUnaM paMcAgastyeneMdre haviSi marutAmudyata iMdrAgastyayoHsaMvAda aiMdrastabAdyA tRtIyA caMdravAkyaM caturthI vAMdo bRhatI timro'nussttubhH| 11 prati vaH SaNmArutaM tu catasro'tyA marutvatIyAH / 172citrastRcaM gAyatraM / 13 gaaytspponaa| tvaM rAjA daza / 1 matsi SaLAnuSTubhaM tu triSTuvaMtaM tvAdyA skaMdhogIvI / 176 matsi nH| 199 A carSaNiprAH paMca / 1 yaddha syaa| 15 pUrvIH SaD jAyApatyorlopAmudrAyA agastyasya ca dRcAbhyAM ratyartha saMvAdaM zrutvAMtevAsI brahmacAryatye bRhatyAdI apazyat / 140yuvordazazvinaM vai / 11 kadu nava / 12 abhUdidamaSTau SaSThyaMtye triSTubhau / 1632 yuMjAyAM SaT // 12 // ___14tA vaaN| 145 kataraikAdaza dyAvApRthivIyaM / 146 A no vaishvdevN| 17 pituM vanastutigAyacaM tvAdyAnuSTubgI tRtIyA paMcamyAdyAzca timro'nuSTabho'tyA ca bRhatI vA / 1 samida ApriyaH / 19 agne nyaassttaavaagneyN| 19 anavANaM bArhaspatyaM / 191kaMkataH SoLazopaniSa 1 tu omitted in W2. Wi, C add paMktiH / C, WI, I3; ca W2, II, I 2, and Say. - Cf. Rigvidh. I, 26, 6. tRtIyAMtye Say. Say. omits bRhatI vA; all the MSS. have it (even I 3: aMtyA bRhatIyAnuSTubhA (sic)). For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri -ma02.sU. 27. // sarvAnukramaNI // ___13 dAnuSTubhamapnRNasaurya viSazaMkAvAnagastyaH prAbravIddazamyAdyAstisro mahApaMktayo mahAbRhatI ca // ||shrcinaaN maMDalaM tu samAnaM prathamaM tviti // ya AMgirasaH zaunahotro bhUtvA bhArgavaH zaunako'bhavatsa gRtsamado dvitIyaM maMDalamapazyat / tvamagne jAgataM tu| yajJena sptonaa| samiddha ekAdazAnaM saptamI jagatI / huve nava somAhutiIrgavo h| 'hotASTAvAnuSTubhaM / imAM me gAyatraM hi / zreSThaM SaT / 'vAjayannivAMtyAnuSTum // 13 // ___ni hotaa| johuubH| 11 zrudhi saikeMdra viraattsthaanmRte'tyaaN| 12 yo jAtaH paMconA / RtuH saptonAMtyA triSTup / adhvaryavo dvAdaza / "pra gha daza / 16 pra vo navAMtyA triSTup / tadasmai vibiSTubaMtaM / "prAtaH / apAyi / vayaM te sa no virADUpA / 21 vizvajite SaT triSTubaMtaM / trikaTukeSu catuSkamaSTyAdyatizAkkaramaMtyASTivI / gaNAnAmekonA brAhmaNaspatyaM ha' bArhaspatyAstu dRSTaliMgAH paMcadazyaMtye triSTubhau // 14 // semAM SoLAMtyA viSTubbAdazI ca saiMdrI ca / iMdhAnaH paMca jAgataM tu / juzcatuSkaM / " imArUyUnA kUrmo gArsamado hi 1C, WI,W2, I29 degdyAzca timro Say., Ir. II, I 2, and Say.; paThyAdi jagatyaH W2, C; W I the same, but jagatyaH corrected on the margin to jagatyo. 3 WI, W2, C, II; sa no virADUpA omitted by I 2, Say. MSS.; Say. has tu. II, I 2, and Say. give the fuller pratika imA girH| For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // srvaanukrmnno|| ma02.sU026. vAdityebhyaH' / " idamekAdaza vAruNaM / 29 dhRtavratAH sapta vaizvadevaM / 30 tamekAdaza jagatyaMtaM SaSThyeMdrAsaumI sarasvati tvamiti sArasvato'rdha) yo no bArhaspatyA taM vo maarutii| 31 asmAkaM sapta vaizvadevaM trissttuvNt| asya me'STau jAgataM yanuSTuvaMtaM dyAvApRthivyaikA he aiMyau tvASTyau vA he ve rAkAsinIvAlyoraMtyA liNgoktdevtaa| 33 A te paMconA raudrN| dhArAvarA mArutaM viSTuvaMtaM / 34 upemaponanIyaM / tubhyaM SakRtavyaM tu jAgataM tu // 15 // mNdsv| udutha ekAdaza sAvitraM / graavaannevaassttaavaashvinN| "somApUSaNA SaT somaapaussnnmNtyo'rdh!'yditeH|"vaayo saikA gAyatramuktA devatAH praugeNAdye tu tRce'tyeMdravAyavI dyAvApRthivyo Utyastuco hAvidhAno vA tRtIyaH pAdo vAgneyo'bitame'nuSTubhau bRhatI ca / 42 kanikradattRcaM / 3 pradakSiNijjAgataM madhye'tizakkaryaSTivA / etAbhyAmRSiradhvani vAzyamAnaM zakuMtaM tuSTAva // // iti gArsamadaM dvitIyaM maMDalaM samAna // kuzikasvaiSIrathiriMdratulyaM putramicchanbrahmacarya cacAra tasyeMdra eva gAthI putro jajJe gAthino vizvAmitraH sa tRtIyaM maMDalama 1 WI, W2, C, I2; deg paM Say., I 1. 2c, WI, W2, Say.; upAMtyA duHsvapnanAzinI added in II, I 2, I3; Shadg. makes no comment on these words. See Rigvidh. I, 30, I. 3 WI, C; somI W2, I 1, I 2, I3, Say. II, I2, (I3), Say.; bRhaspatistavoyA W1, W2, c. 511, I2, and Say.; "fru W1, C; O W 2. See M.M., Rigv. vol. ii, p.xl; ef. Rigvidh. I, 31, 3,4. Say. on Rigy. I, x, II quotes so far, omitting the rest. For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *madeg3.sU033. // sarvAnukramaNI // pazyan / somasya adhikaa| vaizvAnarAya paMconA vaizvAnarIyaM tu jAgataM tu / vaizvAnarAyaikAdaza / smitsmidaapriyH| pratyagniH / pra kAravaH / ityAgneyayoranyAsAmapi nipAto dRzyate // 16 // pra ye|'aNjNti yUpastutiH SaSTyAdyAbhirbahavo'tyA brazcinyaSTamI vaizvadevI vA tRtiiyaasptmyaavnussttubhau| sakhAyo nava bArhataM triSTubaMtaM / 10 vAmana auSNihaM / 11 agnihotaa gAyatraM tu / 12 iMdrAgnI aiNdraagnN| 13 pra vaH sapta RSabhasvAnuSTubhaM / A hotaa| vi pAjasA kAtya utkIlastu / 16 ayamagniH SaT prAgAthaM / samidhyamAnaH paMca kato vaizvAmitrasnu / bhavA nH| agniM hotAraM gAthI ha / 20 agnimuSasamAdyAMtye vaishvdevyo| " imaM na upAdye anuSTubhau vi. rADUpA satobRhatI cAMtyA / 22 ayaM sa upAMtyAnuSTuppurIyebhyo 'gnibhyH| nirmathito devazravA devavAtazca bhAratau tRtIyA stobRhtii| agne sahasva gAyatramAdyAnuSTup / agne divo vairAjamupAMtyAgneMdrI / 26 vaizvAnaraM nava tRcau vaizvAnarIyamArutI jAgatau dRca AtmastutivI puurvaatmgiitaaNtyopaadhyaaystutiH| pra vaH paMconA gAyacaM tvRtavyA vaadyaa| "agne juSasva SaT tRtiiyaadhussnniktrissttunjgtyH| astIdaM SoLazAdyAcaturthIdazamIhAdazyo'nuSTubhaH SaSTyekAdazyupAMtye ca jagatyaH paMcamyutvigbhyo vA // 17 // ___3deg icchaMti ydhideN| zAsatkuziko vizvAmitra eva vA shruteH| 32 iMdra somaM yUnA / 33 pra parvatAnAM saptonA saMvAdo nadIbhirvi 1 MSS.; Say. omits tu. C,WIcorrccted ; kAtyo utkIlastu I 13; kAtyokIlastu Shy., W2, 12. W2, II, I 2; deg WI, C, Say. For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 09 - 0 16 // sarvAnukramaNI // ma03. sU034zvAmitrasyonitIrSAstatra nadIvAkyaM caturthISaSTyaSTamIdazamyaH SaSThIsaptamyosviMdrastutiraMtyAnuSTup / * iMdraH pUrbhidekAdaza / tiSThA hrii| 3 imAmU khUpAMtyAM ghoro'pazyatsA nirdahecchasyamAneti zrUyate / 30 vAhatyAya gAyatramaMtyAnuSTup / abhi taSTeva daza prajApatiH sa vaizvAmitro vAcyo vA dvau vA tau na vaiko'pi / 39 iMdra matirnava // 1 // ___ iMdra vA gAyatraM hi / A tU nH| upa nH|3 A yaahyssttau| ayaM te paMca bArhataM tu / A madraiH / 6 yudhmasya / maruvAn / sadyo h|shNsaa mhaaN| iMdraH svaahaa|"crssnniidhRtN dvAdazAdyAMtyau nRcau jaagtgaayco| 2dhAnAvaMtamaSTau pUrvArdha gAyatraM SaSThI jgtii| 57 iMdrAparvatA caturvizatirAveMdrApArvatI paMcadazyAdive vAce sasaparyai catasro rathAMgastutayo'tyA abhizApAstA' vasiSThaveSiNyo na vasiSThAH zRkhaMti / dazamISoLazyo jagatyau trayodazI gAyatrI bAdazIviMzIhAviMzyo'nuSTubho'STAdazI bRhtii|imN mahe yadhikoktagotraH prajApatirhi vaizvadevaM ha / 55 uSasaH // 19 // ___ na tASTau / pra me SaT / 5 dhenurnavAzvinaM / 59 mitro maitraM cturgaayyNtN| iheha vaH saptArbhavaM jAgataM tRco'tya aiMdrazca / 61 uSa uSasya / 62imA u yUneMdrAvaruNabArhaspatpapauSNasAvitrasaumyamaitrAvaruNAstRcA aMtyo jamadagnyAoM vA caturthAdyA gAyayaH // // tRtIyaM maMDalaM samApnaM // 2 C, W 1, W2, I 2; 4: omitted by 11, 1C,WI, W2, I 2; degpArthAstA II, Say. Say. MSS.; auSasyaM Say. For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org -ma04. sU0 31. // sarvAnukramaNI // vAmadeva gautamazcaturthaM maMDalamapazyat / tvAM ne viMzatirakSyati jagatIdhRtaya AdyA upAdyAzcatasro vAruNyazca vA / yo martyeSu / A vaH SoLazAdyA raudrI ' / 'kRNuSva paMconA rAkSoghnaM // 20 // e 10 "vaizvAnarAya vaizvAnarIyaM / Urdhva U SvekAdaza / 'ayamihAdau jagatI paMcAnuSTubhaH / 'dUtaM vo'STau gAyacaM tu / `agne mRLa / " ane tamadya padapAMktaM paMcamI mahApadapaMktiratyoSNik caturthI SaSThyupAMtyA vA saptamyAH paMcakau mukhyau tRtIyaH saptako navakazcASTamyAH paMcakaH pAdazcatuSkaH saptakasvaiSTubhazca / " bhadraM SaT / 12yastvAM / 13 pratyagniH paMca liMgoktadaivataM tveke / 4 pratyagniH / " agnirhotA daza gAyatramRSirvodhadityAbhyAM somakaM sAhadevyamabhyavadatparAbhyAmasyAzvinAvAyurayAcata / 16 A satyaH saikeMdraM / " tvaM mahA~ asi kyAmekapadA / ayaM paMthAH sonA saMvAda iMdrAditivAmadevAnAM // 21 // 19 20 23 `evaikAdaza / " A naH / 21 A yAtu / 2 yannaH / 3 kathopAMtyAstisra Rtadevyo vA / " kA suSTutirupAMtyAnuSTup / ko adyASTau / ahaM manuH saptAdyAbhistisRbhiriMdramivAtmAnamRSistuSTAveMdro vAtmAnaM parA navASTau vA zyenastutiH / " garbhe nu paMcAMtyA zakkarI / tvA yujeMdrAsaumaM vA / A naH stutaH / " nakizcaturviMzatirdivazcittRca uSasyazca gAyacaM hyaSTamyaMtye anuSTubhau / " kayA paMcI 2 30. 31 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir D 1 C, W 1, W 2, I 1, I 2, I3; AdyA raudrI omitted in Say. See M. M., Rigve vol. vi, p. xxii. 2 iti dvAbhyAM 11, 12, Say. drAsomaM MSS. See Panini VII, iii, 21, 407 C. [III. 4.] For Private And Personal Use Only 17
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // sarvAnukramaNI // ma04. sU032nAbhI Su pAdanit / 32 A tU nazcaturvizatiraMnyAbhyAmiMdrAzvau stutau // 22 // ___33 pra bhubhya ekAdazArbhavaM vai / RbhurvibhvA / 35 ihopa nava / 3 anazvo'tyA vissttup| upa no'STau cturnussttuvNtN| uto hi daza dAdhikaM hi dyaavaapRthivyaadyaa| AzuM sslNtyaanussttup| dadhikrAvNaH paMca catasro'tyA jagatyo'tyA saurii|' iMdrA ko vAmekAdazaiMdrAvaruNaM tu| mama dvitA daza vasadasyuH paurukusyaH SaLAdyA AtmastavaH' / 43 ka u zravatsapna purumILhAjamILhau sauhotro vAzvinaM hi| *taM vAM / "eSa sya triSTuvaMtaM / ayaM vAyavyAdravAyavaM tu gaaytr| vAyo catuSkamAdyA vAyavyAnuSTubhaM tu| vihi paMca vAyavyaM / idaM vAM pakeMdrAbArhaspatyaM gAyatraM / 50 yastastaMbhaikAdaza bAhaspatyamaMtye aiMDyau copAMtyA jagatI // 23 // ___51 idamuSasyaM tu / 52 prati pyA sapta gAyatraM / 3taddevasya sAvitraM tu jAgataM / abhUddevaH SaT biSTuvaMtaM / 55 ko vo daza vaizvadevaM trigAyayaMtaM tu / 56 mahI sapta dyAvApRthivIyaM / kSetrasyASTau timraH kSetrapatyAH zunAyaikA parA purauSNika sAMtyA ca zunAsIrAbhyAmupAMtye sItAyai te cAnuSTubhAvAdyAcatuthyau~ ca / "samudrAdekAdazAgneyaM jagatyaMta saurya vApaM vA gavyaM vA ghRtastutivA // // iti caturthe maMDalaM samAnaM // 1 degsaMstavaH W2. 2 WI, C; AdyA caturthI ca I 2; te anuSTubhAvAdyA ca caturthI ca Say.; ca omitted in W2, II. For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 19 -ma05.sU029. ||srvaanukrmnnii // namo'tribhyo bhaumo'triH paMcame maMDale'nuktagotramAtreyaM vidyAtpaMtyaMtasya ca sUktasya zeSamAnuSTubhaM / 'abodhi dvAdaza budhgvisstthirau| kumAraM kumArI vRzo vA jAna' ubhau vA zakkayata ke vItyUcostu vRza ev| tvamagne vsushrutH| vAmana ekaadsh| 'susamiddhAyAnaM gaaytrN| agniM taM daza pAMtaM / sakhAya iSaH paMktyaMtaM / 'vAmane sapta jAgataM // 24 // 'vAmane gayo'tyApaMcamyau pNktii| agna ojiSThamaMtyAcaturthI c| janasya SaT sutaMbharo jaagtN| 12 praagnye|13 arcato gAyatraM tu| 1 agniM stomen|"pr vedhase paMcAMgiraso dhrunnH| bRhatpUruH paMktyaMta hi| A yjnyaiH| prAtarmuktavAhA dvitH| abhyavasthA vavriAyathAvanuSTubhau viraadduupaa| yamagne catuSkaM prayasvaMtaH paMtyaMta hA mnussvtssH| pra vizvasAmanvizvasAmA / agne dyumno vishvcrssnniH| agne tvaM gaupAyanA laupAyanA vA baMdhuH subaMdhuH zrutabaMdhurviprabaMdhuzcaikI vaipadaM / "acchA vo nava vasUyava AnuSTubhaM / agne gAyatramaMnyA liMgoktadevatA / anasvaMtA SaT caivRSNapaurukutsyau hau yaruNatrasadasyU rAjAnau bhAratazcAzvamedho'tyAstisro'nuSTubho nAtmAtmane dadyAditi sarvAsvatri kecidaMtyeMdrAgnI / "samiddho vizvavArAceyI triSTubjagatI vissttubnussttubgaayyau| 2 yaryamA paMconA gaurivItiH 1 MSS. (I 3 janaputro vRzaH); jAra: Say. WI, C, II, Say.; aMtyA caturthI ca W2, I2. 3 manuSvacchasaH W2. 4 W2, II, I 2, Say.; pra vizvasAmA WI,C. C,W23 aMtyA liMgoktadevatA added on the margin in WI, omitted in I2, Say.; aMtyA vaizvadevI I 1; I3 explains aMtyA vaizvadevI vA; Shadg. has no comment. vRSNidegW2. D2 For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 20 43 // sarvAnukramaNI // ma05. sU0 30 39 zAkya aiMdramuzanA yadauzanaso vA pAdaH / kvasya babhruNaMcayo'pyatra rAjA stutaH / " iMdro rathAya saptonAvasyuruyamiti kautsyazanasI vA pAdau paireMTrAkautsI / ardavAdaza gAtuH // 25 // 1 34 38 39 40 1 33 mahi daza prAjApatyaH saMvaraNaH / ajAtazatruM nava triSTutaM / yaste'STau prabhUvasurAMgirasaH paMktyaMtaM / * sa A gamat SaT tRtIyA jagatI / saM bhAnunA paMcAtriH / urorAnuSTubhaM / yadiMdra paMktyaMtaM / A yAhi nava tryuSNigAdyatyAnuSTummadhye ca sA saurI tadAdItihAsaH stutikarmatvAdacirdevataiva' / " ko nu viMzatirvezvadevaM vai tat SoLazyAdyatijagatyA vaMtyaikapadA / pra zaMtamA naikAdazI raudrI / AdhenavasyUnA / etayorupAMtyaikapadA / taM pratnathA paMconA kAzyapo'vatsAro'nye ca RSayo'ca dRSTaliMgA dvitriSTuvaMtaM / "vidA ekAdaza sadApRNaH / hayo'STau pratikSatro'tyo hRcI devapatnIstavo'tyA triSTudvitIyA ca // 26 // 46 89 49 50 " prayuMjatI sapta pratirathaH / " kadu paMca pratibhAnujIgataM / devaM vaH pratiprabho'tyA tRNapANiH / vizvaH svastyAtreyaH paMktyaMtaM / "ane paMconA catasro gAyanyaH SakRSNihastisro jagatyastriSTubho vAMtye anuSTubhau / pra zyAvAzva yUnA zyAvAzvI mArutaM ha tatpaMktiH SaSThyaMtye c'|53ko veda SoLaza kakuhatyanuSTuppura uSNik kakupsatobRhat gAyatrI satobRhatI kakubhau gAyacI satobRhatyau kaku - satobRhatI / pra zadhIya paMcAnA jAgatamupAMtyA triSTup / pra 2 atrireva devaH I 1, Say. 3 W 1, W 2, C, I 1; degte ca I2; 1 Say.; degF MSS. www.kobatirth.org saMtyA ca Say. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 21 -ma05. sU047. // sarvAnukramaNI // yajyavo dazAMtyA triSTup / agne nava bArhataM tRtIyAsaptamyau stobRhtyau|" A rudrAso'STau vitriSTubaMtaM / " tamu / pra vastriSTubaMtaM / 60 ILe vijagatyaMtamAgneyaM ca vaa|61 ke SThaikonA gAyatraM zyAvAzvo'tra vaidadazvI taraMtapuramILhau dAlbhyaM rathavItiM marutazca dAnatuSTaH prazazaMsa buDDA ca taraMtamahiSoM zazIyasI paMcamyanuSTumnavamI stobRhtii| 62 Rtena nava zrutavinmatrAvaruNaM vai tat // 27 // 63 tasya saptArcanAnA jAgataM / 64 varuNaM paMktyaMtaM tu / 65 yazciketa SaDrAtahavyaH / A cikitAnAnuSTubhaM tu / 60 baLityA paMca yjtH| pra vo gaaycN| cI rocanA ctusskmuructriH|"puruurunnaa gAyatraM tu| nastucaM baahuvRktH| A mitra aussnnihN| 73 yadadya daza paura AzvinaM tadAnuSTubhaM tu / kuusstthH|" prati navAvasyuH paktiM / A bhAti pNcaatriH| praatyaavaannaa| azvinI nava saptavadhistyuSNigAdi caturthI triSTuppaMcAnuSTubho'nyAH paMca garbhasrAviNyupaniSat' / mahe daza satyazravA uSasyaM tu pAMktaM / "dhunadyAmAnaM SaT / "yuMjate paMca zyAvAzvaH sAvitraM tu jAgataM / * tatsaviturnava gAyatramAdyAnuSTup / accha dazatriH pArjanyamupAdyAstisro jagatya upaaNtyaanussttup| bakitthA tRcaM paarthivmaanussttubhN| "prasamAje'STau vaarunnN| iMdrAgnI SakeMdrAmamAnuSTubhaM viraattpuurviitN| "pra vo navaivayAmarunmArutamatijAgataM // // iti paMcamaM mNddlN|| 1 WI, W 2, C, II, I 2 (I 3 paMcAMtyA anuSTubho garbhasrAviNyaH); aMtyAH paMca garbhasrAviNyupafaun omitted by Say. For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri Kailassag 22 // sarvAnukramaNI // ma06.sU01__bArhaspatyo bharadvAjaH SaSThaM maMDalamapazyat / tvaM hyagne saptonA // 2 // * tvaM hyekAdazAnuSTubhaM zakkaryaMta / agne'STau / yathA hotH| 'huve sapta / pra nvysaa| mUrdhAnaM vaizvAnarIyaM hi dvijagatyaMtaM / 'pRkSasyAMtyA biSTup / ahazca / "puro vo dvipadAMtaM / 11 yajasva SaT / 12madhye / 3tvvishvaa| agnA ya AnuSTubhaM zakkaryataM / 1 imamU vekonA vItahavya RSivI jAgataM prAgdazamyAstRtIyApaMcadazyau zakkayau~ SaSThyatizakkaryanuSTu bRhatyA upaaNtye| tvamagne'STAcatvAriMzadAyacaM vardhamAnAdyA SaSThI ca saptaviMzyanuSTuniSTuppUrve cAMtye // 29 // ____ piba paMconeMdraM traiSTubhaM dvipdaaNt|" tamu ssttuhi| mhaansplonaa| 2 dyaurna vi piprovirAT / 21 imA u dvAdaza navamyekAdazyau vaizva devyo| 22ya eka ekAdaza / suta iddaza / OM vRSA / yA te nv| 26 zrudhI no'ssttau| kimasyAMtyA cAyamAnasyAbhyAvartino daanstutiH| "A gAvo gavyaM dvitIyeMdrI vAMtyazca pAdo'tyAnuSTunjAgataslaco dvitIyAdiH // 30 // ___ 29 iMdraM SaT / bhUyaH pNc| abhUrekaH suhotrasnu caturthI zakvarI / 30 apUA / 33 ya ojiSThaH zunahotrasnu / *saM ca tve / 3" kadA narastu / 36 satrA / 3 arvAk / apAt / 39 maMdrasya / iMdra piba / ahekamAnaH / pratyasmai catuSkamAnuSTubhaM bRhatyaMtaM / 3 yasyauSNihaM / yo rayivazcaturviMzatiH zaMyubArhaspatyo hyAdau SaLanuSTubhastimazca virAjo madhyamaiva vaasaaN|" ya AnayantrayastriMzadgAyatraM purUtamamatini 1 degnaraM Wi. WI, I 2, I 3, Say.; ca W2, II. For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 2 23 -ma0 6. sU0 60. // sarvAnukramaNI // cRdaMtyAnuSTupRce'tye vRbustathA daivataM / " tvAmiti SaLUnA prAgArtha / " svAdurekaciMzadgargaH paMcAdau saumyo'gavyUtyardharco liMgoktadevataH ' prastoka iti triSTubanuSTubgAyatrI dvipadA sArjeyasya prastokasya dAnastutiH parau tRcau rathaduMdubhidevatyavidro'nyo'rdharcoM yujAno bRhatI triSTummahi vipadA divaspRthivyA jagatI // 31 // 51 " yajJAyajJA dyadhikA zaMyustRNapANikaM pRznisUktaM pragAthau bRhatI mahAsatovRhatI mahAbArhatabArhatau pragAthAvityAgneyyaH kAkubhaH pragAthaH purauSNigvRhatyatijagatIti mArutyo'tyAstisro vAsAM liMgoktadevatAH kAkubhaH pragAthaH purauSNimbRhatIti pauSNyo bRhatI mahAvRhatI yavamadhyAMtyAnuSTummArutyo N tyA dyAvAbhUmyovI pRshvevaa| stuSe paMcona RjizvA ha vaizvadevaM ha zakkaryataM / "huve vaH / 51 udu tyatSoLaza tryuSNiganuSTuvaMtaM / na tattyUnA saptamyAdyAH Sar3AyatryazcaturdazI jagatI / suhotrAdayo'nuktagotrA bhAradvAjAH paucA bRhaspate dauH SaMtevI bharatasya / 3 vayaM daza pauSNaM tadrAyatraM vai yAM pUSannanuSTup / saM pUSan / " ehi vAM sstt| " ya enamaMtyAnuSTup / * iMdrA veMdraM ca / " zukraM catuSkaM dvitIyA jagatI / pra nu dazaiMdrAnaM tu bArhataM caturanuSTuvaMtaM / "athatpaMconA gAyatraM tu citriSTuvAdi che Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 daivata: W1. 2 W1, W2; fagfer II, 12. Say. omits these three words. (I 3 explains : paMcaviMzI dvipadA triSTup . ) 3 Cf. com. on V, 49. 4 W 1, W2, 1 2 ; mArutyo tyA omitted in I1; W 1 has two marginal notes: (1) nuSTutyA dyAvAbhUmyovA pRzlevetyeva pATha: / (2) deg nuSTup dyAvAbhUmyoriti saMhitAbhASye pAThaH / viMzyekaviMzyoH pRzcisUktamityuktatvAnmarutAM mAtA pRznidevateti tasya tatrArthazca. See M. M., Rigy. vol. vi, p. xxii. MS..I 3 explains : tato mArutyau / aMtyA mArutI vA / dyAvAbhUmipRznistutivI. In none of the MSS. of Shadg.'s comm. is there a word about the last three verses being sacred to the Maruts. For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // sarvAnukramaNI // ma06. sU061triSTubRhatyanuSTubaMtaM / iyaM SaLUnA sArasvataM trijagatyAdi jagatItriSTubaMtaM // 32 // 62 snuSa ekAdazAzvinaM tu / 63kka tyaikapadAMtaM traissttubhN'| udu zriye SakuSasyaM tu / " eSA syA / 66 vapurvekAdaza mArutaM / vizveSAM maitrAvaruNaM / " zruSTI vAmaiMdrAvaruNamupAMtye jgnyau| "saM vaamssttaavaidraavaissnnvN| ghRtavatI SaT dyAvApRthivIyaM jaagtN| udu Sya sAvitraM citriSTuvaMtaM / iMdrAsomA paMceMdrAsaumaM / yo adribhitRcaM bArhaspatyaM / somArudrA catuSkaM saumAraudraM / "jImUtasyevaikonA pAyubhAradvAjaH saMyAmAMgAnyukzo'bhituSTAva varma dhanuSAmAnI iSudhiM jagatyardhe sArathima! razmInazvAna rathaM rathagopAJjaganyAM liMgoktadevatA dvAbhyArmiSUH pratodaM hastanaM dvAbhyAmiSUH parAH paMktyAdayo liMgoktadevatAH saMgrAmAziSo'tyAnuSTubRjIta AlAteti ca he ve|| // iti SaSThaM mNddlN|| saptamaM maMDalaM vasiSTho'pazyat / 'agniM paMcAdhikA virAjo aSTAdazAdyAH // 33 // 'juSasvaikAdazApraM / 'agniM vo daza / pra vaH / "prAgnaye nava vaizvAnarIyaM tu / 'pra samrAjaH sapta / pra vo devaM / 'iNdhe| abodhi SaT / 1deg uSo na pNc| mhaan| 12aganma tRcN| prAgnaye vaishvaanriiyN| samidhA bRhtyaadi| 15 upasadyAya paMconA gaay| 15 enA 2 HTAT MSS.; see Pan. VII, 1 W1, W2, Say.; WTUT face added by I1, I2. iii, 21. MSS.; jagatyAdi Say. 4 tAbhyAM W2. For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org -ma0 7. sUdeg51. // sarvAnukramaNI // vo dvAdaza praagaathN| " agre bhava sapta dvaipadaM caiSTubhaM / " tve ha paMcAdhikeMdraM sudAsaH paijavanasyAMtyAzcatasro dAnastutiH / " yastigmazRMga ekAdaza // 34 // 20 24 25 26 29 "umro daza / 21 asAvi / piba nava vairAjamRte 'tyAM / udu SaT / yoniH / A te / * na somaH paMca / * iMTraM naraH / brahmA NaH / ayaM somaH / A naH / pra vo dvAdaza gAyatraM trivirALataM / mo Su saptAdhikA prAgAyaM tRtIyA dvipadA saudAsairamau prakSipyamANaH zaktiraMtyaM pragAthamAlebhe' so'rdharca ukte'dahyata / taM putroktaM vasiSThaH samApayateti zATyAyanakaM vasiSThasyaiva hataputrasyArSamiti tAMDakaM / zvityaMcaH SaLUnA saMstavo vasiSThasya saputrasyeMdreNa vA saMvAdaH / pra zukrA paMcAdhikA vaizvadevaM hAdyA ekaviMzatirdvipadA anjAma herardhacaM uttaro'hirbudhyAya / zaM naH paMconA zAMtiH // 35 // 34 35 35 pra brahma nv|" A vo'STau / udu Sya sAvitramaMtye vAjinyau bhagamiti bhAgo vArdharcaH / UrdhvaH sapta vaizvadevaM tu / "o truSTiH / 41 prAtabhIgaM jagatyAdyA liMgoktadevatAMtyoSasyA / pra brahmANaH SaDvaizvadevaM tu / 3 pra vaH paMca / " dadhikrAM dAdhikaM jagatyAdyA liMgoktadevatA / " A devazcatuSkaM sAvitraM / "imA raudraM triSTutaM / " Apo yamApaM / " RbhukSaNa ArbhavamaMtyA vaizvadevI vA / "samudrajyeSThA ApaM / A mAM maitrAvaruNyAneyI vaizvadevI nadIstutijIgatamaMtyAtijagatI zakkarI vA / " AdityAnAM tRcamAdityaM tu / 1 MSS. and Say.; Arebhe marginal correction in W1. E Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 25 [III. 4.]
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri Kail // srvaanukrmnnii|| ma07. sU05252 aadityaasH| pra dyAvA dyAvApRthivIyaM / vAstoSpate vAstoSpatyaM / "amIvahASTau vAstoSpatyAdyA gAyatrI zeSAstyupariSTADhahatyAdayo'nuSTubhaH prasvApinya upaniSat / ka I paMcAdhikA mArutaM hAdyA ekAdaza dvipadAH / madhvaH sapta / "pra sAkamukSe SaT / 59 yaM bAyadhve dvAdaza tripragAthAdi navamyAdyA gAyayo'tyAnuSTubraudrI mRtyuvimocanI // 36 // __ yadadya maitrAvaruNaM tu vai sauyAdyA / 61 uvAM sapta / 62 utsUryaH paLAdyAstisraH sauryaH / 63 uddetIti cArdhapaMcamAH / divi pNc| 65 prati vAM / 66 pra mitrayorekonA gAyatraM dazamyAdayastrayaH pragAthAH purauSNika caturthAdyA dazAdityAstisraH sauryH| prati vAM dazAzvinaM tu tat / "A zubhrA nava saptAdyA viraajH| A vAM ratho 'STau / degA vizvavArA sapta / apa svasuH SaT / A gomatA paMca / 3 atAriSma / imA u vAM SaT prAgAthaM / vyuSA aSTA uSasyaM tu vai| udu sapta / 7 upo ruruce SaT / *prati paMca / 70 vyuSAH / "prati nRcaM // 37 // __"pratyu SaT prAgAthaM / "iMdrAvaruNA dazeMdrAvaruNaM ha jAgataM tu / 3 yuvAM narA / "A vAM paMca / "punISe / dhIrASTau vAruNaM ha / rdtspt| "pra zuMdhyuvamaMtyA pAzavimocanI |"mii Su paMca gAyacaM jagatyaMta / pra vIrayA sapta vAyavyaM yazca yA dvivduktaaH| kuvidNg| A vAyo paMca / zuciM nvaSTAveMdrAgnaM tu| iyaM vAM dvAdaza gaaytrmNtyaanussttup| "pra kSodasA SaT sArasvataM tu tRtIyA srsvte| 1 fa:AdegW1. 2 MSS.; via gigfaharat omitted by Say. For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *ma..sU02. // sarvAnukramaNI // 27 bRhadu pragAthaH prastArapaMktiH parAstisro gAyatryaH srsvte| yajJe dazaidyAdi bArhaspatyamatyeMdrI ca nRtIyAnavamyAvaidrAbrAhmaNaspatye / "adhvaryavaH sptoktdevtaaNtyaa| paro vaiSNavaM tUrumityayazca timrH| 10degnU martaH // 3 // ____101 tisaH SaTa pArjanyaM tu / 102 parjanyAya tacaM gaaytr| ete kumAra Agneyo'pazyavasiSTha eva vA vRSTikAmaH' / 103 saMvatsaraM daza prjnystutisNhRssttaanmNdduukaaNstussttaavaadyaanussttup| 10 iMdrAsomA paMcAdhikeMdrAsaumaM rAkSInaM zApAbhizApaprAyaM SaT sapta vAdyA jagatya ekaviMzItrayoviMzyau cASTAdazI mArutI ca dazamIcaturdazyAvAgneyyau daivyekAdazyatyAnuSTumnavamI dvAdazI trayodazI saumyaH saptadazI grANyaSTamISoLazyAvaidhau pra vartayeti paMcaiyo mA no rakSa ityUSerAtmana AzIstaro'rdharcaH pRthivyaMtarikSadevataH // // iti vAsiSThaM maMDalaM samApta // paraM gAyatraM prAgvatsapreH / RSizcAnuktagotraH praangmaasyaatkaannvH| 'mA ciccatustriMzanmedhAtithimedhyAtithI aiM, bArhataM vipragAthAdi vitriSTubaMtamAdyaM dRcaM pragAtho'pazyatsa ghauraH sanbhrAtuH kaNvasya putratAmagAta plAyogizvAsaMgo yaH strIbhUtvA pumAnabhUtsa medhyAtithaye dAnaM datvA stuhi stuhIti catasRbhirAtmAnaM tuSTAva patnI cAsyAMgirasI zazvatI puMstvamupalabhyainaM prItAMtyayA tuSTAva / 'idaM vaso dvicatvAriMzanmedhAtithirAMgirasazca priyamedhaH svAdavo'nuSTubaMtyA WI, W2, I 2; stutiH I T and Say. 1 MSS.; vRSTikAmaH omitted by Say. 3 degdrAsomaM MSS. 4 prAyogideg W 2. E2 For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // sarvAnukramaNI // ma.sU03bhyAM medhAtithirvibhiMdIdInaM tuSTAvA piba caturvizatirmedhyAtithiH prAgAthaM vanuSTup gAyayau bRhatI cAMtyAH kaurayANasya pAkasthAno dAnastutiH / yadiMdra saikA devAtithistRco'tyaH purauSNigaMtaH kuruMgasya dAnastutistatpUrvAzcatasraH pauSNyo vA // 39 // __"dUrAdekAnnacatvAriMzadbrahmAtithirAzcine TvibRhatyanuSTubate'tyAH paMcAdhIzcaidyasya kshodaanstutiH| mahA~ iMdro'STAcatvAriMzavAsastRco'tyastiridirasya pArzavyasya daanstutiH| pra yahaH SaTtriMzatyunarvAso mArutaM / 'A nalyadhikA sadhvaMsa AzvinaM hyAnuSTubhaM tu / 'A nUnaM saikA zazakarNo'tye gAyathA upAdye cAdyA caturthI SaSThI caturdazyAdye ca bRhatyaH paMcamI kakudazamyAdyA striSTuzvirAGgagatyaH / 10 yatsthaH SaT pragAtho'pazyabRhatI madhyejyotiranuSTubAstArapaMktiH prgaathH| tvamagne daza vatsa Agneye gAyatre'tyA viSTu bAdyA pratiThopAdyA vardhamAnA // 40 // 12 ya iMdra trayastriMzatparvata auSNihaM tu / 11 iMdraH suteSu nAradaH / 14 yadiMdra paMconA goSUtyazvasUktinau kaakhaaynau| " tamvabhi saptonauSNihaM / 15 pra samrAjaM dvAdazeriMbiThiH / "A yAhi paMconA pragAthAMtaM / // idaM ha ghadhikAdityamauSNihamaSTamyazvibhyAM parAgni 1 WI, W 2, C; degnaM dvibRhatyanuSTubataM 11, I 2, Say. 2 WI, II, I 2; pArazavyasya W2, Say.; cp. Sankhay. Sr. Sutra XVI, II, 20; Weber, Ind. Stud. IV, p.370%; Zimmer, Altindisches Leben, pp. 136, 137; Ludwig, Rigy. vol. iii, p. 196. 311, I 2, Say.; caturthAMdyAzcatamro'diteH here added in W 2 and W I. Shadg.'s com. (q.v.) does not support this reading. The com. of Jagannatha. in I3, however, says : cturthiipNcmiisssstthiisptmiissvditiH| For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 21 -ma0, sU035. // sarvAnukramaNI // sUryanilAnAM / "taM gUrdhaya saptatriMzatsobharirAgneyaM kAkubhaM prAgArtha ha piturna dvipadAMtyekakuppaMktI trasadasyodI nastutistatpUrve uSNiksatobRhatyAvAdityebhyaH / " A gaMtA SaDviMzatimArutaM // 41 // 23 vayamunAMtye DUce citrasya dAnastutiH / " o tyamAzvinaM' cipragAthAdi bRhatyanuSTuvekAdazyAdye kakummadhyejyotiSI / "ILiSTa ciMzadvizvamanA vaiyazva AgneyamauSNihaM ha / " sakhAyastRco MtyaH sauSAmNasya varodAnastutiraMtyAnuSTup / tA vAM caturviMzatimaitrAvaruNaM dazamyAdyAstisro vaizvadevya' upAMtyoSNiggarbhI / yuvoH paMcAdhikA vyavo vAMgirasa AzvinaM viMzyAdyA vAyavyAstatpUrvIzcatasro gAyatryotyaikaviMzyau ca viMzyanuSTup / " anirukthe adhikA manurvaivasvato vaizvadevaM ha prAgAthaM / " ye triMzati paMcopAMtyA purauSNik / " babhrurdaza kazyapo vA mArIco dvaipadaM / " nahi vazcatuSkaM purau bRhatyanuSTutaM / 1 yo yajAti yUnAcejyAstavo yajamAnaprazaMsA ca yetyAdipaMca daMpatyoH ziSTAstadAziSo'nuSTup catuSpaMktryaMtaM navamyanuSTundazamI pAdanivRt // 42 // 34 pra kRtAni triMzanmedhAtithiH / vayaM caikonA medhyAtithibIrhataM trigAyatryanuSTutaM / eMdra yAhi hyUnA nIpAtithirAnuSTubhaM tRco gAyatrastaM sahasraM vasurociSoDaMgiraso'pazyan / agninA caturviMzatiH zyAvAzva AzvinamaupariSTAjjyotiSaM paMktimahA 35 1 W 1, W 2, 11; saubhariH I 2; saubha mazvinau Say. tithaM W2, 12, 13, Say. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 29 2 Say. I1, I2; degbhaprAgAyaM W 1; degbhaH prAgAtha: W 2. 4 W1 I 1; yo vopAdeg I2; deg deva W 2. 5 W1, I 1 ; upariSTAjjyo
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3o // sarvAnukramaNI // ma.sU036bRhatIpaMktyaMta / 36 avitA sapta zAkkaraM mahApaMktyaMta / 37 predaM mhaapaaNtmaadyaatijgtii| yajJasya dsheNdraagnN| 3 agnimastoSi nAbhAka AgneyaM mahApAMktaM' hi / iMdrAgnI dvAdazeMdrAgnaM triSTuvaMtaM dvitIyA zakkarI / asmA U Su daza vAruNaM tu / asta-bhAvaLarcanAnA vA traiSTubhamaMtyaM vA tRcamAzvinamAnuSTubhamapazyat / 3 ime trayastriMzadvirUpa AMgirasa AgneyaM tu / samidhAgniM triMzat / A gha dvicatvAriMzatrizoka AdyAmeMdrI // 43 // ___tvAvatastrayastriMzatazo'zya A sa Adi kAnItasya pRthuzravaso dAnastutirAdyA pAdanivRta paMcamyAdi kakubgAyatrI bRhatyanuSTup satobRhatI gAyatrI viparItottaraH pragAtho dvipadA caturvizikA bRhatI pipIlikamadhyA kakumnyaMkuzirA virAGgagatyupariSTAGgrahatIbRhatyau viSamapadottare' paMktI gAyatrI paMktiH pragAthau ca' vAyavyau gAyatrI vipadoSNika paMktivAyavyA gAyatrI / mahi vo jhUnA vita Aya Adityebhyo'tyAH paMcoSase'pi mahApAMktaM / 4 svAdoH paMconA pragAthaH saumyaM traiSTubhaM paMcamI jgtii| abhi" pra daza praskaNvaH prAgAthaM tt| pra suzrutaM puSTiguH / 51 yathA manI zruSTiguH / 52 yathA manAvAyuH / 53 upamaM tvASTo medhyaH / etate mAtarizvA no vizva iti vaizvadevaH pragAthaH / bhUrItpaMca kRzaH _1 Corrected to mAhApaktiM in WI. WI; degT W 2; cp. M. M., Rigv. vol. iv, p. 32 (var.lect.) WI, W2: unnarA paMktiH saMstArapaMktiH II, I2; a marginal note inWr mentions this as an alternative reading, tarA paMktiH saMstArapaMktiriti pAThAMtaraM; I3 explains ekaviMzI pNktiH| dvAviMzI sNstaarpNktiH| - WI, II; ca omitted in W 2, I 2. vRhatyau ca here inserted in I2. 6 The Anukramant for the Khilas is continued in MSS.W2and Ironly. For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -ma.. sU075. // sarvAnukramaNI // 31 praskakhasya dAnastutigAyatraM tRtIyApaMcamyAvanuSTubhau / 56 prati te pRSadhro'tyAgnisaurI' paMktiH / "yuvaM devA catuSkaM madhya AzvinaM baiSTubhaM / 50 imAni vAM sapta suparNa aidrAvaruNaM jAgataM / agna A viMzatirbhargaH prAgAtha AgneyaM prAgAthaM tu / 61 ubhayaM yUnA / 62 pro asmai dvAdaza pragAthaH paktiM saptamyAdyAstimro bRhatyaH / sa pUryo gAyatramAdyA caturthyAdive saptamI cAnuSTubho'tyA daivI triSTup / 64 utvA / yadiMdra / tarobhiH paMconA kaliH prAgAthaH prAgAthamaMtyAnuSTup / tyAnnu saikA matsyaH sAMmado maitrAvaruNimAnyo vA bahavo vA matsyA jAlanaddhA AdityAnastuvana' // 44 // __tvaikonA priyamedha AdAvanuSTummukhAstRcAzcatvAro'tyAH sskRkssaashvmedhyodaanstutiH| prapra yUnAnuSTubhaM hibRhatyaMtaM dvitIyoSNika caturthAMdyAstisro gAyayaH SoLazyekAdazyau paMktI apAvaizvadevo'rdharcastrayo vaarunnaaH| yo rAjA paMconA puruhanmA bArhataM vipragAthAASNiganuSTuppurauSNigaMtaM / tvaM naH sudItipurumILhau tayorvAnyatara AgneyaM tu tripragAthAMtaM / havirbhUnA haryataH prAgAyo haviSAM stutivaa| udIrAyAM gopavana AtreyaH sptvdhivaashvinN| vizo vizo vaH paMconAgneyaM vanuSTummukhAstucAzcatvAro'tyAstisro'nuSTubha Arthasya zrutarvaNo dAnastutiH / " yuvA hi SoLaza 1 W2; 491 HITTI r. 24t is omitted in both MSS. 3 W2, I 1, Say. ; sa pUrva bhAdyA caturthAdiDhe saptamI cAnuSTubho gAyatretyA daivI triSTupa I 2; sa pUryoM gAyatramAdyA catuAdidve saptamI cAnuSTubho gAyatretyA daivI triSTup WI. + WI, II, I 2, Say.; dazamyAdyAstisro'ppadine: added by W2. vaM naH mudItiH purumILhayo rAjJorgRhapatiyaviSThayovAnyatara AyaM tu tripragAthAtaM I 2. WI, W2, 11; AkSpasya I2, Say. For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 32 // sarvAnukramaNI // ma08.sU076virUpaH / * imaM nu dvAdaza kurusutiH kAkhaH / jajJAna ekAdaza prgaathaaNt| * puroLAzaM daza bRhatyaMta / ayaM kRtnurnava kRtnubhIrgavaH saumyamaMtyAnuSTup / "na hyanyaM dazaikacUnaudhaso gAyatre'tyA daivI triSTup / " A tU no nava kusIdI kANvaH // 45 // ___ A pra drava / devAnAM vaizvadevaM / preSThamuzanA kAvya AgneyaM / "A me kRSNa AzvinaM hi| 6 ubhA hi paMca vizvako vA kaarnniiigtN|"dyumnii SaDlAsiSTho vA dyumnIkaH priyamedho vA prAgAthaM h|"tN vo dasmaM nodhaaH| "bRhadiMdrAya sapta nRmedhapurumedhau yanuSTubbRhatyaMta / "A no vizvAsu sstt| kanyA vAHsaptAtreyyapAletihAsa aiMdra AnuSTubhaM vipNktyaadi| pAMtaM trayastriMzacchutakakSaH sukakSo vaadyaanussttup| udgha ctustriNshtsukksso'tyeNdraabhvii| gaurdhayati dvAdaza biMduH pUtadakSo vA mArutaM / "A tvA nava tirazcIrAMgirasa aanussttubhN| asmai saikA dhutAno vA mArutistraiSTubhaM caturthI virALithAmIti mArutaH pAdaH paireNdraabaarhsptyaa| yA iMdra paMconA rebhaH kAzyapo bAhatamatijagatyupariSTAbRhatyAvatijagatI trissttujgtiityNttH||46|| ___ "iMdrAya dvAdaza nRmedha auSNihaM saptamyupAMtye ca kakubho'tyAnavamyau purauSNiho / "tvAmidASTau prAgAthaM / 100 ayaM te dvAdaza nemobhArgavastraiSTubhaM SaSThI jagatI parAstisro'nuSTubho'yamiti dRceneMdra AtmAnamastaudupAMtye vaacyau| 101 adhakSoLaza jamadagnibhArga 1 MSS.; viMdu: Say. 2 MSS.; zAMgirasa omitted by Say. mArutastra Say. 4 WI, II, Say.; degmastaudaSTamI saupI (sauvaNI 12) navamI vanasaMstutirupAMtye vAcyau W2, I 2. No mention is made of verses 8 and 9 in 1 3. For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -ma09. sU030. // sarvAnukramaNI // 33 vo maitrAvaruNaM prAgAthaM vitriSTuvaMtaM tRtIyAdi gAyatrI satobRhatI stotraM rAjasvRksapAdAdityAzvinyau vAyavye sauyauM bRhatyuSasyA sUryaprabhAstutivI pAvamAnI gavye / 102 tvamagne yadhikA bhArgavaH prayogI bArhaspatyo vAgniH pAvakaH sahasaH sutayovIgnyorgRhapatiyaviSThayoAnyatara AgneyaM tu / 103 adarzi SaLUnA sobharibArhataM paMcamI virADUpA saptamyAdyayujaH satobRhatyo'STamyAdi yujaH kakubhUsIyasI' kakubanuSTubatyAgnimArutI // // ityaSTamaM maMDalaM samAnaM // navamaM maMDalaM pAvamAnaM saumyaM / 'svAdiSThayA daza mdhucchaaH| pavasva medhAtithiH / eSaH zunaHzepaH / sana hiraNyaslUpaH / "samiddha ekAdaza kAzyapo'sito devalo vA viMzatiH sUktAnyAdyamApriyazcaturanuSTubaMtaM / maMdrayA nava / 'asugraM / ete somaaH| pari priyaa| pra svAnAsaH / 11 upaasmai| somA asUyaM // 47 // 13somH| pari prASTau / eSa dhiyaa| prte| pra nimneneva / 1"pari suvAnaH sapta / 19 yAsoma / pra kaviH / ete dhAvaMti / 22 ete somAsaH / somA asRgaM / "pra somaasH| 4 pavasva SaD daLhacyuta AgastyaH / tamamRkSatemavAhI dADhacyutaH / eSa kavinemedhaH / eSa vAjI priymedhH| prAsya nRmedhaH / 3 pra dhArA ? 11, 12, I 3, Say.; opfavaut: W 1,W2. 2 fatigat await omitted in W 2, 1 2 (text and com.) II, I33 gAyatrI W2; WIalso, but corrected, by the same hand, to isIyasI in both text and com. I 2 has hasIyasI in the text, but gAyatrI in the com. Cp. M. M., Rigv. vol. iv, p. 51 (var. lect.) [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // sarvAnukramaNI // ma09. sU031biMduH / 31 pra somAso gItamaH / 32 pra somAsaH zyAvAzvaH / 33 pra somaassvitH| pra suvaanH| *A naH pavasva prbhuuvsuH| 36 asrji| 3degsa suto rhgnnH| eSa u syH| AzurarSa bRhnmtiH| punaanH| 41 pra ye gAvo medhyAtithiH / 2 janayana / 43 yo atya iva // 4 // __ pra nno'yaasyH| sa pavasva / 6 asuuyn| ayA somaH paMca kavirbhArgavaH / "taM tvA / pavasva / 50 utte zuSmAsa ucathyaH / 51 adhvaryo / 52 pari dhukssH| 53 utte ctusskmvtsaarH| asya prtnaaN| 55 yavaMyavaM / 56 pari somaH / pra te dhaaraaH| tarasaH / 9 pavasva / 60 pra gAyatreNopAMtyA purauSNik / 61 ayA vItI triNshdmhiiyuH| 62 ete asRgaM jmdgniH| 53 A pavasva nidhruviH kaashypH| vRSA soma kazyapaH // 49 // 65 hinvaMti bhRguvAruNirjamadagnivI / 66 pavasva zataM vaikhAnasA aSTAdazyanuSTupparAstisra aagneyyH| tvaM sImAsi dvAtriMzadbharadvAjaH kazyapo gotamo'trirvizvAmitro jamadagnirvasiSTha iti ha tucAH sapta RSayaH zeSe pavitro vasiSTho vobhau vA pavasva soma timro nityadvipadA gAyayo'vitA nastinaH pauSNyo vA yatte pavitra paMcAgneyyaH sAvitryagnisAvitrI vaizvadevI vAsAmaMtyAstriMzI purauSNika saptaviMzyanuSTuvaMtye ca te pAvamAnyadhye-stutI / jAgatamUrya praagushnsH| "pra devaM daza vatsaprIbhIlaMdanastriSTubaMtaM ha / 6 idhuna hiraNyastUpo'tye trissttubhau| "virasmai reNuH / A dakSiNA nava 1 sa: omitted in WI. Rigv. vol. ii, p. 494, note. 2 C, W 1, W2; 59deg I1, I2, I 3, Say. See Aufrecht, 3 MSS.; 1 Say. For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *ma09. sU0103. // sarvAnukramaNI // 35 RSabhaH / tau vaizvAmitrau / hari harimaMtaH / 3sakke pavitraH / zizuna kkssiivaaNstrissttubssttmii| abhi priyANi paMca kviH||50|| ___dhtii| essH| "pra raajaa| acodasaH / "somasya vsubhiirdvaajH|"pr somsy|asaaviiti trissttubte| 3 pavitra te pvitrH| pavasva vAcyaH prajApatiH / iMdrAya dvAdaza veno bhArgavo dvitriSTuvaMtaM / " pra te'STAcatvAriMzadRSigaNA dazacI akRSTA mASAH prathame sikatA nivAvarI dvitIye pRznayo'jAstRtIye''trayazcaturthe 'triH paMcAMtyA gRtsmdH| "pra tu nvoshnaa|"ayN somo'ssttau| "pro sya sapta / pra hinvAnaH SaDasiSThaH // 51 ___91 asarji kshypH| pari suvaanH| sAkamukSaH paMca nodhaaH| 94adhi yatkaNvaH / 5 kanikrati praskaNvaH / 96 pra senAnIzcaturvizatidaivodAsiH prtrdnH| asya preSASTApaMcAzadAdyaM tRcaM vasiSTho 'pazyaduttarAnnava pRthagvasiSThA iMdrapramatirvRSagaNo manyurupamanyuyAghrapAcchaktiH karNazrunmukIko vasukra iti caturdaza parAzaro'tyAH kutsaH / "abhi no hAdazAMbarISa RjivA cAnuSTubhaM ha bRhtyupaaNtyaa| A haryatAyASTau rebhasUnU kAzyapau bRhtyaadyaa| 100 abhI navaMte nava // 52 // __101 purojitI poLazAMdhIguH zyAvAviryayAtinAhuSo nahuSo mAnavo manuH sAMvaraNa iti tRcAH zeSe prajApatirupAye gaayyau| 102 krANASTau vita auSNihaM vai| 103 pra punAnAya SaD dvita AzrayaH / 1 tRtIye trayaH Say. See Aufrecht, Rigv. vol. ii, p. 495, note; M. M., Rigv. vol. v, p. x1. 2 Say. inserts timrH| C, WI, Wa, II, I 2; zyAvAzviraMdhIguH Say. For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // sarvAnukramaNI // ma09. sU01041 sakhAyaH parvatanAradau kAzyapau ve zikhaMDinyau vaasrsau| 105 vaH / 106 iMdramaccha paLUnAgnizcAkSuSazcakSurmAnavo manurApsava iti nRcAH pNcaagniH| 10 parItaH SaDriMzatiH sapta RSayaH prAgAthaM tRtIyASoLazyau hipade aSTamyAdye bRhatyau / 10 pavasva SoLaza gaurivItiLecaM zaktirekAmU jizvordhvasadmA kRtayazA RNaMcaya ityUSayo dRcAstisraH zaktiH kAkubhAH pragAthAH sa sunve gAyatrI yvmdhyaa| 10 pari pra yadhikAmayo dhiSNyA aizvarayo' dvaipdN| 110 pa! Su dvAdaza yaruNatrasadasyU rAjAnau timro'nuSTubhaH pipIlikamadhyAH SaLU_bRhatyastisrazca viraajH| 111 ayA rucA tRcamanAnataH pArucchepirAtyaSTaM / 112 nAnAnaM catuSkaM zizuH paktiM hi / 113 zaryaNAvatyekAdaza kazyapaH / 114 ya iMdozcatuSkaM // // navamaM maMDalaM samAptaM // 'agre sapta citH| piprIhi / inH| pra te / "ekaH // 53 // 'ayaM / 'svasti / 'pra ketunA nava trizirAsvASTrastuco'tya aiMdraH / Apo hi siMdhuhIpo vAMbarISa ApaM gAyatraM yanuSTuvaMtaM paMcamI vardhamAnA saptamI pratiSThA / "o cipaLUnA vaivasvatayoryamayamyoH saMvAdaH SaSThyayugbhiryamI mithunArtha yamaM provAca sa tAM navamIyugbhiranicchana pratyAcaSTe / 11 vRSA navAMgihavidhIna AmeyaM tu triviSTuvaMtaM / 12 dyAvA / 13 yuje paMca vivasvAnvAdiyo' hAvidhInaM jagatyaMtaM / pareyivAMsaM SoLaza yamo yAmaM SaSThI ___1c, WI, W2; aizvarA II, Say.; cp. M. M., Rigv. vol. v, p. xli. 2 C, WI, W2, WI, 12; triSTubaMtaM II, Say. c,WI, II, I 2; vA omitted in W 2 and Say. W2; havidhInaM II, I2, Say.; hAvInaM C. For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 37 *ma0 10.sU0 26. // sarvAnukramaNI // liMgoktadevatA parAzca tisraH piyA vA tRcaH zvabhyAM parA anuSTubho bRhtyupaaNtyaa| yAmAyanAH pare pNc| 15 udIratAM SaLUnA zaMkhaH piyaM jgtyekaadshii| mainaM damana AgneyaM cturnussttuvNtN| tvaSTA devazravA he saraNyUdevate pauSNyazcatasraHsArasvatyastimaH paMcAyo drapsastisraH saumyo vAMtye' anuSTubhA upAMtyA purastAbRhatI vA / "paraM mRtyo saMkusukazcatamro mRtyudevatAH parA dhAtrI parA vASTrI parAH pitRmedhA ekAdazI prastArapaMktirjagatyupAMtyAMtyAnuSTup prAjApatyA vA sAniruktA // 54 // ___ 19ni vartadhvamaSTau mathitI bhRguvA vAruNibhIrgavazyavano vApaM gavyaM vAnuSTubhamagnISomIyo dvitIyo'rdharcaH SaSThI gAyatrI |sptotraannyeNdro vimadaH prAjApatyo vA vAsukro vasukRtA / bhadraM dazAgneyaM tu gAyatramAdyaikapadA pAda eva vA zAMtyarthaH parAnuSTubatye viraatrissttubho| 1 AgniM nASTAvAstArapAMktaM / kuha paconA purastAbArhataM triSTuvaMtaM tvaM tyA cidA nastvaM no'nuSTubhaH / 3 yajAmahe saptAdyAMtye triSTubhau pNcmybhisaarinnii| iMdra somaM SaLAstArapaktiM vaashvinyonyaastisro'nussttubhH| bhadramekAdaza saumyaM / pra hi nava pauSNamAnuSTubhamAdyAcaturthA uSNihau / asatsu caturvizatireMdro vsukrH| vizvo hi dvAdazeMdravasukrayoH saMvAda aiMdraH sUktasya prathamayeMdrasya snuSA parokSavadiMdramAheMdrasya yujaH ziSTA RSezcaturthI ca / 1 deg te C, WI, II. 4 W 2 inserts AnuSTubhaM here. 7 AdyA caturthI ca W2. Cp. M. M., Rigy. vol. v, p. 1. 0gniSomIyo vA I 2. 5 gAyabeMdrI ca W2. prAjApatyo vAsuputro vA C. C, WI, W2; zeSAH II, I 2, Say. For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38 // sarvAnukramaNI // madeg10.sU0 29. 20vane naassttau| pradevatrA paMconA kavaSa ailUSa ApamaponanIyaM vaa| 31 A na ekAdaza vaishvdevN| prasugmaMtA nava paMcAdyA jgtyH||55|| ____33 pra mAdyA vaizvadevyaidraH pragAthaH parA gAyayo ve kuruzravaNasya trAsadasyavasya dAnastutiH parAbhima'te mitrAtithau rAjJi tasnehAdRSirupamazravasaM putramasya vyazokayAt / prAvepAH SaLUnA maujavAnvAkSo'kSakRSiprazaMsA cAkSakitavaniMdA' ca saptamI jagatI / " abudhaM luzodhAnAko vaizvadevaM tu dvitriSTubaMtaM tu| ussaasaanktaa| 3 namo dvAdaza sauryo'bhitapAH saurya jAgataM vai viSTubdazamI / asminnaH paMca musskvaaniNdrH| yo vAM paLUnA kAkSIvatI ghopAzvinaM hi triSTubaMtaM / rathaM yAMtaM / samAnaM tRcaM suhastyo dhauSeyaH / aslevaikAdaza kRSNaH / acchA me viSiSTuvaMtaM tu / A yAtu vitriSTubAdi / "divaspari dvAdaza vatsaprIrAgneyaM tu // 56 // __ 46 pra hotA dsh|jgRbhmaassttau saptagurvaikuThamiMdraM tuSTAva / vikuMThA nAmAsurIMdratulyaM putramicchaMtI mahatapastepe tasyAH svayameveMdraH putro jajJe / sa saptagustutisaMdRSTa AtmAnamuttaraistribhistuSTAva / *ahaM bhuvamekAdazAMtye triSTubhau saptamI c| ahaM dAmaMtyopAdye triSTubhau / 50 pra vo mahe sapta dvijagatyAdyaMtaM ke te'bhisAriNyau / vaSaTAreNa vRkNeSubhrAtRSu saucIko'gnirapaH pravizya devaiH smvddutraistribhiH| 51 mahattannavAba' yujo'gnivAkyaM / vizva ityuttaraM ca SaTamayujo 1 See M. M., Rigy. vol.v, p. liv. 2 See ibil. p. lv. 3 degsto C. vatsapriH MSS.; but see IX, 68; cp. M. M., Rigv. vol. v, p. lvii. 6 mahat omitted in W2. degC, WI, W2; tyopAdye ca I 2, Say.; degdye ca triSTubhau II. WI, II, C; tatra W2, 12, Say. For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -ma0 10. sU0 62. // sarvAnukramaNI // 56 devAnAM / yamaicchAmetyuttaraM caikAdazakaM tadadyeti tu vaco'staMtumAdyA goSTIvarja / " tAM su SaD bRhaduktho vAmadevyaH' / ""TUre 'STau / idaM te sapta vaizvadevaM tu caturthyAdyAstisro jagatyaH / parANi catvAri sUktAnyuktA RSayo dvaipade tvatrimaMDale' / atha haivAko rAjAsamAtigaupAyanAnbaMdhvAdInpurohitAMstyaktvAnyau mAyAvinau zreSThatamau matvA purodadhe / tamitare kruddhA abhiceruH / atha tau mAyAvinau subaMdhoH prANAnAcikSipaturatha hAMsya bhrAtarastrayaH / " mA pragAmeti SaTuM gAyatraM svastyayanaM japtvA / " yatte yamamiti dvAdazarcamAnuSTubhaM mana AvartanaM jepuH / pra tArIti dazarce catasro nirRtyapanodArthaM jepuzcaturthyAM somaM cAstuvanmRtyorapagamAyottarAbhyAM daivImasunItiM saptamyAM liMgoktadevatAH ziSTAbhiH paMktimahApaMktipaMktyuttarAbhirdyAvApRthivyau samiMdretaM vAMrdharcena / " A janamiti dvAdazarca anuSTubhe' catasRbhirasamAtimastuvan paMcamyeMdraM SaSThyAgastyasya svasA mAtaiSAM rAjAnamastautparAbhiH subaMdhorjIvamAhUyaMstamaMtyayA labdhasaMjJamaspRzan paMcAdyA gAyatryo'STamyAdye paMktI / " idamityA saptAdhikA nAbhAnediSTo mAnavo vaizvadevaM tat // 57 // Che 61 62 ye yajJenaikAdazAdyAH SaLaMgirasAM stutirvItyA triSTuppaMcamyanuSTupragAtho'nuSTubhau gAyatrI catasro'tyAH sAvarNedAnastutiH / 1 MSS.; vA added by Say. See M. M., Rigv. vol. vi, p. 5 (var. lect.) W2; h omitted in the text of C, WI, I 2, but explained in the commentary. C, W1, I 1 ; ca W 2, Say. ; ca in the text, but vA in the commentary of I 2. 11; dvAdazarcamAnuSTubhaM W 2, I 2, Say. For Private And Personal Use Only 39 3 [1, 4 vA 5 C, WI,
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 40 // sarvAnukramaNI // ma010. sU06363 parAvatastyUnA gayaH lAtI dvitriSTuvaMtaM tu svasti nastriSTuvA saha sottarayA' pathyAsvastidevatyA / " kathA yAM me triSTup / "agniriMdraH paMconA vasukarNo vAsukrastriSTuvaMtaM tu / "devAnhuve / " imAM dhiyaM vAdazAyAsyo bArhaspatyaM tu / "udadbhutaH / bhadrAH sumitro vAdhyazva AgneyaM hijagatyAdi / " imAM ma ekAdazA / " bRhaspate bRhaspatijJAnaM tuSTAva' navamI jagatI // 58 // 69 72 94 pra 76 devAnAM nava laukyo vA bRhaspatidIkSAyaNyaditivI daivamAnuSTubhaM / " janiSThA ekAdaza gaurivItiH / " vasUnAM SaT / su nava siMdhukSityaiyamedho nadIstutijIgataM tu / " A vo'STau sarpa airAvatI jaratkarNo grAvNo'staut / " abhrapruSaH syUmarazmibhArgavo mArutaM tu paMcamI jagatI / " viprAso dvitIyA paMcamyAdyAzca tisro jagatyaH / 9 apazyaM sapta saucIko'gnirvaizvAnaro vA saptirvI vAjaMbhara AgneyaM tu / "agniH saptiM / "ya imA vizvakarmA bhauvano vaizvakarmaNaM tu / ``cakSuSaH / " yaste manyo manyustApaso mAnyavaM tu jagatyAdi / tvayA manyo caturjagatyaMtaM / "satyena saptacatvAriMzatsAvitrI sUryAtmadaivatamAnuSTubhaM paMcabhiH somamastautparAbhiH svavivAhaM saptadazyA devAnparayA somAka parayA caMdramasaM parA nRNAM vivAhamaMtrAzIH prAyAH' parA dehi dve vadhUvAsaH saMsparzamocanyau parA to 4 4 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 C, W 1; sA sahottarayA I 1; cottarayA W 2, Say. ; sahottarayA I 2. tu ziSTA W2. 3 W1, W2; deg trAzIprAyA: C; deg trA AzIH prAyA: I1, I 2. 4 W2; saMsparza niMdArthe I 1, I 2, which is the original reading of WI and C, but is corrected by the same hand in both MSS. to monyau (W 1 ) and degmocanyau (C), which is the reading explained in Shadg.'s com. (q.v.) Jagannatha, however, ( I 3 ) says: parA dehItyRgdvaye vadhUvAsaHsparzaniMdA. For Private And Personal Use Only 2
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -ma010. sU099. // sarvAnukramaNI // yakSmanAzinI' daMpatyornavonavastisro'nRkSarA gRbhvAmIti dve dve yadazvinA pUSAghoracakSuriti triSTubhastriSTamurobRhatI pUrvAparamiha priyamA naH prajAM jagatyaH " // 59 // "vi hi tryadhikaMTro vRSAkapiriMdrANIMdrazca samUdire pAMktaM / "rakSohaNaM paMcAdhikA pAyurAgneyaM rAkSInaM caturanuSTuvaMtaM / " havirekonAMgiraso mUrdhanvAnvAmadevyo vA sauryavaizvAnarIyaM / "iMTraM stava hyUnA reNuH paMcamyeMdrAsaumI / " sahasrazIrSI ghoLa nArAyaNaH pauruSamAnuSTubhaM triSTuvaMtaM tu / " saM jAgRvahniH paMconAruNI vaitahavya' aagneyN| " yajJasya zAryAto mAnavo vaizvadevaM tu jAgataM / mahi tAnvaH pArthaH' prastArapAMktaM purastAdRhatyaMtaM trayodazyupAdye cAnuSTubho' navamyakSaraiH paMktirekAdazI nyaMkusAriNI / " prete SaLUnA sarpo'rbudaH kAdraveyo grAvNo'stautpaMcamyaMtye triSTubhau saptamI ca // 60 // 4I 1 "haye dyUnorvazImaikaH purUravAH pUrvoSitAM' kAmAtpunarAsA - dyAvaroDumaicchatsA tamanicchaMtI pratyAcaSTe haya iSuryaM kadA sudevo'tarikSaprAM saceti tisrazcaiLavAkyaM ziSTA urvazyAH / pra te saptonA baruH sarvaharirveMdro haristutirdditriSTuvaMtaM / " yA oSadhIstryadhikAtharvaNo bhiSagoSadhistutirAnuSTubhaM / " bRhaspate vAdazASrSTiSeNo devApirvRSTikAmo devAMstuSTAva / "kaM no vamro vaikhA et For Private And Personal Use Only 1 parA comes after yakSmanAzinI in W 2. of this shtra. 2 Say. quotes only the first two words 30 somI C, W 2, I 1, I3; paMcampaiMdrAsomI added by another hand on the margin in W 1, omitted in I 2 and Say. 4 vItahavya C. 5 W1, W2, C, Say.; pArthya: I 2 ; pArtha: corrected to pArthya: I 1; ep. M. M., Rigv vol. vi, p. 18 (var. lect.) 6 bhau W 2, Say. 7W 1, W 2, C; degtAt I 2, Shy. degtAt corrected to degtAM I 1. G [III. 4.]
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 // srvaanukrmnnii|| ma010. suu0100nsH| 100 iMdra duvasyuAdano vaizvadevaM tu viSTubataM / 101 uDbudhyadhvaM budhaH saumya RtvikstutivA navamyaMtye jagatyo gAyayormadhye paMcamI bRhtii| 12 pra te mugalo bhAHzvo drughaNena RSabheNa cArji jigAyeti draughaNaM vAdyA tRtIyAMnyA ca bRhatyaH / 103 AzuH saptoneMdro'pratirathazcaturthI bArhaspatyopAMtyApvAdevyaMtyAnuSTummArutI vaa| 104 asAvyekAdazASTako vaishvaamitrH| 105 kadA kautso durmiko nAmnA sumitro guNataH sumitro vA nAmnA durmitro guNata auSNihaM harI vajaM pipIlikamadhye triSTubatyAdyA gAyatrI vA // 61 // ___106 ubhau bhUtAMzaH kAzyapa AzvinaM / 10 Avirdivyo dakSiNA vA prAjApatyA dakSiNAM tahAtanvAstauccaturthI jagatI / 10 kimichaMtI paNibhiramurairnirULhA gA anveSTuM saramAM devazunImiMdreNa prahitAmayugbhiH paNayo mitrIyaMtaH procuH sA tAnyugmAMtyAMbhiranichaMtI pratyAcaSTe / 100 te 'vadaMsapta juharbrahmajAyA brAhmo vordhvanAbhA vaizvadevaM dhanuSTuvaMtaM / 10 samiddha ekAdaza jamadagnistAsuto vA rAma ApriyaH / pare catvAro vairUpAH / 111 manISiNo dazASTAdaMSTraH / 112iMdra piba nbhHprbhednH| 113 tamasya zataprabhedano'tyA biSTup / 114 ghI madhristApaso vA dharmoM vaizvadevaM caturthI jgtii| 115citra inava vATihavya upastuta AgneyaM jAgataM triSTupzakkayataM / 1 WI, C, II; tyA triSTup W2, I 2, Say. 2 vRSabhena Say. ca is omitted in c and Ir. 4 Say.; degNA C, WI, W2, I 2; degNAH II. C, WI, W2; nigaLhA: II, I2, Say. W2, II, I2, Say.; preSitAM WI, C. saC, Say. yugmAMtAbhiH W2. WI, W 2, C, I 3; degSTrAdaMSTraH I 1, I 2, Say. 10 triSTubaMtaM W 2, Say. For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -madeg10.sU. 134. // sarvAnukramaNI // 116 piba sthauro''niyutto'gniyUpo vA / 110 na vA u bhikSurdhanAnadAnaprazaMsAdye jagatyau / 11 // agne haMsyurukSaya AmahIyava AgneyaM rAkSoghnaM gAyatraM tu / 119 iti vai sapto dro laba' AtmAnaM tuSTAva // 6 // ___120 tadinnavAtharvaNo bRhaddivaH / 121 hiraNyagarbho daza hiraNyagarbhaH prAjApatyaH kAyaM / 122 vasuM nASTau citramahA vAsiSTha AgneyaM jAgatamAdyAM paMcamI crte| 123 ayaM veno vainyaM / 12 imaM no navaidyatamA nihavo'gnivaruNasomAnAmAgneyyAdyA timrazcAgnerAtmastavaH ziSTA yathAnipAtaM saptamI jagatI / 125 ahamaSTau vAgAMbhRNI tuSTAvAtmAnaM dvitIyA jagatI / 126na taM zailUSiH kulmulaMbahiSo vAmadevyo vAMhomugvaizvadevamupariSTAbArhatamaMnyA viSTup / 12 rAtrI kuzikaH saubharo rAtrivA' bhAradvAjI rAtristavaM gAyatraM / 12 mamAgne nava vihavyo vaizvadevaM jagatyaMta / 19 nAsatsapta prajApatiH parameSThI bhAvavRttaM tu / 130 yo yajJo yajJaH prAjApatyo jagatyAdyA / 131 apa prAcaH sukIrtiH kAkSIvato madhye'nuSTupsotarA caashvinyau| 132 IjAnaM zakapUto nArmedho maitrAvaruNamAdyA liMgoktadevatA nyaMkusAriNyaMtyA mahAsatobRhatyupAdyopAMtye prastArapaMktI zeSA virADUpAH / 33 pro Su sudAH paijavanaH zAkkaramahApAMktAvAdyau tRcau triSTubatyA / 134 ubhe yanmAMdhAtA yauvanAzvo mahApAMktaM paMktiraMnyA tAmadhyadhI godhApa 1 WI, C, I 2, 13; sthaulaH W 2; sthauyaH I 1; cp. M. M., Rigv. vol. vi, p. 23. . - Wa, II, I 2, I 3; degyUto C, WI. 3 degsA cAdye W 2, I 2. 4 WI, W 2, I 2; lava C, II, Say. FC, WI, II, I 2 ; deg: W 2, Say. C, WI, W 2, I 3; kulmaladeg II, I 2, Say. 'vA omitted in C. G2 For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 // srvaanukrmnnii|| ma010.sU0135zyat / 135 yasminkumAro yAmAyano yAmamAnuSTubhaM hi' / 136 kezI munayo vAtarazanA jUtirvAtajUtirviprajUtivRSANakaH karikrata etaza RSyazaMgazcaikacarcAH kaishinN|13 uta devAH sapta RSaya ekA vaishvdevN| 13 tava tye SaLaMga auravo jaagtN| 139sUryarazmirdevagaMdharvo vizvAvasurAtmAnamastotpUrvArdha svitaarN| 14 agne tavAgniH pAvaka AgneyaM viSTArapaMktistisraH satIbRhatya upariSTAjjyotiH / 141 agne acchAgnistApasI vaizvadevamAnuSTubhaM hi|142 ayamaSTau dRcAH zAGgA jaritA droNaH sArisRktaH' ssaMbamitrazcAgneyamAdye jagatyo catasazca triSTubhaH // 63 // ___143tyaM SaT saaNkhyo'triraashvinN| 14 ayaM hi tAhmaputraH suparNo yAmAyano vordhvakRzanI gAyatrI bRhattI gAyayau sanobRhatI vissttaarpNktiH| 14 imAmiMdrANyupaniSatsapatnIbAdhanamAnuSTubhaM tu pNktyNt| 146 araNyAnyairaMmadI devamuniraraNyAnIM tussttaav| zratte paMca suvedAH shairiissistrissttuvNt| suvANAsaH pRthurvainyH| savitArcanhairaNyastUpaH sAvitraM / 150 samiddho vAsiSTho mRLIka' AgneyaM bArhatamaMtye upariTAjjyotiSI jagatyupAMtyA vaa| 151 zraddhayA zraddhA kAmAyanI zrAddhamAnuSTubhaM tu / 152 zAsaH zAso bhAradvAjaH / 153 IkhayaMtIrdevajAmaya iMdramAtaro gaaytrN| 15 somo yamI bhAvavRttamAnuSTubhaM tu| 155 arAyi __1 MSS.; tu Say. WI, C, II, I 2; degdhaiM W 2, Say. c, WI, II, Say.; viSTArapaMkti corrected by another hand to Adye viSTArapaMktI on the margin in WI; Adhe viSTArako wa: AdyA viSTArapaMktiH I 2. 4 WI, W2, C, I 29 degva II, I3, Say. All the MSS. omit the visarga. 5 F I 1; cp. M.M., Rigv. vol. vi, p. 28 (var. lect.) tArcino hai I 2; tAryanhaideg W2. C, WI, II; mRLIko vAsiSTha W 2, I 2, Say. For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -ma0 10.sU. 179. // sarvAnukramaNI // ziriMbiThI bhAradvAjoDalakSmInaM dvitIyAtRtIye' brAhmaNaspatye aMnyA vaizvadevI / 156 agniM keturAgneya AgneyaM gAyacaM / 157 imA nu kaM bhuvana AphyaH sAdhano vA bhauvano vaizvadevaM vaipadaM traiSTubhaM / 156sUryo nazcakSuH sauryaH saurya gAyatraM / 159 udasau SaT paulomI zacyAtmAnaM tuSTAvAnuSTubhaM / 160 tIvrasya paMca pUraNo vaizvAmitraH / 161 muMcAmi prAjApatyo yakSmanAzano rAjayakSmaghnamaMtyAnuSTup / 162 brahmaNA SaDa brAhmo rakSohA garbhasaMsAve prAyazcittamAnuSTubhaM hi / 163 akSIbhyAM vivRhA kAzyapo yakSmaghnaM / 164 apehi paMca pracetA duHsvapnaghnaM paMktyaMta triSTummadhyaM / 165devA nairRtaH kapotaH kapotopahato prAyazcittamidaM vaizvadevaM / 165 RSabhamRSabho vairAjaH zAkvaro vA sapatnanamAnuSTubhaM mhaapNtyNt| 16 tubhyedaM catuSkaM vizvAmitrajamadagnI jAgataM tRtIyA liMgoktadevatA / 16 vAtasyAnilo vAtAyano vAyavyaM / 169 mayobhUH zabaraH kAkSIvato gavyaM / 1degvibhrAvibhrAT sauryaH saurya jAgatamAstArapaMktyaMtaM / 171 tvaM tyamiTo bhArgavo gAyatraM / 172 A yAhi saMvarta uSasyaM haipadaM / 13 A tvA SaD dhruvo rAjJaH stutistvAnuSTubhaM tu / 14 abhIvartena pNcaabhiivrtH| 17" pra vazcatuSkamUrdhvayAvArbudiAvNo 'staugAyatraM / 17 pra sUnavaH sUnurAbhava AgneyamAnuSTubhaM dvitIyA gAyacyAdyAbhavI / 10 pataMgaM tRcaM pataMgaH prAjApatyo mAyAbhedaM jgtyaadi| tyamUvariSTanemistArzvastAya / uttiSThatekAH zibi. __1 W2, I 2, Say.; dvitIyA tRtIyA WI, C, IT. W2, I 2, Say.; idaM omitted in W1, C, 11. 3C, W 1,11; at is added by W 2, I 2, Say. See Aufrecht, Rigv. vol. ii, p. 502, note 2. 4 dvitIyaM gAyatryAbhavI C, Say. WI, W2, I 2; zividegC, II, Say. For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 46 // sarvAnukramaNI // ma.10.sU0180-191. rauzInaraH kAzirAjaH pratardano rauhidazvo' vasumanA AdyAnuSTup / 140 pra sasAhiSe jaya aiMdraH / 14 prathazcaikIH pratho vAsiSThaH sapratho bhAradvAjo dharmaH sauryo vaizvadevaM / 12 bRhaspatistapuddhI bArhaspatyo bArhaspatyaM / 13 apazyaM prajAvAnprAjApatyo'nvRcaM yjmaanptniihobaashissH| 14 viSNustvaSTA garbhakatA viSNuvA prAjApatyo garbhArthAzIrligoktadaivatamAnuSTubhImahi satyadhRtivAruNirAdityaM svastyayanaM gAyatraM vai / 16 vAto vAtAyana ulo vAyavyaM / 1 prAmaye paMcAgneyo vatsa AgneyaM tu| nUnaM tRcamAgneyaH zyeno jaatvedsy| 14AyaM gauH sArparAjyAtmadaivataM saurya vaa| 190RtaM mAdhucchaMdaso 'ghamarSaNo bhAvavRttamAnuSTubhaM tu / 191 saMsaM catuSkaM saMvananaH saMjJAnamAdyAneyI tRtIyA triSTup tRtIyA biSTup // 64 // // iti kAtyAyanamunikRtA sarvAnukramaNI samAptA // 1 rohiSadazvo c. devatadegC. For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // atha zaunakAcAryakRtAnuvAkAnukramaNI // // zrIgaNezAya nmH|| sarva karma saphalaM' yatra tuSTe'tuSTe na kiMcitamahaM namAmi / vinAyakaM girirAjeMdraputrImahezvarapriyasUnuM ghRNAdhiM // 1 // bahucAnAM janAnAM tu zaunakasya prasAdataH / anuvAkAnukramaNIrUpaM kiMcitpravarNyate // 2 // pitRdevarSizrAddhebhyo brAhmaNebhyazca srvshH| AcAryebhyo gurubhyazca praNamya prayataH zuciH // 3 // madhucchaMdaHprabhRtibhirRSibhirhi tapobalAt / dRSTAnAmanuvAkAnAmRju vakSyAmyataMdritaH // 4 // sUktAdi parimANaM tu saMkhyAM ca kramameva ca / maMDale maMDale caiva yAvaMto hi samIritAH // 5 // sUktasaMkhyAnuvAkAnAM suuktaanaamRksmaahitaa'| padAkSarasamAnAyaM chaMdasyeva pratiSThitaM // 6 // ekaikamanuvAkaM tu khilAni brAhmaNAni ca / saMvatsare saMvatsare paThedaharahaH zuciH // 7 // zrAvaNasya tu mAsasya paurnnmaasyaamupkrmH| samAya tarpayeddevAnRSIpitRnanukramAt // // 1 C1; karmaphalaM WI, C. B, C 1; 'devaRSi C, WI. 30mAdhyebhyo B; siddhebhyo C 209 b, 3 (Weber's Catal. No. 48). + B, C I; madhucaMdapradeg WI, C. mRchu B, C 209. dRSTAnAmanuvAkAnAM saMkhyAM C 209; AdiM sUktaparimANaM saMkhyAM kramameva ca B. 7 B omits this line. For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 48 // anuvAkAnukramaNI // Rgvede zaizirIyAyAM saMhitAyAM yathAkramaM / pramANamanuvAkAnAM sUktaiH zRNuta zAkalAH // 9 // kakhAMgiro'gastyazunakA vizvAmitro'vireva ca / vasiSThakazyapavAdhyazvA jamadagnirathotaraM // 10 // zlokasyAsya yathAsaMkhyaM sUktAni daza vai viduH / na A vahAgna A vahAdya rAjasItyagnirni ca // 11 // samisamitsu zociSe juSasva vizvatastathA / imAM me adya manvimA yatharSipakSa ApriyaH // 12 // vasiSThazunako vinA samiddhasarvapakSatA / juSasvAdidvitIyayA tnuunpaavirodhitaa'| yajuHzrutau tathAzruteH samiddhasUktamadhyataH // 13 // prajApateH pazoH sadA bhaveyuradya mnvimaaH"| itIritaM hi bahucairyatharSi veti sUtrataH // 14 // * Op. Narayana on Asv. Sr. Satra III, ii, 7. ?C1; deg W 1, C. SC, C1; ofraffen: W1. 4 Comits one afna. See Ait. Br. II, 4; Sat. Br. III, viii, I, 2; VI, ii, I, 28; XI, viii, 3, 55 XIII, ii, 2, 143; Katy. Sr. Satra XIX, vi, 12, vii, 193; Nirukta VIII, 4 sqq.; Roth, Nir., introd. p. xxxvi, Erl. p. 122; M. M., A.S. L. pp. 463-466. Cp. Asv. Sr. Satra III, ii,6. juSasva dvitIyayA yajU yAdvirodhinAM WI, C; juSasva dvitIyayA yajU yadvirodhinaM CI; ep. Asv. Sr. Sutrav,i, 21, 22; Haug, note on Ait. Br. II, 4; Roth, note on Nir. VIII, 7. 8C1; W 1, C. See Vag. Sanh. XXIX, 273 Taitt. Br. III, 6, 3. yatho WI; yazo C; yazaH CI. 10 yadA CI. 11 Asv. Sr. Satra III, ii,8; Roth, note on Nir.VIII,5; Say. on Rigv. X, IIO, introd. 12 Asy. Sr. Satra III, ii, 7. For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya s www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // anuvAkAnukramaNI // agnimIke trisUktastu surUmaiMTa ctuHsuuktau| agniM somAnamityeto SaTau kasyeti saptakaH // 15 // tvamagne paMcakaM vidyAta pra vo yahamathASTakaM / agne vivasvadabhi tyaM nU citte saptakAstrayaH // 16 // pazvA na navakaM vidyAdupaprayaMto dazaikaM ca / khailikAnAmainAdezo'sminyaMthe'nuvAkAnAM // 17 // yastu carcAyate vede tasya saMkhyeti naH zrutiH / pra ye zuMbhaMte navakamimaM dvAdazakaM vidyAt // 1 // iMdraM mitraM dazaivAtha nAsatyAbhyAM tu paMcakaM / kadityA SaT paraH saptAgnimA tvA juvaH SaTuM // 19 // vediSade saptadazAbodhItyaSTau sUktAni / kayA tripaMcasUktastu yuvodvAdazakaM vidyAt // 20 // ityAdye maMDale dRSTAzcatvAro viNshtishcaiv"| gautamAdauzijaH kutsaH parucchepAdRSeH prH| kutsAdIrghatamA ityeSa tu bASkalakaH kramaH // 21 // ___1B, C; catuSkako corrected by the same hand to catuHsUtrau WI; catuSkako W 2, CI, I4. 2 B, WI, C1; upaprayaMto dazaivaM ca C; vidyAdupaikAdazakaM tathA W 2, I4. See Ind. Stud. III, p. 251; Max Muller, A.S. L., pp. 218, 222, 230; Rig-veda, rol. ii, p. xxxiii; Meyer, Rigvidhanam, p. xx. 4 B, WI, C, Cr; 'nuvAkAnAmiha smRtaH W 2, I 4. The risarga is added above the line in WI; na W2, C,CI, I4, B. midaM 14. WI, C, CI; viduH W2, I4; degke viduH B. WI, C, C1; juvaSpadaM B; juvazca ghaTa W2, 14. WI, C, CI, B; degtyeSo'STasUktakaH W2, I 4. 10 B, C, CI, WI; viduH W 2, I 4. 11 B, WI, C, CI; tistathaiva IA; tistathA W2. 12 kramAta CI. [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 50 // anuvAkAnukramaNI // tvaM yo gaNanAmA te daza tRtIya ekAdazAstrayaH pare / somasya mA tavasaM dvAdazoktaM pra vo devAyeti saptadazakaM tu vidyAt // 22 // icchati tvA naveMdraM matistripaMcako navaka imaM mahe | tvAM hyagne daza bhadraM yannastvekAdazakAvubhAvimau // 23 // cayodazAyaM pra Rbhubhya Irito'yaM pibetyeSa cApi cayodaza / abodhyagniH samidhA caturdazAtaH paro'STAdazakaH pra vedhase // 24 // mahi mahe dvAdazako vidAstathA rudrAsaH SoLaza' yatriMpaMcakaH / tvaM hyagne paMcadaza tvamaSTau vRSA mado viMzatiryo rayivastu SaTuH // 25 // Siduve ' stuSe'tha visaptakaH SaSThaH SaSThe maMDale yo'nuvAkaH / agniM naraH saptadazAtha SoLaza' tve ha' prazukrA dyadhikA tu viMzatiH // 26 // kaI vyaktAH paMcadazonA viMzatirapa svasuH paMcadaza pravIrayA / mA cinmahA~ iMdra iMdraH suteSu paMcAtha saptASTa vayaM dvipaMcakaH // 27 // yo yajAti dvAdazeme ha SaTro'gre dazaikAdazako ya ityuta' / cayodazA tU na iMdra zumaMtamataH " paro dazako gaurdhayatyayaM // 24 // svAdiSThayA yaSTasUktaH pavasva triMzatsaSaTuH paraH saptako'yA" / prASTAdazaikAdazakaH " pra te'sya preSA saptaikAdazakaH sakhAyaH // 29 // 13 2 C 1; yatridegW 1, C, B; yastrideg W2; yat I 4. W2; SaT huve W 1, C. 5 Di: ghaDastu ya (sic) I 4. W1, C, C1; vaha yat W2, 14, B. 101, W2, 14; SoDaza W1, C, B. 3 rayiSaH SaT B. 4 duve B, C 1, B, C 1, W 2, I 4; ghoDaza W1, C. 8 B; deg daza ... UnA viMzadeg W 1, C, C 1, deg dazaikonaviMzadeg W2; paMcadazeko nu viMzatipa: (sic) I 4. 11 9 BW1, C, 01; ityaca W 2; ityA I 4. 10 B, W 2, I 4; iMdra ... ata: W1, C, C 1, omitting sumaMta. Cp. Meyer, Rigy. p. xxvii, note 1. 12 sq: W 2, I 4. 13 B, W 2, I 4; kAdaza W1, C, Cr. For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 51 // anuvAkAnukramaNI // aye bRhana SoLazakastrayodaza tvaSTA pra devaceti cASTAdazAcha / aSTAvidaM SoLazakastu bhadrAH satyena SaT saM naveMdra trayodaza // 30 // tamasya dyAvApRthivI dyaSTakaH parastrayoviMzatinAsadAsIt / RgvedAMtyo dvAdazako'nuvAkazcatvAriMzacchAsa ittheti cAsmina // 31 // Adye' caturvizatihInuvAkA ataH paraM maMDalaM yaccatuSkaM / he paMcake trINi SadAni caiva dazASTamaMsapta navamaM dvAdazAMnyaM // 32 // ekAdhikA syAnavatiH zataM ca vadaMti vai maMDalamAdito yan / catvAriMzatrINi cAhuhitIyaM sUkte ca SaSTiM ca tRtIyamAhuH // 33 // aSTApaMcAzadapi yaccaturtha saptAdhikAzItirataH paraM syAt / paMcAdhikA saptatirutaraM tu catvAri vAsiSThamatho zataM ca // 34 // ve caiva sUkte navatiM ca vidyAdathASTamaM navamaM vai zataM syAt / caturdaza vAhurathAdhikAnyayAdye yaduktaM dazame tathaiva // 35 // etatsahasraM daza sapta caivASTAvato bASkalake'dhikAni / tAnpAraNe zAkale zaizirIye" vadaMti ziSTA na khileSu viprAH // 36 // paMcAzItirdAzataye 'nuvAkA dRSTAH puraannairRssibhirmhaatmbhiH| 1C1,W2,14; poDazadeg WI, C, B. 2 dazAca dazAtha W2; degdazA 4. 3 B, W2; chAsa ityA cAsmin WI, C, Cr; catvAriMzazAsa ityeti cAsmiRgvedAte dvAdazako'nuvAkAH (sic) I 4. 4 AcaM B. tirihAnuvAkA aMta: 14. B, W 2, CI, I 4; yat . . . ataH paraM maMDala catuSkaM WI, C. ca added in WI, C, CI. W 2 and I 4 omit 33, 34, 354. , 9 degkAni tvAdye B. 10 R, WI, C, CI; bASkalako'dhikAre W2; bASkalAdhikAroI4. 11 pArasye zAkale zaizIrIya W2; tAnpAraNe zAkale zaizire tu I 4. 12 B, WI, C, CI; sifartar uefa frenaferoy fan fa uimah Shadg.; see Max Muller, Rig-veda, vol. ii, p. xxxiii; Weber, Ind. Stud. III, 2533 Meyer, Rigvidh. p. xxvii. 13 B,W23B dAzatayye WI, C, CI, I4. H2 For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // anuvAkAnukramaNI // yastAnRgviveda caivAyadhIte sa nAkapRSThaM bhajate ha' zazvat // 37 // adhyAyAnAM catuH SaSTimaMDalAni dazaiva tu| vargANAM tu sahasre ve saMkhyAte ca Sakatare // 3 // sahasrametasUktAnAM nizcitaM khailikairvinaa| daza sapta ca paThyate saMkhyAtaM vai padakramaM // 39 // ekatra ekavargaH syAdekazca nvkstthaa| dvau vargau tu dRcau jJeyo yUnaM nRcazataM smRtaM // 40 // catuSkaM zatamekaM ca catvAraH spttistthaa| paMcakAnAM sahasraM tu ve ca saptotare zate // 41 // bauNi zatAni SaTAnAM catvAriMzat SaT ca vargAH / zatamUnaviMzatiH' saptakAnAM nyUnA' SaSTiraSTa kAnAM // 42 // RcAM daza sahasrANi RcAM paMcazatAni c| RcAmazItiH pAdazca pAraNaM saMprakIrtitaM // 43 // ardhAnAM sahasrANAmekaviMzatikaM tthaa| zatavayaM tu dvAtriMzatsapAdaM munibhiH purA // 44 // zAkalyadRSTe padalakSamekaM sAdhaM ca vede visahasrayuktaM / zatAni cASTau dazakadvayaM ca padAni SaT ceti"hi" crcitaani||45 1 B, C I, W 2, I 4; bhajeteha WI, C. 2 Ind. Stud. III, 254. 0gai syAt MSS. * B, C 1, W2, I 4; omitted in W 1, C. 6 Ta omitted in 14. B; 59: W 1, C, I4; pavargaH CI; catvAriMzazcavAH W2; cp. Ind. Stud. X, 133, note I. CI; zatamUnaM viMzatiH WI, W 2, C, I 4; zatamUnaviMzakaM B. yUnaM dvipaSTiradeg B. pAdazcaitatpArAyaNamucyate 14; see Ind. Stud. III, 256. 10 ca omitted in Cr. 11 carce daza W2, I 4. 12 Cr; ca B; no particle in the other MSS... For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // anuvAkAnukramaNI // ekaM ca zatasahasraM daza ca sahasrANi sapta' zatAni carcApadAni jJeyAni padAni cAnyAni catvAri / catvAri vAva zatasahasrANi dvAtriMzaccAkSarasahasrANi dvAtriMzaccAkSarasahasrANi // // ityanuvAkAnukramaNI samAptA // B; vA ca WI, C; ca W2; catvAriMzAsahasrANi 14; no 1 ca added in B. particle in CI. For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // atha chaMdaHsaMkhyA // ekapaMcAzadRgvede gAyayaH zAkaleyake / sahasadvitayaM caiva' catvAryeva zatAni tu // 1 // cINi zatAni saikAni catvAriMzatathoSNihaH / anuSTubhAM zatAnyaSTau paMcAzatpaMcasaMyutA // 2 // bRhatInAM zataM jJeyamekAzItyadhikaM budhaiH / zatAni trINi paMktInAM dvAdazAbhyadhikAni tu // 3 // paMcAzatriSTubhaH proktAstisazcaiva tto'dhikaaH| sahasrANyeva catvAri vijJeyaM tu zatadvayaM // 4 // catvAriMzatathASTau ca tathA cApi shttryN| jagatInAmiyaM saMkhyA sahasraM tu prakIrtitaM // 5 // dazaivAtijagatyo'pi tathA sapta na sNshyH| zakkaryo'pi tathaivoktAstathA nava vicakSaNaiH // 6 // nava caivAtizakkaryaH SakaSTayaH prakIrtitAH / azItizca catasazca tathAtyaSTiRcaH smRtAH // 7 // dhRtivayaM vinirdiSTamekAtidhRtireva ca / ekapadAstu SaT proktA dvipadA daza sapta ca // 6 // 1 caiva W2. * Weber, Ind. Stud. VIII, p. sr note. IF; navati ca cakSaNaiH W2. +W2; paLaSTyaH parikIrtitAH I. azItizcatamrazca W2; azItizca casazca I 5. 6 ofSTamucaHW 2, IT. dhRtiIyaM W 2, I5. For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 55 // chaMdaHsaMkhyA // pragAthA bAhatA ye'tra teSAM zatamudAhRtaM / caturnavatirevItAstabacAsvasaMzayaH // 9 // kAkubhAnAM tu paMcAvijJeyA pNcsNyutaa| mahAbAhata evaika evaM sAdhaM zatadvayaM // 10 // evaM daza sahasrANi zatAnAM tu catuSTayaM / RcAM yadhikamAkhyAtamRSibhistatvadarzibhiH // 11 // // iti chaMdaHsaMkhyA samAptA // 1 dvIW2, I5. For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // atha SaDguruziSyakRtA vedArthadIpikA sAnukramaNIvRbhiH // 1,1. atheti maMgale prastAve vA / RgaMzavAhulyAdRgvedaH / tatrAkhAye samyagabhyAsayukta khilarahite zAkalake / zAkalpoccAraNaM zAkalakaM / tatrAdiH pratIkaM / aksaMkhyA RcAmekatvAdiH / RSirdraSTA / Rpayo'nAgatAtItavartamAnArthavedinaH / ataH sanotezca RSizabdo nirucyate / dAnAdisarvakalyANaguNayogI pacAdyaja devaH / devAnalaMtAta svArthe aN daivtN| chaMdaH pApebhyazchAdanAt / chAdayaMtIha vA enaM chaMdAMsi pApAkarmaNa iti zruteH / SaSThIsamAsagoM dvaMdvasamAsaH / sUktAnAM hi pratIkAdi / atra tyaka: / AnupUA pratipAdyAnukramiSyAmaH / nanu ca / eko hi zaunakAcAryaziSyo bhagavAna kAtyAyanaH / kathaM bahuvacanaM // ucyte| vyAkhyeyArthabahutvena bahumAnena cAtmanaH / vyAkhyAtrImanyayAroppa bahutvaM tu prayujyate // yathA hi nidhimAsAdya prayugAnastu dRshyte| rate vayaM samRddhArthI devo'smAsu prasIdati // ityetena sarvabahuvacananirdezaH pratipAditaH / yathopadezaM / zaunakopadezAnukramaNIdazakAvalAyanopadezasUtragRhyacaturyAraNyakAnatikramaNa" / atha sarvAnukramaNyAraMbhasaMbaMdhe'jJAnadopasaMkIrtanena tadAraMbha samarthayate // 2. agnihotrAdi vizvasRjAmayanAMtaM zrutivihita kalpasUtre vyAkhyAtaM karma zrotaM / niSekAdi zmAzAnAMtaM smRtigRhmavihitaM smArta sadAcArAdi karma / prazabda AdikarmaNi / prasiddhiH phalapradAnaM / etajjJAnamiti chAMdasaM vyAyayAcchaMdovadbhAvAcchaMda eva vaa| etasmAjJAnAdUta iti yAvat / prakRtatvAta sarvAnukramaNIgataM jJAnaM / asmAnjAnAdUte zrautasmAtakarmaNoH phalapradAnasaMbhavAya vAdo'pi nAsti / RSyAdyajJAnena maMtrakaMTakatvAdyAgakaMTakAvAJcAnadhikRtatvAta sarvatraiva / tathA hi smayate // aviditva RSiM chaMdo daivataM yogameva c|| yo'dhyApayejjapedvApi pApIyAnAyate tu sH|| 1 Cp. Nirukta, II, II, where it is derived from dRza. Cp. Nirukta,VII, 12; Ind. Stud. VIII, pp. 3-8. 3 Cp. Sayana, M. M., Rigy. vol. i, p. 44, line 5; Sat. Br.VIII, I, IB Khandogya Up. I, 4, 2. Pan. VI, i, 128; W1; tatra trirityuktaH the other MSS.; in all the MSS. the words come between anukramiSyAmaH and nanu ca / vyAkhyAma WI; vyAkhyAtA the others. WI; prayuMjate the others. WI; zaunakopadezAnatikrameNa only in the other MSS.; ep. M. M., A.S. L., p. 234. 8 pradAnAMtatva WI. MSS.; also Sayana, who quotes this and the next two slokas, pp. 43, 44; cp. also Burnell, Arsheya Br., p. 4; 1979HEITHA1 W 1 only. [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // api coktN| RSicchaMdodaivatAni brAhmaNArtha kharAdyapi / aviditvA prayuMjAno maMtrakaMTaka ucyate // sanyatrApyuktaM / svaro varNo'kSaraM mAtrA viniyogo'rtha eva ca / maMtraM jijJAsamAnena veditavyaM pade pade // ityasya zlokasyArthaH svarAdiyuktaH // maMtrANAM daivataM chaMdo niruktaM brAhmaNAnRpIn / kRtaddhitAdIMzcAjJAtvA yajato yaagkNttkaaH|| iti ca / kaMTakAH pIDakAH kaMTayaMtIti niruktitaH / api ca nRsiNhpuraanne| RSyAdikaM parijJAya yjnyjnymtNdritH|| jaktaM ca mhaabhaarte| catvAri kANyabhayapradAni bhayaM prayacchaMtyayathAkRtAni / mAnAgnihotramuta mAnamaunaM mAnenAdhItamuta mAnayajJaH // ityetadajJasya sarvakarmanaiSphalyadoSa uktaH // atha viduSaH phalamAha // 3. brAhmaNaM vidhAyakaM ca stAvakaM ca karmaNAM / ArSeyamRSidarzanaM / itazcAnina ityevamRSipadAna Dhak // apatyavadRperiSTaM mNtrdrshnmitytH| apatyAda pyUriSTaM khalu maMtrasya darzanaM // azapadvaitaza RSiH putraM maMtravigarhakaM / prahlAdaH putramazapavedavedArthadUSakaM / mahAbalimato'pAyapratyayo darzane mataH // kiM c| RSimaMtradRzaM vedapitaraM manyate yataH / ___ tadvasiSThAsaH pitRvadvAcamakata13 liNgtH| chaMdo gAyatryAdi / tadyogAddhi vedaH / daivatavid iMdrAdivit / yathAvajjJAtA / sApekSAtve'pi gamakAvAsamAsaH / maMtrANAM vihitAnAM padArthAnAmanuSThAnakAle smArakatayA mananasAdhanabhUtAnAM vini 1 kaMtApayatIti Wi; cp. Nirukta, IX, 32. 2 Mahabh. I, 3623. Pan. IV, i, 122. 4 WI, I4; apatyaM cedUSerdRSTaM I 2, PI, P2. apatyamapRSerdRSTaM I 2, P2. GI 2, I 4, P2 ; vetaza WI, PI. TWI; vihitaM the other Mss. pautram WI. "I 4, PI; mahAbalam WI, I 2, P2. 10 yataH WI. 1 tamukarNa pira I 2, P2%B karAva RSira P1; kiM ca / kRSi WI, IA; vedapitaraM PI(not vedaH pitaraM WI, I4; veda omitted in I 2, P2) must be read in order to make sense of this passage in the Bri. Dev., from which this line is quoted. 12 See, in comm. to Mand.V, 61, Itihasa of Syavasva (sloka 10), quoted by Shadg. from the Bri. Dev. 13 Rigv.x, 66, 14 (author,Vasukarna). For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 59 yojyavedabhAgAnAM saMbaMdhinAM brAhmaNAdInAM jnyaataa| yaajnaadhyaapnaabhyaaN| krnnaabhyaasaabhyaaN| zreyaHprazasyataramanaputrAdimokSAMtaM phalaM / adhigaLatIti pAThAdAdhikyena gacchati labhate / athAhaM niMdati // 4. etAbhyAM yAjanAdhyApanAbhyAmanevaMvidaH sAnukramaNyajJasyaiva punayAtayAmAni / yAtaH prApno yAmaH phalarakSAviSayamaudAsInyaM yaistAni yAtayAmAni / nAsya tArakA vedA ityarthaH / athavA yAtayAmo jINe bhuktoliSTe'pi ceti nighaMTau / jIrNe bhuktocchiSTe vAnAdau vartate / yAtayAmazabdo nIrasatvAdisAmyAcchaMdaHsu vartate / chaMdAMsi vedAH / bhavaMti saMpadyate // ___5. sata evAnevaMvita sthANuM vRkSAdinAtimRcchati prApnoti / vA khalu / garne narake kUpe paMkavArimadhye mAsyamaMDUkakacchapAdinAtiSu pAtyate / adhazcAlpate / kaiH / devaiH / yaddevA devhelnm| apabhatI rapaso daivyasyeti shruteH| pramIyate vA / kadAcidapi na vedoknamAyurbhajate / uktaM hi / anabhyAsena vedAnAmAcArasya ca varjanAt / sAlasyAdavadopAJca mRtyurviprAniyAMsati // iti bhagavatA manunA / pApIyAna bhavatIti / dasyumlecchAdijAtiSu jAyate / iti vijJAyate / ityevaM sAmavedAyabrAhmaNa sAmnAtaM / vijJAyate vizeSeNa jJAyate'vagamyate sarvamaharSibhiH // sato maharSayaH sarve vedavido iti sthitaaH| adhIyate karzayaMti dehaM mRtyu na bhuMjate // iti sAnukramaNyAraMbhaH smrthitH|| 2,1. atheti prstaave| sAmAnyenarpayaH prastUyate / atha aSaya iti / RtyakaH // 2. AdyamaMDalasthA RSayaH zarcina iti saMjJitAH / RcAM zataM zata5 / AdyasyarSekzatayogena dhanvinyAyena zatarcinaH sarve / prAdhike'pi zatoktibarbAhulyAt // uktaM hi| zarcisaMjJA vijJeyA yaadymNddldrshinH| dadarzAdau madhucchaMdA bAdhikaM yadRcAM zataM // tatsAhaparyAdanye'pi vijJeyAstu zarcinaH / acchavAchantriNaikena yathA vai chantriNo'bhavan // nAsadAsIyAt pUrva mahAsUktaM paraM kSudrasUktaM / sUkladarzitvAdatye dazame maMDale sthitA RSayaH zudrasUktamahAsUktanAmAnaH / dvitIyAdinavamAMteSu madhyameSu maMDaleSu sthitA mAdhyamanAmAna RssyH|| 3. patha paribhASate / evaMbhUtasyagotrAnukto tamAMgirasaM vidyAt sarvAnakramaNIjijJAsuravagacchet / brahmarSimiti / azvamedhanRmedhataraMtapurumILhAdirAjarSinAmamu mA bhUn / prastriyamiti / 1 WI; arasau rakSA I 2, P2 ; uparAmo rakSA PI; uparamaH phalarakSA I 4. 2 Not in Yaska's Nighantu. vedaiH WI, I4; doSaiH I 2, P1, P2. 4 Ath.-veda VI, II4. * Rigv. II, 33, 7. Manuv, 4. 'Arsheya Br. I, I; see M.M., A.S. L., p. 226, note 2. Pan.VI, i, 128. Rigv.x, 129. For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 60 // vedArthadIpikA // urvazyAdistrInAmasu mA bhUt / kvacidavizeSitaM / pUrvatra paratra vAviziSTazcet sa eva sH| RSabhasto vaizvAmitrAviti paratra darzanAdvaizvAmitratvaM / kathaMcidavizeSitaM / kathAdinA / gAyina RSeH kauzikatvaM kathayA / vizepitam anupapAditaM / anuklagotratve'pi nArAyaNasya goSaM nAsti yathopadezamiti saMbaMdhAdupadezeSu cAnupalabdhagotrasya / atha ko'yamRpirityAha // 8. uktaM ca / RSiderzanAditi // 5. tena yAkyena yatpratipAdyaM vastu sA devatA // 7. arSicchaMdodevatAnAM saMbaMdhamAha / arthyata ityarthaH / arthaH phalamannaputrAdimokSAMtaM / arthamAtmAdhInaM kartumiLato madhucchaMdaHprabhRtayaH saMvananAMtA RSayo devatAH sUktahavirbhAginIzcaMdobhigAyatryAdibhirUpAyabhUtaistadyuktamaMtraivAbhyadhAvan / zraddhayAgacchan / arthasya prAptAvayamevopAya iti dRddhsNklpaaH| yAdRgiva vai devebhyaH karoti tAdRgivAsmai devAH kurveti / bhadrA iMdrasya rAtayaH stotRNAmuta bhadrakRtya iMdrAya sunavAmetyAha' yepAmiMdraste jayaMti ava stomebhI rudraM diSIya' na mRSA zrAMtaM yadavaMti devAH yAkAmAste juhumastano astu' bhuvAso asya kIrayo janAsaH10 pUSantava vrate vayaM na riSyema kadA canA na sa jIyate maruto na hanyate na hanyate na jIyate tvoto nainamaMha1 ityAdizrutizatebhyaH samAdhitarakSaNaM devAH kurvatIti dRDhabuddhayaH prAptavaMta ityarthaH // devatA abhyadhAvaniti prasaMgAddevatA Aha // 1. dhiyaMti nivasaMtyatreti pRthivI kssitiH| bhUmisvargayoraMtarA madhye'mUrtatayAnupalaMbhAdaMtarA zAMtamityevamaMtarikSaM / krIDAdAnAdisaMyuktA nityatRptA atrAsata iti dyauH khargaH / sUryo no divasmAtu vAto aMtarikSAdagnirnaH pArthivebhyaH1 tamU akRNvana tredhA bhuve kaM16 bahudhA vadaMtyagniM yamaM mAtarizvAnamAhur" iti liMgAnisa eva devatAH / agnihapatiriti haika AhurityAditazca // 9. utakramadevatAyogitayA vyAhRtI: prastauti / devatA ityevamuktakramAduktadevatAsaMbaMdhinyaH proktaaH|| 10. bhUrAdInAM samastAnAmiti darzanAviteti zeSaH // 11. somiti zabdaH sarvadevatAbhidhAyitvena sarvadevatyaH / oMkAraH parameSThinaM vAbhiyate / parama utkRSTa tame sthAne tiSThatIti parameSThI / brAjho vetyeva / brAmadevatyo cauNkaarH| daivo vA / devadevatyo cauNkaarH| zarIravartipratyagAtmano'bhidhAyako cauNkaarH| prAsaMgikaM samApya prakRtamanusarati // 12. bRhaddevatAyAM niruktazAstravyAkhyeyadevatAkAMDe ca pRthivyAdisthAnabhedena paThyamAnA anyA devatAstavibhUtayaH / sAnyAdInAM vibhUtayo vikRtaya ityarthaH // ___ tathA hi / mAdyaM naighaMdukaM kAMDaM dvitIyaM naigamaM tathA / tRtIyaM daivataM ceti samAnAyastridhA sthitaH // 1 Cp. saetra on III, 13, 14 and IX, 71. 2 Nirukta, II, 11. 3 Rigv. VIII, 62, 1. + VIII, 14, II. IV, 25, 4. VIII, 16, 5. II, 33, 5. I, 179, 3. 9x, 121, I0. 10 VII, 100, 4. 11 VI, 5409. 12 V, 547. 13 III, 59,2. 14 Cp. Nirukta, II, I0. 16 Rigv.x, 158, I. 16x, 88, 10. 17 I, 164, 46. 18 Bri. Dev. I, 69-85. For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedaarthdiipikaa|| gaurAdyapAraparyaMtamAdyaM naighaMdukaM mataM / jahAdyulbamRbIsAMtaM naigamaM saMpracakSate // bhagnyAdidevapanyataM devatAkAMDamucyate / natrAgnyAdidevyUjIhu~tyaMtaH kSitigato gnnH|| vAyvAdayo bhagAMtA: syurNtriksssthdevtaaH| sUryAdidevapAnyatA dhusthAnadevatA iti / gaurAdidevapatnyaMtaM samAnAyamadhIyate // vRhaddevatAyAmapi nighaMTuvat / nanu ca / anyAzca devatAH saMti bapaH / netyAha // 13. hIti prsiddhau| vRtravadhasamAzritarakSaNavarSaNadahanapavanapacanadyotanAdivyApArabhedAna pRthagnAmAnaH pRthakstavA bahurUpAzca tA eva tisro devatA bhavaMti / tathA hi / nAmAni te zatakrato vizvAbhigIbhirImahe iMdro mAyAbhiH pururUpa Iyate nahi nu te mahimanaH samasya 10 na te mahivamanvanavatita bhuvanasya pitaraM gIrbhirAbhi:12 Asya jAnaMto nAma cidvivaktana18 yasyeme himavaMto mahitvA sahasrANi sahasrazo ye rudrA adhi bhUmyAm ityAdizrutizatebhyaH / abhidhAnaM nAma guNavacchina / guNasaMkIrtanaM stutiH|| ___uktaM hi / stutiH stutyaprabhAvoktiH stotRbhistu sabhaktikA // 14. ekA vA devatA na timraH / tasyA nAma mahAnAtmeti ca / zrUyate hi / tasya nAma mahadyaza iti / AtmA vA idameka evAgra bhAsIditi / kaH sa eka ityAha // 15. uktatrikAtmikaH sUryo yaH sa eka iti vedavido vadaMti / etameva bar3hacA mahAyukye mImAMsaMta ityAraNyakazruteH / athokkamarthamupapAdayati // 16. sa sUrya sarva iti naiyyAyakA: 18 paThati pramANatvena // 17. RSiNA kutsena maMtreNa vA tadartharUpamuktaM pratipAditaM / purANe ca / divyaM jyotiH salilapavanaiH pUrayitvA trilokI / ekIbhUtaM punarapi ca tAsAramAdAya gobhiH|| aMtalIMno vizasi vasudhAM tadvataH stUyase'nna / taca prANAsvamiti jagatAM prANabhRtsUrya AtmA // iti / jagato jaMgamasya / tasthuSaH sthAvarasya // Adhyayas 1-3. ? Adhy. 4. 3 Adly. 5. 4 $$ 1-3. 56. See M. M., Rigv. vol. i, p.38; A.S. L., p. 155 and p. 157, note.. Rigv. III, 37. 3. 9 VI, 47, 18. 10 VI, 27, 3. 11 VII, 99, I. 12 VI, 49, 10. 13 I, 156,3. 14 X, I21, 4. 15 Vag. Samh. XVI, 53,54. 16 Ait. Ar. II, 4,1; cp. M. M., Upanishads, Sacred Books of the East, vol. xv, p. xvii. 17 Ait. Ar. III, ii, 3, 12. 18 [aitareyakAH?]; I 2, PI, P2; sa sUryaH svagraMthatayAraNyakaM paThati pramANatvena WI, I4. 19 II, PI, P2; vasudhAMtargataH sUrya se naM tadvat W1; ghasudhA tajJataM sUrya se naM tadvat 14. 5654-6. For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 62 // vedaarthdiipikaa|| 16. devatAkAMDatrayavartinyaH sUryavyatiriktA yA agnivAyvAdyAstadvibhUtayaH / tasya sUryasya vibhUtaya ityrthH|| 19. taditi vAkyopanyAse / etadartharUpamRcaiva spaSTamuktaM / kathamityAha // 20. ubhayaM mA bhUdityAhurijyuktaM / / iha c| rasasiddhaM yathA tAmramAnoti hi suvarNatAM / evamartho'pyUcA spaSTa iti vede ca budhyate // satyaM vai vAgRcA spaSTetyatra jJAtaM maharSibhiH / - RgudAharaNaM tasmAdAmaNe bahuzaH kRtaM // sUtrANi ca brAhmaNavacchuteH sUtrayaMte'nvayaM // 21. naikena sUryazabdena na tribhiragnivAyusUna paryAyaiH kiMvabhidhAnamupadezaM maMtradraSTaNAmanantikrameNAnukramiSyAmaH // ___ 22. reMdrasUkte marutaH prAyeNa bAhulyena nipAtabhAjo bhavaMti / aiMdre tu prAyeNAneMdre tvalpaza iti prAyazabdArthaH / nipAto hyAgatapUjanamityanukramaNIvidaH / api ca yatheMdramevAta Urdhva chaMdaH zasyate taddhi sarva marutvatIyaM bhavatti maMtraliMgAta / tenAdaha sadhAmanviti mArutapadAnvaye'pi yuMjati abhramarUpamityasyeMdrasya brAhmaNAcchaMsiviniyogaH siddho bhavati // ___ 23. dAnastuti 10 prati saMbaMdhino rAjAnaH / cakAro'vadhAraNe / vibhiMdordInaM tuSTAvetyAdau vibhiMdvAdInAM rAjatvaM vidhIyate // 3, 1. atheti prastAve / anaMtaraM chaMdAMsi prastUyaMta ityarthaH / athaiteSAM chaMdasAmeva caturdaza nAmAnyAha // 2. eSAM gAyatryAdInAM zabdAnAmitaretarayoge dvaMdvaH / saMjJApradezAH prathamaM chaMdastripadA gAyatrItyevamAdayaH / atha teSAmevAkSarasaMkhyAmAha // 3. caturvizatyAdi caturunaravRdyA ghaTsapnatyaMtAni chaMdAMsi bhavaMti / caturviMzatirgAyatrI / aSTAviMzatiruNik / dvAtriMzadanuSTup / patriMzadadhArA bRhtii| catvAriMzadakSarA paMktiH / catuzcatvAriMzadakSarA triSTup / aSTAcatvAriMzadakSarA jagatI / dvApaMcAzadayarAtijagatI / SaTpaMcAzachakkarI / 1aunatyaM 12, PI, P2. tAraviddhaM I 2, P2; cAraviddhaM Pr[dhAraviDa]. A marginal note in MS.WI, AzvalAyanAraNyake, apparently refers to brAhmaNe bahuzaH kRtN| 4 degvavRti satrAyate vayaM WI; degvat zruti sUtrAyate svayaM 14; sUtrANi brAhmaNavatsUtrAyaMte nvayaM I 2, PI, P2. 5 WI; I 4 also, but ending degdezaM tdussttnnaamnukrmennaanukrmissyaamH| P2, I 2 ekena sUryazabdena tribhiragnivAyusUryaiH kiMtu upadeze maMtradRSTanAmabhiH krmennaanukrmissyaamH| Pr the same, but ending upadezamaMtradRSTuNAmati krmennaanukrmissyaamH| 6 Rigy. I, 6, 4. mArutaH PI; mArUtyaH the rest; cp. Sayana, vol. I, p. 95. 8 Rigv. I, 6. og MSS. 10 of 14: vrata I 2, PI, P2. 11 See satra on VIII, 2. 1254, I. For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 63 pssttirtishkssrii| catuHSaSTiraSTiH / assttaapttirtyssttiH| dvAsapratidhRtiH / paTmAtatiratidhRtirityarthaH / patra vizeSamAha // 4. rakenAdhareNonenaipAmeva nigAyatrI nivRSNim nivRtpadapaMktirnivRtkakubhyaMkuzirA ni jagatItyAdi sarvasaMjJAH myuH / tathAdhikenaikena bhuriegAyatrItyarthaH / trayoviMzatirnicadvAyatrI paMcaviMzati riggAyatrItyAdi / ythaa| agniH pUrvebhiSibhiriti nivRdvAyatrI / vidvAMsAvituraH pRcchediti bhuriggAyatrI // 5. janAdhiketyeva / dvAbhyAmakSarAbhyAmUnAbhyAM virAgAyatrItyAdi sarvasaMjJAH syuH / tathA dvAbhyAmadhikAbhyAM svarAgAyatrItyAdItyarthaH / dvAviMzativirAgAyatrI / paDriMzatiH kharAGgAyatrI virADuSNigvA / yathA rAjaMtamadhvarANAm iti virAgAyatrI / iMdra juSasva pra vahA yAhIti' kharADanuSTupa sUtrapaThitA / atra zAstre nivRdAdivizeSaNacatuSTayasya kvacidappanuktiIyavArthA / itarayedamidamiti pratiSpaktayuktau bahuvaktavyatayA zAstraM gurutaraM syAt / na khalvetadvizeSaNacatuSTayAspRSTaM kiMcidapi sUktaM prAyeNa vidyate / tathAppasmAkametaJcatuSTayaM sAmAnyoktAvapi sati nyUnAdhikAbhAve'vazyaM jJAtavyamevAto yogadvayAdupadezeSu kvacitkathaMcidupalaMbhAcca / tathA hi chaMdo'nukramaNyAM / hiraNyapANiH savitA vicarSaNir itIyamuttamasya sUktasya navamI jagatI nivRdityucyate / tathA hi praatishaas|| dadI rekNa" iti tveSA kakubhyaMkuzirA nivRta // trayo dvAdazakA yasyAH sA hova'bRhatI virAT / maho yo adhIna taM mAsInAnamidajIjanaH // iti c| athonAkSarepu gAyatryAdivyavahArasiddhaye pAdanivAhaprakAramAha // 6. prasaMyogo yakAravakArasaMyogaH / yAsaMyoga ityanye / kuta etat / yaNa hi kSipre bhavati / kSepro dadhyatretyAdAvekamAtrAmardhamAtrAM karotIti / ekaH pUrvaparayorityadhikAre saMpannaH saMdhirekAkSarIbhAvaH / tatra pUrva dve akSare ekamaharaM kriyata iti / etAnpAdapUraNArthe vyUheta pRthakkuryAt / yakAra yUhet / divasmRthivyAH paryoja udbhutaM pratno hotA vareNyaH1 tatsaviturvareNyaM" ityAdau / vakAraM pyUhet / dunaH sarpirAsutira18 divaM gaccha svaHpata ityAdau / repha vyUheta / evA tvAmiMdra vannivatra / pAhuNaM 20 vyUheta upedamupaparcanaM iMdro brajheMdra RSi: / evaM vRddhiM vyUhena / pra brahmaitviti / raGaH _1 Rigv. I, I, 2. I, 120, 2. I, I, S. A Sama-v. II, 3, 1, 22, I. 5W1; sUtre paThitA 143; anuSTup patitatvAt I 2, PI, P2. Rigy. I, 35, 9. VIII, 46, 15. See M. M., Rigy. Pr. 892. Ibid. 907 and comm. PI, P. 11 pratijJAma 12, 14, Pr, P2. 12 Cp.Vag. Prat. IV, 146. 13 Pan. VI,i,84. 14 Cp. Rigv. Pr.973 and Uvala in commn. Is Rigv.VI, 47,27. 16 II, 7,6. 11 III, 62, 10. 18 II, 7, 6. 19 IV, 19, I. 20 Pan. VI, i, 87. 21 VI, 28, 8; ep. Rigv. Pr. 90. 22 Rigv. VIII, 16, 7. 23 VII, 36, I. For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // padAMnAdatIti pUrvarUpaM vyUhet / ayAsA manasA kRto'yAsaM haSyamUhiSejyA no dhehi bheSajaM / iMdra vAjeSu no'va iMdraM sakhAyo'nu saM rabhavamiti ca / savarNadIrgha vyUhat / vadana brahmAvadato vanIyAna adyAdyA zvaH zva iti ca / sAhuNaM vyUheditpAghekAhArIbhAvasyodAharaNaM // 7. tushbdo'vdhaarnne| caturdazasu cchaMdaHkhAdye tu saptavarge gAyatryAdijagatyaMta eva pAdavizeSAtsaMjJAvizeSA bhavaMti notarasaptakapratijagatyAdyatidhRtyaMte / Adhe saptake pAdavizeSAsaMjJAyuktA Rca iti punarvedanIyamityAha // .. tAnpAdakRtasaMjJAvizeSAnevAnukrAmaMto'gniM nava madhucchaMdA vaizvAmitro' vAyo vAyavyamityAdi pratisUktamRSyAdi paripATI vadaMta udAhariSyAmaH / na punaH sAmAnyagAyatryAdizabdAn // __e. triSTubhazcatuzcatvAriMzadadharatve prApne sati bahubhirakSarairUnA honA api virApA virATsthAnAzca triSTubadhikAroktAstriSTubha eva syuH / navako vairAjastraiSTubhazca dvau vA vairAjau navakastraiSTubhazca virATsthAnakAdazinastrayo'STakazca virADrapati1 caikonacatvAriMzacatvAriMzadekacatvAriMzaditi paMcabhizcaturbhistribhirakSarairUnA appadhikArAtriSTubha evetyarthaH / kimarthamidamucyate / asatyasminyoge okonacAvAriMzato nicatyaMktitvaM catvAriMzataH paMktivama ekacatvAriMzato bharikpaMktitvaM ca syAta / ityuddezaH / itizabdaH prakAre / uddezaH saMkSepaH / pUrvoktaprakAro bahUneSu tattadadhikArAnadAtmakaH saH chaMdaHsu gAyatryAdiSvabhimata ityarthaH / tena trayaH saptakAH pAdanidityekaviMzatyakSarApi gAyatryeva 12 madhyamaH Sadazcedatinirdeiti ca viMzatyakSarApi gAyatryevetyAdi siddhaM bhavati / na vA ekenAkSareNa cchaMdAMsi viyaMti na dvAbhyAmiti / na hokaramAdakSarAbAdhayaMtIti c| tatra viyaMtItyanyatvaM gcchNtiityrthH| bAdhayaMtIti nazyatItyarthaH / bokayorupalakSaNavAdahUneSvapi bhavati / tatrAdyasaplake gAyatryAdijagatyaMte vakSyamANe veditavyaM / asya cAnaMtarasUtre prayojanAbhAvAdanAdeze'STAkSarA ityAdi pUrvasaptaka eva notarasaptaka iti vaktuM tatropayogaH / tenAtijagatyAdyatidhRtyaMte yathAdhyayanaM pAdAkSArasaMkhyASyavastheti siddhaM / vyavahAralAdhavAya saMjJAM karoti // 10. pAdAnAmiti zeSaH / akSarazabdasya pratyekaM saMbaMdhaH / dazAkSarasya pAdasya saMjJA vairAja iti / ekAdazAkSarasya pAdasya traiSTubha iti / dvAdazAkSarasya pAdasya jAgata iti vairAjAdipradezAH / navako vairAjastraiSTubhazca trijAgatolabRhatItyevamAdayaH / sUtryate piMgalenApi hyayamoM mhaatmnaa| virAjo dishH| triSTubho rudraaH| jagatyA AdityA iti / dazAkSarA virAT / ekAdazAkSarA triSTup / dvAdazAkSarA jagatIti 20 zrutirapi pAdAbhiprAyeNaiva // 1 Pan.VI, i, 100. 2Cp. Asv. Sr.-sutra, I, xi, 13. Rigv. 1, 7,4. 4x, 103,6. Pan.VI, i, 102. 6x, II7, 7 VIII, 61, 17. WI, I43; na punazcodanIyamityAha I2, PI, P2. Satras on I, I and 2. 10 WI, I43; paripAdyAM vadaMta I 2, PI, P2. 1159, 5-6; cp. Rigv. Pr. 926 and 928. 12 Ibid. 880. 1354, 5. 14 Rigv. Pr. 881. 15 Ait. Brahm. I, 6. 16 See sutra II. 1759,5. 1867,6. 19 Pingala, Khandah-satra, III, 4-6. 20 Ait. Br. I, 5. For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 65 // vedArthadIpikA // 11. akSarasaMkhyAnuktau pAdo'STAkSaro bhavatIti pUrvasaptake / tena tripadA gAyatrItyAdau tvaSTaketyAdi siddh| 12. tatrAnAdeza ityeva / Adyasaptake'nuktapAdasaMkhyA RcazcaturbhiH pAdairyuktA bhavati / tena tRtIyamanuSTubityatra catuSpadA Rco bhavaMti / athAditaH sapta chaMdAMsi pAdavizeSAsaMjJAvizeSAnvivicya darzayitumupakramate // 4,1. caturdaza chaMdasAmAdibhUtaM gItAsu ca svayaM sAdhAdbhagavatA gAyatrI chaMdasAmahamityuktatvAtpradhAnabhUtaM ca / gAyatAM cANAdvAyatrIti niruktaM nAma chaMdasaH / tripadA paadtryyuktaa| tritvaM catuSkanivRttyarthaM / pAdAca trayo'STAcArAH / udAharaNam agnimIke purohitam ityAdi / gAyatrIti praagussnniho'dhikaarH| prathamaM chaMda iti zrutyanukaraNaM / evamuttaratra dvitIyamityAdi saptamamityaMtaM / sakalazrutidazI hyymaacaaryH|| 2. gAyatrItyeva / atra saMjinau dvau padapaMktiriti saMjJA / AditazcatvAraH pAdAH paMcakAH paMcamaH SaDakSaraH / eSA padapaMktirgAyatrI / adhA hyagne / iyaM vA pdpNktiH| AditastrayaH paMcakAzcaturthazcaturakSAraH paMcamaH SaDakSara iti / agne tamadya // 3. prAyekAnvayinaH kano luk chAMdasaH / SaTuH saptaka ekAdazaka iti trayaH pAdA yasyA uSNiggI saa| tA me azyAnAM // 4. sA hi pAnivRdyasyAstrayaH pAdAstu saptakAH // yuvAku hi zacInAm abhI pu NaH sakhInAM // 5. AdyapAdastRtIyazca saptako madhyamo yadi / maDakSaraH sA vijJeyA gAyatryatinivRtviti // purUtamaM purUNAM stotRNAM vivAci / nanu c| paTa saptakamadhye'STAvatipAdaniviti / / paiMgalasUtrite zAstre' tat kiM naiveha sUtryate // yathA nivRtpAdanicadvardhamAnAdi suutryte| udAhRtizca preSThaM vaH10 preSThamu priyANAmiti // 1 Bhagavadgita, X, 35. Rigv. I, I, I. 3 IV, 10, 2. 4 IV, I0, I. See Rigv. Pr., sutra 877, where the order of the padas is not determined in the latter form of the padapankti, while the former is called padapankti bhurig. Katyayana apparently does not recognise a third form of this metre, consisting of five padas of five syllables, as Saunaka does in the above-mentioned sutra. 5 Rigy. VIII, 25, 23. See Rigv. Pr. 887 and comm. Rigy. I, 17, 4. ' IV. 31,3; cp. Rigv. Pr.880. Rigv. VI, 45, 29; cp. Rigv, Pr. 881. 9 Pingala's Khandah-sutra, III, 11; cp. Ind. Stud. VIII, pp. 239-241. 10 Rigv. VIII, 84, I. 11 VIII, 103, 10%; cp. Rigv. Pr. 882. [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // s ucyate / pyUhenaite hi gAyatryAvityatra tatra sUyate / sAvitrIti tadityAdyA gAyatrI vyUhanAdyathA // 6. madhyama ityev| vAdyaH pAdastRtIyazca saptako madhyamo yadi / dazAkSaraH sA gAyatrI yavamadhyA prakIrtitA // sa sunve yo vasUnAM // yasyAH pAdAH krameNa syuH pttuusaarkaassttkaastryH| sA gAyatrI vardhamAnA pAdaikAkSaravardhanAt / / tvamasi prazasyaH tvamagne yajJAnAmiti // aSTakaH saprakaH Sad iti yasyAstu paadkaaH| krameNa sA pratiSThoktA tvamagne vratapA sasi // dvau SaTau samakazcAtyaH preSThaM sA tu isIyasI / iti pAdavibhAgena nava gAyatrya IritAH // 5, 1. uSNigiti prAganuSTubho'dhikAraH / atra caturunaravRdyAraMbhAdU niyatItyuSNigiti nirucyate / uktAdyapekSayA gAyatryAzca caturuttaravRdyAnvayenoSNikavaM paMkajAdivadyogarUDhitvAt / aMtyo dvAdazaka ityaSTAdharatvApavAdaH / tripadeti catuSpadApavAdaH paribhASayaiva siddhatvAt / AdyAvaSTAdharau pAdau tRtIyo dvAdazAkSaraH / soSNigudAhRtiH proktA ya iMdra somapAnamaH10 // 2. dvAdazaka ityeva / Adyo dvAdazakaH pAdastvaSTakAvaparau yadi / purauSNigiti proktA sA sapkhaMta udAhatiH // 1 iti atra na sUtryate I 2, I 4, PI, P2; iti tatra tatsUyate WI. 2 Rigv. III, 62, 10. IX, 108, 133; Rigy. Pr.886. 4 Rigv.VIII, II, 2. EVI, 16, 1; Rigv. Pr. 883. Rigy. VIII, 11, 1. ' VIII, 103, 10. This verse is twice quoted in the Rigv. Pr., 882 and 1000. In the former saetra it is represented as consisting optionally of padas of 6 +8+7 (Shadg., 54, 5:7+6+7) syllables, with vyuha of the second pada, instead of 6+6+7, as in 1000. In the latter sutra it is said to be shorter (at4at) than another verse. This expression may probably, as M. M. suggests, have originated the name given to it by Katyayana. It is to be noticed that of these nine gayatri metres, two (pratishtha and hrasiyasi) are not mentioned in the Pratisakhya, whereas the latter has six which are omitted in the Sarvanukramani (cp. the list of metres, p. ccclvi in M. M.'s Rigv. Pr.). Cp. Rigy. Pr. 888. 10 Rigy. VIII, 12, I. "I, 23, 19. For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 3. dvAdazaka ityeva / hAdazAkSarako madhye tvaSTakAvabhito yadi / soSNikakubiti proktA vayam vAmapUyaM // ekAdazAkSarasvAdho dvitIyo dvaadshaakssrH| catuSko'pIti yasyAM sA kakubhyaMkuzirA matA // dadI rekNastanve dadirvasu / nanu caturyAraNyake dadI rekNa iti dvipadA nUnamayetyekapade yetadvirudhyate / na / etasyA eva krAvarthe dvipdaikpdaavvidheH|| ekAdazAkSarAvAdyau tRtIyastu ghddkssrH| yasyAH saiSA tanuziya pra yA ghopa udAhRtiH // paTU ityeva / ekAdazAkSaraH padaH punrekaadshaakssrH| sA pipIlikamadhyoktA harI yasyetyudAhRtiH // sAdhaH paMcAkSaraH pAdastrayastvaSTAkSarAH pre| anuSTubgI sA proktA pituM nu storpamityasau // caturbhiH saptakaiH pAdairyuktAppuSNigihocyate / nadaM va bodatInAM' maMsImahItyudAhRtiH // dvitIyamuSNika tripadAtyo dvAdazaka ityatra catuHsaptakA ceti lAghavAya vAcye'tra gurusUtrakaraNaM catuHsaptakoSNiho'lpaprayogatvasUcanArthamityAhuH / kathaM punaH pra pra vastriSTubhamipam arcata prArcana 10 yo vyatIraphANayada iti tRcAnanukramya prajJAtA anuSTubhaH zaMsatIti brAhmaNaM tRcA AnuSTubhA iti ca sUtra nadaM 44 ityasyA uSNikvaM nopapadyate / nepu hIyamapi paThyate / ucyate / anuSTuppAdasAmyena guNavAdo'yamuSNihaH / rahasyabrAhmaNe'pyevaM saMyagAnAyate khalu // nadaM va sodatInAminyuSNigadharairbhavatyanuSTuppAdairiti / ityuSNiho'STAvuddiSTAH samyak pAdavibhedataH // Rigv. VIII, 21, 1. ? VIII, 46, 15; Rigy. Pr., 982, calls this verse fare because the number of syllables is 27 instead of 28. 3 Ait. Ar. V, ii, 5. Rigv. I, 120,5; Rigy. Pr.894. Rigv.x, 105,23 Rigv. Pr.893. Rigv.I, 187, 13 Rigv. Pr.895. ? Rigv. VIII, 69, 2. 8X, 26, 4; Rigv. Pr. 891, where this metre is said to be anushtubh by padas or ushnih by syllables. Rigy. VIII, 69, 1. 10 VIII, 69, 8. 11 VIII, 69, 13. 12 Ait. Br. IV, iv, 4; cp. Haug, Ait. Br., vol. ii, p. 261. The words 79776 HRY do not occur in the text of either Haug or Aufrecht (op. comm.). 13 Asv. Sr.-sutra, VI, ii, 9. 14 Rigv. VIII, 69, 2. 15 The Rigv. Pr. 891 says the same of this verse as well as of X, 26, 4. 16 The Rigv. Pr. has exactly the same eight varieties of ushnih. K2 For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 68 2. 6, 1. A bRhatyA anuSTubadhikAraH / 3. 8. 5. cedityeva / caturbhiraSTakaiH pAdairyuktAnuSTuvihocyate // gAyaMti tvA gAyatriNa' iMdraM vizvA avIvRdhan / anAdezAccatuSpAtvaM pAdAzrASTAkSarAstathA // paMca paMcAkSarA yasyAH SaSThacaikaH paDakSaraH / soktA mahApadapaMktistava svAdiSThayudAhRtiH // DAdazAkSarakAvAdya tRtIyo'STAkSaraH kRteH / mA kasmai dhArtamityeSA kRtyanuSTubudAhRtiH // yasyAdvAdazakastvAdyastathASTadvAdazAkSarau / sA pipIlikamadhyoktA paryaM putyudAhRtiH // tA vidvAMsA havAmahe vAM" // 6. pAdairyukteti zeSaH / www.kobatirth.org navAkSaro dvAdazako navAkSaraka eva vet / iti pAdAstrayo yasyAH sA proktA kAvirADiti // // vedArthadIpikA // vi pRcchAmi pAkyA3na devAn // 7. navAkSaro dazAkSara strayodazAkSarastathA / iti trayo hi yatraiva naSTarUpA tatheha sA // pibA somamiMdra maMdatu tvA // t. traya ityeva virADiti ca / dazAkSarAstrayaH pAdA yasyAH sA hi virAD bhavet / trayo grahastvanAdezAccatuSpAttvaM tu mAsma bhUt // duhInmitrataye yuvAku 10 // ekAdazAkSarA yasyAstrayaH sApi virAGgavet / ityanuSTubha uddiSTA aSTau pAdaprabhedata: 11 // 7, 1. A paMkte bRhatyadhikriyate / Aditaiserat pAdau tRtIyo dvAdazAkSaraH / caturtho'STAkSarati bRhatI khalu vai bhavet // 5 0 dyo 9 VII, 8 I, 120, 4. SIV, 10, 5. 7I, 120, 3. 11 The eight forms of anushtubh are identical with those 1 Rig.IO, 2 I, II, I. atha MSS. 6 Rigv. IX, 110, I. I, 120, 9. of the Rigv. Pr. 896-903. 10 22, I. For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 I, 120, 8.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra // vedArthadIpikA // abhi tvA zUra nonuma' uttiSTha brahmaNaspate' / aSTAkSara catuSpAtmanAdezena labhyate // 2. dvAdazaka ityeva / www.kobatirth.org dvAdazAkSara Adau kAzca pare trayaH / pAdA yathA hi sA proktA purastAdRhatIti vai // maho yaspatiH zavaso asAmyA' kuha zruta iMdra: // 3. dvAdazaka ityeva / Adito'STAkSaraH pAdo dvitIyo dvAdazAkSaraH / pAdAvapASTako soktA tribhireva tu nAmabhiH // RSINAM matabhedo hi nAmabhede'sti kAraNaM / piMgalasya mate ceyaM maharSeya kusAriNI // skaMdhogrIvI kroSTukezca yAskasyoro bRhatyapi / " matsyapAyi te mahaH / iMduriti rephavyUhena tRtIyo'STAkSaraH 7 4. dvAdazaka ityeva / AditastvaSTakA yasyAstrayo tyo dvAdazAkSaraH / upariSTAtyeSA na taha udAhRtiH // 5. cedityeva / aSTAsya saMtItyaSTI / mera ye pAdau syAtAM dazAkSarI / viSTAravRhatI sokkA yuvaM hyAstamudAhRtiH // trayo dvAdazakA yasyAH sA hordhvaM bRhatI matA / 6. 11 ajIjano amRta martyeSvA 10 divaH pIyUSaM pUrvyaM yadukthyaM // yadi hyaSTAkSaro madhye trayodazakayorbhavet / sA pipIlikamadhyoktA bRhatI dvistrayodazAt // 9. abhi vo vIramaMdhasro madeSu gAya 12 // t. navAkSarosTAvaraca tathaivaikAdazAkSaraH / 1 Rigv. VII, 32, 22. Pr. 905. 2 I, 40, I. Pingala, Khandah-sutra, III, 26. 907 and comm.; Ind. Stud. VIII, 95, 243-4 5 10 9 Rigv. I, 120, 7; Rigv. Pr. 908. Rigv.Pr.906-7, where this metre is called urobrihati virat. 46, 14. 3 X, 22, 3. X, 22, 1; Rigv. 7 Cp. Rigv. Pr. 8 I, 175, I. RigvX, 126, 1; Rigv. Pr. 907. Rige. IX, 110, 4. 11_IX, 110, 8; 12 Rigv* VIII, For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 69
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 70 www.kobatirth.org // vedArthadIpikA // caturtho'STAkSaraceti pAdA yasyAstu socyate / bRhatyeSA tu viSamapadeti khalu bahUcaiH // sanitaH susanitaru' // 9. taM tvA vayaM pito vacobhiH // caturtha bRhatI tRtIyo dvAdazaka' ityatra lAghavAya caturnavakAzceti vAcye'lpaprayogasUcanArthaM gurusUtrakaraNamityAhuH / tathA ca sUtryate hi bhagavatA piMgalena pANinyanujena + kacinnavakAzcatvAra iti / tatra kvaciditi hi prayogAlpatvaM sUcyate / caturbhirnavakaiH pAdairyuktApi bRhatI matA // 3. tasya pathi vedhA apAya 10 // 4. iti bahucasiMhena bRhatpo nava kIrtitAH // 1. triSTubhaH paMktyadhikAraH / atra paMcapadetyuktaizcatuSpAttaM mAsma bhUt / aSTAkSarAH paMcapAdA yasyAH sA paMktirucyate / iMdro madAya vAvRdhe ityA hi soma inmahe // 2. paMktirucyata iti zeSaH / athetyadhikAre / tena virAD dazakairityAdau caturbhiH pAdairiti siddhaM bhavati / asatyasminyo'nAdezasiddhacatuSpAdatvasya paMcapadAdhikAreNa bAdhaH syAt // dazAkSaraizcaturbhistu pAdaiH paMktiryutA virAT // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyA dvAdazakau dvatIyAMtyau tathASTako / yasyAH satobRhatyeSA na tvAvAnityudAhRtiH // 5. jAgatAvityeva / dvitIyAMtyau dvAdazakau tRtIyAdyau tathASTako / yasyAH sA viparIteti nAmnoktA bahUcottamaiH // ya RSyaH zrAvayatsakhA 12 // 3 4 1 Rigv VIII, 46, 20. 21, 187, 11; Rigv. Pr. 909, where M. M. remarks that this verse is considered an anushtubh by the Sarvanukramani; all the MSS. however agree, in the sutra on I, 187, in the statement that it is anushtubh or brihati. Sayana in his quotation of the sutra omits bRhatI vA. Sutra, SS 7, 1. MSS. (W 1, I 2, I 4, P 1, P 2), not pANinIyAnujena as Weber, Ind. Stud. VIII, pp. 160 and 248. 5 Pingala, Kh.-sutra, III, 33. 6 Identical with the nine forms in Rigv. Pr. 904-912. 7 of MSS. 8 9 RigvI, 81, 1. I, 80, 1. 10 VI, 44, 8; in the sutra on this hymn (q. v.) this verse is stated to be virag or trishtubh. Rigv. Pr. (922) gives another example (VIII, 96, 4). 11_Rigv. VII, 32, 23 ; Rigv Pr. 922 has I, 84, 20 12 Rigv. VIII, 46, 12. For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org // vedArthadIpikA // 6. jAgatAvityeva / Adyau dvAdazakau pAdAvaSTako ca parau yadi / prastArapaMktiH sA proktocchraMcakhetyAdyudAhRtiH // 7. jAgatAvityeva / AdyAvaSTAkSarau pAdau tato dvAdako parau / yasyAH sAstArapaMktiH syAdAgniM tyAdyudAhRtiH // b. jAgatAvityeva / dvAdazAkSarayormadhye pAdAvaSTAkSarau yadi / yasyAH saMstArapaMktiH syAt pitubhRto na taMtumat // nanu ca / A yAhi vanasA saMheti dvipadAH zaMsati A yAhi vanasA saMhemA nu kaM badhureka iti dvipadAsUktAnIti brAhmaNasUtrAbhyAm A yAhi saMvarta upasthaM dvaipadamiti sarvAnumaNyAM ca dvipadAsUkte pitubhRta ityeSA paThyate / tatkathamiyaM catuSpadodAhriyate / ucyate / dvirdvipadA RcaH samAmanaMtIti dvayordvipadayoradhyayana ekacatvamatraiva vakSyate / tena catuSpAttvamityadoSaH // 9. jAgatAvityeva / yasyAstvaSTakayormadhye bhavetAM dvAdazAkSarau / 8. viTArapaMktiH sA proktA lagne tava zravo vayaH " // iti paMktaya uddiSTA aSTau -2 ziSTeSTapuSTidAH / bahUcAcAryasiMhena kAtyAyanamaharSiNA // 2. 9, 1. A jagatyAstriSTuva dhikAraH / traiSTubhamityanAdezASTAkSaranivRttyartha / pAdAya catvAro'nAdezAt / catvAra ekAdazakAstu pAdA yasyAH sokkA triSTubAcAryaviziSTaiH / kasya nUnaM 1 3 // yasyAdvAdazakau pAdAvatyA vekAdazAkSarau / triSTub jAgatasUktasthA socyate jagatIti vai // imaM stomamidaM sUktaM jAgataM tviyamatra ca / yasmai tvamAyajase 15 // 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saiva traiSTubhasUktasyAtriSTubityucyate yathA / yUpatraskA 10 ye vAjinam" ityetatsUktaM hi traiSTubhaM // yasyA dazAkSarau pAdau tato vai dvAdazAkSarau / soktAbhisAriNI triSTub yo vAcA vItyudAhRtiH // 71 2 Rigv. X, 18, 11; Rigv. Pr. gives X, 93, I. Rigv. X, 21, 1; netyAdisUktakaM W 1, I 4. 8 X, 172, 3; ep. Rigy. Pr. 922, note. 4 Rigv. X, 172, 1. 5 Ait. Br. V, xvii, 10 ; ep. Ait. Ar. V, 1, 2, 9. 6 X, 157, I. 7 VIII, 29, 1. 8 Asv. Sr.-sutra, VIII, vii, 24; ep. Sayana on X, 172. 9 See sutra on X, 172 and comm. SS 12, 10. Rigv. X, 140, 1. The eight forms of pankti are identical with those given in the Rigv. Pr., 913-921. Rigy. VIII, 84, 7. I, 94. I, 94, 2. This metre, in Rigy. Pr. 924, is called upagagati, a name not occurring in the Sarvanukramani. 16 I, 162, 6: in the sutra on this hymn verse 6 is said to be gagati; it is not quoted in the Rigv. Pr. Rigy. X, 23:5; Rigy. Pr. 925. 10 11 12 13 14 15 17 18 Ibid., ver. 12. For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 72 4. www.kobatirth.org // vedArthadIpikA // yasyA navAkSarau pAdau tRtIyo dazakastathA / ekAdazAkSaro Mtyazca virAdsyAnA tu sA matA // svasti na iMdro vRddhazravAH // yasyA dazAkSarAvAdyau tRtIyazca navAkSaraH / ekAdazAkSara tyo virATsyAnaiva sApi ca // dhI havamiMdra mA riSaNyaH // veti prakAravikalpArthaM // 9. ekAdazAkSarA yasyAH pAdAH syustraya AditaH / caturthazcASTakaH soktA virADUpeti bahUcaiH // tubhyaM zrataMtyabhigo zacIvaH zrutaM me mitrAvaruNA havemeti ca // nAtra kramAdara A vo ruvaNyurmitpRci tRtIyasyASTakatvadarzanAt ' / bahuvacanasya tritvAdyanekaviSayatve'pi kapiMjalAdhikaraNanyAyenAnAdeze catuSpadAzcaca iti paribhASayA caikAdazAkSarapAdatritve siddhe traya iti nyAyaprAptAnuvAdaH / zrutyanukaraNaM vA // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yasyA dvAdazakAH pAdAstrayaH kvApyasti cASTakaH / epA jyotiSmatI' triSTubuttaratra yudAhRtiH // t. yata iti saptamyarthe tasil / tata ityanukaraNe / purastAdvA madhye vopariSTAdvA yatrASTako'STAvaraH pAdastena yukto jyotiHzabdo nAma bhavet / purastAjjyotirmadhyejyotirUpariSTAjjyotirityetAH saMjJA: paiMgalespi zAstre dRSTA hi / tadyathA / purastAjjyotiH prathamena / madhyejyotirmadhyamena / uparizajjyotiraMtyena / tatra purastAjjyotirudAharaNaM vedAMtare / ime ta iMdra te vayaM ye tvArabhya carAmasIti / asmAkaM viyam ime ta iMdra te vayaM puruSTuteti pAThAjjagatyeva / madhyejyotiH / yadvA yajJaM manave saMmimikSay : 13 tAbhirA yAtaM vRSaNopa me havamiti ca / tRtIyASTakena pAdena madhyejyotirvedAMtare / tadazvinA bhiSajA rudravartanI sarakhatI vayati pezo aMtaraM / asthi majjAnaM mAsaraiH kArotareNa dadhato gavAM tvaci // 5 4 1 RigvI, 89, 6. 2 II, 11, 1; Rigy. Pr. 926. 3 Cp. Rigy. Pr. 928, which does not prescribe the order of the padas. Rigv. III, 21, 4. I, 122, 6. 6 WI alone adds this remark, which, though apparently contradicting Shadg.'s own words above (ekAdazAkSarAstraya AditaH), agrees both with the vagueness of the Rigy. Pr. and with the actual facts; ep. the third pada in I, 122, 5, and the first in V, 19, 5 ( quoted in Rigv. Pr.). Rigv. I, 122, 5. SS 3, 12. Rigv, Pr.929. 10 Pingala, III, 52-54; Ind. Stud. VIII, pp. 250, 251. 11 This verse ( = the following with a omitted) does not occur in the text of any of our recensions of the other three Vedas; it must be the reading of another Sakha. 8 9 7 12 Rigv. I, 57, 4; Sama-v. I, 15 Vag. Samh. XIX, 82. iv, 2, 4, 4. 13 VIII, 10, 2. 14 VIII, 22, 12. For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 73 iti / upariSTAjyotiH / agnineMdreNa varuNena viSNune yAdyAH / tAvAnaM mahipaM vizvadarzanaimiti ca / pUrvatra tu kramAvivakSayeha tvanesaMjJArtho'yamAraMbhaH / etadeva jJApakaM bhavatyanyatroktakramavivakSeti // ___e. catvAro'STAkSArAH pAdAH kvApyanyo dvaadshaakssrH| yasyAstu procyate nAnA sA mahAbRhatIti vai // satrApi kramo na vivkssitH| tenAdito dvAdazakotato dvAdazakaH sidhyati / tatrAdito dvAdazakaH / namovAke prasthite adhvare nraa| aMtato dvaadshkH| navAnAM navatInAmi 10. jAgata ityeva / AdyAvaSTAhArI yasyAstRtIyo dvAdazAkSaraH / punIvaSTako cetsA yavamadhyA prakIrtitA // saM mA tapaMyabhitaH // 11. Adyau dazAkSarau yasyAstrayazcASTAkSarAH pare / paMktyuttarA virATpUrvI tasyA ve nAmanI ime // dvinAmatvaM brAhmaNeSu coktidvedhopalaMbhanAt / eveMdrAgnibhyAmahAvi havyaM / iti triSTubha uddiSTA daza kAtyAyanarpiNA // 10, 1. mA prgaathaajgtydhikaarH| jAgatetyaSTAhAranivRttyarthaM / anAdeze catuSpAtvaM / yasyAH pAdAstu catvAro dvAdazAhArasaMyutAH / jagatI nAma sA proktA imaM stomabhudAhRtiH / 1 Rigy. VIII, 35, 1; Rigv. Pr. 929. Rigv.x, 140, 6. 3 Satra 7. + WI, I 4 (omits iha); pUrvakramAvivakSyAdyA tveka 12, P2; pUrvatra kramAvivakSAdyA tvekadeg PI. 6 WI; vivakSitaH 143; anyathA ukta krama veti japati 12, P2; anyatotakramaM veva jayati (sic) Pi. Cp. with this statement satra 6 and comm. (note 6). Rigy. VIII, 35, 23; Rigy. Pr. 932. Rigv. I, 191, 13. Uvata in his comm. on Rigv. Pr. (972) calls this verse a pahkti. 8 Rigy. I, 105,8; W I alone adds mUSo na ziznA (apparently to indicate that X, 33, 2 is not meant). The Rigv. Pr. (931) quotes VI, 48, 7, which in the text of the Sarvanukr. is simply called a mahabrihati. Dhe AnI ime I 2, PI, P2. 10 WI, PI; brAhmaNetu 14; ca P2, 12. 11 tasmAdvedopalaMbanAta WI, 14; uktidveSApalaMbhanAt I 2, P2 ; kRtaM vedhopalaMbhanAt PI. 12 Rigv.V, 86, 6; in Rigv. Pr. 1028 called mahasatomukha. 13 Identical with those given in Rigv. Pr. 922-31. 14 14; degmaharSiNA the rest. 15 Rigv. I, 94, I. [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 74 // vedArthadIpikA // yasyAsvaSTAkSarAH pAdAstrayo dvau dvaadshaakssrau| mahAsa tobRhatyuktA sA nAtrotakramAdaraH / A yaH panau bhAnuneti tRtIyAdyau hi jAgatau / tatra khAvityAtmIyau jAgatAvityarthaH / kutaH / prakRtatvAjagatyAH // 3. veti prkaarviklye| bhAdAvaSTAkSarau yasyAH saptako'tha pddkssaarH| dazAkSarogya navakaH sA mahApaMktirucyate // sUrya viSamA sajAmIti timraH / aSTAhArA pA yasyAH paT sA mahApaMktireva hi / ava dvake ava trikA' ubhe yadiMdra rodasI // timro' jagatyastu proktA kAtyAyanamaharpiNA // iti cchaMdAMsi saneha vyAkhyAtAni vibhaagshH| eSu cchaMdoharyayutAH saMjJA vaktuM vijRbhate // 11, 1. ayazabdo'dhikArArthaH / sUtrasaMkhyAnuvartata ityataH prAk pragAthA adhiniyaMta ityarthaH / pragAthyate saMmelyate' chaMdasA chaMda iti prgaayH|| ___2. pragAtha ityeva / bArhataH pragAya ityuktaH / Adau bRhatI tataH stobRhtii| 'chaMdoDayaM militaM vidyAt / caturtha bRhatI tRtIyo dvAdazako'yujau jAgatau sanobRhatItyukte / ayaM daza prAgAyamityAdAvayaM vAmiti bRhanI trivadhureNeti4 matobRhatItyevamAdi / bArhata iti so'syAdiritichaMdasaH pragAyiyaNa / evaM kAkubhAdiSvapi draSTavyaM // ___3. bRhatIsthAne kakup cena kAkubhaH pragAthaH / madhyamazcakakubityuktaM" / unnarA satobRhatyeva pUrvavat / vayam tvAls kAkubhaH pragAya ityAdau vayam tvA kakubham upa tvA karmanniti sanobRhatIM vidyAt // 4. pragAya ityeva / ete catvAro'TakA jAgatazca mahAbRhatyaSTinastrayaH khau ca dvau mahA ? Rigv. VI, 48, 6; Rigv. Pr. 937. ? Cp. Rigv. Pr. 937, note 3. 3 Rigv. I, I9I, I0. 4I.e. the three verses 10-12. Rigy.x, 59,9; Rigv. Pr. 935 (cp. also 975, comm.) quotes VIII, 37, 2 and VIII, 41, 1. Rigv. X, 134, 1; Rigv. Pr. 937. ' Identical with those given in Rigy. Pr.933-7. I 2, P2; chaMdo'nvaya WI, P1; chaMdasvatha I4. WI; pragAthyaMte samelyate ... pragAthA:14; pragAthyaMte saMmilati I2, P2; pragAthAMte saMmelaMve (sic) PI. 10 57, I. 11 68, 4. 12 See satra on I, 47. 18 Rigv. I, 47, 1. 14 1, 47, 2. 16 Rigv. Pr. 1003 gives four examples, not the above. 16 Pan. IV, ii, 55. 1755, 3. 18 Rigv.VIII, 21, I. 10 VIII, 21,239 Rigy. Pr. 1003 quotes this and VIII, 19, I-2. 2059,9. For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedaarthdiipikaa|| satobRhatItyukte / uttarapadavRddhizcAMdasI / anyathA mAhAbRhata iti hi prApnoti / yajJAyajJIye' mahAbAhatavAhatau pragAthAvipatra bRhagirana* iti dvau|| 5. pragAtha ityeva / bRhatI viparItA satobRhatI ca / sAbhyAM viparItotaraH pragAyo bhavati / yujau cehiparIteyuktaM / tvAvatIye viparItottaraH pragAtha ityatra nahi te zUreti dve|| 6. atra zAstre smAbhiranuSTummukhAstRcA ityukta AnuSTubhaH pragAthaH pratyetavyaH / atra cAcAnuSTub ve gAyatryAviti vidyAt / atrAnuSTup ca gAyatrI cetyanuSTubgAyatryAviti dvaMdvo mA vijJAyoti / have hyekAnuSTubekA gAyatrI syAt / A vaikonA priyamedha AdAvanuSTummukhAstRcAzcatvAra ityA vA ramityanuSTupa tuvizupmeti dve gAyatryAvityAdi / anuSTummukhAstRcA ityukta iti vacanaM gAyati hAdazAnuSTumityanuSTubekA gAyatrIdvayaM ceti mA bhUditi / atha cchaMdAMsIyupAtacaturdazacchaMdAsu gAyatryAdijagAyaMtAdyasaptavarge bhedA uktA:12 / uttarasamavarge'tijagatyAdyAtidhRtyate'kSarasaMkhyaiva na paadvishessaasNjnyaavishessaaH| pAdAzcAnukramaNyaMtarasiddhA ucyate / pAdA atijagatyAM tu trayo dvAdazakAH prau| aSTako zakkarIpAdAH savASTAkSarAstu te // atizAvarapAdau dvAvAditaH poddshaakssrii| jAgato'thASTakAvaSTipAdAH ssoddshkaastryH|| aSTako cAtyaSTipAdau jAgatau caattkaastryH| jAgatazcASTakazcAtha dhRtipAdAstu jAgatau // pAdAstrayo'STakAcAtha SoDazAkSara eva ca / aSTakazzAyAtidhRtau hau pAdau jAgatau tataH18 // trayo'STakA jAgatazca tathASTAkSarakAvapi / pUrvasaptakapAdAstu prasaMgAkhayamIritAH / 1610, 2. mAhAbAhata WI, P2; mahAbAhata PI, I23; mahAbRhata I 4. 3 Rigv. VI,48. 4 VI, 48,1-10%; Rigv. Pr. 10155 58.5. Rigv.VIII, 46. VIII, 46,11-12; Rigv. Pr. 1016, where this metre is called fattain. 8 Satra on VIII, 68. 9 Ver. I. 10 Ver. 2. ll Sutra on I, IC. 12 WI, I 4; atra atha chaMdAMsyucyamAneSu caturdazachaMdasu gAyatryAdijagatyaMte Aye saptake bhedo varge ukta P2, I 2; PI also except chaMdAMsyusIcAtve (sic) and degjagatyaMtAdyadeg. Besides these four, the Rigv. Pr. specifies 23 other pragathas; ep. sutras 1002 to 1030. 13 Padanukramani, $ 1 (MS. B). 14 B; gharAzca te PI, P2, I 2; degkSarAH smRtAH WI, I 4. 15 pAdau tu WI, I 4. 18 degzAtrAtha B. 17WI, I 4; poLazaka eva ca B; caturdazaka eva ca P2, 12; trayodazaka eva ca PI. 18 Marginal correction by the same hand in W1; jAgataH poDazAkSara all the MSS. Marginal correction by the same hand in WI; dvAvaSTako jAgatazcataSTAdhara L2 For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 // vedArthadIpikA // tatrAtijagatyAdhatidhRtyaMtodAharaNAni pradazyate / atijagatI / pra vo mahe matayo yaMtu / zakkarI / pro Svasmai purorayaM / atishvrii| sAkaM jAtaH RtunA / assttiH| trikadakeSu mahiSo yavAziraM / atyaSTiH / agniM hotAraM manye / dhRtiH / avaha iMdra dAhi zrudhI naH / atidhRtiH / sa hi zoM na mArutaM / ityetasyAM zAkalyasaMhitAyAmetAvaMti caturdaza chaMdAMsyeva saMtoti purastAJcoktAdipaMcakasya parastAcca kRtyAyutkRtyaMtasya samakasya cAnuktiriti veditavyaM / tatra ca / uktam bhayuktaM madhya pratiSThA supratiSTheti10 caturutaravRyA caturakSArAdiviMzaya hArAMtaM purastAcchaMdaHpaMcakaM parastAcchaMdaHsaptakaM tu kRtiH prakRtirAkRtivikRtiH saMkRtirabhikRtirutkRtirityazItyakSarAdi caturuttaravRyA caturadhikazatAMtaM / etAnyapi bhagavatA piMgalanAgena1 sUtryate / uktaM / saati| madhyaM / pratiSThA / su ca / catuHzatamutkRtiH / caturazcaturastyajeduAtkRteH / tAnyabhisaMvyAprebhyaH kRtiH / prakRtyA ceti / athoktAdidvAdazakasyodAharaNAni pradazyate / tatroktaM nAma chaMdaH / nUnama yetyekapadA / tathA hi caturthAraNyake sUcyate / nUnamatyekapaideti / atyuktaM / agnijyotijyotiragniriti dvipadA / madhyaM / sagnijyotiH sUryo jyotiH prajA jyotiriti tripadA / pratiSThA / agnA36 patnaviMsajUdevena tvaSTrA somaM pibeti tripadA / supratiSThA / purUtamaM purUNAM stotRNAM vivAci vAjebhivAjayatAmiti tripdaa| madhyamaH SaTzcedatinivRdgAyatrImimAM vayaM brUmaH / arafa (sic) I 4; 79918 grafa all the other MSS. The reading of all the MSS. (except the marginal corr. in W 1) gives only 72 syllables instead of 76 for atidhriti; cp. M. M., Rigv. Pr. pp. ccclviii and ccexxy. Rigv.V, 87, 1; yaMtu omitted in B; Rigv. Pr. 950 quotes VIII, 97, 13. 2 Rigv. X, 133, 1; gerai onnitted in B. 3 Rigv. II, 22,3; Rigy. Pr. gives I, 137, I. 4 Rigy. II, 22, 1; yavAziraM omitted in B. Rigv. I, 127, 1; Rigv. Pr. gives IX, 111, 1. Rigv. I, 133, 6; Tuta: omitted in B; Rigv. Pr. gives IV, I, 3. ' Rigv. I, 127,6%; here ends the quotation from the Padanukramant. WI (which however reads purastAno and parastAva); purastAnolAni / uktAdipaMcakaM noktaM purastAtkRtyAyuAkAtasya ca saptakasyAnavatiriti veditavyaM P2, I2% purastAtroktAni paMcakasya purastAvanna kRtyAdyutkRtyaMnaMtasya ca saptakasyAnavatiriti veditavyaM PI; purAstAnanoktAdi paMcakasyAnanaM kRtyAdhutkRtiparyatasya ca sanakasya cAnuktiriti veditavya I 4. 9 Cp. Ind. Stud. VIII, pp. 113, 283. 10 W 1, I 4; the intervening words are omitted in PI, P2, I 2. 11 WI, I4: maharpiNA PI, P2, I2. 12 sAti only in PI, P2, 12; sAti / sati WI, IA. 13 WI; madhyAM 14; madhyamaM PI, P2, I 2. 14 PI, P2, I 2; suvA WI; yuvA I 4; ep. Ind. Stud. VIII, 283. 1 Pingala, IV, 1-4; Ind. Stud. VIII, p. 281. 16 Rigv. VIII, 46, II. 17 Ait. Ar.V, ii, s. 18 Vag. Samh. III, 9; Sama-v. II, 1, 1, 8, 1; Sankh. Sr.-sutra, II, 9. 19 Vag. Samh. VIII, I0. 20 Rigv.VI, 45, 29. 1 Cp. comm. to $4, 5, and sutra on VI, 45. For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // uktAdi paMcakaM kaizcidvAyatrItyeva kathyate / yathA patijagatyAdi tvaticchaMdaH pravaryate // uktAdipaMcakasyoktaM kRtInAmatha vakSyate // tatra kRtiH / trizugdhoM vibhAtu me / AkRtyA manasA saha / virAjA jyotipA saha / yajJena payasA saha / brahmaNA tejasA saha / chatreNa yazasA saha / satyena tapasA saha / tasya dohamazImahi / tasya sunamazImahi / tasya bhaSkSamazImahi // prakRtiH / bhago anu prayuktAmiMdro yAtu purogavaH / yasyAH sado hvirdhaane| yUpo yasyAnumIyate / brAhmaNA yasyAmarcati / RgbhiH sAnA yjurvidH| yudhyate ysyaamRtvijH| somamiMdrAya pAtave / sA no bhUtirdakSiNAyA suzevA yajJe dadAtu sumanasyamAneti paMcAvasAnA // bhaakRtiH| taccakSurdevahitaM purastAcchukramuccarat / pazyema zaradaH zataM / jIvema zaradaH zataM / naMdAma zaradaH zataM / modAma zaradaH zataM / bhavAma zaradaH zataM / zRNavAma zaradaH zataM / prabravAma zaradaH zataM / sajItAH syAma zaradaH zataM / jyok ca sUrya dRza' iti // vikRtiH| ime somAH suraamaannH| chAgairna mepairRssbhaiH| sutAH zaSpairna tokaabhiH| lAjairmahakhaMto mdaa| mAsareNa prisskRtaaH| zukrAH pykhNto'mRtaaH| prasthitA vo mdhushrutH| tAnavinA srsvtii| iMdraH sutrAmA vRtrahA / jupaMtAM somyaM madhu / pibaMtu madaMtu vyaMtu somaM / iti dazASTAkSarAH pAdA eka ekaadshaakssrH|| saMkRtiH / devo agniH sviSTakRta / mudraviNA maMdraH kaviH / satyamanmA yajI hotaa| hotu)turAyanI yAna / agne yAndevAnayAT yAnapinaH / ye te ho| amAsata / tAM sasanuSI hotrAM devaMgamA / divi deveSu yajJamerayemaM / sviSTakRccAgne hotAbhUH / vasuvane vasudheyasya namovAke vIhIti // abhikRtiH / devo agniH khiSTakRddevAnyakSadyathAyathaM hotArAviMdramazvinA vAcA vAcaM sarasvatI agniM somaM sviSTakRta viSTa iMdraH sutrAmA savitA varuNo'bhiSagiSTo devo vanaspatiH sviSTA devA bhAjyapAH viSTo agniragninA hotA hove khiSTakRyazo na dadhadidriyamUrnamapacitiM svadhA / iti trayodaza gaaytrpaadaaH|| utkRtiH / chAgasya hA~vaSa AnnAmadya madhyato meda uddhRtaM purA dveSobhyaH purA pauruSeyyA gRbho ghastAM nUnaM ghAse annANAM yavasaprathamAnAM sumAkSarANAM zatarudriyANAmagniSvAnAnAM pIvopavasanAnAM pArzvataH zroNitaH zitAmata utsAdato aMgAdaMgAdavatAnAM karata evaMdrAgnI' jupetAM haviriti // // iti chaMdAMsi saMprocya tvathAyaM paribhASate // 12, 1. sUkta RcAM saMkhyA sUtrasaMkhyA / sA pUrvamuktAnyasyAH sUktasaMkhyAyA A adhikriyata 1 WI, I4; pravartate P2, 12; pravarNyaya'te (sic) PI. 3 Taitt. Ar. IV, xliv, 323; cp. Vag. Samh. XXXVI, 24. where the text reads hotaryaja instead of somam (all the MSS.). 6 Vag. Samh. XXI, 58. MSS.; text evAzvinA. 2 Taitt. Ar. IV, xxi, I. + vag. Samh. XXI, 42, " Taitt. Br. III, 7, 9, I. Vag. Samh. XXI, 43. For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // iti veditavyaM / Ai maryAdAyAM / vAyo vAyavyeMdrayAyavamaitrAvaruNAstucA' ityatrAgniM naveyato navetyanuvartata ityarthaH / iha yatra sUktagrahaNamasUktagatasaMkhyAyA avadhitvamadhikArazca mA bhUditi / nAdahatyetAH paramArutya iti padasaMkhyAyA nAdhikAro nApyavadhitvamiti / murUpakRnuM dazaiMdrarmiti dazasaMkhyaivAnuvartata iti siddhaM // 2. anuvartata ityanuvartate / anyasmAdRperA' prAk prakRtarpizcApyanuvartate / sa cedvAviziSTo na bhavati / vAzabdena vizeSo yaduktau vAzabdo'sti yathApyastrito veti sa ityarthaH / iMdraM vizvA avIvRdhaniyataH prAg vAyavA yAhItyAdau madhucchaMdA ityAdi nidarzanaM / avAviziSTa iti vacanaM / caMdramA ekonApayastrito veti yAviziSTastritaH / iMdraM mitraM varuNamagnimUtaya1 iti nAsyAnuvRttiriti / atha nipAtavizeSAnvayena tatparibhASate // 3. tu hi ha vai tad iti paMcabhiH zabdaiviziSTAni saMbaddhAnyUpidaivatacchaMdAMsi yathAsaMkhyaM dvitricatuHpaMcaSaTsUktabhAMji sUktAnvayavaMti bhavati / kadA narastu devarAto vAruNaM tu" gAyaMti dvAdazAnuSTubhaM viti tuzabdoklAvRpidaivatacchaMdobhirdisUktAnvayaM vidyAt / evaM hizabdayoge tritvaM / hayoge catuSkaM / vaiyoge paMcatAM / tacchabdayoge padamiti draSTavyaM / tatra bhAMjIti / bhajo viH / ata upabhAyAH20 / zau nuM // 4. svarUpeNoktA niruktA paMca navetyAdi / paMconA paMcAdhiketyAdi vizeSaNarUpeNoktA svarUpeNAnuktAniruktA saMkhyA viMzatiriti veditavyaM / ythaa| kasya paMconeti paMconaviMzatiH paMcadazeti / ravaM ca niruktazabdaH / idaM viMzatirUpasyam ityAdiSu viMzatigrahaNAni cArthavaMti bhavaMti / anyathAnuvRttisaMkhyAniruktasaMkhyAviMzatyoviSayavibhAgo'pi na jJAyeta / kiM ca / evaM cAnAdeze viMdro devatetyutaratrAnAdezagrahaNaM cArthavadbhavati / itarathAta evAniruktetyevAnuvartiSpata iti // 5. devAnAmanuktau tu jJeya iMdro devatA / tenA tuma yuMnaMtIyAdAviMdra eveti siddhaM bhavati / tushbdo'vdhaarnne| surUpakRtyU~ dazaiMdrama ityAdAvanurevaidratve siddhe maMDalAdiSvAgneyamaiMdrAdityAgneyAvaya'maiMdragrahaNaM / evamutarANyapi dazeMdragrahaNAni veditavyAni // ___Satra on I, 2. I,I. P1, 12, 143; yatra P2; ubhayatra WI. WI, 14; khyAyAM PI, P2, I 2. Satra on I, 6. 6I, 4. PI, P2, I2; mA omitted in WI, I4. Satra on I, I05. WI, I4; bAviziSTo (na PI) vAzabdena vizeSitaH yadyukto (12) vAzabdo'sti yathA atyastrito vA / trito vA bhavati sa ityarthaH PI, P2, I 2. 10 Sutra on I, II. ll I, 2. 1 I, 105. 13 I, 1o6. 14 WI; iti mAsmAnuvartata iti I 2, 14, PI; ityAdiSu kutsa eva P2. WI, I 2, 14 degnvayena paribhASate PI, P2. 16 Satra on VI, 35. In sutra I, 24. 18 I, 10. 19 Pan. III, ii, 62. 20 Pan. VII, ii, 116. 1 Cp. Pan. VII, i,72. 24 Satra on I, 24. 23 WI, I4; evaM viMzatizaraH P2, I2; evaM ca tizabdaH PI. 24 Satra on I, I13. 25 cAyavad WI, I 4. 26 12, 5. 7 satra on I, 5. 28 I, 6. 29 I, 4. 30612, 12. 31 PI, P23degdyartha 143 pavAdAWI, I2. For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 6. anAdeza ityeva / chaMdo'nuktau triSTup chaMdo bhavati / teneMdrasya paMconetyAdau chaMdo'nukkI triSTupa chaMda iti siddhaM / devarAto vAruNaM tu traiSTubham ityatrAnuktereva traiSTubhatve siddhe traiSTubhamityAdau gAmatraM prAgdhairaNyastUpIyAditi gaaytrtvaapvaadH|| ___9. anAdeza ityeva / ayaM daza prAgAtham ityatra vizeSAnuktau bRhatIsatobRhatyau bArhata ityukto bAhata eva pragAtho bhavati / tena yujaH matobRhatyo'yujo bRhatya iti siddhaM // t. hipadA viMzatyakSarAH parimANatazchaMdasto virAja iti vidyAt / yathA / pazvA daza parAzaraH zAkyo dvaipadamityAdau // ___9. yA ekapAstA dazAkSarAH parimANatazchaMdastaH pUrvavadvirAja ityeva vidyAt / yathA / aMtyaikapadeti / tadardhe viMzatyamityarthaH / atha prasaMgAvipadAbaMdhyayanakAle vizeSamAha // 10. aco'dhyayane tvadhyetAro he ve dvipade ekaikAmUcaM kRtvA samAmanaMti smaamneyuH| sadhIyIran / nAbhyAse11 / liGkA leT / pAghrAdinA zapi manAdezaH / ve dvipade yAsAM tA aco dviddhipadAH / samAmanaMtIti vacanAcchaMsanAdau na bhavaMti 14 / tena pazvA na tAyumiti dvaipadamiti zaMsane dazarcavam AsAM cAdhyayane tu paMcatvaM bhavati // ___11. samAmanaMtItyeva / ayuTvekAdazAdiSu DipadAsvatyaiva dvipadA bhavevAnyathA / yathA / vanemaikAdazetyaMtra sAdhuna gRbhurityAdi // 12. A eNTrAda aiMdrasaMzabdAprAG maMDalAdiSvAgneyaM vidyAt / ythaa| agniM nava madhucchaMdaustvamagne jAgataM vityAdiSu // 13. yasya sUktasyAMte triSTubityucyate tasya sUktasya naharne ziSTA anyA Rco jagatyo veditvyaaH| yathA / AgneyaM triSTubaMtyASTamIpoLazyau ceti // ___14. saMhitAdau tvamagne yUnA hiraNyastUpa iti hiraNyastUpasaMzabdanAtmAka chaMdo gAyatrIti vidyAt / chaMdasaH pratyayavidhAne napuMsake svArtha upasaMkhyAnamiti gAyatryeva gAyatraM / saMhitApekSamAditvaM / anyatra hiraNyastUpasyAnulaMbhAta saMhitAyAH paramaprakRtatvAca // // iti dvAdazakhaMDI24 tu paribhASA pravarNitA 25 // 1 sutra on 1, 22. 2 In shtra on I, 24. 3612 IAL 4 Satra on I, AM. EPI. P2, I 2; ityAdau WI, I 4. FII, 2. 7 Satra on I, 65. For Yaska's view of the ekapada, cp. Rigv. Pr. 993 and Ind. Stud. VIII, pp. 133, 144, foot-notes. Satra on V, 4I. 10 WI, 14 degpadAdhyayanakAle I 2, PI, P2. 11 WI, IA; nAbhyAse PI3B omitted in P2, I 2. 12 Pan. III, iv, 73; chaMdasAM liGarthe leTa P2, I 2. 13 0p. Pan. VII, iii, 78. 14 12; bhavati WI, I 4. 15 Satra on I, 65. 1 WI; nAnyA 143 nAnyA: PI, P2, I 2. 17 Satra on I, 70. 18 Ver.1. 1 saMzabdasvAt WI, 20 Sutra on I, I. 1 II, I. 22 I, 31. 23 I, 31. 24 1 4, PI, P2 ; kaMDI W1; khaMDeSu I 2. 25 WI, 14; pravartitAH PI, P2, I2. For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 80 www.kobatirth.org // vedArthadIpikA // agnimIle ityAdi khilarahitasapradazAdhikasUkta sahasrasya pratisUktamAdisUktapratijJAnamRSyAdikaM darzayitumupakramate / atra ca sUtreSvanuktaM paribhASAto gRhItavyaM / atra zAstre sarvatra navArthA jJAtavyAH / sUktAdiH / RksaMkhyA / chaMdaH / pAdaH / akSarANi / daivataM / RpenIma / gotraM ca / kvacitkatheti ca // 11. agnimiti sUktAdiH / Ile purohitaM / naveti sUktasya RksaMkhyA / madhucchaMdA ityRpenAma | vaizvAmitra iti tasya gotraM / ata iJo 'pavAdaH / RSyaN" / Adau gAyatraM prAgdhairaNyastUpIyAditi gAyatrI chaMdaH / maMDalAdiSvAgnayamaiMdrAdityagnirdevatA surUpakRttuM dazaiMTramityataH prAk / tripadA gAyatrI pAdAcASTAkSarAH / prathamaM chaMdastripadA gAyatryaMnAdeze'STAkSarAH pAdA" iti / evamuttara'cApi sarvatroktAdanyatparibhASAto grAhyaM / sUktAdireva sarvatra sthiraH / anyadvicArya / atrAgniH pUrvebhipirbhire konatvAnivRgAyatrI veditavyA / evamuttaratrApyuNigAdAve konatve nivRttvam ekAdhikye 10 bhuriktaM hyUnatve virAdatvaM dyAdhikaye " kharAdatvaM ca / tatazchaMdaH su svayameva 12 veditavyamityAcAryavamapi nAbhidadhmaH // 2. navetyeva / RSiH sa eva / chaMdaca tadeva / vAyavyaM / vAyvRtupinuSaso yat 14 / sorguNa: 15 / Saint pratyaya iti vAMtAdezaH / iMdravAyu mitrAvaruNAbhyAmaNyAdivRddhiH / devatAdvaMdve caityAnaG / ubhayatra vAyoH pratiSedha:19 1 daurghAcca varuNasya 20 / aiMdravAyavaH / maitrAvaruNaH / Rci trerUttarapadAdilopa iti saMprasAraNaM / RkpUrityaipratyayastRcaH / devatAnirdeza AgneyatvApavAdaH / evamuttaratrApi // 3. tRccA ityeva / madhucchaMdAH / gAyatraM / avaDaMDAjjAtatvAdaizvA vaizvinau / ata irniM / devatAnAnInayanapatya iti prakRtibhAva azvinaH / sarasvatyA aN sArasvataH / etA vAyvAdyAH sarasvayaMtA vAyavAyAzvineti 'sUktadvayavartitRcasamakastutyAH praugasya devatAH / praugaM nAma hotuH prAtaH sarvAnikaM dvitIyaM zastraM / etA ityetAvatsaMkhyAH saMnihitA vAsvAdaya eva syuH / vAyo saikA gAyatramuktA devatAH praNetyatraitatkramoktadevatA samakajJAnArthamidaM // 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 Introd. Cp. Pan. IV, i, 95. susthira: W1. Rigv. I, 1, 2; 9 hid W1; * SNihAdau nyUnatve I 2 (corr.); trAppAM 12 W 1, I 2 5 Ibid. SS 3, II. SS 4, I. ep. comm. on Introd. $3, 4. nAda P1, P 2, I 2, I 4. 10 ekAdhike WI, I2. 11 0dhike WI. (tatra I 2 ) ; tatra chaMda : sukhata eva P1; tatrachaMdaH sukhatrAtaM iti (sic) P2; tattachaMdomukhata eva 14. 13 P 1, P2, 12; cAryavacanadvayamapi 14, W1 (vacana corr. W1). 14 Pan. IV, ii, 31. 18 Pan. 17 Cp. Pan. VII, iii, 21. 20 Pan. VII, iii, 23. 21 Cp. 23143 15 Pan. VI, iv, 146. 16 Pan. VI, i, 79. 19Cp. Vart on Par. VI, iii, 26. VI, iii, 26. Vart. to Pan. VI, i, 37. atra jJAtatvAd P2; astadvaMdvAjjAtatvAd P1; satra dvaMdvajAtatvAda I 2; avadvaMdvAjJAtatvAda W1 22 Cp. Pan. V, iv, 74; degtyakAraH / tRca: P1, P2, I 2. 25 Cp. 24 avasthAv I 4; dRSTAv W1. (corr. to deg jAta). Pan. V, ii, 115. P 2, 1 2; asthAv P 1; 26 Pan. VI, iv, 164. 27 Satra on II, 41. 2 Cp. Pan. IV, 1, 114. * jJAtavyaM W1. 7 3 Sutra on I, 4. 8 For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 81 4. madhucchaMdAH / gAyatraM / avadhyartha maiMdrapadaminyuktaM // 6. dazetyeva / zrAdaha khadhAmanvityAdyAH paTTaco maruddevatyAH / Asu ca vI cidArujatnubhiriMdreNa saM hIyete aiyau cakArAmArutyau ca / paTsu dvitIyAcaturtho hi te| ziSTA dyH|| 10. tuzabdo dviruktabhAvIti pribhaassaasiddhN| tenedaM cottaraM ca he sUkte bhAnuSTubhe anupugchadaske / gaaytrtvaapvaadH|| 11. madhucchaMdaHsuto jetA naamrpiH|| 12. medhAtithinImarSiH kANvagotraH / ata ino'pavAda RSyaNa / AgneyaM / agne k / agnidevayaM saktaM / agninAgniH samidhyata iti pAdo agnidevtH| dvAvagnI devate yasya saH / kau dvau| nirmathya AhavanIyazca / nirmathanena prAptavyo'raNIbhyAM so'gnirinyucyate / etya hUyate yasmin sa AhavanIyaH / hu dAnAdAnayoH / adhikaraNejnIyara / so'gniriyuktaH // . 13. atra sUkta AdyAyA idhmo'gnirdevatA samiddho'gnivI / atha tanUnapAt / atha narAzaMsaH / saDaH (js)| atha bahiH / atha devIhAraH / jasadvayaM / athoSAsAnaktau / atha daivyau hotaa| etadeva vyAcaSTe pracetasAviti prakRSTajJAnabalAviti / to cAgnyAdityAvagnIvaruNau varuNAdityo vaa| atha timro devyaH / nAstisraH svayamAha sarasvatIkAbhAratyaH / sarakhatI brahmapatnI / iDA viSNupatnI pRthivItyarthaH / bharatasyAdityasya patnI bhaartii| atha tvaSTA / atha vanaspatiH / atha khaahaakRtyH| kA ratAH / vizve devAH / tathA hi brAhmaNaM / tadAhuH kA devatAH svAhAkRtaya iti vizve devA iti brUyAditi / ityevaM pratyUcam acamRcaM prati devatAH / yathAsaMkhyamanvayo hi laukikaH / ythaa| podumRgmaatNgpuNskokilklaapinH| vaktakAMtIkSaNagatikharake zaistvayA jitaaH|| iti lakSmI prati nAradastotre darzanAt / etatsUktamAnIsaMjJakaM bhavati / agrIbhirAmINAti hotA yajatyAgrIbhiriti brAhmaNasUtraviniyogasyAnvayArthamidaM // etenAnyAnyuktadaivatAni / asmiJchAstre samiddha Apriya ityAdyApramiyuktAnyanyAnyAprIsUktAnyatena sUktena pratipAditadevatAni bhavati / etatkramakaita hevatAnItyarthaH // ekAdazakAnItyAdi / asminchAstre'smAbhirAmamityuktAni sUktAni narAzaMsayuktAni tanUnapAdvarjitAnyekAdazacarcAni bhavaMti / yathA / samiddha ekAdazAmityAdAvAprazabdoklAnyatanUnapAMtIti siddheranyadvispaSTArthe / tatra tatra yuktarekAdazatvaM siddhaM parizeSAcca nArAzaMsateti // 1 Pan. IV, i, 95. 2Cp. Pan. IV, i, II4. 3 Pan. IV, ii, 33. 4 Ver. 6. "PI, P2, I 2, 143; raNija: WI, I 2 (corr.). WI, I 2 (corr.); itya PI, P2%B omitted in 14. W1; affamato P1; sfanfarto P1, P2. 8 Ait. Br. II, xiii,3-4. Ait. Br. II, iv, I. 10 Asv. Sr.-sutra, III, iin. WI; prApriya ityAdyA ityukAnya 12, I 4, PI, P2. 12 WI; rata kramadevatAnItyarthaH 143 kramakaitadeva P1; degkramake dedeg P2, I 2. 13 Sutra on II, 3. [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 82 // vedArthadIpikA // ___15. RtavyaM / vAstupitruSaso yat / RtudevatyaM / Rtavo vasaMtAdyAH / tatra devatye sUkta AveMdradevatyA / atha mArutI / atha tvASTrI / ayAgneyo / athedrI / atha maitrAvaruNI / dIrghAca varuNasya yuttrpdvRddhinissedhH| atha catamro draviNodase / etannAmakadevatAbhidhAyinyaH / draviNodasa iti tAdarthya he| athAzvinI / athAgneyI // __ iyatudevatAH sarvatra / reMdrItyArabhyAgneyIparyaMtA dvAdaza devatA etatkramakA RtudevatyayuktadevA iti veditavyAH / sarvatra caivaM bhavaMti / tatra tubhyaM pakRttavyaM tu jAgataM tu maMdakhetyatropatiSThate / sUtre ca / RtuyAjaizcaraMtIti // 17. yuvAku hi zacInAmiti trisaptake dve Rcau / ziSTA gAyatryaH / iMdrAvaruNadevatyaM // 1. atra navarcasUkta AditaH paMcoM brhmnnsptidevtyaaH| caturthyAmRcIMdrazca somazca cakArAvANaspatizca devatAtvena sthitAH / paMcamyAci dakSiNA cakArAgAhmaNaspatizca / anyAH ziSTAzcatasraH sAdasaspatyAH / sadasaspatidevatyAH / nArAzaMsI vAMyA / navamyAH sadasaspatirnarAzaMso vA devatA vikalpyate // 19. agnizca marutazca devatA asyeti // 1 // 20. abhudevAyaM // 22. saikA / ekayA sahitA viNshtiH| anirutA saMkhyA viMzatiriyuktaM / Aditazcatamro'zvidevayAH / tathA catamraH sAvitryaH / atha dve agnidevat / athaikA devInAM saMbaMdhinI12 stutitvena / sathaikeMdrANIvaruNAnyagnAyInAM / iheMdrANImityeSA timro devatAH stauti / iMdrANI varuNAnI / iMdravaruNetyAdinA striyAM puMyoge DIpAnuko / agnAyIti vRSAkappagnIti ThIpa aitvaM / atha mahI dyauriti he dyAvApRthivIdevatye / dyAvApRthivIsunAsoreti yat / atha pRthivIdevatyA pArthivI / atha par3aco viSNudevatyA vaiSNavyaH / viSNodevatANyorguNa:18 / pato devA avaMtu na19 ityugdaivI devadevatyA vaiSNavI vaa| ato devA iti daivI sUktazepaM tu vaiSNavaM // 1 Pan. IV, ii, 31. Pan. VII, iii, 23. Wi; catamro draviNodonAmakadevatAbhidhAyinyaH I 4.4 tAdarthe * WI, I 2, P2; tAdayeM Da PI; tAdarthe caturthI I 4. satra on II, 36, 37. yazapaM [zeSa tiSThate I 4. Sankh. Sr.-sutra, VII, viii, 13 Ait. Br. II, xxix, 1; Schol. Pan. VII, iii, 62; Asv. Sr.-sutra, V, viii, r. and 5. 9 P1, P2, I 2, 14; fegfa: W. 10 A marginal note in WI adds iMdrasomau ca. 11 Introd. , 12, 4. 12 dhinyA WI; a---gnidevatyau patha / devInAM devasaMbaMdhinyau / stutitvena P1; agnidevatyau / devInAM devasaMbaMdhinyau svastinatvena (sic) P2, 12; atha ve agnidevatye / atha devInAmekA I 4. 13 Ver. 12. 14 Cp. Pan. IV, i, 49. 15 Cp. Pan. IV, i, 37. 16 Ver. 13. 17 Pan. IV, ii, 32. 18 Pan. VI, iv, 146. 10 Ver. 16. For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 83 iti devatAnukramaNyAM / sApadyato devA avaMtu na iti japedapi vAnyAM vaiSNavImiti sUtrAJca vikalpaH / tatra sanyAmityanena pUrvasyA api vaiSNavItvaM sAdhyate // .' 23. pUrvatra saiketiyaJcaturadhiketi vAcye caturviMzatirityukteravizeSAnayutve vispaSTatvAccAsya lAghavArtha hi paribhApaNaM / tarhi sacatuSketi vAcyamiti ceda vaicitryameva prayojanaM / AdyA vAyudevatyA / eketi iMdvabhramanivRttyarthaM / vAyavyeMdravAyavyAviti dvaMdve'nAdezAnRtIyeMdrI hi syAt / atha De aiNdrvaayvyaaviNdrvaayudevtye| atha mitrAvaruNadevatya ekstRcH| atha marutvaguNeMdradevatya iti / kuta etada mahAvatIpastRca ityukte mahatvaguNeMdradevatya iti / marutvAsviMdro devateti vakSyamANatvAt / marudbhistahAniti gamyate / mahatvatIya iti mRG prANatyAge / mRtyoruditi maruta jhaya iti matupo vatvaM / tasau matvartha iti bhavaM / dyAvApRthivIsanAsauratyAdinA chaH / atha vaizvadeva ekastRcaH / vizvedevadevAya ityarthaH / atha pUpadevAya ekstRcH| atha zeSA AppaH / uktapaMcadazakAdanyA abdevatyAH / aMtyAdhyAgneyI / , payakhAnityardhacaMyuktA saM mAgne varcasetyemAgnidevatyetyarthaH / tatrAkhaMtaH" purauSNika / sAhitikaH kaMpa aikazrutye nAsti / parApsu me somo abravIdityAdyApazca vizvabheSajIrityaMtAnuSTup / anuSTupchaMdoyuktatyarthaH / timrazcAtyAH / anuSTubityanuvRttamanuSTubha iti vipariNamyate / ekaviMzI pratiSThA / ziSTA gaaytryH|| 24. AjIrtiH / ajIgatazabdAda mata ino'pavAda appaNi prApne bAhAditvAdim / ajIgataputro janmanA zunaHzepo nAma / zepapucchalAMgUlepu zunaH saMjJAyAM / paThyA aluk / zunaHzepaH kRtrimaH kriyayA nivRttaH / DukRta karaNe / zitaH triH1 / manityaM 1 / vaishvaamitrH| danaputratayA14 vizvAmitraputro devarAto nAma / devai rAto danaH / rA dAne / zrUyate hi / devA vA imaM mAmarAsateti sa ha devarAta iti / idaM cotaraM ca dve sUkte varuNadevatye / traiSTubhamidaM sUktaM / prAgghiraNyastUpAdyathAprAptagAyatratvApavAdaH / atra cAdo kAyI kadevatyA / kazabdAtprajApativacanAddevatANi kasyeditItva vRddhiH / aNa DIp / aNo yasyeti ceti lopaH / nanu brAhmaNe 20 sa prajApatimeva 1 WI; Apadi omitted in the other MSS.; cp. Say. on ver. I6. See sutra on I, 165. 3W1B mRtyoriti mahatva iti I4; mRtyoriti marutya iti PI; mRtyoriti marutvatya iti P2, I 2. Pan. VIII, ii, 10. Pan. I, iv, I. Cp. Pan. IV, ii, 32. 7 Ver. Ig. W1; ekazrutye nAsti 12; nAsti 14; eva nAsti P1; eva khAsya (sic) FF P2, Pan. IV, i, 95. 10 Cp. Pan. IV, 1, 114. 11 W1; kriyayA nivRttaH 143 kriyAyA nivRtaH PI; kriyAyo nivRttaH P2, I 2. 12 Pan. III, iii, 88. 13 Pan. IV, iv, 20. 14 P2, I23; yata tvaputratayA WI; yadaputratayA [43 yadatra putratayA PI, 15 devarAtaH / devadataH WI. 16 Ait. Br. VII, xvii, . 17 gheraNyastapAda WI; see sutra on I, 31; Introd. $ 12, 14. 18 Pan. IV, ii, 25. 19 Pan.VI, iv, 148. 20 kalpasUtre I 4; all except Wr omit nanu. M % For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 84 // vedArthadIpikA // prathamaM devAnAmupasasAreti prajApatidarzanAtprAjApatyeyaM bhavitumarhati kasya nUnamiti na tu kaayii| ucyate / prajAnAM patirityarthaH / ka eva tatrAyuktaH / atha dvitIyAgneyI / atha sAvitrastRco gAyatraH / abhi tvA deva savitariti tRcaH savitRdevatyo gAyatrIchaMdaskazca / gAyatra ityatra vihitatraiSTubhAvApavAdaH / asya sAvitrasya tRcasyAMtyA bhagabhaktasyatyeSA bhagadevatyA sAvitrI vaa| ziSTA daza vaarunnyH| bhavetihAsaH zrutyuktaH samyageva pravaryate / harizcaMdro ha vaidhasa ityAdi brAhmaNeritaH / rAjasUye kratAveSa zaunaHzepa iti zrutaH // 1 // zatabhAryo harizcaMdra aizvAkaH putrakAmyayA / nArardazrutaputrArthoM varuNAtmatamAnavAn // 2 // jAte putre tvAmanena yadhye harmiti coktavAn / paruNastanaye jAte nirdaze jAtadaMtake // 3 // yutadaMte punItadaMte varmabhare 10 tathA / mdhysthe| tadavastho'sAviti rAjA pratAritaH // 4 // nirvadhya sa nRpaM proce putreNAdyaiva mAM yaja / ityukto1 varuNenoce svaputraM rohitaM nRpaH15 // 5 // enaM yakSye tvayAdyeti neti so'bhyadravadanaM / vanastho rohitaH zrutvA nRpaM jAtamahodaraM // 6 // didRzuH paMcavarSeSu viprruupeNdrvaaritH| SaSTheza jIgartanAmAnaM triputraM bAdhitaM kSudhA // 7 // sAsAdyAsya zunaHzepaM madhyamaM jagRhe sutaM / gavAM zatena pitaraM purasthaM dRSTavAnnasutaH // 6 // 1 Ait. Br. VII, xvi, 3. 2 Ait. Br. VII, iii. This story is quoted from Shadg. by the Nitimaigari (N). WI, I 2; degvaya'te P1; vakSyate 1 4; degvartite P2; pravartate N. + iti brAhmaNa IritaH WI; iti kalpasUtra IritaH 14, i.e. in the Sahkh.-sutra; ep. M. M., A.S. L., P. 408 and App. zunaHzepa WI. zruteH P2, I 2. dAchutadeg WI, I 4; degdazatadeg P1; degdaHzatadeg P2, I 2; nAradoktAddhi putrArthe N. yadhyainamiti I 4, PI; yakSyenam P2, I 2. nirdeze I 4 ; nirdeze WI, C, P2, I 2; nirda" PI. 10 PI, N, 14; TAT W 1,0; qAHCT P2, I2. 11 W1; 120deg the rest. P1; rAjA I 4, P2, I 2. 13 te WI. 14 degNenAsau 14; nAtra P2, I 2. 15 dehi taM nRpaM PI, P2, I 2, 14. 16 paTuvarSeSu N. 17 saptame N. For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 85 mayA kAryamanena tvaM kuru tAteti cAbravIt / varuNo'pi nRpeNoktaH zunaHzepapazuM RtuM // 9 // rAjasUyaM so'numene tenAyaSTa ca bhUmipaH / jadAMbhiSecanIye'hni zunaHzepaniyojane // 10 // bhanyAbhAvAhozatArthI tvanIga" yuyoja taM / punarvizasanaM kartuM pitA jagrAha gozataM // 11 // yUpe baddhaH zunaHzepo jighAMsuM pitaraM ttH| Uce tiSThAhamevAnyA upadhAvAmi devatAH // 12 // sastokAdAvagniM ca savitAra bhagaM ca saH / varuNaM punarappagniM vizvAndevAnatho khalu // 13 // iMdraM ca pUrvavyApArasaMprAptastutisupriyaM / hiraNmayarayasyApi svasmai dAtArameva ca // 14 // azvinA upasaM cApi tRcAbhyAmaMtatastadA / pratiprItiyutairdevaistai,pAnmocitastadA // 15 // RtviggaNai:10 prArthito'sAvaMjaHsavamakArayan / gatarogaM harizcaMdraM yatra grAveti 11 sUktata:12 // 16 // aMjaHsavo rAjasUye prayogaH pazviSTidaudivihIna ekaH / yatojasAbhiSTavate'tra sAmA1 yaccAMjasA devatAstaM bhajate // 17 // sa pitrA prArthitaspanA tAtaM gAyisutaM gataH / putratvena gRhItazca vizvAmitreNa dhImatA // 1 // devarAta iti prokto devairdano yataH svayaM18 / danaputraviyogAdvaizvAmitraH sa kRtrimaH // 19 // 1 WI; degktaM the rest. zunaHzepaM pazuM WI, PI, I4; degzepaM pazu P2, I 2. Rtau I 4. Slokas 10 and 11 are omitted in P1, P2, I 2, 14, and N, which also omits 9. 4 atfy Wr. hamava yupadeg WI; dRSTvAsimahamevAnyA N. ' kramAda [ 2, I 2. tasmai P2, 12, IA. upasazca WI. japAnmodeg PI, P2, I 2, 14. 10 143 degNa: prA0 P1, P2, I 2; 9degW1. 11 Rigv. I, 28. 12 N quotes no further. 13 Wr omits. 14 W1; dravyAdi PI, P2, I23 degSTirityAdi 14. 15W1B bhiSTutotra somo IA, PI; bhiSTutotra so P2, I2. 16 WI; tata: the others. 17 khyAto WI. 18 PI, IA; yatastvayaM WI; tataH khayaM P2, I2. 19 WI; ofafruf t the rest. For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 86 www.kobatirth.org // vedArthadIpikA // ArpAnukramaNe coktaM kasya nUnaM zunaHzeSaH / AjIgartaH ' kRtrimastu vaizvAmitro devarAtaH // 20 // iti kRtrimaputratvaM devarAtatvameva ca / ajIgartasutatvaM ca vaizvAmitratvameva ca // 21 // zunaHzeSamaharSestu samyagatra pravarNitaM / baMdhakSayakarI pAzamocanIyaM katheritA // 22 // 25. tvamagne prathamo MgirA' ityataH prAk zunaHzepArSe veditavyaM // 27. saptabhirUnA viMzatiH / trayodazetyarthaH / gAyatre sUkte tyA trayodazI devI devadevatyA caMdasA triSTup / gAyatra ityanuvAdaH / triSTuvaMtasya sUktasya ziSTA jagatya' iti jagatItva nivRttaye / nanu / sa vizvAndevAMstuSTAva namo mahayo namo arbhakebhya ityetayarkheta " brAhmaNaMdarzanAdvaizvadevIyaM sthAna tu devI / ucyate / tatra vizva iti 10 sarvazabda iti paryAyaH / na tu vizvedevagaNo'bhipretaH // 2. paDanuSTubha Adau yasya tatsUkaM ghaDanuSTuvAdi atra madhyamasyaiDakArasya kakAraM bahUcA viduH / madhyamasyaDhakArasya 12 zhahakAraM 13 vai yathA khalu / Ike 11 mRLa 15 purokA iLA " sALhA nidarzanaM // 4 anyathA tu paDanuSTubAdi syAt / asya sUktasyAnAdeza iMdro devatA / yacciddhi gRhegRha iti dve 10 ulUkhaladevatye / ulUkhalAdaNo GISpauyaNau / pare musaladevatye / cakArAdulUkhalyau ca / tyA prajApateH prajAnAM patyurharicaMdrasya kSatriyasya stutiradhiSavaNacarmaprazaMsA vA / iyaM somasya carmaNo vAstutiH / harizcaMdraH prajApatizcairma somau ceti bRhaddevatAvidaH / tatra hi / carmAdhiSavanIyaM vA somaM vAMtyA prazaMsati" / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 W1; the others insert sa. 2 pravarttitaM P 1, P2, I 2. 5 Introd. SSSS 12, 13. 9 Satra on I, 31. * W 1; ityanuvarttate the others. tayacI omitted in W1. 8 Ait. Br. VII, xvi, 8. kalpasUtre darzanAt I 4. zvAniti hi W1. 11 madhyamasya WI; aMtarmamadhyasthadeg P1, P 2, I 2, I 4. DakArasya W1; aMtarmadhyastha DakArasya P 1, P2, I2; aMtarmadhyaDakArasya I 4. 13 hakAraM corr. to lakAraM W 1; lakAraM P1; kakAraM P2, I2; nakAraM I 4. 14 W1; iDA I 4 ; ime P1; 16W 1, I 4 ; mRDDu P 1, P 2, I 2. 10 W 1; rahA P1, P2, I 2 ; omitted Cp. Rigy. Pr. 53. 18P 1, P2, I 2; vidyAt W1; paLanuSTubAdi na syAt I 4. 17 ima P2, I 2. in I 4. 19 Vers. 5-6. 200 patiriti corron margin to pativarmasomau ceti W1; haricaMdrasya prajApateriti P1; harizcaMdrasya prajApatiriti P 2, 12; haricaMdrasya prajApatitvaM vRdeg 14. 21 MSS. of Bri. Dev., Adhyaya III, sloka 411 (M 1), 383 (M 2 and M 3). For Private And Personal Use Only 30 neyaM W1. " itye 10 fa 12 madhyamasya
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedaarthdiipikaa|| 87 ityuktaM / athainaM droNakalazamityAdinA brAhmaNena somastutitvamevAsyA lakSyate / iyaM tu devatAnukramaNIsthAM devatAmanuvadati / tatra hyevaM / prajApati harizaMdaM carma vAMtyA prazaMsati / harizcaMdrasya prajApatiriti vizeSaNaM / praskaNvaharizcaMdrAvRpI' iti nipAtataH suT praskaNvo brahmarpimA bhUditi / AdyAzcatasra iMdradevatyAH / aMtyAstimro gaaytryH|| 29. paMkveridaM paktiM / tasyedarmityaNa / AdivRddhiH // 30. asmAkaM zipriNInAmityepA pAdanivRtrisaptAkSarapAdayuktA / zaradiMdra iti triSTup / prAgghiraNyastUpagAyatratvApavAdastriSTubiti / iMdro devatA / tata AzvinastRcaH / tataH parastRca upasya upodevAyaH / gAyatrAdhikArasyAvadhiH puurnnH|| 31. jhUnA viMzatiH / aSTAdazarca / hiraNyastUpa ityapinAma / AMgiraso'yaM gotrato'nuktagotratvAt / sUktamagnidevatyaM / aMtyASTAdazI triSTup / aSTamIpoDazyau ca triSTubhau / ziSTAH paMcadaza jagatyaH / triSTuvaMtasya sUktasya ziSTA jagatya iti paribhASAtaH siddhaM // 32. paMcadazarca / triSTup / anAdeze viMdro devatA triSTup chaMda iti caMdraH / AMgiraso hiraNyastUpaH // 2 // 34. azvidevatyaM / hiraNyastUpaH / navamI triSTubatyA ca triSTup / ziSTA jgtyH|| 35. savitadevayaM saktaM / navamI jagAyAdyA ca jagatI / sAliMgoktadaivatapAdA / liMgenAbhidhAnasAmarthyenokAH pratipAditA agnimitrAvaruNarAtrisavitrAkhyA devatAH pAdeSu yasyAH saa|| 36. kaNvo nArSioraputraH / agnidevatyaM sUktaM / prAgAthaM / pragAthA bAhatA iti / Urdhva ja puNa Utaya UoM naH pAAhasa ityete he yUpadevatye // 40. brahmaNaspatidevatyaM / patyaMtAdyak // 41. varuNamitrAryamNAM stutitvena saMbaMdhIdaM sUktaM11 / madhye tRvazcaturthIdirAdityebhyaH / tAdarthya bhyaH / AdityAnAM stAvakaM // 43. rudradevatyaM / tRtIyA mitrAvaruNadevatyA / cakArAdraudrI / aMtyastRcaH somadevatyaH / somA vyaNa // 44. praskaNvo nAma kANvaH / kaNvaputraH / pragataH kaNvAditi / praskaNvaharizcaMdreti sue 1 abhyavaninAya added in P2, I 2. 2 Ait. Br. VII, xvii, I. WI; devatAnukramaNImanusarati the rest. 4 Pan. VI, i, I53. FWI; nipAtitaH the rest... The following in I 4 only. Pan. IV, iii, I20. Introd. $12, 13. Tbid. $12, 5-6. 10 Op. Pan. V, i, 128. 11 W1; fafy He the rest. 12 This is overlooked in M. M.'s Index. 13 Pan. IV, ii, 30. 14 WI; praskarAvaH 14; prazastaH P1; prazAste P2, I 2. 15 WI, I43 degzaMdratve suNa PI, P2, 12; cp. Pan.VI, i, I53. For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 88 // vedaarthdiipikaa|| nipAtyate / Adyo dRcaH / ve Rcau| RktarityakAraH / Rci beruttarapadAdilopa iti saMprasAraNavidhau trerityupalakSaNamuktA tRcayad dRcazadaM prayuMjate / yathA tRcAH pratipadanucarA dRcAH prAgAthA iti tadvadatrApyAdyo dRca iti / sa pAzvinorupamazca cakArAdagneH stAvakaH // 49. catuSkaM caturthIcaM // 50. saurya sUryadevatyaM / sUryAgasyayozche ca TyAM ceti niyamAna sUryatiSyAgastyeti yalopo na bhavati / pAdyA nava gAyatryaH / bhaanussttubhtvaapvaadH| aMtyastRco rogano rogazAMtikaraH / upaniSat / ekasmai zapava ekena vaktavyamiti guhyamupaniSadityucyate / sUtryate hi catuAraNyake / hayyevaMka ekasmai prayAditi ha smAha jAnUkaNyoM na vatse ca na tRtIya iti / upanipatsaMjJAyAmAraNyakadharmaH prApyate tarhi divAraNye'syAdhyayanaM prApnoti' / iSTamevaitAsaMgRhItaM / sUryatvAdevAsyAdhyayanaM divaiva / uktaM hi sauyANi pratipadyate sUryo no diva' ityAdau sUtre / sUtravRttau sUryatve liMgataH siddhe'pyatra sauryANIti zabdata eghAM10 divaivAdhyayanaM yathA syAditi vai kRtamiti / uttaratrApyupaniSadityuktaretadeva prayojanaM / ythaa| AdyA garbhamrAviNyupaniSadityAdi / upetya niyamayuktAya sadyata12 upadizyata ityupaniSat / nipUrvAta paDDa vizaraNagatyavasAdanevityasmAtsaMpadAditvAtkarmaNi vip / sadiraprateriti pAtvamiti jhupaniSacchabdo nirucyate / asatyupaniSatva ekaH zrotA dakSiNato niSIdevau vA bhUyAMsastu yathAvakAzaM / iti prAtizAkhye darzanAdadhyayane yathAkAmitA prApnoti na tvekasmA ekenaiva vAcyaM syAt / / ___51. savyaH / vyam saMvaraNe / sarvamAtmIyaM tejasA saMvRNotIti / pRpodarAdiH / gotrata sAMgirasaH kvaciAkathaMciditi suutrt:18| aMte dve caturdazIpaMcadazyau triSTubhau yasya sUktasya tahitriSTubaMtaM / ziSTAstrayodaza jagatyaH / anAdezAdeMdraM / atretihAsamAha / abhyadhyAditi prApne laGi zabhAvazchAMdasaH20 / tapasA yukto devatAzciMtitavAn / savya iti nAnA khayameveMdro'nyo manulyo jagati 10p. Pan.v, iv, 74. Vart. to Pan. VI, I, 37. 314; tthaa| tRvAH prtipdnucraaH| dRcAH pragAtha iti WI; yathA / tRcA prativadAnucarAH dRcAH pragAtha iti P1; yathAta cAru pratipadanucarA dRcAH pragAthA iti P2, I 2. 4 Cp. Pan. VI, iv, 14). Wi; sarvazAMtikaraH PI, I 4, P 2, I 2; dvipaMtaM mahmamardhace japecchavunivAraNaM added by I 4 only. * Ait. Ar.v, iii, 3. taharaNye divAdhyayanaM prApnoti PI, IA, P2. Asv. Sr.-sutra, VI, v, 17-18. 9 W1; forma: omitted in the rest. 10 W1; Tui omitted in the rest. ll Satra on I, IOL. 12 WI; yuktA prasajyate PI, P2, I 2, IA (upetya being omitted by I4). 13 WI, I 4; sadAditvAt P1; saMpadedAditvAt P2, I 2. 14 Pan. VIII, iii, 66. 1snigy. Pr. 830. 16 WI; yathAkAmamiti the rest.. savyaH savyanAmAppetatsaMvatsaraNa P1; sacaraNa P2, 12; savyenAye tatsaMvatsareNa I 4 18 Introd. 52, 3. 19 P1; abhyadhyAyaditi P2, I 2; abhyadhAvaditi WI. 20 laGi zabhAva: W1; laGi zaklaklAva [zanukbhAva ?] chAMdasaH PI, P2, I 2; lazi uka brAva chAMdasaH I 4. For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedaarthdiipikaa|| 89 mA bhUdityasyAMgirasaH putratvenAjAyata prAdurbhUtavAn / tathA cAsya satyasyagaMgirasatvaM samyagupapatraM // ___53. sAhitikaH kaMpa aikazrutye nAsti / upAMtyAppaMtyAsAhacaryAdaMtyA / yathA prathamayoH pUrvasavarNa iti dvitIyApi prathamA / 56. nodhA naamrssiH| gautamaH / gotamAdRSyaNa / aMte catamrastriSTubho yasya tatsUktaM catustriSTubaMtaM / 59. vaizvAnarIyaM / vaizvAnara ityagnerguNaH / vRddhAcchaH // 61. nodhAH / zrUyate hi / asmA idu pra tavase turAyeti nodhAsta ete prAtaHsavana* iti // 4 // 64. atra paribhApate / ityA poLazeMdramityata aiMdrasaMzabdanAtprAgataH paramagnidevatyaM / asatyasminsUbenAdezAdeMdraM hi syAt / paMcadazakRtva AgneyagrahaNaM kartavyaM syAt / parANi paMcadazAgneyAnItyuktI ca gurutvaM syAt / tarhi lAghavAdevaM sUtraM / ityA poLazetyatrAvadhyarthamaiMdrapadamakRtvA pazvA daza parAzaraH zAtyo dvaipadaM tadA~gneyaM taddhi taditi vAcyaM syAt / taddhi taditi paMcadazetyarthaH / satyaM / sukhapratipattaye tathA na kRtaM // 65. parAzaro nAmarSiH / zAktyaH / zaktiputraH / zaktergagAditvAda yam / anaMtarasya gotratvopacAraH / jAmadagnyaH parazurAma itivat / anyathAnaMtaratvAdRSpaNi' zAkta iti syAt / parAzarasya zaktyanaMtarApAtyatvaM purANeSu smayate hi / vasiSThasya sutaH zaktiH zakteH putraH praashrH| parAzarasya dAyAdaH.kRSNadvaipAyano muniH|| dvaipadaM dvipadAsUktaM / viMzatikA dvipadA virAja iti yuktaM / ato viMzatyadhArAzchaMdasto' virAjaH syuH / dvipidAsvRcaH samAmanaMtIyuktatvAdadhyayane dve dve dvipade ekagarbhavati / zaMsane tu yathAprApnaM / sUtryate / pazvA na tAyumiti dvaipadamiti / taditi paDityarthaH / ataH paraM SaT sUktAni dvaipadAni tuhAdisUtrataH / agnidevatyaM // 70. prayuTvaMtyA dvipadaiveti sAdhuna gRbhuriti dvipadaivAdhyayane / pUrvAstu daza! bhavaMti / iti par3a dvaipadAni sUktAni // 79. AdhastRcastraiSTubhaH / dvitIya bhauSNihaH / pUrvastRcastraiNubho madhyamasthAnAya vaidyutAgnaye 1 na tathA PI, P2, I 2. 2 Pan. VI, i, 102. Ibid. IV, ii, II4. 4 Ait. Br.VI, xviii, 4-5. Sutra on I, 80. PI, I 4 omit the rest. Cp. Pan. IV, i, Iog. WI; anaMtarasyA gotropacAra: P1; AnaMtarasya gotrApavAdaH 14; anaMtaparasya gotrApavAdaH P2; anaMtarasya gotropacAra: I2. anyathA anaMtaravA RSyaNi WI; anyathAtatvAda 143; anyathAnanApaNi P2, 12%; anyathAMnanAtvAta Pt. 10 Introd. 612, 8. 11 te corr. to "to WI; veti PI, P2, I 2, I 4 12 Introd. $ 12, 10. 13 WI, I4; he (once) PI, P2, I2. 14 Asv. Sr.-satra, VIII, xii, 24 10 Introd. 612,3. 18 Ver.6. [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 90 // vedArthadIpikA // zukhAgnaye vaa| tAdarthya ke / madhyamo thAmacchadguNo'gnirityeke / hiraNyakezo rajaso visAra iti sUtre' thAmacchadguNe'gnau viniyogadarzanAditi tadanupapanna / tatra hi dhAmacchadagnau tvaM tyA cida dhAmana" iti dve yAjyAnuvAkye' ukte hiraNyakeza iti dRcastu zuddhAgnareva / na hi dhAmacchade' yAjyAnuvAcyAdvayaM 10 vikalpyate / kiM tu tatra zuddho'gniragnivA dhAmacchaditi vikalpyate / tasmAdvaidyuta eva madhyamaH11 // AgneyAdhikArasya puurnno'vdhiH|| 80. aiMdramityAgneyAvadhyarthe / anyathAnAdezAdratvaM sidhyati // 5 // . 4. Adito'nuSTubhaH paT / ayauSNihastRcaH / atha pAMktastRcaH / atha gAyatrastRcaH / atha traiSTubhastRcaH / atha bRhtii| bhaya stobRhtii|| / 90. virATsthAna ajunI tIti / RtyakA iti haskhaprakRtibhAvo / yathA / para RNA sAporiti / aSTau piMDAkRtva Rtamagra iti gRhye // 91. paMcamIprabhRtidvAdazoM gAyatryaH / athoSNika saptadazI / cetyatheparthaH // 92. catasro jagatya bhAdau yasya taccaturjagatyAdi / SaDuSNihote yasya tatpaDuSNigaMtaM / aNtystRgho'shvidevtyH|| 93. agnizca somazca / IdagneH somavaruNayo:1 / agneH stutstomasomA" iti patvaM / dyAvApRthivItyAdinA chaH / bhAdito'nuSTubhastimaH / navamyAdyAstisro gAyatryo'STamI jagatI vA triSTubvA / yo agniyomA haviSA saparyAditi kathaM jagatItvaM / AbaikAdazapAdadvayavyUhena / asatyasmin dvAbhyAM virAdavarAjAviti akSarAdhikyAta svarAdatriSTApavaM syAta / ziSTAH paMca trissttubhH|| ___ex. kutsaH / anuktagotratvAdAMgiraso'yam / taditi paDityuktaM / atra sUkte pUrvo devA bhavatu sunvato ratha 20 iti trayaH pAdA devadevatyAH / tanno mitro varuNo mAmahaMtAmityarthaMcoM liMgenAbhidhAnasAmarthyena pratipAditamitrAdiSaDdevatyaH / yaddevatyaM vA sUktaM taddevatyo vAyamarthaH / tenAtrAgneH prAdhAnyaM mitrAdInAM nipAtabhAvenAprAdhAnyaM / aMtyo'rdharca iti vAcye tanno mitro grahaNamuttaratrApya 1 Asv. Sr.-satra, II, xiii, 7. 2 WI; degguNe ko P1; guNakAviti I 4; degchadvaiguNako P2, I 2. WI, PI; viyogadeg P2, 12; yAge dadegI 4. 4 PI, P2, I 2 ; tadupapanna WI, I 4. Rigv. VI, 2, 9. IV, 58, H. yAjyA puro nukAkye I 4. 8 WI; ukta, vikalpyate, tatra, vA omitted in the rest. SWI, PI; do P2, I 2. 10 yugahayaM WI. 11 Cp. Sayana on I, 79, introd. 12 If satras 8y and go are written without an intervening pause. 13 Pan. VI, 1, 128. 14 Rigv. II, 28, 9. 15 Asv. Grih.-sutra, I, Y, 4. 16 Pan. VI, iii, 27. 17 Pan.VIII, ii, 82. 18 Cp. Pan. IV, ii, 32. 19 Introd. $3.5. 20 Ver. 8. l Ver. 16, 3-4. 22 WI; nipAtatve na prAdhAnyaM 14; nipAtane na prAdhAnyaM PI, P2. For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 91 syaivamiti vaktuM / yaddevatyaM vetIda miti vAcye' sUktagrahaNaM cAsyaivArthasya poSAya / tena nAsatyAbhyAmityataH prAka tattatsUktadevatyo 'pyayamoM vA bhavati // 6 // 95. iMdradevadvivacanaM pragRhmamiti pragRhyatvaM / nana lAghavAya navoneti vAcyaM naikAdazati / na hyatra hayAmyekAdazetyAdivAsaMdhitaH samAkSaratvaM / satyaM / zailIyamAcAryasya sarvatraikAdazetyeveti / aupasAya / upasibhavAya prAtarAhutibhojine'gnaye zuddhAya vedaM sUktaM stAvakaM / agnaya ityauSasatvaguNavizepitatvAt / yathA pUrvo'gnaye vA madhyamAyayitra madhyamaguNavizebhitAyAgnaya iti / ayaM cAgniruttaratra guNavizepitatvAyAnuvartate 11 / tena sa pratnathA nava draviNodasa1 ityAdAvagnaya iti siddhaM bhavati / tadityuktevAnuvRttezca yAvatsayovRSIyaM zuddhAgneyatvaM ca vA bhavati / auSasAyeti / upaHzabdAgavArthe'Na // 96. draviNodastvaguNayuktAyAgnaya idaM stAvakaM zuddhAya vA // 97. agnaya ityeva / veti ca / tAdarthya ke / zuciguNAgnyarthamidaM zuddhAya vA // et. timra Rco yatra sUkte tavRcaM / tacca vaizvAnaraguNAgnidevatyaM / zuddhAya vA // 99. ekarcamidaM sUktaM / jAtavedoguNAgnidevatyaM zuddhAgnidevatyaM vA / jAtavedaHstAvakatvena bhavaM / bhave chaMdasIti yat / mArIca: kazyapa RSiH / kutaH / kazyapAmiti vakSyamANatvAt / ratajjAtavedasa ityekarcamAdiyeSAM tAnyetadAdoni sUktAnyekabhUyAMsyekarvabahutarANi dRcaM tRcaM catuDUMcaM paMcarcamityAdi sahasaca tAnyatra saMti / tAnyetAvaMtItyAha / sktshsmiti| etAsaktasahasraM kazyapArSamiti / ArSa darzanaM kazyapasya yatra tAkazyapAIM / ayaM ca kazyapo marIciputra iti vakSyate / mArIyaH kazyapa iti / khilasUktAni caitAni tvAdyai karcamadhImahe / zaunakena svayaM coktamRpyanukramaNe vidaM // pUrvAtpUrvAsahasrasya sUktAnAmekabhUyasAM / jAtavedasa ityAcaM kazyapArSasya zuzruma // iti // ___1 P1, I 4; vAcya P2, I 2; degdamapi sUkta WI. WI; pauSTyAya PI, P2, 123 pauSNAya I 4. 3 Satra on I, II6. 4 WI; prAktanasUktadevatyoppa PI, P2, I 2, I 4 (IATA I 4). This ardharka is repeated at the end of each sukta from 94 to 115, except 97, 99, and 104. Pan. I, i, II. Sutra on I, 34 8 upasAya PI, P2, I 2, WI; opasAya I 4. vizeSitvAya WI. 10 Satra on I, 79. 11 P2, I 4; zepitayAnuvartate WI; degdoSivAyAnudeg PI. 12 Satra on I, 96. 13 1, 100. 14 Pan. IV, iv, IIO. 16 See sutra on VIII, 20. 16 WI, PI; tvAyai 143; bhUtvAyai0 P2, I 2. IT I 4, Wr (corr. on margin to ityanukrama); ityanukramaNIsviyaM P2; degNI tviyaM 12; ityanukramaNestviyaM PI. 18 PI, I4; kazyA WI; kazyapArSa sa P2, I 2. ___N For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 92 // vedaarthdiipikaa|| sayovRpIyAMnA vedamadhyAsvakhilamUktagAH / Rcastu paMca lakSAH syuH saikonazatapaMcakaM // aadyNtpaadaatmityaarybhtttthsNkhyyaa| yakAdidati ca paMcapaMcAzadducyate // bhAnAyoktereva cyutatve'pi khilasya kazyapapairanekamUktadarzanena mAhAmpajJAnArtho' yamupadezaH prAsaMgikaH / itarathaikarcasUktadarzitvaM syAt // ___ 100. vApIgirA vRpAgiro nAma mahArAjasyApatyabhUtAH / RtrAzvaH / aMbarIpaH / sahadevaH / bhayamAnaH / sarAdhAH / iti paMca rAjarpayAsahadraSTAraH / atraiva sUkta etattpana iMdretyatroktAH / uktaM hyaaprssaanukrmnnyaaN| sUktaM sa yo vRpetyetat paMca vAryAgirA viduH / __niyuktA nAmadheyaiH svairapi caitattvadityUci // iti // 101. kutso nAmAMgiraso'yaM / bhAdyA garbhasrAviNI / asyA japAnmukhaM gIH savaMtItyarthaH / upaniSadityuktAryA // 105. ApyaH / apyaputraH / RppaNa / yasyeti ca / trito nAma / vetyukteH kusena vikalpo bhavati / eSa cApyastrito vAviziSTatvAduttaratrAnuvartituM neSTa: / kutsa evAnuvartate nAsatyAbhyAmata:14 praak| tritaH kUpe'vahito devAnhavata iti bitoklo kutsoktau ca saMgatatvAdvikalpaH / uktaM paapiinukrmnnyaaN| caMdramAHsUktamAptyaM ca tritaM prtivbhaavRssi| paMktizchaMdaH / aMtyA triSTup / paktimiti ziSTA jagatya ityapavAdaH18 / aSTamI mahAbRhatI yavamadhyA / catvAro'STakA jAgatazca mahAvRhatItyuktA madhye cedyavamadhyeothukletyarthaH / tena dazakazcedyavamadhyetyAcaMnyAsAM yavamadhyAnAM nivRttiH|| 107. timra Rco yasminsUkte tantRcaM // 112. AzvinamidaM sUkta / AdyaH pAdo dyAvApRthivIdevatyaH / dvitIyo'gnidevatyaH / uktaM hi devtaanukrmnnyaaN| 1 sa yo vRSA MSs. jAtavede madhyamasthalasUtragAH WI; jAtavedamadhyasvastirlasUktagAH 14; jAtavedamadhyasvapilasUktagA: P1; jAtavedamadhyAstvakhilasUktazaH P2, I 2. 30kA P2, 12. 4WI; AdyaMtavadAryarddhahatama I 4, P1; sAdyaMtaM caDAryahanaM P2, deghatam / 2. 5 degbhaTa MSS. W1; yadyekadeg P2, I 2; padhaikA P1; doghekA I 4. Ver.17. 8 P1, P2, 14; viyuktA I 2; nirutanA WI. MSS. Cp. comm. to I, 50. 10 Pan.VI, iv, 148. 11 P1; te P2, 12; ko 14. 12 kutso na P1, P2, I 2; kutseta 14. 13W1B neSTe PI, IA; va tu na nivartate P2, I 2. 14 I, 116. 15 Ver.17. 16 vA PI. 17 Cp. Nirukta, IV.6. 18 jagatyapavAdaH Mss. 19 Introl. $9, I0. For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedaarthdiipikaa|| 93 Ile dyAvApRthivyorAdhaHpAdaH parojAnaya AzvinaM tacca sUktaM // aMtye dve triSTubhau / ziSTAstrayoviMzatirjagatyaH / AMgirasaH kutsaH // 7 // ___116. dIrghatamasa RSeH putraH kkssiivaanaamrpiH| sa ushikprsuutH| aMgarAjasya yA mahiSI tasyA yA pradhAnadAsI soziGgAma / uziga vaSTeH kAMtikarmaNaH / pRssodraadiH| purA kila gaMgAyAmaMgarAjo yuvatibhiH svapatnIbhiH maha jale cikrIDa / tatsamIpaM srotasA vRddho'yo durbalo durgadho 'zakno 'yamiti patidvepiNyA bhAryayA putrairdAzca lave baddho gaMgAyAM madhye prakSiptaH sarvajJo maharSidIpatamA AjagAma / taM dRSTvAMgarAjo'pi baMdhAdunmucya sthAnaM cAsmai kalpayitvA he bhagavanaputrasya mama jyeSThamahiNyAM putrotpatniM kurviti yayAce / sa ca tatheti pratipade / atha rAjApi mahiSImuvAca / RSi gaccheti / sA cAyamRpiddhodho durbala: sugaMdhetaragaMdhAya' iti matvA rAjazca bhItAsmai khadAsI prAhiNota / sA cAMgarAjamahipyA preritA sarvajJena dIrghatamasA dAsIti jJAtvA maMtrapUtajalAbhipikA mahAtejakhinyUpipalyabhUt / sa tasyAM kakSIvaMtamutpAdayAmAsa / sa evArthaH samAnAyate / kakSIvaMta ya auzina iti tadetadAha / uzikprasUta iti // AzvinaM vai / idamAdIni paMca sUktAnyazvidevatyAni / tuhyAdisUce vaizabdaH paMcetyartha ityuktaM // 120. azvidevatyaM / kakSAvAn / adha svapnasya nirvida ityaMtyA duHsvapnanAzinI duHsvapnajanitadoSaduHkhaM nAzayati pariharatItyarthaH / atrAdyA gAyatrI tripadA / dvitIyA kakubuNika / tRtIyAcaturthI dve krameNa kaaviraannnssttruupyau| paMcamI tanuzirA / SaSThyapdArairuNika / SaSTyUgaSTAviMzatyakSarasaMkhyayoNistvaM saMpAdanIyaM na tu pAdabhedAt / atha saptamI vyUhena viSTAra bRhatI / athASTamI kRtiranuSTup / atha navamI virAT / atha dazamyAdyAstistro gAyatryaH1 / [Adito ve gaaytryau| atha dve anuSTubhau / bhayoNihau / dRcA iti pnggtaaH| athavA vidvAMsAvihura ityepoSNika / nanu ca / caturvizatigIyatryaSTAviMzatirUpiNagitti lakSaNamuktaM / tatkiM vidvAMsAvihara ityasya gAyatrItvamuSNinaM vocyate / iyaM hi pNcviNshtykssraa| kiM ca / janAdhikenaikeneti sUtre bhuriggAyatryudAharaNaM caipetyuktaM / ucyte| brAhmaNadvayadarzanAdevamuktaM / vyUhena caakssrsNpttiH| sarvazrutidarzI hyymaacaaryH| AsAM tRtIyAditisRNAM 1 Ile dyAvApRthivI AdhaH pAdaH paro gnayaH AMzvinaM caiva sUktaM PI, P2, I 2; ILe dyAvApRthivI pUrvacintaye dyAvApRthivyorAdyaH pAdaH paro'gnaye AzvinaM tacca sUktaM W1; ILe dyAvApRghivI yu AdyaH pAdaH paro gnaM yaH (sic) I 4, omitting the rest. durgharo Wr. durijAsato PI, P2, I 2, I 4. 4 WI; jagAma PI, P2, I 2, I 4. W 1; vRddhau janya iti P2; vRddho'dho durbalaH janya iti I 2 ; vRddho dho'janya iti 1 4, PI. WI; durgadhataragaMdhAdayaH 14, P2, I 2. WI; bhItvA I 4; bhAcA PI, P2, I 2. 8 lA WI; degbhikSitA 12; bhyuditA P1; degbhyutA 14; bhyukSitA P2. 9 Rigv. I, 18, I. 10 P2, I 2, IA; the whole of the comm. on this hymn is omitted in Pi. 11 Introd. $ 3, 4, and comm. For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 94 // vedArthadIpikA // tAnanukrAmaMta evodAhariyAma' iti vacanAtkAvirADAdivizeSaNa eva vAcye pUrvavikalpena gAyatrAnuSTubhauSNihA dvacA iti vacanaM sAmAnyasaMjJAvijJAtA adRSTa phala pradA iti vahuM] // 2 121. paMcadaza / iMdro vA vizve devA vA tatra devatAH / vetyanAdezasiddhaMdratvArtha nAzvinavikalyAthai / AzvinaM vA iti paMcasUkkAnvayasya pUrvatraiva pUrNatvAnivRttau hi tau // 8 // 122. A vo ruvaNyumitti viraadduupe| pra vazceti vizvedevAnukarpaNaM cakAreNa na kRtaM / vetyanuvRtimI bhUditi // 125. rAjJAM ca dAnastutaya' iti vanayasya rAjatvaM / tasyeMdrasakhasya dAnaM prastUyate kkssiivtaa| upa haraMti siMdhava iti he jagAyau // __ 126. itizabda Adyarthe / dAnena tuSTaH kakSIvAna bhAvayavyaM svanayaM paMcabhigbhistuSTAva / bhAvayavya iti vanaya evocyate tatputratvAt / yathA / A rudrAsa iti rudraputrA marutaH / upa mA zyAvAH khanayena danA' iti darzanAt / ayameva hi tatra sUkte siMdhAvadhi kSiyato bhAvyasyeti prastutaH / lAghavAya tamastauditi vAcye bhAvayavyaM tuSTAvagrahaNamanukramaNyaMtarAnukaraNaM / tathaiva RkSIvAngrahaNaM / prakRtatvAtasyaiva hi kartRtvaM siddhaM bhavati / te ca bhAvayavyaromazayoMrdai patyoIyApatyoH saMvAdaH sarasavAkyaprabaMdha:10 / romazeti vanayabhAryAyA hi nAma / yA tenocyate sA devateti saMvAdeSu sarvatra vaktRpratisaMbaMdhinordevatAtvamiti / yasya vAkyaM sa Rpiriti vanoranayorevapitvaM // / 127. divodAsasya rAjJaH putro daivodaasiH| parucchepo naamrpiH| pArucchepaM paruccheparAjarSi dRSTaM sarva prAgvedipada 13 ityasmAdAtyaSTam atyaSTicchaMdasA vyAptaM / tatra pArucchepe'tidhRtiH psstthii| pArucchepamAtyaSTamityasminnasatyanAdeze triSTuptvaM syAt / bahuza uktau ca gurutvaM syAt / sarvamityasati pra su sapta maitrAvaruNaM tvaMye liMgoktadevatye aMtyA triSTubiti ziSTAnAM jagatItvaM syAt // 129. sssstthiiNddevtyaa| iMdordaivatANyogaNo ddiip| praprA vo asme svayazobhiriti he atishkjhryo| aSTeH sarvato'ktivAdityeka iti na DIpa / aMtyeMdra yAhItyAdi pararUpaM / samidhAgniM duvasyateyU pu bravANi ta1 iti sUtre darzanAt // 132. yuvaM tamiMdrAparvatetyardharca iMdrAparvatadevatyaH / iMdrazca parvatazceti devatAdvaMdve" cetyAnaG / aNyAdivRddhiH / uttarapadavRddhina18 cchaMdovadbhAvAt // 1 Introd. $3,8. The comm. enclosed in brackets is that of WI, corresponding to the various reading in the text of that MS. It will appear that the only practical difference in the two readings is that verse 2 is stated in W 1 to be ushnih or gayatri. 3 See sutra on I, 116. Introd. $ 2, 23. 5 Cp. Sayana on Rigv. I, 125, 1; Sankh. Sr.-satra, XVI, xi,. Rigv.V,57, I. I, 126,3. 8 Ver. I. Cp. comm. on III, 43. 10 WI, PI; pratibaMdhaH 14; saMbaMdha: P2, I2. 11 Introd. 52,5. 12 Introd. $ 2,4. 13 Satra on I, 140. 14 I, 136. 15 Referring to the Sandhi between sutras 120 and 130. 16 Asv. Sr.-satra, II, viii, T. 17 Pan. VI, iii, 26. 18 WI, 143 For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 95 133. Adau triSTubekA / atha tisro'nuSTubhaH / atha gAyatrI / avarmaha iMdretIyaM dhRtiH / aMtyAyaSTiH / prathamAtikrame hetvabhAvAdAdAviti vispaSTarthe // 135. caturthyAdyA aSTamyaMtAH paMcaMdradevatyAH / cakArAdvAyavyazca / upAMtye saptamyaSTamyASTI / ziSTA atyaSTayaH | Aditastisro'tyA ca zuddhavAyavyAH // 136. aMtyeSThIsapramyau svasAmarthya pratipAditadevatAyukte / saptamI triSTup / ziSTA atyaSTayaH / pAruccheSaM sarvamAtyaSTamityatra sarvagrahaNAnAtra ziSTAnAM jagatvamAzaMkanIyaM // 9 // 137. paSTyakSarAtizakkarI / tasyedamaMNyuttarapadavRddhizchAMdasI // 13. caturnRcaM / saMkhyAyA atizadaMtAyAH kan // 139. AdyA vaizvadevI / atha maitrAvaruNI / atha tisro'zvidevatyAH / aiMTrI SaSThI / saptamyAgneyI / aSTamI mArutI / navampaiMdrAgnI / dazamI bArhaspatyA | ekAdazI vaizvadevI / tyA triSTup / paMcamI bRhatI / anyA atyaSTayaH // etatsUkkaM vaizvadevaM / tarhi maitrAvaruNyAdivArhaspatyAMtaH pratyRcaM devatAnirdezaH kimarthamityAzaMkya parihAratvena' purastAccaibhirvaizvadevam' agnirukye manurvaivasvato vaizvadevaM heti ca procyamAnavaizvadevazabdasyArthamAha // _anyA sAmanyadevatAsaMbaMdhinInAmapyRcAM sUktaprayoge sUktarUpaviniyoge satyanyatrApyevaM vaizvadevattvaM veditavyaM / sUktabhedaprayoga RgrUpaviniyoge yalliMgaM viniyuktAyA Rco'rthena yatpratipAditaM sA tasyA devatA / ata aibhiragne duva iti vaizvadevamiti sUcitaM / sUktaviniyoge' vaizvadevamidaM / atraiva vi zvebhiH somyaM madhviti yo'jyetyRgrUpaviniyoge'syA agnidevatAtvaM bhavati / yathA badhureka 12 iti dvipadAsUktAnItyaca vaizvadevatvaM / asyA eva babhrurityanukramaNyAmRgrUpe viniyoge " somadevatyaM / aibhirvezvadevamityAdita evAsminnarthe vAcye'pyatra vacanaM bahudevatAsaMbhavAdanukramaNyaMta rAnukaraNAce 17 cetyAhu: 18 / atyaSTyadhikAro nivRttaH // 2 padavRddhirna P1; ubhayapadavRddhiz chaMdovadbhAvAt P2, I in the text; W 1 has a caret mark below the & 1 This is overlooked by M. M. in his Index. iii, 120. 6 Sutra on I, 14. 4 9 W1; Pan. IV, Pan. V, i, 22. 5 P 1, P 2, I 2, I 4 ; zaMkyAhA parihAratvena W 1. 7 VIII, 27. 8 Asv. Sr.-sutra, VIII, x, 5. vaizvadevamiti sUkte ca vihite sUktaviniyoge somadevatyaM the rest; all that intervenes between sUktaviniyoge ' and viniyoge " being omitted by them. 10 Rigv. I, 14, 10. 11 Asv. 12 Rigv. VIII, 29. 16 WI; Sr. sutra, V, x, 10. 14 asyA eva sa babhrudeg W1. bahanyadevatA sAhacaryAd P 2, I 2. 18 W 1; cetyAha P 1, P 2, 12, 1 4. Of all the MSS. only I 4 has deg parvata Shadg. must have read aiMdrAparvato. 2 Sutra on I, 127. 13 Asv. Sr.-sutra, VIII, vii, 24. bahudevatAsatvAdda 14; bahUnyadevatA sahAbAda P1; 17 W1; I 4; degnukramaNyanukaraNaM P1, P2, I 2. For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 96 // vedArthadIpikA // 140. dIrghatamA nAmaucathya ucayaputraH / anaMtarApAye gotravAropAda gargAdi yam / zAkyaH praashrH| pArAzaryo vyAsaH / jAmadagnyo rAma iti / ucathyAdRSyaMdhe paNa vA / dvitriSTupaMtaM tu / dve triSTubhAvaMte yayoH sUktayoste ime idaM cotaraM ca / triSTubdazamI kA po| ziSTA jagatya itypvaadH| ziSTA daza nityaM jgtyH|| ___142. ratenAnyAnyuknadevatAnItyuktavAda imAdhA devatAH / iMdradevatyA trayodazI / nArAzaMsatanUnapAyuktamidaM sUktamApriya ityukteH / Aprazabdoktau hi tanUnapAhaje // ___143. tuhyAdisUtreNa tu ve tat paDiti tu tadivyaSTa / idamAdInyaSTasUktAnyagnidevAyAni / aSTAviti vAvye lAghavAya tu tadityuktaM / jhAkSaratve same'pi mAtrAdhikyAt / tu taditi hi mAtrAH sArdhAstimaH / aSTeti catasaH / aSTAviti pNc| kiNc| tu tadityasatyAgneyAnIti syAt / tacca guru|| 155. atrAditastisra reyaH / cakArAdveSaNavyazca / uttarastuco vaiSNava eva // 15. Uditi pragRhyatvaM // 162. anenotareNa ca sUktenAzvamedhiko'zvaH stUyate / kutH| paDiMzatirasya vaMkraya iti yA mA no mitra ityAvapeta tamavasthitamupAkaraNAya yadakaMda ityekAdazabhiH stotIti ca sUtre darzanAta // 164. dvipaMcAzat / ve paMcAzacca / vibhASA catvAriMzatprabhRtau sarvepAmityAtvaM vikalpyate / palyA stutiH stavo yasminnetAmUktamalpastavaM / anyeSvasavalpastutivizeSastuzabdena dyotyate na dvitvaM / sasyAdibhirayogAt / atra sUkte prAyeNa bAhulyena saMzayotthApanapraznaprativAkyAni saMni / saMzaya utthApyate yena tAsaMzayotthApanam acikivAJcikitupa ityAdi / praznaH / pRcchAmi tvA paramaMtaM pRthivyA ityAdi / prativAkyaM / iyaM vediH paro aMtaH pRthivyA ityAdi / jJAnamokSAkSAraprazaMsA ca prAyeNAsti / jJAnamoThAkSarANAM prazaMsA cAtra kvacidastItyarthaH / tatra jJAnaprazaMsA / ya I cakAra na so asyatyAdi / mokSo brahmasAkSAtkAraH / tasya prazaMsA / apazyaM gopAmityAdi / akSaraM brahma na dharatIti / dhAraH sarvANi bhUtAni kUTastho'dhAra ucyte| . akSaraM brahma paramiti1 gItopanipacchuteH1 // tasya prazaMsA hA suparNetyAdi / paMcapAdaM pitaraM sAkaMjAnAM saptapamAhuryagAyatre adhi23 ayaM sa ucathya MSS.; ucaya marg. corr. by the same hand in WI. For uktha read ucatha in the Gana gargAdi (Bohtlingk's Pan., vol. ii). WI only; anaMtarA ....rAma iti omitted in all the rest. 4 WI; ucathyAduppaNa PI, P2, 12; RSpaNa I4. 6 Paribhasha to I, 13. dhuktadevatyAH WI. Cp. Paribhasha to I, I3. 8 Introd. $ 12, 3. Asv. Sr.-satra, x, viii, T. 10 Rigy. I, 163. 11 Asv. Sr.-sutra,x,viii,5. - Pan.VI, iii,49. 13 Ver. 6. It Ver. 34. 16 Ver. 35. 18 Ver. 32. 17 Ver. 31. 18 WI, IB paramam PI, P2,12. 19 Bhagavadgita, VIII, 3, which reads paramama. 20 Ver. 20. 21 Ver. I2. 22 Ver. I5. 23 Ver. 23. For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 97 ziMke yena gau:1 saptAgabhI bhuvanasya reto gaurImimAya salilAnIti jagatyaH / ziSTAstriSTubhaH / etadaMtaM / gaurImimAya salilAni takSatItyetadaMtaM vaizvadevamiti / zrUyate yAraNyake / asya vAmasya palitasya hoturiti vaiyadevaM bahurUpaM bahurUpaM vA etadaharetasyAhno rUpaM gaurImimAya salilAnItyetadaMtamiti sUtryate / vaizvadevAnividdhAnAdasya vAmasya palitasya hoturiti salilasya dairghatamasa ekctvaariNshtmiti| atha tasyAH samudrA ityAdinA vyAcakSANo devatA darzayati / adhi vikSaraMti // itizabdo vetyarthe / samudrA ityuktA vAcaH / vAco jas / Apo'kSaraM / tataH charatyacharamityakSarazabdenApa ucyaMta ityarthaH / tenAdyo'rdha) vaagdevtyH| dvitIyo'bdevatyaH / sA tasyA1 ityAdika prastArapaMktiH / zakamayaM dhUmamArAdapazyamityardharcena zakadhUmaH / zakadhUma ityucyate / ukSANaM pRzcimapacaMtetyarcena soma ityucyate / tena zakamayamityasyA RcaH zakadhUmasomo devate / trayaH kezina tatyacAgniH sUryo vAyuzca kezina ityuktAH / etenAsyA devatA agniH sUryo vAyuzcetyeva siddhe punaH kezina iti vacanamepAM kezisaMjJArtha / saMjJA caikacarcA: kezina ityAdyarthI / catvAri vAgvAca iti catvAri vAkparimitetyemA vAcaM stauti / tAdarse ke / tenaipA vAgdevatyA / iMdraM mitraM sauryo / iMdraM mitraM varuNamagnimAhuH kRSNaM niyAnamityete sUryadevAye / dvAdazeti saMvatsarasaMsthaM / dvAdaza pradhayazcakramekamityanayA saMvatsarAmA saMyasthitaH kalyaH kAlarUpacakreNa varNyate 18 / saMstha iti / Atazyopasarga1 iti / yaste sarakhatyai / yaste stanaH zazaya ityanayA sarasvatI stUyate / tAdarse ke| yajJena sAdhyebhyaH / yajJena yajJamayajaMta devA itpanayA sAdhyAH stUyate / pUrvavatsAdhyebhyastAdarthe / parAnuSTupa saurI / samAnametadudakamityeSAnuSTup sUryadevatyA / parjanyAgnidevatA vA / parjanyAgnizca parjanyAgnI tau devate yasyA sA vA / aMtyA sarasvate sUryAya vaa| divyaM suparNamityeSA sarakhaMtaM devaM stauti sUryaM vA / tAdarthya udvayaM / tatrAnuktacchaMdaskAH shissttaactushctvaariNshbissttubhH|| 165. saMvAdaH / keSAM / agasyeMdramarutAM / saMvAdaH saMbhUyabhASaNaM / tatra tRtIyApaMcamIsaptamInavamyo mahatAM vAkyaM / trayodazyAdyAstisro'gastyasya vAkyaM / ziSTA yuja AdyA caikAdazI ceMdrasya vAkyaM / saMvAdeSu ca sarveSu sa RSiryasya vAkyaM tat / mastavepu ya RSidevatA sa evocyate // 1 Ver. 29. Ver. 36. Ver. 4I. 4WI only has the intervening words; I 4 reads simply vaizvadevamityArabhya; P2, I 2 degdevaM cArabhya; PI devazcArabhya. FAit. Ar. I, 1, 3, 7-8. PI, P2, 14; sUtre I 2; omitted in Wr. Ait. Ar.v, iii, 2,14 8 Ver. 42. P2, I2, 143; atizabdo PI; dharatIti adhizabdo WI. 10 Ver. 42. 11 Ver. 43. 12 Ver. 13 kaizinaM WI. 14 Ver. 45. 15 Vers. 46-7. 10 Ver. 48. IT W1; saMvatsarAtmanA samakRtaH kAla[:] cakrarUpeNa PI, P2, I2; samAkRta kAlacakrarUpeNa IA. 18 WI, I4; vartya te P1; vartate P2. I 2. 19 Pan. III, i, 136. 20 Ver. 49. 21 Ver. . 22 Ver. 51. 23 saivocyate PI, P2,I2, IA; saiva ucyate wr. [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 98 // vedArthadIpikA // tena vAkyena yaH pratipAdyate sa syA~devatA / tatreti devatAnukramaNyupadezAt / yA tenocyate sA devateti svayamuktezAgasyeMdramarutAM sarveSAM devatAtve prApta mAha marutvAstviMdro devateti / marudbhistahAniMdro devatAsya sUktasya / tRtIyAdItyayuguktirAdhAyA mA bhUditi / ekAdazI cetyuktavAnmarutAM vAkyamasyA mA bhUditi / tuzabdo vizeSArthaH / guNAddhi para zrUyate / marudagastyadevatAnivRttirUpazca vizeSaH / triSTup chaMdaH / yasya vAkyaM sa apiriti paribhASayA pUrvoktadevatAnukramaNyA ca vaktAra eva sarvatrarSayaH // 11 // 166. agasyo nAma maitrAvaNiH / kutaH / vakSyamANAvAt / athAgastyasya gotraM vaktumicchati / yajJArye dIkSaNIyeSTiM kRtvA sthitayoH / urvazIM / uruNA sRSTA / pazU vyAptau vyAnizAtra sRssttiruupaa| pRSodarAdiH / badaryAzramavAsinA bhagavatA nArAyaNena samAdhibhedArthamiMdrapreSitApsarasAM krIDArthamAtmIyorupradezAmRSTA hi setItihAsavida AhuH / apsarasaM svargalokavArayopitaM yadRcchayAgatAM dRSTvA sabhAyAmavalokya sthitayo retaH zukra yAsatIvarAkhyajalApAre kuMbhe'patat / tataH kubhAnmahAghaTAdagastyavasiSThAvajAyetAM prAdurabhUtAM / hayejAyIryasUkte tu kathaiSA saMpracakSyate / tenAgasyasya maitrAvarUNicaM siddha / tathA saptamamaMDalasya draSTurvesiSThasya prasaMgAnmaitrAvarUNitvaM siddhaM // 169. dvitIyA virAD dazakacatuSTayayuktA // 170. yajamAnenAgasyarSiNeMne haviSIdrAya nirune havipi marutAmarthe marujya ityarthaH / udyate hotamutkSine satIdrAgastyayoH saMvAdaH / iMdraparidevanAtacchamanArthIgastyavAkyarUpaH / taduktaM nirute / agasya iMdrAya havirnirUpya marubhyaH saMpraditsAMcakAra sa iMdra ratya pridevyaaNcve| na nUnamastino zva iti / reMdraH / iMdradevatyaH / iMdravAkyasyAgasyadevatAnivRttyarthamidaM / atha viSAdazAMtaye kayA zubhIyamabhUt / zrUyate hi / yAkayA zubhIyametena ha vA iMdro'gasyo marutaste samajAnateti // atra saMvAda sAdhA tRtIyA ceMdrasya vAkyaM / caturthIdrasya vAgastyasya vA / prAdau bRhatI timro anuSTubhaH / anukteraMtyA triSTup / agaspaH khavAsa RSiH / iMdrazca svavAkye / sarvatra ceMdro devatA // 171. aMtyAzvatamro mahAvadiMdradevatyA mahAvAsviMdro devateti darzanAt prAyeNeMdre maruta" iti c| Adito ve mArutyau // 15. idamAdidve sUkte bhAnuSTubhe te ca triSTubate / bhAnuSTubhaM vitti ziSTA jagatya ityapavAdaH1 / 1 yena WI. 20mitted by PI, P2, I 2, I 4. 3 P1; sA syA Wr; zasyA 143B zaMsyAda P2, I 2. 4 Introd. 52,57 ep. Ind. Stud. vol. i, p. II6. WI; marUdagasyadevatAtvaM mA bhUnivRttirUpazca the rest. Introd. $ 2, 4. 4, P2, I 2; vamiti PI; vanumitihAsayati Wr. Cp. Naigh. II, I8. deg Rigv. x, 95. 10 Cp. VII, 33. 11 Nirukta, I, 5. 12 Ibid. Naigama, I, 6. 13 Rigv. I, 165.' 14 Ait. Br.V, xvi, 14 15 WI, PI, I43 zrAdyA tRtIyA caturthI iMdrasya vAkyaM agasyasyetyanyAH P2, I 2; caturthyAmiMdro vAgasyo vA I 3. 16 See satra on I, 16g. in Introd. 52, 22. 18 Introd. $12, 13%3 jagatyapavAda: MSS. For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedaarthdiipikaa|| 99 bhAdyA skaMdhogrIvI / dvitIyo dvAdazaka itare trayo'STakAH / taduriti vyUhena repheNa tRtiiysyaattaakssaartvN|| 179. jAyApatyoH / jAyAyAH patyuzca / kyoH / lopAmudrAyA agasyasya ca / saMvAdamAcaM dRcadvayaM saMpanaratiprayojanaM / aMtevAsI / agasyaziyo brahmacArI zrutvAMtyaM hRcamapazyat / tatazcAdyo hRcojgasyabhAryAyA lopAmudrAyAH / dvitIyo'gastyasya / tRtIyo brahmacAriNaH / ratirdevatA / sA hi SaTsUcyate // 1t9. idamAdiDhe sUkte gAyatrachaMdaske / zrAdyAnuSTugI / tRtIyA paMcamI SaSThI saptamyekAdazI tthaa| anuSTubhastu paMcaitA bRhatpatyApi vA bhavet // bhannastutiH / annamasya devatetyarthaH // __1tt. sAmIsUktasya devatA atra / 191. upanipadityuklA / amRNasaurya / ApastRNAni sUryazca devatAH kIrtitAH / pANasUryamiti prApta unnarapadavRddhizcAMdasI / vipazaMkAvAn / zaMkA bhayaM / zaMkA vitarkabhayayoriti nighaMTuH / viSabhIto'gasyaH prAbravIt / uccairuccAraNaM kRtavAn / vipadopanivRttyarthe / na kevalamadarzadeva / dazamyAdyAstisro mahApaMktayaH / atha trayodazI mhaabRhtii| catvAro'STakA jAgatazca mahAbRhatItyuktaM / iti paMcamo dvAdazakaH / zrAdyAnAM catuNI pAdAnAmaSTAkSaratvaM vyUhena / ziSTA dvAdazAnuSTubhaH / cetyayetyarthaH // // zarcinAM maMDalaM tu samAptaM prathamaM viti // 2. dvitIyaM maMDalaM vyAkhyAtuM taduparjanmavivakSayetihAsamAha / AMgirasakule zunahotraputro bhUtvA yajJe'surairgRhIto muktaH / pazcAdiMdreNoknagRtsamadanAmA bhRgukule zaunakaH zunakaputro'bhavat sa dvitIyaM maMDalamapazyat / zaunakenApIdamuktamRpyanukramaNe hi / tvamagne tu10 gRtsamadaH zaunako bhRgutAM gataH / zaunahotraH prakRtyA tu sa AMgirasa ucyate // vyAkhyAteyaM kathA pUrva zaunakAcAryavarNane" // etacca sUtramagasyApavAdasya gRtsamadasmaivarNitvAya // 1Cp. comm. on Introd. 57, 3. 2 Cp. comm. on Introd. 57, 9. Cp. comm. on I, 142. 4 Cp. comm. on 1,50. 614; & the rest. W1; amRNadeg the rest. Not in Yaska's Nighantu. 8 See Introd. $ 9,9. iMdaNa mocitaH marg. corr. by the same hand in WI. 10 tvamagna iti PI, P2, I 2, I4; tvamagne WI (no particle). II At the beginning of Shadg.'s Introd. quoted by M. M., A.S. L., pp. 230-9. 0 For Private And Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 // vedArpadIpikA // 1. maMDalAdiSvAgneyamaiMdrAdityA zrudhIhavIyAdagnirdevatA // 3. Apramiti vacanAtsanarAzaMsaM tanUnapAdvarjitamidaM / ekAdazakAni tu nArAzaMsAnyAprazadoklAnyatanUnapAMtIti jhukkaM / saptamI jagatI / ziSTAstriSTubhaH // 4. somAhutirbhArgavo bhRguvaMzya idamAdIni catvAri sUktAni dadarza // 11. saikA viNshtiH| reMdramityAgneyanivRttyartha / virATsthAnAchaMdaskaM / aMtyaikAdazI triSTup / Rte vinaa| useram vyAyayAcchaMdovadbhAvAcchaMda eva ca / anyArAdityUteyoge' paMcamI sUyate khalu // 20. sa no yuveMdra ityepA virADUpA // 22. aSTyAdi / aSTirAdiH prathamA yasmiMstat / atizAcaraM / atizayarIchaMdaskaM / uttarapadavRddhiraNi chaaNdsii| caturthyaSTiratizakkarI vA / vyUhanASTitvaM / zrutidarzanAdvikalpaH // ___23. brAhmaNaspatyaM ha / idamAdIni catvAri sUktAni brahmaNaspatidevatyAni / tatra bRhaspate devanidA ityAdi dRSTabRhaspatizabdAbRhaspatidevatyAH // 14 // 24. aMtyA triSTub dvAdazI ca triSTup / mA dvAdazoMdradevAyA brahmaNaspatidevatyA ca // 27. gRtsamadaH kUrmoM nAmedamAdipu tripu vAzabdena gRtsamadena saha vikalpyate / ayaM tu vAviziSTatvAdannaratrAnuvartita naSTaH / gatsamada iSTa eva11 // 30. paSThoMdrAsomadevatyA / devatAdvaMdve cetyAnA / ubhayapadavRddhiH / sarasvati tvamasmAniti sarasvatidevatyo'rdharcaH / yo naH sanutya ityeSA bRhaspatistavaH / taM vaH zamityeSA maarutii|| __32. dyAvApRthivyaikA / AdyA dyaavaapRthiviidevtyaa| tatraikazabdaH prathamaparyAyaH / eke'lpaprANA eko gotra" iti yayA / yathA ya eka ivavyazcarpaNInAmiti / dve dvitIyAtRtIye iMdradevatye tvaSTudevatye vA / tataH siddhe'pyekA dve iti padadvayaM dvaMdvazaMkAnivRtyartha / tadanyatareNa siddhaM cedanukrama ____1 Introd. 512, 12. Rigv. II, II. See satra on I, I3. 4 Paribhasha to I, 13. 12, P2; paSThIprabhRti SaD jagatyaH / Adau paMca triSTubhaH PI, I 4, W1; a marg. note by the same hand in W I says : SaSThyAdi jagatyau iti kecita supAThaH / saptamI jagatItyanye / paThyAdi jagatya iti tu ciMtyaH / ep. Aufrecht, note on this hymn in his Index. " WI; vA the rest. WI; anyArAditarate iti PI, P2, I 2, I4; ep. Pin. II iii, 29. paMcamI sUcyate omitted in all but WI. The words sa no virADUpA are omitted in the text and there is no comm. in PI, P2, I 2; no comm. in I 4. 10 Ver. 8. 11 P2 reads upAMtyA duHsvapnanAzinI in the text, but has no comment, nor have P I, I4; yo me rAjaniti duHkhananAzinI 13. 12 Pan.VI, iii, 26. 13 Ver. 8a. 14 Ver. 9. 15 Ver. II. 16 Cp. Schol. on Pan. I, i, 9. 17 Pan. IV, i, 93. 18 nigv. VI, 22, I. For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ION // vedArthadIpikA // NyaMtarAnukaraNaM / ve dve raakaasiniivaalyoH| RcAviti shepH| caturthIpaMcamyau raakaastutiH| SaSThIsaptamyau sinIvAlpAH stutiH / aMtyA guNgvaadissdddevtyaa|| 33. anAdimokSAMtaphalaprasijhai tuSTo muni[smdaabhidhaanH| triSTupachaMdaHpaMcadazarcakena bhipatamaM rudramastaunmahAtmA // 1 // AtepitIyaM yadi rudrasUktaM marudgaNaH kIryate dviH kimatra / trayodazyAmAdyamaMtre ca rudraH sarvatra vA mArute stUyate kiM // 2 // nipAtabhAjo maruto na cAtra prAyeNeMdre marutaH sUtradRSTeH / naitada rudro marutAM yatpitAsInipAtabhAjo marutastato'tra // 3 // nipAtabhAG mArute na tu rudraH prAyeNeMdretyAdi sUtraM ca tatra / iMdreNa sakhyAtizayAdanuktaM teSAM ca tasyApi ca sakhyametat // 4 // haniSyaMta vRtramanye pureMdraM hitvA jahurmaruto'vardhayastaM / prAyeNeMdretyAdisUtre'pi vAcyaM raudre ceti khalu kiM tatra noktaM // 5 // prAyagraho bahulAthai yato'tra tasmAdeMdre bahuzo yoga epaaN| bhaneMdreSu tvalpazo yoga epAmityeSo'rtho veditavyo hi tatra // 6 // kathaM hyabhUnmahatAM vai pitRtvaM jagadgurodevadevasya zaMbhoH / yathA rudro marutAM vai pitAsItayetihAsaH pratidaya te'tra // 7 // zatakratorasugarervadhArtha ditistu garbha labhate sma bhartuH / zuzrUpamANaH kila tAmacaMdro mAyAvidAmagraNI raMbhadazIM // 4 // prakIrNakezI ca diti prasuptAmAlakSya banI hmaNumAtrarUpaH / pravizya kujhiM prabibheda garbha mA roda rodeti vadaMstu garbha // 9 // bhityA garbha nirgate vai maheMdre prabudhyA sA roditi smaartruupaa| atrAMtare tvaMtarikSe tadAsIjagajanitrI jhakhilezapatnI // 10 // vRSaMdramAruhya girIMdraputrI sureNdrvNdairbhivNdymaanaa| nadyAhRtaH paMkajakuMDalAyehAreNa saMbhUpitasarvadehA // 11 // saMsAravRkSasya kuThArakeNa zazAMkacUDAmaNimaMDitena / __1 WI, PI; ta] P2, I 2; pitarikaM 14. * PI, WI, I4; anyaiH P2, I4. sureMdra WI. 4 WI, I4; hityA P1; hatvA P2, I2. WI, P1; vardhayaMste P2, I 2 ; vRddhayaste 14. 614; rudre ceti PI; rudraM ceti P2; raudre vai khalu WI. 'pratidayate'dhunA W1; pradayate'dhunA (--); pradayate only, PI, P2, I 2. P2, 12, 14; kezIruditi W1; kezI ruditi PI. WI; avekSya P1; mevekSya 143 mevaikSya P2, I2. 10 W 13 buddhA the rest. 11 bhUjadeg WI. For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 102 www.kobatirth.org // vedArthadIpikA // devena sArdhaM surasiddhasaMdhaiH strINAM gaNaizrApyabhipUjyamAnA 2 // 12 // garbhasya mAtuzca tadA nAdaM zuzrAva cAkAzagatA yadRcchayA / surAMganAnAmavalokya vRMdaM kRpAparA sAtha haraM yayAce // 13 // vajreNa bhinnAni tu yAni devakhaMDAni garbhasya tanUni cApi / saptAtmake samakabhedane na bahUni khaMDAni bahUni saMti // 14 // ekaikameSAM labhatAM zarIraM madarthametatkriyatAM maheza / syuzcaiva sarve taruNAH sadaiva khalaMkRtAstava putrA bhavaMtu // 15 // mA roda vAdAnmRtiyogato vAkhyAtAzca loke marutazca nAnA / sakhyaM ca tairastu surezvarasya sureratulyaM niyataM ' maheza // 16 // jyeSThatA nApi kaniSThataiSAM veSo vayacaiva samAnameSAM " / ghRNatvaM vyaktamevaM tava syAnmayi prIticAtulA vai maheza // 17 // pAdAdikezAMtamalaMkRtAzca bhavatvete sarvametanmamAstu / tatheti devaH pratipannavAkyo devyA yathoktaM pracakAra sarva // 18 // ityaM tu siddhaM marutAM pitRtvaM jagadgurordevadevasya zaMbho: / athApare varNayatItihAsaM yathA rudro marutAM vai pitAsIt // 19 // imAM hi' gorUpadharAM tu' pRzniM vRpo'tha bhUtvA ramayanmahezaH / ajIjananmarutaH pRzciputrA rudrasya putrA api te babhUvuH // 20 // raudreSu 10 sUkteSvatha mAruteSu kathAdvayaM zrUyate tatra tatra // 35. aponapriyaM / aponapAMnamRbhyAM ghaH / cha ca pAcchandasyAponatRbhAvaH pratyayasaMniyogena hi nipAtyate // 36. idamAdiDe sUkte Rtudevatye jagatIchaMdaske ca / RtudevatAH sarva tretyukteriMdrAdimitrAvaruNAMtAH pad pratyRcaM devatAH // 15 // tu -- tu the rest. 1, 15. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 31. RtavyaM / tatra draviNodasazcatasraH / azvinoH paMcamI / agneH sssstthii| iMdrAvara nyaM tadvAdazakasya pratisUktamRtavyatvaprAptau satyAM sAmarthyAdvayoH sUtrayordvAdazasvRkSu nivezaH / aiMdrIyAdidevatAzabdAnAmRganvayitvadarzanAt / ardharcapAdAnvayazca durghaTaH / tathA ca sUtrakAro'pi / RRtuyAjeSu dvAdazeti sUtrayati / tubhyaM hinvAno vasiSTha gA apa iti dvAdazeti // / apAMnapAddevatyaM / varuNavAcino'pAna 1 W1; strIgaNaizca the rest. 20 sevyamAnA W 1. 3 MSS.; hypermetric by one syllable (identical in scansion with the last pada of ver. 7 in the var. lect. of W 1). 4 rUpANi P1, P2, I 2. 6 W1; mahezvarasya sureva tulyaM marutAM the rest. 6 veSe vayasyeva I 4. samAnataiSAM P1. 8 W 1; yuktam the rest. 9 fz-fz W1; 12 Sutra on 11 Pan. IV, ii, 27-8. 10 raudreyasUktedhvadeg W1. 13 Asv. Sr.-sutra, VIII, i, 8. For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedaarthdiipikaa|| 103 40. somapauSNaM / devatAdvaMdvAdubhayapadavRddhau prAptAyAM pUrvapadavRddhabhAvazcAMdasaH / aMtyo'rdharcaH somApUSNoraditezca // 41. ekaviMzatiH / uklA devatAH praugeNa / vAyuriMdravAyU mitrAvaruNAvazvinAviMdro vizve devAH sarasvatIti praugadevatAH sapta krameNa devatA bhavaMtItyarthaH / tatrAdyadevatAyAstRcabhAvAMpavAdamAha / Aye tu tRce dravAyavIti / tuzabdo vishessaarthH| Adye tRce vAyudevatye prApne'yaM vizeSaH / Adito ve vAyudevAye / tRtiiydrvaayvii| mitrAvaruNAdisarakhatyaMtA: paMca devatA ayaM vAM mitrAvaruNetyAdipaMcatacabhAja eva / ityaSTAdaza gatAH / tyastaco dyAvApathivIdevatyo havirdhAnAkhya ekadevatyo vaa| pretAM yajJasya zaMbhuvetyAdi brAhmaNe sUtre cobhayatra viniyogo dRzyate / pretAM yajJasya zaMbhuveti dyAvApRthivIyamiti pretAM yajJasyati tRcaM dyAvApRthivIyamanvAha / tadAhuryaddhavidhAnAbhyAmityAdi ca / abhi tvA deva savitaH pretAM yajJasya zaMbhuvA'yaM devAya janmana' iti tRcA1 iti dyaavaapRthivyaaH| yuje vAM brahma pUrye namobhiH1 pretAM yajJasya zaMbhuvA yame iva yatamAne yadaitamiti havidhInayoriti / atra tRtIyaH pAdo'gniM ca havyavAhanamityagnidevatyo vA / tatrAMvitame nadItama iti sArakhate tRce SaSThe chaMdovizeSamAha / Adito'nuSTubhau tRtIyA bRhatI cetyarthaH // nanvevaM kamAna vyaakhyaayte| Adyo dRco vAyavyaH / tRtIyAdyAzcatasra iMdravAyudevatyAH / atha mitrAvaruNAvazvinAviMdro vizve devA iti catasro devatAstRcabhAnaH / saptamatRvasya devatAMtaradRSTatvAtsarakhatIti nivartatAmiti / ucyate / vAyo ye te sahasriNa iti praurmiti. brAhmaNaM vyAcadANena sUtrakAraNedravAyvorekarcatvasya sArakhatatRcasaMbhavasya cAtra darzitvAt tathA hi sUtryate / vAyo ye te sahasriNa iti dve tIvrAH somAsa A gahItyekobhA devA divispaizeti / zukrasyAdya gavAzira ityekA'yaM vAM mitrAvaruNeti paMca tRcA gArsamadaM praugamityetadAyakSAta ityeSa hi tRcabhAgbhyaH samabhyaH praugadevatAbhyastRcaM prayacchannayaM vAM mitrAvaruNeti paMca tucA iti mitrAvaruNAdisarasvatyaMtebhyazcata aSTAdazyaMtAna paMca tucAndattvevAtmaikIya hi vAyave labaika bhyAM dvAbhyAmiMdravAyubhyAM ca tIvA iti vAyavyAmubhetyeMdravAyavyau / ca yathAkramaM dadAti / maMtre liMga23 cetyevamanustRtaM bhavati // 1 This comment in Wr only. See satra on I, 3. tRcatvoktAva WI. 4 Ver. 4. B Ver. I9. Ait. Br.V, xvii, 9. Ibid. I, xxix, 3-4. Rigv. I, 24, 3. I, 20, I. 10 Asv. Sr.-sutra, VIII, ix,s. 11 Rigv.x, 13, I. 12x, 13, 2. 13 Asv. Sr.-shtra, IV, ix, 4. 14 Ver. 16. 1 WI; saptamastucaH yaddevatAMtarAvaSTavyatvAt sarasvatI nivartatAmiti PI, P2, I 2. 16 Ait. Br. IV, xxxi, 6. 17 There is a lacuna in Wr between ucyate and vAyo. 18 Rigv. I, 23, I. 19 Ibid. ver. 3. 20 Asv. Sr.-shtra, VII, vi, 2-3. 2l WI; degsarasvatyaMtA: PI, P2, I 2, I 4, all of which omit the rest of the comm. on this hymn. 22 W I, which is corrupt in this passage, reads : tRcAM datvA iva AtsA ekabhAve hi vAyavai tabbaika bhyAM vAryemiMdravAyubhyAM ca tIvrA iti vAyavyATubhayatyadravAyavyau (sic). 23 liMge WI. For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 // vedArthadIpikA // 43. tucamityeva / dvitIyAtizacaryaSTivI / kanikradadityAdisUktadvayasya devatAmAha / etAbhyAM pradakSiNit kanikradadityetAbhyAM sUktAbhyAmRpitsamado'dhvani mArge vAzyamAnaM (vA" zabde / divAdi / anudAneta) zakutaM kapiMjalAkhyaM pakSirUpiNamidraM tuSTAva / astauditi lAghavena vAcye tuSTAvetyupadezaprAyabhijJAnArthe / uktaM hi vRhaddevatAyAM vyaktaM / stutiM tu punarevecchaviMdro bhUtvA kapiMjalaH / RSejiMgamiporAzAM vavAzAsthAya dakSiNAM // sa tamArpaNa saMprekSya cakSuSA pazirUpiNaM / etAbhyAmabhituSTAva sUktAbhyAM tu kanikradat // iti / etAnyAmiti yogavibhAgena bhagavAnapImAM kathAmasUcayat / sUktadvayaM svaspayanamityAhuvraavAdinaH / tathA ca sUtryate gRhye / vayasAmamanojJA vAcaH zrutvA kanidajanuSaM prabruvANa iti sUkte japediti // // gArsamadaM dvitIyaM maMDalaM samAnaM // 3. atha tRtIyamaMDale' satyapavAde svayamRpitvamanubhavato vizvAmitrasya gotrvivkssyetihaasmaah| ipIrathasutastvAsIkuziko nAma nAmataH / iMdratulpaH suto me syAditIcchanakarotapaH // 1 // brahmacarya tu caratastasmAdiMdro'bhyajAyata / mAsamo'nyo na caiva syAdahamevAsya putratAM // 2 // gacchAmi samyagevaM syAditi matvA zatakratuH / sa gAthI nAma kuzikAdiSIrathasutAdabhUta // 3 // iMdrarUpAhAthinastu vizvAmitro'pi jasivAn / tRtIyaM maMDalamidaM tapasA so'tha dRSTavAn // 4 // ipIrathAdvAhAditvAdi / gAthina itINaMtAdaN / kutaH / tasmAnnata iti vAnukteH / gASizabdAdaNi gAthividayoti prkRtibhaavH|| 1. agniH / maMDalAdiSvAgneyamaidrAditi // hai. idhmAdikhAhAkRtyaMtA AmIdevatAH // 5-6. ityAgneyayoH / pratyagniH pra kArava ityagnidevatyayoH sUktayoranyAsAmapi devatAnAM 1 M 1-3; vAcA saMsthAya WI; vavAza sthApya P1; prAya [prAppa] 14; yayAze darpaNa (sic) P2. tatra sa tamUpiH prekSya WI. parAbhyAma M 1-3. 4 mapi W. Bri. Dev. IV, 501-2 (M 2-3), 470-1, Mr. Asv. Grihya-sutra, III. x. O. TWITtIyaM maMDalaM darzino the rest. Cp. M. M., vol. ii, p. x]. 9 WI; gatvA the rest. 10 tha Wr. 11 Pan. VI, iv, 165. 12 Introd. $12, 12. For Private And Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 105 dyAvApRthivyAdevapitRmitrAkhyAnAM nipAto'bhyAgatabhojanabhAktraM dRzyata upalakSyate / uktaM hi bRhddevtaayaaN| Dhe sagnaya' uttare tvasya sUkte / dyAvApRthivyau tu nipAtabhAjAvApo'tha devAH pitarazca mitraH // iti // 16 // 1. yUpaH stUyate / paThyAdyAbhirbahavo yUpAH stUyaMte / kimarthamidaM paThamAdyAbhirbahava iti / yUpastutaireva siddhAvAyUpadevatAtvasya SaSThyAdeviniyogo yUpaikAdazinyAM naikayUpa iti / yatraikataMtre bahavo sapazavo'tyaM paridhAya saMstuyAdanabhihiMkRtya yAnvo naro devayaMto nimimyuriti paibhiH paMcabhirveti sUtroktaprayogavizeSadarzanArthe / aMtyA vrazcinI / adhikaraNe nyuT / yatra sthANau yUpo vRkNaH sa sthANuH stUyate / devatANyAdivRdyabhAvazcchAMdasaH / kopa / aSTamI vaizvadevI vA yaupI vA // ___13-14. idamAdidve sUkte RSabho dadarza sa ca vaizvAmitraH / vakSyati / RSabhasto vaizvAmitrAviti // 15. utkIlo' nAma kAtyaH / katagotraH / gargAdibhyo yan / ayamidamAdidve sUkte sapazyat // 19. gAyI nAmAyaM kauzika idamAdIni catvAri sUktAni dadarza // 20. dvitIyAdyAstisa aagneyyH| prathamapaMcamyo vishvedevtye|| 21. AdyAcaturthI triSTubhau / dvitIyAtritIye anuSTubhau / paMcamI virADUpA satobRhatI ca / ekAdazinastrayo'STakazca virATraMpati lakSaNAbhAve'pi zrutidarzanAdvirADUpetyuktaM / sarvazrutidarzI hyayamAcAryaH / epA hi lakSaNataH satobRhatyeva / ayujau jAgatau satobRhatIti / chaMdonukramaNyAmapi satobRhatyepA / tathA coktaM / satovRhatyau tatra dve12 ojiSThaM te daza kSipa // iti // 22. purIppebhyaH / purIpyanAmakAgnInAmarthAya / purIppasaMjJakA agnayo devatA ityarthaH / purISamiti cayanasyAbhidhAnaM / bhavArthe yata / 23. bharatagotre devazravA devvaatshcetyubhaavRssii|| 25. virAT chaMdaH / upAMtyAgna iMdrazcetyecaMdrAgnidevatyA / AnaG / aNyAdivRddhiH / neMdrasya parasyeti nonnarapadavRddhiH / bhAdguNa:10 / ziSTA AgneyyaH / 1 Agneye M 1-3. tvatra M 1-3. dyAvApRthivyA upasyau nipAtAyau nipAtabhAjAviti P2, I 2; dyAvApRthivyAvupaso nipAtA M 1-3. Bri. Dev. IV, 504 (M 2-3). 0 W 1; guregard the rest. Asv. Sr.-sdtra, III, i, 10-11. ?W1; yaqa: P2, I 2; yUpo vRkSaH 14; rUpo vRvikNaH (sic) PI. Satra on IX, 7I. deg Pr and P2 read kAtyotkolastu in the text. 10 Introd. $ 9, 6. 11 Ibid. 68, 4. 12 MS. of Khando'nukramani; satobRhatyAvatra WI; satobRhatyau ta - - - PI; sanobRhatyata: P2, I 2; satobRhatyaMta (lacuna) I 4. 13 Rigy. II, 23, 3. 1 WI adds timraH. 1 Pan. VII, iii, 22. 16 Ibid. VI, i, 87. [III.4.] For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 106 // vedArthadIpikA // 26. pAdhau tRcau jAgatau / prathamasya vaizvAnaro'gnirdevatA / dvitIyasya mAruto'gniH / ziSTAstriSTubhaH / agnirasmIti dRcasyAgniH paraM brahma vA / navamyA upAdhyAyastutiH / samamIvarjasya sUktasya vizvAmitra RSiH / saptamyA brahmavAkyatvAdyasya vAkyamiti' nyAyena brahmarSiH // 29. paMcamyuttvigdevatyA vA // 17 // 30. aiMdramiti maMDalAdiSvAgneyamaidrAdityapavAdaH // 31. aiSorathiH kuzikaH / sa hekSAMcakre vizvAmitra ityAdi / abhi taSTeva dIdhayA manISAmityAdi brAhmaNazrunidarzanAdadhikRta eva gAyiputro vizvAmitro vA / sarvatra zrutimUlatve'ppatra zrutiriti pratyakSazrutiriti vaktuM / eveti paunarvacayIyako vAviziSTatvAdasyonnaratra nivRttimA bhUditi / mAMDaliko hyayaM / uktaM caapiinukrmnnyaaN| kuzikaM zAsadityAhurvizvAmitraM' yathAzruti // iti // 33. utitIvizvAmitrasya nadIbhiH saha saMvAdo'smin sUkte prtipaadyte| tatra saMvAde caturthI SaSThyaSTamI dazamI ceti catamro nadInAM vAkyaM / ziSTA vizvAmitrasya / SaSThyAM saptamyAM caMdraH stUyate / SaSTIsaptamyosviMdrastutiriti paThyAM vizvAmitradevatvaM saptamyAM nadIdevatvaM ca mA bhUditi / / ___36. upAMtyAM dazamI ghora AMgiraso'pazyat / sA ca dazamyak zasyamAnA yajJeSu nidehetsarvamiti hi zrUyate zrutiSu / uktaM caapaanukrmnnyaaN| gekAsme pra yaMdhIti ghorasyAMgirasasya tu10 / nirdahecchasyamAneti zrUyate sA na zasyate // iti / sUyate'cchAvAkazastre / imAmU vityupotamAmuddharetsarvatreti / sarvatra zraute karmaNItyarthaH / sApi nirdahediti zrutidarzanAdevaM jhuddhAraM vidadhAti / zasyamAneti vizeSaNaM gRhye jAtakarmaNyaMsAbhimarza iMdra zreSThAni draviNAni dheA~sne pra yaMdhi maghavanISinniti cetyaMtra nirdaho nAstIti vaktuM / na yatrAMsAbhimarzanaM zaMsatIti coditaM // 3. prjaaptinaamrssiH| sa vaizvAmitro vAcyo vA / vAco'patyaM vaa| vAGmatipitRmatAmiti16 nnyH| dvau vA tau / vAcyavaizvAmitra prajApatI sahApazyetAM vA / na vaiko'pi / enayormadhya eko'pi nApazyaditi vA / atra pakSe gAthiputro vizvAmitra RSiH / uktaM cApa nukrmnnyaaN| 1 Introd. $ 2, 4. Ait. Br. VI, xviii, 2. WI; degri-tyakSazrudeg PI; degti tyakSazru I4; degrityakSarazudeg P2, I2. 4WI; atra mUlamiti vaktuM the rest. Wi; paunavAciko P2, 12; paunavecaniko P I, I 4. WI; degtaranideg the rest. tro the rest. W1; degzruteriti the rest. 9 WI; agasmai the rest. 10 WI; giraso'pazyat I 4, P2, I 2 ; deggirasyat PI. 11 Asv. Sr.-satra, V, xvi, 2. 12 WI; devatpadvAraM vidadhAti PI, P2, I 2; anyatraitAmRcaM vidadhAti I 4. 1 Rigv. II, xxi, 6. 14 Asv. Grihya-satra, I, xv, 3. 15 Vart. on Pan. IV, i, 85. For Private And Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // I07 imaM trINyabhitaSTIyaM vaizvAmitraH prajApatiH / vAcyaH prajApativA sa caturthamubhayona vA // iti / tatremaM maha' ityAdi trINi sUktAni caturthamabhitaSTIyamityarthaH // 51. AditastRco jAgataH / aMtyAstimro gAyatryaH / madhye paT trissttubhH|| 52. Aditaznatamro gAyatryaH / SaSThI jagatI / shissttaastrissttubhH|| 53. sacatuSkopanuktirvaicitryAya / AbeMdrApArvatadevatyA / paMcadazyAdive vAce sasarpa / samarparI nAma vAka / tAdarthe re| sasarparIDace prAhuritihAsaM purAvidaH / saudAsanRpayajJe vai vasiSThAtmanazaktinA // 1 // vizvAmitrasyAbhibhUtaM balaM vAka ca smNttH| ghAsiSThenAbhibhUtaH sa havAsIdacca gASijaH // 2 // tasmai bAyIM tu sauroM vA nAnA vAcaM sasarparIM / sUryavezmana AhRtya da?10 jamadagnayaH // 3 // kuzikAnAM tataH11 sA vAgamati 1 tAmapAnudata 1 / upa preteti kuzikAna vizvAmitro'nvayojayat // 4 // labhA vAcaM ca hRSTAtmA jamadagnInapUjayat / sasaparIriti dvAbhyAmRgbhyAM vAcaM stuvansvayaM // 5 // iti / atha catamro rayAMgastutayaH / rathAMgAni rathAvayavA ityarthaH / aMtyAzcatasro'bhizApArthAH / abhizApo'priyazaMzanamartho yAsAM tAH / tAzca vasiSThadvepiNyo18 nAma / prayojanaM zaunakopadeze ca / W1; fawaifta: the rest. ?W1. 3 Rigv. III, 54. , qua est W1. WI; vAkya I 45 vAk sa P2, 12; ca omitted in PI. WI, P1; yavAsIdatha P2, 12; bhUtazza satyavAcIda gAdhijaH (sic) I 4. The preceding three lines are adapted from Bri. Dev. 517: sudAsazca mahAyajJe zaktinA gAthisUnave / nigRhItaM balAJcetaH so'vaasiidhicetnH|| The following three slokas are quoted from the BD. (518-20); tasyA M 1-3. sUryadhayAdiha M 1-3. 10 daduste M 1-3. 11 WI, M 1.3; mati I 4; matiM PI, P2, I 2. 12 WI, M 1-35 sA vAgAmati I 43 sA ghAmamatiM PI, P2, I 2. 1 WI, PI; tAmupAnudana P2, I 2,143 apAhanata MI-3. *upati cAsyA M3; upeti cAkhyAM M 1-2. 13 PI, I 43; nvavojayata WI; tvayojayat P2, 128 bubodhayata M 1-3. 16 tAnapInpratyapUjayata M I-3. 17 Cp. Ind. Stud. vol. i, pp. II9-20. 18 Cp. BD. 522: parAzcatamro yAstatra pasiSThadveSiNyaH smRtAH / vizvAmitreNa yAH proktA abhizApA iti smRtaaH|| PA For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 108 // vedArthadIpikA // vasiSThadveSiNaH paThannityAdi / tAzca na vasiSThAH zRvaMti / liGo laT / yadi zRNuyuH ziraH zatadhA bhidyeta / tathA bRhaddevatAyAM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zatadhA bhidyate mUrdhA kItitena zrutena vA / teSAM bAlAH pramIyaMte tasmAttAstu na kIrtayet // iti // 54. prajApatirRSiH / sa cAbhitaSTIyasUkte pratipAditagotradvayaH / vaizvAmitro vAcyo veti / nanu ca kvacitkathaMciditi siddherukkagotra ityetana vaktavyaM / vaktavyamavazyaM / kiM / niyamArthe / nAsatsama prajApatiH parameSThI bhAvavRttaM tviti parameSThiguNasya' vakSyamANasya prajApatervaizvAmitratvaM vAcyatvaM va mA bhUdayamevoktagotro yathA syAditi // 62. mitrAvaruNadevatyastRco jamadagnyApa vaizvAmitro vA / Arya iti tasyedarbhay / jamadagnirRrSirvetyarthaH / jamadagnyArthaM iti vacanaM devatAbhrAMtinivRttyartha // // tRtIyaM maMDalaM samAptaM // athAsatyapavAde caturthamaMDale vAmadevasyarthitvAyAha 10 vAmadevo gautamazcaturthe maMDalamapazyat // 4,1. AdyASTiH / catuHSaSTyakSarA jhrdhcii| dvitIyAtijagatI DipaMcAzadakSarA / tRtIyA dhRtirdvisaptatyakSarA tryardhacI / caturthyAdyAH samadaza triSTubhaH / upAdhA dvitIyAdyAzcatasro varuNadevatyAzca vA / agnivaruNadevatyAH zuddhAgnidevatyA vetyartha: 11 / purastAcca parastAcca SoDaza zuddhAgnidevatyA eva / maMDalAdiSvAgneyadrAditi yuktaM // 3. agniH / saMtrAdyA vo rAjAnamityeSA yajurvede 'gnaye rudravata 12 ityArabhya darzanAdrudraguNAgnidevatyA / asmAkaM tu bahucAnAmiyaM zuddhAgnidevatyA / agnereva vizeSaNaM rudra iti / rorUyamANatvAdra iti nirvacanamiti nairuktAH / yuddheSu zatrUn rodayaMtItyaitihAsikAH 15 / sAmavede 10 tviyaM bhagavato rudrasyaiva pratipAdikA / saiSA raudrI saMhiteti sAmagAH samAmanaMti / tatra hIyamanyathAsnAyate 18 | 2 1 3 Rigvidhana, II, iv, 2. W 1, P 1; kIrtitA ca P2, 12; kIrtanena I 4, M 2; atafat M 1; kIrtistena guNena vA M 3. tasmAttAstu na kIrtayet omitted in W1, P 1, 4 See sutra on III, 38. 5 kimarthaM W 1. 6 Satra on 8 Pan. IV, iii, 120. Cp. M. M., Rigv. vol. vi, p. xxii. Taitt Br. II, viii, 6, 9. 13 Cp. Nir. X, 5. -nye dayatI P1; zuddheSu anye dayatIdeg P2, 12; 15W1, 14; *tijJAsikAH 9 jamadagnidRSTo W. 1. 12 Taitt. I4; BD. 524X, 129. 7 guNaviziSTasya WI. 10 W1, P1; tvamAha I 4, P2, I 2. Samh. II, ii, 2, 3; ep. ibid. I, iii, 14, 1; 14 14; yuddheSu zatruM nAdayaMtI W1; zuddhepu ep. Samavidhana Br. I vili, 14 ; also Arsheya Br. I, 69. P1; degtijJAsikAra : P 2, I 2. 16 Sama-v. I, i, 2, 2, 7. 17 Samavidh Br. I, iv, 16. 18 14; manAyate W1; 'pyAmnAyate P1; gIyamAnamapyAmnIyaMte P2, I 2. What follows is omitted in P1, P 2, I 4 up to yathA gAvadeg etc. 11 For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedaarthdiipikaa|| 109 A vo rAjA tadvovarga' iti / ekasyaiva hi maMtrasya vedabhedena devatAbhedo dRzyate / ythaa| gAvazzriddhA samanyava iti bacAnAM mArutI saiva sAmavedavidAM godevatyA gavAM tRNamuSTidAnadarzanAt // hai. rAkSonaM / rakSotyagnerguNaH / devatANi ppuurvhniylopH| ho haMteriti kutvaM dhkaarH| AdivRddhiH // 20 // 5. vaizvAnara ityagnerguNaH / vaizvAnaro'gniH // 10. padapaMkticchaMdakaM / paMcamI mhaapdpNktiH| saMpoSNika / catuthIM SaSThI saptamI veti viklpenossnnihstimH| saptamyaSTamyoH paMktitva uSNive cAnuktarUpatvAdavazyaM kSeyatvAcca paavyvsthaamaah| saptamyA ityAdi / saptamyA mukhyau prathamadvitIyau pAdau paMcAkSarau / tRtIyaH satAkSaraH / caturtho navAkSaraH / aSTamyAH prathamaH pAdaH paMcAkSaro dvitIyazcaturakSarastRtIyaH samAdharacaturtha ekaadshaakssrH| tadyathA / kRtaM ciddhi maa| sanemi dveSaH / agna inoSi mAt / ityA yajamAnAdUtAvaH // zivA naH sakhyA / saMtu bhrAtA / agne deveSu yupme| sA no nAbhiH sadane sasmidhana // asati pAvyavasthAvacane saptamyAH padapaMktitve paMcakAzcatvAraH pazcaikazcaturtha1 iti pAdavyavasthA syAt / asyA evoSNikne'STako dazAdhara iti syAda virADuSNigiti13 kRtvA / aSTamyAstUSNikvAdaSTako dvAdazaka iti syAt // 13-14. idamuttaraM ca dve sUkte liMgoktadevate / khasAmarthyapratipAditoSaHprabhRtidevatyameke vadati / apare tu siddhAgnidevatyameva // 15. RssivaamdevH| bodhadyanmA haribhyAmityAbhyAmRgbhyAM sahadevasya putrakaM somakaM rAjAnamabhyavadada pAzIrbhirapUrayat / parAbhyAmeSa vAM devAvazvinetyAbhyAmRgbhyAmasya somasya rAjJa zrAyujIvanaM zatasaMvatsaralakSaNamazvinau devate prArthayAMcake / somako hi rAjA vAmadevasya yaajyvaadinaatibNdhu:1| somakasya rAjatvaM brAhmaNe" spaSTamIritaM / etamu haiva procatuH parvatanArado somakAyetyAdinA sarve haiva 1 Samavidh. Br. I, iv, 16. ?W 1 here adds in the text, and I 2 on the margin, the following quotation, which is evidently corrupt, and to which I have been unable to find any clue either in the Brahmanas of the Sama-veda or elsewhere : etadabhiprAyaM ca purANavacanaM / maMtrA UcuH surA yUyaM (surApitaM I 2) tamo'pahara cetasaH (pahareta sa: WI) / yenAdhvarasya rAjAnaM na ye sadhve mahezvaraM (I) // iti| 123 devatA / bhedena WI. 4 Rigv. VIII, 20, 21. saiva omitted in WI. sAmavidAM WI; Sama-v. I,v, I, 2,63B cp. Samavidh. Br. III, ii, 6. WI; tRNamagni PI, P2, I2, I 4. Cp. Pan. VI, iv, 135. Ibid. VII, in, 54. 10 cAnUktadegWI; cAnurUpatvAdadegI4; vAnukta PI; cAnurukka P2. Il WI; degzyajJe PI, I 4; degzyAgnedeg P2. 12 Introd. 54, 2. 13 Cp. ibid. 55, I. 14 Ibid. IB Vers. 6 and 7. 16 WI; degnAtistikyabaM0 PI; nAstikyaM baM. P23 degnAtitarAM badhu:14. 17 degNena PI. 18 Ait. Br. VII, xxxiv, 9. For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir IIO // vedaarthdiipikaa|| mahArAnA bhAsurityanena / bodhaditi dRcena somakaH stUyata eSa vAmiti hRcenAzvinau stUyete ziSTAbhiH SaDbhiragniH stUyate // 16. reMdramiti maMDalAdiSvAgneyAvadhyarthe // 17. asinayAM yajamAna ityekapadA dshaakssraa| viMzatikA dvipadA virAjastadardhamekapade tyuktaM // 1. atr| garbhastho jJAnasaMpanno' vAmadevo mhaamuniH| matiM cakre na jAyeyaM yonidezAtu maatRtH||1|| kiMtu pAzvoditati jJAtvAsya jananI vida / dathyau zAMtyai zacI devImaditiM viMdramAtaraM // 2 // aditisviMdrasahitA grbhinniimbhygaahne| aditIMdravAmadevAH saMvAdamaya cakrire // 3 // saMvAda iti sUtreNa kathA saiSAtra" sUcyate / nokto vaktRvizeSo'tra yupadezeSvanuktitaH // arthatasvavagaMtavyo vabheda iti sthitiH||4|| iMdro'ditiSizcAsminmiyaH sUkte samUdire / garne zayAnaM suciraM mAturgIdanirgataM // 5 // vAmadevaM prati brUta AdyayacI zatakratuH / dvitIyAdibhiraparcepiravAha paMcabhi:10 // 6 // na hI nvasyeti sapta syurardhI aditervcH| mamaJcana tvA yuvatirityUcaH paMca vai muneH||7|| daurgatyazAMtimatrAha vaamdevstaaNtyyaa| evamaryAdvaktRbheda iti bacazAsanaM // 4 // artho1 vivekaspaSTatvAdupadezeSu neritaH / RSidaivatasidya vivekave'rtha itiH // 9 // 21 // - 1 Ait. Br. VII, xxxiv, 9. Introd. $ 12, 9. 30pUrNo WI. W1; pazcAditazceti I 4; pArthAditizceti PI, P2, I 2. 5 WI; jJAtvA tu the rest PI, P2, I 2; sUktena I 4; vAkyena WI. WI, I 4; degnusUdeg P2, 128 degvasUyate P1. In place of this sloka W 1 and P I have the following half sloka : wegala featurais: paMca vai muneH; I A has it as well. Wr omits the three slokas 6-8. 10 Sloka 6 is omitted by PI. 11 ayaM I 2. 12 WI, I nirija: P1; noditaH P2, 12. 13 vivekAve va PI; vivekAdartha P2, 12; vivekalvarya WI. 14 Sayana quotes this story in his introduction to Rigv. IV, 18. For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // III 23. upAMtyAstisra Rtasya hotyAdyA RtAkhyadevyo vA / Rtasya deve 'bhidhAyakatvena sAdhanA vaidyo vA / bhave chaMdasIti yat tatra sAdhuriti vaa|| - 26. RSivAmadeva AdhAbhistisRbhirAtmAnaM svayamiMdramiva stutavAn / svayaM keMdra AtmAnaM tuSTAva / tatazrAdye tRca iMdravAmadevayopitvaM vikalpyate / iMdravAmadevAtmanordevatAtvaM ca / parA nava / caturthAzAcatasraH paMcarcAntarasUktaM ca shyenstutiH| zyena iti suparNAtmano brahmaNo nAma / sa zrAbhiH stUyate / atha nava shyenstutiH| kiNvssttau| atra pakSa uttarasUktasyAMtyA zyenastutireMdrI vaa| unnarasUktasyApatraiva devatAbhidhAnaM lAghavArthe / tathA hi / parA navetyAdike vasati vacane'traiva parAH zyenastutiriyukta uttarasUkte'pi garbho nu paMcAMtyA zakkarItyasyAnaMtaramAdyAzcatasraH zyenastutiH sI veti vAcyaM syAt / saptApi triSTubhaH / caturthAdicatuSkaM nityaM vAmadevA // . 2t. aiMdrAsauma sUktaM / iMdrazca somazca / bhAnaG / annyaadivRddhiH| unnrpdvRddhbhaavshcaaNdsH| zuddhadradevatyaM vaa|| 30. caturviMzatirityuktau cocaM nIvAzcaturvizatirityuktaM parihataM ca / divazcitRRca ityuSodevatyakArArdaidrazca // 31. abhI Su NaH sakhInAmiti pAdanicat // 32. trayoviMzocaturvizIbhyAmaiMdrayorazvayoH stutiH kriyate // 22 // . 33-34. idamAdIni paMca sUktAnyabhudevatyAni / ArbhavaM vA abhurvizveti sUtrayoH saMdhAvAyAdeze zAkalpalope pra Rbhubhya ityRtyaka iti ekhprkRtibhaavau|| 38. idamAdoni trINi sUktAni dadhikrAkhyadevatAyA abhidhAyakAni // 42. purukutsasya putrastrasadasyU rAjarSiH / yaruNatrasadasyU rAjAnAviti vakSyati / sa AditaH paDibharAtmAnaM tuSTAva / ziSTA aiMdrAvaruNyaH / purukutso gIdiH1 // 43. suhotraputrau purumILahAjamILahau hAvRpI sUktasya connarasya ca // 46. AdyA vAyudevatyA / idamAdyAvarjamunaraM caMdravAyudevAyaM // 47. AdyA vAyavyA / aiMdravAyavaM tu sUktaM / evaM tIghA vAyavyetyanuttA pUrvasUtra eva vAyavyAdi ___ 1 Verses 8-10. WI; Rtadevyo the rest. P1; tasya deva P2, 12%3B syopadeze 14; omitted by WI. 4 WI; abhidhAyakavena bhAvaH / sAdhA vA PI; abhidhAyatvena bhAvaH / sAdhu vA P2, I23 bhidhaayktvnessttybhaavH| sAdhavo I. Pan. IV, iv, II0. Pan. IV, iv, 98. 91 in W 1 only. 8 Satra on I, 239 Verses 9-II. 10 Cp. Introd. $4, 4, comm. 11 WI, I4; degvayAdeze PI, P2, 12. 12 Cp. Pan. VIII, iii, Ip. 13 pra Rbhubhya: omitted in WI, PI, 143; Rtyaka iti omitted in P2, I2. 14 Pan. VI, i, 128. 15 Sutra on V,27. 16 For purukata read purukusa in the Gana gAdi (Bohtlingk's Pan., vol. ii). For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 112 www.kobatirth.org // vedArthadIpikA // tvadravAyacaM tviti vAcyaM lAghavaM bhaviSyatIti kRtvA / satyaM / tathA tu na kRtaM / kiM kurmaH / pratipattAro hi vayaM na kartAraH // 50. dazamyekAdazyAviMdradevatye cakArAgRhaspatidevatye ca // 23 // 55. aSTamyAdyAstisro gAyatryaH / uttaraM ca sUktaM trigAyatryaMtaM // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : 57. kSetrapatidevatyA Aditastisra: / kSetrapatizabdAtpatyuttarapadAkhyApavAde zrapatyAditvAdi GIp / jasi yaN" / athaikA caturthI zunAkhyadevatArthA / zuna iti vAyorabhidhAnaM / AhurbRhaddeva I tAvidaH / vAyuH zunaH sUrya evAtra' sIraH zunAsIrau vAyusUyai vadati / zunAsIramiMdraM yAskastu mene sUryedrau tu manyate zAkapUNiH // 4 iti / parA paMcamI purauSNik / sA paMcamyaSTamI va zunAsIrAbhyAM zunAsIradevatArthe stutitvena / upAMtye SaSThI saptamIca sItAstutyarthe / sItA lAMgalapaddhatiH / te upAMtye anuSTubhau / prathamAcaturthI cAnuSTubhau // 5. agnidevatyaM sUryadevatyaM vAbdevatyaM vA ghRtaM vA stUyate // // iti caturthaM maMDalaM samAptaM // 4. namo'tribhyaH / atrizabdAtpUjAyAM bahuvacanaM / namaH svastIti caturthI / atraye bhagavate namaskurmaH / athavA bahuvacanenAtrivaMzyA gRhyaMte / kathaM / itazcAnitra" ityaceki tasyAtribhRgu kutsavasiSTha gotamagirobhyati bahuSu lug atrayaH / catrizcAtrizcaikazeSo'trayaH / tebhyo namaskurma iti / atra purastAcca kRtenAnena namaskAreNa zrutimahAbhAratAnukramaNyAdyuktamatrimAhAtmyaM sUcayati bhagavAn kAtyAyanaH / zrUyate hi / yaM vai sUrya svarbhAnustamasAvidhyadAsuraH / atrayastamanvaviMdatbrahmanye azaknuvan // iti / mahAbhArate cAtrimAhAtmyamuktamarjunajanmani / Rigv.V, 40, 9. 1 Cp. Pan. IV, 1, 84 ; degtyAdityaNi W1. 2 W1; kSetrapazibdAtpatyuttarapadAkhyaH / tadapavAdo vapatyAditvAdaNi GIp jas aN 14; patyuttarapadAkhyuH / padakhyapavAdazvapatyaMtAdyavi GIp jas / yaN P 1 ; patyuttarapadAt syaH paNyavApadazca patyaMtArthaccAcIti GIp / jas / ya P 2, 12; according to this Shadg. must have read kSaitrapatya:, though all the MSS. read kSetrapatyA: in the text. W 1 in a marginal note referring to kSaitrapatyAH remarks, dIrghaciMtyaH. vAyuH zunaH sI: sUrya: W1; vAyuH zunaH sUryaH va sIra: P 1, 14; sUrya nuH sIra: P2; sIra: sUrya: 12. 4 zunAsIraM yAska iMdraM tu M 1-3- 5 W1; svastItyAdi P1; svastItyAdinA 14; namaskarotItyAdi caturthI P2, I 2. * W1; satra P1, I 2, I4; atra baP 2. 3 M 1-3; 7 Pan. IV, i, 8 Ibid. II, iv, 65. 9W1; purastAcca vacanena 14; purastAtparastAcca P 1, 122. 10 P 2, I 2. For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedaarthdiipikaa|| II3 bharadvAjaH kazyapo gotamazca vizvAmitro jamadagnirvasiSThaH / yazcodito bhAskaro'bhUApratiSThaH so'pyatrAtribhagavAna saMbabhUva // iti / namaskAra evApAnukramaNyAM prayuktaH / namo'tribhyastvabodhIti / atrazabdayogAdatrinAmeti bRhadeSatAvidaH / tathA hi| visAMvatsarikaM satraM prajAkAmaH prajApatiH / harAsahitaH sAdhyavizvaizcaiveti naH zrutaM // 1 // tatra vAgdIkSaNIyAyAmAjagAma shriirinnii| tAM dRSTvA yugapattatra kasyAtha varuNasya ca // 2 // zukraM caskaMda tadvAyuragnau praasydydRcchyaa| tato'rcibhyo' bhRgurjajJegAreSvaMgirA RSiH // 3 // prajApati sutau dRSTvA tuSTA' vAgabhyabhASata / zrAbhyAmRSistRtIyo'pi bhavatvatraiva me sutaH // 4 // prajApatistathetyAha bhASamANAM tu bhaartiiN| Rpiratristato jajJe sUryAnalasamadyutiH // 5 // iti / atrazabdo'syAstItyatriH / pRSodarAditvAda ata ini nalope10 cAtriH / ayAtre!tramAha / bhaumo triH / bhUmyA ati nirdiSTe pradeze jAta epa hi / atha paMcamamaMDalavartinAmanirdiSTagotrANAM kvacikathaMcidityAdiparibhApoktamAMgirasatvaM nirasyan gotramAha / paMcame maMDale anuktagotramAtreyaM vidyAt / paMcama iti prathamAdau mA bhUta / atazcamaM SoDaza kutsa12 ityAMgirasatvameva bhavati / maMDala iti vizeSyatvAya / paMcame maMDala ityuttrtraapynuvrtte| kimartha / taM gUdhaya yo yajAtyagnineMdreNeti sUktatrayasya paMktyaMtatve'pyapaMcamamaMDalavartitvAccheSamAnuSTubhaM mA bhUditi vaktuM / anuktagotramiti vRzo vA jAna ityuktagotrasya vRzasyAtreyatvaM mA bhUditi vidyAd avagacchetsavAnukramaNIjijJAsuH / 1 WI; pranaSTeH PI, P2, I2; omitted in I. W1; yatriratra PI, P2, I 2. 3 WI; pratyuktaH PI, P2, I 2. 4WI, P2, I 2; vArSIkSaNAMyA P1; vaSIkSaNAyAm 14. (PI; tribhyo WI, IA, P2, I2. WI, IA: AMgirevaM PI; aMtareSvaM P2, I2. 7W1; dRSTa P2, I2; omitted in IA, PI. This story is not to be found in the passage in the BD. referring to this hymn. Cp. Pan. V, ii, 115. 10 y ina alope WI; ata iti nalope PI; ata iti na lope P2, I 2; ata itri nalope I 4. Cp. Unadi-sutra, IV, 68. 11 WI; nirasyannAMgirasaM / anuktagotramAha I 4; nirasyan sAMgirasa: uktaM ca gotramAha PI, P2, I 2. 12 Sutra on I, 94. 13 PI, I4; vizeSatvAya Wr; vizeSyatvAt P 2, I 2. 14 WI; degtra cAnu the rest. 15 Rigv. VIII, 19, 31, and 35. 16 See satra on V, 2. [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 114 // vedArthadIpikA // paMktyaMtasya ca sUktasya zeSamAnuSTubhaM / vidyAdityeva / asmin paMcame maMDale sakhAya iSaH paMktyaMtam ' ityAdau ziSTasage vidyAt / iti paribhASyArabhate // 1. budhazca gaviSThirazca dvAvRpI Atreyau / maMDalAdiSvAgneyameMdrAdityagnirdevatA // 1 2. kumAra ityRpenAmAtreyo jananAmna RSeH putro vRzo vA / ubhau vA vRzakumArau saha vetyarthaH / kametaM tvaM vi jyotiSetyRcau vRza svApazyat / na kumAro na cobhau // 5. pramityuktenatra tanUnapAt / atrAprIsUktadevatAH // 9. gayo nAmAtreyaH paMcame maMDale'nuktagotratvAt / nanu kvacitkathaMcidityAderhyayamapavAdaH paMcame iss gotvamiti tata tasyAMgirasatvaM nAsti parAvatastryUnA gayaH prAta iti prAtasya " vakSyamANatvAdasya prAtatvameva nAtreyatvamiti / naivaM / tasmAdvayAdayamanyo gayaH / tatra" ca heturatra prAtattvAnuktiH / na cottaratra prAtatvoktAvRSabhastau vaizvAmitrAviti paratra vaiSThAmitratvoktAviva lAghavaM. bhavatItyAtreyo'yaM gayo'trAnyasmAdRpaH / atra maMDale tvekasya darzitvAbhAvAtpUrvoktaiva pari bhASa RSizcAnyasmAditi / na prAta iti siddhaM // 10. cakAra: // paMktyanukarSaNArthaH / aMtyA saptamI caturthI ca dve paMktI // 15. AMgirasa ityAtreyanivRttyarthe // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1. muktavAhA iti vizeSaNamAtreyatvasiddhArthe dvitasya / gotrato'yamAtreya eva / mRktavAhovizeghaNamanyatra pra punAnAya para dvita Apya 12 iti vakSyamANasya dvitAdanyasmAdanyatvArthaM / asatyastriyamApya eva syAnnAtreyaH / kvacitkathaMcidavizeSita viSayAMgirasatvApavAde nAtreyavidhAnAdasya cottaratrAbhya iti vizeSitatvAt / evaM tarhi gayasyottaratra prAtatvoktrerihAtreyatvavade tasyApyuttaracApyokterasyApyAceyatvaM siddhamiti ceda anukramaNyaMtarAnukaraNaM brUmaH / uktaM hyArpAnukramaNyAM / mRktavAhA dvitaH prAtaH pra punAnAya cAptijaH / iti / mRktaH / gataH / paricaraNena prApto vAho vahniryena 13 sa muktavAhA iti vizeSaNArthaH / vahaso vA vAhA gatAviti 14 naighaMdukAH // 20. prayavaMta iti jataM prayasvaMto havAmaha 10 iti maMtraliMgAd etaccarSenAma / prayavaMta kRpaya AtreyAH saMbhUyApazyan // 5 9 10 Introd. 1 Sutra on V, 7. 4 Satra on X, 63. IX, 71; ep. III, 13. SS 12, 2. marg. corr, in the same hand in W1. 11 W 1; ceti the rest. 12 Sutra on IX, 103. 18 gniryena W 1 ; prApteti caraNena prApto vahniryena P1; prApteti caraNo na prApto vahnittvena 14; prApteti caraNAma prApto vihniryeva P2, I 2. 14 W 1; vahasau vahA jagarAviti P1; jagArAviti I 2; vAhA sau vahA jagarAviti P 2. Yaska's explanation, Nirukta, TV, 16, 16 This comin, is omitted in P1, P 2, I 2, I 4. vahaso vA jagarAviti I 4; vahA vahA 15 Ver. 3. is different. 2 Verses 2 and 9. 6 prAtattvasya WI. MSS.; sAtattvaM 3 Introd. $ 2, 3; ep. comm. on V, 28. nAzaMkA W1. 7 atra WI. Sutra on For Private And Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 32. www.kobatirth.org // vedArthadIpikA // pramAtrameva sUktAdi' pra saptoneti vai yathA / vizvasamet nama sa cAtreyo hi gotrataH // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 115 23. dyumno nAmAtreyaH / vizvacarSaNiriti vizeSaNamanukrama NyaMtarAnukaraNameva mRktavAhovat / vizve sarve carpaNayo manuSpA baMdhavo yasya sa vizvacarSaNiriti vizeSaNArthaH // 24. baMdhvAdayazcatvAra RnRpayo yathAkramamekacaH' / eka mRgdRzyA yasya sa ekarcaH // 25. vasUyava iti jastvam ' evA~ agniM vasUyavaH sahasAnaM vavaMdimeti maMtraliMgAt / vasUyavo nAmarpaya AtreyAH saMbhUyApazyan // 26. navetyeva / vasUyavaH / gAyatrI / agniH // 1 27. trivRSNaputrastraivRSNaH sa ca tryahaNAbhidhAnaH purukutsaputrastrasadasyunIma rAjAnau ca bharatayatsvamedhazca rAjeti trayo'pi saMbhUyaitatsUkkamapazyan / ceti rAjatvAnukarSaNArthaH / rAjAnAviti dvivacanAdeva siddheAvityanukrama evaM tarAnukaraNaM / sarvAsvRvatrimevarSi manyate kecit / kuta ityAha / nAtmane dadyAditi / na hyAtmA svayamAtmane svasmai dadAtItyasmAddhetoH / tathA hi / yo me zatA yaNAya meruNo dadAti tasmai vyaruNAya zarmAgne dehItyartho'nupapannaH / ato'cireva sarvAstRpau rAjAno dAtArastyarUNAdayaH / tebhyaH zarmAgne prayacchetyatriragniM pratyAha / atrima iti / pUrvasmiMstu pakSa AtmakRtapuNyapApayorAtmanyadhyAroSAt Atmaiva hyAtmano baMdhurAtmaiva ripurAtmanaH " / ityAdAvAtmAnameva pratyAtmano baMdhuriputvoktivadatrApi gavAdilAbha hetubhUtakarmaNArjakopAyamAtmane gavAdi dadAti / tasmai vyaruNAya mahadyamagne zarma dehIti saMbaMdhopapattivartitvAdrAjJAmevarSitvamuktamityAhu: // 29. vizvavArA nAmAtreyyRSikA / AtreyI / atrigotrajA / gotroktiH paMcame maMDala ityasya kvacitkathaMcitsUtraviSayatvAt tatra castriyamityukteH // 29. aiMdramityAgneyAvadhyarthe / atra sUkta uzanA yatsahasyairayAtamiti pAda uzanodevatyaH // For Private And Personal Use Only 30 vA 1 This comm. (all MSS.) shows that Shadg. read pra nizvasAmA only in the text, though 2 Satra on I, 62. vAhAH sa ca dvita: P2, I2. 57-60. WI. all the MSS. (P 1, P2, I 4 also) have the fuller pratika. hAvat W 1; degvAhastvavaddita: I 4; vAhAstvavat dvita: Pr; 4 As to the Gaupayanas and Laupayanas, see comm. on X 5 yathAkramaikacaH 6 Only in W 1. jasaMtaM WI. 8 Ver. 9. 9 P 1, P 2, I 4 read in the text agne gAyatraM only, and the above is the whole of the comm. on this hymn in all the MSS. 10 Ver. 2. 11 Mahabharata, XI, 80; XIII, 321 (quoted in Indische Spriuche); cp. Manu, VIII, 84. 12 W1; patitvAda 14; deg pattimatvAd P1, P2; * patiM matvA I 2. 13 deg cidetatsUdeg W 1. 14 tatrA ca Wr; tathA the rest. 15 Ver. 98. Q2
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir I16 // vedArthadIpikA // 30. atra sUkta RNaMcayo nAma rAjapirapi babhruNA stutaH / na hi kevalamiMdra eva // 31. ugramayAtamavahAM ha kutsamiti pAdaH kusadevAya aiMdro vaa| saM ha yahAmiti pAda sauzanasa aiMdro vA / para RgiMdrAkutsadevAyA // 32. hazi cetyutvenAdardo dvAdazeti prApne prAtizAkhye dIdharabhAravarIvaradardadardaradartharajAgarajIgaH / vArapunaH punr| iti rephitvAd adadadvAdazetyuktaM prakRtivadanukaraNaM bhavatIti // 25 // 40. asya sUktasya navamyanuSTummadhye vartamAnA yA sA cAnuSTup / yatvA sUryetyeSA / kiMca saurI sUryadevatyA / saurotyaMnaMtaraM tadAdIyuktAvAdatridevatyatvaM mA bhUditi / paMcamyanuSTupsUryadevatyeti yAvat / tadAdInihAsaH / bhatrirdevaH / kutH| atreH stutiM prati karmatvAt / atriautra stUyata eveti karmArthe / paThyAdicaturRcatridevatyaM / atryApeyameveti yathAprAptamevoktaM / SaSThyAtridevatyamiti vAcya nyAsarve vispaSTArthe / na hyanyatretihAso devatAtvahetuzca varNyate // 41. vai tat / ekAdazetyarthaH / tuhmAdisUtre' vai paMca tat paDityevamIritaM / etadAdInyekAdaza sUktAni vaizvadevAni // 42. ekAdazI raudrIti vacanaM sUktarUpaviniyoge'pyevamanyAsAmapi vaizvadevatvamiti prAptasya vaizvadevatvasya nivRttyarthaM / RgrUpaviniyoge hi sUtabhedaprayoga ityeva raudratvaM siddhaM // 42-43. etayorUpAMtyaikapadA / etayoH sUktayoryayAkramamupAMtyA saptadazI poDazI caikapade / lAghavArthamidaM / anyathA pra zaMtamA snaikAdazI raudrI sanadazyekapadA dhenavastrUnA poLazyekapadeti vAcyaM syAt / dvivopAMtyaikapadeti / tarhi sUtramidamaMtimamakRtvA pra zaMtamA snaikAdazI rauchupAMtyaikapadA viti' suutrytaaN| evaM na sUtritaM yena pRccha kAtyAyanaM tu taM // 44. atra sUkte ye dRSTaliMgakA adhItasvanAmakAH sadApRNayajanabAhuvRktazrutavinayAdayaste carpivevAsAreNa samuccIyaMte svanAmavatIvRkSityarthaH // 46. aMtyo dRco devapatnIstavaH / devapalyaH stUyaMta ityarthaH // 26 // 49. aMtyA tRnnpaanniH| paMcamImadhIyAnaH pANau tRNaM gRhAtItyadhyayanadvAreNeyaM tRNapANirbhavati / ato'trArthAdadhyetustRNapANitvaM vidhIyate / kimarthe / rakSasAM hananAya / adhItyAMte tacca tRNamagnAvasUpare vA prakSipet / nAnyatra / yajJAyajJIye! tRNapANisUkta agvidhAne tathA darzanAt / upadezastUpadezamupoDalayatItyataH / __1 Ver. 8c. 2 Ver.8d. 3 Pan. VI, i, II4. 4 Rigy. Pr. 104. Ver.5. " WI; eva omitted in the rest. ' Introd. $ 12, 3. p. Paribhasha to I, 139. 9 WI; padeti the rest. 10 ca RSayo WI. 11 deg sUpire PI, P2, I 2, I4; pmu re WI. 1" vipet Wr. 13 Rigy. VI, 48. 1 WI, P2, 12% 3degdvalAyatI 14; hayatyatI PI. For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // II7 tathA hi / tRNapANijapetsUktaM rahoghnaM dasyubhirvRtaH / na bhayaM vidyate kiMcidrakSobhyo'ribhya eva ca // pANinA tRNamAdAya yajJAyajJati yo'bhyaset / so'dhItasyAsya sUktasya phalaM prApnoti puSkalaM // sUktAMte ca tRNaM tvagnAviriNe vodake'pi vaa| niSkSipenatprayatnena tyaktAnyatra bhayAvahaM // iti // 50. svasyAtreyo nAmAtreyaH // 51. ekAdazyAdyAstimro vyUhena jagatyastriSTubho vAyUhena / vaizvadevatvasya pUrNo'vadhiH / aMtye iti vispaSTArtha pArizepyAdeva siddheH|| 52. ha tad daza / paSThI poDazI mapnadazI ca paMktayaH / ziSTAzcaturdazAnuSTubhaH // 53. caturdazI viSTArapaMktiriti kecit / tatra pAThe gAyatrI matobRhatI viSTArapaMktiH kakupa manobRhatI / evaM kakubAdisatobRhatyaMtAnI yuktaM / AdyApaMcamIdazamyekAdazIpaMcadazyaH kakubhaH paSThIsamamInavamItrayodazIcaturdazIpoDazyaH satobRhatyo'STamIdvAdazyau gAyatryau dvitIyA bRhatI tRtIyAnuSTup catuthIM purauSNigiyuktAvainyathA samuccitagraMthacchaMdaHkathanena15 graMthagauravamakSarakRtaM pratipanikRtaM ca graMthagauravaM 16 syAdityubhayalAghavAya yathAkrama chaMdo'bhidhAnaM // 60. AgneyaM ca vA / AgnimArutaM vedaM sUktaM kevalaM mArutaM vA / cetyasati kevalAgnidevatyaM pakSe syAt / vetyasatti zuddhamArutaM pakSe na syAdityAgneyaM ca vetyuktaM // 61. atra sUkte zyAvAzva RSiH / vidadazvasya rAjJaH putrau vaidadazvI taraMtAkhyaM rAjAnaM purUmILhAkhyaM ca rAjAnaM datbhasya rAjJa:19 putraM rathavItinAmAnaM ca tRtIyaM 20 marutazcAtmano danarukmAbharaNAndAnatuSTa:21 stutavAn / taraMtasya vaidadazvermahiSImadhirAjye sahAbhiSiktAM ca zazIyasI nAma 1 PI, P2 ; japanna Rigvidhana. viMdate Rigvidh. 3 kvacid Rigvidh. + bhyasyeta Wi; omitted in I 4, in which the rest of the quotation is corrupt. nAtRNa: Rigvidh. 60varaNye P2. WI, Rigvidh.; prakSipet PI, P2, I2. PI, P2, Rigvidh.; tya Wr. Rigvidh.; bhayAvahaM / bhavediti PI, P2, I 2, 14; bhayaM bhavediti WI. 10 Meyer, Rigvidhana II, xxii, 2-4. 11 degdazyazca paMktayaH WI; degdazyazca paMktiH 14; paSThI saptadazI ca paMktiH PI, P2, I 2, which read aMte ca in the text; paSThIsaptadazyo paMktI 1 3 (Gagannatha). 12 WI, IA; paMcadaza PI, P2, I 2. 13 tAditi / uktaM P1; tAdityuktaM PI, 12; tAdratyuktaM 1 4; Wr omits this passage (from kecita). 14 Wr omits from anyathA to ca graMtha (incl.). 15 graMthanena added in PI. 1 mahAsyAt WI. 17 WI; uttaradeg the rest. 18 cedaM 14; devaM PI, P2, I 2; pakSe Wr. 19 dAsyasya WI; datbharAjaputraM PI; dattarAjaputraM P2, I 2. 20 W 1; nayaM the rest. 21 WI; dattakarAbharaNaM dAnaM tuSTAvAtmAnaM PI, P2, I 2; datahamAbharaNadAnaM tuSTAgva / Atmana I 4. For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 118 // vedArthadIpikA // pUrva vismRtya punarbuDDA stutavAn / zazIyasI hi zyAvAzvAya bahu vasu dattavatI / prakRte zyAvAzva itihAsasUcanArthe (vaidadazvI iti / vidadazvazabdAdata iJ' / dalbhAdyaJ " Nyo vA 1) zyAvAzvasyetihAso'yaM vaizadyAya pradarzyate // rAjarSirabhavaddAlbhyo rathavItiriti zrutaH / sa yakSyamANo rAjAnamabhigamya prasAdya ca // 1 // AtmAnaM kAryamarthe ca khyApayanprAMjaliH sthitaH / vRNItAmitreyamArtvijyAyAcanAnasaM // 2 // sa saputro'bhyagacchattaM rAjAnaM yajJasiddhaye / zyAvAzvastvatriputrasya putraH khalvarcanAnasaH // 3 // sAMgopAMgAnsarvavedAn yaH pitrAMdhyApito mudA / arcanAnA: 10 saputro'ca gatvA " nRpamayAjayat // 4 // yajJe'tha 12 vitate'pazyadrAjaputrIM yazasvinIM / pAme rAjaputrI syAditi tasya mano'bhavat // 5 // zyAvAzvasya ca tasyAM vai satamAsIttadA manaH / saMyujyasva mayA rAjaniti yAjyaM 13 ca so'bravIt // 6 // zyAvAzvAya sutAM ditsurmahiSIM svAM nRpo'bravIt / kiM te matamahaM kanyAM zyAvAzvAya dadAmi hi // 7 // tripautro durbalo hi jAmAtA tvAvayoriti / rAjAnamabravItsApi nRparSikulajA hyahaM // // nAnRpina tu jAmAtA naiSa maMtrAn hi 16 dRSTavAn / RSaye dIyatAM kanyA vedasyAMbA 10 bhavedyathA // 9 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 Pan. IV, i, 95. 2 Cp. Pan. IV, i, 105. dalabhAdyaJ / Nyo vA I 4; dAlbhyAdyaJ - Nyo vA P2, I 2. arthe P1, 7 sava putrAnadhyA W1; 11 3 P1; dA iti dAyAda W1; 4 rAjarSi N. P2, I 2, I 4. " ca khyApayatprAMjali: 14; ca khyApayatprAMjali the rest. riSTAtriM P 1, P 2, I 2, I 4. # zyAvAzvasyAtri P1, P2, I 2, I 4. P 2, I 2, I 4; yaH putrAnadhyAdeg Pr. 10 anAnasaputro P1, P 2, I 2, I 4. mattvA P1, P2, I 2, I 4. 12 ca WI. 13 M1-3, N, I 2; rAjan - P1; rAjan niti yArAja somabravIt P2; nivijyAjyaM C, W 1 (videg corr. margin); I 4 omits this sloka. 14 putro MSS. maiSa tAbhir P2; mai maMtrAgnir I2; maMtrAnapi ca I4; naiSa mitrApi C. - rAjamabravIt to degrupadeg on 15 MI; maipa maMtAbhi P1; 10 vedasyAM vA 17 P 1, P2, I 2, I 4 ; tathA M 1, M1, W1, P1, I4; devasyAM vA P2, I2; cedasyAM C. W1; bhAvayetathA C. For Private And Personal Use Only 9
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 119 RSirmatradRzaM vedapitaraM manyate yataH / iti tadvacanaM zrutvA pratyAcaSTa muniM nRpaH // 10 // anRpirneva jAmAtA kazcidbhavitumarhati / pratyAkhyAna Rpistena vRtte yajJe nyavartata // 11 // zyAvAzvasya tu kanyAyAM mano naiva nyavartata / tena svastho vasenyukto nRpo'gAnmaMdiraM prati // 12 // arcanAnAH saputro'tha yAjyAvasya' nRpau pthi| taraMtapurumILhAkhyau1 prApya putramadarzayat // 13 // tau cakratustayoH punAM vidadazvasutau nRpau' / taraMtamahipI tatra nAmnAkhyAtA zazIyasI14 // 14 // tasyai sa darzayAmAsa tvRSiputra16 mahAnRpaH / taraMtAnumatA sAsmai18 prAdA_huvidhaM vasu // 15 // ajAvika gavAzvaM ca mahipI sA zazIyasI 20 / triM yAjyArcitau gatvA pitAputrau svamAzramaM // 16 // abhyavAdayatAmatriM maharSi dIptatejasaM / zyAvAzvasya manasyAsInmaMtrasyAdarzanAdahaM // 17 // na labdhavAMstu tAM kanyAM haMta srvaaNgsuNdroN| 1 P2, 12; RSiM VI, PI, IA. MI; vedaH pitaraM WI, C, I43 vedaM pitaraM PI, P2, I 2; cp. var, lect., p. 58, note ir. M 2 and M 3 omit slokas 7-10 a. M 3 has the marg. note : asya sAnu .. vRttAvanyathA pAThaH. 4 PI, I4; degnaM rAjA P2, I25 degnAdrAjA WI. tadA WI; pratyAcaSTe sa taM rAjA saha saMmaMtrya bhAryayA M 1-33; prAvocavatha taM rAjA saha sAmaMtrya bhAryayA N. 6PI, P2, I 2, 14 omit this line. kanyAyA M I, M3. P1, P2, I 2, I 4; svapuraM WI. This line does not occur in the MSS. of BD. WI; atripau I 4; arvinRpo PI; arjinRpo P2, I 2. 10 tatastau tu nivAzu tAvatAvabhijagmatuH M 1-3. ilLhau tu M 2-3, N. 12 rAjAnau vaidadazvinau M 2-3; rAjAnau vaidadazyUpI N; zazIyasI taraMtaM ca purumILhaM ca pArthivaM M I. 13 tAbhyAM to cakratuH pUjAmRSibhyAM nRpatI svayaM M 1-3, N. 14 This line is omitted in M 1-3. 15 Wr; ca PI, 143 va P2, I2. 16 WI; atripautraM PI, P2, 123B atriputraM 1 4. mahAtapAH WI; piputraM mahiSyAzca darzayAmAsa taM nRpaH M 1-3, N (vai nRpaH N). 18 caiva M I-3, N. 19 adAda M 2-3. 20 zyAvAzvAya M 1-3, N. 21 16 b-18 omitted in M I-2, N. 22 layavA sutAM PI, P2, I 2; laghavAnsutAM 143; Marathi M1, W1. 23 PI, P2, 12, 14; zobhanAM WI, M I. For Private And Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 // vedArthadIpikA // papyahaM maMtradazI syAM bhaveddharSoM mahAnmama // 1 // ityaraNye ciMtayataH praaduraasiinmhhnnH| dadarza saMsthitAnpArzve tulyarUpAnmahAtmanaH // 19 // samAnavayaso rukmavakSasaH puruSAkRtIna / zyASAzvo'vismito'pazyAkeSTAnaracatuSkataH // 20 // tataH sa maruto devAna rudraputrAnabudhyata / yaI vahaMtetyAdibhirbuDDA tuSTAva tAnRpiH11 // 21 // atikramaM hi taM mena apivipulamAtmanaH / yacca dRSdaiva tuSTAva yacca ke Teti pRSTavAn // 22 // athAsya maruto rukmAna svavakSobhyo'vamucya te / kaMThe cAsajya' tridivaM prayayustasya pazyata:18 // 23 // mahAmu tu prayAteSu zyAvAzvaH sumahAyazAH / rathavI te?hitaramagacchanmanasA tadA // 24 // pitvamAtmanastatra vivAda rathavItaye / etaM me stomamityAbhyAM dUtye rAtri nyavedayat // 25 // 1 athAhaM 14, Mr. 2 MI, WI; bhavedoM P2, I 2; na vedartho PI; nAvedormahAtmane I 4. 3 ityAraNyake PI, P2, 2. 4 ivAtmanaH M I-3. samAnavayasazcaiva mahato rukAvakSasaH / tAMstulpavayasAndRSTvA devAna puruSavigrahAn M 1-3, N. WI, M 1-3, N; dhiSThito PI, P2, I 2, I 4. 'pRcchAke STheti marutastadA M 1-3, N. munUna M I-3, N. 9 abodhyata PI, I 4; abAdhyata P2, degta I 2. 10 ya I vahaMta ityAbhiH M 1-3; this line is omitted in N, PI, P2, I 2,IA. 11 tathA M 1-3. 12 M 2-3, P1, 143; tanmane M1; te mene P2, 12; vai mene WI. 13 WI; yatra IA, M I-3; yena P2, I 2; yaMna PI. 14 WI; yAMzca M 1-3; dRSTvAtha yas P2, I 2; dRSTvA yAske I 4; yaSvAya yas PI. 15 M 1-3 and N add the line stutAH stutyA tayA protA gacchaMtaH pRshnimaatrH| 16 vamucyata WI; vamuMcata PI, P2, I 2, I 4. IT WI; vasati P1; vasatiM I 4; vasavas P2, I 2. 18 Instead of this sloka, M I-3 have the line avamucya svavakSobhyo rukma tasmai tadA daduH / N, avamucya khakaMThebhyo rukA tasmai dadustadA, with which words the story ends in the Nitimaigari. 19 ca PI, P2, I2, I 4. 20 Slokas 24-25, 28-33 are quoted by Sayana (Rigv.V, 61, 18). 21 Agacchan PI, P2, I 2, I 4. 22 kRtAM PI, I 4. 23 PI, P2, I 2, 143; sa sadya RSirAtmAnaM WI, M 1-3. 24 WI, C; degkSA PI, P2, I 2, I43; pravakSyana MI-3. 26 nyayojayat M 1-3. For Private And Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedaarthdiipikaa|| I2I rAtrAvanidrAM jAnAsi mama rAtri mahAyute / raNavItimahiyA mAM maMtrayuktaM nivedaya // 26 // raNavItimapazyaMta saMprekSyArpaNa ckssussaa| ramye himavataH pRSTha ema kSetIti cAbravIt // 27 // RSerniyogamAjJAya devyA rAjyA prcoditH| AdAya kanyAM tAM dAsthya upeyAyAMcenAnasaM // 2 // pAdau tasyopasaMgRhma sthitvA prahaH kRtAMjaliH / rathavItirahaM dAlbhya iti khaM nAma cAbravIt // 29 // mayA saMgatimichaMtaM tvAM pratyAkSi yatpurA / tankSamasa namaste'stu mA ca me bhagavan krudha:10 // 30 // RSeH putraH svayamRSiH pitAsi bhgvvRsseH| haMta pratigRhANemAM supAmityevamabravIt // 31 // pAdyArthya1 madhupake ca zukramazvazataM tathA / pUrva datvAtriputrAya zyAvAzvAya dadau sutAM13 // 32 // rukmAbharaNayuktaM tu so'trirdRSTvA svapautrakaM / mahAna prasAdo marutAmiti hRSTo babhUva ha // 33 // ayAtriH putramityeva zyAvAznaM bahamanyata / zyAvAzvaH kRtadAro'stotkhopakArakarAna bahUna // 34 // ataH praSTavyarUpeNa vAcyatve marutAM stute: / 10mi WI, C. 2 Wi; raNavItimahimAnaM ca yuktamatra nivedayat PI, P2, I2; I4 and M I-3 omit this sloka. 3 WI; tiM na padeg the rest. AsthAya P2, I 2. BI 4,M I-33; upeyAda WI, C, PI; upAdAya P2, 12. 6 sthitaH M 1-3. 7P2, 12; cAbruvAna P1; khaM nAma coktavAn WI, C, I4; nAma zazaMsa ca M.1-3. WI, M 1-33; saMyogam the rest. pratyAcakSa M 1-2; degcakSmi M I; pratyAcakSIya PI, P2, 12, 14; pratyAcikSipatyurA WI, C. 10 krudhAH M 1-33; kudhIH S. 11 pAdArghya WI; pAdyamaye I4%B pAdyArthe PI, P2, I 2. 12 purA WI, C. 13 pAdyAyamadhuparkazza pUjayitvA svayaM npH| zukma zvazataM datvAnujajJe gRhAn prati // M 1-3, which have the following sloka in conclusion: zazIyasI taraMtaM ca purumILhaM ca paarthivN| paDbhiH sanAditi stutvA jagAmarpirapi hAyaM // 1 Wr; khaputrakaM PI, P2, I 2, I 4. 15 P1; mahAprasAdo WI, P2, 12; mA prAdAtsa I 4. 10 maruta WI. 17W1; hRSTA P1; dRSTA P2, I 2 ; pya I 4. 18 pautram WI. 19 WI; stotsva deg P1; sau khadeg P2, I 2; sau sUI 4. 20 WI, I 4; pRSTavyadeg P1; , 12. 21 W.. vAcyatA 1 WI; vAcyatvAn PI, I43; vAcyatAM P2, I2. WIB stute PI; stutau 1 4 ; tu ye P2, I 2. [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 // vedArthadIpikA // catuSke devatAH ke cha ya I paTTe ca te stutAH // 35 // sanAsAzcacatuSke ca taraMtamahiSI stutaa| uta me purumILahastu stuto yo me taraMtakaH // 36 // etaM me tanace dAlyo rathavItiH stutastathA / uktA bRhaddevatAyAM zaunakena kathA tviyaM // 37 // 73. purAdayaM pauraH / na pauro'yaM bAhuvRkto yathA nAmnA bAhuvRktaH / purAkhyoM na staH / pinAmApi nocyate // 76. atrinAma bhaumaH / bhaumotririti yuktaM / nanu paMcame maMDale'nuktagotravAdAtreyatvaM yadi hi syAda10 bhaumo'tririti sUtramanapakaM syAt / taddhi paMcame maMDalezverAtreyAvaM maMDalAMtara sAMgirasatvaM ca mA bhUdityevamarthe / maMDalAMtarasthAtrImatvArthe taJcedatra vacanamasaMgataM / paribhASAtvena tatraiva bhaumatvaM vAcyamityatrApyatre mAtvaM bhaviSyatItyetacca nAsti / tatroktAvappatreH kvacitkathaMciditi bhaumatvamanyatra syAdeva / kiMca / na patrirAtreyo'tryapatyaM bhavati virodhAnna ca dvAvatrI sto'nyAyazcAnekArthatvamiti / tahi sarvatrAtre matvameveti / nanu bhaumotririti sUtramakRtvA sIkhatrimiti kecidityatra bhaumamityuvA kvacitkathaMcidityAdinA sarvatrAtre matvaM sAdhyaM / evaM caikamavigrahaNaM na kArya syAt / satyaM / tayA tu na kRtaM / kiM kurmo vayaM // atristriSTuvazvinau / sUtryate hi / bhA bhAtpagnirityArabhya tadu traiSTubhamiti // 9t. saMtyAH paMcAnuSTubhaH / vi jihISvetyAdyAH / tA eva garbhasrAviNyupaniSaJca / paMcarcasamudAyopadeSTatvAdvedAH3 pramANamitivadekatvaM / etAsAM hi japAmukhaprasavo bhavati / athAnuSTubho garbhamAviNyupaniSaditi siddhe paMcAMtyA iti zakyamakartuM / ihApakAmaMtu garbhiNya ityuktA paMcaitA 1 WI; SaH stava I4; pa- P1; vahate tha P2, I2. 2 WI; yaM the rest. P2; me tye tatRce PI, I 4; tatRco WI; tadRce I 2. + BD.V, 580-604. W1; yathA minA P1, P2, I 2, I 4. PI; purAkhyApI P2, I 2; purAkhyApa // 1.4; purApI WI. 'na sto pinAdeg MSS. Introd. to Mand.v. WI; tvam the rest. 10 degtreya vidyAd I 4. 11 WI; vacanaM saMgatArtha P2, I43; vacanasaMgatArthe PI. 12 WI; tyatrayoktaravA P1; tyatroktaratrA P25 te trAdegIA. 13 See, however, satra on X, 143, where the author is stated to be atriH sAMkhyaH. 14 WI, PI, I 43; degrya iti P2, I2. 15PI, 14 of Pa, I2,WI. 16 degtyanyatra WI. 17 bhauma iti I4. 18 WI, P1; caivam P2, I 2; caikatrA I4,C. 10 Asv. Sr.-sutra, IV, xv, 2. 20 According to Sayana, only the last three verses. 21 degsyopa P1, P2. 22 WI. PI, P2, I 2; degdiSTatvAd I 4. 3 WI; vedhA PI, P2, I 2; vedho I 4. 24 W1; sakRdvAkyamaka I 4; sakRti dAkyamavartu PI; sakRti vAkyamakarnu P2; prakRtivAkyamakartuM I 2. For Private And Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 123 // vedArthadIpikA // sadhIyate zravaNamAtreNa kila garbhadhvaMsaM manyamAnAH / na caitatsuSTu / na otAH zravaNamAtreNa garbhiNIdhite / kiMvatadanumaMtritajalapAnena sukhaprasavakAriNyaH prasavavedanAnAM / uktaM jhugvidhAne / vi jihISva vanaspate tadidaM cyAvana smRtaM / yaM cyAyitukAmaH syAcyAvayetramidaM japan // 1 // dvipaMtaM vA padAkramya bhUmau pAMzumayoM kRti|| niSpekSyanniva saMgrAmAsyavate 13 nAtra saMzayaH14 // 2 // striyaM garbhapramUDhAM vA pAyayedanumaMtritaM / / udakaM cyAvanenaiva garbhaH pracyavate sukhaM // 3 // iti // kiMca / yatra hi zravaNaM necchati tatra bravIti / yathA na vasiSThAH zRNvaMtIti / na caivamatroktaM na hi garbhiNyaH zRNvaMtIti / atra ca garbhamrAviNyukterupAMzutvamicchataH prajApate na tvadityetasyAH kriyamANamupAMzutvaM na ghaTate 22 / upaniSadakterupAMzutvaM ceddyannaeNcasyAtmopaniSatsaMhitopaniSadAtmakasyApyupAMzutvaM syAt / etena pra maMdina28 ityeSA vyAkhyAtA // 47. atijAgataM / atijagatIcaMdakaM / aNyuttarapadavRddhizchAMdasI // // iti paMcamaM maMDalaM samAptaM // 6. bhrdvaajH| apvaadaanuktaavymevrssiH| SaSThe maMDale vAviziSTatvaM cAsya na baadhkmityrthH|| 1 PI, P2, 1 2 ; degyaMte WI, I 4. 2 todaka WI. WI, I 43; prAzanena P2, 128 pAyasena PI. 4 degdanAM PI, I4: dinAM P2, 12; danAmadhite: WI, C. khyApanaM PI, P2, I 2. yaH khyApa P2, I 2. khyApayeta P2, I 2. tamimaM WI,C%3; tadidaM P 2, I 2. 9 WI; japet P2, I 2. 10 WI; cApadaM kramya P2, I 2. 11 WI; pAMsumadhIkRtaM P2, I 2; mapIkRtaM PI, which omits the rest of this line as well as I b. 12 niHpIpaMniva saMgrAmAca WI; niSpeniva sagrAmAna P1; nidheSyedanica saMgrAmAna P2; nizepaMniva saMgrAmAna I 2. 13 WI, C; mucyate P1; muta P2, I 2. 14 WI, C, P1; nAmA prasaMzayaH P2, I 2. 15W1; cyAva C (after which follows a great lacuna extending into Mand. IX); cavanenaiva P1; vacanenaiva P2, I 2. 16 pathyavate IA. 17WI. IA: svayaM / sukhamiti PI, P2, I 2. 14 has only the beginning and the end of this quotation: vi jihISva vanaspate tdidN|| goMdhaNyavate sakhaM. 18 Meyer, Rigvidhana II, xvii, I-4. 19 See shtra on III, 53. 20 WI, P2, I 2; this sentence is omitted in PI, I 4. 21 Rigv. X, I2I, To. 22 WI, PI, P2, I 2; degvaM syAt I 4 (which reads : vasiSThAH zRNvaMtIyuktarUpAMzutvaM bhavati // prajApate etc.). 23 WI; tadupadeg PI, P2, I 2. 24 WI, Pr; cena P2, I 2. 25 Rigv. I, 50, II-II. 26 degcasyAsya WI; degcasyAtmau* P1; casyAMtyo dhoM. P2, I 2. 27 14 omits this sentence. 28 Rigv. I, Ior. 29 WI, 14 avAviziSTatvaM PI, P2, I23; cp. Introd. $ 12, 2. R2 For Private And Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 // vedArthadIpikA // 1. pibAsomamabhIyAtprAG maMDalAdiSvAgneyadrAdityAgneyatvaM // 2 // 7. vaizvAnara ityagnerguNaH / idamAdiSu triSu hyagnirvaizvAnaro'sti // 15. vItahavyo nAmAMgiraso 'thavarSiH prakRto bharadvAjaH / nanu vItahavyo vetyetadevAstu / tasminvikalpite mAMDaliko bharadvAjaH svayameva saMpatsyate / kimRSiriti / vispaSTArthe / tarhi vAviziSTatvAdvaradvAjasyottaratrAnuvRttirna syAt / naitat / vAviziSTatvaM cAsya na bAdhakamiti yukaM / kiMcAraNyake'pi pivA somamiti dve tadu bhAradvAjIyamImanaMti // bRhatyA upAMtye ityAvAdeze zAkalyavalope' pUrvatrAsiddharmityAguNAbhAvaH / yathA / ubhA u nUnamiti // 16. saptaviMzyanuSTup / te te agna ityanuSTup / A te agne agniM devAsa iti dve ca / tayoH pUrvA triSTup / triSTumpUrve / vItI yo devamiti triSTuSyayoH pUrvI te ityarthaH / maMDalAdyagneH pUrNo 'vadhiH // 29 // 17. aiMdramityAgneyAvadhyarthe / paMcadazyayA vAjamiti dvipadA / nanvanAdezaparibhASayA triSTubhi prAptAyAM traiSTubhagrahaNaM vyarthamiti ced dvipadAMtamityukte'nAditvenAyA vAjamiti dvipadAyA viMzatikA dvipadA virAja iti viMzatyakSaravirAdatvaM mA bhUdityetadarthaM traiSTubhamiti / tathA cAtyaikAdazAkSarA triSTuddhipadeti siddhaM bhavati / tatyA dvipadA triSTu dvipadAMtyA triSTup kasmAttroktA / zRNu / evamuktAditazcaturdaza jagatyaH syuH / triSTuvaMtasya sUktasya ziSTA jagatyaH paribhASitAH // 20. vi piprorahimAyasyeti dazakacatuSkayuktA virAT / saptamI virADityanuktilAghave vizeSAbhAvAdvispaSTAJca // 27. iyA~ agna rathina ityaSTamyAM cAyamAnanAmno yuddhe'bhimukhagamanAtprAptAbhyAvartitvaguNasya cAyamAnasya rAjJo dAnaM stauti / abhyAvaryuktirabhyAvartI cAyamAno dadAtIti darzanAtprazaMsAthI // 27. gavyaM godevatyaM / dvitIyA gavyA / aiMdrI vA / sUktAMtyapAdaveMdraH / dvitIyAyA Rco tya iti saMbaMdhe kRte kRtakarakatvAdvaiyarthye syAt // 30 // 31. suhotro nAma bhAradvAjo'yaM / kuta etat / vakSyati hi / suhotrAdayo'nuktagotrA bhAradvAjA iti / satyapi lAghave zakryupAMtyetyanuktau prayojanaM ciMtyaM // 44. tisrazca virAjaH / atha timro virAjaH / athArthe ceti / AsAM tisRNAM madhyamaiva 11 1 Rigv. VI, 17. yamAdeg P2. VIII, ii, 1. 2 W 1, P 1, P 2, I 2 ; tadubhe 14. 5 Cp. Pan. VIII, vi, 19. 4 Cp. Ait. Ar. I, ii, 6, 6-8. 7 RigvX, 106, 1. 8 ' W1; anAdezAdeva traiSTubhatve siddhe traiSTubhatvamiti / yA vAjamityatyAyA dvipadAyA viMzatikA dvipadA virAja iti viMzatyakSa ravirATtvaM ca mA bhUditi / kiM tarhi / yekAdazAkSaratriSTuptvaM ca yathA syAditi the rest. " prAptAvadeg W 1 (with a stroke over va to indicato its omission); deg prAptAbhyAmadeg P 1, P2, I2; yuddhAbhigamanAtprAptAbhyAmadeg I 4. 11 10 Paribhasha to VI, 53. W: the rest add vA. 3W1, P 1, I 2, 14; bhAradvAjaM / Ibid. For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedaarthdiipikaa|| 125 sUktasyApTamya'tasya pItyepaiva' virAT / na saptamInavampo / te triSTubhAveva / ziSTAH paMcadaza triSTubha ityarthaH // 45. purUtamaM purUNAM stotRNAmitpatinit / aMtye tRce'dhi bRyuH paNInAmityatra bRcunIma takSA daivataM devatA / ayaM hi bRbustakSaMdrabhaktaH zaMyorbadhuriti zrUyate // ___47. agaSyUti kSetramAganmetyarthoM liMgoktadevataH / devAna bhUmiM ca stotItyarthaH / uktaM hi bRhaddevatAyAM / bhagavyUti stauti devAn pAdo bhuumimyottrH| iti / liMgoktadevatavacanaM lApavAya / agavyUtItyardhaceM pAdau devabhUmidevatyAviti hi gurU syAt / agapyUtyardhoM daivabhauma ityuktAvapi pAdadvayasyApi dvidevAyatvaM syAt / ardharca ityakRtvAgavyUtipAdau daivabhaumAvityastu / atrApi pUrvokta eva doSo yathAsaMkhyamiti niyamAbhAvAt / tadrI mArutI tvASTrItyAdita uktareva kramasiddhiriti ced vispaSTArthe / prastoka innu rAdhasasta iMdreti triSTup / anuvAdojyaM / na tvanuSTuvAdivadvidhiranuktasiddheH / asatyasmin prastoka ityasyA anuSTuptvamityAdidoSa: syAt / dazAzvAnityanuSTubityAdyuktau dAnastutyAdi prastoka iti noktaM syAt / tato dazAzvAnityanuSTup / daza rayAnpraSTimata iti gAyatrI / mahi rAdha iti dvipadA bokAdazikA / kutaH / vakSyati hi triSTuSTripadeti / itizabda AdyarthaH / prastoka invityAdhuktacchaMdasvazcaturjhaca:16 muMjayaputrasya prastokanAmno rAjJo daanstutiH| parau tRcau vanaspate vIDaMga" upa zvAsaya pRthivImiti yathAkramaM rathaTuMdubhidevatyau / zrUyate hi / vanaspate vIiMgo hi bhUyA ityasya rathopasthamabhimazediti / gRhye sUtryate / upa zvAsaya pRthivImuta dyAmiti tRcena duMdubhimabhimazediti / samazvaparNAzcaraMtIti dubhitRcasyAMtyo'dhairca iMdradevatyaH / yajAno haritA ratha iti bRhatI / triSTuTripadA pUrvamuktA mahi rApa iti dvipadA triSTubrokAdazakA na tu viMzatikA dvipadA virAja iti viMzatyakSarA virAT / tarhi tatraiva dvipadA triSTup triSTuSTripati vAstu / naitat / triSTubTripade tyuktau mahi rAdha 1 WI; the rest add vA. : Sayana (introd. to this hymn) interprets the words of the Sarvanukr. as meaning, 'verses 7-9 are virat, verse 8 virat or trishtubh,' instead of ' verses 7-9 are virat, or only verse 8 is virat, 7 and 9 being trishtubh. 3 Cp. comm. on Introd. 54, 5. 4 PI, P2, I 2, 14; bRhaddevatAyAM hi WI. 5 The BD. merely says : ya Anayaditi tvasya tRco'dhIti bRbustutiH| V, 617. Ver. 20. 7 BD. V, 620. WI; devabhUmItyu PI, I 4; devabhUmiriyudeg P2. WI; devabhUmAv the rest. 10 Paribh. to I, I5. 1l Ver. 22. 12 WI; zeSa the rest. 13 Ver. 23. 14 Ver. 24 15 Ver. 25. 16 WI; uktachaMdaskAzatIcaH 14: uktachaMdasaH catujhaMca: P1; uktaM chaMdasaH caturRcaM P2, I 2. 17 Ver. 26. 18 Ver. 29. 10 degti ca PI, I 4. Ait. Br. VII, ix, 2; cp. Asv. Gri-satra, II, vi, 5.7. 20 Asv. Gri..sotra, III, xii, 17. 2l Ver. 19. 22 Introd. $12, 8. For Private And Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 126 // vedaarthdiipikaa|| ityasyAstriSTutvaM vanaspata ityasyA dvipadAtvaM paMcAnAM dAnastutitvaM ca syAt / dvipadA triSTuvityuktau vanasmata ityasyAstriSTubhaH prastokasya dAnastutitvaM syAt / naipa dopaH / prastokAdipaMcarcasya dAnastunitve parau tRcaaviyuktinoppdyte dAnastutipaMcarcAtparasya tRcadvayasya sUkte'bhAvAt / ato vanaspata ityasyA na dAnastutiA nAppasyA dvipadAtvaM svarUpAdeva / na hi catuzcatvAriMzadakSarA catuSpadA dvipadA bhavati / tatkiM triSTuSTripadeti pRthaguktaM / sAyaM / pRccha kAtyAyanaM yena dviH kRtaM dvipadeti ha / vayaM hi pratipattAro na kAro'sya cAMjasA / ekatra triSTuTripadAzabdayoH pRthagarthatvAvabothApanodArthamiti bruumH|| divaspRthivyA ityeSA jagatI / saptaviMzyanuktiH pratipattilAghavAya // 31 // 4. yadatra tRNapANitve vAcyaM tasya tatpUrvamoritaM / pra ye vasubhya ityasyAstRNapANitvaM vartate / pRznisUktaM pRznidevatyaM / pRzninAma marutAM maataa| sA devatA // AsAmiti sUktAMtyatvanivRttyartha / atha kAkubhaH pragAyaH / atra pUrvatra ca pragAthamiti zakyamartu / kAkubha ityeva pragAthapratIteH / atra trayo'pItikaraNAH samApayAH / daza paMca catamra' iti vAcyArthAH / aMtyA dvAviMzyanuSTupsato' dyAvAbhUmyovA pRznevI stutiH / pRznevI bRhatI mahAbRhatI yavamadhyA / nanu cAdau pRznisUktamityuktA bahatI mahAbRhatI yavamadhyAnuSTupiti pRznaraMtyA dyAvAbhUmyorveti kasmAtroktaM lAghavAya / vizeSAbhAvAt / kiMca / anukramaNyaMtarAnukaraNArtha ca // 49. paMcona RjizvA heti / RtyakA iti huskha prakRtibhAvau // 51. yuSNiganuSTubaMtamiti krmdhaarydvNdvbhuvriihiH| timra uSNiha ekAnuSTuba yasyeti vigrhH| 52. ajizvA / vizve devAH / asyaiSAM ca pUrNo'vadhiH / athAbhUrekaH mahotrascityAdyevamaMtoktAnAM suhotrAdInAmanuktagotrANAM gotrAdivizeSaNamAha / suhotrazunahotranaragargaRjizvAna ityete suhotrAdayaH / anuktagotrA iti zaMyobArhaspatyoktagotrasya bhAradvAjanivRttyarthe / bhAradvAjA bharadvAjaputrA ityarthaH / vidAdibhyo18 bahuSu luk / ete ca bRhaspateH pautrAH / duHppaMtanRpaputrasya bharatasya vA pautraaH| bhAradvAjA ityeva gotrajJAne siddhe pautratvavikalpopadezo'dRSTArtho roganopaniSadityAdivat / * etatpautrA rata iti jJAne'pi mahadabhyudayarUpaM phalamastIti kathametAnprati dvayoH pitAmahatvaM vikalpenopapadyate / dvaimAturA hi dRSTA na dvipitRkAH / 1 WI; pakravasya parasya PI, P2, I 2 ; palarcasya parasya I 4. 2 PI, P 2, I 2, 1 4; sya cAMjasA omitted by WI. 3 pRthaktrA WI. 4 Rigv.V, 49,5; cp. comm. 6 2 of (!) L. 6 W 1: 91921ht: the rest. 7 W1; Fl the rest. SWI; yavamadhyAvata P1, P2, 128 degdhyAt 14. 9 WI; pRzye tyA P1; padyAvA 14; panevI dyA P2, I 2. 10 WI; lAghavaM PI, P2, I 2; lAghavAvizeSabhAvAna I 4. ll Pan. VI, i, 128. 12 aMtye I 4; avAte PI, P2. 13 Sutra on VI, 31. 14 WI; varmatamatA PI, IA: vemaMta uktA P2, I 2. 1 Sutra on VI, 44. vidaadyNto'pvaadH| P1; vidAdyAto pavAdaH P2; vidAdyatropanAdaH 14; ep. Pan. IV, i, 104 and II, iv, 65. 17 WI, P2, 12; jJAte PI, I 4. 16 WI; For Private And Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 127 muhotrAdimahaSINAM pautratvasya vikalpanAt / itihAso hetubhUto vispaSTArtha prayayate // 1 // prajApateH putra AsIdaMgirA nAma vai muniH / tasya putrAstrayastvAsaMstretAgnisamatejasaH // 2 // ucathyo jyeSTha ityeva madhyamastu bRhaspatiH / saMvartastu kaniSTho'tha jyeSTho guNagaNairbhuvi // 3 // yaH saMvoM mata iti prathito bhArate bhRzaM / ucathyabhAyA mamatA nAmnAsI_ravarNinI // 4 // ucathyAhitagItI10 cakame'tha bRhaspatiH / ucathyaputro mamatAgarbhastho'vocaduttaraM // 5 // jyeSTha patnI mAtRtulyAM mainAM gaMtuM manaH kRthAH / aho kAmasya daurAtmyaM yadi mAM tvamihAgataH // 6 // kiMcAhamatra praviSTaH kvate garbho nidhIyatAma / amogharetAsvaM cAsi na dvayoriha saMbhavaH // 7 // dvitIyastAta mA maivamakAryaM ca kRthA mahat / iti garbhavacaH zrutvA zazApainaM bRhaspatiH // 6 // dIrgha tamasvaM praviza madvAkyAdaMdha eva c| tato dIrghatamA nAma hu~cathyatanayo'bhavat // 9 // zapvA garbha mamatayA saMbabhUva bRhaspatiH / tato bRhaspatergarbho mamatAyAmabhUtathA18 // 10 // pUrvagarbho dIrghatamAstadayAcyAvaya_lAt / svamAturUdarAgarbhaH svayaM ca niragAtataH // 11 // 5 tra WI. bhavana I 4. 1 WI; degvaM vikalpyate 14; tvasya vikalpaH PI, P2. W1B TAya IA, P1; TArtha: P2. prakIyate I. 4 rateSAM WI. 6143; mata Wr, manIye P1; sti manIye 12; sti mattIye P2. 4 mahatA P2. bhUda. 10 bhI tAM WI. 11 deggoM WI. 12 jaThara WI. 13 bravIta taM WI. 14 WI, P1; kuto 14; kena P2, I 2. 15WI; me the rest. 16 WI; nAma ucadeg the rest. 11 PI, P2, I 2; mamatAyAM W1; tAyAH I4. 18 W1; agt the rest. 19 W 1, P1, P2; AUT I 2, 14. 20 WI; degbhyApavada P1; bhyAvapad P2, I 2; degbhyAvarddhada I 4. For Private And Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 // vedArthadIpikA // bRhaspateH sa putro vai bharadvAja iti zrutaH / atrAMtare tu bharato dauHticakravAryabhUta // 12 // sa putreSu mateSvAtoM bhsptypdeshtH| danaputravidhAnena bharadvAjaM gRhItavAn // 13 // dau:paterbharatasyAsIharadvAjaH sutastataH / svapanyAM puSkariNyAM ca paMca putrAnajIjanat // 14 // mahotraM zunahotraM ca naraM gargamRjizvanaM / iti siddhaM suhotrAdeH pautravasya vikalpanaM // 15 // 53. yAM pUSanbrahmacodanImityeSAnuSTup / aSTamyanuSTuviyuktau pratipattigauravaM syAt // 57. cakArAtpauSNaM ca / iNdraapuurvdevtymityrthH|| 61. sArakhataM sarasvatIdevatyaM sarasvatImA vivAsemeti liMgAta // 32 // 63. sAhitikaH kaMpo naikazrutya iti katyeti noktaM / na hyanyaM 10 vyuSA Ava iti ca sUtre yathA / A vAM sumna ityekAdazI triSTubekapadA / kutaH / traiSTubhamityukteH / taddhi12 tadardhamekapadeti13 dazAkSaravirATtvaM mA bhUditi / sUktaM manuktereva traiSTubhaM bhaviSyati // 69. aiMdrAvaiSNavaM / devatANa / orguNa" iti ca / devatAdve cetyAnaG / ubhayapadavRddhiH // 72. aiMdrAsaumaM pUrvavat / vRyaan|| ___4. somaraudramiti pUrvapadAdivRdyanuktizchAMdasI / somaraudraM tu banA iti mAnave zAstre 20 ythaa21|| 75. bharadvAjaputraH paayuniimrssiH| pA rakSaNe / kRvApAnIyuNi yuk / sUrtadarzanena sarvAnAko yuddheSu pAti rakSatIti pAyuH / evaM hi zrUyate / purA khalu bharadvAjasya yAjyabhUtau cAya__1 testu 4 garbho Wr. 3 dauSyaMti WI. 4 L 4, P1; svaputre tu mRteSva WI; sa putre yaM mRta tvadeg P2, I2. dauSyaMte Wr. P2, I 2, I4; tataH sutaH WI; sutastuta: P1. idamaiMdrApauSNa I 4, PI. Ver. 2. va tyetyuktau 14. 10 1 4; na hyaSTau PI, P2 ; na jhanyaM baLAkaramityaSTau WI. See satra on VIII, 80. 11 Satra on VII, 75 (yupA aSTA). The word aSTau is apparently transposed from this quotation to the previous one in P I, P2,WI. 12 WI, PI, I 4; tarhi P2, I 2. 13 Cp. Introd. $ 12, 9. 14 WI; 'rAvi PI, P2, I 2. 1 WI; sUkte PI, P2, I 2. 16 P2, I 2 (as well as Gagannatha, I3) add AdyA virAda. 17 Pin. VI, iv, 146. 18 Ibid. VI, iii, 26. 19 W1; CATETERuctaafa: P1, P2, I 2. 20 Manu, XI, 254 21 14 omits the whole of this comm. 22 Cp. comm. on Pan. III, iii, I. 23 ratAmUkta WI. 24 sarvarA I 4. 26 yuddhe WI. 26 pAti in Wr only. 27 kila WI. 28 bharadvAjaputrasya WI. For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 129 // vedaarthdiipikaa|| mAnaprastokAsyau pArazikhAkhyaiH' prabalaiH zatrubhiryuddhe jitau bharadvAjaM svagurumupetyocatuH / bhagavanAvAM bhavatpurohitau saMtau pAraziMyuddhe jitau / tatazca yathAvAM jayeva tathA kurviti / bharadvAjo'pi vaputraM pAyumuvAca / etau vijayinau kurviti / tataH pAyustadarthametAmUktadarzI san' saMgrAmAMgAni kavacAdInyUgbhistuSTAva tau caitasUktAbhimaMtritaiH11 saMgrAmAMgaistAnnitvA saputraM bharadvAjamupetya mahatanaM dadaturiti / tadetadAha saMgrAmAMgAnyRkzo'bhituSTAvetyAdi / saMgrAmAMgAni yuddhopakaraNAni varmAdIni / Rkza ekaikaya agbhiH / astauditi vAcye tuSTAvetyanukramaNyaMtarAnukaraNaM / aMgAni tAnImAnItyAha / varmetyAdi / varma kavacamAdyayAstot / dhanuzcApi18 dvitIyayAstot / jyAM mauvIM tRtIyayA / bhAtnI jyAbaMdhako dvau caturthyI / ipudhiM zarakozaM paMcamyA / etAH paMcaviSTabhaH / uttarA paSThI rathe tiSThannityeSA 20 jagatI / tasyA jagatyAH pavAdhai sArathimastauta / unnarAdhe razmIna abhiishuun| atha saptamyAdyAbhistisRbhistriSTubhiryathAkramamazvAna rathaM ca rathagopAna ratharacitUMzca / iti nava gtaaH| atha dazamI brAhmaNAsaH pitara iti jagatI / tayA liMgoktadevatA prastot / brAhmaNapitRsomyadyAvApRthivIpUSNo'stot / atha dvAbhyAmekAdazIdvAdazIbhyAmipUzarA stot / atha trayodazyA pratodabhazvaprerakaM / atha caturdazyA hastanaM27 / atha dvAbhyAM paMcadazISoDazIbhyAmiSUzarAnastot / ataH parA yatra bANAH saMpattIti paMktyAdayaH sanadazyAdyAstisro liMgoknadevatAH / yuddhabhUmikavacabaMdhanabrahmaNaspatyaditisomavaruNadevabrahmadevatyAH / saMgrAmAzipazca yodhAnAbhAzIbhiH pUrayitryazca rogaptaprAyazcittAdivat / saMgrAmAzIrUpamapi30 jJeyamityucyate / aMtyA sUkasyAMtyA yo naH kho araNa ityepAnuSTup / RjIte pari vRdhi na A 1 WI; pArazikAkhyau PI, P2, I 2; pAzarAkhyau I 4.2 WI; prabaMdha PI; pravadhadeg P2, 12; pravarddha 14. WI; yuddheSu the rest. 4 PI; zikhAkhyai WI; pArizepaideg P2, I 2; pAzarakAkhyau I 4. WI: bhavAnAvAM PIB bhagavAnAvA P2, I2; bhagavAvA IA. mAcaSTa WI. Wromits rato. P2, I 2; tava PI, I 4; sa ca WI. PI, P2, 12; darzayan 1 4; dadarza WI. 10 W1; akzo bhi. P1, P2, I 2; Rksaubhi 14. 11 WI; degdegP1; degta: P2, I 2; degmaMtri I4. 12 W1; svaputraM the rest.. 13 W1; *metya the rest. 14 This sentence in Wr only. 15W1; Rca ekAbhi>> the rest. 16 WI, I43 degnukramaNyanukaraNaM PI, P2, I 2. 17 WI; kAnImAnI PI, I4%; kAni nAmAnI P2, I 2. 18 WI; cAyaM the rest. 19 WI; degcApaM P2, I 2; degvApaM P1; zaradhiM I 4. 20 WI, I43; tyeva PI, P2, 12; tye ca 12. ca omitted in W I. 22 W1; ratharakSitana ormitted in the rest. 23 WI; pitara iti yA liMdeg P1, 14; iti sA liMP2, I 2 24 pUSaNama PI, P2; prapaNo 14; rUpeNa WI. 25 W13 zarAna omitted in the rest. 20 Wr has the marginal note : atra dhanvinaH prakoSThe baMdhanIyasya hastamasya stutiH| 27 WI; paMktiH PI, I 4; omitted in P2, I 2. 28 yo nAm PI. 29 PI, P2, I 2, 14; citavana WI. 30 degmavi* PI. 31 Ver. 12. [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 130 // vedaarthdiipikaa|| naMti sAnveSAmiti ca he anuSTubhau / AlAlA yA rUrUzINI avasRSTA parA pateti ca dve anuSTubhau / dve ve iti vacanaM pratipratIkaM dvitvArthe / ziSTAstriSTubhaH // ||iti SaSThaM maMDalaM samApnaM // 7. atha saptamasya prAdhAnyena draSTAramAha / saptamaM maMDalaM vasiSTho'pazyat / maitrAvarUNirvasiSTha ityuktaM mitrAvaruNayodIkSitayorityaMtra // 1. atra sUkta Adito'STAdaza virAjaH / tAzca akAdazakAH / ziSTAstriSTubhaH / asya sUktasya nAnAchaMdastvamasmadAhmaNe sUtre ca sUcyate / tA u vicchaMdasaH saMti virAjaH saMti triSTubhaH / aSTAdazotame virAja1 iti ca / tatra hyunama ityagniMnarIyamucyate / maMDalAditvAdagniH // 33 // 2. ApramityukterdvitIyAtra nArAzaMsI na tAnUnapAtI // 17. saptApi dvipadA hokAdazakAH / traiSTubhamiti viMzatikA dvipadA virAja iti mA bhUditi / AgneyAdhikArasya pUrNo'vadhiH // ___16. avdhyrthemeNdrmityuktN| asyAtyAbhizcatasRbhivAviMzyAdibhiH pijavanaputrasya rAjJaH sudAnAno dAnaM stUyate // 22. Adito'STau virAjaH / dazakAstrayaH / aMtyAmRte / useram vyatyayAcchaMdobadbhAvAchaMda eva vA / sA triSTup / Rte tyAmiti lAghavAt / triSTubaMtam aMtyA triSTuviti hi guruH / 31. dazamyAdyAstimro virAjo'te yasya tamUktaM trivirADataM / tAzca tryekAdazakAH // 32. tRtIyAyA bRhatItve caturthyAH satobRhatotve ca kramAtsaptaviMzyAzcAnAdezAviSTutva ekapuroDAzeSTyupAMzuyAjanyAyenAdyopAdAnAMtyalopanyAyena vA bRhatItve prApta Aha tRtIyA dvipadeti / viMzatyakSarA virAda // iMdra RtuM na A bhareti par3izyAdipragAthe kathAmapivikalpAyAha saudAsairityAdinA / purA kil| vasiSThasya sutaH zaktiH puSpAdyarthaM yayau vanaM / rAjJaH sudAso dAsAstu vAsiSThaM dadRzuzca taM // 1 // vizvAmitraprayuktaistu rkssobhirvessttitaate| vanAgnau prAdhipaMzcainaM devabhakto'yamityuta // 2 // _1 Ver. 13. 2 Ver. 15. Ver. 16. WI, I4; rate ca P1, P2, I 2. 5 ca added in P1, P2, I2. W1; dvitvaM vispaSTArtha PI, P2, 12; pratipratIka smaSTArtha 14. 7 See satra on I, 166. WI; zrUyate hi PI, P2, I 2; zrUyate I 4. Ait. Br. V, v, 17. 10 Asv. Sr.-shtra, VIII, viii, 4. 1 janUnapAtI WI; tanUnapAt PI, I4; omitted in P2, I2. 12 Cp. Nir. II, 24. 13 Cp. comm. on II, II. 14 W13 eke purodvAdazeSTyudeg PI, P2, I 2; ekaputraroDaze jhu14. 15 vasiSThaputra: Wi. 1 W1; ca the rest. 17 WI, 14; vepitAza PI; vipitAzca P2, I2. For Private And Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 13I. Astiko'yaM vasiSThasya putra ityeva ca krudhaa| prakSipyamANaH so' pazyadiMdra Rmiti dRcaM // 3 // ardhamuktavAnAdyaM tato'dAta so'gninaa| cirAyamANe putre tu putrasnehaparitaH // 4 // mArgavikSiptanayano vasiSTho'bhyAgamadvanaM / dagdhaM sutamatha zrutvA bhUtebhyaH zokakarzitaH // 5 // jJAcA tu dRSTaziSTaM tu zikSA NAdi samApayat / yadyadharcatrayaM ziSTamadrakSpanmama vai sutaH // 6 // ajIviSyadayaM saMyak sukhI ca zaradAM zataM / ityuktvA dhRtimAlaMvya prayayAvAzramaM punaH // 7 // evaM tu zATyAyanakaM vadaMti brAhmaNaM kila / AdyArcameva zaktirdRSTavAndagdha eva saH // 6 // dRcaM sarva vasiSThastu dRSTavAniti tAMDakaM / iti brAhmaNavaimatyaM vikalpAya pradarzitaM // 9 // ac| iMdace zaktirArdha vikalpitaH12 / __ RpirvasiSThaH sUktasya devatA viMdra eva hi // 10 // patrArebha iti rabha rAbhasye bhaapuurvH| atra pazyattikamI dhAtuSTumiti vA zepa:14 / tato liT / tasyAta ekahalmadhya ityetvAbhyasalopau / prakSipyamANaH / karmaNi laTi yaki zAnaci muka / padahmata karmaNi laG / samApayata / ApU vyAno saMpUrvaH / hetukarmaNi Nica / laGi NicaztyAtmanepadaM laGaH / dRco hi samApniM gacchati / tamasau gamayatoti / zATyAta phaka vun ca1 zAThyAyanaka1 / tAMDinAmAnAyastoDakaM // 1 zaktiriMdra RtuM dRcaM Wi. 2 mArge P2, I 2. 3 WI, PI; dagdhaziSTaM 14; zikSituM ziSyaM I 2; P2, the same corr. for fui. 4 W1; am the rest. 6 W1, 14; dRkSana PI, P 2, I 2. WI; sa sukhI the rest. zaradaH WI. I4; AdyArdhacAMtyaiva PI, P2, I 2; AdyAdhI!'traiva corr. to AdyArthIcItyaiva WI. P2, I 2; brAhmaNadvau vadhyaM 14; brAhmaNaM vai satyaM PI, WI. 10 W I only. 11 WI, I 43; Rtu P P2I2. 12 W 1: vysverain: the rest. 13 In all the MSS., except WI, this sloka comes after ra. 14 pazyatikarmA / draSTumiti vA zepa: WI; pazyatikarmI dhAtuSTI kazeSa: PI, P2, I2, I. 1 Pan. VI, iv, 120. 16 Ibid. I, iii, 74. 17 laduHWI. 18 zAyaH phak Ayani vuna ca WI. The comm. beginning zAnaci muk and ending with vu ca in WI only. 19 WI; zALyAyanamataM zATyAyanakaM the rest. 20 tAMDinAnAyastAMDakaM VI; tAMDino mataM tAMDaka the rest. 52 For Private And Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 // vedArthadIpikA 33. vasiSThasya saputrasya saMstavaH sahastutiH parasparastutirityarthaH / Adito navabhirvasiSThaH khAnputrapautrAna stutavAn / vidyuto jyotirityAdipaMcabhiste vasiSThaM stutavaMtaH / athavA vasiSThasyeMdreNa saha saMvAdaH / svAnputrapautrAnAdito navabhiH stutavAn vasiSTho vidyuto jyotirityAdibhiH paMcabhiridreNa stUyate smetyarthaH / saMvAdaH parasparasaMbhASaNaM / saMvAde vakRvivekAnukrama upadezeSvanukteH // ___34. AdyA ekaviMzatirdvipadAH / zrAdita ekaviMzati co viMzatyakSarA virAja ityarthaH / dvAviMzyAdyAzcatasrastriSTubhaH / zrUyate hi brAhmaNasUtrayoH pra zukretyArabhya tA u vicchaMdasaH saMti dvipadAH saMti catuSpadA ityekaviMzatirvezvadevasUkta iti ca / atra hi dvipadA iti vartate dvipadA ekAdaza mAruta ityataH' / atra cAjAmukthairahiM gRNISa itpardha! hinAno daivatasya stutiH / mA no'hirbudhna itpardhacoM 105hi budhyanAno daivatasya / vaizvadevatvAdeva RgrUpaviniyogoknadevatAve siddhe'nayordevatayorupadezaH sUtaviniyoge'pi smrnnaarthH|| 35. sarvazAMtikaraM sUktaM rogamatvAdivadayamapi guNo jJAtavya ityuktaM // 35 // 38. aMtye saptamyaSTamyau vAjinAM stuti:14 / vAjino vAjinAtyahavirdevatAH / keciddevatAvizepAH / bhagamugro vasa ityarthacoM bhagadevatyaH / vetyukteH sAvitro vA // 41. AdyA jagatI liMgoktadevatA / agnoMdramitrAvaruNAzvibhagapUSabrahmaNaspatisomarudradevayetyarthaH // 44. AdyA jagatI liMgoladevatA / dadhikAzzupo'gnyAdisvasAmarthyapratipAditadevatetyarthaH // 48. aMtyA catuthIM vaizvadevyArbhavI vA / RbhudevayaM // 50. caturthI gNgaadisrvndiistutiH|| 51. zrAdityadevatyaM / AdityA nAmAditeH putrA AdityA 18 mAdityAnAmiti liMgAt / AdityagraheNa caraMtIti suutre|| 48. vAstoSpatidevatyaM / patyaMtANyaH // 1 WI; putrAnpautrAn the rest. 2 kramamupa WI, I 4, P2, I 2 ; kramapadeg PI. nA atichaM0 WI. 4 Ait. Br.V,v, IO-II. Wromits catuSpadAH . Asv. Sr.-satra, VIII, viii, 5. 6 W1; the rest. P1, P2; &: I 4, W1; see Asv. Sr.satra, VIII, viii, s. Ver. 16. WI; devasya the rest. 10 unnarohibudhyAyetyuttarogrdhoM Wr. I WI; vaizvadevatvAdeva --paya (degdevAyaM vi. P2, I2) viniyoge vaizvadevAce PI, P2, I 2; vaizRdevatvAde vAsya stutiH / upadezaviniyoge vizvedevatva I 4. 1 Wr; nayoH the rest. 19 P1; sUkta WI; sUktaM P2, I 2; omitted in I 4. 14 vAjitaH stutI WI. 16 WI, P2, 12; vAjinAkhyA PI, IA. 16 kecana WI. 17 Wr; tho rest ald Arbhava (bhava I 4) iti vidhigarbhAnuvAdaH / ArbhavamaMtyetyanuktilAghavArthe / 18 putraH Aditya: WI; omitted in the rest. 10 Asv. Sr.-sutra,V, xvii, 1. 0 Cp. Pan. IV, i, 85. For Private And Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org // vedArthadIpikA // 133 55. AdyA gAyatrI vAstoSpatidevatyA / zeSAH / ziSo'sarvopayoge karmaNi ghaJ / ziSTA ityarthaH / tAH prakhApinya upaniSat / prakhApinyaH prakhApinaH stutaya upaniSaJca' bhavati / tAzca cchaMdastasyupariSTAdRhatyAdayo'nuSTubhaH / tisra upariSTAdRhatyaH sastu mAtetyAdyAzcatasro'nuSTubha ityarthaH / AsAM pravApinItvaM tu kathAsu parikalpyate // afgstRSito 'sarrthI trirAtrAlabdhabhojanaH / caturdharAtrau cauryArthe vAruNaM gRhametya tu // 1 // koSThagArapravezAya pAlakazvAdisupraye / yadarjunAdi saptaca dadarza ca jajApa ca // 2 // iti // 56. atra sUkta AdyA ekAdaza dvipadAH / viMzatikA dvipadA virAjaH / atha caturdaza triSTubhaH / zrUyate hi brAhmaNasUtrayoH / ka I vyaktA ityArabhya tA u vicchedasaH saMti dvipadAH saMti catuSpadA iti dvipadA ekAdaza mAruta" iti ca // 59. aMtyA dvAdazyanuSTup / ekAkSarAdhikeyaM bhuriganuSTuveditavyA / rudradevatyA / mRtyuvimocano / pUrNo marutAmavadhiH // 36 // 63. iti / Adau / ardharcapaMcamAH sArdhacA: ' sUryadevatyAzcatasraH / ceti saurya ityanukarSaNAya / atha trayo'rdhacI maitrAvaruNAH // 66. caturthyAdyAstrayodazyaMtyA dazAdityA AdityadevatyA: 12 // 75. sAMhitika: kaMpa aikatye nAstItyuktaM // 79. kaMpAbhAvaH pUrvavat // tt. aMtyA pAzavimocanI // 90. atra sUkte yA Rco dvivaduktA vAmityAdidvivacanAMta padayuktAstA aiMdryazcakArAdvAyavyazca / ata eva brAhmaNasUtrayoH prauge vAyavyatvAya pra vIrayA zucayo dadrire ta23 iti vAmiti dvivacanasya sthAne ta ityekavacanapAThaH kRtaH / vAmityuktAveMdratvaM ca syAditi / dvivaduktA iti dvitvamarhatIti ca dvivacanaM / dvizabdo bhAvapradhAnaH / yathA hyekayoriti 14 tadukaM / yAstu tA dvivaduktA ya ivarasanayuktIdyA ca / te satyeneti paMcamyAdyAstisradravAyavyA ityarthaH // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 95. sarakhatyA aN na sarasvacchandAt / ata eva hi tRtIyA sarakhata ityuktaM / sarasvatI dharuNamiti 10 liMgAt / sa vAvRdha iti tRtIyA sarasvate sarasvadarthaM // 1 tAH prasvApinya upaniSat omitted in W1; prakhApinyaH to upaniSacca in Wr only. mupari kalpate W1. dhito W1. 4 W 1, I 4, P1; goSThA deg P2, I 2. Ait. Br. V, V, 13-14 . 7 Asv. 6 8 Sayana, Introd. to Rigv. VII, 55. viii, 5. Cp.comm. on VII, 34. sArdhazcatasraH WI. 100 : W1. sutra, VIII, xi, 1. This sentence omitted in W1. 11 satra WI. 12 14 Cp. Pan. I, iv, 22. 15 0 yuktA AdyA ca W1. ' Cp. comm. on VIII, 47. For Private And Personal Use Only 2 kathA 5 Quoted by Sr.-sutra, VIII, AdAvardhapaMcamAH 13 Asv. Sr. 16 Ver. I.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 134 // vedArthadIpikA // 97. bRhaspatidevatyamaidyAdi ca / aiyAdiryasya tAsUktaM / aMtyA dazamyadrI ca bArhaspatyA ca / iMdrAbRhaspatidevatyeti yAvat // __e. aMtyA saptamyadrI ceti pUrvasUtra evoktadevatA / iMdrAbRhaspatidevatyetyarthaH / saiva patra punarAmrAyate // 99. uruM yajJAya cakrathurityAdyAstisra aizcakArAdvaiSNavyazca / reMdrAvaiSNavya ityarthaH // 100. nanu caitatsUktavartinyoH pra tanne adya kiminna' ityanayoviSNoH zipiviSTaguNavaM kiM nocyate yathA kyA insapna vaizvAnarIyamityagnervaizvAnaratvaM / dRSTazcAnayoH sUtre zipiviSTaguNakaviSNoviniyogaH / kathaM purastAcaMdramasetyArabhya vaSaT te viSNavAsa A kRNomi pra tane adya zipiviSTa nAmeti' trirucyate / ayaM hi kratvoM1deg guNavidhirna sArvatrikaH / yathA / upa te stomAnpazupA ivAkaramiti dve1 ityatra rudrasya pazumaguNavaM pazupatiguNatvaM ceti manyate / kiNc| yathoyadezamityukterdevatAnukramaNIbRhaddevatayoH zipiviSTaguNatvAderzanAnaitadAdaraNIyamiti / nanvAzvalAyanopadezo vAMgIkRta eva / api vAnyAM vaiSNavImiti" liMgolatA18 / ato devA daivI vetyatra vaiSNavItvokteH / satyaM / atra tvato devA avaMtu na iti japedityukteH karmavizeSasaMbaMdhAna 20 sArvatrikamevetyatrApi vAcyameveti manyate / tasmAkarmavizepAdiyogiSu guNavacanAdi tAkIvadhikameva na sAvaitrikaM / yathA hiraNyagarbha iti SaDcasya kadevatyasya hiraNyagarbha samavartatAya iti pada prAjApatyA23 iti prajApatidevatAtvaM pazvavadhikameva / yathA kayA nazcitra A bhuvadityeMdroMdrAgnI 4 maruto varuNa: ka iti kadevatyatvamiti sarvamanavadyaM // 3 // ____101-2. ete he sUkte agniputraH kumAranAmA dadarza vRSTIcchAviziSTa:27 prakRta eva vA vasiSThaH / nanvidaM sUtramakRtvA tisaH SaT pArjanyaM tvAgneyaH kumArastu vasiSTha eva vA vRSTi kAma iti sUtryatAM / evaM hi laghu / satyaM / tathA na kRtaM pratipatrisukhAya hi 3 // 1 Verses 4-6. WI; cAtra the rest. Verses 5-6. 4 Sutra on I, 59. 5 WI; vaizvAnarasaM dRSTayoH the rest. Vers. 7 and 99, ver. 7. Ver. 5. Seo Asv. Sr.-satra, III, xii, I3-14. ' ca WI. 10 kratvarthe sUkne dhayoM gudeg P2, I 2. 11 Rigv. I, IIA O. 12 Asv. Sr.-shtra, IV, xi, 6. 13 Introd. 51, I. 14 W13; tvadadeg the rest. 15 caitada 14. 16 WI; nAzvalAyano'gIkRta eva 14; natvAzvalAyanogIkRta eva PI, P2, I 2. 11 Cp. comm. on I, 22. 18 liMgokta eva P2, I 2. 19 Sutra on I, 22. 20 W1; na omitted in the rest. 21 yogeSu P2, I2. * 22 Rigv.x, 121. 23 Asv. Sr.-sutra, III, viii, I. 24 Rigv. IV, 31, I. 25 Asv. Sr.-satra, II, xvii, 14. 26 WI, I 4; sarvamavadAnaM PI, P2, I 2. 27 kRSTi kAmo vA vasiSThaH WI. 28 vA omitted in W I. 29 lAghavaM khalu VI. 3" Neither text nor comm. state ver. 2 to be padanilkrit. For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org // vedArthadIpikA // 103. tena parjanyastotreNa saMhRSTAn asmAkaM vRSTirbhaviSyatIti saMyuktAnmaMDUkAn saMparjanyastutyanumodakAnRpistuSTAva / kaH / vasiSThaH / vAviziSTatve'pi mAMDalikatvAdasyaivAnuvRttiryuktA / panenottarArthaM prakRtatvasUcanAcca / anyathA vasiSTho vA vRSTikAma ityeva vaktavyaM / athavA vAviziSTo mAMDalikavasiSTho nivartatAM / kevalavasiSTho mAMDaliko'nuvartiSyate / yadvA' veti kumAreNa saMbadhyate / vasiSTha iti tu vRSTikAmaguNavizeSitvAya // 104. rakSohetIMdrA somayorguNaH / rAkSonamaiMdrAsomamidaM / rakSasAM haMtArAviMdrAsomAvasya devatetyarthaH / aiMdrAsomamityubhayapadavRddhau prAptAyAmuttarapadavRddhabhAvazcaMdasaH / zApa AkrozazchAMdasaH / asato dopasyAdhyAropo 'bhizApa: 10 / etau zApAbhizApAvatra prAyo bahulaM bhavataH // saptamI triSTujagatI vetyarthaH / saptamI veti noktaM gurutvAt / ekaviMzItrayoviMzyau ca jagatyau / aSTAdazI marUddevatyA satI ca jagatI / cakAro jagatyanukarSaNArthaH / saptadazI grAvNI grAvadevatyA / aNo'NIti prakRtibhAvAbhAvazchAMdasaH / grAvyyazmani daivate devatAvAcye tadvite vyaMtaM na tu GItaM / pravartaya divo azmAnamiti catasra iMdradevatyAH / mA no rakSo abhi naDiti trayoviMzyA pUrvArdhaca vasiSThasyAtmana AzIH prArthanA / uttaro'rdharcaH pRthivI naH pArthivAditi pRthivyaMtarikSadaivataH // // iti vAsiSThaM saptamaM maMDalaM samAptaM // na cAtrATa maMDala mityanukteH saptamamaMDalasyA samAptirAzaMkanIyA mA cidanyadityArabhya svAdiSThayetyaMtasyASTamaM maMDalamiti prasiddheH / kiMcAnuvAkAnukramaNyAM maMDalasthAnuvAkasUktayoH saMkhyAne 12 dazAmamiti dve caiva sUkte navatiM ca vidyAdathASTamamiti 14 coklemI cidityAderaSTamatvameva saMgacchate / thopAkarmaNi maMDalAMtyAnAmRcAmanukramaNe 15 prati ca vizvetyevApi gRhyate / kupuMbhakAdimaMDalatarpaNe" ca vasiSThasya pAvamAnInAM ca 18 madhye pragAtha iti maMtra ucyate / AraNyake ca tasmAdvasiSThastasmAtpA mAnya " iti saptamanavamamaMDalasya prazaMsAmadhye tasmAt pragAthA 20 iti hi 21 samAmanaMti / yadyevamebhireva hetubhiranyatrApi maMDalagrahaNaM na kartavyaM / satyaM / yatra yatra kriyate 2 tatra tatrAnyayo Shadg. Cp. BRs. v. abhizApa. 12 W 1; saMkhyA the rest. 15 13 Cp. M. M., A. S. L.., p. 218, note. P 1, P 2, I 2; tarpaNo I 4. 20 Ibid. 3. 21 No fe in W 1. tatrAnyadetat 14; tatrAnyadeva pradeg P1, P 2, 12. 2 P 1, 1W1; saMhRn P 1, P2, I 2; I 4 omits both text and comm. to VII, 103. 3 P2, I 2; kAM padeg WI. See previous sutra. * W1; yathA P1, P2, I 2. 4 vasiSTho P 1, P2, I 2. 7 W1; P1, 2, 12. 10 Durga (who 5 W1; deglaM P1, P 2, I 2. 80 kAma iti videg Wr. 9 W 1, P 1, I 4 ; adhyAhAro P2, I 2. reads adhyAhAro) in his comm. on Nir. VII, 3, apparently borrows this definition from 11_P 1, P 2, I 2, I 4; prAyeNa saMbhavata: W1. Anuvakanukramani, ver. 32. 16 Rigy. VII, 104, 25. 19 Ait. Ar. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18 ca in W1 only. 22 W 1 ; prayojanaM the rest. For Private And Personal Use Only 135 14 Ibid., ver. 35. 17 W 1; tarpaNaM II, ii, 2, 2 and 4. 23 W1;
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 // vedArthadIpikA // janamasti / kiM tat / asatyapavAde sAmAnyarSitvAditi / ayonArca paribhASate / paraM gAyatraM prAgvAsapreH / pra devaM daza vatsaprIbhIlaMdana' iti vakSyati / divaspari dvAdaza vatsamIrAgneyaM viti tu* na gRhyate'varatvAt / ato vatsaprisaMzabdanAtmAgataH paraM chaMdo'nuktau gAyatraM chaMda iti veditavyaM / tenedaM vaso dvicatvAriMzadityAdau gAyatrI chaMdaH / paramiti zakyamakartuM // RSizcAnuktagotraH prAG mAsyAkANvaH / tyAnu saikA mAsyaH sAMmada iti vakSyati / ato mAspasaMzabdanAtmAgataH paramanuktagotro'trarpizca' kANvaH karAlagotra iti veditavyaM / tena vakSyamANamedhAtithyAdayaH kANvA bhvNti| ceti prAgiti ca zakyamakartuM / paramityanukarSaNAryastu cakAro na bhavati pUrvatraiva tasya vyatvAt / prAka paMcamyAH pratyAsanezca labhyate / yathA / strIpuMsAbhyAM namkhano bhavanAt // t,1. medhAtithirmedhyAtithizca hAvRSI sahApazyatAM tau ca kAyau10 / atra medhAtitheH kANvatvaM na vidheyam agniM dvAdaza medhAtithiH kANva ityuktereva siddhermedhyAtithestu vidheyameva / reMdramiti maMDalAdhAgneyatvanivRttyarthe / atrAdyaM dRcaM pragAyo nAmarpirapazyat / apazyaditi vispaSTArtha / na ca pragAyazabdasya bRhatIsatobRhatItvaM nivarparminAmatvArthatA dvipragAthAdItyeva tasyoktAvAda AdyaM dRcaM pragAtha ityananvayAcca / bhAraNyake tarpaNe ca pragAthA iti yadvacaH / tavAnyeSAmappINAM pragAyatvamanena hi // maMDalAderdarzakena sAhacaryAcchatarcivat / vyAkhyAtaM hi zarcivamAdhamaMDaladarzinAM // atha pragAthasya ghoraputrasya kaNvabhrAtuH putratvamuMpapAdayati / sa gaura ityAdi / sa pragAyo ghoraputraH san bhavan15 bhrAtujyeSThasya kaNvasya putratAM putratvaM prAptavAn / kathaM / atretihAsaH / pragAyo ghoratanayaH kaNve jyeSThe tu nirgate / pravizya tagRhaM zrAMtastatpattyake niSaNavAn // 1 // suSvApa ca tataH kaNvaH kSudhito'bhyAgato vanAt / patnImapRcchatkrodhAMdhastvadaMke kaH svapityayaM // 2 // sovAca tvAkaniSTho'yaM putravalAlito myaa| yuSmajananyaMkamAyA18 vizvastaH svapiti prabho // 3 // 1 degtvAdi WI. 2 Satra on IX, 68. Satra on X, 45. W1; vatsafufrago 7 the rest. 5o W. Satra on VIII, 67. 7 W1; o prav 14; degvazcarSiH PI, P2, I 2. Wr only. Pan. IV, i, 87. . 10 WI; kArAvAvityuktaM the rest. ___ll sutra on I, 12, 12 W1; tItvarSinAmatvArtha the rest. 13 Wr, PI, I 4; bahucaH P2, I 2. 14 WI; karavatvaM the rest. 18 bhavana Wr only. 16 W 1; stia: the rest. 17 W 1, P2, I 2 ; mate P1; 1979 14. 18 W 1; oria 39 the rest. For Private And Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 137 jahi kopaM zAmya mune putra evAvayoriti / iti palyA vacaH zrutvA gatakodha uvAca sH||4|| sadya prabhRti na bhrAtA mama putro bhavatviti / itthaM bhrAtustu kaNvasya pragAthaH putratAmagAt // 5 // atha stuhi stuhIdeta iti caturRcasyAnvasya syUramityaMtyAyArSidaivartavizepajJAnArthamitihAsamAha / lAyogIyAdi / plAyogiH yoganAmnaH putrazcAsaMgo nAmAsIt / taM vizinaSTi / yaH strItyAdi / *ya prAsaMgo devazApAtpUrva strIbhUtvA pazcAtapobalena pumAnevAbhUt / sa evaMbhUta mAsaMgo medhAniyaye maharSaye bahu dAnaM12 datvAtmAnaM khAMtarAtmAnaM dattadAnaM stuhi stuhIti catasRbhigbhiH nutavAn / asyAsaMgasya patnI ca bhartuH strItvena khinnA satI zazvatI nAmAMgirasyaMgirasaH13 putrI tapobalena lagyapuMstvaM prajananamupalabhya prItenamAsaMgamaMtyayAnvasya sthUramityetayA tuSTAva stutavatI // 2. khAdavaH somA A yAhItyeSAnuSTup / zikSA vibhiMdo ityAbhyAM kANvo medhAtithireva priyamedharahito vibhiMdormahArAjasya dAnaM stutavAn / anyorymevrssiH| na priyamedha ityarthaH / sarvatrAstauditi vAcye tuSTAvetyanukramaNyanukaraNameva / / / 3. ekaviMzyanuSTup / atha dve gaaytryau| atha bRhatI / ratAzcatasro'tyAH kuruyANaputrasya pAkasthAmro rAjJo dAnastutiH // 4. sthUraM rAdhaH zatAzvamityaMtyastaca:15 purussnnigNtH| sa eva tucaH kurUMgasya rAjJo dAnastutiH / tatpUrvAH kuruMgadAnadevatyatRvAtpUrvabhUtAzcatasaH paMcadazyAdyAH pUpadevatyA iMdradevatyA vA / na cAtra devatAnukramaNyAM" devAttithairya cetyAdau pUpadevatyatvavikalpArdarzanAdyathopadezabhiMti pratijJAvAdhaH zaMkanIyaH / bRhaddevatAyAM / ___poSNI preti pragAyau dvau manyate zAkaTAyanaH / ityupadezAt // 39 // 1 zAMtadeg 14. WI, P2, I 2; svayaM tviti P1, I 4. This story is similar in substance to that related in the BD.VI, 693-7. Wr only. 'devatatadvize0 WI. 0jJApanArthami P2, I 2. P2, I 2; prA WI, P1. All the MSS. (including P1, l'2) except W2 read to in the text. In I 4 the initial of the word is corrupt in both text and comm. 8 P2, I 2 ; 7deg W 1, P1, I 4. The following story is told by Sayana, VIII, 1, 1, but in other words. 10 bhUta: WI. 11 WI; evaM ta PI, P2; evaM 12; eva IA. 12 deyaM Wr. 13 AMgirasapu. Wr. 14 WI; prAptam I 4; prItama PI, P2, I 2. 15 deg tyAdyasta ca: WI. devatAnukramaH the rest. 17 kalpadarzadeg MSS. 18 Introd. $ I, I. 19 M 1-3; gift omitted in all the rest. 20 BD. VI, 701. [III. 4.] _16 WI; For Private And Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 // vedArthadIpikA // ___5. Azvine / azvidevatye / dvivRhatyanuSTubaMte / ve bRhatyAvanuSTup cAMte yasya tasmineva viziSTe sUkte tyA ardhacarcAH paMca caidyasya cedirAjaputrasya kazunAno nRpasya dAnastutiH / cedizabdAda vRddhakosalAjAdAbhyaH caidyH|| 6. saMtyastRcaH pazunAmarAjaputrasya tiriMdaranAmno rAjJo dAnastutiH / parzoraipatye prAptasyANo NyaH / orguNa: // 9. caturdazyAdye / caturdazI paMcadazI ca // 10. chaMdaHsAMkaryabAdhArmapazyaditi kIrtitaM / pragAyazabde saMdehazchaMdo vAppapiriti / anyathottarapragAthasyApyUpinAmatvamAdyasya cchaMdovAcitvaM ca syAt / tatra dvitIyA satobRhatI paThyAstArapaMktiriti prasajyeta // 11. gAyatra ityanuvAdo na vidhiH / sa ca triSTubatatvaprAptaziSTAjagatItvanivRttyarthaM // 40 // 14. gopUktizAzvasUktiza dvApI / tI gotrataH kANvyAyanau / karAvazabdAhIditvAdhana yaniprozceti1 phak / Apatyasya ca taddhite nAtoti yalopAbhAvaH / idaMte nAmanI naiva nAte iti vinirNayaH / goSUktizcAzvasUktizcetyevaM sAmasu12 darzanAt // 15. uSNigavarairbhavati / uSNihyA savitA saM babhUveti cAmnAyate // 1t. aSTamyazvibhyAmazvinorathAya / parA navamyagnisUryAnilAnAM stutitvena saMbaMdhinI / tatrA. nilo vAyuH / ziSTA viMzatirAdityade vatyAH // 19. sUktasyAMye patriMzIsaptatriMzyau yathAsaMkhyaM kakuppaMko satyau trasadasyunAmno rAjJo daanstutiH| tatpUrve trasadasyudAnastutihacAtpUrvaM catustriMzI paMcatriMzI ca yathAkramamuSNiksatobRhatyau sAyAvAdityebhya AdityAnAmarthAya // 24. aMtyastRcaH muSAmAkhyarAjaputrasya varunAno rAjJo dAnastutiH / supAmazabdAdapatye'Ni na mapUrvo'patya iti na prakRtibhAvaH // 25. dazamyAdyAstisro dvAdazyatA vaizvadevyaH // 1 Pan. IV, i, ITI. WI, P2; pazunI I 2; parazvadeg PI; parazudeg 14. W1; pArzoH I 2; parazo: PI, P2, I4. 4 Pan. VI, iv, 146. WI; degsAkaryapazyaditi I 4; sAkaryanAdharyaNa pazyaditi P1; zAkaTAyanAcAryeNA(!) pazyaditi P2, I 2. Cp. comm. on VIII, 1. 7 W1; fuftrara P1, 14; degfa P2, I 2. 8 Cp. Introd. paribhasha to Mand. VIII. deg Introd. $ 12, 13. 10 Pan. IV, i, IOI. 11 Ibid. VI, iv, Ig. 12 Cp. Arsheya Br. II, 122, and Paikav. Br. XIX, 4. 13 Rigv. X, 130, 4. 14 This is the comm. in all the MSS. The words caturthAMdyAzatamro'dite: in Wr are marked with little double horizontal strokes above the line to intimate that they are to be omitted. 16 Pan. VI, iv, 170. 18 W1; avaqat al Pa, I 2; a vcan: onnitted in P1, 14, For Private And Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 139 29. 26. yuTava hIti vAyaSyAnAmAdibhUtA viMzyanuSTup / yadyevaM pUrvatraiva viMzyanuSTubAdyA vAyathyA ityucyatAM / na caudyAnAM tisRNAM vAyavyAcaprasaMgastatpUrvI ityasaMgataH / satyamuktaM / punarvizIvacanArtho'tra viciMpatAM // 27. manunIma vivasvataH savarNIyAM* saraNyUchAyAyAM jAtaH / yaM savI manuM nAma lebhe putraM vivakhataH / iti bRhaddevatAdarzanAt // 29. caturthI purauSNika / ziSTAzvatamro gAyatryaH / mnuH| vizve devAH / zrUyate ca / ye triMzati trayaspara iti vaizvadevamiti / tAni gAyatrANi gAyatratRtIyasavana epa yaha iti ca // ___ mArIcatvaM kazyapasya kiM noktaM jAtavedasi / tatroktAvatra kANvatvaM syAdasyotpatra kathyate / kvacidityAdinoktatvAneti cetarhi pRcchataM // dazApi zaMsane dvipadA viMzatyakSarA viraanH| zrUyate ca / babhrureko vipuNaH sUnaro yuveti dvipadAH zaMsatIti / adhyayane caitA dvirdvipadAH paMcarcaH samAmaneyuH // ___30. AdyA gAyatrI / dvitIyAdyAH purauSNivRhatyanuSTubha ityanuktilIghayAya / anuvartate manuvaivakhato na kazyapo mArIco vAviziSTatvAt // 31. atrAditazcaturRcamijyAstavo yajJastavo yajamAnaprazaMsA cAsti yaSTArazca stUyate / yetyAdipaMcamyAraMbhAdatreti tu pUrvacaturRcoktiH pratIyate / yA daMpatItyAdyAH paMcoM daMpatyo yApatyoH prazaMsA / jAyAzabdasya daMbhAvaH / patizabda uNAdikaH13 / ziSTA iti vA aMtyA iti vA zakyamakartuM // 42 // ___34. poDazyAdyAstimro gAyatryaH / taM gAyatraM tRcaM vasurocinAmAMgirogotrA RSayaH sahasraM saMbhUyApazyan / saMgirasa iti bahuvacanenAgirovaMzyA gRhyate / kathaM / aMgiraHzadAdRSyaN / tasyAtribhRgukutsavamiSTagotamAMgirobhyazceti bahuvacane luka / tenAMgirasA ityarthaH / ato gAyatretye tRce nIpAtithirapodyate // 1 kiMcA I 4. tat in Wr only. 30gataH 14. WI; suvanIvAM PI; suparNAvi P2; sucanIcAM 14 gataH 14. W1; yaM suvIma suvImA lebhe putraM bRhaspateriti ( haspata iti PI) PI, I 4; supI nAma manuvaicanamAlebhe bRhaspata iti P2, I2; M 1-3 read yaM saraNyU manunIma lebhe putraM vivsvtH| vaizvadevAni paMcaitAnyagnirukye jagAda sH|| 7 BD. VI, 719. Ait. Br. V, xxi, 14-15 deg Cp. comm. on I, 99. 10 Ait. Br. V, xxi, I3. 11 Cp. comm. on Introd. $ 12, Io. 1 WI; raMbhA pUrva PI, I43 rabhya pUrvavat P 2, I 2. 13 zabdo NAdika: WI; degzabdenoditaH Pr; degzabde praNa AditaH vRddhiH (!) P2, I 2. Cp. Unadi-shtra, IV, 57. " Pan. II, iv, 65. ___TD For Private And Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 140 // vedArthadIpikA // 35. aupariSTAjjyotiSaM / upariSTAjjyotizchaMdasA vyAptaM / ubhayepadavRddhizcAMdasI // 40. dvitIyA zakkarI ghaTpaMcAzadakSarA / iyaM ca sptpdaa| zrUyate hi / dvitIyA saptapadA bhavati tAM gAyatrI cAnuSTubhaM ca karotIti // * 42. Atreyo'rthanAnA RSiridamapazyadathavA prakRtaH kAvo nAbhAkaH / athavAsya sUktasyAtyaM tRcamA vAM grAvANa ityAdikamazvidevatyamanuSTup chaMda skamevApazyadarcanAnA na pUrva vAruNaM traiSTubhaM tRcamapi / prathamaM vAgrahaNaM pakSe nAbhAkaprAptyarthe / dvitIyaM tvarcanAnasaH pUrvatRcadRSTatvabAdhanArthaM sadAcainAnaso muktena bhAkatva pradarzanArthe // 44. gAyatramagniH / sUtre 'pi ca dRzyate'sya pUrvasya ca gAyatrAgneyatvamime viprasyeti sUkte iti // 46. vazo nAmAvaputraH / azvAdRSyaNa gargAdiyaJ' / vRdyabhAvazchAMdasaH / atra cA sa tu ya vadetyAdibhiH kanItaputrasya pRthuzravaHsaMjJakasya' rAjJo dAnastutiH kriyate / A sa AdItyatra bhisa luk chAMdasaH / A sa AdibhirityarthaH / na hi stutirAdIti saMgacchate / dRzyate hi bRhaddevatAyAM / vAyA yatprAdAtkAnItastu pRthuzravAH / tadatra saMstutaM dAnamA sa etvevamAdibhiH // iti / trayodazI caturviMzikA caturviMzatyakSarA dvipadA / uttare / dve A sa etu SaSTiM sahasretyete ekaviMzIdvAviMzya paMktI // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 47. trito nAmApyaH apyaputraH / nanu caMdramA ekonApyastrito vetyeva tritasyApatyatvaM siddhaM / asatyApyavacane'trAdhikArAtkAraNatvaM syAditi cenna tat kvacitkathaMcinyAyenAnuktagotraviSayattvAtkAravatvasya / evaM tarhyapya iti vispaSTArthe / AdityebhyaH / AdityAnAmarthayedaM sUktaM / AdityamityanuktiraditeH syAditi zaMkAnivRttyarthe / tadityAnAM tRcamAdityamityaca yanirdeze'pyAdityapratItivadatrApyastu / na ca tatrAdityAnAmityAdityazadazravaNAt spaSTAdityapratItiriti vaktuM yuktamatrApyAdityA ava hi khyateti 18 zravaNAt / tarhi vaicitryArtha caturthyA nirdeza: / caturdazyAdyAH paMcopasespi / upaso'pyarthAya / mahApaktiM / uttarapadavRddhizchAMdasI // 11 3 W1; na pUrvaH vA traiSTubhaM P 1, P 2, 12; 4 10 W1; 1 uttaradeg W1. 2 Ait. Ar. I, v, I, TO. pUrva vA traiSTubhaM 14; na omitted in I 4. * nasamukte deg W1; 'nasamityukte P1; 'nasamityukte I4; sadace nAmabhyAsamityuktenAbhAka: P2, I 2. W1; nAbhAka: the rest. Gagannatha has the comment: arcanAnA vAtreyo vAruNamaMtyastRca AzvinastaM vai vAcanAnA RSiH / 6 Asv. Sr.-sutra, IV, xiii, 7. 7 W1; apatyAdRzyAdinA vat P1; apatyavRSyaNAdinA van 14; apatyAdinA yat P 2, I 2. 8 Wr only. * pRthuzravaso W 1. * khyAya the rest and M 1-3. on I, 105. syAda WI only. 17 W1; tatrAdityAnAmAdityAsa iti zradeg the rest. 13 Sutra 12 BD. VI, 729. sa ityevemadeg M 1-3 15 tarhi W1 only. 16 Sutra on VII, 51. 14 18 Ver. II. 19 P2 and I 4 omit the Khilas; P 1, however, has both text and comm., omitting only 58. For Private And Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 141 // ghedArthadIpikA // 63. gAyatre sUkte satyaMtyA devadevatyA satI triSTup / gAyatra ityanuvAdaH / pUrva gAyatramiti zakyamakartumanuvAdenaiva siddheH / / 67. maspo nAma sAMmadaH / sNmdaakhymhaamiinraajputrH| athavA mitrAvaruNaputro mAnyo naamrpiH| athavA bahavo jAlanaddhA AnAye baddhA massA apaya AdityAn khopadravazAMtaye'stuvana stutvNtH| mAsthAnAM gotraM nAstyanupadezAt / RSINAmeva vikalpo na devatAyAH / tena sAMmadamAnyayorAdityA eva stutyAH // 44 // 6. mUktasyAditazcatvArastRcA anussttummukhaaH| anuSTubgAyatryau cAnuSTubho'nuSTummukhAstRcA ityuktaM / upa mA paDityAdyaMtyAH SaDacazcaturdazyAdyA azAzvamedhayo rAjJodInastutiH / zrAdAviti kiM / tRcacatuSTayasyAMtyatRcadvayasya ca dAnastutitvaM mA bhUt / evamiSTaM cedaMtyA akSAzvamedhayordInastutirityevAvalyaditi cet tarhi vispaSTArthe / nanu bRhaddevatAyAM / aiMdrANi trINi sUktAni stotyRtUrnupa meti paT / akSAzvamedhayoratra paMca dAnastutiH praaH|| ityucyate / tatkathamatra paNAmapi dAnastutitvamuktaM / satyaM / ayaM vRkSastutimapi rAjadAnastutizeSAM manyate devatAnukramaNyAM padasya dAnastutitvasyaivokteH / tathA hi / upa metyAsu caMdro'to'zvamedha RkSa eva ca / prIto yahadaturvitaM priyamedhastadabravIt // iti paThyate // 69. apAdiMdro apAdagnirityardhoM vaizvadevaH / ataH pare varuNa idihetyAdyAstrayo'rdhI varuNadevatyAH // 71. sudItiH purumILhazceti dvAvAMgirasau sahApazyatAM / athavA tayoranyataro'pazyan // 72. agniH| athavA haviyAM stutiH|| 58. trayodazyAdyAstimro'tyA anuSTubhaH satya RrzanAmarAjaputrasya zrutarvanAmno rAjJo dAnastutiH / pArizeSyasiddhestima iti prAptAnuvAdaH / chaMdovacanaM gAyatrAvApavAdaH / Atreyo gopavano'nuvartate na tu saptavadhiH / sa hi vaavishissttH|| ___0. eka nIma nodhasaH putrH| gAyatre sUkte satyaMtyA devadevayA satI triSTup / gAyatra ityanuvAdaH shissttaajgtiitvaapvaadH|| _1 PI reads as Wi in the text, P2 and I 4 as I 2. The comm. is the eame in all. * Omitted in WI. Gagannatha says : dshmyekaadshiidvaadshiissvditiH| 4 Introd. $ II, 6. aiMdrANyA tvA rathaM trINi M 1-3. M 1-3; stotanUbhUmudeg P1; stotanubhUmu I 4; stutavato bhUmudeg P2, I 2; sUktA nyupa meti pada WI. BD.VI, 736. kAtyA marg. corr. in WI. akSa in Wr only ; stutimapi the rest. 10 W1; eveti ca the rest. 11 Ver. 11a. 12 In the text P 1 and I 4 read mi a: tfargerilookyovAnyatara; P2 as I 2. 13 pArSa.P. For Private And Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 142 // vedArthadIpikA // 11. kusIdI nAma kaaraavgotrH||45|| 44. uzanA nAma kaveH putraH / gAditvAdya // 16. vizvako vA nAma kRSNaputraH / RSyaNapavAdo' bAhAditvAdim / vetyukterAMgirasaH kRSNa eva vA // 47. dvivetyukteH prakRta AMgirasaH kRSNa eva vaa| vAviziSTatvAtra tu kArNivizvakaH prakRto'pi // t. nodhA gautamaH / nU cinnava nodhA gautama iti jhuktaM // 19. numedhapurumedhau sahApazyatAM tau cAMgirasau // 91. ApAlA nAmarSikA kanyAtriputrikA / iMdramadhikRtyApAlA nAma tapazucAra sAmagA' samAmanaMti / aiMdra itihAsaH / atrAvagaMtavya' iti zeSaH / itihAsazcAyaM / apAlAtrisutA tvAsIkanyA tvagdoSiNI purA / ata eva durbhageti bhatrI tyatA satI pathi // 1 // saumyAdrasAdiMdratRpiriti yajJasya vAkzruteH / anvicchaMtI somalatAM jalAyAvataratadA // 2 // somamappavidAkanyAthAbhyagApiturAzramaM / tAmiMdrazzakame dRSTvA vijane piturAzrame // 3 // tapasA bubudhe sAtu srvmiNdrcikiirpit| mupAva svamukhe 13 somaM vaidaitaigrIvabhisviti // 4 // tasyA bhaktyatirekeNa papAviMdrazca tanmukhAt / / niragAsa kvacitpUrva bhakSayitvA gRhAnmuneH // 5 // udakuMbhaM samAdAya tena sArdhaM tu" sAppagAt / 1 WI; kusIdI nAmA P2, I 2 ; kusodinIma P1; kusI nAma I 4. Cp. Nirukta, VI, 32. * In Gana gargAdi read kavi for kapi (Bohtlingk's Pan. vol. ii). 3 WI; AtaMtapAda PI, I43 anaMtayA P2. bAdAdilakSaNa ina Wr. Sutra on I, 58. kanyA Wr only. yAmadhi MSS.; yAM madhihatya I 2. mAnA WI; sAma nAma P1; soma nAma P2, 12; samA nAma I 4. 9 WI; atrocyate the rest. 10 Shadg.'s version and that of the BD. (eight lines being almost identical in the two) are printed in M. M.'s Rigv. vol. iv, pp. 46-47; cp. also various readings, pp. 43-46. Many expressions are taken verbatim from the Satyayana Br. Sayana quotes the story from the Br. 11 WI; yajJastu-yA--bhUta P1; yajJastutyupAyo bhUta P2, 12; yajJastutiH-- yA bhUta I 4. 12 degyAgAt WI; degdhAgA PI; degdyAgAdyat P2; degdyogAdyat I 2; 'yAM gA I 4. 13 W1; sAsupAtamukhe P1; sAzrupAtamukhe P2, I 2; sA sutayA mukhe I 4. 14 WI; sviha the rest. 15 kuvit Wr. 16 gRhAtpunaH WI. IT WI; apAmarthe ca PI; pAnArthe pyayamapyagAna P2, I 2; pAnArtha sAthagAt I 4. For Private And Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 143 gbhiH stutvA jagAdeMdraM kuru mAM sutva viti // 6 // racchidre gatAmiMdraH zakaTasya yugasya c| prakSipya nizcakarSa triH sutvaka sA tu tato'bhavat // 7 // tasyAH pUrvahatA' yA tvagjAtiH sA zalyako 'bhavat / uttarA tvabhavabodhA kRkalAsastayotamA // 6 // iti // 95. aAMgirasa iti shkymkrtu|| 96. tirazInAmAMgirasaH / athavA dyutAno marutAM putrH|| 97. bRhatIchaMdakaM / atra cAMtataH paNAM chaMdovizeSamAha / aNttH| aMta bhAdyAditvAsasiH // 46 // 100. upAMtye dazamyekAdazyau vAcyau vAgdevAye / vAco devatANi GIyauTi yaN / 101. atra pra yo vA mitrAvaruNeti tRtIyA gAyatrI / na yaH saMpRccha iti caturthI stobRhtii| tRtIyAdhuktizcaturthyo / dvitIyadRcasya bRhatIsthAne gAyatrIvacane10 saMyogaziSTatvAtpragAthasya caturthAH satobRhattItvaM durlabhamiti satobRhatIvacanaM / stotraM rAjasu gAyateti pUrvagaitapAdena sapAdA pAdasahitA te hinvire aruNamingAdityadevatetyarthaH / ityanenetyadhyAhRtyAtra neyaM / atha ve azvidevatye he vAyudevatye dve sUryadevAye / atheyaM yA nIcIti bRhatI satyupodevatyA / atra tritriSTubaMtamiti caturdazyAstriSTuvacanena pragAthasya nivRttatvAntrayodazyA bRhatItvaM durlabhamiti bRhatIvacanaM / athavA sUryaprabhAnayA stUyate / atha pavamAnadevatyA / mAtA rudrANAmiti dve godevatye // 102. bhagagotraH prayogo nAmarSiH / athavA bArhaspatyaH pAvakavizeSaNo'gniSiH / athavA mahonAmnaH putrau gRhapatti yaviSThasaMjJAvagnI sahApazyatAM / athavA tyornytrH|| ___ 103. aSTamyAdi yunaH / aSTamI dazamI dvAdazI caturdazI ceti catamro yathAkramaM kakugAyatrIkakubanuSTubiti syuH / jaso lugiti syurityadhyAhRtya neyaM // // ityaSTamaM maMDalaM samApnaM // 1 WI; sutvak sato bhagavat PI, I 4; sutvaka saghraH sa vai bhavat P2, I 2. pUrvagatA IA PI, P2, 12; valpako 14 zavako WI. kukalAsaMstathotramati WI; kalasthAyotame P1; kalAsaMstathokSame P2, I2; kalAsAsthApyottame I 4. iti in WI only. Cp. BD.VI, 742 b-748a. WI; degvakta the rest. A marg. note in WI: sAhitabhApye A tvA nava niravIrAnuSTubhamiti pAThaH. 14, P2, I23 mArutasya corr. to marutAM WI; mArutiH putraH PI. WI; aMte AdiAdityAditvAt PI, I 43; saMte AdityAditvAt P2, I 2. Cp. Vart. to Pan.V, iv, 44. W1; caturthIkyanukyoM P1; caturthokyanukyarthaH P2, I 2; caturthItvasya I 4. 10 W 1; degnena ca PI, P2. 11 Wi; ityanenAdhyA I 4 ; ityanene dhyA PI; ityane dhyA' P2, I 2. 12 atra Wr only. 13 The comm. atra trideg to bahatIvacanaM in W only. 14 yaviSThyasaMjJau WI; yaviSThyau iti saMjJo the rest, which in the text read degyaviSTha. 15 All the MSS. read gAyatrI in the comm.; PL reads gAyatrI in the text also; P2 and 14 hUsIyasI in the text. For Private And Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 144 // vedArthadIpikA // 9. atha navamaM maMDalamadhikRtya paribhASate / navamaM maMDalaM pAvamAnaM saumyaM / vakSyamANaM navamaM maMDalaM somadevAyaM / sa ca somaH pvmaangunnH| pAvamAnamiti vizepaNasya pRthakkaraNaM vacisomApavAdabhUtAgnyAderapi pavamAnaguNatvArthe / tathA ca liMgaM sUkte'gneH pavamAnasya / agna AyUMpi pavase ugne pavasveti he dRSTe / maMDalamityasatyapavAde'tra saumyatvAya / navamamiti dvitIyAdivadvispaSTArthameva // 5. asito nAma kAzyapo gotrataH / athavA devalo nAma so'pi kAzyapaH / bhavati hi pravaraH kAzyapAsitadaivaleti / viMzatiH sUktAni / idamAdInyapazyaditi vAkyazeSaH / atrAdyamidamekAdazarca sUktamApriyaM / bhAnidevatAH samiddhAdikhAhAkRtyaMtA devatAH / atra tanUnapAdvitIyo na tu narAzaMsa aannmitynukteH| navame maMDale'nukterAsAM na pavamAnatA / ihAtidiSTA anyatra vyutpannA:11 savizepaNA:12 // 1 // nanu viMzatiH sUktAnItyavAcyamanuvRttitaH / na" madhucchaMdasA hyAdau dazasUktagrahaH kRtaH // 2 // satyaM / asitasyAnuvRttiH syAdvAnvayAddevalasya na / itpaSidvayayogArtha viMzatigrahaNaM kRtaM // 3 // tarhi viMzatiH sUktAnItyanuktA prAg dRDhacyutAt / iti vAcyaM lAghavArthamiti ceta pRccha taM muniM // 4 // 24. asitadevalayoH kAzyapayoH puurnno'vdhiH|| 60. tRtIyeti na tu proktaM lAghavAdAguNoktitaH // 65. bhRgunIma vaarunnivrunnputrH| zrUyate hi / tasmAtsa bhRguvAruNiriti' bhRgu vAruNiriti zrutyaMtaraM / tena varuNagotro" bhRguvA jamadagnirveti naiva zaMkA // 66. vaikhAnasA apayaH zataM saMbhUyedaM sUktamapazyan / / 1 sUtre MSS. 2 Rige. IX, 66, 19. 3 Ibid. ver. 21. WH; ti dRSTe PI, P2, 12; ti dRSTaM I 4. FWI; kAzyapagotra: the rest. WI; devalanAmApi the rest. 7 kAzyapAsito daivaleti WI; kAzyaposito devalo veti P2, I 2, I 4; kAzyapo'sito devaleti P1. sUktAnyapazyaditi zeSa: WI. See Asr. Sr..shtra, XII, x, 8; M. M., A.S. L., p. 385 WI, P2,12; ApriyaH 14 AdhyaH P1. 10 W1B iha cidiSTA PI, I 4; iha cidRSTA P2, I 2. 11 anyatrotpannAH WI. 12 W I only. 13 W1; nIti vAcyaM the rest. 14 na in P I only. 1 WI, I 4; degso P1; degdo P2, I 2. 16 Pan. VI, i, 87. IT Ait. Br. III, xxxiv, I. 18 WI, PI, [ 4; zrUyate P2, I 2; Sat. Br. XI, vi, I, I (where the reading is bhRgurha vai). 19 WI, I 4; deggotre PI, P2, I 2. For Private And Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 145 naipAmAMgirasatvaM syAdupadezeSvadarzanAt / yathA hi pauruSe sUkta RSenIrAyaNasya tu // yathopadezamityetatsarvatraivAnuvartate / / pavaskhetyupayaH sUktaM zataM vaikhAnasA viduH // ityetAvadeva hyApInukramaNyAM / tatrAMSTAdazyanuSTup / prAptagAyatratvApavAdaH / tataH parAstima ekonaviMzIviMzyakaviMzyo'gnidevAyAH / soma eva bAdhyate na tu pavamAnaguNaH / tamagnirlabhate // 67. Adau bharadvAjAdyAH sptrssyH| tRcAH / timra Rco dRSTA yairiti / AditaH pratyekaM krameNa tRcadarzina ityarthaH / iti ha sapta RSayaH / iti kramato nAmabhiH' parAmRzyate / heti prasiddhau / evaM nAmakramakA ete saptarpaya iha zAstre grAhyA ityarthaH / etaJca parItaH paDriMzatiH saptarSayaH' prAgApam uta devAH saptarSaya ekacaityatra caipAmevaM nAmakramakANAmeva grahaNArthe / asatyasminnata eva tatra paThitavyAH syuH / kevalasaptarpitaH14 prasiddhestepAmeva grahaNe'pyepa kramo durlabhaH syAt / zAstrAMtareSu kramanyAyenAnyatra padadarzanAt / atra tu nAstyupayogaH / uktigaNanayaiva siddhere ke viMzatirgatAH / atha zepa ekAdazace pavitro nAmarSirAMgiramo maitrAvarUNirvasiSTho vA / athavA pavitravasiSThau sahApazyatAM / zeSa iti pUrvekaviMzatyUca aitayorananvayArtha / atra ca pavasva soma maMdayaniyAdyAstimro gAyatryo nityadvipadAH / nityamadhyayane dviDhipadanivRttyartha / gAyatrya iti viMzatikA virAjo 20 mA bhUvaniti / avitA no ajAzva iti timraH pUSadevatyAH pavamAnasomadevatyA vA / yate pavitramacipItyAdyAH pNcrcaagnidevtyaaH| AsAM paMcAnAmatyAstRtIyAdyAstima eva sAvitryagnisAvitrI vaizvadevI veti / ubhAbhyAM deva savitariti savitRdevatyA / tribhiSTramityagnisavitRdevatyA / punaMtu mAmiti vaizvadevItyarthaH / atra triMzI triMzataH pUraNyalAyyasyetyeSA purauSNika / punaMtu mAM devajanA iti saptaviMzyanuSTup / yaH pAvamAnIradhyeti pAvamAnIyoM adhyetIti he ekatriMzI dvAtriMzI cAnuSTubhau / te cAMye Rcau pAvamAnInAM navamamaMDalavartinInAmRcAmadhyetA 1 WI, I43 WthA P1, P2, I 2. Rigv.x, 90. 3 vayate WI. W13; atra ca the rest.. pAvaka WI. pratyeka P1. 7W1; iti nAmAMni P2, I 2; nAkrama nAmanI parAmRzyate I 4; nAkamanI parAmRzyate P1. kramato WI. iha zAstra to saptapeyaH in Wr only. 10 Satra on IX, 107. 1l sutra on X, 137. 12 degkAnAM WI. 13 etatRcAH [4. If WI; saptayuktau the rest. 13 kramanAnAtyatyadarzanAta PI; kramanyAyyenAnyatvapadadarzanAta P2, I 2; kramanAmAnyAvadarzanAta I 4; zAmAMtarepu to degnAna omitted in W I. 16 gaNanaiva WI. 17W1; siddherityadeg the rest... 18 WI, I 4; tyUcena tayoradeg PI; titRcena tayoranvayArtha P 2, I 2. 19 WI; offer faeo the rest. Cp. Introd. $ 12,10. 20 Ibid. $ 12,8. 21 W1; aifa the rest. [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 146 // vedArthadIpikA // prastutiM kurutH| anuktacchaMdasAM gaaytrii| anuktadevatAsu somaH / somadevatAH pavamAnaguNavatyaH / prAgvatsapreAyatratvasya pUrNo'vadhiH / athottarArtha paribhASate / jAgatamUrdhvaM prAguzanamaH / pratu navozaneti vakSyati / prAgetasmAdzanaHsaMzabdanAdita UrdhvaM yatsUktanAtaM tatsarvamasatyapavAde jagatIchaMdakaM vidyAta 10 / tena hari mRti makke drapsasyotyAdau jagatIchaMdastvamiti siddha / pra devamityAdisaktacatuSTaye triSTabaMtatayA ziSTAjagatItvasiDela yodAhataM14 / tarhi tatra vAcyaM syAditi ceda atra tatra voktau na lAghavaM / triSTubaMtasUklAzrayo'pi hi stutiH / UrdhvaM prAgiti siddhe vyarthamubhayamiti cetsatyametat / bhAcAryasya tu zailIyaM yatnAgityavadhigrahaH / prAgyasapreH prAggheraNyastUpAdityazRNona kiM / vispaSTArthamUrdhvamiti proktaM nAnyAprayojanaM // 6.. vatsaprIma bhalaMdanasyApatyaM / 70-71. to vaivAmitrau / tAyuktau rezvRSabhau vishvaamitrputrau| zrUyate hi / atha ha vizvAmitraH putraanaamNtryaamaas| madhucchaMdAH zRNotana RSabho reNuraSTaka: / iti // 12. iti triSTubaMte / ityete prakRte pra somasyAsAvIti pUrve sUkte triSTubaMte na kevalanAgate // 18. nanvabhi taSTevetyatra prajApatevIcyatvamuktameva kimiti punarucyate / tatra hi vaizvAmitratvamapyuktaM / tanmA bhUditi // ___E6. dazA RSigaNAzcatvAro' pazyan / dazarko dRSTA yaiste / prathame'tra dazarce draSTAro'kRSTA iti mApA iti ca dvinAmAnaH / dvitIyadaza sikatA iti nivAvarI iti ca dvinAmAnaH / tRtIyadazace pRznayojA iti ca dvinAmAnaH / eSAM dvinAmatvaM cAvazyajJeyamadRSTArtha / caturthe dazarce'traya 1 W1; degdhyetAraM prati stutiM the rest. 2. chaMdassu I 4. somapavamAnadevatyAH WI. 4WI, I4; ata udeg PI, P2, I 2. 5 Satra on IX, 87. 6 W1; | HAT ET added in the rest. ' prAgeva taWI. 8 P1, P2, 12; zabdanAda WI; degzanasa prAka I. W1; jAgataM the rest. 10 W1B veditavyaM the rest. 11 Rigv. IX, 72. 12 Ibid. IX, 73. 13 WI; degska I 4; jagatI chaMda PI, P2, I 2. 14 jagatItve siddhe'pi P2, I 2. 1 triSTubaMta sUktAzrayopi da stutim PI; triSTubatasUktazrayo pi dastutim I 4; triSTuvaMtaM sUtrAdastutiH P 2, I 2; triSTuvaMtaM sUklAzravo pi ha stutira C; written on margin in WI, apparently the same as in C, but partly illegible. 16 WI; Urdhva prAgiti cet the rest. 17 zravaNAna kiM I 18 WI, IA; vatsapriH PI, P2, 12, in both text and comm. Cp. Aufrecht's note in his Index. 19 Ait. Br. VII, xvii, 7. 20 W 1; aforatu h the rest. Rigy. III, 38. 21 va WI, C. 22 ca in WI only. 23 WI; degzyaM the rest. 24 143; dazace atraya WI, C; dazarce atra P2, I2; dazarne trayo pyata RSigaNAH pazyana P1. For Private And Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedaarthdiipikaa|| 147 iti nAmAnaH / iti catvAriMzadvatAH / epa gotramupadezeSvanuktenoMktaM yathA pUrvatra vaikhAnasazatasya / atha paMcAtriImo dadarza / athAMtyAstimro gRtsamado' pazyat / sa cAMgirasaH zaunahotrI bhUtvA bhArgavaH zaunako'bhavat // 96. divodAsarAjaputraH pratardano nAma rAjarSiH // ___e7. AdyaM tRcaM maitrAvarUNirvasiSTho dRSTavAn / atha nava tRcAnvasiSTaputrA nava pRthgpshyn| te caMdrapramatyAdinAmAnaH / pRthagiti navAnAmapi navasu tRceSu saMbhUyadarzitvaM mA bhUt / vasiSThA ityUSyaNo'tribhRgviti' luk / etaccaMdrapramatyAdInAM gotrArtha // ___et. aMbarIpo nAma vRssaagiiraaNjputrH| RjizvA nAma bharadvAjaputraH / bRhaspatipautro vA bharatapautro vetyuktaH / ceti mahatvAya / tau sahApazyatAmityarthaH // 99. rebhasUnunAmAnau hAvRpI kAzyapau sahedamapazyatAM // 101. aMdhIgunIma shyaavaashvputrH| ata ino'pavAda Rsspnnypvaadbaahaadii| yayAtinIma rAjA nahupaputraH / nahupo'pi rAjA manuputraH / manurapi rAjA saMvaraNaputraH / ityete catvArastRcAstimra co dRSTA yaiH / iti dvAdaza gtaaH| zepe caturRce prajApatizrRSiH / vaizvAmitro vAcyo vetyuktaH / zeSa iti zakyamakartuM pArizeSpAdeva siddheH // 104. pavetanArado sahApazyatAM / tau kArAvAvityuktau / athavA kazyapaputryau zikhaMDinInAmyAvasaramau sahApazyatAM / ve ityanukramaNyaMtarIMnukaraNaM // 105. parvatanAradAvityanuvartate / nApsarasau zikhaMDinyau / vAviziSTe hi te // 106. agniIma cakSunInaH putrazcadhunIma manuputro manunImApsunAmnaH putra iti te trayastRcAH / tima Rco dRSTA yaiH| iti navaryoM gatAH / atha paMca!gninImApazyat / ayamapi cAzuSa eva / idAnomeva hyuktamagnizcAkSuSa iti / paMceti zakyamakartuM pArizepyAdeva siddheH|| 107. samarpayo bharadvAjaH kazyapo gotamo'trivizvAmitro jamadagnimiSTA ityuktAH / tatraivaiteSAM gotrANi vyAkhyAtAni / ete cedaM sUktaM saMbhUyApazyan pRthagdarzanahatvAbhAvAt / idaM ca sUktaM bArhatapragAyavyAptaM / tatra tRtIyaikaviMzatyakSAratvArigvirAD dvipadA / poDazI ca viMzatyadhArA virAD dvipadA / aSTamInavamyau bRhatyau / 10. gaurivItiH zAktyo dRcamapazyaditi zeSaH / zaktirekA / tRtIyAM vAsiSThaH zaktirapazyat / 1 evaM WI. WI; tathA the rest. Cp. sutra on IX, 66. Cp. Introd. to Mand. II. Cp. Pam. II, iv,65. vRSAgirarA W1B vRSAgInAmarA the rest. Cp. shtra on VI, 52. I 4. veti PI, I 4. 10 WI; sahatatvAya the rest. 11 degsUnau W1; degsUnU deg the rest. 12 WI; nyau nAma cAdeg the rest. 13 WI; degkramaNyanukadeg the rest. 14 WI; degkaraNametat the rest. 1 Satra on IX, 67. 16 WI; tatra teSAM the rest. For Private And Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 // vedArthadIpikA // 10. UnAmAMgirasa RjizvA nAma bhAradvAja UrdhvasanA nAmAMgirasaH kRtayazA nAmAMgirasa aNaMcayo nAma rAjarSirityete paMcarpayo dRcA he Rcau dRSTe yaiH / iti trayodaza gtaaH| atha timraH zaktivAsiSTho'pazyat / timra iti zakyamakartuM pArizepyAdeva siddheH|| 109, agnayo nAmarpayo dhiSNyA yajJavedau sadasi dhiSNyavaMtaH / aizarayaH / IzvaraputrAH / bAhAditvAdim / ete sahApazyan / dvaipadaM sUktaM / viMzatikA dvipadA virAnaH // navamaM maMDalaM cedaM pAvamAnaM pravarNitaM / idAnIM dazamaM samyagyatumepa vijRbhate // // navamaM maMDalaM samAptaM // agra ityAdi dazamaM maMDalaM tu prasiddhitaH / anuvaakaanukrmnniiproktsNkhyaanvyaadpi| bhAcAryastu svayaM nedaM proktavAniSphalaM tataH / maMDalAdyAgneyatAdisidhai jJeyaM tathApi tat // .. tRco'tya iMdradevatyaH / aiMdravacanaM maMDalAdiSyAgnenivRttyarthe / ata evAya ityAdi dazama maMDalamanumImahe / anyathAgra ityAgneyyaH paMcapaMcAzadityavakSyat / reMdratvamanAdezAdevAsAdhayiSyan // 9. veyuktaH prakRtastvASTrastrizirAH / abdevatyaM // 10. vivasva sutayoryamayamyoH parasparaM sNvaadH| kathamityAha / SaSThItyAdi / vaivasvatI yamI vaivasvaMtaM bhrAtAraM mithunArtha maithunArtha (aNyAdivadyabhAvazcAMdasa:10) pakSyaca nyAbhizApugbhiH provAca / praNayenoktavatI / avazyaM kuru mAsmAnavabAdhiSThAl iti / tataH sa ca yamastAM yamI svasAraM navamyacInyAbhizca yugbhiranicchanmanasaivAkAryamiti ratispRhArahitaH sanpratyAcaSTe / pratikUlamevoktavAn / 1 WI; ye yajJasada P1; ye yajJasadasi P2, 12; ye yajJa sahasi I4. 2 WI; atha Adya-- IzvaraputrA: P1; atha Adya IzvaraputrA P2, I2; athAdyAIzvaraputrAH 14. aizvarayo is the reading of P1, P2, I 4 in the text. 3 Corr, for argale at W1; grafafest (sic) 14; pAdvAdisUtra - PI; omitted in P2, I 2. P I here adds ekAdazarcameke dhiSNyA nAmAgnayo pazyan / (what follows also in P 2 on the margin) kAverIprabhRtipu poLasu nadIpu utpanA mAhvanIyadhiSNipu vyabhicAreNa / tathA ca purANakAreNoktaM (purAkta P1) / vyabhicArAsmRtA dhiSNyAstAsUtpavAstu dhiSNiyaH (tAstu - vAstu PI) dhiSNipu jajJire yasmAnataste dhiSNiyaH smRtA iti| PI, I2 (marg.): Izvara iti guNato (tye P1) vizeSaNaM. WI; prakIrtitaM 14; pravartitaM PI, P2, I 2. WI; cedaM PI, I 4; omitted in P2, I 2. 7 Wr; AA: the rest. 8 The comm. nats 7 to 10: in W 1 only. W1; yadi paMca the rest. 10 vaddhiH eva chAMdasI W. 11 WI, IA; mAnavatAH piThamA P1; degsmAnavatA SaSTA P2, I 2. For Private And Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 149 mAsma mAM bAdhiSThA' anyaM bhanasveti / tatazca paThyAdyayuSu yamo devatA / yamI cAnyAsu devatA / yamo yuTu navamyAM carpiH / anyAsu sA yamIti // 11. aMgasyApatyaM / vAhAditvAdin // 13. vivasvAnAmAditya aditiputraH / aditeyaH / athavA prakRta evAMgirhavirdhAnaH / havidhInAkhye ye ve zakaTe tahevAyamidaM // 14. SaSThI liMgoktadevatA / liMgolAnAMgiraHpitrarvabhRgavaH / ataH parAzca timro liMgoktadevatAH / veti liMgoktadevatyAH pitRdevatyA vA / atha tRcaH / zvAno saramAputrau janamArgamabhitaH sthitau stauti / bhyAmiti tAdarthya caturthI // 15-19. atha pare paMca vakSyamANA RSayo gotrato yAmAyanA veditavyAH / yAmasya naDAditvAtphaka / yAmAyanazabdasya paMcakRtva uktau gurutvaM syAditi gurutvaallghutvaarthmidN|| 17. Adito he saraNyadevate / saraNyUnAmanI devatA yayo coste / sAraNyAviti vAcye saraNyadevate iti vacanamUkArAMtamidaM sUryapanyabhidhAnamiti vaktuM / taddhita orguNe kRte kimidaM huskhAMtamuta dIrghAtamiti saMzerate / atha catasraH pUSadevatyAH / atha tisaH sarasvatIdevatyAH / sarasvatyA aN na sarasvataH12 sarasvIliMgAta // ___14. Adau catamro mRtyudevatyAH / mRtyurdevatA yAsAM tA mArtavyA ityavacanaM vaiziSTyAya / pitRmedhAH pitRyajJAbhidhAyinyaH / aMtyA caturdazyanuSTup satI prAjApatyA prajApatidevatyA vA / sA cAniruktA / 1 aprkaashNdevtaabhidhaanaa| yadyaprakAzitadevatAbhidhAyitvAdaniruktA tryaMbakamityasyAmazrutarudrapadAyAM haMsaH zucipadityadRSTasUryapadAyAM cAnirukteti vaktavyaM / na vaktavyaM / asyA evAnirutatvaM jJeyaM zrutiSu coditamiti manyate / ata eva zaM naH karatItyasyAH sAniruktA raudrI zAMteti brAhmaNakathitAyA ___1 mAsmAnavabAdhiSvA WI. WI, I 4: aditebhyaH PI, P2, I 2. P2, 128 pa afudeg W1; REIGO P 1; omitted in 14. 4 W1; at the rest. 9 to at omitted in I 4. vizvabhyAmiti PI, P2. Wr only; yAma does not occur in the Gana naDAdi in B.'s edition. TW1; the rest merely zaMkhAdyAH paMca RSayo ymputraaH| 8 W1; saraNyUnImana PI; saraNyUnImanA P2, I 2; saraNyUnIma I 4. sAraNye WI; saraNyAviti the rest. Cp. Pan.VI, iv, I. 10 W 1; sUryAbhidhAnaM the rest. 11Cp Pan. VI, iv, 146. 12 14; na sarasvatyaM PI, P2; sArakhataH WI (no na). 13W1B sarasvatImiti liMgAta the rest. 14 WI; vaispaSTyAya the rest. 15 ca omitted in W I. 16 PI here adds tathA coktaM / maMtreSu yanirukteSu devatAM karmato vadet / maMtrataH karmaNA caiva prjaaptirsNbhvet| 1 WI; abhiprakAzita the rest. 18 WI; ya apra PI; apradeg P2; Apa I 4. 19 Rigv. VII, 50, 12; WI, I43 paMcakam P1; vAcakam P2. 20 W 1; degzvamatadeg PI, P 2, I 2 ; dRSTa I 4. 21 Rigv. IV, 40, 5. 22 tavyam P2, 12. 23 manyate PT. 24 Rigy. I. 43,63; karaditi MSS. 25 Ait. Br. III, xxxiv,8. For Private And Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 // vedaarthdiipikaa|| sapyaniruktatvamanena nAbhyadhAyi / na hi brAhmaNAbhidRSTamityeva vA avazyaM jJeyaM / kiMtu tayopadiSTaM tadeveti // 4 // 19. mathito nAma yAmAyanaH / athavA bhRgunIma varuNaputraH / yadvA cyavano nAma bhArgavaH / kvacinyAyena bhRgovArUNitve siddhe vAruNirityanukramaNyanukaraNaM / yAmAyanatvaM hi nivRttaM // 20-26. dadarzati zeSaH / ata uttarANi sapta sUtAni vakSyamANAni vimado dadarza / sa ceMdraH prAjApatyo vA / vasukRtrAma vasuputro vA dadarza // 20. AdyargekapadA / tadardhamekapadeti dazAkSarA virAT / athavA nekapadeyaM / kiM10 tarhi / pAda eva vA / atra ca padhe liMgaM / pAdazca pAraNaM saMprakIrtitaM sapAdaM munibhiH puretyAdyanukramaNIvyavahAraH / ubhayapache13 zAMtyarthaH / puMstvamavivakSitaM / sadA zAMtiratra prayojanaM / na tu zAMtyAgneyatvaM bAdhyate 14 / na hi zaM naH paMconA zAMtirityatra vaizvadevatvaM bAdhitaM // 21. AstArapAMktaM / AstArapaMktyA vyAptamidaM / ubhayapadavRddhizchAMdasI // 22. purastAdvAhataM / purastAdvRhatyA vyAnamidaM / uttarapadavRddhizchAMdasI // 24. AstArapAMtamidamuttaraM ca / pUrvavatprativaktavyaM / aMtyAzcaturthyAdyAstisro'zvidevatyAH satyo anuSTubhaH // 26. tatra prathamAcaturthAvRSNihau" // 21. iMdravasukrayoH pitAputrayoH saMvAda aidraH / iMdravAkyabhUtA vasukrAbhidhAyinyo'ppaca reMdre karmaNi viniyoktavyA ityarthaH / tathA cAraNyakabrAhmaNasUtrayoH / reMdre mahAvrate mahattvatIye zastre asAsu me jaritaH sAbhivegaH satyadhvAtamiti zaMsati / asAma me jaritaH sAbhivegaH pibA soma mabhIti 20 ca viniyoga upapano bhavati / arpijJAnAya vaktRvizeSamAha / iMdranupA vsukrptnii| sUktasya prathamayA vizvo hItyanayA saMnihitamevaMdraM jJAtvA parokSavadasaMnihitavadAha vdti| anayati vAcye sUktasya prathamayeti vispaSTArtha / dvitIyAdiyujazcaturthIvarjamiMdrasya vAkyamiti zeSaH / ziSTA 1 api in Wi only. na in Wr only. WI; brAhmaNAdidRSTam the rest. WI; ityasA - jJeyaM P1; ityAsA jJeya I 4; ityAdinA jJeyaM P2, I 2. Wi only. 6 WI, PI; tayopAdaMSTaM (sic) 14; tatopadiSTaM P2, 1 2. Cp. M. M., note on Sahkusuka, Rigv. vol. v, p. li. W 1; 977 # the rest. Introd. $ 12,9. 10 WI; neyam--P1; neyamRka P2, I 2, I 4. 11 Anuvakanukramami, ver. 43. 12 Ibid. ver. 44. 13 f added in P1, P2, 1 2; f4 in 1 4. 14 W1; Axrat the rest. 15 satra on VII, 35. 16 P2, 12; degvartavyaM P1; yasavyaM 14; omitted in WI. 17 PI and I4 read AdyA caturthI ca in the text. 18 yuktavyA WI. 19 Ait. Ar. I, ii, 6, 1. This quotation in WI only. 20 Ait. Ar. V, i, 1,8. 21 W 1; nantia the rest. 22 WE; svayameveMdramAjA I 2; zAmavaMdramajJA Pr; zAmadrayajJe I 4. 23 WI; paMdravAdeg the rest. For Private And Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 151 stRtIyAdyayujazcaturthoM carvasukrasya vAkyaM / tenAdyAyAM vasukrapalyaSikA / dvitIyAdInAM caturthIvarjitAnAM yunAmiMdra RSiH / tRtIyAdInAM caturthIsahitAnAmayujA vasukra RSiH / sarvAkhiMdrastriSTubhaH / atretihAsamAhuH / iMdraputre vasukranAmni yajamAne sati yajJamiMdraH pracchana AjagAma / tadAgamanamiMdranuSA vamukrapatnI nAmAvabudhya tataH sA zvazureMdrAgamanakAMkSiNI paridevayAMcakre / ayeMdra: prakAzabhUtastasyAH protyai svaputreNa vasukreNa saha saMvAdamakaroditi // 33. atra cAdyayAnAdezAtriSTubhA vizve devA stUyaMte / atha dvitIyAdiriMdradevAya ekaH pragAyo bArhataH / ataH parAzcaturthAdyAH par3a gAyatryaH / tAsu cAdito dvAbhyAM trAsadasyavasya trasadasyavasya putrasya kuruzravaNanAno mahArAjasya dAnaM stUyate / atha parAbhizcatasRbhiH SaSThyAdyAbhigbhiIpirailUpaH kavapo mitrAtithinAmni rAjJi mRte paralokaM gate zokAbhibhUtamasya bhitrAtitheH putraMmupamazravonAmAnaM mitrAtithisnehAdupamazravaHsnehAdvAbhyetya vyazokayat / vigatazokamakarot / tatkarotIti Nic / TilopaH / laG / saMgrAma yuddha iti' niyamAt / veH puro'DAgamaH / uktaM ca / ___ yasyeti sUktazeSeNa mRte mitrAtithau nRpe| upamazravasaH snehAdRSiH zokamapAnudana // iti // 34. ailUpaH kavapa RSiH / athavAkSo nAma maujavAna mUjavatputraH / apatyANi tasya lope 'pyAdivRddhio12 sauviSTakRditi 13 yathA / atra cAkSa kRpi prazaMsA ca kriyate'kSakitavaniMdA ca kriyate / tatrAkSAndvAdazI stauti / navamyAdyA ca saptamI trayodazI kRSi stauti / kitavaM cAnuzAsti / ziSTAbhirnavabhistvadhAH kitavazcaiva niMdyate // 36. muSkavaguNa iMdra piH / muSkavAna savRSaNa ityarthaH / RriMdrasya vizeSaNaM vijJeyamityevoktaM / asya ca gotraM nAsyanupadezAt / na caugirasatvamabrahmarSitvAt / devatAjAtIyo'sau devatAkAMDe pAThAt / tIyaM devatA bhavatu sauryo'bhitapA apisviti cen na taddhitacaturthyabhAvAda pApInukramaNyAmiMTro'sminmuSkavAniyuktardevatAnukramaNIbRhadeva tayorabhAvAJca // 39. ghopA nAma kakSIvato duhitA // TWI; AdyayA PI, I 2; prAdhAya IA. W1; sAstriSTubhaH the rest. WI; ge the rest. 4 W1; ai the rest. W1; pia: added in the rest. deg Omitted by W I. saMgrAmayuddho nAma iti WI; saMgrAmayuddhamiti the rest. Cp. Schol. on Pan. III, i, 12, and Dhatupatha, $ 35, 68. puroDAzama: P1; purADAzemaH I 4; puroDAzamata I 2. 50zeSaNa WI. 10 I4; upAdeg PI, I 2; apAkaroda WI. 11 WI; mujadeg the rest.. 12 Asv. Grihya-shtra, II, iii, 4. 13 WI; epveva nAtra I 2; pRzne nAtra Pr; omitted in I 4. 14 P I inserts atretihAsa chaMdoge draSTavyaH. 15 iMdra WI. 16 idaM WI. 17 ca omitted in WI. 18 na vA WI. 19 degbrahmatvAta WI. Cp. Introd. $2, 3. For Private And Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 152 // vedArthadIpikA // 45. vAtsaprInIma' bhAlaMdana ityuktaM // 56 // 47. saptagurnAmAMgiramo vaikuMThamiMdraM tuSTAvAbhistriSTubhiH / vikuMThAyA apatyamiti zivAdibhyo'Na / iMdramiti vaikuMThavizeSaNatvAya' / anAdezAdevaidratvaM siddhaM / sasatyasminvikuMThIdevatAtvaM syAt / nanUtaratra saptagustutisaMhRSTa iti darzanAdasyAnaidratvaM nAstIti cet tarhi vaikuMThamiMdraM tuSTAveti padatrayamappakartuM zakyaM / atheMdrasya vaikuMThatvamupayipAdayipuritihAsayati / asurItyasurajAtiH / DIe / tapaH kRcchracAMdrAyaNAdikaM tepe kRtavato / asyAzca mAsamo'nyo mA sma bhUditi svayameva putro jajJe jAtavAn / janI prAdurbhAve / ityevamiMdrasya vaikuMThattvaM siddhaM / athAsyaiva vaikuMThasya saptagustutasyeMdrasyottarasUktatrayadarzitvaM stutpatvaM cAha / jagRbhmAdisUktadarzinaH saptagunAmna RSeH stutyA suprItaH sa vaikuMTha iMdro vismitaH svamAhAmyaM buddarSimadhya AtmAnamahaM bhuvamityAdisUktatrayeNa tuSTAva' / evamahamityAdisUktatraye devatAtvamRSitvaM caMdrasyeti sihaM bhavati // 50. dvijagatyAdyaMtaM / AdAvaMte ca he jagatyau yasya tat / karmadhArayadvaMdvagoM bahuvrIhiH / atha mahannadulbamityArabhya sUktatrayasyarSidaivatajJAnArthe kathAmAha / svabhrAtRSvagnihotriNA vapadAraNa vanabhUtena vRkNeSu chinneSu satveSAM kaniSThaH saucIkainAmAgnipadArahavirvahanAbhyAM bhIto'paH pravizya naSTaH / tatra vAcA pradarzitaH savanveSTamAgatairdevaiH saha samavadana saMvAdamunnarasUktatrayeNa / vaSadAraha~vivahanabhItiH kaniSThatvaM ca zrutyaMtarAt / agnestrayo jyAyAMso bhrAtara AsaMste devebhyo havyaM vahataH prAmIyaMte tyAdibhiH samAmanaMti // 51-53. atra navace dvitIyAdiyujazcatamra Rco vizve devAH zAstanetyuttarasUktaM ca pacaminyUco dazAgnivAkyaM / tatraivAyujaH prathamAdyAH paMcoM yamaicchAma manasA so'yamityuttaramUktaM caikAdazakamiti poDaza devAnAM vAkyaM / tatra poDazamu tadadya vAcaH prathamaM masIyetyAdyo hRcobhanevAkyaM / atra ca mahattadutvamityAdisUktatrayavartinyastriSTubhaH / tatra tRtIyasUkta ekAdazace taMtuM tanvannityAdyA jagatyaH / atrApi sUktasyASTamI triSTup / agnyuktirdevadevatyA / devoktistvagnidevatyA / nAtra gurulAghavaM codanIyaM brAhmaNAnukaraNatvAt / ityuttaramityAdi vyatiriktamasti // 54. bRhadukyo nAma vAmade vyaH / gargAdibhyo yan // 1 Pr in both text and comm.; the rest vatsapriH ; but I 4 reads vatsaprI: in the comm. on the next saetra. 2 Satra on IX, 68. 3 Pan. IV, 1, 112. 4 W1; vizeSitvAya the rest. vaikuMThadeg WI. syAM naMdratvaM WI, C. TWI; sUtavAna P1. Rpimadhya omitted in WI. PI here adds a quotation of 9 slokas from the Brihaddevata (see note). 10 Promits this sentence. 11 degdvaMdva omitted in W1, 12 W 1; o f the rest. 13 W 1; Ofarte the rest. 14 Cp. M. M., vol. vi, p. 3. 15W13 deggnivapadeg P2, I23 deggnirna vapar3hAra PI, I 4. 16 PI, P2, I 2; degraH havi 143; degkArAddha WI. 11 WI; naSTatvaM ca the rest. 18 Taitt. Samh. II, vi, 6, 1. 10 diSu WI. 20 devatAnAM WI. tiW. For Private And Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 153 57-60. atridRSTe paMcame maMDale bodhyagniH samidhetyAdau dvaipade dvipadAmUnene tvaM no aMtama itpatrarSayo'gne tvaM gaupAyanA laupAyanA vA baMdhuH subaMdhuH zratabaMdhurviprabaMdhuzcetyevamasmAbhiruktAste parANi catvAri sUktAnyapazyaniti zeSaH / atha kathAM kathayanneva sUkacatuSTa yasya jJAtavyaM sarvamAha / atha ha khalu puraivAka ikSvAkuputraH / itvAkoraNyaMtyalopo dAMDinAdau nipAtyate / rAjAbhipikto'samAtinAmA / atraipAM laupAyanatvaM na kartavyaM / api tu gaupAyanatvameveti vanumuktaM' / gaupAyanAniti pUrvamAtmanaiva vRttAn baMdhvAdIna baMdhusubaMdhuzrutabaMdhuviprabaMdhUMsyakvAnyau mAyAvinau' kirAtau kulI10 iti bRhaddevatoktanAmAnau mAyAvinau zreSThatamau matvA purodadhe purohitatvenAvRNIta / tamasamAtimitare bNdhyaadyo'bhivhrbhicritvNtH| atha mAyAvahitapurohito kapoto14 bhUtveti bRhaddevAvidaH / subaMdhoH prANAnIvitaM / puMsi bhUnyasavaH prANA iti naighaMdukAH / AcikSipatuH / A~cyAvayatAM / athAnaMtaraM / heti khede / asya mRtasya subaMdhodhItarastrayo baMdhuzrutabaMdhuviprabaMdhayo mA pra gAma patho vayamiti paTTacaM gAyatraM svasyayanaM naSTaprANAnAM punaHprAptihetuM vaizvadevaM javA japitvA chAMdasatvAdanittva18 / tato yatte yamamiti dvAdazarcamAnuSTubhaM manAvartanaM manaso jIvitasya dehAvitasya punardehapravezahetuM manodevatyaM jepuH / kiMca pratArIti dazarcasyAditazatamra Rco nityapanodanAtha / dehAtprANAnAmAcyAvayitrI devatA nitiH / tannivRttyarthe jepuH / tatra caturthI nitinivRttyarthe japaMta eva somamapyastuvan / mRtyorapagamAya nivRttye| uttarAbhyAM paMcamISaSThIbhyAmasunItinAmnI4 devatAmastuvan / saptamyAM liMgoktadevatAH pRthivIdhuraMtarikSasomapUpapathyAvasyAkhyA astuvan / iti gatAH sapta triSTubhaH / athASTamyAdibhiH ziSTAbhistisRbhiH paMktimahApaMktipaMktyuttarAbhidyAvApRthivyAvastuvan / samiMdreraya gAmityanenArdhaceMdraM vA dyAvApRthivyau ' Rigv. V, I. Sutra on V, 24. atha khalu purA aivAkuputra: WI. + Cp. Pan. VI, iv, 174. Wi; nAkAmAM P1; nAkAcI P2, I 2 ; nAkAn I 4. U WI; lopAti kartavyaH I 4; laupAyanika smartavyaH PI, P2, I 2. ukta in Wr only. 8 I. e. in sutra on V, 24. WI, I4; mAyAdvijo P1; dvijo P2, I 2. 10 kuli iti WI; dvau kirAtau kulI nAma tato mAyAvinau dvijau / asamAtiH purodhana BD. VII, 858. 11 WI; zrutvA the rest. 12 teti Wi. I WI; tAmapi navapurohito P1; tAvapi navapurohito P2, I 2; tAnapi navapurohite I 4. 14 kAzyapau tau WI; omitted in the rest. 1 to kapoto dvinau bhUtvA gatvA gaupAyanAnabhi BD.VI, 8z9. 1 adegWI corr. for A. IT WI; avinAzaprAptihetuM the rest.. 18 vAdani itvaM W1; chaMdasAditvAdiha P1; chaMdamAditvAha PS, I2; onmitted in I4 19 Omitted in WI. 20 deha onmitted in WI. 21 WI; prANAnacyAvayatIti PI, P2; prANAyAvanayatIti I 4. 22 P1; taM ni WI, P2, 12; svaM nidegI 4. 23 WI; tatra mo puNa: sometyasmAnitinivRttyartha the rest. 24 degsunItItinAmnI WI. 25 WI; devIma the rest. [ III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 // vedArthadIpikA // vAstuvan / samiMdrerayeti dazamI paMktyuttarA / ekAdhikA bhurigvizeSaNeyaM veditavyA / A janaM tveSa saMdRzamiti dvAdaza AnuSTubha AditazcatasRbhirasamAtiM rAjAnamaMstuvan yadabhicArAtsubaMdhoma'tiH / sarvamUlabhUte rAjJi prasanne sarve prasannaM bhavediti / ayeMdrakSAtreti paMcamyeMdramastuvan / agasyasya nayA iti SaSTyAgastyasya khasaiSAM baMdhvAdInAM mAtA rAjAnamasamAtiM svaputrAnugrahArthamastot / parAbhirayaM mAtAyaM pitetyAdibhi: paMcabhiH subaMdhoma'tasya zayAnasya jIvaM jIvitaM dUrasthamAlayana pAhayaMta / athAMtyayAyaM me hasta ityetayA hastastutirUpayA lamasaMjJaM labhaprANaM subaMdhumaspRzana spRSTavaMtaH / atra gauravaM na codanIyaM / brAhmaNavAkyAbhiprAyeNAtra paThyata iti // 62. AdyAH SaDaMgirasAM stutivA vizve devA eva vaa| zrUyate hi / idamityA raudraM gUrtavacA ye yajJena dakSiNayA samaktA iti vaizvadevaM nAbhAnediSThaM zaMsatIti // 63. gayo nAma plateH putro na tu latasya / evA plateH sUnuravIvRdharditi liMgAt / sAtavacanaM vAmagne gaya itivadasyAtreyatvaM' mA bhUt / svasti nastriSTuvA triSTubatanyAyena jagatI vaa| svasti naH pathyAkhitoyaM paMcadazI sahonarayA khastiritItyanayA saha pathyAvastidevatyA / ubhe api pathyAsvastidevatye ityarthaH / zrUyate hi / vasti naH pathyAsu svastiriddhi prapathe zreSTheti pathyAvastestriSTubhAviti // 70. aannmityukteraapriidevtaaH| dvitIyastanUnapAdvaya' te tasthAne narAzaMsaH // 71. bRhaspatinAmAMgirasaH / jJAnaM stUyate / tuSTAvetyanukramaNyanukaraNaM / uktaM hi bRhadevatAyAM / yajyotiramRtaM 12 brahma yadyogAtsamupAznute / tajjJAnamabhituSTAva sUktanAtha bRhaspati:14 // iti // 5 // 72. laukyaH / lokanAno'patyamiti gargAdiyam / dAhAyaNI / dayAda sata ina tataH phak khArthe / jAtau DIm / gotraM ca caraNaiH sahepti jAtitvaM // 73. gaurivItinIma zAktayaH / aryamA paMconA gaurivItiH zAktya" iti yuktaM! / zrUyate hi / gaurivItirha vai zAktyo nediSThamiti // 1 W1; at the rest. Cp. M.M., vol. vi, p. xxiv. 2 Omitted in W1. 3 subaMdhurmRtaH 14. 4jIvAtave Wi. WI; yamamuSa khAiyaM P1; yamamupAiyana P2, I 2; yamapuratyektaM vAiyana I. Ait. Br.V, xiii, 12-xiv, I. Ver. IT. Satra on v, . WI; iti gayasya prAtatvaM the rest. 10 Ait. Br. I, ix, 1 (where the reading is pathyAyAH svasteH ). 11 WI; varja the rest. 12 WI, M I-3; paramaM the rest. 13 api 7deg WI. 14 BD.VII, 877 15 Pan. IV, 1, 95- 16 See karika quoted by Boht., Pan., vol. ii, p. 462, s.v. jAti. 17 satra on V, 29. 18 P1; ityuktaM P2, I2, I 4; iti sUktaM Wr. 19 Ait. Br. III, xix, 4. For Private And Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org // vedArthadIpikA // 155 76. sarpo jAtitaH / jaratkarNo nAmerAvataputraH / grAvNaH prastarAn ' astot' stutavAnityarthaH / taddevatyamidaM sUktaM // 41. vaizvakarmaNaM / vizvakarmadevatyaM / akhyaniti prakRtibhAvaH // 5. sUryA nAmarghikA savitRsutA / AtmadaivataM svadevatyaM somAdyapavAdAbhAve / anuSTubhaM sUktamapayaditi zeSaH / pazyAdibhirekAdazabhiH khavivAhamastot / viMzyAdyA nava nRNAM manuSyANAM prAyeNa vivAhamaMtrAvivAhaviSayA maMtrA Azipazca bhavati / tataH parA dehi zAmulyam azrIrA tanurbhavatIti dve vadhvA vivAhakAlaparihitavAsaso yaH sparzastasya' mocinyau / vivAhakAlaparihitaM vAso na spraSTavyamityAhurityarthaH / atha ye vadhvazcaMdraM vahatumityAdi daMpatyoryakSmaNaH kSayarogasya nAzitI // 59 // 1 6. vRSAkapina meM drasya putraH zacIsapatnyAM jAtaH / iMdrANIMdrapatnIMdrazca svayamiti trayaH samUdire saMhatyodire ' vivAdaM kRtavaMtaH / paktiM paMcapadayA paMktyA vyAnaM / upadeze nuktezca vaktRbhedo na darzitaH / athApyRppAdijJAnArthamarthatastvatra 10 vayate // 12 16 vaha sotorityAdrasya vAkyaM / parA hIMdra kimayaM tvAM yamimaM tvaM priyA taSTAni na strIta pNceN|nnyaaH / uve aMbeti 22 vRSAkapeH / kiM subAho itadrasya / avIrAmiva saMhItramiti dve iMdrANyAH / iMdrANImAsu nAhamiMdrANIti 15 dve iMdrasya / vRSAkapAyIti vRSAkapeH / uSNo" hotoMdrasya / vRSabho na na seze yasya ravate na seze yasya romazam ayamiMdreti18 catasra iMdrAyAH / ayamemi dhanva ca yat punarehi yadudaMca" iti catasra iMdrasya / arha nAmetyaMtyA trayoviMzI vRSAkaperiti / sarvaM sUktakeMdraM / zrutau tu vArSAkape hi vRSAkapiM zaMsatItyAdirekadeza 29 RSiNAsya sUktasya vyavahAraH // tt. mUrdhanvAnnAma / asya gotraM vikalpayati / AMgiraso vAmadevyo veti / AMgirasatve'nuktasiddhespi vacanaM pAyunAno'nuvRttimA bhUditi / asatyasmin mUrdhanvAn vAmadevyo vetyukteH pAyubhIradvAjo veti prasajyeta / sauryavaizvAnarIyaM / sUryadevatyaM vaizvAnaraguNAgnidevatyaM ceti vaktuM samAsanirdeza: // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 1 Wr; pASANa the rest. 4 stu to end omitted in Wr. W1; atriti I 4, P2, I2; anaciti P1. W1; sUktazapa: the rest. two marginal notes: maMtrapratipAdyo'rtho devatA and tatra pratipAdyo'rtho devatA. added in Wr. "mocanyau P1. ' saMhatya Udire MSS. 13 Ver. 8. 10 W1; 18 Verses 15-18. in Wr. 14 Verses 9-10. 19 Verses 19-22. W1; punarna spaSTavyam 14; na punardraSTavyaM P1, P2. 11 Verses 2-6. tvaca the rest. 12 Ver. 7. 17 Ver. 14. 21 Omitted 15 Verses II-12. 16 Ver. 13. 20 Cp. Ait. Br. V, xv, and VI, xxii. X 2 For Private And Personal Use Only aNi anviti 5 WI has 6
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 156 // vedArthadIpikA || 90. nArAyaNo nAma / nAsya gotramupadezeSvanukteH / yathopadezamiti yuktaM / pauruSaM puruSadevatyaM / itihAsAdisiddho'yaM puruSaH paMcaviMzakaH / uktaM hi / itihAsAdisiddho yaH paMcaviMzaH pumAn sa tu / iha yogyatayA stutyo na jAtipuruSo'zvavat // iti // 92. zAryAto nAma manuputraH / vaizvadevamidamuttaraM ca / jagatIchaMdaskaM / zrUyate hi / yajJasya vo rathyaM vizpatimityArabhya tadu zAryAtamityaMtaM // 93. nAnvo nAma pArthaH pRthuputraH / pRthoraNapatyArthe / prastArAMtaM / uttarapadavRddhizchAMdasI / 94. sarpA jAtito'rbudo nAmataH kAdraveyaH / kaTTA: strIbhyo Dhaki Dhe lopo kaTTA" iti niSedhaH / grAvNaH zasya loponaH / paMcamI saptamI caturdazI ceti timrastriSTubhaH / aMtyApaMcamIsaptamyastriSTubha iti noktaM vizeSAbhAvAt / tathAnuktevaM kimiti cecchizubhAvo'yaM // 60 // 95. urvazIM nAmApsarasaM / ailaH / manoH putrasyelasya varuNezApAtprativarSa prApta mAsistrItvakAle" budhena janitaH putraH purUravA nAma mahArAjaH / pUrvoSitAM khanagare pratiSThAnAkhye catvAri varSANi kRtavAsAM " svasamayabhaMgAdAtmAnaM tyaktvA gatAmitazcetazca / kAmAdatyaM tAbhilASAdanveSaNaM kurvan kadAcinmAnasasarastIre dRSTA / tAmAsAdya punarapi svaprAsAde'varoddhuM vAsayitumicchandurAzAM kRtavAn / sA corvazI tena prArthyamAnAnicchaMtI niHspRhA pratyAcaSTe pratyAkhyAnaM 14 kRtavatI / na vayaktaM mayA kariSyata iti / ye jAye / ipurna zriya ipudheH " / yA sujUrNi: 17 / kadA sUnu: 18 | sudevo adya | aMtarikSaprAM rajasaH / sacA yadAkhityAdyAstisrazceti navailasya purUravaso vAkyaM / ziSTA navorvezyA vAkyaM / ailavAkyamityupasamasta madhyapekSayA saMbadhyate / yasya vAkyaM sa RSiH / yA nocyate sA devatA | 16 lorvazItihAso'tra vaispaSTyAya pravarNyate 23 | mitrazca varuNacobhI dIkSitau prekSya corvazIM // 1 // calacittau tatazcaitau24 kuMbhe nihita zukrakau / 25 25 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 degtyAdi W1. 3 Ait. Br. IV, xxii, 6-7. 1 Introd. $ 1. 2 WI yaM the rest. Pan. IV, 1, 120, and VI, iv, 147. * tathA mukcaivaM W1; tathA muktaivaM 14; tathA uktaivaM P2, I 2; 5 tathA suk PT. 7 W1; zizupAcodyayasi P1; zizupAcaudyayaM P2, 12; zizumAcodyayasi 14. 10 W 1 ; prApta te / prAptavate 8 putrasyailasya MSS. 14; prAptaSate P2, I. 2. 12 W1; vAsa PI; I4; pratyA 9 W1; rudrANIdeg the rest. 11 W1; umAsastrItvasya strItvakAle tu P1, P 2, I 2, I 4. 13 W1; garbhAd the rest. 14 W 1, 17 Ver. 6. 22 W1; iti 16 Ver. 3. 15 Ver. 1. 21 Verses 8-10. 18 Ver. 12. the rest. sadyas I 4. 24_W 1; calitau taduktezca P 1, P 2, I 25 retaH simicatuH P1; nihitaretasau P2, 12; tatkuMbhe nyadadhustadA 1 4. * vAsaM P 2, I2; vAsI I 4. -pA- PI; pratyAbhApaNaM P2, I 2. 19 Ver. 14. 20 Ver. 17. 23 pradarzyate W1. Wr; nihita For Private And Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 157 // vedArthadIpikA // tAM zamayaMtI manuSyabhogyA bhUmyAM vaseti ha // 2 // atrAMtara ilo rAjA manuputraizca saMyutaH / mRgayAM saMcaransAzvo devyAH krIDaM viveza ha // 3 // yatra devaM girisutA' sarvebhIvairatoSayat / atrAvizanpumAna strI syAdityuktvA tatra cAvizat // 4 // strIbhUtvA brIDitaH so'gAdharaNaM shivmNjsaa| iyaM prasAdyatAM rAjaniyukta:10 zaMbhunA nRpaH // 5 // jagAma zaraNaM devImAtmanaH puNstvsiddhye| akarotsA nRpaM devI SaNmAsAprApnapuMstvakaM // 6 // tataH kadAcistrIkAle budhaH sauNdrymohitH| apsarobhyo viziSTAM tAM cakame nRpayopitaM // 7 // tatrelAyAM somaputrAjjAto rAjA purUravAH / tamUrvazI tu cakame pratiSThAnapure14 sthitaM // 1 // talpAdanyatra nagnaM tvAM dRSTvA yAmi yathAgataM / mutAdharaNa ko tatra samIpe18 kuru me dRDhaM 19 // 9 // iti sA samayaM kRtvA ramayAmAsa taM nRpaM / caturande gate rAtrau devairuraNakadvayaM // 10 // hRtaM 2 tasya dhvaniM zrutvA nagna eva sa bhuuptiH| utyAya jitvAgaccheyamityevaM talpato'nyataH // 11 // vidyutA darzito'thAsyai nagna eva purUravAH / 1P1; manuja I4; mAnuSya WI, P2, I2. IA, P1; bhogya WI, P2, I 2.30putroca PI, I 4; putrazca P2, I 2; putrezca WI. 4 P1, I 4; svazca P2, I 2; sArzve WI. W1; devIM 14 devI PI, P2, 12. tatra WI. devI girisutAM P2, I 2. 8 degzata WI. bhUto WI. 10 WI, I 4 ; netyuktaH PI, P2, I 2. 11 WI, 14; strItva PI, P2, I 2. 12 WI; tAM---ma nRpayApiyAM taM P1; tAmilA tAM nRpayopitAM P2, I 2 ; tAmilAM saMgatavAnmudA I 4, marg. corr. in WI. 13 tadedegI 4. 14 WI, I 4; pratiSThAnagarI* PI; pratiSThAnanagarI P2; pratiSThAnapurI I 2. 15 WI; tadanyatra PI; tadanyAM ca tathA P2, I 2 ; tadAnyatra ca I 4. 16 WI, P1; sutA uraNako I 4; sutAvaraNako P2, 2; uraNa uNIvAna bhavati marg. note in WI. 17 W: tasya PI, P2, I 2; tvaM ca I 4. 18 WI; samIpaM the rest.. 10 WI; dRzaM P1; drutaM P2, I 2, 14. 20 hA~ WI. 21 WI; jitvA bhAvAgacha ---lpato nya-ta: P1; jitvA vA gacchetyevaM jalpati ko nyataH P2. IP: jitvA bhagavana gachetyevaM jayanyataH I For Private And Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158. // vedArthadIpikA // atha sA naSTesamayA jhuvaMzI tu divaM yayau // 12 // tata unmatravadrAjA didRshustaamitsttH| kurvananveSaNaM tore saraso mAnasasya tAM // 13 // vicaraMtImaipsarobhiH sahApazyatpurUravAH / punaH sa cakame bhonurvazI pUrvavannRpaH // 14 // sA svazApasya muktAvAprityAcaSTe vrajeti taM / ityurvazyaileMsaMvAdamimameSo'pyasUcayat // 15 // 96. barunAmAMgirasaH / athavA sarvaharinAma sa 3draH / iMdrasya putraH / haristutiH / hariritIMdrAzvanAma / he triSTubhAvaMte yasya tat / ziSTA jagAyaH / barau rohenanmahAsUktaM jAgataM ceti tu brAhmaNaM jagatInAM bhUyastvAt // 97. bhiSanAmAparvaNaH putraH / atraNIti prakRtibhAvaH / oSadhayo'tra stUyate // 9. devApinIma RSTipeNaputraH / devAna bRhaspatimitrAdIna vRSTikAmaH sana sasyavRddhaye stutavAna14 // 101. budho nAma somaputraH / pitari devatAvapacArAta somAdyaNa / RtvikssutivI vaizvadevaM ghA15 / Rtvikstutiriti bRhdevtaayaamuktedevtaanukrmnnyaaN vaizvadevatvoktezca vikalpaH // __ 102. mugalo nAma bhArgyazvaH / bhRbhyazvanAmnaH putraH18 / drughaNena mudreNa / RpabheNa balIvardaina ca / ANi yuddha / jigAya jitavAn / iti hetau / ato hetordraghaNadevatyaM / veyukreMdraM vaa| muhalasya hRtA gAvazcoraisapanA jarahavaM / / sa ziSTaM zakaTe kRtvA yuvaikatra jaragavaM 20 // 1 // 1 WI; duSTa the rest. PI, I 43; no particle WI, P2, I 2. 3 WI; viharaMtIm the rest. WI; ca purUravAH the rest. WI; sAzvaH sApazyadukkA ca 143 sAzvaH sApazyaduttA ca P2, I2; sAzvaH sApazyamuktA ca PI. nAM P2, I2. zyaiva WI. saMvAdaM manyate yAska itihAsaM tu zaunaka: BD. VIII, 916. This story is quoted by Sayana. See also M. M., vol. vi, p. 18. 10 PI adds : AyudhaM vAhanaM vApi stato yasyeha dRzyate / tameva ca stutaM vidyAlasyA bahadhA hi sH| 11 14; ArodamIti timrastriSTubho'te tenedaM tritriSTubaMtaM P1; ekAdazI dvAdazI trayodazI triSTubhaH aMte yasya tat P2, I 2. 12 14; Adau daza Pr; AdhA daza P2. PI, P 2, I 2 read tritriSTubaMtaM in the text... 13 Ait. Br. VI, xxv, 5. 14 An itihasa (12 slokas) is here quoted in PI from BD. VII, 916-920, VIII, 921-927. 15 tuzabdAdvaizvadevaM mRtvikstutivI PI. 16 BD.VII, 828. 17 ukta: added in P2, I 2, I 4. This comm. omitted in PI. 18 bhrabhyazcaputra: WI. Cp. Nirukta, IX, 24. 19 WI; mugalena the rest. 20 W1; yuktaka RjurAhava the rest. For Private And Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 159 // vedaarthdiipikaa|| dUghaNaM yuyuje'nyatra coramArgAnusArataH / duSaNaM cAgrataH kRtvA corebhyo jagRhe svagAH // 2 // iti kathAtra sUcitA // " 103. apratiratho naameNdrputrH| upAMtyA dvAdazyapvAdevI / samvAkhyA devyatra stUyate / naghRtazceti kababhAvazcAMdasaH // 104. aSTako nAma vizvAmitraputraH / zrUyate hi / vizvAmitraH putrAnAmaMtrayAmAsa / ___ madhucchaMdAH zRNotana RSabho rennurssttkH| iti // 105. kautsaH kuAsaputro nAmnA durmitraH / durmitra ityasya nAmetyarthaH / guNataH sumitraH / eSvayameva sumitra ityucyate zubhamitrayogAt / etadvA viparItaM / nAnA sumitro guNato durmitra iti durjJAnaguNAni yasya' bahuguNatvAditi / vikalpitasya ca liMgaM / zataM vA yadasurya prati tvA sumitra ityAstauDurmitra ityAstaudityarthAnavadhAraNaM / ApInukramaNyAM cAta eva nAmacikalyaH / durmitro vA sumitro vA kautsa: 10 sUktaM kadA vso| iti / tatrApi sumitro durmitro vetyeSo'rtho'sviti ceTurmitranAmnaH stotRtve sumitranAmnaH stotRtvAyogAt / RgarthasyAsaMbaMdhatA mA prasAMkSIdityanyatarasyAM guNatayaiva yogo vAcya eveti hi manyate // idaM cauSNihaM / tatra harI yasya suyujA14 vanaM yazcakra' iti pipIlikamadhye / uSNigadhikAra na tvanuSTubRhatyadhikAre / kuta etat / auSNimiti budmanusaMdhAnAsAhacaryAcca / sAhacaryAdapi sarthaniyama iti / rAmazabdo hi kRSNalakSmaNakatavIryasAhacaryAdevatIramaNaM jAnakIkAMtaM jAmadagnya ca bodhayati // 61 // ___101. divyo nAmAMgirasa RSiH / dakSiNA nAma prajApateH sutA varSikA / dakSiNAM yajamAnai vigbhyo dIyamAnAM nahAtUna dakSiNAyA dAtUna yajamAnAna vAstaudyAjakAditvAt / tRnakAbhyAM kartarIti 20 na SaSThIsamAsa prtissedhH|| W1, 14; *: P1, P2, 12. 2 W1; faqat the rest. 3 Quoted by Sayana ; ep. Nir. IX, 23. 4 Pan. V, iv, I53. Ait. Br. VII, xvii,n. WI; sumitraguNayogo tra the rest. WI; deggaNAnyasya mitrANi vadeg the rest. Wr; vikalpasya ca liMgaM PI, I43 vikalpaca liMgAta P2, I2. W1; tyasyAnavadhAraNaM PI, P2, 12%tyasyamevadhAraNaM I. 10 kautsa: comes before sumitraH in WI. 11 W1; eSo pi sthiti cenA P1; epopasthite cevAnA P2, I2; epo pi sthititvA IA. 12 WI; tvayogAt PI, P2, I2; vagAna I 4. 13 WI; prajIda PI, I4; prajAda P2, I 2. 14 Ver. 2. 15 Ver.1. 16 WI; degkAraje the rest. 17 WI, P1% vudhyanubaMdhanAta I 4 ; ityabudhyanusaMdhAnAcca P2, I2. 18 WI; sAhacaryamappathai niyamaya vi P1; sAhacaryamappathaM niyamAya vi P 2, I2; sAhacaryyamadhyAvyarthI niyamaya viI 4. kRtavratadeg PI; kRtavraNa P2, I 2; kRtadeg I4. 20 Pan. II, ii, 15. 19 W1B For Private And Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 // vedArthadIpikA // 106. arthArSadevatAjJAnAya kayAM kathayati / kathA caivaM / purA khalu bRhaspateriMdrapurohitasya gAvo balAsuradhUkuTItaTaiH paNinAmakAsurairhatA balapuraM prApya sugunasthAne sthApitA Asan / atha bRhaspatipreriteneMdreNa naSTAnveSaNaM kRtvA saramA nAma devazunI prahitA babhUva / sA ca balapuresamope' rasAkhyAM mahAnadImunIrya balapuraM prApya sarva viciMya gupne sthAne tA gA dadarzati / tatra paNinAmabhirasuraibRhaspatigRhAdAhRtya nirULahA balapure guptAH sthApitA gA anveSTum anvepitum (tIpusaheti vikalpitaH) iMdreNa prahitAM saramAM devazunI zvajAtIyAM13 devatAM mRgayAdiviMdrasya sAdhanabhUtAmasya sUktasyAyugbhigbhiH16 paMcabhirAdhAtRtIyAdibhi:17 paNayo mitrIyaMto devazunyA saha mitratvamAtmana icchaMtaH (mitrAt kAci ItvaM 18 zatari jasi ca rUpaM) praNayapUrvakamUcuruktavaMtaH / sA ca devazunI tAna yugmAtyAbhiryugmAbhirdvitIyAcaturthyAdibhirekAdazyA ceti pani pratyAcaSTe / paNyuktau saramA devI taduktau paNayastathA // 109. brahmaNo jAyA juhUrnAmarpikA / athavA brahmaputra UrdhvanAbhA naamrpiH|| 110. jamadagninAma bhArgavaH / athavA tatsutastasya jamadagneH putro rAmo nAma parazurAma ityAkhyAtaH / AprIsUktamidaM / bhAprItyuktestanUnapAvitIyaM / athottarasUktadarzinAmRSINAM catuNI gotramAha / po catvAro vairUpAH / ata apeH pare catvAra RSayo gotrato vairUyA veditavyAH / lAyavArthamidaM / pratyRSivairUpokteridaM hi laghu / tarhi prAradhAdvairUpA ityevAstu prAG mAsyAkANva 22 itivat kiM pare catvAra iti / nanukramaNyaMtarAnukaraNaM // 114. sadhinIma vairUpaH / athavA dharmo nAma tapasaH putraH // 115. upastuto nAma vRSTihavyaputraH / iti tvAgne vRSTihavyasya putrA upastutAsa apayo'vocanniti kiM bahuvacanaM / pUjArthamityanumanyate 24 / upapannaM cedamApInukramaNyAmapi nayeva darzanAt / 1 WI; bhudeg P2, I 2; bhRdeg PI, I 4. 2 gune WI. WI (corr. for datvA ), I 43; datvA PI; jJAtvA P2, I 2. 4 preritA P2, I 2. WI, I4;-- tyA PI; Agatya P2, I 2. WI; puradeg the rest. gatvA added on the marg. in WI. WI; sarvatra viditya PI, PI2; sarvatra vihitya I. gatA WI. 10 WI; Agatya the rest. 11 P1; for LDOET P 2, 1 2, W1; TOORT I 4. 12 Cp. Pan. VII, ii, 48. 13 W1; ajAtIyAM PI; jAtIyAvad P2, I 2; ajAtIpI I 4. 14 W1; degtA the rest. 15 mRgayAdIMdra WI; mRgAdiSviM PI; mRgAdiviM143; mRgAdevatAdiviMP2, I 2. 18 RgbhiH omitted in W I. 17 AdyAtRtIyAdibhiH in WI only. 18 Cp. Pan. VII, iv, 33. 19 14; yugmAMtAbhi: PI, WI; omitted in P2, I 2. 20 WI; devataM PI, P2, I 2; devatA 14. 21 wt 7degW1; far the rest. 22 Introd. paribhasha to Mand. VIII. 23 Verse ). 24 VI; iti tamanAte PI, P2, 12; tamanote I 4. 25 W1B upayaMnaM caitana P1; upayamanaM caitat P2 ; nupayaM caitan / 4. For Private And Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org // vedArthadIpikA // upastuto vAhiyo navakaM citra icchizoH / iti // 116. syauraH sthUraM nAmnaH putraH / agniyuto nAma / athavA sthAra evAgniyUpo nAma // 117. bhikSunAmAMgiraso dhanasyAnnasya ca dAnaM prakarSeNAdAtRniMdApUrvakaM prazazaMsa stutavAn // 11. urukSayo nAmAmahIyavaH / amahIyuMgotrajaH / rakSohetyagnerguNaH / gAyatramidamuttaraM ca / zrUyate hi / sa yadi na jAyeta yadi ciraM jAyeta rAkSoghyo gAyatryo'nUcyA" agne haMsi nyatriNamityetA iti // 119. 10 iMdrasyAyamityaidraH / tatsvIkRtatvAt / labo labarUpamAtmAnaM svayameva stutavAn / iMdro hi labarUpamAsthAya somacRjISaM pivannRSibhirdRSTa: 11 somasyAtipriyatvaM svavaibhavaM ca vai varNanAtmAnamanasUna stutavAnitihAsavidaH prAhuH 13 / evaM ca 14 lAbamaiMdraM tataH 15 kAyamiti devatAnutramaNIyaM 18 saMgacchate / iti vai lAbhadramiti 17 bRhaddevatA 18 ca / / tathA / urukSayo " lavasveMdra iti vA iti me manaH / ityArghAnukramaNI2deg // 62 // 20 121. hiraNyagarbho nAma prajApatiputraH / kArya / kadevatyaM / hiraNyagarbhaH samavartatAgra iti SaT prAjApatyA iti sUtraM prAjApatya iDAdadhaH prajApate na tvadetAnyanya 22 itivat kAyatvApavAdaH / ata eva kayA nazcitra A bhuvarddhiraNyagarbhaH samavartatAgra iti 24 kadevatye viniryukte / prAjApatyayA carceti brAhmaNaM tu sukIrti vRSAkapivarunAbhAnediSThava dUSiNA nirdezaH // 124. uttameMdradevatyA / aMtyetyanutizcitrArthA / agnivaruNasomAnAM nihavastutyuktiH / kartari SaSThI / her spardhAyAM zabde ca / vhaH saMprasAraNaM ca nyabhyupavivityam / tatrAdyAgnidevatyA / atha viii, I. 25 Pan. III, iii, 72. 1 W1; navaka: P1, P 2, I 2. The quotation is omitted in I 4. 3 P 1, P 2, I 4, both text and comm.; degyUto W1. Gagannatha: agniyuto vAgniyUpo vA spauraH. dAnapUrvaka: P1; prakarSeNa dAtRnidAnapUrvaka: P2, 12; I4; hI P1; hIyuvadeg P2; deghiyavadeg I 2. 8 Ait. Br. I, xvi, 9-10. 9 etA iti in W 1 only. in Pr. 11 W1; bhirdRSTa san P2, I 2; 13 W 1; Ahu: the rest. W 1; lAgharmeMdra tataH I 4. lA maiMdraM saditi I 4; labamaiMdraM / taditi P2, I 2. tayoruyora P1; tayorubhayora P2, I 2, I 4. W1; 22 Ibid. II, xiv, II-12. spura P1. Cp. Aufrecht's note in his Index. 4 dAtRprazaMsA W1. 8 prakarSeNAdAtRniprakarSaNAdAtRniMdAM dAnapUrvakaM I 4. 6 WI, 7 P 1, 14; anUcyAgne W 1, P2, I 2. 10 labo pazyadiMdraputraH here inserted jItRsaM pibanadRSTaH RSibhirdRSTa san P1; jipahasaM pivanadRSTaH / RSijIpIpa nRsaM pivanadRSTaH / RSibhirdRSTaH san I 4. 12 cAvarNayan W 1. 14 W1; iti ca the rest. 15 P1, P2, I 2; lAbamaiMdrataH out the rest. 17 W1; lA maiMdraM taditi P1; 18BD. VIII, 956. 20 zIti W1. Rigv. IV, 31. 16 19 W1; 23 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Y For Private And Personal Use Only 161 21 Asv. Sr. III, 24 Asv. Sr. II, xvii, 15. [III. 4.]
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 162 // vedArthadIpikA // timro'gnerAtmastavaH / AsAmagnipirdevatA cetyarthaH / ziSTA Rco yathAnipAtaM / yo yatra stutyatve nipatati sa tatra stutya ityarthaH / AdyAM paMcamyAdipaMceti pada sNbhuuyaapshyngnivruunnsomaaH|| 125. vaanggaamaaNbhRnnii| aMbhRNasya maharSeH putrI / AtmAnaM tuSTAva / svayamevairSikA devatA cetyarthaH // 126. kulmulaMbarhiSo nAma zilUpaputraH / bAhAditvAdi / upariSTAdvArhataM / uttarapadavRddhi shcaaNdsii|| ___ 127. kuziko nAma sobhariputraH / athavA rAtriIma bharadvAjasya puSikA / rAtristavaM / rAtridevatAyAH stavaM stutiryatra sUkte tat // 129. prajApati ma parameSThI guNnnvishissttH| vizeSaNaM ca vAcyatvaM vaizvAmitratvaM cAsya pranApatemI bhUditi / anyathA kvacitkathaMcinyAyena prasajyeta / prjaaptirgotro'ymupdeshessvnuktitH| bhAvavRttaM / bhAvAnAM padArthAnAM vRttiH sRSTyAdipravRttiryasya devatA tadbhAvavRttIyamiti prApne chArthe'Na // 131. sukIrtinIma kadhIvataH putraH / sUktasya madhye yA caturthI sAnuSTup / uttarA paMcamIti ve azvidevAye // 135. kumAro nAma yamagotra:11 / naDAditvAtmaka // 139. vizvAvasunIma / epa ca devAnAM gaMdharvo gAyakatvena devAnAM saMbaMdhI jAnitazca gaMdharva ityarthaH / pUrvArdhaM tRtIyArthe / asya sUktasya pUrvArdhena / AdyatRceneti yAvat stutavAn savitAraM / untareNa tRcenAtmAnamastot // 140. sUktasyAdau he viSTArapaMktI12 / atha timraH satobRhatyaH / paThanapariSTAjjyotiH // ___1 W1; stutyatvena PI, P2, I 2; stutitvena I 4. WI; saMkhyAyAdeg the rest. WI, P2, 12; putrA P1; duhitA I4. 4 svayamasya Wr. (kulmuladegP: kulmaladeg P2, I 2. I 4, both text and comm., WI in comm. only. Gagannatha reads kulmula. Sic MSS. 'ca omitted in WI. WI, I4; jyet PI, P2, 12. 9 WI, P2, 12; padAnAM PI, I4; viyadAdi marg. note in WI. 10 Wi; degvRttira the rest. WI adds on the margin: viyadAdInAM saSTisthitipralayAdInAmatra pratipAdyatvAdatra paramAtmA devatetyarthaH, apparently taken from Sayana. Ph here adds : mahApralayAdyupaparNameva bhAvavRttaM vadaMti tata. Cp. Aufrecht, note. 11 putraH PI. 12 P1; Adhe viSTArapaMktI 14; Adye he viSTArapaMktI Gagannatha; AdyA viSTArapaMkti: WI, P2, I2. Wi has a marg. note : mUlabhASyayorbhamaH / Aye viTArapaMktI iti yuktAtaraH pAThaH / atra saMhitAbhASye'pi bhramaH / 13 WI, 14, P2, 12; UrjA napAditi timraH satobRhatyaH PI; tRtIyAdyAstimaH satobRhatyaH 13; P2, I 2 add tRtIyA caturthI paMcamI satobRhatyaH. 11 P2, I 2, 14; atAvAnAmityupariSTAjjyotistriSTup PT; aMtyA upariSTAjyotiSastriSTup 1 3; paMcamyupariSTAjotiH / aMtyAnukte triSTupa WI. For Private And Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 163 142. zAGgI jAtitaH / zAGgA iti pkssivishesssyaakhyaa| te catvAro dRcAzca pratyekaM kameNa dRcadarzinaH / tepAmAdyo jaritA nAma / dvitIyo droNaH / tRtIyaH sArisaktaH / caturthaH staMbamitraH // 63 // 143. avinIma saMkhyasyApatyaM bhaumatvApavAdaH / atriranyo hyayaM bhaumAnupadezeSu darzanAt // 144. suparNo nAma tAyaputraH / athavordhvakRzano nAma yAmAyanaH // 145. iNdraannypikaa| upanipAsaMjhaM sat ' sapatnIbAdhanaM c| mapatnI bAdhyate'nena sUkteneha japAdinA / tenAsya tadeva devatA // 146. devamuni ma / iraMmadaputraH / araNyAnoM mahAraNyArbhimAninI devatAM tuSTAva / himAraNyayormahatva iti Dopa Anuka ca // ___147. suvedA nAma zirISaputraH / bAhAditvAdi // 14. pRthunIma venaputraH / aNo yan // 151. zraddhA naamrpikaa| sA ca kaamaaynii'| kAmAvaDAdibhyaH phaki jAtiGIS / gotraM ca caraNaiH saheti jAtivaM // 153. devajAmayaH / devAnAM svasRbhUtA iMdramAtaro nAmarpikAH // 155. alakSmInaM / alakSmInAzakaM10 sUktaM japahomAdibhisvidaM / tatrAdyopAMtyayorazInAza eva prakIrtitaH // 1 // dvitIyA ca tatIyA ca brahmaNaspatidevate / upAdye iti kiM noktamiti cetpRccha taM muniM // 2 // 157. bhuvananAmAptyaputraH / athavA bhuvanasya putraH saadhnsNjnyH| dvipadayA vyApnaM dvaipadaM / viMzatyadhArA virAjo mA bhUvaniti traiSTubhamityuktaM / zrUyate hi / imA nu kaM bhuvanA sIpadhAmeti dvipadAH zaMsatIti // *15t. catunIma sUryaputraH / saurya iti mAnavanivRttyartha / cakSurmAnava iti yuktaM // 159. pulomatanayA zacI nAmeMdrasya mahipRSikA bhUtvA svayamAtmAnameva tuSTAva stutavato // 161. yakSmanAzano nAma prajApatiputraH / rAjayakSmAnamidaM / rAjayakSmA kSayavyAdhiH / rAjaya114deg*: in text, &: in comm. 2 pvadadeg 14. Cp. comm. to v,76. 3 degkRzAno P2, I 2. 4WI; upaniSatsaMjJamidaM / upaniSatsaMjJakamidaM P2; upanipata rahasyavidyAsaMjJamidaM PI. WI, I 4; mahAraNyAmatideg PI, P2, I 2. Cp. Pan. IV, i, 49. kAmAyinI I 4, text and comm.; PI comm. kAma does not occur in the Gana 731F (B.'s Panini). See karika quoted in B.'s Pan., vol. ii, p.462. 10 WI; azrInaM nAzakaraM the rest. 11 Ait. Br. V, xix, 12. 12 In shtra on IX, 106. 13 patnI WI. For Private And Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 164 // vedArthadIpikA // meti ca sarvavyAdhiprazamanaM / gRhye hi sUyate / atha vyAdhitasyAturasya yakSmagRhItasya vA paLAhutizzarurmucAmi tvA haviSA jIvanAya kamityeteneti / anAdezAdiMdro devatA / atra bRhaddevatAyAM vikalpa uktaH / aiMdrAgnaM manyate yAska eke liMgoktadaivataM / iti / naitadasti / atrAnyeSAM matamuktaM / svayaM zaunakasyeMdraH / eka ityAdezAdratvamevAne nAMgIkRtaM // 162. rakSohA nAma brahmaputraH / garbhasaMmrAve garbhasya nihitasya nAve pAtaviSayabhUte tasya prAyazcittaM samAdhAyakaM / garbhasamAdhAnamatra devatA // 163. vivRhA nAma kAzyapagotraH' / yakSmannaM / yakSmA kSayarogaH / tasya nAzanamasya vAcyaM // 164. pracetA nAmAMgirasaH / Adito ve caturthI cAnuSTubhaH / tritIyA triSTup / paMcamI pNktiH| duHkhamanamiti tatphalamupacAreNoktaM / duHsvapnanAzanaM // 165. kapoto nAma nitiputrH| kapotena gRhAderupahatAbhibhave sati japahomAbhyAM prAyazcittamidaM1 / gRhyepi sUtryate / kapotazcedagAramupahanyAdanupanedvA devAH kapota iti pratyUcaM juhuyAjapedveti // 166. kRpabho nAma / vairAjo'yaM zAkvaro vA / atra cANa prakRtistu virAT / vairAjo zakkaro vA / nAtra kaizviniraNAyi / sapatnanaM / zatrunAzanamanenocyate 13 // 167. tRtIyA somasya rAjJa ityeSA varuNadhAtRvidhAtRsomabRhaspatiliMgoladevatA1 // 16. anilo nAma vAtagotraH" / vAtAnaDAdiphaka 1 // 169. zabaro nAma kakSIvagotra: / godevAyamidaM // 1 gRhe hi sUcyate P1; gRhya hi sUtryate 1 4; gRhye sUtryate P2, I 2; gRhyAdI sUyate W1. paMca WI. Asv. Grihya-satra, III, vi, 3-4. 4 BD. VIII, 979. W1; eka ityayamAdezAdratvamevAnena khIkRtaM I 4 ; eteSTa ityayamAdezAdaidratvamevAnenAzIhRtaM (degta: P2, I 2), PI, P2, I2. maMtra PI, IA. WI; kazyapaputraH the rest.. yakSma rAjayakSmarogaH W1. 9 WI; deghate PI, P2, I 2. 10 PI, P2, I 2 here add: tAdonAcchavyamAyughRtamiti zeSaH PI; tAdA tAchaSTya Ayurghatamitivana P2, I 2. 11 WI; yathA gRhye f P1, P2, I 2. 12 Asv. Grihya-sutra, III, vii, 7. Instead of this comm., I 4 has kapotopahatau yadi gRjhaM pravizena / anena sUktenAjyaM hotavyaM. 13 zatrukSayakaradevatyaM I 4, which adds haMtAraM zatrUNAmiti liMgAta. 14 dhAtu in W I only. 15 P1; degtili Wr; bRhaspatyanumatideg P2, I 2; ityepA liMgoktadevatA I 4. 16 P 1, P2, I 4 add vA in the text, with the comm. aiMdrI vA PI, P2, I 2; pakSe iMdra eva devatA I 4. Cp. M. M., vol. vi, p. 24. 17 afanya: W1. 18 This comm. omitted in W1. at does not occur in this Gana. 19 kAkSIvatagotrajaH Wi. For Private And Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedaarthdiipikaa|| 165 172. saMvoM nAmAMgiraso'nAdeza hAbhiSekeNa saMvarta AMgiraso mahatamAvikSitamabhipipeceti // 173. bhuvo nAmAMgirasaH / rAjastutiridamuttaraM ca / uktaM hi bRhaddevatAyAM / A tvA rAjJe'bhiSiktAya he sUkte abhimaMtraNe / iti // 115. UrdhvagrAvA nAmArbudasarpaputra RSiH / ata ino'pavAda appaNo'pavAdo bAhAditvAdi / grAvNo'stot stutavAn // 116. sUnunIma / abhuputraH / tatrAdya devayA // 199. pataMgo nAma prajA 17. ariSTaneminIma tAyaputraH / nAyAdRSyaNa / tAyadevatyaM / tAyAddevatANa / zrUyate hi / tyamUpu vAjinaM devajUtamiti tAyo'cyuta iti // 179. uzInaraputraH shiviniim| kAzirAjaH kAzInAM rAjA pratardano naam| daivodAsiH prtrdnH| ruzadazvaputro vasumanAH / itIme trayo rAjAnaH / ekacIH / ekaikasyA acaH krameNa drssttaarH|| 10. jayo nAmeMdraputraH / ata im| na hIMdra RSiH / nanu saMvAda iMdrAditivAmadevAnAmidrAgastyayoH saMvAda iMdrANIMdrazca samUdira' iti darzanA dRSireveMdra iti cennahi16 bAhAditvAdim // 11. asyApSayazcaikacIH prathasaprathadhamAH / ete ca vsisstthbhrdvaajsuuryputraaH|| 13. prajAvAnAma prajApatiputraH / anvRcaM / acamRcamanu krameNa pratyUcamityarthaH / akpUrityakAraH / yajamAnasya panyA hotuzcAzipa:18 / tathA ca sUtraM / apazyaM tvetyetasyAdyayA yajamAnamIkSate dvitIyayA patnI tatIyayAtmAnamiti / horidaM vidhAnaM // 14. garbhANAM kartRbhUtastvaSTA naamrssiH| nAsya gotramanupadezAt / athavA prajApatiputrI vissnnuniimrpiH| gabhIryAzIratra prArthyate / viSNustvaSTA prajApatiH sinIvAlI sarasvatyazvinAviti liMgoktadaivatamidaM // _1 Ait. Br. VIII, xxi, 12. The quotation is omitted in I 4. 2 uktaM to lA (incl.) in Wr only. cAnumaMtraNe M 1-3. 4 BD. VIII, 987. 5 arbuda sarpaRSiputraH WI. ata inapavAde RSpaNa // bAhAdIn WI. ' WI; grAvNAM prazaMsA stutavAn 14; rAjazAsa stutavAna P1; rAjJA zAsa:grAvANaM stutavAn P2, I 2. somAbhiSavArthAt marg. note in WI. tAya AdityaH marg. note in WI. Ait. Br. IV, xxxi, 14. 10 ruzadazva WI, PI, P2, I2; ruzidazva I 4. rauzadazva is the reading of P2, I 2, rozidazva of I4, pezAzvadeg of Pr, in the text. W rauzideg corr. to rauzadeg; deg zadeg corr. to hi in the margin. The copyist of C, misunderstanding the correction, has rohipada zva. 11 degF: corr. to *driH in Wr (marg.). The rest degdraH in the text. 12 Pan. IV, i, 95. 13 See sutra on IV, 18. 11 See sutra on I, 170. lix, 86. 16 tarhi in Wr only. 17 Cp. Pan. v, iv, 74. 18 yajamAnAdayo devatA: marg. note in WI. 1. Asv. Sr.-sutra, IV, vi, 3. For Private And Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 166 // vedArthadIpikA // 15. satyadhRtinAma varuNaputraH / varuNAdvAhAditvAdi / na tvRSitvAdata i / nihavo 'gnivaruNasomAnAmiti varuNasyarmitvasya dRSTatvAt / AdityaM / aditidevatyaM / yasmai putrAso aditeriti liMgAt / svasyayanaM / avinAzagamanasAdhanaM / sUtryate gRo / mahi trINAmityanumaMtryaivamatisRSTasya na kutazviddhayaM bhavatIti vijJAyata iti // 1tt. zyeno nAmAgniputraH / jAtavedA ityagneradhikRtasya guNaH // 19. sArparAjJI nAmarpikA / AtmadevAyaM / svadevatyaM yathA tathApazyat / sUryadevatyaM vA yathA nayApazyat // 190. bhAvavRnadevatyaM / bhAvavRttArtha uktaH // 191. saMvanano nAmAMgirasaH / saMjJAnaM samyagjJAnaM / tato'Na / tRtIyA triSTup tRtIyA triSTubiti zAstrAMte dvirUktiH samAptisUcanArthI / yathA pANinIyAMte a012 iti / pare pUrNa pare pUrNamiti chNdovicityNte| tatha ca sUtrAMte prakRtibhAve prakRtibhAve / namo brahmaNe namo brahmaNe / nama AcAryebhyo nama AcAryebhya iti / tathA ca gRhmAMte / madhyamiyAnmadhyamiyAt / namaH zaunakAya namaH zaunakAyeti / tathA caturdhAraNyakAMte / brahma bhavati brahma bhavatIti / rate ca brAhmaNAbhidRSTamevAnukurvatIti / tathA hi / kSiAmaM haivainaM stRNute stRNuta1 iti dRzyate / brAhmaNAraNyakasUtragRhmacaturyAraNyakeSu tu pratyadhyAyasamApnAvapi dvivanaM dRSTaM / vAguditA bhavati bhvtiityaadi| atha Rgveda ityAdi tRtIyAtriSTubaMtakaM / idaM zAstramadhIyAnaH praNavAdyarthatAmiyAt // 1 // RSicchaMdodaivatAdi vijJAnaM phalamucyate / RpinImArpagotrajJa RSe: saMsthAnatAmiyAt // 2 // ekaikasya apeInAsahasrAbdA sthitirbhavet / 1 WI and I 4 omit this remark. See sutra on x, 124. Asv. Grihyasutra, III, x, 7-8. brahmavAdinI added in PI. WI; omitted in P2, I2; AtmastavamityarthaH PI. sArparAjJIdevatyamityarthaH marg. note in WI. yathA tathApazyat in Wr only. See comm. on X, 129. Pi here repeats the former comm. 8 W. W 1 only. 10 zAstrasamA PI, P2, I 2; zAstraparisamA I+ 11 degthai P I, P2, I 2. 12 Pan. VIII, iv, 68. 13 Pingala Khandah-satra, VIII, 33. 14 Asv. Sr.-sutra, XII, XV, 12-13. 16 Asv. Grihya-shtra, IV, viii, 43-44. 16 Ait. Ar. V, iii, 3, 19. 17 brAhmaNAmRSTa 271deg P1, P2, I 2, 14. 18 This remark omitted in W1. 19 Ait. Br. VIII, 28, 20. 20 This quotation omitted in W1. 21 Ait. Br. I, vi, 12. This quotation in PI and I 4 only. 22 degtAni WI. 23 apanI WI. 24 WI: saMsthAnaM P1; RSisaMsthitimityayat P2, I 2; omitted in I 4. 25 PL, I 4; nAnA P2, 12; divya WI. 20W1; sahasrAdvAtithirbhavet PI, P2, I 2, I 4. For Private And Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // vedArthadIpikA // 167 chaMdasAM caiva sAlokyaM chaMdojJAnAdavApnuyAt // 3 // tasyAstasyA devatAyAstadbhAva pratipadyate / yAM yAM vijAnAti naro devatAmiti nirnnyH||4|| kiM c| RSyAdivijJAnaphalamanubhUya supuujitH| khAdhyAyasya phalaM pazAcchutyAdattaM prapadyate // 5 // jJAnasmaraNasaMyukto jAyate yadi jAyate / notajjJAnasUtreNa cAdAveva' mahAtmanA // 6 // uktamanyasya naiSphalyaM sarvakarmasu srvdaa| kiMca khayaM zaunako'pi bravItyatra phalaM mahat // 7 // pinAmArpagotrajJaRSibhyo'stu sadA namaH / zaMpINAM viSayavastu yaH zarIrAtpramucyate // 6 // so'tItya tamasaH pAraM svargaloke mahIyate / sahamayugaparyaMtamaharyavAhyamucyate // 9 // nAkasya pRSThe taM12 kAlaM divi saryeva13 rocate / khAdhyAyaM muniryo'dhIte 14 maMtradaivatavikRte:1 // 10 // saha adbhivase svarge tatra18 sadbhirapIbyate / sarvAnukramaNI saiSA kAtyAyanamuneH kRti:20 // 11 // tasyA vRttiriyaM cApi samAptA paguroH kRtiH| vedArthadIpikA nAma SaDgurUNAM prasAdataH // 12 // 1 P2, I 2; nu caM 143; tu P1; chaMdasAmUtadeg WI. WI; tAvadbhAvyaM prapadyate 14 khAbhAvyatvaM prapadyate P1; tAdbhAvyatvaM pratIyate P2, I 2. W1; zriyaM vAMchati I 4; devafaxfa P2,1 2; fafa Pi. 4 W 1 omits this line and the following. P2, I 2; jAti Pr, I 4. WI, P2, I 2; na tadanujJAnasUtreNa PI, I 4. See Introd. FT. 7 Wr:-raivaM PI, I4; samanvaiva P2, 12. 8 WI; mahAsya PI, P2--syAjJAne I 4. ____10 WI; bhavatItyatra phalamAha the rest. 11 WI; brAyaM yad PI, 14; brAhmaNaM P 2, I 2. 12 nAkapRSThe vaset P2, I 2. 13 sUrya iva PI, WI, I4; sUryavirAjate P2, I 2. 1 munayo dhote P2, I 2; manuyo dhote PT : munayo dhIya I 4; munayo pIte Wr. 15 degvactuti: P1; nichutiH P2; degviSkRtiH 1 2; degvaThutiH I 4; degvihipI WI. 18 sa tatra WI; sa tasa-143 matasya - P1; sa taM sati P2, I 2. 17 divasa W1; sadigva PI, I43; digvasena P2, 12. 18 satra W1; sata PI, I43; sa taM P2, I 2. 19 WI; adhira the rest. 20 W I here adds paSTitryekAdhyayavatI; PI, P2, I 4 samAnakAdhyAyavatI (0payaikAdhyayanakaiH P2.12) paTa saptatrikadApTikA (vyapA I). nAnA WI. For Private And Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 168 // vedArthadIpikA // khagotyAnmeSumAyeti kalpahargaNane sati / savInukramaNIvRttijItA vedArthadIpikA // 13 // lakSANi paMcadaza vai paMcapaSTisahasrakaM / sadvAtriMzacchataM ceti dinavAkyAthai IritaH // 14 // vinAyakaH zUlapANirmukuMdaH sUryo vyAsaH zivayogIti pare / namAmi tAn sarvadA pAtu mAM te yA paDiH sapta vidyAstu danAH // 15 // bhAdyA sarvAnukramaNI dvitIyA mahAvrataM copaniSaDyaM ca / mahAvrataM sUtramAsAM tRtIyA catvAriMzadrAmaNaM vai caturthI // 16 // sUtraM paMcamyatra 10 SaSThI tu gRhma zAkalyasya saMhitA saptamIti / imA danA vidyAstu sadbhiH SaDbhyo gurubhyo hi namo'stu tebhyaH // 17 // iti ghanarUziSyeNa kRtA vedaarthdiipikaa| sAnukramaNIvRttiH samAneSTArthapuSTaye // 1 // // iti padguruziSpaviracitAyAM sAnukramaNIvRttau vedArthadIpikAyAM prathamo'dhyAyaH samAna:13 // __1 WI; gAMtyAMmeSamAseti P1; gaNAMtyAmeSamAseti P2, I 2 (T 4 omits verses 12-18). kalyahogaNane W1; kalizuddhadinahogaNane PI; kilazuddhadinahogaNane P2, I 2. WI; la-paMcadaza vai PI; lakSapaMcadazapadaiH P2, I 2. 4 WI; ortha hIrita: PI, P2, I 2. These two slokas (13 and 14), which give the date of the Vedarthadipika, are fully explained by Weber, Ind. Stud. vol. viii, p. 160, note. P1, P2, I 2; F IAT W 1. In the Introd. to Shadg.'s comm. (Weber's Catal., p. 14) Sulapani is called Salanka, and Mukunda is called Govinda. ghaDbhyo PI, P2, I 2; paDbhyo WI. PI, Wr; pradattAH P2, I2. PI, P2, 12; AdyAnukramaNI WI. zaM PI. 10 WI; sUtraM paMcamyuPI; tadvatsutraM paMcamI vai nirutaM P2, I 2. 11 PI, P2, I 2 add sapta. 12 WI; cAryapuSTaye P1; AtmatuSTaye P2, I 2. 13 PI, I 4 add samAptamidaM zAsaM samAptA ceyaM vRtiH saanukrmnniivRttiH| For Private And Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // atha paguruziSyaviracitAnuvAkAnukramaNIvRttiH // 3. tAdarthya praNamya / prayataH / jiteMdriyaH / dvividhaM zaucaM / mRjalAbhyAM bAhyaM / sAMtaramarthazuddhiH / praNamya / tataH kiN|| 4. Rju / vartamAnAnAM ca aju' / ataMdritaH / tArakAdibhya itaca // 5. Adi sUktaparimANaM / parIdIrghazcAMdasaH / saMkhyAM' sarvaviSayakramameva ca / idamasyAparamiti / yAvaMtaH / anuvAkAH // 6. tatsarvaM vakSyAmItyanvayaH / anuvAkasya nityAdhyayane prayojanamityAha / 9. brahma kRNvaMtaH parivAsarINamiti zruteH / asya tu nityAdhyayanasya // . devAna prajApatyAdIna maMtrasya / RSIn / zatAdimahAsUktAMtAn / pitRRna sumaMtvAdi pratipurupaM pitRnityaM tAn / tadarthe // ___e. zaizirIyAyAM / ziziranAmamaharSiproktAyAM / zizira samAppAyAmityanye / zAkalasya14 saMhitAyAmityarthaH / pramANaM nibodhanaM 1 pratipAdanamityarthaH / zAstra uktaM hi / pramANaM bodhaneyatAmayAdAzAstrahatuSu / samyaguktAveva18 ca // iti / anuvAkAnAM sUktaiH / saheti zeSaH / zRNuta he zAkalAH / ke te / sarveSAM zAkalatvamAprIdvAreNa vanumAprIdraSTanAha // ___10. bhAprodraSTAra rate / idaM zAstraM zAkalAnAmeva 20 saMbaMdhanamityanye / jamadagnirayoharaM / dazamamAprIsUktaM jamadagnirdadarza / prAjApatye pazau sarveSAmApriyo jAmadagnya iti sarve shaaklaaH|| 11. susamiddho na A vaha 23 / samiddho agna A vaha 4 / samiddho adya rAjasi / samiddho jarva WI,C. 2 WI,C%3 RjuH 01. See Kasika Vritti on Pan.V, ii, 36. + WI, C,CI. WI,C; pari . 6 degsa WI,C,CI. tA added in WI, C, C.. SEGHEIT W1, C; TGPHRIT C1. Rigy. VII, 103, 8. 10 Introducing the next verse. 11C1B prAjApatyAdeva WI, C. 12 Asv. Grihya-shtra, III, iv, 4-5. 13 degsamApyam WI, C; samApyAm CI. 14 zAzvarasya WI, C,Cr. 15 bodhanaM WI, C. 16 CI; zAstre muktaM WI, C. 17 bodhaneyatA CI. 18 samyaguktairive ca MSS. 19 degdraSTum WI, C; draSTam CI. 20 zAkalAya nAmeva CI. 21 saMbaddham CI. 22 Cp. Asv. Sr.-sutra, III, ii, 8. 23 (12) Rigy. I, 13. 24 (13) I, 142. 25 (u) I, 188. [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 170 // anuvAkAnukramaNIvRtiH // agnirnihitaH / samitsamisumanAH / susamiddhAya zociSe / juSasva naH samidhamagne sadya / samiddho vizvataspatiH / imAM me agne samidhaM juSasva / samiddho adya manuSo duroNe' / athArabhate // 15. agnimILe trisUktastu / anuvAkavizeSaH / surUpeMdra catuHsUktau / anuvAkavizeSa ityAdi yathAyogamuttaratrApi veditavyaM / surUpakRnumUtaye / eMdra sAnasiM rayiM10 / agniM dUtaM 11 / somAnaM kharaNaM12 / kasya nUnaM // 16. paMcakaM / anuvAkaM paMcasUktaM / tvamagne prathamo aNgiraa:14| pra vo yaha / agne vivasvada abhi tyaM nUciditi ye trayo'nuvAkAH saptasUktakAH / agne vivasvaduSasaH1 / abhi tyaM me" / nUcitsahojAH1 // 17. pazvA na tAyuM1 / upa prayato adhvaraM 20 / ekAdazasaktaM vidyAdityeva / nanvatra madhye khilamASAnukramaNyAdivat 22 kiM nocyata ityAha / asminnanuvAkAnAM graMthe khailikAnAmanuvAkAnAmanAdezaH / anukkA hi|| ___1. yo'nuvAkazcIyate samyagabhyasyate / carcevAcaratIti kyaG / yadvA carcayAbhyasanenAyate / Abhimukhyena baddhaH / yamu baMdhane ktaH / vede / vedapArAyaNAdhyayane tasya saMkhyA vijJeyeti / naH / asmAkaM / zrutiH / updeshH| ato'trottaravApi khilavarnamRgucyata iti bhAvaH // pra ye zubhaMte janayaH / imaM stomaM // 19. iMdraM mitraM varuNaM / atra daza sUktAni / nAsatyAbhyAM barhiriva / kadityA nRn / agnimityaparo'nuvAkaH saptasUktakaH / agniM hotAraM manye / A tvA juvo rArahANA:31 // 20. vedipade priyadhAmAya / abodhyagnima:33 / kayA zubhA / tripaMcasUktaH / paMcadazasUkta iti yAvat / yuvo rajAMsi // 21. catvAro viMzatizcaiva / anuvAkAH / atha bASkalake'sya vizeSamAdhamaMDala Aha / upaprayaMto nAsatyAbhyAm agniM hotAraM imaM stomaM vediSada iti bASkalakaH krama ityarthaH / upaprayaMta imaM stomaM nAsatyAbhyAm agniM hotAraM vediSada iti zAkalakaH kramaH / atraivmuktruttrmNddlnvke'nukrmvipryaas:38|| // iti prathamaM maMDalaM samAptaM // 1 (u) Rigy. II, 3. 2 (1) III, 4. (u)V, 5. 4 (II) VII, 2. 5 (11) IX, 5. (11) X, 70. ? (11) X, 110. 8 There is no commentary on the last five lines of the Introd. Rigv. I, 4. 10 1, 8. 11 I, 12. 12 I, 18. 13 I, 24. 14 I, 31. 15 I, 36. 16 1, 44 1 7 I,SI. 18 I,58. 19 1,65. 20 1,74 1 C1; yatra WI, C. 22 Cp. Meyer, Rigv., p. xx, note. 23 MSS. add kimiti. 24 Cp. Ind. Stud. III, 251. 25 Rigv. I, 85. 26 I, 94. 7 I, 106. 28 I, II6. 29 I, 121. 30 I, 127. 31 I, 134. 32 I, 140. 33 I, 157. 34 I, 165. 35I, 180. 36 degka asyA WI,C,CI. 37 This comm. omitted in CI. 38 See M. M., A. S. L., p. 229, note. For Private And Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra somasya mA tava 23. icchati tvA // anuvAkAnukramaNIvRttiH // 171 22. tvamagne dyubhi:' / yo jAta eva / gaNAnAM tvA / A te pitaH / gaNAnAM tRtIye sUktAni daza / tvaM yo ta ityanye trayo'nuvAkA ekAdazasUktakAH // // iti dvitIyaM maMDalaM // tvAM ne sadamit" / bhadraM te agne / yanna iMdra: 12 // 24. prabhubhyo dUtamiva / ayaM pibetyeSa cApi trayodaza / ayaM piba madhUnAM 14 // // iti caturtha maMDalaM // abodhyagniH samidhA 15 / pra vedhase kavaye 10 // 25. mahi mhe| vidA divo viSyan / tathA dvAdazaka iti yAvat / A rudrAsa iMdravaMta : 19 | yadA spa: 20 paMcadaza // / pra vo devAya " // / iMdraM matirhRda A vacyamAnA / paMcadazaka ityarthaH / imaM mahe vidathyAya ' // // iti tRtIyaM maMDalaM // // iti paMcamaM maMDalaM // tvaM lagne prathamo manotA " / tvamagne yajJAnAM / vRSA mada iMdre / yo rayivo rayiM tamaH 24 // 26. huve vo devIM dvAdaza / stuSe narA " SaSThe maMDale yaH SaSTho'nuvAkaJcaturdazasUktaH // // iti SaSThaM maMDalaM // agniM naro dIdhitibhi: / tve ha yatpitaraH 28 / pra zukA // 29 27. ka I vyaktA naraH 3 / apa svasuruSasa 1 ekonaviMzatiH / pravIrayA zucayaH // // iti saptamaM maMDalaM // 1 Rigv. II, 1. mA cidanyahi zaMsata / atha sapta / mahA~ iMdro ya ojasA " / aSTa / iMdra suteSu / vayamu vAmapUrvyaM // 36 6 III, 13. 11 IV, 11. 16 V, 15. 22 VI, 16. 27VII, 1. 32 VII, 90. 38 28. yo yajAti" / ime viprasya / hakAraH pUraNaH / agna A yAhyagnibhiH " / yo rAjA carSaNInAMdeg / uteti pUraNaH / A tU na iMdra zumaMtaM " / gaurdhayati mahatAM / vidyAditi zeSaH / www.kobatirth.org 21. 41 VIII, 81. 7 III, 30. 12 IV, 22. 17 V, 33. 2 II, 12. 23 VI, 24. 28 VII, 18. 37 VIII, 31. 33 VIII, I. 42 VIII, 94. 18 V, 45. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 II, 23. III, 39. 13 IV, 33. 24 VI, 44. 29 VII, 34. 34 VIII, 6. 38 VIII, 43. 19 V, 57. %2 For Private And Personal Use Only 4 II, 33. 9 III, 54. 14 IV, 46. 20 V, 73. 25 VI, 50. 30 VII, 56. 35 VIII, 13. 39 VIII, 60. 5 III, 1. 10 IV, I. 15 V, I. 21 VI, I. 26 VI, 62. 31 VII, 7I. 36 VIII, 40 VIII, 70.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 172 // anuvaakaanukrmnniivRttiH|| yastamiti ca / aSTamamiti ca / ataH paro dazako gaudhayatItyarthaH / tamaSTamamaMDalasyAMtaM vidyAt / ataH paMcAzako gaudhayatyayamityanye paThati // // ityaSTamaM maMDalaM // 29. svAdiSThayA madiSTayA caturviMzatisUktaH / pavasva dakSasAdhanaH / triMzat sapaTuH / strItvAbhAvazcAMdasaH / patriMzasUktakaH / ayA vItI pari saba / pradevamachA' / prata AzavaH / asya prepA hemanA / sakhAyA ni pIdata10 // // iti navamaM maMDalaM // ___30. agre bRhanuSasAM / tvaSTA duhitre / pra devatrA brahmaNe13 / achA ma iMdraM / idamityA raudraM / bhadrA agne:10 | satyenonabhitA" / saM jAgRvadbhiH18 / iMdra dRhmA // 31. tamasya dyAvApRthivI sacetasA20 / nAsadAsIdityeSa paro'nuvAkastrayoviMzatisUktakaH / asminmaMDale dvAdazaka RgvedAMtyo yo'nuvAkaH zAsa ityetyAdi tatrAnuvAke sUktAni catvAriMzat / zAsa itthA mahA~ asi22 // // iti dazamaM maMDalaM // 32. atha maMDaleSvanuvAkasaMkhyAmA / yat / tatreti zeSaH / dvitIyaM maMDalaM yaccaturanuvAkaM / ve paMcake / ataH paramityeva / ataH pare / tRtIyacaturthamaMDale paMcAnuvAke bhavataH / parANi trINi maMDalAni paMcamaSaSThasaptamAni ghaDanuvAkAni / aSTamaM / tatra dazAnuvAkAH saMti / navamaM yatnatra samAnuvAkAH / dazamamaMtyaM maMDalaM yatnatra dvAdazAnuvAkAH / / 33. atha maMDaleSu sUktasaMkhyAmAha / ekanavatyadhikazataM sUktAni bhavaMtItyarthaH / dvitIyaM tricatvAriMzAtsUktaM / he sUkte / adhikaSaSTiriti yAvat // ___34. api tu ghacaturtha jatrASTAdhikapaMcAzasUktAnItyAhuH / ataH paraM syAt / ata: paMcama maMDalaM / paMcAdhikA saptatiruttaraM tu / uttaraM SaSThaM / vAsiSThaM saptamaM maMDalaM caturadhikaM zataM sUktaM // 35. aSTamaM / dvinavatiH 24 sUktAni yAni / navamaM maMDalaM zataM bhaved atha5 yAni caturdaza sUktAni cAtrAhuzzaturdazAdhikazataM bhavedityAhurityarthaH / athAdhikAnoti / vaSTi bhAgurirallopamavAppopasargayoH / caturdaza tvAhurathAdhikAnItyanye paThaMti / ekanavatyadhikazataM sUktAni vadaMti dazame maMDala ityarthaH // _1 gaurdhayadityarthaH WI. Rigv. IX, I. C1; tiH WI, C. 4 Rigv. IX, 25. / strIvAdAva WI, C. Rigv. IX, 61. IX, 68. IX, 86. IX, 97. 10 IX, 104. 11x, I. 12 x, 17. 13 x, 30. 11 X, 43. 15x, 61. 16x, 69. 17x, 85. 18 X, I. 19x, 100. 20 x, II3. 21 X, I29. 22 X, I52. 23 yona / aSTa WI; 2 tana aSTadegCI. 24 ofta Mss. 25 atho W1; omitted in CI. FCI; zatAni Wr. 27 atho yAnIti MSS. 28 C1B RopayamavAsyoru WI. 29 See karika, giving a rule of Bhaguri, quoted by Sayana, Rigv. II, 4, 5, and III, 26, 1. For Private And Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra // anuvAkAnukamaNIvRttiH // 173 36. atha sarvamaMDalasUktasaMkhyAmAha / etatsUktajAlaM saptadazAdhikaM sahasraM sUktAni / bASkala ke 1 saMhitApAThe'taH zAkalAdadhikAnyaSTau sUktAni paMcaviMzatyadhika sahasramityarthaH / khileSvanuvAkA netyuktaM / tadvaispaTyA' punarAha / tAnuktAnuvAkAzAkale zaizirIye pArAyaNe vedapAratIrakarma samAptau / karaNe lyuT / annAdimozAMta phalapAraprAptihetau / zizirazabdAda gahAdichAt' proktAdyaN" svArthe / ziSTAH paramaharSayo" viprA medhAvinaH / ziSTA anuvAkAneM smizAkala evaM vadaMti na khilevityarthaH / ataH khilAnAmanuvAko nokta iti bhAvaH / tAnpAraNe zAkale zaizirIyA vadaMti ziSTA na khile viprA iti patyanye // 37. sarvamaMDalamilitAnuvAkasaMkhyAmAha / dAzataye 14 / dazamaMDalayeogini 15 vede / saMkhyAyA avayave tayap" / tataH svAdye'N / Rgvit / Rgarthaivit / vedato'dhIte saH / veditAdhyetA ca / nAkapRSTaM svargaM / zazvat sadA / bhajate bhajeta / liGarthe laT / ha prasiddhau / ito'muM lokametya tasmAna cyavate " hotyarthaH // 38. vargIH paDadhikadvisahasramityarthaH // 39. khilarahitasUktAni saptadazAdhikasahasraM / saMkhyAtaM / purA maharSibhiriti zeSaH / vayamapi tacchAkalpadRSTa ityAdinA vakSyAmaH // 40. ekacaiH / jAtavedase / navarca eko varga: / Apo hi STA mayobhuva: 20 / hRcau / agne tvaM no aMtamaH 21 | A yAhi vanasA saha / tRcavargaH saptanavatiH / uta tyaM camasaM navamityAdi // 41. caturRcaivargajAtaM catuHsaptatyadhikazataM / yadaMga dAzuSe tvamityAdi / samAdhikazatadvaya sahasraM paMcaka vargAH / agnimItyAdi // 1 C 1; bASkale W1. 42. azvinA yajvarIriSa 27 ityAdi / saptakAnAM / ekonaviMzatyadhikazataM sptcH| yaciddhi satya somapA ityAdi / ekonaSaSTiraSTakavarga : 29 / UnA paSTiraSTakAnAmityanye paThati / iMdra vizvA avIvRdhannityAdi // 43. sahasrANyRcAmiti saMbaMdhAnukaraNaM chaMdo'nuvAkAnukaraNaM pAraNaM vedasamApanakarmarSibhiH saMprakIrtitaM / pAdazca bhadraM na iti // www.kobatirth.org * ke C 1. Wr, C. 11 Cr; ziSTA maharSayaH W1, C. 14 18 C; degnye paThati CI. 17 WI; pracyavate C 2 5 Ver. 17. 0 zabdAnugrahAdivAn MSS. 21V, 24. I, 1, 6. 30_Rigv. I, 11. 1. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir C1 * pATha WI. 6 W1; degSTAya Cr. 9 dRSTetyAdeg MSS. See verse 45 28 22X, 172. 23 I, 20, 6. 26 I, 1. 27 1, 3. I, 29. 31 X, 20. Cp. A. S. L.., pp. 220-221. 4 W1; 3 See A. S. L., p. 229. 7 nuvAkAn 1; nAnuktAnuvAkAnAM proktA yaNa 1. 10 svArthI MSS. 13 WI, W1; 12 ziSTAH anuvAkA: 1; ziSTAnuvAkA W1. 20X, 9. tayye MSS. 15 W1; deg gIna C . 16 Pan. V, ii, 42. 19_Rigv. 1, 99. 24 C 1 ; caturdhA ca W, C. For Private And Personal Use Only 25 Rigv. 29 0 1 ; aSTavarga: W1, C.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 174 // anuvAkAnukramaNIvRttiH // ___44. munibhiH purA / dRSTamiti zeSaH / dvAtriMzadadhikazatadvayAdhikamekaviMzatisahasramardhacarcAH pAdazcaika ityarthaH // 45. zAkalpa dRSTe vede carcitAnyabhyastAnyadhItAni padAni paDriMzatyadhikATazatayuktatrisahasrAdhikapaMcAzasahasrAdhikazatasahasramityarthaH // 46. atha kramasaMkhyAmAha / carcApadAni kramarUpeNAbhyastAni padAnItyarthaH / caturadhikasaptazatadazasahasrAdhikalakSaM kramasaMkhyetyarthaH // vAveti khasvityarthaH / dvAtriMzAsahasrAdhikacaturlayAmadhArANItyarthaH / dvirUktiH samApnijJApanArthA / eSa vA Rg eSa vA ardharca epa vai padama' epa vA akSaramityAdi sarveSAM brahmarUpatvoktarAraNyake / atrApi sarve saMyaka saMkhyAtaM bhagavatA zaunakena bahacasiMhena veditavyaM // // paguruziSyaviracitAnuvAkAnukramaNIvivRttiH samAptA // 1 vasi khasvityarthaH WI, C; si khatkhityarthaH C1; all three adding vAveti pAThe'pi sa evaarthH| 2 CL; pAda WI. vratyadeg CI. Ait. Ar. II, ii, 2, 7-10. For Private And Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir APPENDICES. I. EXPLANATORY NOTES. II. INDEX OF PRATIKAS AS GIVEN IN THE SARVANUKRAMANI. III. INDEX OF METRES. IV. LIST OF VERSES FROM THE RIGVEDA, QUOTED BY SHAD GURUSISHYA AS EXAMPLES OF METRES. V. LIST OF AUTHORS AND WORKS QUOTED BY SHADGURU SISHYA. VI. LIST OF ITIHASAS RELATED BY SHADGURUSISHYA. VII. INDEX OF WORDS OCCURRING IN THE SARVANUKRAMANI, THE ANUVAKANUKRAMANI, AND IN SHADGURUSISHYA. For Private And Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir EXPLANATORY NOTES. SS 1, 1. The quotation EtcufA za gCif# TIPU: is from the Ait. Ar. II, i, 6, 4. (W1 alone reads igual.) 199 1 U1deg: as to the thirteen books on which the Sarvanukramani is based, see A.S.L., p. 234. Note that the ten works of Saunaka are here mentioned under the generic term 'Anukramani.' 51, 3. mahAvalim: Bali the son of Prahlada. apatyapratyayaH: with reference to the importance here attributed to patronymic suffixes in connexion with the names of seers, a line is curiously enough introduced from the story of Syavasva in the Brihaddevata, containing the fanciful statement that'a secr considers the composer of hymns a father of the Veda.' 'This is supported by a forced interpretation of Rigy. X, 66, 1.4, which is understood to mean the Vasishthas composed this as fathers' instead of 'as their fathers dil before them. The realing fu:, which I have chosen because a subject is necessary both here und in the BD., is also supported by the corruption E U (P2, I 2); this no doubt stands for it, the author of the verse quoted. Probably the same name has been shortened to all in P i to force it into the metre. W 1 has to $ 2, 3. afslapning at the reference is to the introductory sutra to mand. III. ATTUUR : cp. comm. to X, 90. $ 2, 6. ucatuf HU 7 : none of the MSS. containing the commentary have this sutra (except W 1, where it is written on the margin), nor is there any comment. It is, therefore, perhaps, a later addition, it being necessary for the sake of completeness, with reference to the three words risbi, daivata, khandah, mentioned in the first satra of $1. $ 2, 16. 014 : seems to have no point, and is probably a corruption for data : , l' being an incorrect MS. I cannot make any senst out of the reading of W 1, 1 4. $ 2, 20. The conjectural reading UiT, 'acid,' is preferable to a vague word like TH (W 1, 14),'liquid. All the MSS. have a long vowel in : 'the sutras, like the Brahmanas, explain the connexion of the Veda.' $ 2, 22. ATT (V2, 1 2) is, perlaps, a preferalsle reading to that of the Aa [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 EXPLANATORY NOTES. other MSS., 17deg : besides this curious explanation of Nipata, Shadg. gives another elsewhere (see comm. to III, 6). What follows I explain thus : 'moreover, if after this (scil. this introduction, i.e. in the main part of the Sarranukramani which refers to the mantras) an Indra metro is to be recited, it is always connected with the Maruts, as the verse itself shows. Hence though Rigy. I, 6 contains six verses to the Maruts, the employment of it as an Indra hymn by the Brahmanakhamsi priest is undoubted.' This passage shows, I think, pretty clearly the connexion between MSS. P2 and P 1. ATF7471294 fu must be the correct reading. PI (1392 A.D.) reads 189: Farfa (97 having dropped out). The writer of P 2, who no doubt knew the pratikas of the Rigveda by heart, being unable to make sense of the words as they stand, turned them into pie fatica (adding the last word), which is a Marut verse (VIII, 94, 11), but has no connexion whatever with the hymn here under discussion, $ 3, 10. The quotation T etraga is from the Pankavimsa Br. XV, xii, 5, where the reading is virAdhayaMti. $ 11, 4. FIETTER: the MSS. are all corrupt; this must, however, be what Shady. considered the correct grammatical formation : vriddhi of the first syllable of the first word, and no vriddhi in the second. 611,6. mA vijJAyi: a rare use of the aorist passive as an imperative. anuSTummukhAstRcA:: the Sarvanukramani (VIII, 68 and 74) agrees with the Khando snukramani in stating that there are eight of these pragathas in the Rigveda. These are not given in the table of metres in the preface (p. xviii); if they had been there mentioned, 8 would have to be subtracted from the total of the anushtubh, and 16 from that of the gayatri verses in mandala VIU. Page 76, line 4. The MSS. are here corrupt, doubtless owing partly to the similarity of a and 7 when indistinctly written, and partly to the ambiguity of T . The passage as emended gives a perfectly clear and satisfactory meaning: 'It is to be understood that, because 14 is considered to be the number of metres in this Sakalya Samhita, there is no mention, either at the beginning, of the five metres ukta, etc., nor at the end, of the geven inetres beginning with kriti and ending with utkriti.' P. 76, 1. 8. J ATA AXL fa i This sutra does not occur in the extant text of Pingala. Prof. Weber (Ind. Stud. VIII, p. 283) thinks it is impossible to reconcile two of these words with the names of the five metres just mentioned by Shadg., viz. J W Augfart ufagl. Their identity scems to me to be perfectly clear. T certainly does not occur in any of the MSS., but it may easily be restored without any violence; for that an ambiguous word like this, which might mean "it has been said,' should easily havo dropped out after 47, especially when not pa For Private And Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir EXPLANATORY NOTES. 179 follows, but n, is obvious; then alfa would be =# + fa [], a form quite in keeping with Pingala's style; Fu and afast show no variation, while the last words y are clearly= [favi] 7. P. 77. rofa: 1 I have been unable to trace the verse quoted as an example of this metre: it is probably from the Taittiriya Brahmana. (Cp. M. M., Rigv. Pratis., P. cccxxvii.) 1, 23, 1. 6. The words AEGHE occur in Nir. IV, 25. P. 85, verse 9. Fa:guas must be the correct reading: 'a ragasoya sacrifice in which Sunahsepa played the part of the sacrificial animal.' Ver. 12. The reading wa: (991:) is more natural than that of W1: the meaning being, 'I will address myself to the other gods, not to Varuna, to whom he does not pray till afterwards (ver. 13). 1, 28. The MSS. are very corrupt in the three metrical lines, but the sense requires the emendations I have made. 1, 50. Hrqat: this is the only reference to another comm. (Ait. Ar.) in Shadg. 391497: the fanciful etymology of this word here given upa[itya) ni yuktaya) sad(yate] reminds one of the jocular derivation of 'cadaver' from ca[roj da[ta] ver[minibus]. 1,51. W a n: the MSS. are so corrupt here that it is almost impossible to make out what the commentator meant. According to my emendation the meaning would be: 'instead of the impf. waun the aor. TT should have been used, the employment of the present base being Vedic: none of the MSS., however, read fs, all pointing to fs. The point appears to lie in the use of the present stem, not in the difference of meaning in the tenses. Shadg. does here and there speak of one tense being wrongly used for another in the case of ZETT (see Index), which, he says, is owing to the influence of another anukramani, and should have been VETA. This may, however, only be due to the fact that there is one mora less in this word. It is not clear to me whether Shadg. made a distinction in the meaning of the tenses. 1, 99. Shadg. comments at some length on the curious statement in the text that this hymn, consisting of one verse, is the first of a thonsand hymns composed by Kasyapa. He quotes the Arshamkramani as the authority for Katyayana's statement. He says: 'These aro Khila hymns: we read (in the Rigveda) the first of them which consists of one verse; this is stated by Saunaka himself in the Rishi Anukramani, where he says, "gatavedase" is the first of the hymns composed by Kasyapa, which increase (in the number of their verses) by one up to one thousand.' The verses, however, ending with the hymn "sa yo vrisha" (Rigv. I, 100, the following hymn. Shadg. uses anta with an excluding sense in the introd. to mand. VIII also, this mandala Aa2 For Private And Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 180 www.kobatirth.org EXPLANATORY NOTES. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir being said to end with svadishthaya, which is the first hymn of mand. TX] are in the midst of the Veda, appertaining to the Akhila siktas. [The MSS, are very corrupt in this line.] But the number of verses [contained in these 1000 hymns] will amount to 500,500 diminished by one (a half verse being subtracted at the beginning and the end), according to the calculation of Aryabhatta, just as the sum of (the arithmetical progression) 1 to 10 is stated to be 55 The sum of the progression I to 1000 is 500,500. Meyer, Rigvidh., p. xx, note, is therefore not right in saying that there is nothing to support the statement of Max Muller (Rigv., vol. ii) that the Khilas seem to have been mentioned in Saunaka's Arshanukramani. In fact this very point is distinctly stated in the comm. on the Anuvakanukramani (verse 17). Other references to the Khilas will be found in the Anuvakanukramani (see Index) and Meyer, Rigvidh., pp. xxi, note 2, and xxvii. I, III. Perhaps it would have been better to retain the reading of the MSS., 3ufapadityukkA supplying padaM to account for the nenter. I, 120. The only practical difference in the reading which I have adopted (this being supported by all the MSS. except WI) is that W1 states verse 2 to be ushnih or gayatri, while the rest state it to be ushwih (kakubb) only. 1, 132. It is clear from the comm. that Shadg, read (without vriddhi of the second word), which should therefore be restored. The MSS. have followed Panini. 1,164, p. 97, 1.4. refers to the sutra portion of the Aranyakas, this quotation being explained by the following quotation from the Brahmana portion (cp. comm. on I, 50, 1. 3, and X, 28, 1. 2). Line 11. ::, the reading of the remaining MSS., :, should be corrected to af from the sutra on X, 136. The meaning is that the name Kesinah has the same signification as it has in that sutra, where Agni, Surya, and Vayu are the deities, and the hymn is stated to be kezinaM. (W1), this word being quoted I, 165. The structure of the three lines quoted from the Devatanukramani is irregular, and similar to that in the Anuvakanukramani. II, 33, verse 5. fel: fled and forsook him' (the one verb being intransitive, the other transitive,) while the Maruts assisted him.' II, 41. The last three lines of the comm. are difficult, as the last part is in W I only, and besides being very corrupt, is written on the margin. In accordance with my emendations I explain the passage fe etc. as follows: Shadg. says that the Sutrakira by the sutra VII, vi, 2-3 means 'in assigning a triplet to each of the praign deitios, each of whom claims a triplet, he gives five triplets or 15 verses (4-18) to the gods beginning with Mitrivarana and ending with Sarasvati; while as regards the first For Private And Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir EXPLANATORY NOTES. 181 triplet, he assigns to Vayu (who in Rigv. II, 41, 1-2 obtains two verses), as obtaining only one verse in 1, 23, 1, and to Indra-Vayu (who in Rigv. II, 41, 3 obtains one verse), as obtaining two verses in I, 23, 2-3, the verse at: (for Vayu) and the two verses 3HT (for Indra-Vayu) respectively. The sense seems to require ati. I do not know what to make of the corrupt word vAma. dvAbhyAM would be superfluous. IV, 3. The quotation given in the foot-note from MS. I 2 is written on the margin in another hand. As it is not to be found in P2, the passage must have been copied from some other source. Its presence in this form does not invalidate the evidence that this MS. is a copy of P2. IV, 18, ver. 9. faoina etc.: 'the meaning is explained because it is necessary to distinguish in order to ascertain who are the Rishis and who the deities.' IV, 23. The comm. is corrupt. #TYFT:, if correct, is used like faytgat:,'these verses are aldressed to Rita because they mention him in the sense of a deity; or they are addressed to Indra. It is perhaps better to omita IV, 33. It is necessary to read : owing to the grammatical remark which follows (this could not refer to the Sandhi of 91 :); but Shadg. does not otherwise comment on the Sandhi of the pratikas of the hymns. IV, 57. The comm. distinctly shows that Shadg. read : (not 47:), the fem. of 29. V, 61, ver. 9. The last four words are corrupt, but make good sense as emended: A man who is not a Rishi cannot be our son-in-law; this man is not one) for he has not seen mantras ; let our daughter be given to a Rishi, in order that she may become a mother (at) of the Veda; for a seer (Vasukarna) considers that one who has seen mantras to be a father of the Veda.' This is of course very fanciful, but at the same time very Indian. (Cr. comm. on SS 1, 3, p. 58.) Ver. 30. grafa must be the correct reading though none of the MSS. have it: * because I refused you before.' Ver. 35. alza: 'then, because it was necessary to praise the Maruts in the form of a question, those leitios are praised in the four verses ke shtha (V, 61, 1-4) and the six verses ya im' (verses II-16). V, 73. 'This seer is a citizen, from a city. He is not Paura by name as Bahuvrikta, for instance, is called Bahuvrikta. There are no two Rishis having the name of Pura (i.e. I suppose there is no Kishi named Pura, nor one with the patronymic Paurn). The name of the Rishi is not even mentioned.' The MSS. have a fYGIATT Han. Tho corruption must have arisen from the being mistaken for an , which would then drop out after :. For Private And Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 182 EXPLANATORY Notes. sarvAskhatriM kecit V, 78. The words effe are a quotation from the sutra on V, 27. gcidial: the singular (upanishad) is used, as in the expression, "the Vedas are the authority," because he wishes to give (upada) the aggregate of five verses." P. 123, 1. 2. The emendation I take as a bahuvrihi: 'of women in the travail of childbirth. Verse 2. The conjecture fag I derive from farfar in the sense of wishing to stamp out, annihilate.' VI, 27. 66 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir :: of king Kayamana, who has obtained the epithet of the returning" hero, after having gone to meet his foes in battle." VI, 52. r; this, he means, is not an uncommon thing, for a man may have a step-mother; but how is fafus: to be explained? For according to the wellknown Indian custom a widow might not marry again. Verse 4. If is the correct reading, the meaning would be: 'the one called Samvarta was widely renowned in India as one of good repute." P. 127, ver. 5. at: without being addressed. Cp. the biblical expression, "answered and said.' P. 131, last line. does not construe. VII, 32. ndeg: I do not understand the reference. It is meant as an illustration from some sacrificial usage, to show that if two verses, a brihati and a satobrihati, were left over, neither should be taken as the metre of a single verse at the end, but trishtubh, the regular metre when no other is specified, would take their place; while by applying another method of reasoning, that of taking the first of two and leaving the last, verse 27 would be brihati. This difficulty is, however, hypothetical only, for verse 3 being a virat, no single verse is left over to be accounted for at the end. seems a necessary correction as the reading of the MS. VII, 55. raft: Shadg. regularly puts the verb in the sing. after plural subjects, when it is immediately preceded by a noun in the singular. Cp. SS3,6: ekamAraM kriyate 16g: he dvipade eka bhavati. VII, 90. According to this comm. the first verse should also have Indra and Vayu for their deities; this is not mentioned in the Indices of Aufrecht or Max Muller. VIII, 1. Cp. with this discussion, showing that mandala VIII begins here, though it is not expressly stated in the Sarvannkramani, the introd. to mandala X, where the Anuvakanukramani is also referred to, as here. VIII, 4. is a necessary correction because of the meaning. 'Katyayana must not be supposed to be infringing the rule "yathopadesam" owing to nothing being said about this in the Devatanakramani; for it is expressly stated in another authority, the Brihaddevata.' VIII, 11. fare: a curious compound frequently employed by Shady. For Private And Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir EXPLANATORY NOTES. 183 VIII, 14. Shadg. expressly states here that the names are properly Goshakti and Asvasakti (not ending in 71), because that is the form they have in the Samans. The names are quoted without in Ind. Stud. I, p. 293, but with in III, p. 215. VIII, 15. I do not see the relevancy of the quotation. VIII, 91. The readings are so corrupt in the first line that it is impossible to emend them satisfactorily. In the first place the sense requires instead of MI. ATAT: may be right: it might easily have become corrupted owing to the similarity of the following word. Cp. the passinge in Max Muller's Rigv. quoted in foot-note 10. P. 146, 1. 1. t al. The verses which have Soma for their deity have the quality of 'pavamana. All the MSS, but W i read hearT:; this would refer to what is said in the introd. to this mandala, that any other deity occurring in this mandala has this quality also. This reading is, therefore, after all, perhaps preferable to the other; it being less obvious, for Soma himself in the introductory paribhasha is expressly stated to be pavamana. It is only an inference with regard to the other gods. P. 146, 11. 4-6. Now follows a discussion as to the propriety of placing the paribhasha Fr ATTTTH: before 68 instead of before 72. It may be objected, says Shadg., that by placing it where it is, it states over again for these four hymns (68-71) what already follows from the paribhasha about hymns ending in a trishtubh. But, he answers, nothing is really gained by placing it either in one place or the other. However, he adds, even if you lay stress on the argument as to suktas ending in trishtubhs, it really implies a praise (scil. of Katyayana in placing the sutra here, because, I suppose, it confirms the paribhasha, while nothing at all would be gained by placing it after the four hymns). IX, 86. The mysterious word faarat must be a nom. plur. agreeing with fhaint:, and should, I suppose, be written with a visarga (i.e. farazifeft) as a Vedic plur., though the MSS. without exception read faalatt fn. ___x, 17. sAraNyo must be the correct dual fem. of the mase. sAraNa (not sAraNya), an adj. formed from Hry according to the analogy of any in Pan. VI, iv, 174. X, 18. The reasoning appears to be this: 'If this verse is called anirukta because the namo of a god does not appear in it, then the same would apply to Rigy. VII, 59, 12, and to Rigv. IV, 40,5. But this is not so, because Katyayana considers this to be anirukta as being enjoined as such in the Veda. Well then, he continues, Rigv. I, 43, 6 is in the Ait. Br. specially staled to be anirukta, and yet it is not mentioned by Katyayana. The answer is, that the verse under discussion must not be taken to be anirukta, because cited as such in a Brahmana, but it (tad scil. aniruktatvam) is pointed out by the verse (taya) itself.' This verse has no meaning, being quite disconnected. (See Grassmann, Rigv., p. 468, note.) P. 157, ver. 9. See on this Max Muller, Rigv., vol. vi, p. 18. For Private And Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 184 EXPLANATORY NOTES. X, 50. The quotation from the BD. is at the end of the comm, on this hymn (not 149), and is introduced with the words bhApyAMtare pi vRddhAcAryoM pyAha / vaizvAnare gRhapatau ofag at a grao etc. BD.VII, 839-855 (17 slokas, not 9). X, 98. The quotation from the BD. in P1 is simply introduced with wafaETA: and begins with the words ATipeNa devApi zaMtanuzApi kAravau (sic). X, 105. g arjuta etc.: "called Durmitra as an epithet because his virtues are difficult to know owing to their great number.' YURT etc.: 'Katyayana thinks the optional connexion of either name with the other epithet should be mentioned without urging the want of comexion in the sense of the verse.' migrutat: etc.: ' by Asuras named Pani, protected by the frown of the Asura Bala;' Bala being their protector. All the MSS. read onz:. It may possibly be in corruption for 2: (= :), in which case the compound would mean' performing the (frowns=) commands of Bala,' i.e. the servants of Bala. X, 106. P 1 alone at the end of the comm. introduces a short story of three lines with the words YaA: I Aigt: faims FF1A: FATfu aTT: 1 What follows is corrupt. X, 121. The meaning seems to be: The hymn is sacred to Ka. A satra, it is true, mentions this verse as pragapatya, which would be an exception to Ka. Hence this hymn, as well as Rigv. IV, 31, is employed as a Ka hymn, and when in a Brahmana it is spoken of in connexion with a pragapatya verse it is merely alludel to by the name of the Rishi, like Sukirti and the rest.' X, 140. The evidence of the MSS., both in the text and the comm., is altogether in favour of the two first verses being vishtarapankti, and the last therefore uparish - taggyotih. X, 161. Shadg. thinks that Saunaka also, in the Brihaddevata, considering Indra to be the deity, quotes the opinion of Yaska and of certain persons (eke) merely to show that he differs from thein. X, 166. The MSS. are very corrupt in the comm. W i reads are of ATISTIE zAkarI vA zAkkaraM vA; PI, aba cANa prakRtistu virAT / vairAja vA zAkkaraM vA / na kaizcidapi kiraNAyi; P2, atra cANa / prakRtistu virAT / vairAja vA zAvara yA nAtra kaizcadaNyApi kiraUfu; all the comm. in I 4 is why I fatty: 197 i sitt at :The passage as emended means: 'here we have the suffix Wu, while the base is fatit, but the meaning of "Vairaga or Sakvara" has been made out by no one.' X, 179. There can be no doubt from the evidence of the MSS. in both text and comm. that the patronyinie is Rausadasva. For Private And Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir EXPLANATORY NOTES. 185 X, 180. The y of Aindrih has dropped out of the text in all the MSS. Aindrah, however, would not be incorrect if Indra be considered a Rishi, which, as is here pointed out, he may be. X, 185. P reals arefuata 37 (= a zafuratan 57); P2, 77 paatca 57. This remark is omitted in W1 and I 4, but corresponds to what is said in the comm. to X, 180. X, 191. Hal ins W 1, P2 (Hati ---Pr; figa I 4); according to this the text should have sAMjJAnaM. P. 167, ver. II. FE AHT etc.: the readings of the MSS. in this line are very corrupt; the conjecture is not violent, and gives a good sense : 'he will dwell in heaven with the good, and even be worshipped there by them.' P. 168, ver. 16. HETAN must refer to the sutra portion of the Aitareya Aranyaka, the Srauta and the Gribya Sutra being afterwards mentioned as the fifth and the sixth branch of knowledge taught to Shadgurusishya by his six teachers. ANUVAKANUKRAMANI. Verse 5. TICIETEICA:, 'the length of pari is Vedic,' shows that the text must have read UIHTUA originally. Verse 9. JATT etc.; this is apparently a quotation from one of the Kosas. For the meanings of JAIT here given, cp. A. Borooah's Grammar of the Sanskrit Language, vol. iii, part i, p. 287; also the Sasvata Kosa. Verse 17. This reference to the mention of the Khilas in the Arshanukramani confirms what Shadg. says in his comm. to Sarv. I, 99. Verse 18. tatat : cp. Schol. to Pan. III, i, 10. The alternative explanation is that karkayate is a compound of karka +ayate, loc. sing. of the past participle of a-yam. Verse 21. The only difference in the order of the Bashkalas is that the hymns of Kutsa (beginning with Fa 14) come last but one instead of second. Verse 35. If the 7 of fu is dropped according to the rule of Bhaguri, the reading would of course be degdhikAni pyAve. atho yAnIti, the reading of the MSS., makes no sense, and must be a corruption for warfaitaifa, under the influence, perhaps, of the words wit af in the previous line. The only point in which the reading of 'others' differs from that given in the text, is apparently the dropping of gfq altogether. [III. 4.] v ' For Private And Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 EXPLANATORY NOTES. Verse 36. Why Meyer, Rigvidhana, p. xxvii, wishes to read faut wfery, I cannot understand, for no sense can be made out of the words if so divided. fgfg IT etc.: the corruption of the MSS. is easily explained from falfa 217 TEICOTT. The meaning is clearly this: after the suffix of the gana gahadi (Pan. IV, ii, 136) following the word fyfyrt, is added the suffix yu coming under the sutra na uta (Pan. IV, iii, 101), without any change of meaning.' J would give fufpita, which wu changes to starta. The form graft, occurring in the gana gahadi, must be wrong for ffit. For Private And Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11. INDEX OF PRATIKAS AS GIVEN IN THE SARVANUKRAMANI. akshibhyam X, 163 agne tam adya IV, 10. apasyam (asya) X, 79; (tva) aganma VII, 12. agne tava X, 140. X, 183, agna a VIII, 60. agne tvam V, 24. apa svasuh VII, 71. agna ogishtham V, 10. agne divah III, 25. apat VI, 38. agna yah VI, 14. agne naya I, 189. apayi II, 19. agnim (ile) I, 1; (lutam) I, agne bhava VII, 17. apurvya VI, 32. 12; (hotaram) I, 127; agne mrila IV, 9. apehi X, 164. (narah) VII, 1; (hinvantu) agne sahasva III, 24. abudhram X, 35. X, 156. agne hamsi X, 118. abodhi (agnih) I, 157; (agagnin vah VII, 3: agram IV, 46. nih samidha) V, 1; (gara) agnim stomena V, 14. agre X, 1. VII, 9. agnim hotaram III, 19. akodasah IX, 79. abhi tash/eva III, 38. agnih saptim X, 80. akkha V, 83 abhi tyam I, 51. agnina VIII, 35. akkha me X, 43 abhi tva 1, 78. agnim tam V, 6. akkha vah V, 25. abhi nah IX, 98. agnim astoshi VIII, 39. agatasatrum V, 34. abhi pra VIII, 49. agnim ushasam III, 20. anganti III, 8. abhi priyani IX, 75. agnirindrah X, 65. atarishma VII, 73 abhi navante IX, 100. agnirukthe VIII, 27. adardah V, 32. abhivartena X, 174. agnir hota (purohitah) III, adarsi VIII, 103. abhud idam I, 182. 11; (nah) IV, 15. adhi yat IX, 94. abhud devah IV, 54. agnishomau I, 93. adhvaryavak (bharata) II, abhur ekah VI, 31. agne (vivasvat) I, 44; (sa- 14; ('runam) VII, 98. abhyarasthah V, 19. hantam) V, 23; (pavaka) adhvaryo IX, 51. abhraprushah X, 77. V, 26; (sutasya) V, 51; anarvanam I, 190. amandan I, 126. (sardhantam) V, 56; (sa) anasvah IV, 36. amivaha VII, 55. VI, 3. anasvanta V, 27. ayama (devaya)I, 20; (vam) agne akkha X, 141. apa nah I, 97. 1, 47; (sa yasya) X, 6; agne gushasva III, 28. apa prakah X, 131. (agne) X, 142. Bb 2 For Private And Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 INDEX OF PRATIKAS. ayam venah X, 123. asya I, 164. a nah pavasva IX, 35ayam sa III, 22. asya pratnam IX, 54. a nah stutah IV, 29. ayam somah (indra) VII, 29; asya presha IX, 97. a nunam VIII, 9. IX, 88. asya me II, 32. a no visvasu VIII, 90. ayam hi X, 144. aham X, 125 a pavasva IX, 63. ayam kriinu VIII, 79. aham dam X, 49. apo yan VII, 47. ayam gayata I, 128. aham bhuvam X, 48. apo hi X, 9. ayam te (astu) III, 44; aham manuh IV, 26. a pra drava VIII, 82, (emi) VIII, 100. ahaska VI, 9. a bhati V, 76. ayam agnih III, 16. ahelamanah VI, 41. a mandraih III, 45. ayam iha IV, 7. a mam VH, 50, ayam panthah IV, 18. a ganta VIII, 20. a mitre V, 72. aya ruka IX, 111. a gavah VI, 28. a me VIII, 85 aya viti IX, 61. a gomata VII, 72. ayam gauh X, 189. ayu somah IX, 47. agnim na X, 21. a yagnaih V, 17. aranyani X, 146. a gha VIII, 45. a yalu (indrah) IV, 21; (inarayi X, 153. a karshaniprah I, 177. drah svapatih) X, 44. arkantah V, 13. a kikitana V, 66. a yahi (arvan) III, 43 ; (aarvak VI, 37. a ganam X, 60. dribhih) V, 40; (sushuavita VIII, 36. a tu 1, 5. ma) VIII, 17; (vanas) asvam I, 27. a tu nah (indra) III, 41; X, 172. asvavati I, 83, (indra vritrahan) IV, 32; a rudrasah V, 57. asvina I, 3 (indra kshumantam)VIII, a vah (indram) I, 30; (raasvinau V, 78. 81. ganam) IV, 3; (vahishasat su X, 27. a te (pitar) II, 33; (mahah) thah) VII, 37; (ringase) asargi (rathyah) IX, 36; (va- VII, 25. X, 76. kva) IX, 91. a tva (vahantu) I, 16; (gu-a vam (ratho asvina) 1, 118; asavi (soma) I, 84; (devam) vah) I, 134 ; (ratham) (raganau) VII, 84. VII, 21; (somah) IX, 82; VIII, 68; (girah) VIII, a vam ratham I, 119. (somah puruhuta)X, 104.1 95; (aharsham) X, 173. a vam rathah VII, 69. asrigran IX, 46. a dakshina IX, 71. i vayo VII, 92. asrigram IX, 7. adityanam VII, 51. a vidyunmadbhih 1, 88. astabhnat VIII, 42. adityasah VII, 52. avih X, 107. astidam III, 29. a devah VII, 45. a visvavara VII, 70. astu sraushat I, 139. a dhenavah V, 43. asuh X, 103, asteva X, 42. a nah (bhadrah) I, 89; (i/a-asum IV, 39. asma id u I, 61. bhih) I, 186; (indrah) IV, a subhra VII, 68. asmai VIII, 96. 20; (gantam) V, 70; (vi- a sur arsha IX, 39. asma u shu VIII, 41. svabhi/) VIII, 8; (deva) a satyah IV, 16. asmakam II, 31. VII, 30; (devanam) x, a haryatiya IX, 99. asmin nah X, 38. a hota III, 14. 31. For Private And Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra INDEX OF PRATIKAS indravaruwayo I, 17. indravarumi VII, 82. indrasoma (mahi) VI, 72; (tapatam) VII, 104. indrehi I, 9. indro rathaya V, 31. indhanah II, 25. indhe VII, 8. janti III, 30. iti vai X, 119. ittha I, 80. idam (resh/ham) I, 113: (kave) II, 28; (u tyat) IV, 51. idam vaso VIII, 2. idam vam IV, 49. jam ha VIII, 18. idam te X, 56. idam ittha X, 61. inal X, 3. indra (drihya) X, 100. indram (visva) I, 11; (vah) VI, 29. www.kobatirth.org indram stava X, 89. indra (madiya) I, 81. indrah purbhit III, 34. indra suteshu VIII, 13. indra svaha III, 50. indra tva III, 40. indram narah VII, 27. indra piba (tubhyam) VI, 40; (pratikimam) X, 112. indram aa IX, 106. indram it 1, 7indram matih III, 39. indram mitram I, 106. indra somam (piba) I, 15; (somapate) III, 32; mam) X, 24. indrasya 1, 32. indra ko vam IV, AI, indragni (a gatam) III, 12; (yam avatha) V, 86; (yuvam) VIII, 40. indra nu VI, 57. indraparvata III, 53. indraya (hi) 1, 131; (sama) VIII, 98; (soma) IX, 85. imam (stomam) I, 94. imam nu VIII, 76. imam nah (yagiam) III, 21; (agne) X, 124. imam u shu VI, 15. imam mahe III, 54. ima (rudraya) I, 114; (girah) II, 27; (rudraya sthiradhanvane) VII, 46. ima u (vam) III, 62; (tva) VI, 21. ima u vam VII, 74. imam (khanami) X, 145imani vam VIII, 59. ima nu kam X, 157imam te I, 102. imam dhiyam X, 67. imam u shu III, 36. imam me (agne) II, 6; (agne samidham) X, 70. ime (viprasya) VIII, 43(i-iyam (adadat) VI, 61. iyam vam VII, 94ishur na IX, 69. iha (indragni) I, 21. iheha vah III, 60. ihopa IV, 35. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only ugrah VII, 20. uta devah X, 137. uto hi IV, 38. uttishtha I, 40. uttishthata X, 179 189 ut te (sushmaso asthu) IX, 53. ut te sushmasah (irate) IX, 50. ut tva VIII, 64. ut suryah VII, 62. udapruta X, 68. ud asau X, 159. ud iratam X, 15. udiratham VIII, 73ud u (brahmani) VII, 23; (gyotih) VII, 76. ud u tyad VI, 51. ud u tyam I, 50. ud u sriye VI, 64. ud u shyah (devah) II, 38; (devah savita) VI, 71; (devah savita yayama) VII, 38. inkhayanti X, 153iganam X, 132. fishva VIII, 23. ile (dyavaprathivi) I, 112; ubha hi VIII, 86. (agnim) V, 60. ubhe 1, 133 ud gha VIII, 93udbudhyadhvam X, 101. ud vam VII, 61. ud v eti VII, 63upa nah (sutam) III, 42; (vaga) IV, 37. upa pra 1, 71. upaprayantal 1, 74. upamam VIII, 53upasadyaya VII, 15. upasmai IX, 11. upem II, 35. upo ruruke VII, 77. upo shu I, 82. ubhayam VIII, 61.
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 190 INDEX OF PRATIKAS. ubhe yat X, 134 esha (devah) IX, 3; (pra | kim ikkhanti X, 108. ubhau X, 106. kose) IX, 77. kim u sreshthah I, 161. uroh V, 38. esha dhiya IX, 15. kumaram V, 2. ushah (bhadrebhih) I, 49;/esha pra (purvih) 1, 56. kuvid anga VII, 91. (vagena) III, 61. esha vagi IX, 28. kuha X, 22. ushasah III, 55. esha syah IV, 45, kushthah V, 74. usha ukkhanti I, 124. esha sya VI, 65 krinushva IV, 4. ushasanakta X, 36. esho (ushah) I, 46. kesi X, 136. usho na VII, 10. ehi vam VI, 55. ke shtha V, 61. ko adya IV, 25. ardhva u shu IV, 6. aibhih I, 14. ko nu V, 41. urdhvah VII, 39. ko vah IV, 55. o kit X, 10. ko veda V, 53 riguniti I, 90. o tyam VIII, 22. krana IX, 102. riguh II, 26. o srushtih VII, 40. krilam I, 37. ritam (devaya) II, 30; (ka kva tya VI, 63. satyam) X, 190. ka im VII, 56. kva sya V, 30. ritasya V, 63 ka u sravat IV, 43. kshetrasya IV, 57 rituh II, 13. kankatah I, 191. ritena V, 62. katara I, 185 gananam II, 23. ridhak VIII, 101. katha (da sema) I, 77; (te garbhe nu IV, 27. ribhukshanah VII, 48. agne) I, 147; (maham) gayat I, 173. ribhur vibhva IV, 34. IV, 23; (devanam) X, 64. gayanti I, 10. rishabham X, 166. kada (bhuvan) VI, 35; (va-gaur dhayati VIII, 94. so) X, 105. gravaneva II, 39. ekah X, 5. kad ittha I, 121. eta I, 33. kad u (preshthau) I, 181; gharma X, 114. etat te VIII, 54. (priyaya) V, 48. ghritavati VI, 70. eta u tyah I, 92. kad dha I, 38. kakshushah X, 82. eti pra I, 144. kad rudraya I, 43. kandrama I, 105. ete asrigram IX, 62. kanikradat II, 42. karshanidhritam III, 51. ete dhavanti IX, 21. kanikranti IX, 95. kitra it X, 115. ete somah IX, 8. kam nah X, 99. kitram I, 115. ete somasah IX, 22. kanya vah VIII, 91. kitrah (vah) I, 172. ena vah VII, 16. kaya (subha) I, 165; (nah) endra yahi (upa nah) I, 130; IV, 31. gagribhma X, 47. (haribhih) VIII, 34. kasya I, 24. gagnanah VIII, 77. endra sanasim I, 8. ka te I, 76. ganayan IX, 42. eva IV, 19. ka radhat I, 120. ganasya V, 11. esha u syah IX, 38. ka sush/utih IV, 24. ganishthah X, 73 esha kavih IX, 27. | kim asya VI, 27. gatavedase I, 99. For Private And Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INDEX OF PRATIKAS. 191 gimutasyeva VI, 75. tyam (kit) X, 143 divaskit I, 55 gushasva (suprathastamam) tyam a shu X, 178. divas pari X, 45. I, 75; (nah) VII, 2. tyan nu VIII, 67. divi VII, 64. gohutrah II, 10. trikadrukeshu II, 22. dutam vah IV, 8. trimurdhanam I, 146. durat VIII, 5. tam yungatham I, 183. trir asmai IX, 70. dure X, 55. tam vah (dasmam) VIII, tris kit I, 34. devam vah V, 49. 88; (sathayah) IX, IO5. tri rokana V, 6g. devah X, 165 tam vam IV, 44. tryaryama V, 29. devanam (id avah VIII, 83; takshan I, 111. tvam (mahan) I, 63. (nu vayam) X, 72. tam gurdhaya VIII, 19. tvam raga I, 174. devan huye X, 66. tatam I, 110. tvam soma I, 91. dyava X, 12. tat te I, 103. tvam somasi IX, 67. dyutadyamanam V, 80. tat savitur V, 82. tvam hi VI, 2. dyumni VIII, 87. tad asmai II, 17. tvam hy agne VI, 1. dyaur na VI, 20. tad it X, 120. tvad visva VI, 13. dve I, 95. tad devasya IV, 53 tvam tyam X, 171. tam tva IX, 48. tvam nah VIII, 71. dharta IX, 76. tan nu I, 166. tvam agne (prathamah) I, dhanavantam III, 52. tam amrikshanta IX, 26. 31; (vasumr) I, 45; (dyu- dharavarah II, 34. tam asya X, 113 bhih) II, 1; (varunah) V, dhira VII, 86. tam u V, 58. 3; (yagnanam) VI, 16; dhritavratah II, 29. tam u shluhi VI, 18. (vratapah) VIII, 11; (bri-dhenuh III, 58. tam prikkhata I, 145. had vayah) VIII, 102. tam pratnatha V, 44. tvam mahan IV, 17. nakih IV, 30. tam v abhi VIII, 15. tvaya I, 132. na tat VI, 52. tarat sa IX, 58. tvaya manyo X, 84. na tam X, 126. tarobhih VIII, 66. tvashta X, 17. na ta III, 56. tava tye X, 138. tvam hy agne IV, 1. na nunam I, 170. tam su X, 54. tvam agne (manishinah) III, namah X, 37. ta vam (adya) I, 184; (vis- 10; (vasupatim) V, 4; na va u X, 117. vasya) VIII, 25. (ritayavah) V, 8; (havish- na somah VII, 26. tishtha hari III, 35. manta) V, 9. nahi vah VIII, 30. tisrah VII, 101. ivam ida VIII, 99. na hy anyam VIII, 80. tivrasya X, 160. tvam id dhi VI, 46. nananam IX, 112. tivrah I, 23. tva yuga IV, 28. nasat X, 129. tubhyam II, 36. tvavatah VIII, 46. nasatyabhyam I, 116. tubhyedam X, 167. tve ha VIII, 18. ni kavya I, 72. teryadan X, 109. nirmathitah III, 23. te hi I, 160. dadhikram VII, 44. ni vartadhvam X, 19. tyam su I, 52. dadhikravnah IV, 40. ni hota II, 9. For Private And Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 192 nu kit I, 58. nu martah VII, 100. ny u shu I, 53. patangam X, 177. param mrityoh X, 18. paravatah X, 63. pari dyukshah IX, 52. pari pra (asishyadat) IX, 14; (dhanva) IX, 109. pari priya IX, 9. pari savanah (girishthah) IX, 18; (harih) IX, 92. pari somah IX, 56. paritah IX, 107. pareyivamsam X, 14. parah VII, 99. parganyaya VII, 102. pary u shu IX, 110. pavasva (devavir) IX, 2; (dakshasadhanah) IX, 25; (vrishtim) IX, 49; (gogit) IX, 59; (visvakarshane) IX, 66; (devamadanah) IX, 84; (madhumattama) IX, 108. pavitram te IX, 83. pasva I, 65. pantam VIII, 92. pitum nu I, 187. piprihi X, 2. piba (somam abhi yam) VI, 17; (somam indra) VII, 22; (sutasya) VIII, 3; (somam mahate) X, 116. punanah IX, 40. punishe VII, 85. puru I, 150. pururuna V, 70. purogiti IX, 101. purolasam VIII, 78. www.kobatirth.org INDEX OF PRATIKAS puro vah VI, 10. purvih I, 179. prikshasya VI, 8. prithuh I, 123. pra (manmahe) I, 62; (vis- pra nu VI, 59. pra nunam X, 188. vasaman) V, 22. pra ribhubhyah IV, 33. pra kavih IX, 20. pra karavah III, 6. pra kritani VIII, 32. pra ketuna X, 8. pra kshodasa VII, 95. pra gayatrena IX, 60. pra gha II, 15. pra parvatanam III, 33. pra punanaya IX, 103. prapra (pushnah) I, 138; (vah) VIII, 69. pra brahma VII, 36. pra brahmanah VII, 42. pra mamhishthaya I, 57. pra mandine I, 101. pra ma X, 33. pra mitrayoh VII, 66. pra me III, 57. prayagyavah V, 55. pra yat I, 39. pra yad vah VIII, 7. pra nah IX, 44. pra tavyasim I, 143. pra tari X, 59. prati (priyatamam) V, 75; (ketavah) VII, 78; (stomebhi) VII, 80. prati te VIII, 56. prati tyam I, 19. prati vah I, 171. prati vam (sure) VII, 65; pra ye gavah IX, 41. (ratham) VII, 67. pra raga IX, 78. prati shya IV, 52. pra tu IX, 87. pra te (sotarah) IX, 16; (yakshi) X, 4; (mahe) X, 96; (ratham) X, 102. pra te dharah IX, 57. praty agnih (ushasah) III, 5; (ushasam) IV, 13; (ushasah) IV, 14. praty asmai VI, 42. praty u VII, 81. pratvakshasah I, 87. prathas ka X, 181. pradakshinit II, 43. pra devatra X, 30. pra devam IX, 68. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only pra dyava I, 159; VII, 52. pra dharah IX, 30. pra navyasa VI, 6. pra nimneneva IX, 17. pra yungati V, 47. pra ye (sumbhante) I, 85; (aruh) III, 7. pra vah (yahvam) I, 36; (pantam) I, 122; (pantam andhasah) I, 155; (satam) II, 16; (devaya) III, 13; (vagah) III, 27; (spal akran) V, 59; (mitraya) V, 68; (mahe) V, 87; (sukraya) VII, 4; (indraya) VII, 31; (yagneshu) VII, 43; (gravanah) X, 175. pra viraya VII, 90. pra vedhase V, 15. pra vo devam VII, 7. pra vo mahe X, 50. pra santama V, 42.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INDEX OF PRATIRAS. 193 pra sardhaya V, 54. pro shu X, 133 mahat tat X, 51. pra sukra VII, 34. pro syah IX, 89. mahah I, 169. pra sundhyuvam VII, 88. mahan (indro nrivat)VI, 19; pra syavasva V, 52. babhruh VIII, 29. (asi) VII, 11. pra samragah VII, 6. bal ittha (tad vapushe) 1,141; mahan indrah VIII, 6. pra samragam VIII, 16. (deva) V, 67; (parvata-mahi (mahe) V, 33; (dyavapra samrage V, 85. nam) V, 84. prithivi) X, 93; (trinam) pra sasahishe X, 180. brihat V, 16. X, 185. pra sakamukshe VII, 58. brihad indraya VIII, 89. mahi vah VIII, 47. pra su (gyeshtham) I, 136; brihad u VII, 96. mahi IV, 56. (vah) X, 75. brihaspatih X, 182. mahe V, 79. pra su gmanta X, 32. brihaspate (prathamam) X, ma kit VIII, 1. pra suvanah IX, 34. 71; (prati) X, 98. ma nah (asmin) I, 54; (mipra susrutam VIII, 50, brahmana X, 162. trah) I, 162. pra sunavah X, 176. brahma nah VII, 28. ma pra gama X, 57. pra senanih IX, 96. mitram I, 151. pra somasya IX, 81. bhadram (te) IV, 11; (nah) mitrah III, 59. pra somasah (adhanvishuh) X, 20, 25. munkami X, 161. IX, 24; (svadhyah) IX, bhadra X, 69. murdhanam VI, 7. 31; (madakyutah) IX, 32; bhava I, 156. mainam X, 16. (vipaskitah) IX, 33. bhava nah III, 18. mo shu (tva) VII, 32; (vapra svanasah IX, 10. bhuyah VI, 30. runa) VII, 89. pra hi X, 26. bhurit VIII, 55. pra hinvanah IX, 90. ya anayat VI, 45. pra hota X, 46. matsi (apayi) I, 175. ya indoh IX, 114. pragnaye (brihate) V, 12; matsi (nah) I, 176. ya indrah VIII, 12. (tavase) VII, 5; (visva- mathid yat I, 148. ya indragni I, 108. suke) VII, 13; (vakam) X, madhye hota VI, 12. ya ima X, 81. 187. madhvah (somasya) I, 117; ya ekah VI, 22. pratah (rathah) II, 18; (ag- (vah) VII, 57. ya enam VI, 56. nih) V, 18; (agnim) VII, manishinah X, 111. ya ogishthah VI, 33. 41. manushvat V, 21. yam rakshanti I, 41. prataryavana V, 77. mandasva II, 37. yak kit (hi te) I, 25; (hi prataryuga I, 22. mandraya IX, 6. satya) I, 29. prata ratnam I, 125. mandrasya VI, 39. yagasva VI, 11. pravepah X, 34. mama dvita IV, 42. yagamaha (vam) I, I53; prasya IX, 29. mamagne X, 128. (indram) X, 23. predam VIII, 37. . mayobhuh X, 169. yagnah I, 107. preshtham VIII, 84. marutah I, 86. yagnasya (hi) VIII, 38; (vah) praite X, 94. marutvan III, 47. X, 92. pro asmai VIII, 62. mahah sa I, 149. yagnayagna (vah samana) CC [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra yagie VII, 97. yagena II, 2. yat te yamam X, 58. yatra grava 1, 28. 194 I, 168; (vo agnaye) VI, | yugate V, 81. 48. www.kobatirth.org INDEX OF PRATIKAS yat soma IX, 19. yat stha VIII, 10. yatha manau (sanvaranau) VIII, 51; (vivasvati) VIII, 52. yam agne V, 20. (yam ritvigah) VIII, 58. yam aikhamah X, 53. yavas yavam IX, 55yar keta V, 65. yas tastambha IV, 50. yas tigmasringah VII, 19. yas te V, 35. yas te manyo X, 83. yas tvam IV, 12. yasmin X, 135yasya VI, 43ya indra VIII, 97. ya oshadhih X, 97. ya te VI, 25. yukshva hi VIII, 75. yuge X, 13. yuganti I, 6. yudhmasya III, 46. yuvam I, 152. yuvam deva VIII, 56. yuva nard VII, 83yuvoh (ragamsi) I, 180; shu) VIII, 26. ye trimsati VIII, 28. ye yagnena X, 62. yo atya iva IX, 43yo adribbit VI, 73yo gatah II, 12. yatha hota VI, 4. yad akranda I, 163. yad adya (stha) V, 73; ya) VII, 60. yad indra (itra) V. 39; (prak) VIII, 4; (aham) yo martyeshu IV, 2. VIII, 14; (prag apag u-yo yagati VIII, 31. dan) VIII, 65. yad u I, 181. yad dha sya I, 178. yam trayadhve VII, 59. yam tvam I, 129. yo yagiah X, 130. yo rayivah VI, 44. yo raga VIII, 70. yo vam X, 39. yan na IV, 22. (sur-yonih (te indra nisadane) I, 104 (te indra sadane) VII, 24. rakshohanam X, 87. ratham yintam X, 40. radat VII, 87. rayih I, 66. rayir na I, 73. ratri X, 127. vane na X, 29. vanema I, 70. vaneshu I, 67. vapur nu VI, 66. vayam gha VIII, 33vayam te II, 20. vayam VI, 53. vayam u VIII, 21. vaya it 1, 59. varunam V, 64. vasishva I, 26. vasum na X, 122. vasu 1, 158. vastnam X, 74 vahnim I, 60. vagayann iva II, 8. vitah X, 186. (u vatasya X, 168. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only vayo (a yahi) I, 2; (ye te) II, 41; (sukrah) IV, 47. vartrahatyaya III, 37. vastoshpate VII, 54. vida V, 45 vi pagasa III, 15. viprasah X, 78. vibhraf X, 170. viso viso vah VIII, 74. visvagite II, 21. visvah V, 50. visve X, 52. visvesham VI, 67. visvo hi X, 28. vishwuh X, 184. vishno I, 154vi hi (akhyam) I, 109; (hotrah) IV, 48; (sotoh)X, 86. vrisha (madah) VI, 24; (vri shae) X, 11. vrisha soma IX, 64. vrishne I, 64. vedishade I, 140. vairvanaram 111, 26. vaisvanarasya I, 98. vaisvanaraya (dhishanam) III, 2; (prithupagase) III, 3; (milhushe) IV, 5. vy ushah (avah) VII, 75; (aval pathya) VII, 79. samsa maham III, 49. sam nah VII, 35. saryanavati IX, 113.
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INDEX OF PRATIKAS. 195 sasah X, 152. sa pratnatha 1, 96. semam II, 24. sasat III, 31. samanam X, 41. somah (punanah) IX, 13; sisur na IX, 74. samit samit III, 4. (ekebhyah) X, 154. sukrah I, 69. samiddhah (agne a vaha) 1, somasya (ma) III, 1; (dhara) sukram VI, 58. 142; (adya) I, 188; (ag- IX, 80. sukim nu VII, 93. nir nihitah) II, 3; (agnir soma asrigram (indavah) snathat VI, 60. divi) V, 28; (visvatah) IX, 12; (&savah) IX, 23. srat te X, 147. IX, 5; (adya manushah) somanam I, 18. sraddhaya X, 151. X, 110; (kit) X, 150. somapushana II, 40. srinan I, 68. samidha VII, 14. somarudra VI, 74. srudhi II, 11. samidhagnim VIII, 44. stirnam I, 135. srudhi nah VI, 26. samidhyamanah III, 17. stushe (ganam) VI, 49; srushthi vam VI, 68. samudragyeshthah VII, 49. (nara) VI, 62. sreshtham II, 7. samudrat IV, 58. srakve IX, 73. svityankah VII, 33. sam pushan (adhvanah) I, svasti X, 7. 42; (vidusha) VI, 54. svadishthaya IX, 1. sa a gamat V, 36. sam bhanuna V, 37. svaduh VI, 47. samvatsaram VII, 103. sa yo vrisha I, 100. svadoh VIII, 48. sam vam VI, 69. savita X, 149. sam sam X, 191. sa sutah IX, 37. hayah V, 46. sakhayah (tva) III, 9; (sam saha I, 48. haye X, 95. vah) V, 7; (a sishamahi) sahasram I, 167. harim IX, 72. VIII, 24; (a ni shidata) sahasrasirsha X, 90. havih (krinudhvam) VIII, IX, 104 sakamukshah IX, 93. 72; (pantam) X, 88. sam gagrivadbhih X, 91. suta it VI, 23. hinvanti IX, 65. sam ka tve VI, 34. surupakritnum I, 4. hiranyakesah I, 79. satyena X, 85. sushuma I, 137 hiranyagarbhah X, 121. satra VI, 36. sushvanasa X, 148. huve (vah) II, 4; (vah susadyo ha III, 48. susamiddhah I, 13 num) VI, 5; (vo devim) sana IX, 4.. susamiddhaya V, 5. VI, 50. sa pavasva IX, 45. suryarasmih X, 139. hota II, 5. sa purvyah VIII, 63. suryo nah X, 158. hvayami I, 35 ss2 For Private And Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org III. INDEX OF Gayatri (24). Mandala I, 1, 1-9; 2, 1-9; 3, 1-12; 4, 1-10; 5, 1-10; 6, 1-10; 7, 1-10; 8, I-10; 9, 1-10; 12, 1-12; 13, 1-12; 14, 1-12; 15, 1-12; 16, 1-9; 17, 1-9; 18, 1-9; 19, 1-9; 20, 1-8; 21, I-6; 22, 1-21; 23, 1-18, 212; 24, 3-5; 25, 1-21; 26, 1-10; 27, 1-12; 28,7-9; 30, 1-15, 17-22; 37, 1-15; 38, 1-15; 41, 1-9; 42, 1-10; 43, 18; 46, 1-15; 50, 1-9; 74, 1-9; 75,15; 78, 1-5; 79, 7-12; 84, 13-15; 86, 1-10; 90, 1-8; 91, 5-16; 93, 911; 97, 1-8; 120, 1, 10-12; 133, 5; 172, 1-3; 187, 2, 4, 8-10; 188, [472] II, 6, 1-8; 7, 1-6; 8, 1-5; 41, 1-15, [37] III, 11, 1-9; 12, 1-9; 24, 2-5; 27, 115; 28, 1, 2, 6; 37, 1-10; 40, 1-9; 41, 1-9; 42, 1-9; 51, 10-12; 52, 1-4; 53, 13; 59, 6-9; 62, 4-18. [104] IV, 8, 1-8; 9, 1-8; 10, 1-3, 4, 6, 75; 15, 1-10; 30, 1-7,9-23; 31, 1-15; 32, 1-24; 46, 1-7; 49, 1-6; 52, I-7; 55, 8-10; 56, 5-7[119] V, 5, 1-11; 13, 1-6; 14, 1-6; 19, I2; 26, 1-9; 28, 5-6; 51, 1-4; 53, I-II. 19-21. METRES. 8, 12; 61, 1-4, 6-8, 10-19; 68, 15; 70, 1-4; 71, 1-3; 82, 2-9. [79] VI, 16, 17-26, 28-45; 45, 1-32; 47, 24; 52, 7-12; 53, 1-7, 9-10; 54, I10; 55, 1-6; 56, 1-5; 57, 1-6; 60, 4-12; 61, 4-12. [137] VII, 15, 1-15; 31, 1-9; 55, 1; 59, 9 11; 66, 1-9, 17-19; 89, 1-4; 94, 111; 96, 4-6; 102, 1-3. [61] VIII, 2, 1-27, 29-42; 3, 22-23; 5, 136; 6, 1-48; 7, 1-36; 9, 2, 3, 2021; 11, 1-9; 14, 1-15; 16, 1-12; 17, 1-13; 25, 2310; 26, 16-19, 21, 25; 28, 1-3, 5; 30, 1; 31, 1-8, 101113; 32, 1-30; 33, 16-18; 34, 16-18; 38, 1-10; 43, 1-33; 44, 1-30; 45, 1-42; 46, 1, 2-4, 6, 10, 23, 29, 33; [55, 1, 2, 4; 56, 1-4]; 63,2,3,6,8-11; 64, 1-12; 65, 1-12; 67, 1-21; 68, 2-3. 5-6, 8-9, 11-19; 69, 4-6; 71, 1-9; 72, 1-18; 73, 1-18; 74, 2-3, 56, 8-9, 11-12; 75, 1-16; 76, 1-12; 77, 1-9; 78, 1-9; 79, 1-8; 80, 19; 81, 1-9; 82, 1-9; 83, 1-9; 84, I-9; 85, 1-9; 92, 2-33; 93, 1-34; 94, 1-12; 101, 3; 102, 1-22; 103, 1012. [733] IX, 1, 1-10; 2, 1-10; 3, 1-10; 4, I10; 5, 1-7; 6, 1-9; 7, 1-9; 8, 1-9; 3 II padanikrit. 1 4 and 5 padanitrit. 2 Pratishtha. pankti or ushazih. * 3 padanikrit. 'I and 6 vardhamana. 1 pratishtha, 2 vardhamana. 1deg Ushwiggarbha 11 Padanikrit. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Padapankti. (3) pada29 atinikrit, 31 padanikrit. 12 Hrasiyasi.
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INDEX OF METRES. 197 9, 1-9; 10, 1-9; 11, 1-9; 12, 1-9; VIII, 4, 21; 9,5", 12, 1-33; 13, 1-33; 13, 1-9; 14, 1-8; 15, 1-8; 16, 1-8; 15, 1-13; 18, 1-22; 19, 34, 3614; 22, 17, 1-8; 18, 1-7; 19, 1-7; 20, 1- 11";23,1-30; 24, 1-29; 25, 1-22, 24; 7; 21, 1-7; 22, 1-7; 23, 1-7; 24, 26, 1-15, 22-24; 28, 415; 30, 2; 46, 1-7; 25,1-6; 26, 1-6; 27, 1-6; 28, 516,157; 31, 1-3; 69, 2; 70, 13, 1515; 1-6; 29, 1-6; 30, 1-6; 31, 1-6; L 98, 1-1218; 103, 8, 1216 [228] 32, 1-6; 33, 1-6; 34, 1-6; 35, 1-6; IX, 60, 315; 67, 3015; 102, 1-8; 103, 36, 1-6; 37, 1-6; 38, 1-6; 39, 1-6; 1-6; 104, 1-6; 105, 1-6; 106, 140, 1-6; 41, 1-6; 42, 1-6; 43, 1-6; 14. [42] 44, 1-6; 45, 1-6; 46, 1-6; 47, 1-5; X, 26, 1, 4; 105, 2-10 19; 132, 1. [12] 48, 1-5; 49, 1-5; 50, 1-5; 51, 1-5; 52, 1-5; 53, 1-4; 54, 1-4; 55, I Anushtubh (32). 4; 56, 1-4; 57, 1-4; 58, 1-4; 59, 1-4; 60, 1, 2, 4; 61, 1-30; 62, 1 I, 10, 1-12; 11, 1-8; 23, 20, 22-24; 30; 63, 1-30; 64, 1-30; 65, I-30; 28, 1-6; 43, 9; 45, 1-10; 49, 1-4; 66, 1-17, 19-30; 67, 1-15, 19-26, 50, 10-13; 84, 1-6; 90, 9; 93, 128-29; 101, 2-3; 108, 13' (600] 3; 120, 32, 4deg, 82, 93; 126, 6-7; X, 9, 1-7deg; 19, 6; 20, 3-8; 33, 4-9; 133, 2-4; 142, 1-13; 149, 1-524; 57, 1-6; 60,1-5; 62, 10; 101, 4, 6; 158,6; 164, 51; 170, 2-4; 175, 2-5; 105, 18; 118, 1-9; 119, 1-13 ; 176, 1-5; 187, 3, 5-7, 11 25; 191, 1127, 1-8; 144, 1, 3-4; 153, 1-5; 9, 14-16. [117] 156, 1-5; 158, 1-5; 171, 1-4; 175, II,5,1-8; 8,6; 32,6-8; 41,16-17. [14] 1-4; 176, 2; 185, 1-3; 186, 1-3; III, 8, 3, 7; 13, 1-7; 21, 2-3; 22, 4; 187, 1-5; 188, 1-3; 189, 1-3. [108] 9. 1-3. [108] 24, 1; 25, 1-528, 29, 1, 4, 10, 12; 33, 13; 37, 11; 53, 12, 20, 22. [27] IV, 7, 2-6; 10, 597; 24, 10; 30, 8, 24; Ushrih (28). 37, 5-8; 39, 6; 47, 1-4; 48, 1-5; 1,23, 19"; 79, 4-6; 84, 7-9; 91, 17; 57, 1, 4, 6, 7. [27] 92, 13-18; 120, 2", 59, 67; 150, V, 7, 1-9; 9, 1-4, 6; 10, 1-3, 5-6; 1-3; 187, 1 [21] 16, 1-4; 17, 1-4; 18, 1-4; 19, 3-4; III, 10, 1-9; 28, 1. (10] 20, 1-3; 21, 1-3 ; 22, 1-3; 23, 1-3; IV, 10,8; 57,5 [2] 25, 1-9; 27, 4-6; 28, 4; 35, 1-7; V, 40,1-3; 51, 5-10; 53, 1, 10, 11", 4"; 38, 1-5; 39, 1-4; 40, 5, 9; 50, 172, 1-3; 78, 1-3. [19] 4; 51, 14-15; 52, 1-5, 7-15; 53, VI, 43, 1-4; 48,13, 1819, 51, 13-15. [9] 3 ; 61,5; 64, 1-6; 65, 1-5; 66, 1VII, 66, 1613. 6; 67, 1-5; 73, I-IO; 74, 1-10; 1 Yavamadhya. Vardhamana, 7 pratishtha. 3 Or ushnih. Puraushwih. Kakubh. 6 Tanusira. Aksharaih. Anushlubcarbha. 9 Puraushnih. 10 (3) kakubh. 11 Puraushnih. 19 Puraushnih (2). 13 Puraushnih. 1 Kakubh. 15 Purausbnih. 16 Kakubh. 17 Nyankusira. 1 %, 10, 11 kakubh ; 9, 12 purausbnih. 19 2 and 7 pipilikamadhya. 20 Kavirat. 21 Nash/arupi. 22 Kriti. 23 Virat. 4 Virat. 25 Or brihati. 26 Virat. 27 Mahapadapankti. For Private And Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [5] 198 INDEX OF METRES. 78, 5-9; 82, 1; 83, 9; 84, 1-3; 86, 179, 1; 184, 1-3; 190, 1-3; 191, 1I-5 (155) 2, 4. [260] VI, 2, 1-10; 14, 1-5; 15, 17; 16, 27, - Brihati (36). 47, 48; 28, 8; 42, 1-3; 44, 1-6; 45, | I, 120, 79; 139, 5; 170, 1; 175, 1"; I. 120. . 139 33 ; 47, 23; 48, 22; 51, 16; 53, 8; 179, 5. 56, 6; 59, 7-10; 60, 15; 75, 12-13, II, 41, 18. [1] 15-16, 19. [45] III, 9, 1-8; 44, 1-5; 45, 1-5; 53, VII, 1, 1-18 '; 22, 1-8"; 31, 10-12; [19] 55, 5-8 ; 59,12; 67, 1-7; 94,12; V, 53, 2; 56, 1, 4-5, 8-9. [6] 103, 1; 104, 25. [44] VI, 15, 18; 42, 4; 47, 19; 48, 5, 14, VIII, 2, 28; 3, 21; 5, 39; 8, 1-23; 9, 19-20; 59, 1-6; 60, 14. (14) 7-9, 11, 13, 16-19; 10,3; 22,8; 24, VII, 14, 1; 55, 2-4. 30; 26, 20; 30, 4; 31, 9, 14; 33, VIII, 1, 5-32; 3, 24; 5, 37-38; 9, 1, 19; 34, 1-15; 42, 4-6; 46, 8, 16"; 4, 6, 14-15; 10, 1; 22, 7; 30, 3; (55, 3, 5); 63, 1, 4, 5, 7; 66, 15; 33, 1-15; 46, 7, 11, 14, 189, 19-20"; 68, 1, 4, 7, 10; 69, 1, 3, 7-10,12-15; 62, 7-9; 69, 17-18; 70, 7-12; 78, 70, 14; 74, I, 4, 7, 10, 13-15; 79, 10; 89, 7; 97, 1-9, 11-12; 101, 9; 89, 5-6; 91, 3-7; 92, 1; 95, 1 13; 102, 1-4. [89] 9; 100, 7-9; 103, 14. [112] IX, 98, 11; 99, 1; 107, 8-9; 110, 4IX, 5, 8-11; 66, 18; 67, 27, 31, 32; 9. [10] 98, 1-10, 12; 99, 2-8; 100, 1-9; X, 14, 15, 17, 138; 22, 1-4, 6, 8, 10101, 1,4-16; 110, 1-3, 10-12% [55] 14deg; 85, 3410; 93, 11", 1512; 101, X, 9, 8-9 ; 14, 13, 14, 16; 16, 11-14; 5; 102, 1, 3, 12; 126, 1-713; 132, 1 "); 17, 14; 18, 14; 19, 1-5, 7-8; 20, 2, 144, 2; 150, 1-3. (32 99; 22, 5, 7, 9; 24, 4-6; 26, 2-3, 59; 58, 1-12; 60, 6-7, 10-12; 62,5, Pankti (40). 8-9; 72,1-9; 85, 1-13, 15-17, 22, 25, 1, 29, 1-7; 80, 1-16; 81, 1-9; 82, 128-33, 35, 38-42, 45-47; 87, 22-25; | 5; 84, 10-12; 88, 1, 6'4; 105, 1-7, 90, 1-15; 93, 2-3, 13; 97, I-23; 9-18; 164, 4215; 169, 2 16 [61] 103, 13; 109, 6-7; 131, 4; 135, 1- III, 21, 597; 23, 318. 7; 136, 1-7, 137, 1-7; 141, 1-6; V, 6, 1-10; 7, 10; 9, 5, 7; 10, 4, 7; 142, 7-8; 143, 1-6; 145, 1-5; 146, 16, 5; 17, 5; 18, 5; 20, 4; 21, 4; 1-6; 151, 1-5; 152, 1-5; 154, 1-5; 22, 4; 23, 4; 35, 8; 39, 5; 50, 5; 155, 1-5; 159, 1-6; 161,5; 162, 1- 52, 6, 16-17; 53, 7, 9, 13-1419; 61, 6; 163, 1-6; 164, 1-2, 4; 166, 1-4; 918; 64, 7; 65, 6; 75, 1-9; 79, I173, 1-6; 174, 1-5; 176, 1, 3-4; 10. [54] 92 18 1 Virat. Pipilikamadhya. Virat. Vishtarabrihati. 5 Skandhogrivi. Uparishtadbrihati. ? Vishamapada. * Or anushtubh. (11) purastadbrihati. 10 Urobrihati. 11 Nyankusarini. 12 Purastadbrihati. 15 Uparishtadbrihati. 1 (2) prastarapankti. 15 Prastarapankti. 16 Katushpada virat. 17 Satobrihati and viradrupa, v. comm. 18 Satobrihati. (4) satobrihati. For Private And Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra VI, 20, 7; 44, 7-9; 75, 17. VII, 96, 3. www.kobatirth.org INDEX OF METRES. [5] [1] VIII, 10, 4; 19, 35, 37; 31, 15-18; 35, 22, 24; 46, 9, 125, 21, 22, 24, 32; [56, 5]; 62, 1-6, 10-12; 69, 11, 16; 91, 1-2; 96, 4'; 101, 4; 103, 7, 9, 11, 13. [33] IX, 108, 14; 112, 1-4; 113, 1-11; 114, 1-4. [20] X, 18, 112; 21, 1-83; 24, 1-3; 25, 1-11; 59, 8; 60, 8-9; 86, 1-23; 93, 1, 4-8, 10, 12, 14", 9"; 132, 2, 62; 134, 7; 140, 1-2, 3-5'; 144, 5, 6; 145, 6; 164, 5; 170, 4deg. [72] * Virat. 6 (4) satobrihati. 11 Vira/sthana. 15 Mahabrihati. Trishfubh (44) 31, I, 24, 1-2, 6-15; 27, 13; 30, 16; 8, 16, 18; 32, 1-15; 33, 1-15; 34, 9, 12; 35, 2-8, 10-11; 51, 14-15; 52, 13, 15; 53, 10-11; 54, 6, 8-9, II; 58, 6-9; 59, 1-7; 60, 1-5; 61, 1-16; 62, 1-13; 63, 1-9; 64, 15; 71, 1-10; 72, 1-10; 73, 1-10; 76, 1-5; 77, 1-5; 79, 1-3; 84, 16-18; 85, 5, 12; 88, 2-510; 89, 61, 8-10; 91, 1-4, 18-23; 92, 5-12; 93, 4-7, 8, 12; 94, 15-16; 95, 1-11; 96, 1-9; 98, 1-3; 99, 1; 100, 1-19; 101, 8-11; 102, 11; 103, 1-8; 104, 1-9; 105, 813, 19; 106, 7; 107, I3; 108, 1-13; 109, 1-8; 110, 5, 9; 111, 5; 112, 24-25; 113, 1-20; 114, 10-11; 115, 1-6; 116, 1-25; 117, 1-25; 118, 1-11; 121, 1-15; 122, 1-15; 123, 1-13; 124, 1-13; 199 125, 1-3, 6-7; 126, 1-5; 130, 10; 133, 1; 136, 7; 139, 11; 140, 1o 12, 12-13; 141, 12-13; 143, 8; 145,5; 146, 1-5; 147, 1-5; 148, 1-5; 152, 1-7; 153, 1-4; 154, 1-6; 157, 5-6; 158, 1-5; 161, 14; 162, 1-2, 4-5, 722 163, 1-13; 164, 1-11, 13-14, 16-22, 24-28, 30-35, 37-40, 43-50, 52; 165, 1-15; 166, 14-15; 167, 1-11; 168, 8-10; 169, 1, 3-8; 170, 5; 171, 1-6; 173, 1-13; 174, 1-10; 175, 6; 176, 6; 177, 1-5; 178, 15; 179, 1-4, 6; 180, 1-10; 181, 19; 182, 6, 8; 183, 1-6; 184, 1-6; 185, I-II; 186, 1-11; 189, 1-8; 190, 1-8; 191, 1315. [742] II, 3, 1-6, 8-11; 4, 1-9; 9, 1-6; 10, I6; 11, 1-21; 12, 1-15; 13, 13; 14, 1-12; 15, 1-10; 16, 9; 17, 8-9; 18, 1-9; 19, 1-9; 20, 1-9; 21, 6; 23, 15, 19; 24, 12, 16; 27, 1-17; 28, I11; 29, 1-7; 30, 1-10; 31, 7; 33, 1-15; 34, 15; 35, 1-15; 38, I-II; 39, 1-8; 40, 1-6; 42, 1-3. [230] III, 1, 1-23; 4, 1-11; 5, 1-11; 6, I 11; 7, 1-11; 8, 1-2, 4-6, 8-11; 9, 9; 14, 1-7; 15, 1-7; 17, 1-5; 18, 1-5; 19, 1-5; 20, 1-5; 21, 1, 4; 22, 1-3, 5; 23, 1-2, 4-5; 26, 7-9; 28, 4; 29, 2-3, 5, 7-9, 13, 16; 30, 1-22; 31, 1-22; 32, 1-17; 33, 1-12; 34, I-II; 35, 1-11; 36, 1-11; 38, I10; 39, 1-9; 43, 1-8; 46, 1-5; 47, 1-5; 48, 1-5; 49, 1-5; 50, 1-5; 51, 4-9; 52, 5, 7-8; 53, 1-9, 11, 14-15, 17, 19, 21, 23, 24; 54, I-22; 55, I 2 Prastarapankti. *(9) prastarapankti. * Astarapunkti. Aksharaik. 12 Or gagati. 13 Mahabrihati yavamadhya. 16 I-20 viratsthana. 17 3 viradrupa. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * Satobrihati. 5 Viparita. Vishtarapankti. 10 Ver. 5 viradrupa. 14 5 and 6 virar pa. For Private And Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 200 INDEX OF METRES. 22 ; 56, 1-8; 57, 1-6; 58, 1-9; 59, 1-5; 61, 1-7; 62, 1-3. [399] IV, 1, 4-20; 2, 1-20; 3, 1-16; 4, 1-15; 5,1-15; 6, 1-11; 7, 7-11; 11, 1-6; 12, 1-6; 13, 1-5; 14, 1-5; 16, 1-21; 17, 1-14, 16-21; 18, 1-13; 19,1-II; 20, 1-11; 21, 1-11; 22, 1-11; 23,1-II; 24, 1-9, 11; 25,1-8; 26, 1-7; 27, 1-4; 28, 1-5; 29, 1-5; 33, 1-11; 34, I-II; 35, 1-9; 36, 9; 37, 1-4; 38, 1-10; 39, 1-5; 40, 1; 41, I-II; 42, 1-10; 43, 1-7; 44, 1-7; 45, 7; 50, 1-9, 11; 51, 1-11; 54, 6; 55, 1-7; 56, 1-4; 57, 2-3, 8; 58, 110. [403] V, 1, 1-12; 2, 1-11; 3, 1-12; 4, 1-11; 12, 1-6; 15, 1-5; 19, 51; 27, 1-3; 28, 1, 3 ; 29, 1-15; 30, 1-15; 31, I-13 ; 32, 1-12; 33, 1-10; 34, 9; 36, 1-2, 4-6; 37, 1-5; 40, 4, 6-8; 41, 1-15, 18-19; 42, 1-16, 18; 43, 1-15, 17; 44, 14-15; 45, 1-11; 46, 2, 8; 47, 1-7; 49, 1-5; 54, 14; 55, 10; 57, 7-8; 58, 1-8 ; 59, 8; 60, 1-6; 62, 1-9; 69, 1-4; 76, 1-5; 77, 1-5; 78, 4; 80, 1-6; 83, 1, 5-8, 10; 85, 1-8; 86,62 [284] VI, 1, 1-13; 3, 1-8; 4, 1-8; 5, 1-7; 6, 1-7; 7, 1-5; 8,7; 9, 1-7; 10, 1-6; 11, 1-6; 12, 1-6; 13, 1-6; 15, 10-14, 16, 19; 16, 46; 17, 1-14; 18, 1-15; 19, 1-13; 20, 1-6, 8-13 ; 21, 1-12; 22, I-II; 23, 1-10; 24, I-10; 25, 1-9; 26, 1-8; 27, 1-8; 28, 1, 5-7; 29, 1-6; 30, 1-5; 31, 1-3, 5; 32, 1-5; 33, 1-5; 34, 1-5; 35, 1-5; 36, 1-5; 37, 1-5; 38, 1-5; 39, 1-5; 40, 1-5; 41, 1-5; 44, 9-L 24; 47, 1-18, 20-22, 26, 28-31; 48, 21"; 49, 1-14; 50, 1-15; 51, 1-13; 52, 1-6, 13, 15-17; 58, 1, 3-4; 60, 1-3, 13; 61, 14; 62, 1-11; 63, 1-10; 64, 1-6; 65, 1-6; 66, 111; 67, 1-11; 68,1-8, 10; 69, 1-8; 71, 4-6; 72,1-5; 73, 1-3; 74, 1-4; 75,1-5, 7-9, 11, 14, 18. [478] VII, 1, 19-25; 2, 1-11; 3, 1-10; 4, 1*10; 5,1-9; 6, 1-7; 7, 1-7; 8,1-7; 9, 1-6; 10, 1-5; 11, 1-5; 12, 1-3; 13, 1-3; 14, 2-3; 18, 1-25; 19, III; 20, 1-10; 21, 1-10; 22, 9; 23, 1-6; 24, 1-6; 25, 1-6; 26, 1-5; 27, 1-5; 28, 1-5; 29, 1-5; 30, 1-5; 33, 1-14; 34, 22-25; 35, 1-15; 36, 1-9; 37, 1-8; 38, 1-8; 39, 1-7; 40,1-7; 41, 2-7; 42, 1-6; 43, 1-5; 44, 2-5; 45, 1-4; 46, 4; 47, 1-4; 48, 1-4; 49, 1-4; 51, 1-3; 52, 1-3; 53, 1-3; 54, 1-3; 56, 12-25; 57, 1-7; 58, 1-6; 59, 7-8; 60, 1-12; 61, 1-7; 62, 1-6; 63, 1-6; 64, 1-5; 65, 1-5; 67, 1-10; 68, 8-9; 69, 18; 70, 1-7; 71, 1-6; 72, 1-5; 73, 1-5; 75, 1-8; 76, 1-7; 77, 1-6; 78, 1-5; 79, 1-5; 80, 1-3 ; 84, 1-5; 85, 1-5; 86, 1-8; 87, 1-7; 88, 1-7; 90,1-7; 91, 1-7; 92, 1-5; 93, 1-8; 95, 1-6; 97, 1-10; 98, 1-7; 99, 1-7; 100, 1-7; 101, 1-6; 103, 2 10; 104, 8-17, 19, 20, 22, 24. [586] VIII, 1, 33-34; 9, 10; 10, 24; 11,10; 22, 12*; 35, 1-215, 236; 40, 12; 42, 1-3; 48, 1-4, 6-15; (57, 1-4; 58, 1-3]; 63, 12; 80, 10; 96, 1-3, 5-21; 97,14; 100, 1-5,10-12; 101, 14-16; 103, 57 [81] 1 Viradrupa. rishtagsyotih. Viratpurva. Mahabrihati. Yavamadhya mahabrihati. Viradrupa. Madhyegyotih. Upa For Private And Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 1 Abhisarini. Uparishtaggyotih. * Mahapankti. www.kobatirth.org INDEX OF METRES. IX, 68, 10; 69, 9-10; 70, 10; 71,9; 74, 8; 81, 5; 82, 5; 85, 11-12; 87, 1-9; 88, 1-8; 89, 1-7; 90, 1-6; 91, 1-6; 92, 1-6; 93, 1-5; 94, I-5; 95, 1-5; 96, 1-24; 97, 1-58. [149] X, 1, 1-7; 2, 1-7; 3, 1-7; 4, I-7; 5, 1-7; 6, 17; 7, 1-7; 8, 1-9; 10, 1-14; 11, 7-9; 12, 1-9; 13, 1-4; 14, 1-12; 15, 1-10, 14-16; 16, 110; 17, 1-12; 18, 1-10, 12; 20, 10; 22, 15; 23, 1, 5, 7; 27, 1-24; 28, 1-12; 29, 1-8; 30, 1-15; 31, 1-11; 32, 6-9; 33, 1; 34, 1-6, 8-14; 35, 13-14; 36, 13-14; 37, 10; 39, 14; 42, 1-11; 43, 10-11; 44, 1-3, 10II; 45, 1-12; 46, 1-10; 47, 1-8; 48, 7, 10-11; 49, 2, 11; 50, 3-5"; 51, 1-9; 52, 1-6; 53, 1-5, 8; 54, 1-6; 55, 1-8; 56, 1-3, 7; 59, 1-7, 10; 61, 1-27; 62, 11; 63, 15-17; 64, 12, 16-17; 65, 15; 66, 15; 67, 1-12; 68, 1-12; 69, 3-12; 70, I11; 71, 1-8, 10-11; 73, 1-11; 74, 1-6; 77, 1-4, 6-8; 78, 1, 3-4, 8; 79, 1-7; 80, I-7; 81, 1-7; 82, 1-7; 83, 2-3; 84, 1-3; 85, 14, 19-21, 23-24, 26, 36-37, 44; 87, 1-21; 88, 1-19; 89, 1-18; 90, 16; 91, 15; 94, 5, 7, 14; 95, 1-18; 96, 12-13; 98, I-12; 99, 1-12; 100, 12; 101, 1-3, 7-8, 10-11; 102, 2, 4-11; 103, 1-12; 104, I-11; 105, 11; 106, III; 107, 1-3, 5-11; 108, 1-11; 109, 1-5; 110, 1-11; 111, 1-10; 112, I-10; 113, 10; 114, 1-3, 5-10; 115, 8; 116, 1-9; 117, 3-9; 120, I-9; 121, 1-10; 122, 1, 5; 123, 18; 124, 1-6, 8-9; 125, 1, 3-8; 126, 23 and 4 abhisarini. 7 Paiktyuttar Uparishaggyotik, 4 or gngat. D d Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 8; 128, 1-8; 129, 1-7; 130, 2-7; 131, 1-3, 5-7; 132, 3-5; 133, 7; 139, 1-6; 140, 6; 142, 3-6; 147, 5; 148, 1-5; 149, 1-5; 150, 4-5'; 160, 1-5; 161, 1-4; 164, 3; 165, 1-5; 168, 1-4; 169, 1-4; 177, 2-3; 178, 1-3; 179, 2-3; 180, I3; 181, 1-3; 182, 1-3; 183, 1-3; 191, 3[901] 201 Gagati (48). I, 31, 1-7, 9-15, 17; 34, 1-8, 10-11; 35, 1, 9; 51, 1-13; 52, 1-12, 14; 53, 1-9; 54, 1-5, 7, 10; 55, 1-8; 56, 1-6; 57, 1-6; 58, 1-5; 64, 1-14; 82, 6; 83, 1-6; 85, 1-4, 6-11; 87, 1-6; 89, 1-5, 7; 92, 1-4; 94, 1-14; 101, 1-7; 102, 1-10; 106, 1-6; 110,1-4,6-8; 111, 1-4; 112, 1-23; 114, 1-9; 119, 1-10; 125, 4-5; 140, 19, 11; 141, 1-11; 143, 1-7; 144, 1-7; 145, 1-4; 151, 1-9; 155, 1-6; 156, 1-5; 157,1-4; 159, 1-5; 160, 1-5; 161, 1-13; 162, 3, 6; 164, 12, 15, 23, 29, 36, 41; 166, I13; 168, 1-7; 182, 1-5, 7; 191, 10-12". [356] II, 1, 1-16; 2, 1-13; 3, 7; 13, 1-12; 16, 1-8; 17, 1-7; 21, 1-5; 23, 114, 16-18; 24, 1-11, 13-15; 25, 15; 26, 1-4; 30, 11; 31, 1-6; 32, 1-5; 34, 1-4; 36, 1-6; 37, 1-6; 43, I, 3. [142] III, 2, 1-15; 3, 1-11; 26, 1-6; 28, 5; 29, 6, 11, 14-15; 51, 1-3; 52, 6; 53, 10, 16; 60, 1-7. [50] IV, 7, 1; 36, 1-8; 40, 2-5; 45, 1-6; 50,10; 53, 1-7; 54, 1-5; 58,11. [33] For Private And Personal Use Only 5 4 15 or gagati. 3 viridrupa. * Quoted as trish/ubh by Shadg. [III. 4.]
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 INDEX OF METRES. 11 232S V, 8, 1-7; 11, 1-6; 28, 2; 34, 1-8; 142, 1-2; 147, 1-4; 166, 5%; 167, 36, 3; 44, 1-13 ; 46, 1, 3-7; 48, 1- 1-4; 170, 1-3; 177, 1. [351] 5; 51, 11-131; 54, 1-13, 15; 55, 1-9; 57, 1-6; 59, 1-7; 60, 7-8; Atigagati (92). IV, 1, 2. [1] 63, 1-7; 81, 1-5; 83, 2-4. [103] V, 41, 16-17; 87, 1-9. [11] VI, 7, 6-7; 8,1-6; 15, 1-2, 4-5, 7-9; VI, 48, 15 28, 2-4; 47, 27; 48, 6; 52, 14; VIII, 37, 1; 97, 10, 1358, 2; 61, 1-3, 13; 68, 9-10; 70, 1-6; 71, 1-3; 75, 6, 10. [39] Sakvari (56). VII, 41, 1; 44, 1; 46, 1-3; 50, 1-3; IV, 27, 5. 82, 1-10; 83, 1-10; 89, 5; 104, 1- V, 2, 12. 6, 7, 18, 21, 23. 39] VI, 2, 11; 14, 6; 15, 3, 15; 31, 4; VIII, 9, 12; 36, 72; 37, 2-79; 39, 1-1 49, 15. 102; 40, 1, 3-11?; 41, 1-10?; 46, 17; 47, 1-18; 48, 5; 59, 1-7); VIII, 36, 1-6; 40, 2. 86, 1-5; 97, 15; 100, 6. [65] IX, 68, 1-9; 69, 1-8; 70, 1-9; 71, 1-8; 72, 1-9; 73, 1-9; 74, 1-7, 9; Atisakvari (60). 75, 1-5; 76, 1-5; 77, 1-5; 78, 15; 79, 1-5; 80, 1--5; 81, 1-4; 82, II, 22, 2, 3, 4"; 43, 2" 1-4; 83, 1-5; 84, 1-5; 85, 1-10; VI, 15, 6. 86, 1-48. (166) Ashti (64) X, 11, 1-6; 13, 5; 15, 11; 18, 13; 23, 2-4, 6; 32, 1-5; 34, 7; 35, I I, 129, 11; 134, 6: 135, 7-8. 12; 36, 1-12; 37, 1-9, 11-12; 38, II, 22, 1. 1-5; 39, 1-13; 40, 1-14; 41, 1-3; IV, 1, 1. 43, 1-9; 44, 4-9; 48, 1-6, 8-9; Atyashti (68). 49, 1, 3-10; 50, 1-2, 6-7; 53, 6-7, I, 127, 1-5, 7-11; 128, 1-8; 129, 19-11; 56, 4-6; 59, 9deg; 62, 1-4; 7, 10; 130, 1-9; 131, 1-7; 132, 1- 63, 1-14; 64, I-II, 13-15; 65, 1- 6; 133, 7; 134, 1-5; 135, 1-6, 14; 66, 1-14; 69, 1-2 ; 71, 9; 75, 9; 136, 1-6; 138, 1-4; 139, 1-4, 1-9; 76, 1-8; 77, 5; 78, 2, 5-7; 6-10. [80] 83, 1, 4-7; 84, 4-7; 85, 18, 27, 43; IX, 111, 1-3. 137 91, 1-14; 92, 1-15; 94, 1-4, 6, 813; 96, 1-11; 100, 1-11; 101, 9 Dhriti (72). I2; 107,4; 113, 1-9; 114, 4; 115, I, 133, 6. 1-7; 117, 1-2; 122, 2-4, 6-8; 124, $ 124. IV, 1, 3. 7; 125, 2; 128, 9; 130, 1; 132, 78; Atidhriti (76). 133, 4-62; 134, 1-6?; 138, 1-6; | 1, 127, 6. [1] Or trishtubh. Mahapankti. Mahasatobrihati. Or atigagati. . Or ashti. For Private And Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 31] (27) INDEX OF METRES. 203 Dvipada (20). VI, 46, 1-14; 48,1-4, 9-10. [20] I, 65, 1-5; 66, 1-5; 67, 1-5; 68, 1-5; VII, 16, 1-12; 22, 1-2, 4-27; 59, 169, 1-5; 70, 1-6. 6; 66, 10-15; 74, 1-6; 81, 1-6; V, 24, 1-4. 1471 96, 1-2. [64] VI, 10, 7; 17, 15'; 47, 25. VIII, 1, 1-4; 3, 1-20; 4, 1-20; 10, VII, 17, 1-7; 32, 3; 34, 1-21; 56, 5-6; 17, 14-15; 22, 1-6; 27, 1-22; I-II. [40] 46, 25-28; 49, 1-10; 50, 1-10; VIII, 19, 27; 29, 1-10; 46, 13, 30. [13] 51, 1-10; 52, 1-10; 53, 1-8; 54, IX, 67, 16-184; 107, 3, 16; 109, 1 1-8]; 60, 1-20; 61, 1-18; 66, 122. 14; 70,1-6; 71, 10-15; 77, 10-II; X, 157, 1-52; 172, 1-4. [9] 87, 1-6; 88, 1-6; 89, 1-4; 90, 1 6; 99, 1-8; 101, 1-2, 5-12; 103, Ekapada (10). 6-7. [188] IV, 17, 15. IX, 107, 1-2, 4-7, 10-15, 17-26. [22] V, 41, 20; 42, 17; 43, 16. X, 23, 2-3; 62, 6-7. VI, 63, 11% b. Kakubha (28 and 40). X, 20, 1. V, 53, 5-6, 15-16 Pragatha. VI, 48, 11-12, 16-17. VIII, 19, 1-26, 28-33; 20, 1-26; 21, a. Barhata (36 and 40). 1-18; 22, 9-10, 13-18. [84] I, 36, 1-20; 39,1-10; 40,1-8; 44, 1-14; IX, 108, 1-12, 15-16. 47, 1-10; 48, 1-16; 84, 19-20. [80] III, 16, 1-6. c. Mahabarhata (44 and 48). V, 56, 2-3, 6-7% VI, 48, 7-8. LILL [2] 1 Trish/ubh. Dvaipadam traishtubham. Katurvimsika. Ekapada trishtubh. Not specially stated to be pragatha in the text. Dvipada gayatryah. pd 2 For Private And Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir IV. LIST OF VERSES FROM THE RIGVEDA, QUOTED BY SHADGURUSISHYA AS EXAMPLES OF METRES IN HIS COMMENTARY ON THE INTRODUCTION TO THE SARVANUKRAMANI, $$ 3-11. Rig-veda. I, I, I, gayatri, 8 4, I.. 1, 2, gayatri nikrid, 3, 4. I, 8, virad gayatri, 3, 5. 7, 4, (vyuha), 3, 6. 10, 1, anushtubh, 6, 1. 11, 1, anushlubh, 6, 1. 17, 4, gayatri padanikrid, 4, 4. 23, 19, puraushnih, 5, 2. 35, 9, gagati nikrid, 3, 5. 40, 1, brihati, 7, 1. 47, 1, brihati, 11, 2. 47, 2, satobrihati, 11, 2. 57, 4, gagati, 9, 8. 80, 1, pankti, 8, 1. 81, I, pankti, 8, 1. 89, 6, vira/sthana, 9, 5. 94, 1, gagati, 10, 1. 94, 2, gagati, 9, 2. 105, 8, yavamadhya, 9, 10. 120, 2, bhurig gayatri, 3, 4. 120, 3, kavirad, 6, 5. I 20, 4, nashtarupa, 6, 6. 120, 5, tanusira, 5, 5. I, 120, 7, vishfarabrihati, 7, III, 21, 4, viradrapa, 9, 6. 62,10, (vyuha ofy), 3, 6. 120, 8, kriti anushtubh, 62, 10, gayatri, 4, 5. 6, 3 IV, 10, 1, padapankti gayaI 20, 9, virad anushtubh, | tri, 4, 2, 6, 8. IO, 2, padap. gay., 4, I. 122, 5, viradrupa, 9, 6. 10, 5, mahapadapankti, 122, 6, viradrupa, 9, 6. . 6, 2. 127, 1, "atyash/,' 11, 6. 19, 1, (vyuha of r), 3, 6. 127, 6, atidhriti,' 11, 6. 31, 3, padanikrid gaya133, 6, 'dhriti, 11, 6.1 tri, 4, 4. 162, 6, trishtubh, 9, 3. V, 86, 6, panktyuttara, or 162, 12, trishtubh, 9, 2. viratpurva, 9, 11. 175, I, nyankusira, or 87, 1,'atigagati,' 11, 6. skandhogrivi,' or 'uro- VI, 16, 1, vardhamana gabrihati,' 7, 3 yatri, 4, 7. 187, 1, anushtubgarbha, 28, 8, (vyuha), 3, 6. -5, 7. 44, 8, pankti virat, or 187, 11, brihati, 7, 9. trishlubh, 8, 3. 191, 10, mahapankti, 45, 29, atinikrid gaya10, 3. tri, 4, 5. 191, 13, mahabrihati, 45,29,supratishtha, 11,6. 9, 9. 47, 27, (vyuha of y), 3, 6. II, 7, 6, (vyuha of y), 3, 6. 48, 6, mahasatobrihati, I, I, virutsthana, 9, 5. 10, 2. 22, 1, 'ashti,' 11, 6. 48,7-10, barhata pra22, 3, 'atisakvari,' 11, 6. gatha, II, 4. For Private And Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir LIST OF VERSES FROM THE RIG-VEDA. 205 VII, 22, 1, virad anushtubh, VIII, 46, 12, viparita, 8, 5. |IX, 110, 8, urdhvabrihati, 6, 7. 46,14, pipilikamadhya 7, 6. 32, 22, brihati, 7, 1. brihati, 7, 7. X, 18, II, prastarapankti, 32, 23, satobrihati, 8, 46, 15, kakum nyan- 8,6. 36, 1, (vyuha), 3, 6. kusira, 5, 4. 21, 1, astarapankti, 8, 7. VIII, 10, 2, madhyegyotih, 46, 20, vishamapada 22, 1, purastadbrihati, 9, 8. brihati, 7, 8. 7, 2. II, 1, pratishtha gaya- 61, 17, (vyuha), 3, 6. 22, 3, purastadbrihati, | tri, 4, 8. 68, 1-3, anushlum- 7, 2. 11, 2, vardhamana ga mukha, 11, 6. 23, 5, abhisarint trishyatri, 4, 7. 69, I, 'anushtubh,' tubh, 9, 4. 12, I, ushnih, 5, I. -5, 8. 26, 4, ushnih, 5, 8. 16, 7, (vyuha), 3, 6. 69, 2, ushnih, 5, 8. 59, 9, mahapankti, 10, 3. 21, I, kakubh, 11, 3. 69, 8, anushtubh,' 103, 6, (vyuha), 3, 6. 21, 1, ushnih kakubh, 105, 2, ushnik pipilika5, 3. 69, 13, ushnih, 5, 8. madhya, 5, 6. 21,2, satobrihati,11,3. 84, I, atinikrid gaya- 117, 7, (vyuha), 3, 6. 22, 12, madhyegyotih, tri, 4, 5. 126, 1, uparishtadbri9, 8. 84, 7, trish/ubh, 9, 1. hati, 7, 4. 25, 23, ushniggarbha 103, 10, atinikrid ga- 133, 1,' sakvari,' 11, 6. gayatri, 4, 3 yatri 4, 5. 134, 1, mahapankti, 10, 3. 29, 1, 'dvipada', 8, 8. 103, 10, hrasiyasi ga- 140, 1, vish/arapankti, 35, I, uparishlaggyo yatri, 4, 9. 8,9. tih, 9, 8. IX, 108, 13, yavamadhya 140, 6, uparishtaggyo35, 23, mahabri hati, gayatri, 4, 9. tih, 9, 8. 9, 9. 110, 1, pipilikamadhya 157, 1, 'dvipada,' 8, 8. 46, 11, uktam, 11, 6. brihati, 6, 4. 172, 1, dvipada,' 8, 8. 46, 11-12, viparitot- 110, 4, urdhvabrihati, 172, 3, samstarapankti, tara pragatha, 11, 5. 7,6. 8, 8. 5, 8. THE FOLLOWING VERSES ARE FROM OTHER VEDAS. Vagasaneyi Samhita. Taittiriya Brahmana. III, 9, atyuktam, 11, 6. III, V, 9, I, sankriti, 11, 6. VIII, 10, pratishtha, 11, 6. XIX, 82, madhyegyotih, 9, 8. Taittiriya Aranyaka. XXI, 43, utkriti, 11, 6. XXXI, 42, vikriti, 11, 6. IV, xxi, 1, kriti, 11, 6. 58, abhikriti, 11, 6. xliv, 32, akriti, 11, 6. For Private And Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir LIST OF AUTHORS AND WORKS QUOTED BY SHADGURUSISHYA. The figures refer to the numbering of the sutras and commentary corresponding to the hymns of the Rigveda ; $ refer to the introduction of the Sarvanukramani. (II, ii, 2, 7-8) A. 46. (III, ii, 3, 12) SS 2, 15. (V, i, 1, 8) X, 28. (V, ii, 5) $ 5, 4 and SS 11, 6 (p. 76). (V, ii, 2, 14) I, 164. (V, iii, 3, 6) I, 50. (V, 1, 3, 19) X, 191. 2. Taittiriya: (IV, xxi, 1) $11, 6. (IV, xliv, 32) $ 11, 6. Anukramanis. 1. Anuvakanukramani : (Verse 32) VIII, 1. (Verses 43-44) X, 1 and 20. 2. Arshanukramani: I, 24 (p. 86, ver. 20), 99, 100, 105; II, I; III, 31, 36, 38; V, 1, 18; IX, 66; X, 38, 105, 115, 119. 3. Khandos nukramani : $ 3, 5; III, 21. 4. Devatanukramani : 1, 22, 28, 112, 165; VII, 100; VIII, 4, 68; X, 38, 101, 119. 5. Padanukramani : $ 11, 6. Aranyakas. 1. Aitareya: (I, ii, 6, 1) X, 28. (I, ii, 6, 6-8) VI, 15. (I, v, 1, 10) VIII, 40. (I, v, 3, 7-8) I, 164, (II, i, 6, 4) $ 1,1 and SS 2, 14, (II, ii, 2, 2-4) VIII, 1. Rigvidhana. (II, iv, 2) III, 53 (II, xvii, 1-4) V, 78. (II, xxii, 2-4) V, 47. Nighantu. SS 2, 12. Nirukta. (I, 5) I, 170. (II, 10) 2, 7. (II, 1I) $ 2, 4. Quoted generally : Introd. SS 2, 12. For Private And Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir LIST OF AUTHORS AND WORKS. 207. Naigama. (I, 6) I, 170. Quoted generally (as also the Devatakanda, SS 2, 18, and X, 30) $ 2, 12. Panini. (VIII, iv, 68) X, 191. Purana. $ 2, 17. Nrisimha. $ 1, 2. Pratisakhya. Rigveda: (53) I, 28. (104) V, 32. (830) I, 50. (880) $ 3, 9. (881) ibid. (892) $ 3, 5. (907) ibid. (926 and 928) $ 3, 9. Vagasaneyi : (IV, 146) $ 3, 6. (I, ix, 7) X, 63. (I, xvi, 9-10) X, 118. (1, xxix, 3-4) II, 41. (II, iv, 1) I, 13. (II, xiii, 3-4) I, 13. (III, xix, 4) X, 73. (III, xxxiv, 1) IX, 65. (III, xxxiv, 8) X, 18. (IV, iv, 4) $ 5,8. (IV, xxii, 6-7) X, 92. (IV, xxxi, 6) II, 41. (IV, xxxi, 14) X, 178. (V, V, 10-11) VII, 34. (V, V, 13-14) VII, 56. (V, V, 17) VII, 1. (V, xiii, 12-xiv, 1) X, 62. (V, xv) X, 86. (V, xvi, 14) I, 170. (V, xvii, 9) II, 41. (V, xvii, 10) $ 3, 8. (V, xix, 12) X, 157. (V, xxi, 13-15) VIII, 28-29. (VI, xviii, 2) III, 31. (VI, xviii, 4-5) I, 61. (VI, xxii) X, 86. (VI, xxv, 5) X, 96. (VII, iii) I, 24. (VII, ix, 2) VI, 47. (VII, xvi, 3) I, 24. (VII, xvi, 8) I, 27. (VII, xvii, 1) I, 28. (VII, xvii, 3) I, 24. (VII, xvii, 7) IX, 71; X, 104. (VII, xxxiv, 9) IV, 15. (VIII, xxi, 12) X, 172. (VIII, xxviii, 20) X, 191. Taittiriya : (III, iv, 9, 1) $11, 6. Pankavimsa: (x, xii, 5) $ 3, 9. Brihaddevata. ($ 1, 3); $ 2, 12 (twice); I, 28; II, 43; III, 5-6; 53 (twice); IV, 57; V, 1, 61; VI, 47; VII, 100; VIII, 4, 27, 46, 68, 91; X, 38, 57 (twice); X, 71, (98, note), 101, 119, 161, 173. Brahmanas. Arsheya: (1, 1) $ 1, 5. Aitareya: (1, vi, 2) $ 3, 9. (I, vi, 12) X, 191. For Private And Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 208 Satapatha: (XI, vi, 1, 1) IX, 65. Samavidbana: (I, iv, 16) IV, 3 LIST OF AUTHORS AND WORKS. (III, 11) SS 4, 5. (III, 26) SS 8, 3. (III, 33) SS 7. 9 Bhagavadgita. (VIII, 3) I, 164. (X, 35) SS 4.1. Manu. (V, 4) SS 1, 5. (XI, 254) VI, 74. Mahabharata. (I, 3623) SS 1, 2. (XI, 80) V, 27. (Argunaganmani) V, 1. Atharva: (VI, 114) SS 1, 5. Taittiriya: Vagasaneyi: Samhitas. (II, ii, 2, 3) IV, 3. (II, vi, 6, 1) X, 50. Samaveda: (III, 9) SS 11, 6. (VIII, 10) ibid. (XVI, 53-54) SS 2, 13. (XIX, 82) SS 9, 8. (XXI, 42) SS 11, 6. (XXI, 43, 58) ibid. (XXXVI, 24) ibid. (I, i, 2, 2, 7) IV, 3. (I, v, 1, 2, 6) ibid. (II, iii, 1, 22, 1) SS 3, 5. www.kobatirth.org Sutras. 1. Pingala Khandah: (III, 4-6) SS 3, 10. (III, 52-54) 9, 8. (IV, 1-4) SS 11, 6 (p. 76). (Last sutra) X, 191. A quotation in SS II, 6 is not to be found in present text of Pingala. 2. Asvalayana Grihya: (I, v, 4) I, 90. (I, xv, 3) III, 36. (II, iii, 4) X, 34. (III, ii, 8) A. 10. (III, iv, 4-5) A. 8. (III, vi, 3-4) X, 161. (III, vii, 7) X, 165. (III, x, 7-8) X, 185. (III, x, 9) II, 43(III, xii, 17) VI, 47. (IV, viii, 43-44) X, 191. 3. Asvalayana Srauta: Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (I, xii, 13) SS 3, 6. (II, vii, 7) I, 129. (II, xiii, 7) 1, 79(II, xiv, 11-12) X, 121. (II, xvii, 14) VII, 100. (II, xvii, 15) X, 121. (III, i, 10-11) III, 8. (III, ii, 5) I, 13. (III, ii, 8) A. 10. (III, viii, 1) VII, 100; X, 121. (III, xiii, 13-14) VII, 100. (IV, vi, 3) X, 183. (IV, ix, 4) II, 41. (IV, xi, 6) VII, 100. (IV, xiii, 7) IX, 44. (IV, xv, 2) V, 76. (V, viii, 1) I, 15. (V, x, 80) I, 139. (V, xvi, 2) III, 36. For Private And Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir LIST OF AUTHORS AND WORKS. 209 (V, xvii, 1) VII, 51, (VI, ii, 9) $ 5, 8. (VI, V, 17-18) I, 50. (VII, vi, 2-3) II, 41. (VIII, i, 8) II, 37. (VIII, vii, 24) $ 8, 8; I, 139. (VIII, viii, 4) VII, 1. (VIII, viii, 5) VII, 34; VII, 56. (VIII, ix, 5) II, 41. (VIII, X, 5) I, 139. (VIII, xi, 1) VII, 90. (VIII, xii, 24) I, 65. (X, viii, 5) I, 162. (X, viii, 7) I, 162. (XII, X, 8) IX, 5. (XII, XV, 12-13) X, 191, Ee [III. 4.] For Private And Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir VI. LIST OF ITIHASAS RELATED BY SHADGURUSISHYA. Agastya', son of Mitra and Varuna, I, 166. Apala (cured of skin-disease by Indra), VIII, 91. Asanga and his wife Sasvati (their sex changed), introd. to mand. VIII. Urvasi 1 and Mitravarunau, I, 166; and Pururava Aila, X, 95. Kakshivan, son of Dirghatamas and the slave Usig, I, 116. Gathin (Indra), son of Kusika Aishirathi and father of Visvamitra, introd. to mand. III. Gaupayanas', household priests to king Asamati, X, 57-60. Payu, son of Bharadvaga, renders Kayamana and Prastoka victorious over the Parasikhas, VI, 75. Pragatha", son of Ghora, is adopted by his elder brother Kanva, introd. to mand. VIII. Maruts, 'sons of Diti, adopted by Rudra, II, 33. Vasishtha, son of Mitra and Varuna, I, 166. Vasukra', son of Indra, and his wife converse with Indra, X, 28. Vak Sasarpari and Visvamitra, III, 53. Vamadeva, his conversation, before birth, with Indra and Aditi, IV, 18. Vikuntha', an Asuri, becomes the mother of Indra, X, 47. Visvamitra and Vak, 1II, 53. Sakti', son of Vasishtha, burnt at the instigation of Visvamitra, VII, 32. Sunahsepa, son of Agigarta, saved from the stake by the gods, cures king Hariskandra, and is adopted by Visvamitra, I, 24. Syavasva, son of Arkananas, obtains the daughter of king Rathaviti, V, 61. Sarama ? recovers the cows of Brihaspati, X, 108. Savya' (Indra) becomes the son of Angiras, I, 51. Suhotra', Sunahotra, Nara, Garga, Rigisva, the five sons of Bharadvaga, who, being the son of Brihaspati, was adopted by Bharata, VI, 52. Saukika Agni', X, 50. 1 Shortly told in the text of the Sarvanukramani also. For Private And Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir VII. INDEX OF WORDS OCCURRING IN THE SARVANUKRAMANI, THE ANUVAKANU KRAMANI, AND IN SHADGURUSISHYA. A. refers to the Anuvakanukramani. An asterisk indicates that the word occurs in Shadgurusishya only; inverted commas, that it is to be found in a quotation. Nouns are often, verbs always, given as they occur, so that it may be seen at a glance what forms occur. The names of Rishis and Deities are, as a rule, excluded, because these are given in Max Muller's and Aufrecht's Indexes; the principal metres are also excluded, these being given in Appendix III. Akrishtah IX, 86. Angirah A. Io. Atrimandala X, 56. akshakitivaninda X, 34. Angirasah VIII, 34; X, 62. adalyata VIII, 32. akshakrishiprasamsa X, 34. *angikrita VII, 100; X, Aditeh II, 40. akshara A. 47. 161. adhika $ 3, 4 aksharaparimana SS 2, 6. *akkhattra SS 2, 2. adhigakkhati SS 1, 3. * aksharam $ 1, 2. Agah IX, 86. *adhishavanakarma I, 28. aksharair ushnih I, 120. agayata 1, 51. adhite A. 37. aksharair pankti X, 93. *angasavana p. 85, ver. 16. adhiyate $ 1,5; 2, 12. * akhila 1, 99. atanunapat, adj., I, 14. adhyardha I, 23; X, 134. Agastya A. 10. atandrita A. 4; *f 1, 2. adhyapana SS 1, 3. Agastyendramarutah I, 165. atigagata V, 85. adhyaya A. 38. agat VIII, 1. atidhriti SS 3, 2; I, 127. * adhyahritya VIII, 101, Agni $ 2, 8 and 20. atinikrit SS 4, 5; VI, 45. 103. Agniyuta X, 110. atipadanikrit SS 4, 5. adhvan II, 43. Agniyupa X, 116. atisakvari SS 3, 2; I, 129;1 * anatikrama $ 1,1; 2, 21. Agnivarunasomah X, 124. II, 43. * anavadya VII, 100. Agnivakya X, 151. atisakvara I, 137; II, 22. anadesa $ 3,11; 12, 5; A. Agnisaryanilah VIII, 18. * atyuktam (metre) $11, 6. 17. Agnishomiya 1, 93. Atri A. 10. anikkhan X, 10. agnau VII, 32. atridevata V, 40. anikkhanti X, 95, 108. * agre' SS 2, 14. Atribhyah V, 1. anirukta $ 12, 4; X, 18. Ee 2 For Private And Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 212 INDEX OF WORDS. 130. anuktagotra $ 2, 3; VI, 52; /* apatyapratyaya SS 1, 3. ardharka, m., I, 45, 94, 113, VIII, 1. apasyat I, 179; II, 1; III, 132; II, 32, 40; VI, 47; * anukramanidasaka $ 1,1. 1, 36; IV, 1; VI, 1; VII, VII, 32, 34, 36, 104; * anukramanivid SS 2, 22. 1, 102; VIII, 1, 10, 42. VIII, 5; X, 19,59; A.44. *anukramanyantara $ ir, apasyan VIII, 34; IX, 97; alakshmighna X, 155. 6; I, 126, 139; II, 32; X, 134. alpastava I, 164. V, 18, 23; 27; VI, 48, * apodyate VIII, 34. * avadharana SS 2, 23; 3, 7. 75; VIII, 2; IX, 104; aponaptriyam II, 35; X, avaroddbum X, 95. X, 19, 71, 110. avavisishla $ 12, 2. anukramat A. 8. aptrinasaurya I, 191. ** aviditva' 1, 2. anukramishyamah $1, r; 2, Apvadevi X, 103. aviseshita $ 2, 3. 21. apsarah I, 166; IX, 104. * asvamedha SS 2, 3. anukramantah $ 3, 8. abhavat II, 1. Asvasuktin VIII, 14. * anupalabdhi SS 2, 3. * abhikriti SS 11, 6. asvastuti I, 162. * anupalamba $ 2, 8. abhikeruh X, 57. asvan VI, 75. anuvartate SS 12, 1. abhitushtava VI, 75. Asvibhyam VIII, 18. anuvaka A. 4, 6, 7, 9, 17, abhidhana $ 2, 13 and 21. Asvya VIII, 46. 26, 31, 32, 37. * abhidha yaka $ 2, II. Asvyushasah I, 44. anuvakanukramanirupa A. * abhidhayitva $ 2, 11. ashti SS 3, 2; I, 129, 134, * abhimanini X, 146. 135; II, 22. anushtubh SS 3, 2; 6, 1; 11, abhisapah III, 53. asuri X, 47. 6, etc. abhisarini & 9, 4; X, 23, 50. asuraih X, 108. anush/ubgarbha SS 5, 7; I, *abhihimkritya'$ 3, 8. astuvan VIII, 67; X, 57, 60. 187. abhut VIII, 1. astaut VIII, 100; X, 60, 76, anushtummukha 11, 6; abhyadhavan $2,7 (var.lect.) 85, 94, 107, 139, 175. VIII, 68, 74. abhyadhyayat I, 51. astriyan $ 2, 3. anevamvid SS 1, 4. abhyavadat IV, 15. asprisan X, 60. antatah VIII, 97. Abhyavartin VI, 27. aharahah A. 7. antariksha 2, 8. * amayana 1, 2. Ahirbudhnyaya VII, 32. * antarikshasthadevata $ 2,* amurtata SS 2, 8. 12. * amogharetah VI, 52, ver.7. a $ 12, 1; 2, 12 ; I, 64. *antarlina '$ 2, 17. ayakata IV, 15. *akriti $11, 6. antevasin I, 179. ayug, adj., SS 8, 4; 12,11; Agnimaruta I, 19; VIII, annastuti I, 187. I, 165; VIII, 103; X, 103. anyatara VIII, 71, 102. 10, 52, 108. Agnisavitri IX, 67. * anvaya $ 2, 20, 22, etc. *arani I, 12. Agnisauri VIII, 56. anvrikam X, 183. aranyani X, 146. Agneya $ 12, 12. anveshlum X, 108. * Argunaganma V, 1. Angi X, 11. apah X, 50. * artharupa $ 2, 17, 19. Angirasa g 2, 3. apagamaya X, 59. arthepsu SS 2, 7. akakshate SS 2, 15. apatat I, 166. ardhapankamah VII, 63. akarya A. 3. For Private And Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INDEX OF WORDS. 213 akikshipatuh X, 57. * Asvalayana VII, 100. uktagotra III, 54. agim X, 102. Asvina I, 3, etc. *uktatrikatmika g 2, 15. Agigarti I, 24. Asvinoshasya I, 30. uktadaivata I, 14. atmadaivata X, 85, 189. asadya X, 95. ukyate $ 2, 5. 'atmane' V, 27. Astarapankti SS 8, 7; VIII, * unnadika VIII, 31. atmastava IV, 42; X, 124. 10; X, 21, 24, 170. Utkila III, 15. atmastuti III, 26. aha X, 28. * utkriti SS 11, 6. Atma $ 2, 14. Ahavaniya I, 12. * utkrishtatama $ 2, 11. **atmadhina'2, 7. ahuh 2, 20; A. 33, 35. uttitirshu III, 33 atyashtam I, 127; IX, 111. ahvayan X, 60. udaharishyamah & 3, 8. atreya V, 1. uddesa $ 3, 9. atreyi VIII, 91. ikkhan I, 51; III, 1. udyata I, 170. adityam VIII, 51. ikkhanti X, 47. upakrama A. 8. Adityebhyah I, 41; II, 27; Vigyastava VIII, 31. upakara X, 164. VIII, 19, 46. itare X, 57. upadesa SS 1, 1. * adyadi VIII, 97. *itaretarayoge $ 3, 2. upanishat I, 50, 101, 191; Adhyatmika $ 2, 11. itihasa V, 40; VIII, 91. V,78; VII, 55; X, 145. * anaya VIII, 67. * itihasayati X, 47. * upanyasa SS 2, 9. *anupurvya $ 1,1. * itihasavid I, 166; X, 119. * upapadayati SS 2, 15. anushtubha SS 11, 6; I, 10, Indra $ 2, 20; 12, 5. * upapipadayishu X, 47. indratulya I, 51; III, 1; X, uparishtaggyotih X, 140, Apa IV, 58; VII, 47, 49; 147 1150. X, 9, 19. Indramatarah X, 153 uparishtadbarhata X, 126. Api I, 23; X, 17. Indravasukrayoh X, 28. uparishladbrihati $ 7,4; Apram II, 3; IV, 5; VII, Indravakya I, 170. VII, 55; VIII, 46, 97. 2; X, 70. Indrastuti III, 33. upalabhya VIII, 1. Aprasabdokta I, 14. Indranivarunanyagnayyah * upasamasta X, 95. Apriyah I, 142, 188; III, 4; I, 22. * upakarman VIII, 1. VIII, 5; X, 110; A. 12. Indraditivamadevah IV, 18. upadhavan $ 2, 7. Aprisukta I, 14. Indrasvau IV, 32. upadhyayastuti III, 26. amnaya g 1, 1. ** irina' V, 49. upantya 1, 93, 135, etc. ayuh IV, 15. Ishiratha III, 1. * upayabhuta 2, 7. * Aranyakasruti SS 2, 15. ishu VI, 75. * upodvalayati V, 49. artni VI, 75. ishudhi VI, 75. urobrihati $ 7, 3; X, 85. Arbhava I, 20, 110, 161. Urvasi * $ 2, 3; I, 166; X, * Aryabhatta I, 99. irita A. 14, 34. 95. arsha III, 62; VII, 32. Usikprasuta I, 116. Arsheya SS 1, 3. *uktam (metre) $ 11, 6 (p. Ushase VIII, 46. alebhe VII, 32. Ushasya I, 92, 113, etc. asishah VIII, 31. * uktam g 1, 2; 2, 2; 2, 13; ushniggarbha $ 4, 3 ; VIII, asih VII, 104. | X, 33, 90. 125. etc. 76). For Private And Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 214 ushwih $3,2; 5, 1, 8. INDEX OF WORDS. Ausanasa V, 29. ekadasini III, 8. ekannakatvarimsat VIII, 5. Ausiga A. 21. *ekibhuta SS 2, 17. Aushasa (agni) I, 95 una SS 3.4 urdhvabrihati SS 7, 6; IX, ekona I, 100, 105; II, 23. aushniha I, 150. eko-pi III, 38. 110. Ardham IX, 67. *ushara V, 49. riksak VI, 75riksamkhya SS 1, 1. rigudaharawa SS 2, 20. Rigveda SS 1, 1. rik VIII, 101. www.kobatirth.org rikkhati SS 1, 4rigu A. 4. Aindravayava I, a. Aindrakautsi V, 31. Rigrarvambarishasahadeva- Aindragna I, 21, 108. bhayamanasuradhasah I, Aindraparvata I, 131; III, 53. ritvikstuti X, 101. ritvigbhyah III, 29. rishabena X, 102. 100. Ritadevyah, adj., IV, 23. Aindrabarhaspatya IV, 49. Ritavya I, 15; II, 36; III, Aindrabrahmanaspatya VII, kathamkit SS 2, 3. *kapota' X, 57 (p. 153, line 8); X, 165. kapotopahati X, 165. *kampa I, 23, 53; VI, 63; VII, 75 27. 97. Ritudevata I, 15Aindravaruna I, 17. rite SS 1, 2; 11, 11; VII, 22; AindravaruwabarbaspatyaII, X, 112. paushwasavitrasaumyamitravarusa 111, 83. Aindravaishnava VI, 69. Aindrasoma IV, 28; VII, * karmaprithaktva SS 2, 3. *karsayanti SS 1, 5. Kasyapa A. 10. Kasyaparsham I, 79. kakubha SS 11, 3; VI, 48; VIII, 19; IX, 108. Kavyayana VIII, 14. Katya III, 15. 104. Katyayana SS 1, 1, etc. A. 8. rishiganah IX, 85 rishayah SS 2, 1. rishi SS 1, 1; 2, 4; 12, 2, 3; aindrasauma II, 30; VI, 72. Kadraveya X, 94. kimat X, 95Kaya I, 24Karshi VIII, 86. kalalakravarwana I, 164. kavira SS6, 5; 1, 120. Kavya VIII, 84. Kasiraga X, 179Kutsa SS 2, 17; A. 21. kumbha I, 166. *Kuli' X, 57 (p. 153)* krikalasa VIII, 91, ver. 8. kriti SS 6, 3; I, 120. * ekapada SS 12, 9; V, 43; IV, 17; VI, 63 (trishJubh); X, 20. ekabhaya I, 99. ekarka V, 24; X, 136, 137, 179, 181; A. 40. ekavarga A. 40. ekaksharibhava SS 3, 6. ekadaraka I, 14 aikarrutya 1, 23, 53; VI, 63; VII, 75 aikkkat X, 95aitihasika IV, 3. Aindavi I, 129. * kantaka SS 1, 2. Aindra SS 2, 22; 12, 12; I, Kanva A. 10. *Kata III, 15, 17. 3, 4, 6, 44, 170, etc. Aindri X, 180. Aisvaraya IX, 109. Aishirathi III, 1. Ailavakya X, 95. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir omkara SS 2, 11. oshadhistuti X, 17. *aunnatya (var. lect.) SS 2, 20. auparishfaggyautisham VIII, 35. Aulukhala I, 28. aushwihapanktagayatratraishubha I, 84. For Private And Personal Use Only kakubh SS 5, 3; 11, 3; V, 53; VIII, 9, 19, 22, 46, 98, 103.
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra * kriti SS 11, 6. kritima I, 24Kesinah I, 164. kairina X, 136. Kautsyausanasa V, 31. 2, 3. Kausika III, 19. kausikatva 2, 3 IOI. krama A. 5, 21. kruddha X, 57 * Grihya SS 1, 1. kvakitkathamkidaviseshita. SS gotra SS 2, 3. www.kobatirth.org 20. kshiti SS 2, 8. *kshitigata SS 2, 12. *kshipra SS 3, 6. kshudrasukta SS 2, 2. kshaitrapata IV, 57. kshaipra SS 3, 6. khila A. 7, 36. khailika A. 17, 39. INDEX OF WORDS. *Gitopanishakhruti 1, 164. klattrin SS 2, 2. gunatah X, 105. *kkattrinyaya SS 2, 2. *gunasankirtana SS 1, 13. khandah SS 1, 1, 3, 4; 2, 6, 7, gunavakkhinna SS 2, 13. guru A. 3. C grihapati' SS 2, 8. grihapatiyavish/hayoh VIII, 22; 3, 1; 4, 1; 12, 3, 6. *Ahandovadbhava SS 1, 2; I, 132; II, 11; VII, 22. Khandoviciti X, 191. *khandasa SS 1, 2; 4, 3; II, 4; 1, 51, 137, 191; II, 11, 22, 40; III, 8; IV, 28; V, 87; VI, 74; VII, 104 (twice); VIII, 35, 47. 96 (twice); X, 10, 21, 22, 57 (p. 153, line 12), 93, 103, 126; A. vers. 5 and 29. *ksharaviddha(var.lect.)SSa, *gobhih' SS 2, 17. Goshuktin VIII, 14. * godha VIII, 91, ver. 8. Gautama A. 21. Gaupayanah X, 57. grantha A. 17. gravan X, 76, 94, 175. gravni VII, 104. ghrinabdhi A. I. ghritastuti IV, 58. gamakatva 1, 3gargadi I, 65, 140; III, 5; IV, 42; VIII, 14, 46, 84; X, 54, 71'garta' SS 1, 5garbhakartri X, 184. garbhasamsrava X, 162. garbhasravint I, 101; V, 78. garbhartha X, 184gavya IV, 58; VIII, 101; X, 19, 169. gahadi A. 36. gah X, 108. 168, ver. 16. Gathin SS 2, 3 karkapada A. 46. gayatri SS 3, 2; 4, 1; 11, 6; karkayate A. 18. karkita A. 45. 12, 14. giriragendraputrimahesva- karmaprasamsa I, 28. rapriyasunu A. 1. Kaidya VIII, 5. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * For Private And Personal Use Only kakara II, 1. katuruttaravriddhiSS3,3; V, 1. Gaya X, 180. 'gagatan 2, 17. Gagat 3, 2; 4, 19, 2; 10, I. gagne III, 1; X, 47. gaptva X, 57. Gamadagni A. 10. gagata SS 3, 10; 5, 4. gatavedasya I, 99; X, 188. gayapati I, 179. katuruttarani SS 3. 3. katurgayatryanta III, 59. Aaturgagatyadi I, 92. *katurtharanyaka SS 1, 1; I, galanaddha VIII, 67. 50; X, 191. gigaya X, 102. katushka SS 4, 2; 1, 49, 138; givam X, 60. II, 22, 26. Geta I, 11. katushpada SS3, 12; VIII, 2. gepuh X, 58, 59. * katushpattva SS 8, 8; 10, 1. ginam X, 71. katustrish/ubanta I, 58, 101. gnanamokshaksharaprasam*katvarimsadbrahmana p. 215 sa I, 164. gya VI, 75. gyotih SS 9, 8. gyotishmati SS 9, 7. tattatsthana SS 2, 12. tatsnehat X, 33
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 216 INDEX OF WORDS. tadardham $ 12, 7. traish/ubha $ 3, 10; 5, 4; devapatnistava V, 46. * tadatmaka g 3, 9. 9, 3. Devarata I, 24. * tadgata g 2, 17. traish/ubhapada $ 9, 1. devasuni X, 108. taddatrin X, 107. traish/ubhaushniha I, 79. devi I, 14, 22. tanusira $ 5, 5; I, 120. tryadhika I, 91. daiva $ 2,11; VII, 104. Tanunapat I, 13; A. 13 tryashtasukta A. 29. daivata SS 1, 1, 3; "2, 12; (emend.). tryuna II, 27. 12, 3; I, 94; VI, 45. tapah X, 47. Tvashtri I, 15. Daivodasi IX, 96. * Taranta SS 2, 3 Dauhshanti VI, 52. tarpayet A. 8. dakshina I, 18; X, 107. Dyavaprithiviya I, 158, 185; * tasthushah'$ 2, 17. dattva VIII, 1. IV, 56; VI, 70; VII, 53. Tandaka VII, 32. dadyat' V, 27. dyu SS 2, 8. * tadarthya I, 15, etc. dampati I, 126; VIII, 31; dyusthanadevata SS 2, 12. * tadris' SS 2, 7. X, 85. dyauh g 2, 8. * tanunapata VII, 2. * Dalbha V, 61. Dravinodase 1, 15, 96. * taraka SS 1, 4. dasarka IX, 86; X, 57. drughana X, 102. Tarkshya X, 178. dana VIII, 1, 2. draughana X, 102. tushlava I, 126; II, 43; danatushta I, 126; V, 61. * dvadasakhandi SS 12, 14. IV, 26; VII, 103; VIII, danastuti & 2, 23; 1,125; V, dvadasarka X, 58. 1,2; X, 47, 51, 98, 119, 28; VI, 47; VII, 18; VIII, dvitrish/ubanta 1, 51. 125, 146, 159. 3, 4, 5, 6, 19, 21, 24, 46, dvipada SS 12, 8, 11; VI, 10, tuhihavaitakkhabda $ 12, 3. 55, 68, 74; X, 33, 62. 17, 47; VII, 32, 34, 56; trika $ 11, 6; 1, 2, 3, 23, Dalbhya V, 61. VIII, 19, 46 (katurvimsi24, etc. dasataya A. 37 ka); VIII, 46; IX, 67, 107. trikam (sc. suktam) I, 98, dikshita I, 166. dvirdvipada $ 12, 10. 107, 137, 172, etc. Dirghatamah A. 21. dvivadukta VII, 90. trikah (sc. rishi) IX, 67,101, duhsvapnaghna X, 164. dvishat A. 26. 108. duhsvapnanasini I, 120. dvisaptaka A. 26. trinapani V, 49. Durmitra X, 105. dvrika I, 43, 179; III, 26; trinapanika VI, 48. * dridhabuddhi SS 2, 17. V, 46; VIII, 21, 100; trinamushti IV, 3. * dridhasankalpa SS 2, 7. IX, 108; X, 53. tepe X, 47. drisyate III, 6. dvrika (sc. rishi) IX, 108; tyaktva X, 57. drishtalinga V, 44. X, 142; (sc. varga) A. 40. tripankaka A. 25. drishtva I, 166. dvaipada I, 65; V,24; VII, tripada $ 4,1; 5, 1. deva A. 8. 17 (traishtubha); VIII, **triloki' $ 2, 17. devagandharva X, 139. 29; IX, 109; X, 56, 159 trish/ubanta $ 12, 13. devagamayah X, 153. (traishtubha), 172. trish/ubh 3, 2, 9; 9, 1, 3; devata SS 2, 5; 12, 5; 1, * dvaimatura VI, 52. 12, 6. 13, 165. dvyagnidaivata I, 12. Traivrishnapaurukutsyau * Devatakanda $ 2, 12, 18; dvyadhika I, 30, 162. V, 27. X, 38. dvyuna I, 31, 92. For Private And Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INDEX OF WORDS. 217 dhanannadanaprasamsa X, * Nrimedha SS 2, 3. pada I, 12, 94, 112; II, 41; 117. * Naigama SS 2, 12 V , 29, 31; VI, 28; X, dhanuh VI, 75. * Naighantuka SS 2, 12; V, 20; A. 43 * dhamakkhad I, 79. 18; X, 57 (p. 153, 1. 8). padanikrit SS 4, 4; I, 17, 30; dhishnyah IX, 109. * Naiyyayaka (var. lect.) $ 2, IV, 31; VII, 31, 46. dhriti $ 3, 2; 1, 133. 16. padapurana $ 3, 6. * Nairukta IV, 13. padavibhaga $ 4, 9. * nadadi X, 15, 135, 151, nyankusira $ 5,4; VIII, 46. padavisesha SS 3, 7. 168. nyankusarini SS 7, 3; X, 93, \ * padabhipraya $ 3, 10. nadibhih III, 33. 132. * padyarghya V, 61, ver. 32. nadivakya III, 33. papiyan' $ 1,5 nadistuti VII, 50, 75- pankti $ 3, 2; 8, 1. parana A. 36, 43. namah IV, 1. panktyanta SS 5, 1. Parameshthya SS 2, 11. Narasamisa I, 13. panktyuttara SS 9,11; X, 59. * pariseshya V, 51. nashtarupa $ 6, 6. pankaka $ 4, 2. Parukkhepa I, 127. nashtarupi I, 120. pankapada SS 8, 1. Parukkhepi IX, 1II. nakaprishtha A. 37. * pankavimsa X, 90. Parganya V, 83 namna X, 105. * pankavimsaka X, 90. Partha X, 93. * Naradastotra I, 13. pankadhika I, 116. Parthiva I, 22. Nara samsa I, 14, 18. paskona I, 31, 37, 46, etc. Parsavya VIII, 6. * nasadasiya $ 2, 2. Panibhih X, 108. pavaka VIII, 101. * Nighantu & 2, 12; 1, 4, 191. pathet A. 7. pavamana VIII, 101; IX, 1. nikrit $ 3, 4. pathyante A. 39. pavamanyadhyetristuti IX, nityadvipada IX, 67. patni VIII, 1. - 67. nipata *$ 2, 22; III, 6; Pathyasvastidevatya X, 63. pa savimokani VII, 88. X, 124. pada A. 46. pitri A. 8. * nipatabhaktva I, 94. padakrama A. 39. pitridevarshisraddhebhyah * nipatabhag $ 2, 22. padapankti SS 4, 2. A. 3. *Nirukta SS 2, 12. padapankta IV, 10. pitrya X, 14, 15. * Nirukti SS 1, 2. padaksharasamamnaya A.6. pipilikamadhya & 5, 6; 6, 4; nirulha X, 108. Parameshthi X, 129. 7, 7; VIII, 46 (brihati); nirrityapanodartham X, 59. * paripati $ 3, 8. IX, 110 (anushlubh); X, nirdahet' III, 36. parimana A. 5. 105. Nirmathyahavaniyau I, 12. Parukhepa A. 21. pumstva VIII, 1. * nirvaha SS 3, 5 parokshavat X, 28. putra I, 51; III, 1; X, 32, Nivavari IX, 86. Parganyastuti VII, 103. 47 niskita A. 39. Parganyagnidevata I, 164. putrata VIII, 1. *nisheka $ 1, 2. * paryaya SS 2, 21. putrokta VII, 32. nihava X, 124. pasu A. 14. puman VIII, 1. * nirasatva g 1, 4. pankta I, 29. puraushnih & 5, 2; I, 23; nrinam X, 85. patyate' $1,5. 1 IV, 57; V, 53; VI, 48; [III. 4.) For Private And Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218 INDEX OF WORDS. VII, 66; VIII, 4, 28, 30, pranamya A. 3. 49, 60, 66, 71, 87, 99, 70, 98; IX, 60, 67. * pratigna SS 3, 5. 101; IX, 107. purastadbarhata X, 22. i* pratipadanukara I, 44. Pragapatya X, 18. purastadbrihati SS 7, 2; X, * pratipadita $ 2, 17. * pranabhrit SS 2, 17. 17, 93. * pratipadya $ 2, 5. pranah *$ 2, 17; X, 57. purana A. 37. *pratipadyate' I, 165. prabravit I, 191. purishebhyah (agnibhyah) | * prativyakti $ 3, 5. prayaskitta X, 162, 165. III, 22. pratishtha (gayatri) $ 4, 8; prayena SS 2, 22; I, 164. * Purumilha & 2, 3. I, 23; VIII, 11; X, 9. * prasangika g 2, 11. purodadhe X, 57. * pratishtha (metre) $ 11, 6. prita VIII, 1. purohita X, 57. Pratishthana X, 95. prokta $ 2, 9. purvatmagita III, 26. pratishthita A. 6. prokuh X, 108. purvardha III, 52 ; X, 139. pratika $ 1,1. provaka X, 10. parvoshita X, 95. pratoda VI, 75. Plata X, 63. * prithakstava SS 2, 13. * pratyagatman SS 2, 11. Playogi VIII, 1. prithagabhidhanastuti SS 2, pratyakashte X, 10,95, 108. 13. pratyrikam I, 14. * phalapradana SS 1, 2. * prithagnaman SS 2, 13. * pratyekanvayin SS 4, 3. prithivyantarikshadaivata pradesa $ 3, 10. Bandhvadayah X, 57. VII, 104. pramana A. 9. * Bali & 1, 3. Prisnayah IX, 86. * pramanatva SS 2, 16. bahu III, 8. Prisnisukta VI, 48. pramiyate ' $ 1,5- * bahutva g 1, 1. * prishodaradi I, 51, 116, * pravara IX, 5. * bahurupa SS 2, 13166; V, 1. pravarnyate A. 2. * bahuvaktavyata $ 3, 5. pautra VI, 52. pravisya X, 50. bahuna $ 3, 9. paura V, 73 prasasamsa V, 61. bahvrika A. 2, 14; *$ 2, 15. paurnamasi A. 8. prasna I, 164. barhata (prag.) $11. 2; 12, Paushna I, 23 prasiddhi 1, 3 7; VI, 48. prauga II, 41. * prastara X, 76. barhaspatya I, 139, 190. praugadevata I, 3 prastarapankti 8 8, 8; I, 88, *bahulya $ 1,1; 2, 2, 22. * prakara $ 3, 9, etc. 164; VII, 96; X, 18,132. Bahuvrikta V, 71, 73. * prakriti (metre) $ 11, 6. prastarapankta X, 93. * bahvadi 1, 24; III, 1; VIII, prakshipyamana VII, 32. prasvapinyah VII, 55. 84; IX, 101, 109; X,IT, Pragatha VIII, 1, 10. prahita X, 108. 126, 147, 175, 180, 185. pragatha SS 11, I; 12, 7; * Prahlada g 1, 3. buddhva V, 61. I, 84; VI, 48, 59, 66; prak $ 12, 14; VI, 15; VIII, Bribuh (taksha) VI, 45. VII, 96; VIII, 1, 10, 17, 1; IX, 67. brihati $ 3,2; 7, 1, 9; II, 22, 46, 54, 70, 77; X, Pragatha VIII, 60. 2, 5. 33, 62. pragatha I, 36, 39, 43, 47; brahmakarya III, 1. * pragathyate $ 11, 1. III, 16; VI, 46; VII, 16, brahmakarin I, 179. Pragapati SS 2, 10. 32, 74, 81; VIII, 2, 27, brahmagaya X, 108. For Private And Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INDEX OF WORDS. 219 brahmarshi SS 2, 3. * mahaduktha'2, 15. Mriktavahah V, 18. Brahma SS 2, 11. * mahadyasah' $ 2, 14. mrita X, 33 brahmana, n., SS 1, 3; A. 7;1 * maharshi 1, 5; $ 2, 20. mrityu X, 157. X, 121; m., A. 3. mahatman A. 37. mrityudevata X, 18. Brahmanaspatya I, 18, 40; mahapankti $ 10, 3; I, 191; mrityuvimokani VII, 59. II, 24. VIII, 36; X, 59, 166. Maitravaruna I, 2. * brahmanakkhamsi 2, 22. mahapadapankti SS 6, 2; IV, Maitravaruni VIII, 67. brahmananukarana X, 51. 10. Maitri I, 154 mahapankta VII, 39, 46; Maugavan X, 34. bhagate A. 37. X, 133, 134. . Mausala I, 28. Bhaga I, 24. mahabarhata $ 11,4; VI, 48. Bharmyasva X, 102. mahabrihati 9, 9; 11, 4; yakshmaghna X, 163. bhavavritta X, 129,154,190. I, 105(yavamadhya), 191; yakshmanasana X, 161. * bhavavrittiya X, 129. VI, 48 (yavamadhya); yakshmanasini X, 85. Bhashkalaka A. 21, 36. VIII, 35. yagamanapatnihotrasishah * bhuktokkhishta SS 1, 4. *mahavrata X, 28. X, 183. bhurig $ 3, 4. mahasatobrihati $10,2; 11, yagamanaprasamsa VIII, bhutva II, 1. 4; X, 132. 31. bhur SS 2, 10. mahasukta $ 2, 2. Yaguhsruti A. 13. bhratri VIII, I; X, 50, 57. mahishi V, 61. yatharshi' A. 14. matri X, 60. yatharshipaksha A. 14. mandala SS 2, 2; A. 38. Madhukkhandasah I, 11. * yathadhyayana g 3, 9. mandaladih $ 12, 12. madhyama $ 2, 2. yathanipata X, 124. manduka VII, 103. manyava X, 83 yathabhidhanam SS 2, 21. matva X, 57. mayabheda X, 177. yathasankhyam 12,3; A.II. matsya VIII, 1, 67. mayavin X, 57 yathopadesam $1, 1. Madhukkhandah A. 4; I, 1. Marika VIII, 29. yaddevatya I, 94. * madhyam (metre) $ 11, 6. Maruta I, 6. yavamadhya SS 4, 6; 9, 10; madhyama (agni) I, 79. * marutasha/ka $ 2, 22. I, 105 (mahabrihati) IX, madhyegyotih VIII, 10, 22. Maruti VIII, 96. 108 (gayatri). manaavartana X, 58. Mashah IX, 86. * yagakantaka SS 1, 2. mantra $1, 3. Mitra $ 2, 20. yagana SS 1, 3. * mantrakantaka SS 1, 2. mitriyantah X, 108. * yagyanuvakya I, 79. * mantradris'SS 1, 3. mithunartham X, 10. yatayama 1, 3. * mantralinga $ 2, 22. * mimamsante SS 2, 15. *yadris'$ 2, 7. * mantravigarhaka SS 1, 3. Mukunda p. 168, ver. 15. Yama X, 135. Marutah SS 2, 22. mukhya IV, 10. Yamayana X, 144. marutvatiya *$ 2, 22; I, 23, * mudgara X, 102. Yaska' X, 161. 171; * X, 28. Mudgala X, 102. yugma X, 108. Marutvan (Indra) I, 165. muni A. 44. yug, adj., $ 8,5; VIII, 103; mahat X, 47 mushkavan X, 38. 1X, 10, 28, 51. Ff 2 For Private And Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 220 INDEX OF WORDS. yupa III, 8. Vatsapreh VIII, 1. * Vibhindu SS 2, 23. yupastuti III, 8. vadanti A. 36. vibhuti $ 2, 12, 18. * yoga $ 3, 5, 9; 5, 1. vadhavasahsamsparsamoka- virat $ 3, 5; 6, 7; 8, 3; 12, yaupa I, 36. ni X, 85 8; I, 120, 169 (pankti); Varuna $ 2, 20. VI, 20, 44; VII, 1, 31, ratyartham I, 179. Varunamitraryamnam I, 41. 68; VIII, 9, 46, 96; IX, rathagopah VI, 75. varga A. 38. 110; X, 20. rathadundubhi VI, 47. vargam X, 53. viratpurva & 9,11; V, 86. rathangastuti III, 53. * varna SS 1, 2. viratsthanam II, II. rasmi VI, 75. vardhamana $ 4, 7; VI, 16;! viratsthana $ 9,5; 1, 88. *rasasiddha (var. lect.) $ 2, VIII, II; X, 9. viradrupa $ 3, 9; 9, 5; I, 20. Vasishtha A. 10, 13. 122 ; II, 20; III, 21; V, Rakasinivalyoh II, 32. rakshoghna IV, 4; VII, Vasishthadveshinyah III, 53. 19; VIII, 103; X, 132. Vasishthah III, 53. vivaha X, 85. 104; X, 87, 118. va'$ 1, 5. vivahamantrasihpraya X, 85. ragan $ 2, 23. vaginyau VII, 38. * vivikya $ 3, 12. ragayakshmaghna X, 161. Vatayana X, 168. Visvamitra A. 10. ragarshi SS 2, 3. Vayavya I, 2, etc. vishamapada (brihati) $ 7, raga V, 30; IX, 110; X, Vayu SS 2, 8. 8; VIII, 46. 33, 57, 60, 173. Varuni IX, 65; X, 19, 185. vishasankavan I, 191. ratristava X, I27. vava A. 47. vishtarapankti SS 8, 9; X, ratreh I, 113. vasyamana II, 43. 140, 144. * rudhitva g 5, 1. vasativara I, 166. vishtarabrihati & 7, 5. retah I, 166. Vastoshpatya VII, 54, 55. vrikna X, 50. rogaghna I, 50. * vahah V, 18. vrishlikama VII, 102; X, 98. Raudra I, 43, 114; IV, 3, etc. Rausadasva X, 179. vimsatika $ 12, 8. ** vedapitri' $ 1,3. Vikuntha X, 47. * vedavid SS 1,5; 2, 15. laba X, 119. * vikriti SS 2, 12. * vedantara $ 9, 8. labdhasanga X, 60. * vikriti (metre) $ 11, 6. *Vedarthadipika p. 167, vers. * langalapaddhati IV, 57. vignayate SS 1, 5. 12, 13, 18. linga I, 139. * Vidadasva V, 61. Vaikuntha X, 47. lingoktadevata I, 94, 112;* vidadi VI, 52. Vaikhanasah IX, 66. II, 32; V, 26; VI, 47, viduh A. II. * Vaitasa (rishi) $ 1, 3. 48, 75; VII, 41, 44; X, vidyat $ 2, 3; V, 1. Vaidadasvi V, 61. 17, 59, 132, 167. Vinayaka (1) A. 1. Vainya X, 113. lingoktadevatya I, 136. Vinayaka (2) p. 168, ver. 15. * vaimatya VII, 32 (ver. 9). Vinayaka (2) P. 108, ver lingoktadaivata IV, 13; X, * viniyoga $ 1,2; 2, 22, etc. * vaiyarihya VI, 28. 184. viparsta $ 4, 8. vairaga 3, 10; I, 149; III, lingoktadaivatapada 1, 35. viparila SS 8,5; 11, 5. 25; VII, 22. viparitottara (prag.) $ 11,5; Vairaga X, 166. Vatsaprih IX, 68; X, 45. VIII, 46. Vairupa X, 110. For Private And Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INDEX OF WORDS. 221 Vaivasvata VIII, 27; X, 10. * sivadi X, 47. sharka $ 4, 2; X, 52. * vaisadya V, 6r. Sish/a (1) VIII, 31; X, 28, shalanushtubadi I, 28. vaisvakarmana X, 81. 59, 95, 124. shalushniganta I, 92. vaisvadeva I, 3. sishta (2) A. 36. shalana I, 44, 161. vaisvadevatva I, 139. *sishtagagatitva VIII, 80. Vaisvanariya I, 59,98 ; VI,7. sukaye I, 97. samvatsarasamstha I, 164. Vaisvamitra 1, 1. Sunaka A. 10, 13. * samvanana SS 2, 7. Vaishnava I, 22. Sunaya IV, 57. samvada I, 126, 165, 170, * vyatirikta $ 2, 18. Sunasirabhyam IV, 57. 179; III, 33; IV, 18; * vyavahara $ 3, 5. Sulapani p. 168, ver. 15. VII, 32; X, 10, 28. vyasta $ 2, 9. srinuta A. 9. samsayotthapana I, 164. Vyasa p. 168, ver. 15. srinvanti III, 53 samstava VII, 32. vyahriti SS 2, 9. sesha V, 1; VII, 53; IX, samstarapankti SS 8, 8. * vyuha $ 2, 22. 67, 101; X, 132. Samhita A. 9; * p. 168, ver. * vyuhana $ 4, 5. Sairishi X, 147 17. * vyuhet SS 3, 6. Saildshi X, 126. samhrishla VII, 103; X, 47. vraskini III, 8. Saisiriya A. 9, 36. * sankriti SS 11, 6. Saunaka II, 1; *I, 99; * III, sankhya SS 12, 4; A. 5, 18. sakunta II, 43. 53; *V, 61 (ver. 37); *X, sankhyata A. 38, 39. sakvari & 3, 2. 161; * p.167 (ver. 7). *"sangrama' X, 33. satam IX, 66. * smasana $ 1, 2. sangramangani VI, 75. satarkin SS 2, 2. Syavasvi IX, 101. sangramasishah VI, 75. * sariravartin SS 2, 11. Syena X, 188. sangna SS 3, 10. * salyaka VIII, 91, ver. 8. syenastuti IV, 26. sangnana X, 191. sasvat A. 37. * sraddha & 2, 7. * sangrapradesa $ 3, 2. *sasyate $ 2, 22. sraddha X, 151. sangnavisesha $ 3, 7. "sasyamana' III, 36. sravana A. 8. * sasgnita SS 2, 2. * Sakalayana VIII, 4. sruti A. 18. * sangoin 8 4, 2. Sakala A. 9, 36. * srutidarsana $ 2, 22. satobrihati SS 8, 4; II, 2; Sakalaka g 1, 1. srutisatebhyah SS 2, 7, 13. III, 21, 23; V, 53, 56, Sakalya p. 168, ver. 17. sruteh VIII, 31. 61; VIII, 46, 101, 103; Sakalyadrishta A. 45. 1 * srutyanukarana & 4, 1. X, 140, 144. * Sakalyalopa IV, 33; VI, 15. * srutyantara X, 50. * sadakara g 1, 2. Sakvara X, 166. srutva I, 179. * sadyate I, 50. Salyayanaka VII, 32. sruyate III, 36; * II, 14; san VIII, 1. santi VII, 35. *VI, 45, 75. sapatnaghna X, 166. santyartha X, 20. sreyah g 1, 3. sapatnibadhana X, 145. sapabhisapapraya VII, 104. sreshthatama X, 57. sapada VIII, 101; A. 44. sarnga X, 142. srauta SS 1, 2. saputra VII, 32. * Sipivishta VII, 100. * svapatyadi IV, 57. saptarishayah III, 13; IX, * Sivayogin p. 168, ver. 15. svabhyam X, 14. | 67, 107; X, 137 For Private And Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 INDEX OF WORDS. saptavarga g 3, 7. Sadasaspatya I, 18. Surya (2) p. 168, ver. 15. saptona I, 27, 50, 62, etc. sadhyebhyah I, 164. Suryaprabhastuti VIII, 101. saphala A. I. * sapekshatva $ 1, 3 saika I, 22, 25; II, 11, etc. samavadat X, 50. * Samaga IV, 3. Somapaushna II, 40. samasta $ 2, 10. * Samavedarsheyabrahmana Somaraudra VI, 74. samapayata VII, 32. $ 1,5. Somarkau X, 85. samapya A. 8. * samanyokti $ 3, 5. Saukika X, 50. samamananti SS 12, 10. sarathi VI, 75. Saudasa VII, 32. * samumnaya 2, I2. sarasvata I, 3; II, 30; VII, Saumya I, 43; X, 101. * samasritarakshana $ 2,7. 95. Saurya I, 50. samahita A. 6. * sarvatrika VII, 100. Sauryavaisvanariya X, 88. samiddhasukta A. 13. Savitri I, 22. Saushamna VIII, 24. samirita A. 5. Sikatah IX, 86. skandhogrivi SS 8, 3; 1, 175. samudire X, 86. Sitayai IV, 57. stuta IV, 32; V, 30. * sampadadi I, 50. * su' $11, 6. stuti SS 2, 13; VIII, 72; X, samprakirtita A. 43. * sugandhetaragandhadhya 47, 62, 173. * sammelyate $ 11, 1. 1, 116. stutikarmatva V, 40. * sayovrishiyam I, 95. suta VIII, 101; X, 110. stribhutva VIII, 1. Saranyudevata X, 17. * supratishtha $ 11,6. sthanu SS 1, 5; * III, 8. Sarama X, 108. Sumitra X, 105. sthana SS 2, 8. Sarasvate (suryaya) I, 164; * suvarnata SS 2, 20. snusha X, 28. VII, 95, 96. Suhotradayah VI, 52. * smaryate SS 1, 2; 1, 65. Sarpa X, 76, 94. sukta SS 1, 1; 1, 94 ; V, 1; * smarakata SS 1, 3. sarvadevatya SS 2, II. VIII, 5; X, 28. smarta $ 1, 2. sarvapakshata A. 13. * suktadarsitva SS 2, 2. sva s ro, 2. sarvabhutatma SS 2, 16. suktaprayoga I, 139. * svara SS 1, 2. * Sarvanukramani SS 1, 1; suktabhag $ 12, 3. svarat $ 3, 5. 1,2; 1, 4; 2, 3; p. 167, saktabhedaprayoga I, 139. svasri X, 60. vers. 11, 13, 16, 18. suktasankhya SS 12, 1; A. 6. svastyayana X, 51, 185. Savitaram X, 139. suktasahasram I, 99. Savya I, 51. * suktahavirbhagin $ 2,7. hataputra VII, 32. sasarparyai (vake) III, 53. * sutra g 2, 21; 3,5; 1, 22. Haristuti X, 96. sahasram VIII, 34; A. 39. satratah A. 14. havih I, 170; VIII, 72. Samhitika I, 23, 53; VI, * satrapalhita $ 3, 5. hastaglina VI, 75. 65; VII, 75. * sutravritti 1, 50. havirdhana II, 41; X, 13. Sankhya X, 143 * satrayate (var. lect.) $ 2,20. Hiranyastipiya $ 12, 14. * sati' $ 11, 6. Surya (1) $ 2, 8, 15, 17. hrasiyasi $ 4,9; VIII, 103. For Private And Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir CORRIGENDA. The figures in parentheses refer to the numbers of the satras. Page I, line 6, for deggacchatIti read gacchati , 10, line I, for kakapa read kakupa >> 13, line 10, dele the figure 3 16, third line from the bottom, read 079deg for T o ,, 17, second line from the bottom, read Hai for "ATH 24, line 8 (74), read TAO for HITA 27, line 8 (104), read oth for at 27, third line from the bottom, read it for FRI , 28, third line from the bottom, read kAgavyAyanau for kArAvAyanau 31, line 6, insert gAyatre after cAnuSTubho >> 33, line 9 (1), read AY SIET: for AST: , 36, line 1 (104), read #154 T for gaat , 41, line 1, read Tauratfa for TTATAIFA 45, line 9 (165), dele & after auf ___46, line I, read rozadazvo for rohidazvo 46, line 2 (180), read tfs: for : ,, 19, line 3, read gAyatraM for gAmatraM , 96, line 5, read narAzaMsa for nArAzaMsa ,, 97, line II, read kaizinaM for kezina , 106, line 8, read degvacanIyako for degvacayIyako ,, 111 (46), read ago for it ,, 112 (50), read bRhaspatideg for vRhaspati ,, 155 (86), line 6, read saMhotrama for saMhItrama , 157, verse 8, read tamurvezI for tamUrvazI For Private And Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only