________________
सू० ३४]
स्वोपज्ञभाष्य-सिद्धसेनीयाटीकासहितम्
४२३
ऋजु सममकुटिलं 'ऋजुसूत्रम् । सूत्रयति ऋजु वा श्रुतम् आगमोऽस्येति सूत्रपातनवद् वा ऋजुसूत्रः, यस्मादतीतानागतवक्रपरित्यागेन वर्तमानपदवीमनुधावति, अतः साम्प्रतकालावरुद्धपदार्थत्वात् ऋजुसूत्रः, एष च भावविषयप्रकारातीतानागतविषयवचनविच्छेदे प्रवृत्तः सर्वविकल्पातीताति-स् - सम्प्रमुग्ध-सङ्ग्रहग्रहाविशिष्टत्वाद् व्यवहारस्यायथार्थतां मन्यमानः अचरणपुरुषगरुडवेग-व्यपदेशवद् वर्तमानक्षणसमवस्थितिपरमार्थं वस्तु व्यवस्थापयति, अतीतानागताभ्युपगमस्तु खरविषाणास्तित्वाभ्युपगमान्न भिद्यते, दग्धमृतापध्वस्तविषयश्चानाश्वासो
* જુસૂત્ર-નચની વ્યુત્પત્તિ અને સ્વમતનું સમર્થન
પ્રેમપ્રભા : ઋજુસૂત્ર-નય : ઋજુ એટલે સમ = સરળ-સીધુ, કુટિલતા વિના અકુટિલ રૂપે જે વસ્તુને જાણે, કહે તે ઋજુસૂત્ર નય કહેવાય. નુ - સમં અતિં સૂત્રકૃતિ કૃતિ સૂત્રમ્ । અથવા ઋજુ એટલે સરળ શ્રુત-આગમ જેના પાસે હોય તે ઋજુસૂત્ર આ શબ્દાર્થ થયો. ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે. જે કારણથી અતીત ભૂતકાળ અને અનાગત = ભવિષ્યકાળ રૂપ વક્રતાનો ત્યાગ કરીને જે વર્તમાન-પદવીને (અવસ્થાને) અનુસરે છે, આથી (ઋજુ) વર્તમાનકાળ વડે અવરુદ્ધ = સંબદ્ધ એવા પદાર્થનો બોધ કરનારો હોયને ઋજુસૂત્ર કહેવાય છે.
=
આ નય પોતાનું મુખ્ય વક્તવ્ય એટલે કે પોતાનો અભિપ્રાય આ પ્રમાણે ૨જુ ક૨ે છે. ૫ ૨ ભાવવિષય૰ આ ઋજુસૂત્ર નય ‘ભાવ’ એટલે કે પર્યાયરૂપ વિષયવાળો છે. અર્થાત્ દ્રવ્ય અને પર્યાયરૂપ વિષયવાળા પદાર્થમાંથી ભાવ-વિષયનું ગ્રહણ કરે છે. બીજું કે આ નય પ્રકાર તેમજ અતીત = ભૂતકાળ અને ભવિષ્યકાળના વિષયવાળા વચનનો નિષેધ (વિચ્છેદ) કરવામાં પ્રવૃત્ત થનારો છે. અર્થાત્ વસ્તુના પ્રકાર અને અતીત-અનાગત પર્યાયોનો સ્વીકાર કરતો નથી, તેમજ તેનો બોધ પણ કરતો નથી.
સર્વવિજ્રપાતીત૰ આથી સર્વ અન્ય વિકલ્પોથી/ભેદોથી રહિત અત્યંત મુગ્ધ/જડ એવા (સત્તામાત્રનું ગ્રહણ કરનારા) સંગ્રહનયના અભિપ્રાયથી (ગ્રાહથી) વિશિષ્ટ ન હોવાથી અર્થાત્ સંગ્રહ-નયની જેમ વિકલ્પ રહિત વસ્તુના ગ્રહણની તરફેણવાળો હોવાથી ભેદને કહેવામાં તત્પર એવા વ્યવહારનયને અયથાર્થ માને છે અર્થાત્ સ્વીકારતો નથી. (વળી કોના જેવો છે ? તે કહે છે) આથી ચરણ (પગ) વિનાના અર્થાત્ લંગડા પુરુષને ગરુડના જેવા વેગવાળો કહેવો એ કથન જેમ પરસ્પર અસંબદ્ધ-વિરોધી જણાય છે તેમ આ નય ફક્ત વર્તમાન ક્ષણમાં રહેવા રૂપ જ પરમાર્થવાળી વસ્તનું વ્યવસ્થાપન કરે છે, જણાવે છે. ૨. સર્વપ્રતિષુ । ના. મુ. | ૨. ૩.પૂ. | છૅિ મુ. । રૂ. સર્વપ્રતિબુ | પ્ર૪૦ મુ. । ૪. પારિપુ, . । માર્થવ૦ મુ. ।
