________________
५००
तत्त्वार्थाधिगमसूत्रम्
[ ૦ ૨ अजीवद्रव्यमेव प्रतीयते पुद्गलादिकम् । नोअजीव इति पुनरभिहिते द्वयोरपि नोकाराकारयोः सर्वप्रतिषेधे यदा वृत्तिः आश्रिता तदा 'द्वौ प्रतिषेधौ प्रकृतिं गमयतः' इति जीव इति प्रतीयते, यदा पुनरकारः सर्वनिषेधको नोशब्दश्च देशनिषेधको नोअजीव इत्यत्रोऽऽश्रीयते तदा नोनोरुभयोरपि कृतार्थतैवं स्याद् यदि तस्याऽजीवस्य देशप्रदेशौ गम्यते इत्यतोऽजीवस्य देशप्रदेशावत्र गम्येते, तदाह-तस्य वा देशप्रदेशाविति । एवं तावन्नैगमादयश्चतुर्यु जीव
પ્રેમપ્રભા તથા ચોથો વિકલ્પ. (૪) રોગનીવ = “નોઅજીવ’ એ પ્રમાણે કહેવાય ત્યારે (અર્થાત્ મૂળમાં “જીવ' શબ્દ છે પછી ન નીવઃ રૂતિ નીવડા એમ પ્રથમ નિષેધ કરાયો. પછી નો મનવા રૂતિ નોમનીવડા એમ બીજો નિષેધ કરાય ત્યારે “નોઅજીવ’ શબ્દ બને. તેનો ઉચ્ચાર થાય ત્યારે) નો અને એ બન્નેય પ્રતિષેધ-વાચક શબ્દો જયારે સર્વના પ્રતિષધ' અર્થમાં વર્તનારા છે એમ મનાય, આશ્રય કરાય ત્યારે શ્રી પ્રતિવેથી प्रकृति गम्यतः ।
અર્થઃ બે વાર પ્રતિષેધ કરાય ત્યારે તે (શબ્દ) મૂળ અર્થને જણાવે છે - આ ન્યાયથી નોઅજીવ’ શબ્દ વડે નીવ: = એટલે કે મૂળભૂત “જીવ’ અર્થ જ જણાય છે. વળી જ્યારે નોઅજીવ” એવા શબ્દમાં મ (નગ) શબ્દ એ સર્વના નિષેધ અર્થમાં છે અને નો શબ્દ એ દેશનો = અંશનો નિષેધ કરનારો છે એમ આશ્રય કરાય, સ્વીકારાય, ત્યારે નો અને નમ્ () એ બેય શબ્દના પ્રયોગની કૃતાર્થતા = સાર્થકતા આ પ્રમાણે થાય કે જો તે શબ્દથી “અજીવના દેશ અને પ્રદેશો જણાય. આથી ઉક્ત બનેય નિષેધવાચક શબ્દની સાર્થકતા છે એમ જણાવવા “નોઅજીવ' શબ્દથી “અજીવના દેશ અને પ્રદેશો જણાય છે, એમ જણાવતાં ભાષ્યકાર કહે છે – અથવા જ્યારે “1' શબ્દ સર્વનો નિષેધ કરનારો અને નો શબ્દ દેશથી નિષેધ કરનારો હોય ત્યારે “નોઅજીવ’ શબ્દથી તેના = અજીવના દેશ અને પ્રદેશો જણાય છે.
ચંદ્રપ્રભા : અહીં ભાષ્યમાં તી વા રેશwલેશ એવા પ્રયોગમાં તી શબ્દથી “અજીવ'ના એમ અર્થ સમજવાનો છે, પણ નવ વ એમ પૂર્વમાં રહેલાં “જીવ’ શબ્દનું ગ્રહણ કરવાનું નથી. કારણ કે નો સનીવઃ તિ “નોનીવ:' એમ વિગ્રહ કરીને “નોઅજીવ' શબ્દ બનેલો છે. આથી તેના વડે “અજીવ'નો દેશથી નિષેધ કરાય છે. આથી “અજીવ'ના મુદ્દગલાદિનો દેશથી નિષેધ કરાય ત્યારે “અજીવ’નો ચતુર્ભાગ આદિ રૂપ “દેશ અને પરમાણુ વગેરે અત્યંત અવિભાજય અંશ રૂપ “પ્રદેશ' એવો અર્થ જણાય છે. આમ તી શબ્દથી “નોઅજીવ' શબ્દના નો મનવા એવા ૨. સર્વપ્રતિપુ વૃતં . ૨. પરિવુ છૂટ્યા મુ. આ રૂ. . પૂ. નગોfપ મુ. | ૪. સર્વપ્રતિપુ ની મુ. I . પતિપુ ! તો ની. મુ.
