________________
ચક્ષની પ્રાપ્ત-અપ્રાપ્યકારિતાની ચર્ચા
૨૬૩
અને સિધુરાદિ (સમુદ્ર વિગેરે) પદાર્થો પ્રત્યક્ષકાલે = ચક્ષુ દ્વારા જોવાતા હોય તે કાલે
યાપિ = અંશથી પણ પશ્ન = નેત્ર, પુર = યુગલની ૩પટ = પાસે આવી સ્પર્શ કરતા હોય તેવું, નો ન = દેખાતું નથી.
જો પ્રથમપક્ષ કહો તો એટલે કે પર્વતાદિ પદાર્થોને ચક્ષુ દ્વારા દેખતી વખતે તે પર્વતાદિપદાર્થો ચક્ષુ પાસે આવીને ખડા થવા જોઈએ પરંતુ તેવું થતું હોય તેમ દેખાતું નથી, માટે આવી કલ્પના કરવામાં પ્રત્યક્ષબાધ છે. Ill
पक्षे परत्राऽपि स एव दोषः, सर्पद् न वस्तु प्रति वीक्ष्यतेऽक्षि । संसर्पणे वाऽस्य सकोटरत्वप्राप्त्या, पुमान् किं न जरद्रुमः स्यात् ॥७॥
પત્રાઈપિ પક્ષે – બીજો પક્ષ કહેશો તો પણ, અર્થાત્ પૂલ એવી આ ચક્ષુ શરીરમાંથી નીકળીને પર્વતાદિ ણેય પાસે જાય છે એમ માનશો તો પણ, વ વાઘ = તે જ દોષ આવશે. કારણ કે મક્ષ વરત પ્રતિ સર્વત્ર વસ્યતે = આંખ પર્વતાદિ વસ્તુ તરફ જતી દેખાતી નથી. વા મી સંસર્વ = અથવા આ ચક્ષુનું શેય પદાર્થ તરફ ગમન જો માનશો તો, વોટર–પ્રજા = (કોટર એટલે) ગુફા-પોલાણ અથવા ખાડાપણાની પ્રાપ્તિ થવાથી આ પુરૂષ શું કરવ૬મ: = જરાથી જીર્ણ થયેલાં વૃક્ષ જેવો નહી દેખાય?
જો મુખના ભાગમાંથી ચક્ષુ નીકળીને પર્વતાદિ ષેય પદાર્થોની સાથે સંબંધ પામતી હોય આ પ્રમાણે બીજો પક્ષ કહેશો તો પણ એ જ પ્રત્યક્ષબાધનો દોષ આવશે. કારણ કે ચક્ષુ નીકળી જવાના કારણે મુખભાગમાં ખાડો-પોલાણ પડી જવાથી પુરૂષ ઘરડા જીર્ણ વૃક્ષ જેવો શું ન દેખાવો જોઈએ ? અને એવો દેખાતો તો નથી. માટે ચહ્યું ત્યાં જાય છે તે વાત વ્યાજબી નથી. તેમાં પણ પ્રત્યક્ષબાધ આવે છે. આથી
चक्षुषः सूक्ष्मतापक्षे, सूक्ष्मता स्यादमूर्तता ।
यद्वाऽल्पपरिमाणत्वमित्येषा कल्पनोभयी ॥८॥ હવે જો ચક્ષુ સૂક્ષ્મ એવો કોઈ અપર પદાર્થ છે, એમ ચક્ષુઃ સંબંધી સૂક્ષ્મતાવાળો બીજો પક્ષ જો કહેવામાં આવે તો તે સૂક્ષમતા શું છે? શું સૂક્ષમતા એટલે અમૂર્તતા છે? કે
દ્ વ = અથવા “અલ્પપરિમાણતા” છે ? એમ ઉભય કલ્પના હોઈ શકે છે. અહીં ૩મયટું શબ્દ ઉપરથી કલ્પનાનું વિશેષણ હોવાથી સ્ત્રીલિંગમાં ૩મથી બન્યું છે. દા.
स्याद् व्योमवद् व्यापकताप्रसक्त्या, सर्वोपलम्भः प्रथमप्रकारे । प्राकारकान्तारविहारहारमुख्योपलम्भो न भवेद् द्वितीये ॥९॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
