________________
શ્રોત્રની પ્રાપ્ય-અપ્રાપ્યકારિતાની ચર્ચા
=
केकाः केकिकुटुम्बकस्य विलसन्त्येताः कलाः कानने । दिग्देशव्यपदेशवानिति न किं शब्देऽस्ति संप्रत्ययः ? ॥ ७८ ॥
ઞત્ર = આ બાજુ, પ્રાધ્યામ્ = પૂર્વ દિશામાં, નનમુન્નામ્ = વાદળાંઓના, સત્યૂનિતં ગર્જારવ, વિષ્ણુમ્મતે સંભળાય છે. તથા, અક્ષામ
=
અતિશય મોટા, નિતં મન્દ, મન્દ, અવ્યક્ત, મધુર, રક્ષિા: = દક્ષિણ દિશા સંબંધી એવો, હષ ચાતરવ: આ ચાતકપક્ષીનો અવાજ, ક્ષળ પ્રોમીતિ = ક્ષણવાર સંભળાય છે. તથા, ાનને આ જંગલમાં, વ્હેદુિન્વય મોરના પરિવારની, તા: તા: કલાપૂર્વકની, જેા: વિજ્ઞપ્તિ = આ કેકાવાણી સંભળાય છે. તેથી, શબ્દે = શબ્દની બાબતમાં, दिग्देशव्यपदेशवान् દૂર દૂર દિશા અને સ્થાનના વ્યવહારવાળો એવો, સંપ્રત્યયઃ બોધ, અસ્તિ = થાય છે. કૃતિ જિ 7 = આ પ્રમાણે કેમ નથી માનતા ?
Jain Education International
=
=
=
=
૩૧૭
=
આ બાજુ પૂર્વદિશામાં વાદળાંઓનો અતિશય મોટો ગર્જારવ સંભળાય છે. આ બાજુ મન્દ મન્દ મધુર અવ્યક્ત દક્ષિણ દિશા તરફ ચાતક પક્ષીનો આ અવાજ ક્ષણભર સંભળાય છે. તથા વળી આ બાજુ જંગલમાં મોરના પરિવારોની કેકા નામની આ વાણી કલા પૂર્વક સંભળાય છે. તેથી હે જૈન ! શબ્દમાં પણ (શ્રોત્ર અને શબ્દનો સંબંધ થયા વિના જ) દૂર દૂરની દિશાના અને ક્ષેત્રના વ્યવહારોનો બોધ શું થતો નથી ? અર્થાત્ થાય જ છે. માટે શ્રોત્ર પણ અપ્રાપ્યકારી જ છે. ૭૮॥
For Private & Personal Use Only
-
प्राप्यकारि यदि तु श्रवणं स्यात्, तर्हि तत्र न कथञ्चन सैषः । प्रस्तुतः समुदियात् व्यपदेशः शर्करास्पृशि यथा रसनायाम् ॥७९॥ યવિ તુ = વળી જો, શ્રવનું પ્રાપ્યાપ્તિ સ્વાત્ = શ્રોત્રેન્દ્રિય પ્રાપ્યકારિ હોત તર્દિ તો, તત્ર તે શ્રોત્રમાં, મૈષ: પ્રસ્તુતઃ વ્યપવેશ: વ્યવહાર, જ્યશ્ચન કોઈપણ રીતે, ન સમુદ્રિયાત્ शर्करास्पृशि સાકરનો સ્પર્શ કરનારી,
=
તે આ પ્રસ્તુત દૂર દૂર દિગ્દશનો ઘટી શકે નહીં, યા = જિહ્વા ઇન્દ્રિયમાં.
જેમ,
रसनायाम् =
બૌધ્ધ જણાવે છે કે હે જૈન ! જો શ્રોત્રેન્દ્રિય પ્રાપ્યકારી હોત તો જેમ સાકરનો સ્પર્શ કરીને જ જાણવા વાળી એવી રસનામાં દૂર દૂર દિગ્દશનો વ્યવહાર થઈ શકતો નથી. તેવી જ રીતે શ્રોત્રેન્દ્રિય દ્વારા પણ દૂર દૂર દેશ અને દિશાના શબ્દોનું શ્રવણ જે થાય છે સાક્ષાત્ અનુભવાય છે. તે કેમે કરી ઘટી શકે નહીં. માટે શ્રોત્ર પણ ચક્ષુની જેમ અપ્રાપ્યકારી જ છે. (બૌધ્ધદર્શનકારો શ્રોત્ર અને ચક્ષુ આ બે ઇન્દ્રિયોને અપ્રાપ્યકારી માને છે. અને શેષ ઇન્દ્રિયોને પ્રાપ્યકારી માને છે.) I૭૯
=
=
www.jainelibrary.org
