________________
દ્વિતીયપરિચ્છેદ-સૂત્ર-પ
રત્નાકરાવતારિકા
કે જ્યારે મંત્રવાદી મંત્રજાપ કરે છે ત્યારે તેના મુખથી નીકળીને તે મંત્રજાપવાળી ઉચ્ચારાયેલી વાણી દૂર દૂર જાય છે. અને તે સ્ત્રી જ્યાં હોય છે ત્યાં સંયોગ પામે છે. ત્યાર બાદ જ એટલે કે સંયુક્ત થયા પછી જ તે વાણી તે સ્ત્રીને વક્તા પાસે ખેંચી લાવે છે માટે હે જૈન ! આ અમારો કારકત્વ હેતુ પ્રાપ્યકારી એવા સાધ્યમાં જ વર્તે છે. પરંતુ સાધ્યાભાવ એવા અપ્રાપ્યકારીમાં વર્તતો જ નથી. તેથી તમારા કહેલા દૂષણનો સંભવ જ ક્યાં છે ? ।।૫૮ાા
૩૦૨
मन्त्रस्य साक्षाद् घटना, प्रियादिना परम्परातो यदि वा निगद्यते ।
સાક્ષાત્
साक्षात् न तावद् यदयं विहायसो ध्वनिस्वरूपस्तव संमतो गुणः ॥ ५९ ॥ प्रियादिना સ્ત્રી આદિની સાથે, મન્ત્રસ્ય પટના = મંત્રનો સંબંધ તમે ઐયાયિકો જે કહો છો તે શું, : 3 परम्परातो સાક્ષાત્ છે ? વ વા = પરંપરાથી છે ? આ બેમાં નિદ્યતે કયો સંબંધ તમારા વડે કહેવાય છે ? તાવદ્ અયં સાક્ષાત્ ન આ સાક્ષાદ્ સંબંધ તો તમે માની શકશો નહીં. ચૈત્ અવાજ છે સ્વરૂપ જેનું એવો મન્ત્રજાપરૂપ શબ્દ, તવ = JUT: ગુણ તરીકે, સંમતો = માન્ય છે.
=
ત્યાં
=
ધ્વનિ
કારણ કે, ધ્વનિસ્વા તમોને, વિહાયસો = આકાશના,
=
=
=
-
Jain Education International
=
અઠ્ઠાવનમા શ્લોકમાં નૈયાયિકે કરેલા બચાવનો ઉત્તર આપતાં જૈનાચાર્યશ્રી આ ઓગણસાઈઠમા શ્લોકમાં જણાવે છે કે
=
હે નૈયાયિક ! મન્ત્રજાપના શબ્દોનો સ્ત્રીઆદિ વસ્તુની સાથે તે જે સંબંધ (સજ્ઞિકર્ષ) કહ્યો. તે સંબંધ કેવો તું માને છે ? (૧) શું સાક્ષાત્સંબંધ માને છે ? કે (૨) પરંપરા સંબંધ માને છે ? એટલે કે મન્ત્રવાદી વડે બોલાયેલા મન્ત્રમય અક્ષરો જ ત્યાં જઈને પ્રિયાદિની સાથે સંબંધ પામે છે કે તે શબ્દો તેના અધિષ્ઠાયક દેવ સાથે સંબંધ પામે છે અને પછી જાગૃત થયેલો તે દેવ સ્ત્રી પાસે જઈને સંબંધ પામે છે ? આ સાક્ષાત્ અને પરંપરા એમ બે પ્રકારના સંબંધમાંથી કહો તમે કયો સંબંધ માનો છો ?
હવે જો પહેલો પક્ષ કહેશો તો, એટલે કે સાક્ષાત્ સંબંધ કહેશો તો, મન્ત્રવાદીવડે બોલાયેલા મંત્રના શબ્દો એ તમારા મતે પુદ્ગલ નથી કે ઉડીને ત્યાં જઈને પ્રિયા સાથે જોડાય. તમારા મતે તો આ શબ્દ એ આકાશનો ગુણ છે. આકાશ અમૂર્ત હોવાથી તેનો ગુણ પણ અમૂર્ત જ છે. વળી સંબંધ કે સશિકર્ષ બે દ્રવ્યોનો થાય, અહીં પ્રિયા એ દ્રવ્ય છે પરંતુ શબ્દ એ તમારા મતે દ્રવ્ય નથી. વળી શબ્દ આકાશનો ગુણ હોવાથી અને ગુણગુણી વચ્ચે સમવાયસંબંધ હોવાથી આ શબ્દ સદા આકાશ દ્રવ્યની સાથે જ
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
