________________
૨૯ ૨
દ્વિતીયપરિચ્છેદ-સૂત્ર-૫
રત્નાકરાવતારિકા
द्वितीयविकल्पे किमसौ प्रवृत्तिराभिमुख्येन विसर्पणं स्यात् ।
आश्रित्य किं वा विषयप्रपञ्चं, प्रतीतिसम्पत्प्रतिबोधकत्वम् ॥४५॥
દ્વિતીયવિજે = બીજો પક્ષ “વિષયોન્મુખપ્રવૃત્તિ” એ જો કહો તો, ૩ પ્રવૃત્તિઃ વિમ્ = આ પ્રવૃત્તિ એટલે શું ? મfમમુળે વિસર્ષvi = વિષયની સામે ઇન્દ્રિયનું ગમન થવું તે છે કે હિંદ વ = અથવા શું, વિષપ્રપરું = વિષયના પ્રપંચને, મશ્રિત્ય આશ્રયીને માત્ર, પ્રતીતિક્ષપભ્રતિઘોધત્વમ્ = પ્રતીતિની સંપત્તિનો પ્રતિબોધ કરાવવો એ છે ?
જૈનાચાર્યશ્રી નૈયાયિકને હજુ સમજાવે છે કે હે નૈયાયિક ! વિષયપ્રદેશના પાડેલા બે પક્ષોમાંથી “વિષયાશ્રિત” નામના પ્રથમપક્ષમાં અમે ઉપર જણાવેલા હેત્વાભાસ અને દષ્ટાત્તદોષ એમ બે દોષો જોઈને હવે તમે જો વિષયપ્રદેશના પાડેલા બે પક્ષોમાંથી બીજો પક્ષ “વિષયોમુખી પ્રવૃત્તિ” એ જ કહેશો તો વિષયોનુખી પ્રવૃત્તિમાં આ પ્રવૃત્તિ શબ્દનો અર્થ તમે શું કરો છો? પ્રવૃત્તિ એટલે શું?
(૧) શું પદાર્થ તરફ ઇન્દ્રિયનું ગમન, કે
(૨) ઇન્દ્રિય શરીરમાં જ રહી છતી દૂરથી જ વિષયને જોઈને આત્માને જ્ઞાનની સંપત્તિ જગાડે છે. તેનો અર્થ પ્રવૃત્તિનો કરો છો? I૪૬ll
આ બે પક્ષોમાંથી કહો, તમને કયો પક્ષ માન્ય છે? જે પક્ષ માનશો તે પક્ષમાં તમને દોષો જ આવશે. તે આ પ્રમાણે -
पक्षे पुरश्चारिणि सिद्धिवन्ध्यं, स्यात्साधनं जैनमतानुगानाम् । यस्माद् न तैर्लोचनरश्मिचक्रमङ्गीकृतं वस्तुमुखं प्रसर्पत् ॥४६॥
પુરશારિધિ = પહેલો, પક્ષે = પણ જો કહેશો તો, સાથ = હેતુ, તમારો આ હેતુ, જૈનમતાનુIનામ્ = જૈનમતને અનુસરનારા એવા પ્રતિવાદીઓને, સિદ્ધિવä ચીન્ત = સિધ્ધિવિનાનો, અર્થાતુ અસિધ્ધિ દોષવાળો થશે. યાત્ = કારણ કે, તૈઃ = તે જૈનો વડે, વસ્તુમુવું = જોય પદાર્થ તરફ, ક્ષત્િ = જતું એવું, નોનમિÉ = નેત્રના કિરણોનું ચક્ર, ન ગતિમ્ = મનાયું નથી.
વિષયોમુખપ્રવૃત્તિ પદાથભિમુખ
વિષયપ્રપંચાશ્રિત પ્રસર્પણ
જ્ઞાનસંપભ્રતિબોધકત્વ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
