________________ કર પૂરેપીય પ્રજાના આચરણને ઈતિહાસ. પણ ગરીબાઈના સિદ્ધાંત ઉપર જ તે અનાજ અપાતું હોવાથી લેકે આ -ળસુ થઈ ગયા. લેકીને ખાવાનું મફત મળતું અને રમત ગમત પુષ્કળ મળતી; તેથી મફતનું ખાવું અને મસીદે સૂવું એ પ્રકાર થતાં ધંધા હુન્નર નાશ પામ્યાં; અનાજ ન મળતું ત્યારે લેકે બહુ દુઃખી થતા; જમીન મફત આપવા છતાં પણ પ્રમાણિક મહેનત કઈ કરતું નહિ અને કરવા આવતું નહિ; છોકરાઓ વધી પડતાં રાજ્યની આ મદદ અપૂર્ણ લાગવા માંડી; તેથી ગર્ભપાત અને બાળહત્યા થવા લાગ્યાં અને છોકરાં રખડતાં મૂકાવા લાગ્યાં. રેમની વસ્તી ઘણું કરીને પંદર લાખથી વધુ કદિ થઈ નહોતી. તેમાંથી ગરીબને મોટે ભાગ ગુલામ હતું, તેથી તેમને ગુજરાનનાં સાંમાં નહેતાં; અને બે લાખથી વધારે માણસોને મફત અનાજ આપવાનો રિવાજ હતે આ બધું જોતાં ગરીબને મદદ કરવામાં રોમ કંજુસ હતું એમ આપણાથી કહી શકાય નહિ. છતાં બીજા ઉપાયો પણ તેમણે જ્યા હતા. મી વેચવાને રાજ્યને હક હતો; પણ તે માત્ર નામની કિંમતે વેચાતું જુલિયસ સીઝર, ઓગસ્ટસ ઈત્યાદિ મોટા મોટા પુરૂષો લેકોને વારસામાં મેટી મોટી મિલકત મૂકી જતા, અને આનંદના મેટા મેટા પ્રસંગે ઘણું સખાવત થતી. જાહેર મામખાનાં પણ ઘણાં હતાં, અને ગરીબો તેને ઉપયોગ નિર્જીવ લવાજમે કરી શકતા. વેસપેસિયને લેકેને કેળવણી આપવાની સંસ્થા સ્થાપી હતી; અને ગરીબ માબાપનાં છોકરાઓને ભણાવવાના ઉપાય પણ જાયા હતા. એવાં છોકરાંના નિભાવ માટે ઓગસ્ટસ પૈસા અને અનાજ આપતો હતો. પરંતુ નરવાએ આખા ઈટલીનાં છોકરાને એ પ્રમાણે નીભાવવાની ચેજના કરી હતી. ટ્રાજનના સમયમાં ફક્ત રેમમાં જ એ પ્રમાણે પાંચ હજાર છોકરાં નભતાં હતાં. આ ઉદેશે ખાનગી સખાવતે પણ થતી હતી. પિતાનાં ગામનાં છોકરાંને એવી રીતે નીભાવવા નાના પ્લિનિએ પિતાની મિલ્કતને એક ભાગ જુદો કાઢયો હતો. સિલિયા મેકીના નામની સ્ત્રીએ 100 છોકરાની એવી ધમદા શાળા કાઢી હતી. આવી
