________________ 386 યૂરોપીય પ્રજાના આચરણને ઈતિહાસ. બને એ પ્રેમ–દેવને બલિદાન આપી એક બીજાને પ્રેમ કદિ પણ ઘટે નહિ એવી પ્રાર્થના કરી હતી. પરંતુ એકંદરે ગ્રીક લોકમાં સદાચારી સ્ત્રીનું સ્થાન ઘણું નીચું હતું. તેની પદવી હમેશાં પરતંત્ર જ રહેતી; બાલ્યાવસ્થામાં માબાપની, ગૃહસ્થાશ્રમમાં પતિની, અને વિધવાવસ્થામાં પુત્રની, દેખરેખ અને સંભાળ મળે તે રહેતી હતી. તેને હમણું બાળક જ ગણવામાં આવતી હતી. અને પુરૂષ સગાં મળી આવતાં હોય તે તેને તે વારસે પણ મળતું નહિ. છૂટાછેડાને હક, બીજે નહિ તે એથેન્સમાં તે, સ્ત્રી પુરૂષ બન્નેને હતું, પરંતુ તે હક વાસ્તવિક રીતે, કેળવણી અને લેક મતથી ટેવાઈ ગએલા લેકમાં, કાયદાની કચેરીમાં જઈ જાહેર પ્રકટીકરણ કરવાથી ઉપજતી અરેરાટીને લીધે, લગભગ નિરર્થક થતો હોય એમ જણાય છે. અર્થાત લેક-લાજને ઉલંઘી સ્ત્રી દરબાર ચડતી નહિ. તથાપિ સ્ત્રીઓ પોતાની સાથે દાયજો લાવતી, અને દીકરીઓને પલ્લું આપવાને રિવાજ-એ એક કારણ એવું મળતું હતું કે જેને લીધે ગેરવર્તણુંક વારંવાર બહાર આવતી; અને આમ બહાર આવનારને નિંદાપાત્ર કઈ ગણતું નહિ. વળી નિરાધાર સ્ત્રી–બાળકના લાભમાં એથેન્સને કાયદો ખાસ કરીને કાળજીવાળા અને કોમળ હતા. પ્લેટોના મત પ્રમાણે સ્ત્રી અને પુરૂષ સરખા હતા; પણ લેક-ટીઓ તેથી કેવળ ઉલટી જ હતી. રાજ્યને અર્થે લગ્ન છે; શેહેરીઓ ઉપજાવવાનું માત્ર સાધન એ છે એવો વિચાર મુખ્યત્વે કરીને તે સમયે પ્રચલિત હત; અને સ્પાટોમાં તે એવો હુકમ હતા કે વૃદ્ધ અને નિર્મળ પુરૂષોએ પિતાની યુવાન સ્ત્રીઓ વધારે જોરાવર પુરૂષોને સેંપી દેવી કે જેથી કરીને રાજ્યને મજબુત બાંધાના લડવૈયા મળે. સ્પાર્ટીમાં સ્ત્રીઓની સાથે જે રીતનું વર્તન રાખવામાં આવતું હતું તે વર્તન ગ્રીસના અન્ય સંસ્થાનમાં ચાલતા વર્તનથી ઘણી બાબતમાં જૂદું હતું, અને તેથી લાગણી કે કાર્યમાં શરમને છાંટો. સરખો પણ દેખાતે નહિ, પરંતુ તેથી પ્રબળ અને વીર્યવાન સ્વદેશાભિમાન લેકેમાં ઉપજતું; અને માતાએ દેશના ખાતર પિતાના પુત્રને ભોગ આપ્યાના અને તેમના કીર્તિવંત મૃત્યુથી ખુશી થયાના અને પિતાના શૌર્યમય જુસ્સો
