Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-zAsana-jainAgama-graMthamAlA gaNadhara-sudharmA-praNIta-paMcama-aMga-Agama bhagavatI sUtra (vyAkhyAprajJapti) (hindI anuvAda) (bhAga-2 : zataka 12 se 41) bhagavAna mahAvIra (I.pU. 599-I.pU. 527) vAcanA-pramukha prAcIna - devarddhigaNI kSamAzramaNa arvAcIna - AcArya talasI * pradhAna sampAdaka AcArya mahAprajJa AcArya mahAzramaNa
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcanA-pramukha : AcArya tulasI saMpAdaka-bhASyakAra : AcArya mahAprajJa yugapradhAna AcAryazrI tulasI (19141997) ke vAcanA-pramukhatva meM san 1955 meM Agama-vAcanA kA kArya prAraMbha huA, jo san 453 meM devardhigaNI kSamAzramaNa ke sAnnidhya meM huI saMgati ke pazcAt honevAlI prathama vAcanA thii| san 2007 taka 32 AgamoM ke anusaMdhAnapUrNa mUlapATha saMskaraNa aura 11 Agama saMskRta chAyA, hindI anuvAda evaM TippaNa sahita prakAzita ho cuke haiN| AyAro (AcArAMga kA prathama zrutaskaMdha) mUla pATha, saMskRta chAyA, hindI-saMskRta bhASya evaM bhASya ke hindI anuvAda se yukta prakAzita ho cukA hai| AcArAMga-bhASya tathA bhagavaI khaMDa-1,2 ke agrejI saMskaraNa bhI prakAzita ho gaye haiN| isa isa vAcanA ke mukhya saMpAdaka evaM vivecaka (bhASyakAra) haiM AcAryazrI mahAprajJa (muni nathamala/yuvAcArya mahAprajJa) (janma 1920) jinhoMne apane sampAdana-kauzala se jaina AgamavAGmaya ko Adhunika bhASA meM samIkSAtmaka bhASya ke sAtha prastuti dene kA gurutara kArya kiyA hai| bhASya meM vaidika, bauddha aura jaina sAhitya, Ayurveda, pAzcAtya darzana evaM Adhunika vijJAna ke tulanAtmaka adhyayana ke AdhAra para samIkSAtmaka TippaNa likhe gae haiN| AdhAra para se AcAryazrI tulasI 11 varSa kI Ayu meM jaina zvetAmbara terApaMtha ke aSTamAcArya zrI kAlUgaNI ke pAsa dIkSita hokara 22 varSa kI Ayu meM navamAcArya bne|
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-zAsana-jainAgama-graMthamAlA vAcanA-pramukha prAcIna - devarddhigaNI kSamAzramaNa arvAcIna - AcArya tulasI pradhAna sampAdaka AcArya mahAprajJa AcArya mahAzramaNa
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaNadhara - sudharmA -praNIta - paMcama - aMga- Agama bhagavatI sUtra (vyAkhyAprajJapti) (hindI anuvAda) bhAga - 2 : zataka 12 se 41 anuvAda-sahabhAgitA saMgha - mahAnidezikA sAdhvIpramukhA kanakaprabhA Agama-manISI pro. muni mahendrakumAra zAsanagaurava muni dhanaJjayakumAra sampAdana : Agama-manISI pro. muni mahendrakumAra bijjA caraNa janavizva jaina vizva bhAratI lADanUM (rAja.)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : jaina vizva bhAratI posTa : lADanUM- 341306 jilA : nAgaura (rAja.) phona naM. : (01581) 226080 / 224671 I-mela : jainvishvabharati@yahoo.com (c) jaina vizva bhAratI, lADanUMM ISBN 81-7195-239-9 prathama saMskaraNa : 2013 pRSTha saMkhyA : 22+512=534 mUlya : Rs500 (pAMca sau pacAsa rupaye mAtra) mudraka : pAyorAITa prinTa mIDiyA prA. li., udayapura phona : 0294-2418482
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavAM zataka (pR. 443-488 ) pahalA uddeza 443 saMgrahaNI gAthA 443 zaMkha- puSkalI-pada 443 dUsarA uddezaka 448 udayana Adi kA dharma-zravaNa-pada 448 jayantI - prazna-pada 450 tIsarA uddezaka 453 453 454 454 462 465 pRthvI-pada cauthA uddezaka paramANu - pudgaloM kA saMghAta - bheda-pada pudgala - parivartta-pada pAMcavAM uddezaka varNAdi aura avarNAdi kI apekSA dravya -vimarza-pada chaThA uddezaka caMdra-sUrya grahaNa- pada zazi-Aditya-pada caMdra-sUrya kA kAma bhoga-pada sAtavAM uddezaka jIvoM kA sarvatra janma-mRtyu-pada aneka athavA anaMta bAra upapAta-pada AThavAM uddeza devoM kA dvizarIra- upapAta-pada paMcendriya tiryakyonika-upapAta-pada nauvAM uddezaka anukrama paMcavidha-deva-pada paMcavidha - devoM kA upapAta-pada 465 468 468 470 470 471 471 472 475 475 475 476 476 477 paMcavidha - devoM kI sthiti pada paMcavidha - devoM kA vikriyA-pada paMcavidha devoM kA udvartana-pada paMcavidha - devoM kA saMsthiti-pada paMcavidha - devoM kA antara pada paMcavidha-devoM kA alpabahutva-pada dasavAM uddezaka aSTavidha-Atma-pada aSTavidha-AtmA kA alpabahutva-pada 482 jJAna-darzana kA AtmA ke sAtha bhedAbheda-pada 482 483 pahalA uddezaka saMgrahaNI gAthA saMkhyeya- vistRta narakoM meM upapAta-pada saMkhyeya - vistRta narakoM meM udvartana - pada saMkhyeya - vistRta narakoM meM sattA - pada syAdvAda-pada terahavAM zataka (pR. 489-520) 478 478 478 479 479 480 dUsarA uddeza tIsarA uddezaka 489 489 489 490 491 494 497 497 497 498 498 498 loka-madhya-pada 498 dharmAstikAya Adi kA paraspara sparza-pada 501 504 cauthA uddezaka naraka aura nairayikoM meM alpa- mahat-pada nairayikoM kA sparzAnubhava - pada narakoM kA bAhalya-kSudratva - pada naraka - parisAmanta-pada 481 481 dharmAstikAya Adi kA avagADha- pada -
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ (VI) 536 pAMcavAM uddezaka 508 deva kA ullaMghana-pralaMghana-pada 530 AhAra-pada 508 chaThA uddezaka 531 chaThA uddezaka 508 nairayika kA AhAra-Adi-pada 531 sAntara-nirantara-upapannAdi-pada 508 devendra kA bhoga-pada 531 camaracaMca-AvAsa-pada 508 sAtavAM uddezaka 532 udrAyaNa-kathA-pada 509 gautama kA AzvAsana-pada 532 sAtavAM uddezaka 514 tulya-pada 533 bhASA-pada 514 bhakta-pratyAkhyAta kA AhAra-pada 534 mana-pada 514 lava-saptama-deva-pada 535 kAya-pada 515 anuttaropapAtika-deva-pada 535 maraNa-pada 516 AThavAM uddezaka AThavAM uddezaka 518 abAdhA-aMtara-pada 536 karma-prakRti-pada 518 vRkSa kA punarbhava-pada 537 nauvAM uddezaka 518 ammaDa-aMtevAsI-pada 537 bhAvitAtma-vikriyA-pada 518 ammaDa-caryA-pada 539 dasavAM uddezaka 520 avyAbAdha-deva-zakti-pada 540 chAdyasthika-samudghAta-pada 520 zakra kA zakti-pada 541 caudahavAM zataka (pR. 521-546) muMbhaka-deva-pada 541 pahalA uddezaka 521 nauvAM uddezaka 542 saMgrahaNI gAthA 521 sarUpa-sakarma-lezyA-pada 542 lezyAnusArI upapAta-pada 521 Apta-anApta-pudgala-pada nairayika-Adi kA gati-viSayaka-pada 521 devoM kA sahastra-bhASA-pada 542 nairayika kA anaMtara-upapannaka-Adi-pada 522 sUrya-pada dUsarA uddezaka 523 zramaNoM kA tejolezyA-pada 543 unmAda-pada 523 dasavAM uddezaka 544 vRSTikAya-karaNa-pada 524 kevali-pada 544 tamaskAya-karaNa-pada 525 pandrahavAM zataka (pR. 547-589) tIsarA uddezaka 525 gozAlaka-pada vinaya-vidhi-pada 525 bhagavAna kA vihAra-pada nairayika-nairayikoM kA pratyanubhava-pada 527 pahalA mAsakhamaNa-pada 550 cauthA uddezaka 527 dUsarA mAsakhamaNa-pada pudgala-jIva-pariNAma-pada 527 tIsarA mAsakhamaNa-pada 552 pAMcavAM uddezaka 528 cauthA mAsakhamaNa-pada 554 agni kA atikramaNa-pada 528 gozAla kA ziSya-rUpa meM aMgIkaraNa-pada 555 pratyanubhava-pada 530 tila-stambha-pada 555 542 543 550 551
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 590 (VII) bAla-tapasvI vaizyAyana-pada 556 bhagavAna kA Arogya-pada 580 tila ke paudhe kI niSpatti : gozAla kA sarvAnubhUti kA upapAta-pada 580 apakramaNa-pada 558 sunakSatra kA upapAta-pada 580 gozAla ke tejolezyA kA utpatti-pada 559 gozAla kA bhavabhramaNa-pada 581 gozAla kI pUrva-kathA kA upasaMhAra-pada 559 solahavAM zataka (pR. 590-612) gozAla kA amarSa-pada 559 pahalA uddezaka 590 gozAla kA sthavira AnaMda ke samakSa saMgrahaNI gAthA Akroza kA pradarzana-pada 560 vAyukAya-pada 590 AnaMda sthavira kA bhagavAn se nivedana-pada 563 agnikAya-pada 590 Ananda sthavira dvArA gautama-Adi ko kriyA-pada 590 anujJApana-pada 564 adhikaraNI-adhikaraNa-pada 591 gozAla kA bhagavAna ke prati Akroza dUsarA uddezaka 593 pUrvaka svasiddhAnta-nirUpaNa-pada 564 jIvoM kA jarA-zoka-pada 593 bhagavAn dvArA gozAlaka ke vacana kA zakra kA avagraha-anujJApana-pada 593 pratikAra-pada 567 zakra-sambandhI vyAkaraNa-pada 594 gozAla kA punaH Akroza-pada 567 caitanya-acaitanya-kRta-karma-pada 595 gozAla dvArA sarvAnubhUti kA bhasma-rAzi- tIsarA uddezaka -karaNa-pada 568 karma-pada 595 gozAla dvArA sunakSatra ko paritApa-pada 568 arza-chedana meM vaidya kA kriyA-pada 595 gozAla kA bhagavAna ke vadha ke lie cauthA uddezaka 596 teja-nisarjana-pada 568 nairayika kA nirjarA-pada 596 zrAvastI meM jana-pravAda-pada 570 pAMcavAM uddezaka 598 gozAla se zramaNoM kA praznavyAkaraNa-pada 570 zakra kA utkSipta praznavyAkaraNa-pada 598 gozAla kA saMghabheda-pada 570 gaMgadatta deva ke saMdarbha meM pariNamamANagozAla kA pratikramaNa-pada -pariNata-pada 599 gozAla ke dvArA nAnAsiddhAnta-prarUpaNa-pada 571 gaMgadatta deva kA Atma-viSayaka prazna-pada 600 ayampula-AjIvikopAsaka-pada 572 gaMgadatta deva dvArA nATya-upadarzana-pada 600 gozAla dvArA apanI maraNottara kriyA kA gaMgadatta deva kA pUrva-bhava-pada 601 nirdeza-pada 574 chaThA uddezaka gozAla kA pariNAma-parivartanapUrvaka svapna-pada 603 kAladharma-pada 575 bhagavAn kA mahAsvapna-darzana-pada 604 gozAla kA nirharaNa-pada 576 svapna-phala-pada 606 bhagavAn ke roga-AtaMka-prAdurbhavana-pada 577 gaMdha-pudgala-pada 608 siMha kA mAnasika-duHkha-pada 577 sAtavAM uddezaka 608 bhagavAn dvArA siMha ko AzvAsana-pada 577 AThavAM uddezaka 608 571 603 m
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ (VIII) 624 624 610 612 627 613 631 loka ke caramAnta ma jIva-ajIva sAtavAM uddezaka 624 -Adi kA mArgaNA-pada 608 AThavAM uddezaka 624 paramANu-pudgala kA gati-pada 609 nauvAM uddezaka kriyA-pada 610 dasavAM uddezaka aloka-gati-niSedha-pada 610 gyArahavAM uddezaka 625 nauvAM uddezaka bArahavAM uddezaka 625 bali kA sabhA-pada 610 ekendriya-pada 625 dasavAM uddezaka 611 terahavAM se satrahavAM uddezaka 625 avadhi-pada 611 nAgakumAra-Adi-pada 625 gyArahavAM uddezaka 611 aThArahavAM zataka (pR. 627-658) dvIpakumAra-Adi-pada pahalA uddezaka bArahavAM se caudahavAM uddezaka 612 saMgrahaNI gAthA 627 satarahavAM zataka (pR. 613-626) prathama-aprathama-pada 627 pahalA uddezaka carama-acarama-pada 629 saMgrahaNI gAthA 613 dUsarA uddezaka 631 zruta-devatA bhagavatI ko namaskAra 613 zakra kA kArtika zreSThI nAmaka pUrvahastirAja-pada 613 -bhava-pada kriyA-pada 613 tIsarA uddezaka 633 bhAva-pada 615 mAkandika-putra-pada 633 dUsarA uddezaka 616 nirjarA-pudgala-jAnanA-Adi-pada 635 dharmAdharma-sthita-pada 616 baMdha-pada 636 bAlapaMDita-pada 616 karma-nAnAtva-pada 637 jIva-jIvAtmA ekatva-pada 617 cauthA uddezaka 638 rUpI-arUpI-pada 618 jIvoM kA paribhoga-aparibhoga-pada 638 tIsarA uddezaka 619 kaSAya-pada 638 ejanA-pada 619 yugma-pada 639 calanA-pada 620 aMdhakavRSNi-jIvoM kA vara-para-pada 639 saMvega-Adi-pada 621 pAMcavAM uddezaka 640 cauthA uddezaka 621 vaikriya-avaikriya-asurakumAra-Adi-pada 640 kriyA-pada 621 nairayika-Adi kA mahAkarma-Adi-pada 640 duHkha-vedanA-pada 622 nairayika-Adi kA Ayu-pada 641 pAMcavAM uddezaka 623 asurakumAra-Adi kA vikriyA-pada 641 IzAna-pada 623 chaThA uddezaka 642 chaThA uddezaka 623 naizcayika-vyavahAra-naya-pada 642 pRthvIkAyika-Adi kA deza-sarva paramANu-skandha ke varNa-Adi kA pada -mAraNAntika-samudghAta-pada 623 sAtavAM uddezaka 643 khy khy khh khy gy khy khy khy 642
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 665 666 (ix) kevali-bhASA-pada 643 sthAvara-jIvoM kA sarva-sUkSma-sarva-bAdara-pada 662 upadhi-pada 643 pRthvI-zarIra kI vizAlatA-pada 663 parigraha-pada 644 pRthvIkAyika kA zarIra-avagAhanA-pada 664 praNidhAna-pada 644 pRthvIkAyika kA vedanA-pada 664 kAlodAyI-prabhRti kA paMcAstikAya apkAyika-Adi kA vedanA-pada 665 -saMdeha-pada 645 cauthA uddezaka zramaNopAsaka madduka kA samAdhAna-pada 646 mahAsava-Adi-pada 665 bhagavAn dvArA maduka kA prazaMsA-pada 647 pAMcavAM uddezaka vikurvaNA meM eka-jIva-saMbaMdha-pada 647 carama-parama-pada 666 deva-asura-saMgrAma-pada 648 vedanA-pada 667 deva kA dvIpa-samudra-anuparivartana-pada 648 chaThA uddezaka 667 devoM kA karma-kSapaNa-kAla-pada 648 sAtavAM uddezaka 667 AThavAM uddezaka 650 asurakumAra-Adi kA bhavana-Adi-pada 667 IryA kI apekSA gautama kA saMvAda-pada 650 AThavAM uddezaka 668 anyayUthika-Aropa-pada 650 jIva-Adi-nivRtti-pada 668 paramANu-pudgala-Adi kA jAnanA nauvAM uddezaka 671 -dekhanA-pada 651 karaNa-pada 671 nauvAM uddezaka 653 dasavAM uddezaka 672 bhavya-dravya-pada 653 __ bosavAM zataka (pR. 673-699) dasavAM uddezaka 654 pahalA uddezaka 673 bhAvitAtmA kA asi-dhArA-Adi kA saMgrahaNI gAthA 673 avagAhana-Adi-pada 654 dvIndriya-Adi-pada 673 paramANu-pudgala-Adi kA vAyukAya dUsarA uddezaka 674 -sparza-pada 654 astikAya-pada 674 dravyoM kA varNa-Adi-pada 655 astikAya kA abhivacana-pada somila brAhmaNa-pada 655 tIsarA uddezaka 676 unnIsavAM zataka (pR. 659-672) prANAtipAta-Adi kA AtmA meM pariNatipahalA uddezaka 659 -pada 676 saMgrahaNI gAthA 659 garbha-avakramamANa ke varNa-Adi-pada lezyA-pada 659 cauthA uddezaka 676 dUsarA uddezaka 659 indriya-upacaya-pada 676 tIsarA uddezaka 659 pAMcavAM uddezaka 677 pRthvIkAyika-pada 659 paramANu-skaMdhoM ke varNa-Adi bhaMga-pada 677 apkAyika-Adi-pada 661 paramANu-pada 686 sthAvara-jIvoM kI avagAhanA-alpabahutva- chaThA uddezaka 687 -pada 661 pRthvI-Adi kA AhAra-pada 687 675 676
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ (X) 691 691 705 705 692 705 695 sAtavAM uddezaka 689 saMgrahaNI gAthA 704 baMdha-pada 689 tAla-Adi jIvoM meM upapAta-Adi-pada 704 AThavAM uddezaka 690 dUsarA varga 704 samaya-kSetra meM avasarpiNI-utsarpiNI-pada 690 nIma-Adi ekAsthika-vRkSoM meM upapAtapAMca-mahAvrata-cAturyAma-dharma-pada 690 -Adi-pada 704 tIrthaMkara-pada 690 tIsarA varga 705 jinAntaroM meM kAlika-zruta-pada haDasaMdhArI-Adi bahubIjaka-vRkSoM meM pUrvagata-pada upapAta-Adi-pada tIrtha-pada cauthA varga 691 ugra-Adi kA nirgaMtha-dharma-anugamana-pada 692 baiMgana-Adi gucchoM meM upapAta-Adi-pada / 705 nauvAM uddezaka pAMcavAM varga 705 692 zvetapuSpa-kaTasaraiyA-Adi gulmoM meM upapAtakaraNa-pada -Adi-pada dasavAM uddezaka 694 chaThA varga 705 AyuSya-pada 694 teIsavAM zataka (pR. 707,708) kati-saMcita-Adi-pada pahalA varga oo SaTka-samarjita-Adi-pada 696 saMgrahaNI gAthA oo dvAdaza-samarjita-Adi-pada 697 Aluka-Adi jIvoM meM upapAta-Adi-pada 707 caturazIti-samarjita-Adi-pada 698 dUsarA varga oo ikkIsavAM zataka (pR. 700-703) tIsarA varga oo pahalA varga 700 cauthA varga 708 pahalA uddezaka pAMcavAM varga 708 saMgrahaNI gAthA 700 caubIsavAM zataka (pR. 709-780) zAli-Adi jIvoM kA upapAta aadi-pd| pahalA uddezaka 709 dUsarA-dasavAM uddezaka 701 saMgrahaNI gAthA 709 dUsarA varga nairayika-Adi meM upapAta-Adi ke gamaka tIsarA varga 702 kA pada 709 cauthA varga 702 naraka-adhikAra 709 pAMcavAM varga 702 prathama AlApaka : nairayika meM asaMjJI-tiryaMcachaThA varga 702 -paMcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi 709 sAtavAM varga 703 prathama naraka meM asaMjJI-tiryaMca-paMcendriya-jIvoM AThavAM varga 703 kA upapAta-Adi 710 bAIsavAM zataka (pR. 704-706) (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 710 pahalA varga 704 1. upapAta-dvAra pahalA uddezaka 704 2. parimANa-dvAra 710 700 701 710
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 711 712 (XI) 3. saMhanana-dvAra 710 (cauthA gamaka : jaghanya aura audhika) 718 4. avagAhanA-dvAra 710 (pAMcavAM gamaka : jaghanya aura jaghanya) 719 5. saMsthAna-dvAra 710 (chaTThA gamaka : jaghanya aura utkRSTa) 719 6. lezyA-dvAra 711 (sAtavAM gamaka : utkRSTa aura audhika) 719 7. dRSTi-dvAra (AThavAM gamaka : utkRSTa aura jaghanya) 720 8. jJAna-ajJAna-dvAra (navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa) 720 9. yoga-dvAra 711 tIsarA AlApaka : dUsarI naraka meM saMkhyAta 10. upayoga-dvAra 711 __ varSa kI Ayu vAle saMjJI-tiryaMca11. saMjJA-dvAra 711 -paMcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi 720 12. kaSAya-dvAra 711 (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 720 13. indriya-dvAra 711 (dUsare se naveM gamaka taka) 721 14. samudghAta-dvAra 711 cauthA AlApaka : tIsarI se chaTThI naraka meM 15. vedaka-dvAra __ saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-tiryaMca16. veda-dvAra 712 -paMcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi 721 17. sthiti-dvAra 712 pAMcavAM AlApaka : sAtavIM naraka meM 18. adhyavasAya-dvAra 712 saMkhyAta varSa kI AyuvAle saMjJI-tiryaMca19. anubandha-dvAra 712 -paMcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi 721 20. kAyasaMvedha-dvAra 712 (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 721 (dUsarA gamaka : aughika aura jaghanya) 713 (dUsarA gamaka : aughika aura jaghanya) 722 (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 713 (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 722 (cauthA gamaka : jaghanya aura audhika) 713 (cauthA gamaka : jaghanya aura audhika) 722 (pAMcavAM gamaka : jaghanya aura jaghanya) 714 (pAMcavAM gamaka : jaghanya aura jaghanya) 722 (chaTThA gamaka : jaghanya aura utkRSTa) 715 (chaTThA gamaka : jaghanya aura utkRSTa) 722 (sAtavAM gamaka : utkRSTa aura audhika) 715 (sAtavAM gamaka : utkRSTa aura audhika) 723 (AThavAM gamaka : utkRSTa aura jaghanya) 715 (AThavAM gamaka : audhika aura jaghanya) 723 (navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa) 716 (navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa) 723 dUsarA AlApaka : nairayika meM saMkhyAta varSa chaTThA AlApaka : naraka meM utpanna hone vAle kI Ayu vAle saMjJI-tiryaMca-paMcendriya- saMjJI-manuSya -jIvoM kA upapAta-Adi 716 prathama naraka meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle prathama naraka meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi 724 saMjJI-tiryaMca-paMcendriya-jIvoM kA upapAta- (pahalA gamaka : aughika aura audhika) 724 Adi 717 (dUsarA gamaka : aughika aura jaghanya) 724 (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 717 (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 724 (dUsarA gamaka : audhika aura jaghanya) 718 (cauthA gamaka : jaghanya aura audhika) 725 (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 718 (pAMcavAM gamaka : jaghanya aura jaghanya) 725 723
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ (XII) 730 TippaNa (chaTThA gamaka : jaghanya aura utkRSTa) 725 dUsarA uddezaka (sAtavAM gamaka : utkRSTa aura audhika) 725 dasavAM AlApaka : asurakumAra-deva ke rUpa meM (AThavAM gamaka : utkRSTa aura jaghanya) 726 utpanna tiryaMca-paMcendriya-jIvoM kA upapAta(navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa) 726 -Adi 730 sAtavAM AlApaka : dUsarI naraka meM saMkhyAta asurakumAra-deva ke rUpa meM paryApta-asaMjJIvarSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI -tiryaMca-paMcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi 730 -manuSyoM kA upapAta-Adi 726 / (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 730 (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 726 gyArahavAM AlApaka : asurakumAra-deva ke rUpa meM (dUsarA aura tIsarA gamaka : audhika aura asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle (paryApta)jaghanya, audhika aura utkRSTa) 726 -saMjJI-tiryaMca-paMcendriya (yaugalikoM) kA TippaNa 726 upapAta-Adi ___730 (cauthe se chaTThA gamaka : jaghanya aura (pahalA gamaka : aughika aura audhika) 730 audhika, jaghanya aura jaghanya, jaghanya (dUsarA gamaka : audhika aura jaghanya) 731 aura utkRSTa) 727 731 TippaNa 727 (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 731 (sAtaveM se navAM gamaka : utkRSTa aura / (cauthA gamaka : jaghanya aura audhika) 732 audhika, utkRSTa aura jaghanya, utkRSTa, (pAMcavAM gamaka : jaghanya aura jaghanya) 732 aura utkRSTa) 727 (chaTThA gamaka : jaghanya aura utkRSTa) 732 AThavAM AlApaka : tIsarI se chaTThI naraka meM (sAtavAM gamaka : utkRSTa aura audhika) 732 saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta (AThavAM gamaka : utkRSTa aura jaghanya) 732 -saMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi 728 (navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa) 733 navAM AlApaka : sAtavIM naraka meM saMkhyAta bArahavAM AlApaka : asurakumAra-deva ke rUpa meM varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI-manuSyoM saMkhyAta varSa kI AyuSya vAle saMjJIkA upapAta-Adi -paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM kA upapAta(pahalA gamaka : audhika aura audhika) 728 -Adi (dUsarA gamaka : audhika aura jaghanya) 728 TippaNa terahavAM AlApaka : asurakumAra-deva ke rUpa meM 728 (tIsarA gamaka : aughika aura utkRSTa) 728 saMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi 733 TippaNa 729 asurakumAra-deva ke rUpa meM paryApta-asaMjJI(cauthA, pAMcavAM, chaTThA gamaka : jaghanya -tiryaMca-paMcendriya kA upapAta-Adi 734 aura audhika, jaghanya aura jaghanya, jaghanya (pahalA, dUsarA aura tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 729 aura audhika, audhika aura jaghanya, TippaNa 729 __ audhika aura utkRSTa 734 (sAtavAM, AThavAM, navAM gamaka : utkRSTa (cauthA, pAMcavAM aura chaThA gamaka : jaghanya aura audhika, utkRSTa aura jaghanya, aura audhika, jaghanya aura jaghanya, utkRSTa aura utkRSTa) 729 jaghanya aura utkRSTa) 734 728
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ (XIII) 734 sAtavAM, AThavAM aura navAM gamakaH utkRSTa aura audhika, utkRSTa aura jaghanya, utkRSTa aura utkRSTa) caudahavAM AlApaka : asurakumAra deva ke rUpa meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI- manuSyoM kA upapAta - Adi tIsarA uddezaka 734 735 nAgakumAra adhikAra 735 pandrahavAM AlApaka : nAgakumAra deva ke rUpa meM asaMjJI-tiryaMca-paMcendriya-jIvoM kA upapAta -Adi 735 solahavAM AlApaka : nAgakumAra deva ke rUpa meM asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI- tiryaMca-paMcendriya- (yaugalikoM) kA upapAta-Adi (pahalA gamaka : aughika aura audhika) ( dUsarA gamaka : aughika aura jaghanya ) (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) (cauthA, pAMcavAM aura chaTTA gamaka : jaghanya aura audhika, jaghanya aura jaghanya, jaghanya aura utkRSTa) 736 (sAtavAM, AThavAM aura navAM gamaka : utkRSTa aura audhika, utkRSTa aura jaghanya, utkRSTa aura utkRSTa) satrahavAM AlApaka : nAgakumAra deva ke rUpa meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI- tiryaMca-paMcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi 736 735 735 736 736 737 736 (pahalA gamaka : aughika aura audhika) 737 (dUsare se naveM gamaka taka) aThArahavAM AlApaka : nAgakumAra deva ke rUpa meM asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle ( paryApta - ) -saMjJI- -manuSya- ( yaugalikoM) kA upapAta - -Adi (pahalA, dUsarA aura tIsarA gamaka : audhika aura audhika, aughika aura jaghanya, audhika aura utkRSTa) 737 737 (cauthA, pAMcavAM aura chaTTA gamaka : jaghanya aura audhika, jaghanya aura jaghanya, jaghanya aura utkRSTa) 738 (sAtavAM, AThavAM aura navAM gamaka : utkRSTa aura audhika, utkRSTa aura jaghanya, utkRSTa aura utkRSTa) 738 unnIsavAM AlApaka : nAgakumAra deva ke rUpa meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI- manuSyoM kA upapAta - Adi (pahale se naveM gamaka taka) cauthA - gyArahavAM uddezaka bIsavAM AlApaka : suparNakumAra se stanita - kumAra kA adhikAra bArahavAM uddezaka - pRthvIkAya kA adhikAra ikkIsavAM AlApaka: 738 738 738 738 739 739 739 pRthvIkAyika-jIvoM meM pRthvIkAyika-jIvoM kA upapAta-Adi 739 740 740 740 740 741 741 741 (pahalA gamaka : aughika aura audhika) 739 (dUsarA gamaka : aughika aura jaghanya ) (tIsarA gamaka : audhika auzra utkRSTa) 740 (cauthA gamaka : jaghanya aura audhika) (pAMcavAM gamaka : jaghanya aura jaghanya ) (chaTTA gamaka : jaghanya aura utkRSTa) (sAtavAM gamaka : utkRSTa aura audhika) (AThavAM gamaka : utkRSTa aura jaghanya ) (navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa ) bAIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM apkAyika- jIvoM kA upapAta - Adi 741 (pahalA gamaka : aughika aura audhika) 741 (dUsare se naveM gamaka taka) teIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM tejaskAyika- jIvoM kA upapAta-Adi caubIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM vAyukAyika- jIvoM kA upapAta-Adi paccIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM vanaspatikAyika-jIvoM kA upapAta - Adi 742 741 742 742
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ (XIV) chabbIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM dvIndriya-jIvoM kA upapAta - Adi 743 (pahalA gamaka) 743 (dUsarA gamaka) 743 (tIsarA gamaka) 743 744 744 744 (cauthA, pAMcavAM aura chaTTA gamaka) (sAtavAM, AThavAM aura navAM gamaka) sattAIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM teindriya-jIvoM kA upapAta-Adi aTThAisavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM caturindriya-jIvoM kA upapAta - Adi unatIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM asaMjJI - tiryaMca-paMcendriya-jIvoM kA upapAta- Adi 745 745 745 (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 745 (dUsare se naveM gamaka taka ) tIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-tiryaMcapaMcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi (pahalA gamaka : audhika aura audhika) (pahale se naveM gamaka taka) ikatIsavAM AlApaka: pRthvIkAyika-jIvoM meM asaMjJI - manuSyoM kA upapAta-Adi 746 747 747 (prathama tIna gamaka) battIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - manuSyoM kA upapAta-Adi 747 ( prathama tIna gamaka) 747 (cauthe se chaTThe gamaka taka) 748 748 748 (sAtaveM se naveM gamaka taka) tetIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM bhavanapati - devoM kA upapAta-Adi ( pahalA gamaka : audhika aura audhika) 748 (dUsare se naveM gamaka taka) cautIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika- jIvoM meM vANamantara- devoM kA upapAta - Adi 749 749 746 746 paiMtIsavAM AlApaka: pRthvIkAyika-jIvoM meM jyotiSka - devoM kI utpatti 750 chattIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM vaimAnika - devoM kA upapAta - Adi 750 pRthvIkAyika- jIvoM meM saudharmavAsI devoM kA upapAta-Adi ( audhika aura audhika) pRthvIkAyika- jIvoM meM IzAnavAsI- devoM kA upapAta-Adi ikatAlIsavAM AlApaka: dvIndriya-jIvoM meM jIvoM kA upapAta-Adi aTThArahavAM uddeza bayAlIsavAM AlApaka : trIndriya-jIvoM meM jIvoM kA upapAta - Adi terahavAM uddezaka 751 saiMtIsavAM AlApaka : apkAyika-jIvoM meM pRthvIkAyika- jIvoM kA upapAta - Adi caudahavAM uddezaka ar3atIsavAM AlApaka: tejaskAyika jIvoM meM jIvoM kA upapAta-Adi 751 751 pandrahavAM uddezaka 751 unacAlIsavAM AlApaka : vAyukAyika-jIvoM meM jIvoM kA upapAta - Adi 751 solahavAM uddezaka 752 cAlIsavAM AlApaka : vanaspatikAyika-jIvoM meM jIvoM kA upapAta Adi satrahavAM uddezaka 750 750 751 751 bIsavAM uddezaka tiryaMca-paMcendriya-adhikAra 752 752 752 752 unnIsavAM uddezaka tayAlIsavAM AlApaka : caturindriya-jIvoM meM jIvoM kA upapAta - Adi 752 753 753 753 753 camAlIsavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya- jIvoM meM prathama naraka ke nairayikoM kA upapAta - Adi 753 (pahalA gamaka : aughika aura audhika) 753
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ (XV) 756 (dUsarA gamaka : jaghanya aura aughika) 754 tiryaMca-paMcendriya meM manuSyoM kA upapAta-Adi 760 (tIsare se naveM gamaka taka) 754 ikAvanavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya meM paiMtAlIsavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya-jIvoM asaMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi 760 meM dUsarI se chaTThI naraka ke nairayikoM kA bAvanavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya meM upapAta-Adi 754 saMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi 761 chiyAlIsavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya- pahalA gamaka (audhika aura audhika) 761 -jIvoM meM sAtavIM naraka ke nairayikoM kA (dUsarA gamaka : audhika aura jaghanya) 761 upapAta-Adi 755 (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 761 saiMtAlIsavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya (cauthA, pAMcavAM aura chaTThA gamaka : jaghanya -jIvoM meM pRthvIkAyika-jIvoM kA upapAta aura audhika, jaghanya aura jaghanya, -Adi 756 jaghanya aura utkRSTa) 762 ar3atAlIsavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya (sAtavAM gamaka : utkRSTa aura audhika) 762 -jIvoM meM apkAyika-jIvoM se lekara (AThavAM gamaka : utkRSTa aura jaghanya) 762 caturindriya taka jIvoM kA upapAta-Adi 756 (navAM gamakaH utkRSTa aura utkRSTa) 762 unacAsavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya tirepanavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya-jIvoM meM -jIvoM meM asaMjJI-tiryaMca-paMcendriya-jIvoM kA bhavanapati-devoM kA upapAta-Adi 762 upapAta-Adi cauvanavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya-jIvoM meM (pahalA gamaka) 756 vyantara-devoM kA upapAta-Adi 763 (dUsarA gamaka) 757 pacapanavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya-jIvoM meM (tIsarA gamaka) 757 jyotiSka-devoM kA upapAta-Adi 763 (cauthe se chaTe gamaka taka) 757 chappanavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya-jIvoM meM (sAtavAM gamaka) 758 vaimAnika-devoM kA upapAta Adi 763 (AThavAM gamaka) 758 sattAvanavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya-jIvoM meM (navAM gamaka) pacAsavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya-jIvoM meM saudharma-Adi-devoM kA upapAta-Adi 764 saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paMcendriya- ikkIsavAM uddezaka -tiryaMca-jIvoM kA upapAta-Adi 758 manuSya-adhikAra 764 (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 759 aTThAvanavAM AlApaka : manuSyoM meM prathama (dUsarA gamaka : audhika aura jaghanya) 759 naraka ke nairayikoM kA upapAta-Adi 764 (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 759 unasaThavAM AlApaka : manuSyoM meM dUsarI naraka (cauthA, pAMcavAM aura chaTThA gamaka : jaghanya se chaTThI naraka ke naiyikoM kA aura audhika, jaghanya aura jaghanya, upapAta-Adi 765 jaghanya aura utkRSTa) 759 sAThavAM AlApaka : manuSyoM meM tiryaMca-jIvoM kA (sAtavAM gamaka : utkRSTa aura audhika) 760 upapAta-Adi 765 (AThavAM gamaka : utkRSTa aura jaghanya) 760 / ikasaThavAM AlApaka : manuSyoM meM pRthvI(navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa) 760 kAyika-jIvoM kA upapAta-Adi 765 758 764
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ (XVI) 772 bAsaThavAM AlApaka : manuSyoM meM apkAyika bahattaravAM AlApaka : vANamantara-devoM meM Adi nau sthAnoM ke jIvoM kA manuSya-yaugalikoM kA upapAta-Adi 772 upapAta-Adi 765 tahattaravAM AlApaka : vANamantara-devoM meM tiresaThavAM AlApaka : manuSyoM meM asurakumAra- saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM -devoM kA upapAta-Adi 766 kA upapAta-Adi 772 causaThavAM AlApaka : manuSyoM meM navanikAya- teIsavAM uddezaka -devoM se lekara dUsare devaloka taka devoM cohattaravAM AlApaka : jyotiSka-devoM meM kA upapAta-Adi 766 / asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJIpaiMsaThavAM AlApaka : manuSyoM meM tIsare devaloka -tiryaMca-paMcendriya-(yaugalikoM) kA upapAta se AThaveM devaloka taka ke devoM kA Adi 772 upapAta-Adi 766 (pahalA gamaka) 772 chAsaThavAM AlApaka : manuSyoM meM nauveM 773 devaloka ke devoM kA upapAta-Adi (dUsarA gamaka) 767 (tIsarA gamaka) 773 manuSyoM meM dasaveM se bArahaveM devaloka ke devoM ___ kA upapAta-Adi 767 (cauthA gamaka) 773 (sAtaveM se navAM gamaka) 773 saDasaThavAM AlApaka : manuSyoM meM graiveyaka-kalpAtIta-devoM kA upapAta-Adi 768 / picahattaravAM AlApaka : jyotiSka-devoM meM aDasaThavAM AlApaka : manuSyoM meM vijaya saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-tiryaMca Adi cAra anuttaravimAna ke devoM kA -paMcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi 774 upapAta-Adi 769 chihattaravAM AlApaka : jyotiSka-devoM meM unahattaravAM AlApaka : manuSyoM meM sarvArthasiddha- asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-anuttaravimAna ke devoM kA upapAta -manuSya-(yaugalikoM) kA upapAta-Adi 774 -Adi sitaMtaravAM AlApaka : jyotiSka-devoM meM (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 770 saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM (chaTThA gamaka : jaghanya aura utkRSTa) 770 kA upapAta-Adi 774 (navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa) 770 caubIsavAM uddezaka 774 bAIsavAM uddezaka aThahattaravAM AlApaka : saudharma-devoM (prathama sattaravAM AlApaka : vANamaMtara-devoM meM devaloka) meM asaMkhyAta varSa kI Ayu asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle asaMjJI vAle saMjJI-tiryaMca-paMcendriya-(yaugalikoM) -tiryaMca-paMcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi 770 kA upapAta-Adi (pahalA gamaka) 771 (pahalA gamaka) (dUsarA gamaka) 771 (tIsare se naveM gamaka taka) 771 (dUsarA gamaka) (tIsarA gamaka) ikahattaravAM AlApaka : vANamantara-devoM meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-tiryaMca- (chaTThA gamaka) 775 -jIvoM kA upapAta-Adi kara (sAtaveM se naveM gamaka taka) 776 770 770 775 775 775 775
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ unyAsIvAM AlApaka : saudharma-devoM (prathama devaloka ) meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-tiryaMca-paMcendriya-jIvoM kA upapAta (XVII) -Adi assIvAM AlApaka : saudharma-devoM (prathama devaloka ) meM asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - manuSya- (yaugalikoM) kA upapAta-Adi ikkAsIvAM AlApaka : saudharma-devoM (prathama devaloka ) meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - manuSyoM kA upapAta - Adi bayAsIvAM AlApaka : IzAna - devoM (dUsare devaloka ) meM tiryaMca - yaugalikoM kA upapAta-Adi 776 tarAsIvAM AlApaka: IzAna - devoM (dUsare devaloka ) meM manuSya - yaugalikoM kA upapAta-Adi 776 776 777 777 caurAsIvAM AlApaka: IzAna devoM (dUsare devaloka ) meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - tiryaMca-paMcendriya-jIvoM evaM saMjJI manuSyoM kA upapAta-Adi pacAsIvAM AlApaka : sanatkumAra- devoM (tIsare devaloka ) meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-tiryaMca-pacendriya-jIvoM kA upapAta 777 777 -Adi chayAsIvAM AlApaka : sanatkumAra- devoM (tIsare devaloka ) meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - manuSyoM kA upapAta-Adi sattAsIvAM AlApaka: cauthe devaloka se AThaveM devaloka taka saMjJI-tiryaMca-paMcendriya- jIvoM aura saMjJI - manuSyoM kA upapAta-Adi aTThAsIvAM AlApaka : Anata-devoM (nauveM devaloka ) meM saMjJI - manuSyoM kA upapAta-Adi 777 778 778 nayAsIvAM AlApaka : nava graiveyaka devoM meM saMjJI - manuSyoM kA upapAta - Adi navvevAM AlApaka : prathama cAra anuttaravimAna ke devoM meM saMjJI - manuSyoM kA upapAta Adi 779 ikyAnavevAM AlApaka : sarvArthasiddha-devoM meM saMjJI - manuSyoM kA upapAta - Adi dUsarA uddezaka dravya-pada jIvoM kA ajIva - paribhoga- pada (pahalA gamaka) (cauthA gamaka) (sAtavAM gamaka) paccIsavAM zataka (pR. 781-865) pahalA uddezaka saMgrahaNI gAthA lezyA - pada yoga kA alpabahutva - pada samayogI - viSamayogI-pada yoga-pada avagAha pada pudgaloM kA cayAdi-pada pudgala-grahaNa-pada tIsarA uddezaka saMsthAna - pada ratnaprabhAdi ke saMdarbha meM saMsthAna - pada pradezAvagAha kI apekSA saMsthAna - nirUpaNa kA pada saMsthAnoM ke yugma Adi kA pada zreNI - pada anuzreNI-vizreNI-gati kA pada nirayAvAsa - pada gaNipiTaka -pada 778 alpabahutva-pada cauthA uddezaka yugma-pada 779 779 779 779 781 781 781 781 782 782 783 783 784 785 785 785 786 786 787 788 791 793 796 796 796 796 797 797
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ (XVIII) 835 835 835 836 836 837 837 838 838 838 15 838 839 839 839 840 841 841 zarIra-pada saprakampa-aprakampa-pada pudgala-pada madhya-pradeza-pada pAMcavAM uddezaka paryava-pada kAla-pada nigoda-pada nAma-pada chaTThA uddezaka prajJApanA-pada saMgrahaNI gAthA veda-pada rAga-pada kalpa-pada cAritra-pada pratiSevaNA-pada jJAna-pada tIrtha-pada liMga-pada zarIra-pada kSetra-pada kAla-pada gati-pada saMyama-sthAna-pada nikarSa-pada yoga-pada upayoga-pada kaSAya-pada lezyA-pada pariNAma-pada bandha-pada vedana-pada udIraNA-pada upasaMpad-hAna-pada 801 saMjJA-pada 801 AhAra-pada 802 bhava-pada 815 AkarSa-pada 815 kAla-pada antara-pada 816 samudghAta-pada 819 kSetra-pada 819 sparzanA-pada 819 bhAva-pada 819 parimANa-pada 819 alpabahutva-pada 820 sAtavAM uddezaka 821 prajJApanA-pada 821 veda-pada 822 rAga-pada 822 kalpa-pada 823 nirgrantha-pada 823 pratiSevaNA-pada 824 jJAna-pada 824 tIrtha-pada 824 liMga-pada 825 ___ zarIra-pada kSetra-pada 827 kAla-pada 828 gati-pada 830 saMyamasthAna-pada nikarSa-pada 830 yoga-pada 831 upayoga-pada 832 kaSAya-pada 832 lezyA-pada 833 pariNAma-pada 833 bandha-pada 834 vedana-pada 841 841 842 842 842 843 843 826 843 843 844 845 846 846 847 847 847 848 848
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ udIraNA-pada upasaMpad-hAna- pada saMjJA - pada AhAra pada bhava pada AkarSa-pada kAla-pada antara pada samudghAta pada kSetra - pada sparzanA-pada bhAva-pada parimANa-pada alpabahutva-pada saMgrahaNI gAthA pratiSevaNA-pada AlocanA-pada sAmAcArI pada prAyazcitta-pada tapa-pada AThavAM uddezaka nairayika- Adi kA punarbhava- pada (XIX) 848 849 849 850 850 850 851 851 851 852 852 852 852 853 853 853 853 854 854 855 863 863 864 864 864 865 865 navAM-bArahavAM uddezaka ( navAM uddezaka) (dasavAM uddezaka) (gyArahavAM uddezaka) (bArahavAM uddezaka) chabbIsavAM zataka (pR. 866-875) pahalA uddezaka zrutadevatA bhagavatI ko namaskAra saMgrahaNI gAthA jIvoM aura lezyAdi se vizeSita - jIvoM kA bandhAbandha- pada nairayika- Adi aura lezyAdi se vizeSita -nairayika- Adi jIvoM kA baMdhAbaMdha- pada 867 866 866 866 866 jIva-Adi kA jJAnAvaraNIya-Adi-karma kI apekSA baMdha- abaMdha- pada dUsarA uddeza vizeSita - nairayika- Adi jIvoM kA bandhAbandha-pada tIsarA- dasavAM uddezaka tIsarA uddeza cauthA uddezaka (anantarAvagADha kA bandhAbandha) pAMcavAM uddezaka (paramparAvagADha kA bandhAbandha) chaThA uddezaka (anantarAhAraka kA bandhAbandha) sAtavAM uddeza (paramparAhAraka kA bandhAbandha) AThavAM uddezaka (anantara paryAptaka- bandhAbandha) nauvAM uddezaka ( parampara- paryAptaka kA bandhAbandha) dasavAM uddeza (carama kA bandhAbandha) gyArahavAM uddezaka ( acarama kA bandhAbandha) 868 870 870 871 871 872 872 872 872 872 872 872 872 873 873 873 873 873 873 874 874 sattAIsavAM zataka (pR. 876 ) pahalA- gyArahavAM uddezaka 876 876 jIvoM kA pApa-karma-karaNa-akaraNa-pada aTThAIsavAM zataka (pR. 877, 878 ) pahalA uddezaka 877 jIvoM kA pApa-karma-samarjana samAcaraNa-pada 877 878 878 pahalA uddezaka jIvoM ke pApa-karma ke prAraMbha aura anta kA pada dUsarA uddeza tIsarA - gyArahavAM uddezaka unatIsavAM zataka (pR. 879,880) 879 879
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 880 880 dUsarA uddezaka tIsarA - gyArahavAM uddezaka tIsavAM zataka (pR. 881-889 ) (dasavAM uddezaka) (gyArahavAM uddezaka) dUsarA zataka pahalA uddezaka dUsarA uddeza tIsarA - gyArahavAM uddezaka pahalA uddeza samavasaraNa-pada dUsarA uddezaka tIsarA uddezaka cauthA - gyArahavAM uddezaka ikkatIsavAM zataka (pR. 890-894) 881 881 888 889 889 FE tIsarA, cauthA zataka (tIsarA zataka ) (cauthA zataka) pAMcavAM zataka bhavasiddhika-ekendriya-jIvoM ke karma-prakRti-pada chaTThA zataka sAtavAM, AThavAM zataka 890 891 892 pahalA uddezaka dUsarA uddeza tIsarA uddezaka cauthA uddeza pAMcavAM uddezaka chaTThA uddeza sAtavAM se aTThAisavAM uddezaka 892 893 893 893 (sAtavAM zataka) (AThavAM zataka) navAM-bArahavAM zataka ( navAM zataka) abhavasiddhika-ekendriya-jIvoM ke karma 893 (sAtavAM uddezaka) (AThavAM uddezaka) (navAM-bArahavAM uddezaka ) 894 894 894 394 -prakRti-pada (dasavAM zataka) (gyArahavAM zataka) 894 (bArahavAM zataka) (terahavAM-solahavAM) (satarahavAM se bIsavAM uddezaka) (ikkIsavAM aTThAIsavAM uddezaka) battIsavAM zataka (pR. 895) pahalA uddezaka kSullaka-yugma - nairayika- Adi kA udvarttana-pada prathama ekendriya zataka pahalA uddezaka dUsarA uddezaka tIsarA uddezaka cauthA - gyArahavAM uddezaka ( XX ) dUsarA- aTThAIsavAM uddezaka tIsavAM zataka (pR. 896-903) (cauthA uddezaka ) (pAMcavAM uddezaka) (chaTThA uddezaka) (sAtavAM uddezaka) (AThavAM uddezaka) ( navAM uddezaka) 895 895 895 896 896 897 898 898 898 898 dUsarA zataka pahalA- gyArahavAM uddezaka tIsarA- pAMcavAM zataka 899 899 899 899 900 900 901 901 901 901 chaTThA zataka sAtavAM-bArahavAM zataka 901 901 902 902 902 902 902 cautIsavAM zataka (pR. 904 - 920) pahalA ekendriya- zataka pahalA uddeza ekendriya-jIvoM ke vigraha - gati kA pada dUsarA uddeza tIsarA uddezaka cauthA - gyArahavAM uddezaka 902 903 903 903 904 904 904 916 918 918 918 918 919 919 920 paiMtIsavAM zataka (pR. 921-931) pahalA ekendriya mahAyugma - zataka pahalA uddezaka 899 921 899 921 899 mahAyugma- ekendriyoM kA upapAta Adi pada 921 * 899 926 dUsarA uddezaka
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 928 937 (XXI) tIsarA-gyArahavAM uddezaka 927 (navAM-bArahavAM zataka) 934 (tIsarA uddezaka) 927 saiMtIsavAM zataka (pR. 935) (cauthA uddezaka) pahalA uddezaka 925 (pAMcavAM uddezaka) 927 mahAyugma-trIndriyoM meM upapAta-Adi-pada 935 (chaTThA uddezaka) 927 (sAtavAM uddezaka) 928 ar3atIsavAM zataka (pR. 936) (AThavAM uddezaka) 928 pahalA uddezaka 936 (navAM uddezaka) 928 mahAyugma-caturindriyoM meM upapAta(dasavAM uddezaka) 928 ___-Adi-pada 936 (gyArahavAM uddezaka) unacAlIsavAM zataka (pR. 937) dUsarA ekendriya mahAyugma zataka 929 pahalA uddezaka pahalA uddezaka 929 mahAyugma-asaMjJI-paMcendriyoM meM upapAtadUsarA uddezaka 929 929 tIsarA se gyArahavAM uddezaka -Adi-pada 937 tIsarA-bArahavAM zataka 930 cAlIsavAM zataka (938-945) pahalA-gyArahavAM uddezaka 930 pahalA saMjJI-paMcendriya-mahAyugma(tIsarA zataka) 930 zataka 938 (cauthA zataka) 930 pahalA uddezaka 938 pahalA-gyArahavAM uddezaka 930 mahAyugma-saMjJI-paMcendriyoM meM upapAta(pAMcavAM zataka) 930 -Adi-pada 938 pahalA-gyArahavAM uddezaka 930 dUsarA-gyArahavAM uddezaka 939 (chaThA zataka) 930 (dUsarA uddezaka) 939 pahalA-gyArahavAM uddezaka 930 (tIsarA-gyArahavAM uddezaka) 940 (sAtavAM zataka) 931 dUsarA saMjJI-paMcendriya-mahAyugma-zataka pahalA-gyArahavAM uddezaka 931 pahalA uddezaka 940 (AThavAM zataka) 931 dUsarA uddezaka 940 pahalA-gyArahavAM uddezaka 931 941 tIsarA-gyArahavAM uddezaka (navAM-bArahavAM zataka) 931 pratyeka ke pahalA-gyArahavAM uddezaka 931 / tIsarA-caudahavAM saMjJI-mahAyugmachattIsavAM zataka (pR. 932-934) zataka 941 pahalA dvIndriya-mahAyugma-zataka 932 (tIsarA zataka) 941 pahalA uddezaka 932 (cauthA zataka) 941 mahAyugma-dvIndriyoM meM upapAta-Adi-pada 932 (pAMcavAM zataka) 941 dUsarA-gyArahavAM uddezaka 932 (chaThA zataka) 942 dUsarA-bArahavAM dvIndriya-mahAyugma (sAtavAM zataka) 942 zataka 933 (AThavAM zataka) 942 (dUsarA zataka) 933 942 (tIsarA zataka) 933 (navAM zataka) (cauthA zataka) 933 (dasavAM zataka) 942 (pAMcavAM-AThavAM zataka) 933 (gyArahavAM-caudahavAM zataka) 943
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ (XXII) 951 951 951 951 952 943 944 pandrahavAM-ikkIsavAM saMjJI mahAyugma zataka pandrahavAM zataka pahalA uddezaka dUsarA uddezaka tIsarA-gyArahavAM uddezaka (solahavAM zataka) (satrahavAM-ikkIsavAM zataka) ikatAlIsavAM zataka (pR. 946-954) pahalA uddezaka rAziyugma-nairayika-Adi meM upapAta -Adi-pada dUsarA uddezaka tIsarA uddezaka cauthA uddezaka pAMcavAM-aTThAIsavAM uddezaka (pAMcavAM uddezaka) (chaThA uddezaka) (sAtavAM uddezaka) (AThavAM uddezaka) (navAM-bArahavAM uddezaka) (terahavAM-solahavAM uddezaka) 943 (satrahavAM-bIsavAM uddezaka) 943 (ikkIsavAM-caubIsavAM uddezaka) 943 (paccIsavAM-aTThAIsavAM uddezaka) 943 unatIsavAM-chappanavAM uddezaka (unatIsavAM-battIsavAM uddezaka) 944 (tetIsavAM-chattIsavAM uddezaka) (saiMtIsavAM-cavAlIsavAM uddezaka) (paiMtAlIsavAM-bAvanavAM uddezaka) (tirepanavAM-chappanavAM uddezaka) 946 sattAvanavAM-caurAsIvAM uddezaka (sattAvanavAM-sAThavAM uddezaka) (ikasaThavAM-causaThavAM uddezaka) (paiMsaThavAM-bahattaravAM uddezaka) 949 (tihattaravAM-assIvAM uddezaka) 949 (ikkAsIvAM-caurAsIvAM uddezaka) 950 paccAsIvAM-ekasau bArahavAM uddezaka 950 ekasau terahavAM-ekasau cAlIsavAM 950 uddezaka 950 ekasau ikatAlIsavAM-ekasau __ ar3asaThavAM uddezaka 950 ekasau unahattaravAM-ekasau chayAnavevAM uddezaka 952 952 952 952 952 952 952 953 953 953 953 948 953 950
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavAM zataka pahalA uddeza saMgrahaNI gAthA bArahaveM zataka ke dasa uddezaka haiM- 1. zaMkha 2. jayaMti 3. pRthvI 4. pudgala 5. atipAta 6. rAhu 7. loka 8. nAga 9. deva 10. AtmA / zaMkha- puSkalI pada 1. usa kAla aura usa samaya meM zrAvastI nAma kI nagarI thI - varNaka / koSThaka caitya-varNaka / usa zrAvastI nagarI meM zaMkha Adi aneka zramaNopAsaka rahate the / ve saMpanna yAvat bahujana ke dvArA aparibhavanIya, jIva- ajIva ko jAnane vAle yAvat yathA - parigrahIta tapaHkarma ke dvArA AtmA ko bhAvita karate hue raha rahe the| usa zramaNopAsaka zaMkha kI utpalA nAma kI bhAryA thI - sakumAla hAtha paira vAlI yAvat surupA / vaha zramaNopAsikA jIva ajIva ko jAnane vAlI yAvat yathA-parigRhIta tapaHkarma ke dvArA AtmA ko bhAvita karatI huI raha rahI thI / zrAvastI nagarI meM puSkalI nAma kA zramaNopAsaka rahatA thA vaha saMpanna, jIva- ajIva ko jAnane vAlA yAvat yathA-parigrahIta tapaHkarma ke dvArA AtmA ko bhAvita karatA huA raha rahA thA / 2. usa kAla aura usa samaya meM bhagavAn mahAvIra Ae, pariSada yAvat paryupAsanA kI / ve zramaNopAsaka isa kathA ko sunakara haSTa-tuSTa citta vAle ho ge| AlabhikA kI bhAMti vaktavyatA yAvat paryupAsanA kI / zramaNa bhagavAna mahAvIra ne una zramaNopAsakoM ko usa vizAlatama pariSad meM dharma kahA, yAvat pariSada lauTa gii| 3. ve zramaNopAsaka zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa dharma sunakara, avadhAraNa kara hRSTa-tuSTa ho ge| unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana - namaskAra kiyA, vaMdana namaskAra kara prazna pUche / pUchakara artha ko grahaNa kiyA, grahaNa kara, uThakara khar3e hue| khar3e hokara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se, koSThaka caitya se pratiniSkramaNa kiyA / pratiniSkramaNa kara jahAM zrAvastI nagarI thI, vahAM jAne ke lie ciMtana kiyA / 4. vaha zramaNopAsaka zaMkha una zramaNopAsakoM se isa prakAra bolA- devAnupriya ! tuma vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya ko taiyAra krvaao| hama usa vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya ko svAda lete hue, viziSTa svAda lete hue, paraspara eka dUsare ko khilAte hue, bhojana karate hue pAkSika pauSadha kI pratijAgaraNA karate hue viharaNa kreNge| 5. una zramaNopAsakoM ne zramaNopAsaka zaMkha ke isa artha ko vinayapUrvaka svIkAra kiyA / 443
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 12 : u. 1 : sU. 6-11 bhagavatI sUtra 6. usa zramaNopAsaka zaMkha ke mana meM isa AkAravAlA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka, manogata saMkalpa utpanna huaa| yaha mere lie zreyaskara nahIM hai ki maiM usa vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya ko svAda letA huA, viziSTa svAda letA huA, paraspara eka-dUsare ko khilAtA huA, bhojana karatA huA, pAkSika pauSadha kI pratijAgaraNA karatA huA viharaNa karUM, yaha mere lie zreyaskara hai ki maiM pauSadhazAlA meM upavAsa karUM / brahmacArI rhuuN| suvarNa-maNi ko chor3akara, mAlA, sugaMdhita cUrNa aura vilepana se rahita, zastra-mUsala Adi kA varjana kara akelA, dUsaroM ke sahAyya se nirapekSa hokara, darbha-saMstAraka para baiTha kara pAkSika pauSadha kI pratijAgaraNA kruuN| isa prakAra saMprekSA kI, saMprekSA kara jahAM zrAvastI nagarI thI, jahAM apanA ghara thA, jahAM zramaNopAsikA utpalA thI, vahA~ AyA, vahAM Akara zramaNopAsikA utpalA se pUchA, pUcha kara jahAM pauSadhazAlA thI, vahAM AyA vahAM Akara pauSadhazAlA meM anupraveza kiyA, anupraveza kara pauSadhazAlA ko pramArjita kiyA, pramArjita kara uccAra-prasavaNabhUmi kA pratilekhana kiyA, pratilekhana kara darbha-saMstAraka ko bichAyA, bichAkara darbha-saMstAraka para ArUr3ha huA, ArUr3ha hokara pauSadhazAlA meM brahmacarya-pUrvaka upavAsa kiyA, suvarNa-maNi ko chor3akara, mAlA, sugaMdhita cUrNa aura vilepana se rahita, zastra-mUsala Adi kA varjana kara, akele, sahAyya nirapekSa hokara darbha-saMstAraka para baiThakara pAkSika pauSadha kI pratijAgaraNA karane lgaa| 7. ve zramaNopAsaka jahAM zrAvastI nagarI thI, jahAM apanA-apanA ghara thA, vahAM aae| vahAM Akara vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya ko taiyAra karavAyA, taiyAra karavA kara eka-dUsare ko bulAyA, bulAkara isa prakAra bole-devAnupriya ! hamane vaha vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya taiyAra karavAyA hai| devAnupriya ! zramaNopAsaka zaMkha abhI taka nahIM AyA, isalie yaha zreyaskara hai ki hama zramaNopAsaka zaMkha ko bulA laae| 8. vaha zramaNopAsaka puSkalI una zramaNopAsakoM se isa prakAra bolA-devAnupriyo ! tuma acchI taraha baiTho, vizvasta raho, maiM zramaNopAsaka zaMkha ko bulA lAtA huuN| aisA kahakara usane zramaNopAsakoM ke pAsa se pratiniSkramaNa kiyaa| pratiniSkramaNa kara zrAvastI nagarI ke bIcoMbIca jahAM zramaNopAsaka zaMkha kA ghara thA, vahAM AyA, vahAM Akara zramaNopAsaka zaMkha ke ghara meM anupraviSTa huaa| 9. zramaNopAsikA utpalA ne zramaNopAsaka puSkalI ko Ate hue dekhA, dekhakara hRSTa-tuSTa ho gaI, Asana se uThI, uThakara sAta-ATha kadama sAmane gii| sAmane jAkara zramaNopAsaka puSkalI ko vaMdana-namaskAra kiyaa| vaMdana-namaskAra kara Asana para baiThane ke lie nimaMtrita kiyaa| nimaMtrita kara isa prakAra kahA-devAnupriya ! kahie, Apake Agamana kA prayojana kyA hai? 10. zramaNopAsaka puSkalI ne zramaNopAsikA utpalA se isa prakAra kahA-devAnupriye ! zramaNopAsaka zaMkha kahAM hai ? 11. vaha zramaNopAsikA utpalA zramaNopAsaka puSkalI se isa prakAra bolI-devAnupriya! zramaNopAsaka zaMkha ne pauSadhazAlA meM brahmacarya-pUrvaka upavAsa kiyA hai, suvarNa-maNi ko chor3akara mAlA, sugaMdhita cUrNa aura vilepana se rahita, zastra-mUsala Adi kA varjana kara 444
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 1 : sU. 11-15 akele, sahAyya-nirapekSa hokara, darbha-saMstAraka para baiTha kara, pAkSika pauSadha kI pratijAgaraNA karatA huaa| vihAra kara rahA hai| 12. vaha puSkalI zramaNopAsaka jahAM pauSadhazAlA thI, jahAM zramaNopAsaka zaMkha thA, vahAM AyA, vahAM Akara gamanAgamana kA pratikramaNa kiyA, pratikramaNa kara zramaNopAsaka zaMkha ko vandana-namaskAra kiyA, vandana namaskAra kara isa prakAra bolA-devAnupriya ! hamane vaha vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya taiyAra karavAyA hai, devAnupriya ! tuma calo, hama vipula Azana, pAna, khAdya aura svAdya kA svAda lete hue, viziSTa svAda lete hue, paraspara eka dUsare ko khilAte hue, bhojana karate hue, pAkSika pauSadha kI pratijAgaraNA karate hue vihAra kreNge| 13. vaha zramaNopAsaka zaMkha zramaNopAsaka puSkalI se isa prakAra bolA- devAnupriya ! mujhe yaha nahIM kalpatA (mere lie yaha karaNIya nahIM hai) ki maiM usa vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya kA svAda letA huA, viziSTa svAda letA huA, paraspara eka dUsare ko khilAtA huA, bhojana karatA huA pAkSika pauSadha kI pratijAgaraNA karatA huA viharaNa kruuN| mujhe yaha kalpatA hai (mere lie yaha karaNIya hai) ki maiM pauSadhazAlA meM brahmacarya-pUrvaka upavAsa karUM, suvarNa-maNi ko chor3akara, mAlA, sugaMdhita cUrNa aura vilepana se rahita hokara zastra-mUsala Adi kA varjana kara, akele, sahAyya-nirapekSa hokara darbha-saMstAraka para baiThakara pAkSika pauSadha kI pratijAgaraNA karatA huA viharaNa kruuN| devAnupriyo ! isalie tuma apane chaMda (abhiprAya) ke anusAra usa vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya kA AsvAda lete hue, viziSTa svAda lete hue, paraspara eka dUsare ko khilAte hue, bhojana karate hue pAkSika pauSadha kI prati jAgaraNA karate hue vihAra kro| 14. zramaNopAsaka puSkalI ne zramaNopAsaka zaMkha ke pAsa se pauSadhazAlA se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara zrAvastI nagarI ke bIcoMbIca jahAM ve zramaNopAsaka the, vahAM aayaa| vahAM Akara una zramaNopAsakoM se isa prakAra kahA-devAnupriyo! zramaNopAsaka zaMkha pauSadhazAlA meM brahmacaryaparvaka upavAsa yAvata viharaNa kara rahA hai| devAnapriyo! yaha tumhArA abhiprAya hai ki tuma usa vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya kA svAda lete hue, viziSTa svAda lete hue, paraspara eka-dUsare ko khilAte hue, bhojana karate hue pAkSika pauSadha kI pratijAgaraNA karate hue viharaNa karo, zramaNopAsaka zaMkha abhI nahIM aaegaa| una zramaNopAsakoM ne usa vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya ko svAda lete hue yAvat pAkSika pauSadha kI pratijAgaraNA karate hue viharaNa kiyaa| 15. madhyarAtri meM dharma-jAgarikA karate hue usa zramaNopAsaka zaMkha ke mana meM isa AkAravAlA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka aura manogata saMkalpa samutpanna huA yaha mere lie zreya hai ki maiM kala uSAkAla meM pau phaTane para yAvat sahasrarazmi dinakara ke udita aura teja se dedIppamAna hone para zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kara yAvat paryupAsanA kara, vahAM se pratinivRtta hokara pAkSika pauSadha kA pAraNA karUM-aisI saMprekSA kI, saMprekSA kara dUsare dina uSAkAla meM pau phaTane para yAvat sahasrarazmi dinakara ke udita aura teja se dedIpyamAna hone 445
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 1: sU. 15-20 para pauSadhazAlA se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara zuddha prAvezya mAMgalika vastroM ko vidhivat phnaa| pahanakara apane ghara se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara paidala calakara zrAvastI nagarI ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, nirgamana kara jahAM koSThaka caitya thA - jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra the, vahAM AyA, Akara dAMyI ora se prArambha kara tIna bAra pradakSiNa kI / pradakSiNA kara vandana-namaskAra kiyA, vandana namaskAra kara tIna prakAra kI paryupAsanA ke dvArA paryupAsanA karane lagA / 16. una zramaNopAsakoM ne dUsare dina uSAkAla meM pau phaTane para yAvat sahasrarazmi dinakara ke udita aura teja se dedIpyamAna hone para snAna, balikarma kiyA yAvat alpabhAra aura bahumUlya vAle AbharaNoM se zarIra ko alaMkRta kiyA / isa prakAra sajjita hokara apane-apane gharoM se nikalakara eka sAtha mile| eka sAtha milakara paidala calate hue zrAvastI nagarI ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, nirgamana kara jahAM koSThaka caitya thA, jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra the, vahAM AeM vahAM Akara zramaNa bhagavAna mahAvIra yAvat tIna prakAra kI paryupAsanA ke dvArA paryupAsanA karane lage / 17. zramaNa bhagavAna mahAvIra ne una zramaNopAsakoM ko usa vizAlatama pariSada meM dharma kahA yAvat AjJA ke ArAdhaka hote haiN| 18. ve zramaNopAsaka zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa dharma sunakara, avadhAraNa kara hRSTa-tuSTa hue, uThakara khar3e hue, khar3e hokara zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana - namaskAra kiyA, vaMdana- namaskAra kara jahAM zramaNopAsaka zaMkha thA, vahAM Ae, vahAM Akara zramaNopAsaka zaMkha se isa prakAra bole- devAnupriya ! gata divasa tumane svayaM hI hameM isa prakAra kahA thA- devAnupriya ! tuma vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya taiyAra krvaao| hama usa vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya kA svAda lete hue, viziSTa svAda lete hue, paraspara eka-dUsare ko khilAte hue aura bhojana karate hue pAkSika pauSadha kI pratijAgaraNA karate hue vihAra kreNge| tumane pauSadhazAlA meM brahmacarya-pUrvaka, suvarNa-maNi ko chor3akara, mAlA, sugaMdhita cUrNa aura vilepana se rahita hokara, zastra - mUsala Adi kA varjana kara akele, sahAyya - nirapekSa hokara darbha-saMstAraka para pAkSika pauSadha kI pratijAgaraNA karate hue vihAra kiyaa| devAnupriya ! tumane hamArI bahuta avahelanA kI / 19. Aryo ! isa saMbodhana se saMbodhita kara zramaNa bhagavAna mahAvIra ne una zramaNopAsakoM se isa prakAra kahA- Aryo ! tuma zramaNopAsaka zaMkha kI avahelanA, niMdA, bhartsanA, garhA, aura avajJA mata karo / zramaNopAsaka zaMkha priyadharmA hai - dRr3hadharmA hai, usane sudRr3ha jAgarikA kI hai| 20. bhaMte ! isa sambodhana se saMbodhana kara bhagavAna gautama ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana- namaskAra kiyA, vaMdana - namaskAra kara isa prakAra kahA- bhaMte ! jAgarikA kitane prakAra kI prajJapta hai ? gautama ! jAgarikA tIna prakAra kI prajJapta hai, jaise- buddha - jAgarikA, abuddha jAgarikA aura sudRr3ha - jAgarikA / 446
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 1 : sU. 21-26 21. bhaMte ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai jAgarikA tIna prakAra kI prajJapta hai, jaise-buddha-jAgarikA, abuddha-jAgarikA aura sudRddh'-jaagrikaa| gautama ! jo arhat bhagavAna utpanna-jJAna-darzana ke dhAraka, arhat, jina, kevalI, atIta, vartamAna aura bhaviSya ke vijJAtA sarvajJa aura sarvadarzI haiM, ve buddha buddha-jAgarikA karate haiN| jo aNagAra bhagavAna viveka-pUrvaka calate haiM, viveka-pUrvaka bolate haiM, viveka-pUrvaka AhAra kI eSaNA karate haiM, viveka-pUrvaka vastra pAtra Adi ko lete aura rakhate haiM, viveka-pUrvaka mala, mUtra, zleSma, nAka ke maila, zarIra ke gAr3he maila kA, pariSThApana karate haiM, mana, vacana aura kAyA kI saMgata pravRtti karate haiM, mana, vacana aura kAyA kA nirodha karate haiM, apane Apako surakSita rakhate haiM, indriyoM ko surakSita rakhate haiM, brahmacarya ko surakSita rakhate haiM, ve abuddha abuddha-jAgarikA karate haiN| jo ye zramaNopAsaka jIva-ajIva ko jAnane vAle yAvat yathA-parigRhIta tapaH-karma ke dvArA AtmA ko bhAvita karate hue raha rahe haiM, ve sudRr3ha-jAgarikA karate haiN| gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-tIna prakAra kI jAgarikA prajJapta hai-jaise-buddha-jAgarikA, abuddha-jAgarikA, sudRddh'-jaagrikaa| 22. zramaNopAsaka zaMkha ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara, isa prakAra kahA-bhaMte ! krodha ke vaza Arta banA huA jIva kyA baMdha karatA hai ? kyA prakarSa karatA hai ? kisakA caya karatA hai ? kisakA upacaya karatA hai ? zaMkha ! krodha ke vaza Arta banA huA jIva AyuSya-karma ko chor3akara zeSa sAta karmoM kI zithila-bandhana-baddha prakRtiyoM ko gAr3ha-bandhana-baddha karatA hai, alpakAlika sthitivAlI prakRtiyoM ko dIrghakAlika sthiti vAlI karatA hai, manda-anubhava vAlI prakRttiyoM ko tIvra-anubhava vAlI karatA hai, alpapradeza-pariNAma vAlI prakRttiyoM ko bahupradeza-pariNAma vAlI karatA hai, AyuSya-karma kA baMdha kadAcit karatA hai aura kadAcit nahIM karatA, vaha asAtavedanIya-karma kA bahuta-bahuta upacaya karatA hai aura Adi-anta-hIna dIrghapatha vAle caturgatyAtmaka saMsAra-kAntAra meM anuparyaTana karatA hai| 23. bhaMte ! mAna ke vaza Arta banA huA jIva kyA baMdha karatA hai ? kyA prakarSa karatA hai ? kisakA caya karatA hai ? kisakA upacaya karatA hai ? isa prakAra pUrvavat yAvat caturgatyAtmaka saMsAra-kAntAra meM anuparyaTana karatA hai| 24. bhaMte ! mAyA ke vaza Arta banA huA jIva kyA baMdha karatA hai ? kyA prakarSa karatA hai ? kisakA caya karatA hai ? kisakA upacaya karatA hai ? isa prakAra pUrvavat yAvat caturgatyAtmaka saMsAra-kAntAra meM anuparyaTana karatA hai| 25. bhaMte ! lobha ke vaza Arta banA huA jIva kyA baMdha karatA hai ? kyA prakarSa karatA hai ? kisakA caya karatA hai ? kisakA upacaya karatA hai ? isa prakAra pUrvavata yAvat caturgatyAtmaka saMsAra-kAntAra meM anuparyaTana karatA hai| 26. ve zramaNopAsaka bhagavAna mahAvIra ke pAsa isa artha ko sunakara, avadhAraNa kara bhIta, trasa, 447
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 12 : u. 1,2 : sU. 26-30 bhagavatI sUtra duHkhita aura saMsAra-bhaya se udvigana ho gae, unhoMne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdananamaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara jahAM zramaNopAsaka zaMkha thA, vahAM Ae, vahAM Akara zramaNopAsaka zaMkha ko vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa artha ke lie samyak vinayapUrvaka bAra-bAra kSamAyAcanA kii| usa samaya una zramaNopAsakoM ne prazna puuche| prazna pUchakara artha ko hRdaya meM dhAraNa kiyaa| hRdaya meM dhAraNa kara zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA vaMdana-namaskAra kara jisa dizA se Ae the, usI dizA meM lauTa ge| 27. bhagavAna gautama ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko 'bhaMte' aisA kahakara vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra kahA-bhaMte ! kyA zramaNopAsaka zaMkha devAnupriya ke pAsa muMDa hokara agAra se anagAratA meM pravarjita hone meM samartha hai ? yaha artha saMgata nahIM hai| gautama ! zramaNopAsaka zaMkha bahuta zIlavrata, guNa, viramaNa, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa ke dvArA yathA-parigRhIta tapaHkarma ke dvArA AtmA ko bhAvita karate hue bahuta varSa taka zramaNopAsaka-paryAya kA pAlana kregaa| pAlana kara eka mahIne kI saMlekhanA ke dvArA apane zarIra ko kRza banAegA, kRza banAkara sATha-bhakta kA chedana karegA kara, AlocanA aura pratikramaNa kara, samAdhipUrNa dazA meM kAlamAsa meM kAla ko prApta kara saudharma kalpa meM aruNAbha vimAna meM devarUpa meM upapanna hogaa| vahAM kucha devoM kI sthiti cAra palyopama prajJapta hai| vahAM zaMkha deva kI sthiti bhI cAra palyopama hogii| 28. bhaMte ! vaha zaMkha deva usa devaloka se Ayu-kSaya, bhava-kSaya aura sthiti-kSaya ke anaMtara usa devaloka se cyavana kara kahAM jAegA ? kahAM upapanna hogA ? gautama! vaha mahAvideha kSetra meM siddha, prazAMta, mukta aura parinirvRta hogA, saba duHkhoM kA anta kregaa| 29. bhaMte ! vaha aisA hI hai| bhaMte ! vaha aisA hI hai| aisA kaha kara yAvat bhagavAna gautama saMyama aura tapa se apane Apako bhAvita karate hue vihAra karane lge| dUsarA uddezaka udayana-Adi kA dharma-zravaNa-pada 30. usa kAla aura usa samaya meM kauzAmbI nAma kI nagarI thii-vrnnk| caMdrAvataraNa caity-vrnnk| usa kauzAmbI nagarI meM sahasrAnIka rAjA kA pautra, zatAnIka rAjA kA putra, ceTaka rAjA kA dauhitra, mRgAvatI devI kA Atmaja, zramaNopAsikA jayantI kA bhatIjA udayana nAmaka rAjA thaa-vrnnk| usa kauzAmbI nagarI meM sahasrAnIka rAjA kI putrabadhU, zatAnIka rAjA kI bhAryA, ceTaka rAjA kI putrI, udayana rAjA kI mAtA, zramaNopAsikA jayantI kI bhAbhI zramaNopAsikA mRgAvatI nAmaka devI thI-sakumAla hAtha-paira vAlI, yAvat surUpA, jIva-ajIva ko jAnane vAlI, yAvat yathA-parigRhIta tapaHkarma ke dvArA AtmA ko bhAvita karatI haI vihAra kara rahI thii| usa kauzAmbI nagarI meM sahasAnIka rAjA kI putrI, zatAnIka rAjA kI bahana, udayana rAjA kI bhuA, mRgAvatI devI kI nanada, vazAlika 448
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 2 : sU. 30-38 zrAvakoM, arhatoM kI pUrva zayyAtara rahane vAlI jayaMtI nAmaka zramaNopAsikA thI - sukumAla hAtha paira vAlI yAvat surUpA, jIva-ajIva ko jAnane vAlI yAvat yathA- parigRhIta tapaHkarma ke dvArA apane Apa ko bhAvita karatI huI raha rahI thI / 31. usa kAla usa samaya meM bhagavAna mahAvIra Ae yAvat pariSada paryupAsanA karane lagI / 32. isa kathA ko sunakara rAjA udayana hRSTa-tuSTa ho gyaa| usane kauTumbika puruSoM ko bulAyA, bulAkara isa prakAra kahA- devAnupriyo ! zIghra hI kauzAMbI nagarI ke bhItarI aura bAharI kSetra ko sugaMdhita jala se sIMco, jhAr3a-buhArakara gobara kA lepa karo, lepa kara merI AjJA mujhe pratyarpita kro| isa prakAra jaise kauNika rAjA kI vaktavyatA ( uvavAI, sU. 56-69) vaise hI sampUrNa varNana yAvat pariSada paryupAsanA karane lgii| 33. vaha zramaNopAsikA jayantI isa kathA ko sunakara hRSTa-tuSTa ho gyii| vaha jahAM mRgAvatI devI thI, vahAM AI, vahAM Akara mRgAvatI devI se isa prakAra bolI- devAnupriye ! zramaNa bhagavAn mahAvIra tIrthaMkara Adikara yAvat sarvajJa, sarvadarzI AkAzagata dharmacakra se zobhita yAvat sukhapUrvaka caMdravataraNa caitya meM pravAsa - yogya sthAna kI anumati lekara saMyama aura tapa se apane Apako bhAvita karate hue raha rahe haiN| devAnupriya ! aise arhat bhagavAnoM ke nAma-gotra kA zravaNa bhI mahAna phaladAyaka hai yAvat yaha mere ihabhava aura parabhava ke lie hita, zubha, kSaya, niHzreyasa aura anugAmikatA ke lie hogA / 34. zramaNopAsikA jayantI ke isa prakAra kahane para vaha mRgAvatI devI hRSTa-tuSTa cittavAlI, AnaMdita, naMdita, prItipUrNa manavAlI parama saumanasya yukta, aura harSa se vikasvara hRdaya vAlI ho gyii| donoM hatheliyoM se niSpanna saMpuTa AkAravAlI dasanakhAtmaka aMjali ko sira ke sammukha ghumAkara mastaka para TikAkara zramaNopAsikA jayaMtI ke isa artha ko vinayapUrvaka svIkAra kiyA / 35. mRgAvatI devI ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA, bulAkara isa prakAra - devAnupriyo ! zIghra gati kriyA kI dakSatA yukta yAvat dhArmika yAnapravara ko taiyara kara zIghra upasthita karo / upasthita kara merI isa AjJA ko mujhe pratyarpita karo / 36. mRgAvatI devI ke isa prakAra kahane para una kauTumbika puruSoM ne dhArmika yAna- pravara ko zIghra upasthita kara usa AjJA ko pratyarpita kiyA / 37. mRgAvatI devI ne zramaNopAsikA jayantI ke sAtha snAna kiyA, bali-karma kiyA yAvat alpabhara bahumUlya vAle AbhUSaNoM se zarIra ko alaMkRta kiyA / bahuta kubjA yAvat ceTikA- samUha, varSadhara (kRta napuMsaka puruSa), sthavira, kaMcukI-janoM aura mahattaraka - gaNa ke vRMda se ghirI huI aMtaHpura se niklii| nikala kara jahAM bAharI upasthAna zAlA, jahAM dhArmika yAnapravara hai, vahAM aaii| vahAM Akara dhArmika yAnapravara para ArUr3ha ho gii| 38. vaha mRgAvatI devI zramaNopAsikA jayantI ke sAtha dhArmika yAnapravara para ArUr3ha hokara apane parivAra se parivRta hokara RSabhadatta kI bhAMti vaktavyatA (bha. 9 / 145) yAvat dhArmika yAnapravara se nIce utarI / 449
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 12 : u. 2 : sU. 39-48 bhagavatI sUtra 39. vaha mRgAvatI devo zramaNopAsikA jayantI ke sAtha bahuta kubjA, jaise-devAnaMdA kI vaktavyatA yAvat zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kara rAjA udayana ko Age kara sthita ho, parivAra sahita zuzruSA aura namaskAra karatI huI sammukha rahakara vinayapUrvaka baddhAMjali paryupAsanA karane lgii| 40. zramaNa bhagavAna mahAvIra ne rAjA udayana mRgAvatI devI aura zramaNopAsikA jayantI ko isa vizAlatama pariSada meM yAvat dharma kahA yAvat pariSada lauTa gaI, udayana aura mRgAvatI bhI lauTa gii| jayantI-prazna-pada 41. vaha zramaNopAsikA jayaMtI zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa dharma ko sunakara, avadhAraNa kara hRSTa-tuSTa ho gii| usane zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana- namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra kahA-bhaMte ! jIva gurutA ko kaise prApta hote haiM ? bhArI kaise banate haiM ? jayantI! prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha, krodha, mAna, mAyA, lobha, preya, dveSa, kalaha, amyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, aratirati, mAyAmRSA aura mithyAdarzana-zalya ke dvArA jIva gurutA ko prApta hote haiM, bhArI banate haiN| 42. bhaMte ! jIva laghutA ko kaise prApta hote haiM ? halkA kaise banate haiM ? * jayaMtI ! prANAtipAta-viramaNa, mRSAvAda-viramaNa, adattAdAna-viramaNa, maithuna-viramaNa, parigraha-viramaNa, krodha, mAna, mAyA, lobha, preya, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, aratirati, mAyAmRSA aura mithyAdarzana-zalya ke viramaNa ke dvArA jIva laghutA ko prApta hote haiM, halkA banate haiN| 43. bhaMte ! jIva saMsAra ko aparimita kaise karate haiM ? jayaMtI ! prANAtipAta yAvat mithyAdarzana-zalya ke dvArA jIva saMsAra ko aparimita karate haiN| 44. bhaMte ! jIva saMsAra ko parimita kaise karate haiM? jayaMtI! prANAtipAta-viramaNa yAvat mithyAdarzana-zalya-viramaNa se jIva saMsAra ko parimita karate haiN| 45. bhaMte ! jIva saMsAra ko dIrghakAlika kaise karate haiM ? jayaMtI ! prANAtipAta yAvat mithyAdarzana-zalya ke dvArA jIva saMsAra ko dIrghakAlika karate haiN| 46. bhaMte ! jIva saMsAra ko alpakAlika kaise karate hai ? jayaMtI ! prANAtipAta-viramaNa yAvat mithyAdarzana-zalya-viramaNa ke dvArA jIva saMsAra ko alpakAlika karate haiN| 47. bhaMte ! jIva saMsAra meM anuparivartana kaise karate haiM ? jayantI! prANAtipAta yAvat mithyAdarzana-zalya ke dvArA jIva saMsAra meM anuparivartana karate haiN| 48. bhaMte ! jIva saMsAra ko vyatikramaNa kaise karate haiM ? jayaMtI ! prANAtipAta-viramaNa yAvat mithyAdarzana-zalya ke viramaNa se jIva saMsAra kA vyatikramaNa karate haiN| 450
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 2 : sU. 49-54 49. bhaMte ! kyA jIva bhavasiddhika svabhAva se hote haiM ? pariNAma se hote haiM ? ___ jayaMtI ! jIva bhavasiddhika svabhAva se hote haiM, pariNAma se nahIM hote| 50. bhaMte ! kyA saba bhavasiddhika jIva siddha hoMge ? hA, jayaMti ! saba bhavasiddhika jIva siddha hoNge| 51. bhaMte ! yadi saba bhavasiddhika jIva siddha ho jAeMge kyA yaha loka bhavasiddhika jIvoM se rahita nahIM ho jAyegA? yaha artha saMgata nahIM hai| 52. bhaMte ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-saba bhavasiddhika-jIva siddha ho jAyeMge to yaha loka bhavasiddhika-jIvoM se rahita nahIM hogA? jayaMtI ! jaise koI sarva-AkAza zreNI hai-anAdi, aMtahIna, parimita, aura anya zreNiyoM se privRt| usa zreNI se eka paramANu-pudgala jitanA khaNDa prati samaya apahRta kareM to bhI anaMta utsarpiNa aura avasarpiNI kAla meM unakA apahAra nahIM hotaa| jayaMtI! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai saba bhavasiddhika-jIva siddha ho jAyeMge phira bhI yaha loka bhavasiddhika-jIvoM se virahita nahIM hogaa| 53. bhaMte ! jIvoM ko supta rahanA acchA hai ? jayaMtI ! kucha jIvoM kA supta rahanA acchA hai| kucha jIvoM kA jAgRta rahanA acchA hai| 54. bhaMte ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai- kucha jIvoM kA supta rahanA acchA hai, kucha jIvoM kA jAgRta rahanA acchA hai ? jayaMtI ! jo ye jIva adhArmika, (adharma kA anugamana karane vAle) adharmiSTha, adharmavAdI, adharma ko dekhane vAle, adharma meM anurakta, adharma kA AcaraNa karane vAle, adharma ke dvArA AjIvikA karane vAle haiM, una jIvoM kA supta rahanA acchA hai| una jIvoM ke supta rahane se ve aneka prANa, bhUta, jIva aura sattvoM ko duHkhI karane ke lie, zokAkula karane ke lie, khinna karane ke lie, rulAne ke lie, pITane ke lie, paritapta karane ke lie, pravRtta nahIM hote| una jIvoM ke supta rahane se ve svayaM ko, athavA dUsare ko athavA sva-para-donoM ko aneka adhArmika saMyojanAoM meM saMyojita nahIM krte| ataH una jIvoM kA supta rahanA acchA hai| jayaMtI ! jo ye jIva dhArmika, dharmAnuga, dharmiSTha, dharma kA AkhyAna karane vAle, dharma kA pralokana karane vAle, dharma se raMjita, dharma kA AcaraNa karane vAle aura dharma ke dvArA hI AjIvikA calAte hue viharaNa karate haiM, una jIvoM kA jAgrata rahanA acchA hai| una jIvoM ke jAgrata rahane se ve aneka prANa, bhUta, jIva aura sattvoM ko duHkhI na karane ke lie, zokAkula na karane ke lie, khinna na karane ke lie, na rulAne ke lie, na pITane ke lie aura na paritapta karane ke lie pravRtta hote haiN| una jIvoM ke jAgrata rahane se ve svayaM ko, dUsare ko, donoM ko aneka dhArmika saMyojanAoM meM saMyojita karate haiN| ve jIvoM ke jAgRta hone para dharma-jAgarikA ke dvArA apanI AtmA ko jAgrata karate haiN| isalie una jIvoM kA jAgrata rahanA acchA hai| jyNtii| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai kucha jIvoM kA supta rahanA acchA hai, kucha jIvoM kA jAgRta rahanA acchA hai| 451
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 12 : u. 2 : sU. 55-59 bhagavatI sUtra 55.bhaMte ! jIvoM kA baliSTha honA acchA hai ? durbala honA acchA hai ? jayaMtI ! kucha jIvoM kA baliSTha honA acchA hai, kucha jIvoM kA durbala honA acchA hai| 56.bhaMte ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai- kucha jIvoM kA baliSTha honA acchA hai, kucha jIvoM kA durbala honA acchA hai ? / jayaMtI ! jo ye jIva adhArmika yAvat jo ye jIva adharma ke dvArA AjIvikA calAte hue viharaNa kara rahe haiM, una jIvoM kA durbala honA acchA haiN| una jIvoM ke durbala hone se ve aneka prANa, bhUta, jIva aura sattvoM ko duHkhI karane ke lie yAvat paritapta karane ke lie pravRta nahIM hote| una jIvoM ke durbala hone se svayaM ko, dUsare ko, donoM ko aneka adhArmika saMyojanAoM meM saMyojita nahIM karate, isalie una jIvoM kA durbala honA acchA hai| jayaMtI ! jo ye jIva dhArmika yAvat dharma ke dvArA AjIvikA calAte hue viharaNa karate haiM, una jIvoM kA balavAna honA acchA haiN| ve jIva balavAna hone para aneka prANa, bhUta, jIva aura sattvoM ko duHkhI na karane ke lie yAvat paritapta na karane ke lie pravRta hote haiN| ve jIva balavAna hone para svayaM ko, dUsaroM ko, donoM ko aneka dhArmika saMyojanAoM meM saMyojita karate haiN| isalie una jIvoM kA balavAna honA acchA hai| jayaMtI isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai kucha jIvoM kA balavAna honA acchA hai| kucha jIvoM kA durbala honA acchA hai| 57. bhaMte ! jIvoM kA dakSatva acchA hai ? Alasya acchA hai ? __ jayaMtI ! kucha jIvoM kA dakSatva acchA hai, kucha jIvoM kA Alasya acchA hai| 58. bhaMte ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai kucha jIvoM kA dakSatva acchA hai, kucha jIvoM kA Alasya acchA hai? jayaMtI ! jo ye jIva, adhArmika yAvat adharma ke dvArA AjIvikA calAte hue viharaNa karate haiM, una jIvoM kA Alasya acchA hai| ve jIva AlasI hone para aneka prANa, bhUta, jIva aura sattvoM ko duHkhI karane ke lie yAvat paritapta karane ke lie pravRtta nahIM hote| ve jIva AlasI hone para svayaM ko, dUsaroM ko, donoM ko aneka adhArmika saMyojanAoM meM saMyojita nahIM krte| isalie una jIvoM kA Alasya acchA hai| jayaMtI ! jo ye jIva dhArmika yAvat dharma ke dvArA AjIvikA calAte hue viharaNa karate haiN| una jIvoM kA dakSatva acchA hai| ve jIva dakSatA ke kAraNa aneka prANa, bhUta, jIva aura satvoM ko duHkhI ne karane ke lie yAvat paritapta na karane ke lie pravRtta hote haiN| ve jIva dakSatA ke kAraNa svayaM ko, dUsare ko, donoM ko aneka dhArmika saMyojanAoM meM saMyojita karate haiN| ve jIva dakSatA ke kAraNa aneka AcAryoM ke vaiyAvRtya, upAdhyAyoM ke vaiyAvRtya, sthaviroM ke vaiyAvRtya, tapasviyoM ke vaiyAvRtya, glAnoM ke vaiyAvRtya, zaikSoM ke vaiyAvRtya, kuloM ke vaiyAvRtya, gaNoM ke vaiyAvRtya, saMghoM ke vaiyAvRtya aura sAdharmikoM ke vaiyAvRtya dvArA apane Apa ko saMyojita karate haiM, isalie una jIvoM kA dakSatva acchA hai| jayaMtI ! yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai-kucha jIvoM kA dakSatva acchA hai, kucha jIvoM kA Alasya acchA hai| 59. bhaMte ! zrotendriya ke vaza Arta banA huA jIva kyA karma-baMdha karatA hai ? kyA prakarSa 452
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra karatA hai ? kisakA caya karatA hai ? kisakA upacaya karatA hai ? jayaMtI ! zrotrendriya ke vaza Artta banA huA jIva AyuSya-karma ko chor3a kara zeSa sAta karmoM kI zithila - baMdhana-baddha prakRtiyoM ko gADha - bandhana-baddha karatA hai, alpakAlika sthiti vAlI prakRtiyoM ko dIrghakAlika sthiti vAlI karatA hai, manda- anubhAva vAlI prakRtiyoM ko tIvra - - anubhAva vAlI karatA hai, alpapradeza-parimANa vAlI prakRtiyoM ko bahupradeza - parimANa vAlI karatA hai, AyuSya-karma kA baMdha kadAcit karatA hai aura kadAcit nahIM karatA, vaha asAtAvedanIya karma kA bahuta - bahuta upacaya karatA hai aura Adi - anta-hIna dIrghapathavAle caturgatyAtmaka saMsAra - kAntAra meM anuparyaTana karatA hai / za. 12 : u. 2,3 : sU. 59-68 60. bhaMte ! cakSurindriya ke vaza Artta banA huA jIva karma kA baMdha karatA hai ? kyA prakarSa karatA hai ? kisakA caya karatA hai ? kisakA upacaya karatA hai ? isa prakAra pUrvavat yAvat caturgatyAtmaka saMsAra-kAntAra meM anuparyaTana karatA hai / 61. bhaMte ! ghrANendriya ke vaza Artta banA huA jIva kyA karma kA baMdha karatA hai ? kyA prakarSa karatA hai ? kisakA caya karatA hai ? kisakA upacaya karatA hai ? isa prakAra pUrvavat yAvat caturgatyAtmaka saMsAra-kAntAra meM anuparyaTana karatA hai / 62. bhaMte ! rasendriya ke vaza Artta banA huA jIva kyA karma kA baMdha karatA hai ? kyA prakarSa karatA hai ? kisakA caya karatA hai ? kisakA upacaya karatA hai ? isa prakAra pUrvavat yAvat caturgatyAtmaka saMsAra- kAntAra anuparyaTana karatA hai| 63. bhaMte ! sparzendriya ke vaza Artta banA huA jIva kyA karma kA baMdha karatA hai ? kyA prakarSa karatA hai ? kisakA caya karatA hai ? kisakA upacaya karatA hai ? isa prakAra pUrvavat yAvat caturgatyAtmaka saMsAra - kAntAra meM anuparyaTana karatA hai / 64. vaha zramaNopAsikA jayaMtI zramaNa bhagavAna mahAvIra se isa artha ko sunakara, avadhAraNa kara hRSTa-tuSTa ho gaI (bha. 1 / 152 - 155) kI vaktavyatA, vaise hI pravarjita ho gaI yAvat saba duHkhoM ko kSINa kara diyA / 65. bhaMte ! vaha aisA hI hai / bhate ! vaha aisA hI hai / tIsarA uddezaka pRthvI-pada 66. rAjagRha nAma kA nagara thA, yAvat gautama svAmI paryupAsanA karate hue isa prakAra bole- bhaMte ! pRthviyAM kitane prakAra kI prajJapta haiM ? gautama ! pRthviyAM sAta prakAra kI prajJapta haiM, jaise- prathama, dvitIya yAvat sAtavIM / 67. bhaMte ! prathama pRthvI kA gotra kyA prajJapta hai ? gautama ! ghammA nAmaka prathama pRthvI kA gotra ratnaprabhA hai, isa prakAra jaise jIvAjIvAbhigama prathama nairayika uddezaka hai, vaha niravazeSa vaktavya hai yAvat alpabahutva / (3) 68. bhaMte ! vaha aisA hI hai| bhaMte ! vaha aisA hI hai / 453
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 12 : u. 4 : sU. 69-73 cauthA uddezaka bhagavatI sUtra paramANu - pudgaloM kA saMghAta - bheda - pada 69. rAjagRha nAma kA nagara yAvat gautama svAmI paryupAsanA karate hue isa prakAra bole- bhaMte ! do paramANu - pudgala ekatra saMhata hote haiM, usa saMhati se kyA niSpanna hotA hai ? gautama ! dvi-pradezI skandha niSpanna hotA hai| usake do bhAgo meM vibhakta hone para do svataMtra paramANu - pudgala ho jAte haiN| 70. bhaMte ! tIna paramANu- pudgala ekatra saMhata hote haiM, usa saMhati se kyA niSpanna hotA hai ? gautama ! tIna- pradezI skandha niSpanna hotA hai / vaha TUTane para do yA tIna bhAgoM meM vibhakta hotA hai do bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora eka paramANu- pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skandha hotA hai / tIna bhAgoM meM vibhakta hone para tIna svataMtra paramANu - pudgala ho jAte haiM / 71. bhaMte! cAra paramANu- pudgala ekatra saMhata hote haiM usa saMhati se kyA niSpanna hotA hai ? gautama ! cAra pradezI skandha niSpanna hotA hai| vaha TUTane para do, tIna athavA cAra bhAgoM meM vibhakta hotA hai / do bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora eka paramANu- pudgala, dUsarI ora tIna- pradezI skandha hotA hai athavA do dvipradezI skandha hote haiM / tIna bhAgoM meM vibhakta hone para - eka ora svataMtra do paramANu- pudgala, dUsarI ora dvi-pradeza skandha hotA hai / cAra bhAgoM meM vibhakta hone para - cAra svataMtra paramANu - pudgala ho jAte haiM / 72. bhaMte ! pAMca paramANu- pudgala ekatra saMhata hote haiM, usa saMhati se kyA niSpanna hotA hai ? gautama ! pAMca- pradezI skandha niSpanna hotA hai / vaha TUTane para do, tIna, cAra athavA pAMca bhAgoM meM vibhakta hotA hai do bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora eka paramANu- pudgala dUsarI ora catuSpradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora tri-pradezI skaMdha hotA hai| tIna bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora do svataMtra paramANu- pudgala dUsarI ora tri-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu- pudgala, dUsarI ora do dvi-pradezI skaMdha hote haiM / cAra bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora tIna svataMtra paramANu - pudgala, dUsarI ora dvi- pradezI skaMdha hotA hai / pAMca bhAgoM meM vibhakta hone para pAMca svataMtra paramANu- pudgala ho jAte haiM / 73. bhaMte ! chaha paramANu- pudgala ekatra saMhata hote haiM, usa saMhati se kyA niSpanna hotA hai ? 454
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 4 : sU. 73,74 gautama ! chaha-pradezI skandha niSpanna hotA hai| vaha TUTane para do athavA tIna yAvat chaH bhAgoM meM vibhakta hotA haido bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora pAMca-pradezI skandha hotA hai athavA eka ora dvi-pradezI skandha, dUsarI ora cAra-pradezI skandha hotA hai athavA do tIna-tInapradezI skandha hote haiN| tIna bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora catuSpradezI skandha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skandha, tIsarI ora tIna-pradezI skandha hotA hai athavA tIna dvi-pradezI skandha hote haiN| cAra bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora tIna svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora tri-pradezI skandha hotA hai athavA eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do dvi-pradezI skandha hote haiN| pAMca bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora cAra svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora eka dvi-pradezI skandha hotA hai| chaha bhAgoM meM vibhakta hone para-chaha svataMtra paramANu-pudgala ho jAte haiN| 74. bhaMte! sAta paramANu-pudgala ekatra saMhata hote haiM, usa saMhati se kyA niSpanna hotA hai| gautama! sapta-pradezI skaMdha niSpanna hotA hai| vaha TUTane para do athavA yAvat sapta bhAgoM meM vibhakta hotA hai| do bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora chaha-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora dvipradezI skaMdha, dUsarI ora pAMca-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora tri-pradezI skaMdha, dUsarI ora catuSpradezI skaMdha hotA hai| tIna bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora do svataMtra paramANu-pudgala dUsarI ora pAMcapradezI skaMdha hotA hai, athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora catuSpradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do tri-pradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora do dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora tri-pradezI skaMdha hotA hai| cAra bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora tIna svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora cAra-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora tri-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora tIna dvi-pradezI skandha hote haiN| pAMca bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora cAra svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora tri-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora tIna svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do dvipradezI skaMdha hote haiN| chaha bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora pAMca svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha hotA hai| 455
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 12 : u. 4 : sU. 74-76 bhagavatI sUtra sAta bhAgoM meM vibhakta hone para sAta svataMtra paramANu-pudgala ho jAte haiN| 75. bhaMte ! ATha paramANu-pudgala ekatra saMhata hote haiM, usa saMhati se kyA niSpanna hotA hai? gautama ! aSTa-pradezI skandha niSpanna hotA hai| vaha TUTane para do athavA yAvat ATha bhAgoM meM vibhakta hotA haido bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora sAta-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora chaha- pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora tIna-pradezI skaMdha, dUsarI ora pAMca-pradezI skaMdha hotA hai athavA do catuSpradezI skaMdha hote haiN| tIna bhAgoM meM vibhakta hone para-eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora chaha-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skandha, tIsarI ora pAMca-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora tripradezI skandha, tIsarI ora catuSpradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora do dvi-pradezI skandha, dUsarI ora catuSpradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora do tri-pradezI skaMdha hote haiN| cAra bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora tIna svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora pAMca-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora catuSpradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do tri-pradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora tripradezI skaMdha hotA hai athavA cAra dvi-pradezI skaMdha hote haiN| pAMca bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora cAra svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora catuSpradezI skandha hotA hai athavA eka ora tIna svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora tri-pradezI skandha hotA hai athavA eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora tIna dvi-pradezI skaMdha hote haiN| chaha bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora pAMca svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora tri-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora cAra svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do dvi-pradezI skandha hote haiN| sAta bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora chaha paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha hotA hai| ATha bhAgoM meM vibhakta hone para ATha svataMtra paramANu-pudgala ho jAte haiN| 76. bhaMte ! nau paramANu-pudgala ekatra saMhata hote haiM, usa saMhati se kyA niSpanna hotA hai ? gautama ! nau-pradezI skaMdha niSpanna hotA hai| vaha TUTane para do yAvat nau bhAgoM meM vibhakta hotA haido bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora ATha-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora sAta-pradezI skaMdha hotA hai 456
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 4 : sU. 76,77 athavA eka ora tri-pradezI skaMdha, dUsarI ora chaha-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora catuSpradezI skaMdha, dUsarI ora pAMca-pradezI skandha hotA hai| tIna bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora sAta-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora chaha-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora tri-pradezI skaMdha, tIsarI ora pAMca-pradezI skaMdha hotA hai, athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do catuSpradezI skaMdha hote haiM, athavA eka ora dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora tri-pradezI skaMdha, tIsarI ora catuSpradezI skaMdha hotA hai athavA tIna tri-pradezI skaMdha hote haiN| cAra bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora tIna svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora chaha-pradezI . skaMdha hotA hai athavA eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora pAMca-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora tri-pradezI skaMdha, tIsarI ora catuSpradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora catuSpradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora do tri-pradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora tIna dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora tIna-pradezI skaMdha hotA hai| pAMca bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora cAra svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora pAMca-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora tIna svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora catuSpradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora tIna svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do tri-pradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora tri-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora cAra dvi-pradezI skaMdha hote haiN| chaha bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora pAMca svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora cAra-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora cAra svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora tri-pradezI skaMdha hotA hai, athavA eka ora tIna svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora tIna dvi-pradezI skaMdha hote haiN| sAta bhAgoM meM vibhakta hone para-eka ora chaha svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora tri-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora pAMca svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do dvi-pradezI skaMdha hote haiN| ATha bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora sAta svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha hotA hai| nau bhAgoM vibhakta hone para nau svataMtra paramANu-pudgala ho jAte haiM / 77. bhaMte ! dasa paramANu-pudgala ekatra saMhata hAte haiM, usa saMhati se kyA niSpanna hotA hai? 457
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 4 : sU. 77 gautama ! dasa- pradeza - skaMdha niSpanna hotA hai / vaha TUTane para do yAvat dasa bhAgoM meM vibhakta hotA hai / do bhAgoM meM vibhakta hone para - eka ora svataMtra paramANu- pudgala dUsarI ora nau- pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora aSTa-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora tri-pradezI skaMdha, dUsarI ora sAta pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora catuSpradezI skaMdha, dUsarI ora chaha-pradezI skaMdha hotA hai athavA do pAMca- pradezI skaMdha hote haiM / tIna bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora do svataMtra paramANu- pudgala, dUsarI ora aSTa-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu- pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora sapta-pradezI skandha hotA hai athavA eka ora svataMtra paramANu- pudgala, dUsarI ora tri- pradezI skaMdha, tIsarI ora chaha-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu- pudgala, dUsarI ora catuSpradezI skaMdha, tIsarI ora paMca- pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora do dvi- pradeza skaMdha, dUsarI ora chaha pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora tri-pradezI skaMdha, tIsarI ora paMca- pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora do catuSpradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora do tri-pradezI skaMdha, dUsarI ora catuSpradezI skaMdha hotA hai / cAra bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora tIna svataMtra paramANu- pudgala, dUsarI ora sAta pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora do svataMtra paramANu- pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora chaha-pradezI skaMdha hotA haiM athavA eka ora do svataMtra paramANu- pudgala, dUsarI ora eka tri-pradezI skandha, tIsarI ora eka paMca - pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora do svataMtra paramANu - pudgala, dUsarI ora do catuSpradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora eka svataMtra paramANu- pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora tri-pradezI skaMdha, cauthI ora catuSpradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu- pudgala, dUsarI ora tIna tri- pradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora tIna dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora catuSpradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora do dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora do tri-pradezI skaMdha hote haiM / pAMca bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora cAra svataMtra paramANu- pudgala, dUsarI ora chaha - pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora tIna svataMtra paramANu- pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora paMca- pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora tIna svataMtra paramANu - pudgala, dUsarI ora eka tri-pradezI skaMdha, tIsarI ora catuSpradezI skaMdha hotA athavA eka ora do svataMtra paramANu- pudgala, dUsarI ora do dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora catuSpradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora do svataMtra paramANu- pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora do tri-pradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora eka svataMtra paramANu - pudgala, dUsarI ora tIna dvi- pradezI skaMdha, tIsarI ora tri-pradezI skaMdha hotA hai athavA pAMca dvi-pradezI skaMdha hote haiM / chaha bhAgoM meM vibhakta hone para - eka ora pAMca svataMtra paramANu- pudgala, dUsarI ora pAMca- pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora cAra svataMtra paramANu- pudgala, dUsarI ora do dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora catuSpradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora cAra paramANu- pudgala, dUsarI ora do 458
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 4 : sU. 77,78 tri-pradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora tIna svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora tri-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora do svataMtra paramANu-pudgala dUsarI ora cAra dvi-pradezI skaMdha hote haiN| sAta bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora chaha svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora catuSpradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora pAMca svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora eka dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora eka tri-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora cAra svataMtra paramANupudgala, dUsarI ora tIna dvi-pradezI skaMdha hote haiN| ATha bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora sAta svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora tri-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora chaha svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do dvi-pradezI skaMdha hote haiN| nau bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora ATha svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha hotA hai| dasa bhAgoM meM vibhakta hone para dasa svataMtra paramANu-pudgala ho jAte haiN| 78. bhaMte ! saMkhyeya paramANu pudgala ekatra saMhata hote haiM, usa saMhati se kyA niSpanna hotA hai? gautama ! saMkhyeya-pradezI skaMdha niSpanna hotA hai| vaha TUTane para do athavA yAvat dasa athavA saMkhyeya bhAgoM meM vibhakta hotA hai| do bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora saMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora saMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora tri-pradezI skaMdha, dUsarI ora saMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai| isI prakAra yAvat athavA eka ora dasa-pradezI skaMdha, dUsarI ora saMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai athavA do saMkhyeya-pradezI skaMdha hote haiN| tIna bhAgoM meM vibhakta hone para-eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora saMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora saMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANupudgala, dUsarI ora tri-pradezI skaMdha, tIsarI ora saMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai| isI prakAra yAvat athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dasa-pradezI skaMdha, tIsarI ora saMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do saMkhyeya-pradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora do saMkhyeya-pradezI skaMdha hote haiN| isI prakAra yAvat athavA eka ora dasa-pradezI skaMdha, dUsarI ora do saMkhyeya-pradezI skaMdha hote haiM athavA tIna saMkhyeya-pradezI skaMdha hote haiN| cAra bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora tIna svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora saMkhyeyapradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora saMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora tri-pradezI skaMdha, tIsarI ora saMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai| isI prakAra yAvat 459
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 12 : u. 4 : sU. 78,79 bhagavatI sUtra athavA eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsaro ora dasa-pradezI skaMdha, tIsarI ora saMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do saMkhyaya-pradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora do saMkhyeya-pradezI skaMdha hote haiM, yAvat athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dasapradezI skaMdha, tIsarI ora do saMkhyeya-pradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora kadAcit tIna saMkhyeya-pradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora tIna saMkhyeya-pradezI skaMdha hote haiM athavA cAra saMkhyeya-pradezI skaMdha hote haiN| isI prakAra inake kramazaH pAMca saMyoga bhI vaktavya hai yAvat nau saMyoga tk| dasa bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora nau svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora saMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora ATha svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora saMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai| inako kramazaH eka-eka pUrNa karanA cAhie yAvat athavA eka ora dasa-pradezI skaMdha, dUsarI ora nau saMkhyeya-pradezI skaMdha hote haiM athavA dasa saMkhyeya-pradezI skaMdha hote haiN| saMkhyeya bhAgoM meM vibhakta hone para-saMkhyeya svataMtra paramANu-pudgala hote haiN| 79. bhaMte ! asaMkhyeya paramANu-pudgala ekatra saMhata hote haiM usa saMhati se kyA niSpanna hotA hai ? gautama! asaMkhyeya-pradezI skaMdha niSpanna hotA hai| vaha TUTane para do athavA yAvat dasa athavA saMkhyeya athavA asaMkhyeya bhAgoM meM vibhakta hotA hai| do bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora asaMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai yAvat athavA eka ora dasa-pradezI skaMdha, dUsarI ora asaMkhyeya-pradezI skandha hotA hai athavA eka ora saMkhyeya-pradezI skaMdha, dUsarI ora asaMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai athavA do asaMkhyeya-pradezI skandha hote haiN| tIna bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora asaMkhyeya-pradezI skandha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora asaMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai yAvat athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dasa-pradezI skaMdha, tIsarI ora asaMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora saMkhyeya-pradezI skaMdha, tIsarI ora asaMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do asaMkhyeya-pradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora dvi-pradezI skandha, dUsarI ora do asaMkhyeyapradezI skaMdha hote haiN| isI prakAra yAvat athavA eka ora saMkhyeya-pradezI skandha, dUsarI ora do asaMkhyeya-pradezI skaMdha hote haiM athavA tIna asaMkhyeya-pradezI skaMdha hote haiN| cAra bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora tIna svataMtra paramANu-pudgala dUsarI ora asaMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai| isI prakAra cAra saMyoga yAvat dasa sNyog| ye saMkhyeya-pradezI kI bhAMti vaktavya hai, itanA vizeSa hai-asaMkhyeya meM eka adhika vaktavya hai yAvat athavA dasa asaMkhyeya-pradezI skaMdha hote 460
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 4 : sU. 79,80 saMkhyeya bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora saMkhyeya svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora asaMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora saMkhyeya dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora asaMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai| isI prakAra yAvat athavA eka ora saMkhyeya dasa-pradezI skaMdha, dUsarI ora asaMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora saMkhyeya saMkhyeya-pradezI skaMdha, dUsarI ora asaMkhyeya-pradezI skaMdha hotA hai athavA saMkhyeya asaMkhyeya-pradezI skaMdha hote haiN| asaMkhyeya bhAgoM meM vibhakta hone para asaMkhyeya svataMtra paramANu-pudgala hote haiN| 80. bhaMte ! ananta paramANu-pudgala ekatra saMhata hote haiM, usa saMhati se kyA niSpanna hotA hai ? gautama ! ananta-pradezI skaMdha niSpanna hotA hai| vaha TUTane para do, tIna yAvat dasa, saMkhyeya, asaMkhyeya aura ananta bhAgoM meM vibhakta hotA haido bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora ananta-pradezI skaMdha hotA hai yAvat do ananta-pradezI skaMdha hote haiM / tIna bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora do svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora ananta-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora dvi-pradezI skaMdha, tIsarI ora ananta-pradezI skaMdha hotA hai yAvat athavA eka ora eka svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora asaMkhyeya pradezI skaMdha, tIsarI ora ananta-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora do ananta-pradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora do ananta-pradezI skaMdha hote haiN| isI prakAra yAvat athavA eka ora dasa-pradezI skaMdha, dUsarI ora do ananta-pradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora saMkhyeya-pradezI skaMdha, dUsarI ora do ananta-pradezI skaMdha hote haiM athavA eka ora eka asaMkhyeya-pradezI skaMdha, dUsarI ora do ananta-pradezI skaMdha hote haiM athavA tIna ananta-pradezI skaMdha hote haiN| cAra bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora tIna svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora ananta-pradezI skaMdha hotA hai| isI prakAra catuSka saMyoga yAvat asaMkhyeya sNyog| jaise asaMkhyeya-pradezI skaMdha kI vaktavyatA vaise hI ananta-pradezI skaMdha kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai ananta meM eka adhika vaktavya hai yAvat athavA eka ora saMkhyeya saMkhyeya-pradezI skaMdha, dUsarI ora ananta-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora saMkhyeya asaMkhyeya-pradezI skaMdha, dUsarI ora ananta-pradezI skaMdha hotA hai athavA saMkhyeya ananta-pradezI skaMdha hote haiN| asaMkhyeya bhAgoM meM vibhakta hone para eka ora asaMkhyeya svataMtra paramANu-pudgala, dUsarI ora ananta-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora asaMkhyeya dvi-pradezI skaMdha, dUsarI ora ananta-pradezI skaMdha hotA hai yAvat athavA eka ora asaMkhyeya saMkhyeya-pradezI skaMdha, dUsarI ora ananta-pradezI skaMdha hotA hai athavA eka ora asaMkhyeya asaMkhyeya-pradezI skaMdha, dUsarI ora ananta-pradezI skaMdha hotA hai athavA asaMkhyeya anaMta-pradezI skaMdha hote haiN| ananta bhAgoM meM vibhakta hone para-ananta svataMtra paramANu-pudgala hote haiN| 461
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 12 : u. 4 : sU. 81-87 bhagavatI sUtra pudgala-parivartta-pada 81. bhaMte ! ina paramANu-pudgaloM ke saMghAta aura bheda ke anupAta se anaMta-anaMta pudgala-parivartta samyak prakAra se anugamanIya hote haiN| kyA aisA kahA gayA hai? gautama ! hAM, ina paramANu-pudgaloM ke saMghAta aura bheda ke anupAta se anaMta-anaMta pudgala-parivarta samyak prakAra se anugamanIya (eka ke bAda eka) hote haiM, aisA kahA gayA hai| 82. bhaMte ! pudgala-parivarta kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama ! pudgala-parivarta sAta prakAra ke prajJapta haiM, jaise audArika-pudgala-parivartta, vaikriya-pudgala-parivarta, taijasa-pudgala-parivarta, karma-pudgala-parivarta, manaH-pudgala-parivarta, vacana-pudgala-parivarta aura aanaapaan-pudgl-privrt| 83. bhaMte ! nairayikoM ke kitane prakAra ke pudgala-parivartta prajJapta haiM? gautama! nairayikoM ke sAta prakAra ke pudgala-parivartta prajJapta haiM, jaise-audArika-pudgala-parivarta, vaikriya-pudgala-parivarta yAvat aanaapaan-pudgl-privrt| isI prakAra yAvat vaimAnika devoM ke| 84. bhaMte ! pratyeka nairayika ke atIta meM kitane audArika pudgala-parivarta hue haiM ? anNt| bhaviSya meM (puraskRta) kitane hoMge? kisI ke hoMge, kisI ke nahIM hoNge| jisake hoMge, usake jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya, asaMkhyeya athavA anNt| 85. bhaMte ! pratyeka asurakumAra ke atIta meM kitane audArika-pudgala-parivartta hue haiM? anNt| bhaviSya meM kitane hoMge? kisI ke hoMge, kisI ke nahIM hoNge| jisake hoMge, usake jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya, asaMkhyeya athavA anaMta / isI prakAra yAvat vaimAnika ke| 86. bhaMte ! pratyeka nairayika ke atIta meM kitane vaikriya-pudgala-parivartta hue haiM? anNt| isI prakAra jaise audArika-pudgala-parivartta kI vaktavyatA vaise hI vaikriya-pudgala-parivarta kI vktvytaa| isI prakAra yAvat vaimAnika ke| isI prakAra yAvat AnApAna-pudgala-parivarta kI vktvytaa| yaha parivartta caubIsa daMDakoM meM hI hotA hai| inake pratyeka jIva kI apekSA sAta-sAta daMDaka hote haiN| 87. bhaMte ! nairayikoM ke atIta meM kitane audArika-pudgala-parivartta hue haiM? bhaviSya meM kitane hoMge? 462
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 4 : sU. 87-92 anNt| isI prakAra yAvat vaimAnikoM meM parivartta kI vktvytaa| isI prakAra vaikriya-pudgala-parivarta kI bhI vktvytaa| isI prakAra yAvat AnApAna-pudgala-parivartta kI vaimAnikoM meM vktvytaa| yaha parivarta pRthak-pRthak aneka jIvoM kI apekSA caubIsa daMDakoM meM hI hotA hai| 88. bhaMte ! pratyeka nairayika ke nairayika ke rUpa meM atIta meM kitane audArika-pudgala-parivarta hue haiM ? eka bhI nhiiN| bhaviSya meM kitane hoMge? eka bhI nhiiN| 89. bhaMte ! eka-eka nairayika ke asurakumAra ke rUpa meM atIta meM kitane audArika-pudgala-parivartta hue haiM ? puurvvt| isI prakAra yAvat stanitakumAra ke rUpa meN| 90. bhaMte ! eka-eka nairayika ke pRthvIkAyika ke rUpa meM atIta meM kitane audArika-pudgala-parivartta hue haiM ? anNt| bhaviSya meM kitane hoMge ? kisI ke hoMge, kisI ke nahIM hoNge| jisake hoMge, usake jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya,asaMkhyeya athavA anNt| isI prakAra yAvat manuSya ke rUpa meN| vANamaMtara, jyotiSka, aura vaimAnika ke rUpa meM asurakumAra kI bhAMti vktvytaa| 91. bhaMte ! pratyeka asurakumAra ke nairayika ke rUpa meM atIta meM kitane audArika-pudgala -parivartta hue haiM? isI prakAra jaise nairayika kI vaktavyatA, vaise hI asurakumAra kI vaktavyatA yAvat vaimAnika ke rUpa meN| isI prakAra yAvat stanitakumAra kI vktvytaa| isI prakAra pRthvIkAyika kI bhI vktvytaa| isI prakAra yAvat vaimAnika kI bhI vktvytaa| sabakA eka hI gamaka-samAna vaktavyatA hai| 92. bhaMte ! pratyeka nairayika ke nairayika ke rUpa meM atIta meM kitane vaikriya-pudgala-parivartta hue anNt| bhaviSya meM kitane hoMge? ekottarika-kisI ke hoMge, kisI ke nahIM hoNge| jisake hoMge usake jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya, asaMkhyeya athavA anNt| isI prakAra yAvat stanitakumAra ke rUpa meN| 463
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 12 : u. 4 : sU. 93-97 93. pRthvIkAyika ke rUpa meM - pRcchA / eka bhI nahIM / bhaviSya meM kitane hoMge ? bhagavatI sUtra eka bhI nhiiN| isI prakAra jahAM vaikriya zarIra haiM, vahAM ekottarika (sUtra 92 kI bhAMti), jahAM vaikriya - zarIra nahIM hai vahAM pRthvIkAyikatva kI bhAMti vaktavya hai yAvat vaimAnika kA vaimAnika ke rUpa meN| tejasa - pudgala - parivartta aura karma- pudgala - parivartta sarvatra (nairayika se vaimAnika taka) ekottarika vaktavya haiM / manaH pudgala - parivartta samasta paMcendriyoM meM ekottarika- kisI ke hoMge, kisI ke nahIM hoNge| jisake hoMge, usake jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya, asaMkhyeya athavA anaMta / vikalendriyoM meM nahIM hoNge| isI prakAra vacana - pudgala parivarta kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai - ekendriyoM meM vaktavya nahIM hai / AnApAna - pudgala parivarta sarvatra (nairiyaka se vaimAnika taka caubIsa daMDakoM meM) ekottarika yAvat vaimAnika ke vaimAnika rUpa meN| 94. bhaMte ! nairayikoM ke nairayika ke rUpa meM atIta meM kitane audArika- pudgala - parivarta hue haiM ? eka bhI nahIM / bhaviSya meM kitane hoMge ? eka bhI nahIM / isI prakAra yAvat stanitakumAra ke rUpa meM / 95. pRthvIkAyika ke rUpa meM - pRcchA / anaMta / bhaviSya meM kitane hoMge ? anNt| isI prakAra yAvat manuSyatva meM / vANamaMtara, jyotiSka aura vaimAnika ke rUpa meM nairayikatva kI bhAMti vaktavyatA / isI prakAra yAvat vaimAnikoM ke vaimAnika ke rUpa meN| isI prakAra sAta pudgala - parivarta vaktavya haiM - jahAM haiM, vahAM atIta aura bhaviSya meM anaMta vaktavya haiN| jahAM nahIM haiM, vahAM atIta aura bhaviSya donoM meM vaktavya nahIM haiM yAvat 96. vaimAnikoM ke vaimAnika ke rUpa meM atIta meM kitane AnApAna - pudgala - parivarta hue haiM ? anaMta / bhaviSya meM kitane hoMge ? anaMta / 97. bhaMte ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - audArika- pudgala - parivartta audArika- pudgala - parivarta hai ? gautama ! audArika- zarIra meM vartana karate hue jIva dvArA audArika- zarIra ke prAyogya dravya audArika- zarIra ke rUpa meM gRhIta, baddha, spRSTa, kRta, prasthApita, niviSTa, abhiniviSTa (tIvra anubhAva ke rUpa meM prasthApita ), abhisamanvAgata (udaya ke abhimukha), paryApta, pariNAmita, nirjIrNa, niHsRta aura niHsRSTa hote haiM / 464
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 4,5 : sU. 97-102 gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai audArika-pudgala-parivarta audArika-pudgala-parivartta hai| isI prakAra vaikriya-pudgala-parivartta bhI vaktavya hai, itanA vizeSa hai-vaikriya-zarIra meM vartana karate hue jIva ke dvArA vaikriya-zarIra ke prAyogya dravyoM kA vaikriya-zarIra ke rUpa meM grahaNa, zeSa pUrvavat, isI prakAra yAvat AnApAna-pudgala-parivarta, itanA vizeSa hai-AnApAna ke prAyogya samasta dravyoM kA AnApAna ke rUpa meM grahaNa, zeSa puurvvt| 98. bhaMte ! audArika-pudgala-parivarta kitane kAla meM nirvartita hotA hai? gautama ! anaMta-avasarpiNI-utsarpiNI kAla meM nirvartita niSpanna hotA hai| isI prakAra vaikriya-pudgala-parivarta bhii| isI prakAra yAvat AnApAna-pudgala-parivarta bhii| 99. bhaMte ! audArika-pudgala-parivarta-nirvartanA-kAla, vaikriya-pudgala-parivarta-nirvartanA-kAla yAvat AnApAna-pudgala-parivarta-nirvartanA-kAla meM kauna kinase alpa, bahu, tulya athavA vizeSAdhika hai? gautama ! sabase alpa karma-pudgala-parivarta-nirvartanA-kAla hai, taijasa-pudgala-parivarta-nirvartanA-kAla karma-pudgala-parivarta se anaMta-guNA hai, audArika-pudgala-parivarta-nirvartanA-kAla taijasa-pudgala-parivarta se anaMta-guNA hai, AnApAna-pudgala-parivarta-nirvartanA-kAla audArika-pudgala-parivarta se anaMta-guNA hai, manaHpudgala-parivarta-nirvartanA-kAla AnApAna-pudgala-parivarta se anaMta-guNA hai, vacana-pudgala-parivarta-nirvartanA-kAla manaHpudgala-parivarta se anaMta-guNA hai, vaikriya-pudgala-parivarta-nirvartanA-kAla vacana-pudgala-parivarta se anaMta -guNa hai| 100. bhaMte ! audArika-pudgala-parivarta yAvat AnApAna-pudgala-parivarta meM kauna kinase alpa, bahu, tulya athavA vizeSAdhika hai ? gautama ! sabase alpa vaikriya-pudgala-parivarta hai, vacana-pudgala-parivarta vaikriya-pudgala-parivartta se anaMta-guNA hai, manaH-pudgala-parivarta vacana-pudgala-parivarta se anaMta-guNA hai, AnApAna-pudgala-parivarta manaH-pudgala-parivarta se anaMta-guNA hai, audArika-pudgala-parivarta AnApAna-pudgala-parivarta se anaMta-guNA hai, taijasa-pudgala-parivartta audArika-pudgala-parivarta se anaMta-guNA hai aura karma-pudgala-parivarta taijasa-pudgala-parivarta se anaMta-guNA hai| 101. bhaMte ! vaha aisA hI hai| bhaMte ! vaha aisA hI hai| isa prakAra bhagavAn yAvat viharaNa karane lge| pAMcavAM uddezaka varNAdi aura avarNAdi kI apekSA dravya-vimarza-pada 102. rAjagRha nAma kA nagara yAvat gautama svAmI paryupAsanA karate hue isa prakAra bole bhaMte ! prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura parigraha ye kitane varNa, kitane gandha, kitane rasa aura kitane sparza vAle prajJapta haiM? 465
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 5 : sU. 102-112 gautama ! pAMca varNa, do gandha, pAMca rasa, aura cAra sparza vAle prajJapta haiM / 103. bhaMte ! krodha, kopa, roSa, doSa (dveSa), akSamA, saMjvalana, kalaha, cANDikya, bhaNDana aura vivAda - ye kitane varNa yAvat sparza vAle prajJapta haiM ? gautama ! pAMca varNa, do gaMdha, pAMca rasa aura cAra sparza vAle prajJapta haiM / 104. bhaMte ! mAna, mada, darpa, stambha, garva, AtmotkarSa, paraparivAda, utkarSa, apakarSa (avotkarSa), unnata, unnAma aura durnAma - ye kitane varNa yAvat kitane sparza vAle prajJapta haiM ? gautama ! pAMca varNa, do gaMdha, pAMca rasa aura cAra sparza vAle prajJapta haiN| 105. bhaMte ! mAyA, upadhi, nikRti, valaya, gahana, NUma, kalka, kurue, jaimha, kilviSaka, AcaraNa, gUhana, vaMcana, parikuMcana aura sAciyoga - ye kitane varNa yAvat kitane sparza vAle prajJapta haiM ? gautama ! ye pAMca varNa, do gaMdha, pAMca rasa aura cAra sparza vAle prajJapta haiM / 106. bhaMte ! lobha, icchA, mUrcchA, kAMkSA, gRddhi, tRSNA, bhidhyA, abhidhyA, AzISa, prArthanA, lAlapanatA, kAmAzA, bhogAzA, jIvitAzA, maraNAzA, naMdI aura rAga ye kitane varNa yAvat kitane sparza vAle prajJapta haiM ? gautama ! pAMca varNa, do gaMdha, pAMca rasa aura cAra sparza vAle prajJapta haiM / 107. bhaMte ! preya, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, aratirati, mAyAmRSA aura mithyAdarzana-zalya-ye kitane varNa yAvat kitane sparza vAle prajJapta haiM ? gautama ! pAMca varNa, do gaMdha, pAMca rasa aura cAra sparza vAle prajJapta haiM / 108. bhaMte ! prANAtipAta viramaNa yAvat parigraha - viramaNa, krodha-viveka mithyAdarzanazalya-viveka-ye kitane varNa yAvat kitane sparza vAle prajJapta haiM ? gautama ! ye varNa-rahita, gaMdha-rahita, rasa-rahita aura sparza-rahita prajJapta haiM / 109. bhaMte ! autpattikI, vainayikI, kArmikI aura pAriNAmikI- ye kitane varNa yAvat kitane sparza vAlI prajJapta haiM ? yAvat gautama ! ye varNa-rahita, gaMdha-rahita, rasa-rahita aura sparza - rahita prajJapta haiM / 110. bhaMte! avagraha, IhA, avAya aura dhAraNA - ye kitane varNa yAvat kitane sparza vAlI prajJApta haiM ? gautama ! ye varNa-rahita, gaMdha-rahita, rasa-rahita aura sparza-rahita prajJapta haiM / 111. bhaMte ! utthAna, karma, bala, vIrya aura puruSakAra - parAkrama - ye kitane varNa yAvat kitane sparza vAle prajJapta haiM ? gautama ! ye varNa-rahita, gaMdha-rahita, rasa-rahita aura sparza-rahita prajJapta haiM / 112. bhaMte ! sAtavAM avakAzAntara kitane varNa yAvat kitane sparza vAlA prajJapta hai ? gautama ! varNa-rahita, gaMdha-rahita, rasa-rahita aura sparza-rahita prajJapta hai / 466
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra 113. bhaMte ! sAtavAM tanuvAta kitane varNa, yAvat kitane sparza vAlA prajJapta hai / gautama ! pAMca varNa, do gaMdha, pAMca rasa aura ATha sparza vAlA prajJapta hai / za. 12 : u. 5 : sU. 113-117 isI prakAra jaise sAtaveM tanuvAta kI vaktavyatA, vaise hI sAtaveM ghanavAta, ghanodadhi aura pRthvI kI vaktavyatA / chaThA avakAzAntara varNa-rahita hai / tanuvAta yAvat chaThI pRthvI- inameM ATha sparza haiM / isI prakAra jaise sAtavIM pRthvI kI vaktavyatA, vaise hI yAvat prathama pRthvI kI vaktavyatA / jambUdvIpa dvIpa yAvat svayaMbhUramaNa samudra, saudharma- kalpa yAvat ISatprAgbhArA - pRthvI, nairayikAvAsa yAvat vaimAnikAvAsa - ye sabhI ATha sparza vAle prajJapta haiM / 114. bhaMte ! nairayikoM ke kitane varNa yAvat kitane sparza prajJapta haiM ? - gautama ! vaikriya aura taijasa zarIra kI apekSA pAMca varNa, do gaMdha, pAMca rasa aura ATha sparza vAle prajJapta haiM / karma-zarIra kI apekSA pAMca varNa, do gaMdha, pAMca rasa aura cAra sparza vAle prajJapta haiN| jIva kI apekSA varNa-rahita yAvat sparza-rahita prajJapta haiN| isI prakAra yAvat stanitakumAroM kI vaktavyatA / 115. pRthvIkAyikoM kI pRcchA / gautama ! audArika- aura taijasa zarIra kI apekSA pAMca varNa yAvat ATha sparza vAle prajJapta haiN| karma zarIra kI apekSA nairayikoM kI bhAMti vaktavyatA / jIva kI apekSA nairayikoM kI bhAMti vktvytaa| isI prakAra yAvat caturindriya kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai - vAyukAyika audArika, vaikriya - aura taijasa zarIra kI apekSA pAMca varNa yAvat ATha sparza vAle prajJapta haiM, zeSa nairayikoM kI bhAMti vaktavya haiN| paMcendriya tiryagyonika vAyukAyika kI bhAMti vaktavya haiM / 116. manuSyoM kI pRcchA / ve audArika, vaikriya, AhAraka aura taijasa zarIra kI apekSA pAMca varNa, yAvat ATha sparza vAle prajJapta haiN| karma-zarIra aura jIva kI apekSA ve nairayikoM kI bhAMti vaktavya haiN| vANamantara, jyotiSka- aura vaimAnika -deva nairayikoM kI bhAMti vaktavya haiN| dharmAstikAya yAvat pudgalAstikAya - ye sabhI varNa-rahita haiM, itanA vizeSa hai - pudgalAstikAya pAMca varNa, do gaMdha, pAMca rasa aura ATha sparza vAlA prajJapta hai / jJAnAvaraNIya yAvat antarAya - ye cAra sparza vAle prajJapta haiN| 117. bhaMte ! kRSNa-lezyA kitane varNa yAvat kitane sparza vAlI prajJapta hai ? dravya - lezyA kI apekSA pAMca varNa yAvat ATha sparza vAlI prajJapta hai / bhAva-lezyA kI apekSA varNa-rahita, gandha-rahita, rasa-rahita aura sparza-rahita prajJapta haiN| isI prakAra yAvat zukla- lezyA kI vaktavyatA / samyagdRSTi, mithyA-dRSTi, samyag - mithyA dRSTi, cakSu-darzana, acakSu - darzana, avadhi - darzana, kevala darzana, Abhinibodhika jJAna yAvat (bha. 2/137) vibhaMga jJAna, AhAra-saMjJA yAvat parigraha - saMjJA- ye sabhI varNa-rahita, gandha-rahita, rasa-rahita aura sparza-rahita haiM / 467
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 12 : u. 5,6 : sU. 117-123 bhagavatI sUtra audArika-zarIra yAvat taijasa-zarIra-ye ATha sparza vAle haiN| karma-zarIra cAra sparza vAlA hai| mana-yoga aura vacana-yoga cAra sparza vAle haiN| kAya-yoga ATha sparza vAlA hai| sAkAropayoga aura anAkAropayoga varNa rahita haiN| 118. bhaMte ! sarva-dravya kitane varNa yAvat kitane sparza vAle prajJapta haiM ? gautama ! kucha sarva-dravya pAMca varNa yAvat ATha sparza vAle prajJapta haiN| kucha sarva-dravya pAMca varNa yAvat cAra sparza vAle prajJapta haiN| kucha sarva-dravya eka varNa, eka gandha, eka rasa aura do sparza vAle prajJapta haiN| kucha sarva-dravya varNa-rahita yAvat sparza-rahita prajJapta haiN| isI prakAra sarva-pradeza aura sarva-paryAya kI vktvytaa| atIta-kAla varNa-rahita yAvat sparza-rahita hotA hai| isI prakAra anAgata-kAla aura sarva-kAla kI vktvytaa| 119. bhaMte ! garbha meM upapanna hotA huA jIva kitane varNa, kitane gandha, kitane rasa aura kitane sparza ke pariNAma se pariNata hotA hai| gautama ! pAMca varNa, do gandha, pAMca rasa aura ATha sparza ke pariNAma se pariNata hotA hai| 120. bhaMte ! kyA jIva karma se vibhakti-bhAva (naraka, manuSya Adi bhava) meM pariNamana karatA hai, akarma se vibhakti-bhAva meM pariNamana nahIM karatA ? kyA jagat karma se vibhakti-bhAva meM pariNamana karatA hai ? akarma se vibhakti-bhAva meM pariNamana nahIM karatA ? hAM! gautama ! jIva karma se vibhakti-bhAva meM pariNamana karatA hai, akarma se nahIM, jagat karma se vibhakti-bhAva meM pariNamana karatA hai, akarma se nhiiN| 121. bhaMte ! vaha aisA ho hai| bhaMte ! vaha aisA hI hai| chaThA uddezaka caMdra-sUrya-grahaNa-pada 122. rAjagRha nAma kA nagara yAvat isa prakAra bole-bhaMte ! bahujana paraspara isa prakAra AkhyAna yAvat prarUpaNA karate haiM-rAhu caMdra ko grahaNa karatA hai, rAhu caMdra ko grahaNa karatA hai| 123. bhaMte ! yaha kaise hai? kyA aisA hai? gautama ! jo bahujana paraspara isa prakAra kA AkhyAna yAvat prarUpaNA karate haiM, ve mithyA kahate haiN| gautama ! maiM isa prakAra kA AkhyAna yAvat prarUpaNA karatA hUM-isa prakAra rAhu-deva mahAn RddhivAlA yAvat mahAn aizvaryazAlI ke rUpa meM prakhyAta, pravara-vastra-dhAraka, pravara-mAlya-dhAraka, pravara-gaMdha- aura pravara-AbharaNa-dhArI hotA hai| rAhu-deva ke nau nAma prajJapta haiM, jaise zRMgAraka, jaTilaka, kSatraka, kharaka, dardura, makara,, matsya, kacchapa aura kRssnnsrp| rAhu-deva ke vimAnoM ke pAMca varNa prajJapta haiM, jaise-kRSNa, nIla, rakta, pIta aura shvet| 468
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 6 : sU. 123,124 kRSNa-rAhu-vimAna kA varNa khajana ke samAna AbhA vAlA prajJapta hai, nIla-rAhu-vimAna kA varNa alAbuka (tumbI) ke samAna AbhA vAlA prajJapta hai, rakta-rAhu-vimAna kA varNa maMjiSTha ke samAna AbhA vAlA prajJapta hai, pIta-rAhu-vimAna kA varNa haridrA ke samAna AbhA vAlA prajJapta hai, zukla (zveta)-rAhu-vimAna kA varNa zaMkha ke Dhera ke samAna AbhA vAlA prajJapta hai| jaba rAhu AtA huA, jAtA huA vikriyA karatA huA athavA paricAraNA karatA huA candra-lezyA ko pUrva kI ora se AvRta kara pazcima kI ora jAtA hai, taba pUrva meM candramA dikhAI detA hai aura pazcima meM rAhu / jaba rAhu AtA huA, jAtA huA, vikriyA karatA huA athavA paricAraNA karatA huA candra-lezyA ko pazcima kI ora se AvRta kara pUrva kI ora jAtA hai, taba pazcima meM candramA dikhAI detA hai aura pUrva meM raahu| isa prakAra jaise pUrva aura pazcima ke do AlApaka kahe gae haiM, isI prakAra dakSiNa va uttara ke bhI do AlApaka vaktavya haiN| isI prakAra uttara-pUrva aura dakSiNa-pazcima ke bhI do AlApaka vaktavya haiN| isI prakAra dakSiNa-pUrva aura uttara-pazcima ke do AlApaka vaktavya haiN| isI prakAra pUrvavat yAvat taba uttara-pazcima meM candramA dikhAI detA hai aura dakSiNa-pUrva meM raahu| jaba rAhu AtA huA, jAtA huA, vikriyA karatA huA athavA paricAraNA karatA huA candra-lezyA ko AvRta karatA huA, AvRta karatA huA sthita hotA hai taba manuSya-loka meM manuSya kahate haiM isa prakAra nizcita hI rAhu candramA kA grahaNa karatA hai, rAhu caMdramA kA grahaNa karatA jaba rAhu AtA huA, jAtA huA, vikriyA karatA huA athavA paricAraNA karatA huA candra-lezyA ko AvRta kara pArzva se jAtA hai, taba manuSya-loka meM manuSya kahate haiM-candramA ke dvArA rAhu kI kukSi kA bhedana huA hai, candramA ke dvArA rAhu kI kukSi kA bhedana huA hai| jaba rAhu AtA huA, jAtA huA, vikriyA karatA huA athavA paricAraNA karatA huA candra-lezyA ko AvRta kara pIche haTatA hai, dUra jAtA hai taba manuSya-loka meM manuSya kahate haiM- rAhu ke dvArA candramA ko chor3a diyA gayA hai, rAhu ke dvArA candramA ko chor3a diyA gayA hai| jaba rAhu AtA huA, jAtA huA, vikriyA karatA huA athavA paricAraNA karatA huA candra-lezyA ko AvRta kara nIce sapakSa, sapratidizi-samAna dizA aura vidizA ko AvRta kara sthita hotA hai, taba manuSya-loka meM manuSya kahate haiM-rAhu ke dvArA candramA kA grahaNa kara liyA gayA hai, rAhu ke dvArA caMdramA kA grahaNa kara liyA gayA hai| 124. bhaMte ! rAhu kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama ! rAhu do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-dhruva rAhu aura parva raahu| jo dhruva rAhu hai, vaha kRSNapakSa kI pratipadA se pratidina caMdramA kI lezyA (maMDala) kA pandrahavAM bhAga AvRta karatA huA, AvRta karatA huA sthita hotA hai, jaisepratipadA ke dina pahalA bhAga, dvitIyA ke dina dUsarA bhAga yAvat pandrahaveM dina (amAvasyA) pandrahavAM bhAga (smpuurnn-cndrmNddl)| aMtima samaya (kRSNapakSa ke aMtima dina) meM candramA rakta 469
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 12 : u. 6 : sU. 124-128 bhagavatI sUtra (sarvathA AvRta) hotA hai, avazeSa samaya meM candramA rakta (aMzataH AcchAdita) athavA virakta (aMzataH anAcchAdita) hotA hai| vahI (dhruva rAhu) zukla pakSa meM pratidina eka-eka pandrahaveM bhAga ko udghATita karatA hai, jaise- pratipadA ke dina pahalA bhAga udghATita karatA hai| yAvat pUrNimA ke dina pandrahavAM bhAga udghATita karatA hai arthAt saMpUrNa caMdra-maMDala ko udghATita karatA hai| aMtima-samaya meM caMdramA virakta (sarvathA anAcchAdita) hotA hai, avazeSa samaya meM caMdramA rakta (AcchAdita) athavA virakta (anAcchAdita) hotA hai| jo parva rAhu hai vaha jaghanyataH chaha mAsa meM caMdra aura sUrya ko tathA utkRSTataH bayAlIsa mAsa meM caMdra aura ar3atAlIsa varSa meM sUrya ko AvRta karatA hai| zazi-Aditya-pada 125. bhaMte ! kisa apekSA se yaha kahA jA rahA hai caMdramA zazi hai, caMdramA zazi hai? gautama ! jyotiSendra jyotiSarAja candra ke mRgAMka (mRga ke cihna-vAlA) vimAna meM kamanIya deva aura deviyAM haiM / kamanIya Asana, zayana, staMbha, bhAMDa, amatra aura upakaraNa haiM, svayaM jyotiSendra jyotiSarAja candra bhI saumya, kamanIya, subhaga, priyadarzana aura surUpa haiN| gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-caMdramA zazi hai, caMdramA zazi hai| 126. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai sUrya Aditya hai, sUrya Aditya hai? gautama ! samaya, AvalikA yAvat avasarpiNI, utsarpiNI kI Adi sUrya se hotI hai| gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-sUrya Aditya hai, sUrya Aditya hai| caMdra-sUrya kA kAma-bhoga-pada 127. bhaMte ! jyotiSendra jyotiSarAja caMdra kI kitanI agramahiSI deviyAM prajJapta haiM? dazama zataka (10/10) kI bhAMti yAvat parivAra kI Rddhi kA upabhoga karate haiM, maithuna rUpa bhoga kA nhiiN| isI prakAra sUrya kI vktvytaa| 128. bhaMte ! jyotiSendra jyotiSarAja candra-sUrya kisake samAna kAmabhogoM kA pratyanubhava karate hue viharaNa karate haiM? gautama ! jisa prakAra prathama yauvana ke udgama meM bala meM sthita puruSa ne prathama yauvana ke udgama meM bala meM sthita bhAryA ke sAtha tatkAla vivAha kiyaa| artha-gaveSaNA ke lie solaha varSa pravAsita (videza) rhaa| vaha vahAM se dhana prApta kara kArya saMpanna kara, nirvighna rUpa se zIghra apane ghara vApasa AyA, snAna kiyA, balikarma kiyA, kautuka (tilaka Adi) maMgala (dadhi, akSata Adi). prAyazcitta aura sarva alaMkAroM se vibhaSita hokara manojJa aThAraha prakAra ke sthAlIpAka zuddha vyaMjanoM se yukta bhojana kiyA, bhojanakara usa anupama vAsagRha, jo bhItara se citra-karma se yukta, bAhara se dhavalita, komala pASANa se ghisA hone ke kAraNa cikanA thaa| usakA UparI bhAga vividha citroM se yukta tathA adhobhAga prakAza se dIptimAna thaa| maNi aura ratna kI prabhA se aMdhakAra praNaSTa ho cukA thaa| usakA deza bhAga bahuta sama aura suvibhakta thaa| pAMca varNa ke sarasa aura surabhita mukta puSpa puJja ke upacAra se kalita kRSNa agara, pravara 470
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 6,7 : sU. 128-130 kunduru aura jalate hue lobAna kI dhUpa se uThatI huI sugaMdha se abhirAma, pravara surabhi vAle gaMdha cUrNoM se sugaMdhita gaMdhavartikA ke samAna usa prAsAda meM eka viziSTa zayanIya thaa| usa para zarIra-pramANa upadhAna (masanada) rakhA huA thA, sira aura paira-donoM ora se ubharA huA tathA madhya meM nata aura gambhIra thaa| gaMgAtaTa kI bAlukA kI bhAMti pAMva rakhate hI nIce dhaMsa jAtA thaa| vaha parikarmita kSauma-dukUla-paTTa se DhakA huA thaa| usakA rajastrANa (cAdarA) sunirmita thA, vaha lAla raMga kI masaharI se suramya thA, usakA sparza carma-vastra, kapAsa, bUra-vanaspati aura navanIta ke samAna mRdu thaa| pravara sugaMdhita kusuma-cUrNa ke zayana-upacAra se kalita thaa| usakI bhAryA mUrtimAna zRMgAra aura sundara veza vAlI, calane, haMsane, bolane aura ceSTA karane meM nipuNa tathA vilAsa aura lAlitya-pUrNa saMlApa meM nipuNa, samucita upacAra meM kuzala, sundara stana, kaTi, mukha, hAtha, paira, nayana, lAvaNya, rUpa, yauvana aura vilAsa se kalita, anurakta, atyadhika priya aura manonukUla bhAryA ke sAtha iSTa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gandha ina pAMca prakAra ke manuSya-sambandhI kAmabhogoM kA pratyanubhava karatA huA viharaNa karatA hai| gautama ! vaha puruSa vyavazamana-kAla (rati ke avasAna ke samaya) meM kaisA sAta-saukhya kA pratyanubhava karatA huA viharaNa karatA hai? AyuSman zramaNa ! prdhaan| gautama ! usa puruSa ke kAmabhogoM se vANamantara-devoM ke kAmabhoga ananta-guNA viziSTatara hote haiN| vANamantara-devoM ke kAmabhogoM se (asurendra ko chor3akara) bhavanavAsI-devoM ke kAmabhoga ananta-guNA viziSTatara hote haiM, asurendra ko chor3akara bhavanavAsI-devoM ke kAmabhogoM se asurakumAra-devoM ke kAmabhoga ananta-guNA viziSTatara hote haiN| asurakumAra-devoM ke kAmabhogoM se graha-gaNa-, nakSatra- aura tArA-rUpa jyotiSa-devoM ke kAmabhoga ananta-guNA viziSTatara hote haiN| graha-gaNa-, nakSatra- aura tArA-rUpa jyotiSa-devoM ke kAmabhogoM se jyotiSendra, jyotiSarAja candra-sUrya ke kAmabhoga ananta-guNA viziSTatara hote haiN| gautama! jyotiSendra jyotiSarAja candra-sUrya isa prakAra ke kAmabhogoM kA pratyanubhava karate hue viharaNa karate haiN| 129. bhaMte ! vaha aisA hI hai| bhaMte ! vaha aisA hI hai| isa prakAra kahakara bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyaa| vandana-namaskAra kara saMyama aura tapasyA ke dvArA AtmA ko bhAvita karate hue viharaNa karane lge| sAtavAM uddezaka jIvoM kA sarvatra janma-mRtyu-pada 130. usa kAla aura usa samaya meM yAvat gautama svAmI paryupAsanA karate hue isa prakAra bole-bhaMte ! loka kitanA bar3A prajJapta hai? gautama! loka vizAlatama prajJapta hai-pUrvadizA meM asaMkhyeya kror3Akror3a yojana, dakSiNa dizA meM 471
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 7 : sU. 130-135 asaMkhyeya kror3Akror3a yojana, isI prakAra pazcima dizA meM bhI, isI prakAra uttara dizA meM bhI, isI prakAra Urdhva evaM adho dizA meM bhI asaMkhyeya kror3Akror3a yojana lambA-caur3A hai| 131. bhaMte ! isa vizAlatama loka meM koI paramANu - pudgala (mAtra) pradeza bhI aisA hai, jahAM para isa jIva ne janma athavA maraNa na kiyA ho ? gautama ! yaha artha saMgata nahIM hai| 132. bhaMte ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - isa vizAlatama loka meM paramANu- pudgala mAtra pradeza bhI aisA nahIM hai, jahAM para isa jIva ne janma athavA maraNa na kiyA ho ? gautama ! jisa prakAra koI puruSa sau bakariyoM ke lie eka bar3A ajAvraja (bakarI bAr3A) taiyAra karavAtA hai / vaha vahAM jaghanyataH eka, do athavA tIna utkRSTataH hajAra bakariyoM kA prakSepa karatA hai| yadi una bakariyoM ke lie vahAM pracura ghAsa aura pAnI ho tathA ve bakariyAM jaghanyataH eka dina athavA tIna dina, utkRSTataH chaha mAsa taka rhe| gautama ! kyA usa ajAvraja kA koI paramANu- pudgala mAtra pradeza bhI aisA rahatA hai, jo una bakariyoM ke uccAra, prasravaNa, zleSma, nAka kA maila, vamana, pitta, pIva (rassI), zukra, zoNita, carma, roma, sIMga, khura athavA nakhoM se AkrAMta na huA ho ? yaha artha saMgata nahIM hai| gautama ! usa ajAvraja kA koI paramANu- pudgala mAtra pradeza bhI aisA nahIM hai jo una bakariyoM ke uccAra yAvat athavA nakhoM se AkrAMta nahIM hotaa| vaise hI isa vizAlatama loka meM loka kA zAzvata bhAva, saMsAra - janma-maraNa kA anAdi bhAva, jIva kA nitya bhAva, karma - bahutva aura janma-maraNa ke bAhulya kI apekSA paramANu - pudgala mAtra pradeza bhI aisA nahIM hai, jahAM para janma athavA maraNa na kiyA ho / isa jIva gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-isa vizAlatama loka meM koI paramANu- pudgala mAtra pradeza bhI aisA nahIM hai, jahAM isa jIva ne janma athavA maraNa na kiyA ho / aneka athavA anaMta bAra upapAta pada 133. bhaMte ! pRthviyAM kitane prakAra kI prajJapta haiM ? gautama ! pRthviyAM sAta prakAra kI prajJapta haiM, jaise prathama zataka ke pAMcaveM uddezaka (bha. 1/ 211-255) kI vaktavyatA hai vaise hI AvAsoM kI vaktavyatA yAvat anuttara- - vimAna yAvat aparAjita-sarvArthasiddha kI vaktavyatA / 134. bhaMte ! kyA yaha jIva isa ratnaprabhA - pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se pratyeka narakAvAsa meM rahane vAle pRthvIkAyika ke rUpa meM yAvat vanaspatikAyika ke rUpa meM narakAvAsa ke jIva ke rUpa meM aura nairayika ke rUpa meM upapanna - pUrva hai ? hAM gautama ! aneka athavA ananta bAra / 135. bhaMte ! kyA saba jIva isa ratnaprabhA - pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se pratyeka narakAvAsa meM rahane vAle pRthvIkAyika ke rUpa meM yAvat vanaspatikAyika ke rUpa meM, 472
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 7 : sU. 135-142 narakAvAsa ke jIva ke rUpa meM aura nairayika ke rUpa meM upapanna-pUrva haiM ? hAM gautama ! aneka athavA ananta bAra / 136. bhaMte ! kyA yaha jIva zarkarAprabhA-pRthvI ke paccIsa lAkha narakAvAsoM meM se pratyeka narakAvAsa meM rahane vAle....? isI prakAra jaise-ratnaprabhA-pRthvI kI vaktavyatA hai vaise hI do AlApaka vaktavya haiN| isI prakAra yAvat dhUmaprabhA kI vktvytaa| 137. bhaMte ! kyA yaha jIva tamaHprabhA-pRthvI ke ninyAnaveM hajAra nau sau picAnaveM narakAvAsoM meM se pratyeka narakAvAsa meM rahane vAle pRthvIkAyika ke rUpa meM yAvat upapanna-pUrva hai? zeSa varNana puurvvt| 138. bhaMte ! kyA yaha jIva adhaHsaptamI-pRthvI ke pAMca anuttara vizAlatama mahAnarakAvAsoM meM se pratyeka narakAvAsa meM rahane vAle.....? zeSa varNana ratnaprabhA kI bhAMti vaktavya hai| 139. bhaMte ! kyA yaha jIva causaTha lAkha asurakumArAvAsoM meM se pratyeka asurakumArAvAsa meM rahane vAle pRthvIkAyika ke rUpa meM yAvat vanaspatikAyika ke rUpa meM, deva ke rUpa meM, devI ke rUpa meM, Asana, zayana, bhAMDa, amatra aura upakaraNa ke rUpa meM upapanna-pUrva hai? hAM gautama ! aneka athavA ananta baar| bhaMte! saba jIvoM ke lie bhii| pUrvavat vktvytaa| isI prakAra yAvat stanita-kumAroM tk| unake AvAsoM meM nAnAtva hai, AvAsa pahale zataka (bha. 1/211-215) meM kahe jA cuke haiN| 140. bhaMte ! kyA yaha jIva asaMkhyeya lAkha pRthvIkAyikAvAsoM meM se pratyeka pRthvIkAyika AvAsa meM rahane vAle pRthvIkAyika ke rUpa meM yAvat vanaspatikAyika ke rUpa meM upapanna-pUrva hAM gautama ! aneka athavA anaMta baar| isI prakAra saba jIva bhI vaktavya haiN| isI prakAra yAvat vanaspatikAyikoM meN| 141. bhaMte ! kyA yaha jIva asaMkhyeya lAkha dvIndriyAvAsoM meM se pratyeka dvIndriyAvAsa meM rahane vAle pRthvIkAyika ke rUpa meM yAvat vanaspatikAyika ke rUpa meM aura dvIndriyakAyika ke rUpa meM upapanna-pUrva hai? hAM gautama ! aneka athavA anaMta baar| isI prakAra saba jIva bhI vaktavya haiN| isI prakAra yAvat manuSyoM meM, itanA vizeSa hai-trIndriyoM meM yAvat vanaspatikAyika aura trIndriya ke rUpa meM, caturindriyoM meM caturindriya ke rUpa meM, paMcendriya-tiryagyonikoM meM paMcendriya-tiryagyonika ke rUpa meM, manuSyoM meM manuSya ke rUpa meM, zeSa dvIndriyoM kI bhAMti vaktavya hai| vAnamaMtara, jyotiSka, saudharma aura IzAnoM meM asurakumAroM kI bhAMti vktvytaa| 142. bhaMte ! kyA yaha jIva sanatkumAra-kalpa ke bAraha lAkha vimAnAvAsoM meM se pratyeka vimAnAvAsa meM rahane vAle pRthvIkAyika ke rUpa meM yAvat vanaspatikAyika ke rUpa meM, deva ke 473
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 12 : u. 7 : sU. 142-152 bhagavatI sUtra rUpa meM, Asana, zayana, bhAMDa, amatra aura upakaraNa ke rUpa meM upapanna-pUrva hai? hAM gautama ! aneka athavA anaMta baar| isI prakAra samasta jIva bhI vaktavya haiN| isI prakAra yAvat Anata-prANata-kalpoM meM, isI prakAra AraNa-acyuta-kalpoM meM bhI vaktavya haiN| 143. bhaMte ! kyA yaha jIva tIna sau aThAraha praiveyaka-vimAnAvAso meM.....? isI prakAra puurvvt| 144. bhaMte ! kyA yaha jIva pAMca anuttaravimAnoM meM se pratyeka anuttaravimAna meM rahane vAle pRthvIkAyika ke rUpa meM..... ? vaise hI yAvat aneka athavA anaMta bAra / deva ke rUpa meM athavA devI ke rUpa meM nhiiN| isI prakAra saba jIvoM kI vktvytaa| 145. bhaMte ! kyA yaha jIva saba jIvoM ke mAtA, pitA, bhAI, bhaginI, bhAryA, putra, putrI aura putravadhU ke rUpa meM upapanna-pUrva hai ? hAM gautama ! aneka athavA ananta baar| 146. bhaMte ! kyA saba jIva bhI isa jIva ke mAtA, pitA, bhrAtA, bhaginI, bhAryA, putra, putrI aura putravadhU ke rUpa meM upapanna-pUrva haiM? hAM gautama ! aneka athavA ananta baar| 147. bhaMte ! kyA yaha jIva saba jIvoM ke zatru, vairI, ghAtaka, vadhaka, pratyanIka aura pratyamitra ke rUpa meM upapanna-pUrva hai ? hAM gautama ! aneka athavA ananta baar| 148. bhaMte ! kyA saba jIva bhI isa jIva ke zatru, vairI, ghAtaka, vadhaka, pratyanIka aura pratyamitra ke rUpa meM upapanna-pUrva haiM ? hAM gautama ! aneka athavA ananta baar| 149. bhaMte ! kyA yaha jIva saba jIvoM ke rAjA, yuvarAja, talavara (koTavAla), maDamba-pati, kuTumba-pati, ibhya, zreSThI, senApati aura sArthavAha ke rUpa meM upapanna-pUrva hai ? hAM, gautama! aneka athavA anaMta baar| 150. bhaMte! kyA saba jIva bhI isa jIva ke rAjA, yuvarAja, talavara, maDamba-pati, kuTumba__-pati, ibhya, zreSThI, senApati aura sArthavAha ke rUpa meM upapanna-pUrva haiM ? hAM gautama! aneka athavA ananta baar| 151. bhaMte! kyA yaha jIva saba jIvoM ke dAsa, preSya, bhRtaka, bhAgIdAra, bhogapuruSa, ziSya aura vaizya ke rUpa meM upapanna-pUrva hai ? hAM gautama! aneka athavA ananta baar| 152. bhaMte! kyA saba jIva bhI isa jIva ke dAsa, preSya, bhRtaka, bhAgIdAra, bhogapuruSa, ziSya aura vaizya ke rUpa meM upapanna-pUva haiM? 474
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 7,8 : sU. 152-160 hAM gautama! aneka athavA ananta baar| 153. bhaMte ! vaha aisA hI hai| bhaMte ! vaha aisA hI hai| aisA kahakara yAvat viharaNa karane lge| AThavAM uddezaka devoM kA dvizarIra-upapAta-pada 154. usa kAla aura usa samaya meM yAvat isa prakAra bole-bhaMte ! kyA mahAn Rddhi vAlA yAvat mahAn aizvaryazAlI ke rUpa meM prakhyAta deva anantara usa devaloka se cyavana kara dvizarIra vAle nAgoM meM upapanna hotA hai ? hAM, upapanna hotA hai| 155. kyA vaha vahAM arcita, vaMdita, pUjita, satkArita, sammAnita, divya (pradhAna), satya, satyAvapAta aura sannihita-prAtihArya hotA hai ? hAM, hotA hai| 156. bhaMte ! kyA vaha vahAM se anantara nikalakara siddha yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hAM, siddha yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai| 157. bhaMte ! kyA mahAn Rddhi yAvat mahAn aizvaryazAlI ke rUpa meM prakhyAta deva usa devaloka se anantara cyavana kara dvizarIra vAle maNiyoM meM upapanna hotA hai ? hAM, upapanna hotA hai| isa prakAra nAga kI bhAMti vktvytaa| 158. bhaMte ! kyA mahAn Rddhi yAvat mahAn aizvaryazAlI ke rUpa meM prakhyAta deva anantara usa devaloka se cyavana kara dvizarIra vAle vRkSoM meM upapanna hotA hai? hAM, upapanna hotA hai| isI prakAra pUrvavat vaktavyatA, itanA vizeSa hai-kyA isameM nAnAtva yAvat sannihita-prAtihArya aura 'lAulloiyamahita' hogA-vRkSa kA bhUmibhAga gobara Adi se lipA huA aura bhIMta khar3iyA miTTI se putI huI hotI hai ? hAM, hotI hai| zeSa varNana pUrvavat yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai| paMcendriya-tiryagyonika-upapAta-pada 159. bhaMte ! kyA vAnaroM meM pradhAna, kukkuTa meM pradhAna, meMr3haka meM pradhAna ye zIla-rahita, vrata-rahita, guNa-rahita, maryAdA-rahita, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa se rahita, kAla-mAsa meM kAla karake isa ratnaprabhA-pRthvI meM utkRSTataH sAgaropama kI sthiti vAle naraka meM nairayika ke rUpa meM upapanna hote haiM? zramaNa bhagavAn mahAvIra vyAkaraNa karate haiM-upapadyamAna upapanna hote haiM, yaha vaktavya hai| 160. bhaMte ! kyA siMha, vyAghra, bher3iyA, cittIdAra teMduA, rIcha, lakar3abagghA aura parAzara (vAmbeTa) ye zIla-rahita, vrata-rahita, guNa-rahita, maryAdA-rahita, pratyAkhyAna aura 475
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 8,9 : sU. 160-168 pauSadhopavAsa se rahita kAlamAsa meM kAla karake isa ratnaprabhA - pRthvI meM utkRSTataH sAgaropama kI sthiti vAle naraka meM nairayika ke rUpa meM upapanna hote haiM ? zramaNa bhagavAn mahAvIra vyAkaraNa karate haiM- upapadyamAna upapanna hote haiM, yaha vaktavya hai| 161. bhaMte ! DhaMka (droNa kAka); kaMka (sapheda cIla), vilaka (pIlaka), madguka (jala - kAka) aura mora- ye zIla- rahita, vrata-rahita, guNa-rahita, maryAdA -rahita, pratyAkhyAna aura pauSadhopAvAsa se rahita kAlamAsa meM kAla karake isa ratnaprabhA - pRthvI meM utkRSTa sAgaropama kI sthiti vAle naraka meM nairayika ke rUpa upapanna hote haiM ? zramaNa bhagavAn mahAvIra vyAkaraNa karate haiM- upapadyamAna upapanna hote haiM, yaha vaktavya hai / vaha aisA hI hai, aisA kahakara yAvat viharaNa karane lage / 162. bhaMte! vaha aisA ho hai| bhaMte! nauvAM uddezaka paMcavidha-deva-pada 163. bhaMte ! deva kitane prakAra ke prajJapta haiM ? gautama ! deva pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise- bhavya - dravya - deva, nara-deva, dharma-deva, devAtideva aura bhAva-deva / 164. bhaMte ! bhavya dravya deva bhavya dravya deva - yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai ? gautama ! jo bhavya paMcendriya tiryagyonika athavA manuSya mRtyu ke pazcAt devoM meM upapanna hone vAle haiM, gautama ! isa apekSA se unheM kahA jAtA hai-bhavya- dravya deva bhavya - dravya- deva / 165. bhaMte! nara - deva nara - deva - yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai ? gautama ! jo ye cAturanta cakravartI rAjA upapanna samasta ratnoM meM pradhAna cakra vAle, nau nidhi ke adhipati, samRddha koza vAle haiM, battIsa hajAra zreSTha rAjA unake mArga kA anusaraNa karate haiM, samudra kI pravara mekhalA ke adhipati aura manuSyoM ke indra haiM, gautama ! isa apekSA se unheM kahA jAtA hai - nara - deva nara - deva / 166. bhaMte ! dharma-deva dharma-deva-yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai ? gautama ! jo ye anagAra bhagavanta vivekapUrvaka calate haiM yAvat brahmacarya ko surakSita rakhate haiM, gautama ! isa apekSA se unheM kahA jAtA hai - dharma - deva dharma - deva / 167. bhaMte! devAtideva devAtideva - yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai ? gautama ! jo ye arhat bhagavAn utpanna - jJAna- darzana ke dhAraka, arhat, jina, kevalI, atIta, vartamAna aura bhaviSya ke vijJAtA sarvajJa aura sarvadarzI hote haiM, gautama ! isa apekSA se unheM kahA jAtA hai- devAtideva devAtideva / 168. bhaMte ! bhAva-deva bhAva-deva - yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai ? gautama ! jo ye bhavanapati, vANamaMtara, jyotiSka-, vaimAnika - deva deva gati - nAma - gotra karmoM 476
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 9 : sU. 168-176 kA vedana karate haiM, gotama ! isa apekSA se unheM kahA jAtA hai-bhAva-deva bhAva - deva / paMcavidha devoM kA upapAta-pada 169. bhaMte ! bhavya dravya deva kahAM se upapanna hote haiM-kyA nairayikoM se upapanna hote haiM ? kyA tiryaMca-, manuSya aura deva - gati se upapanna hote haiM ? gautama ! nairayikoM se upapanna hote haiM, tiryaMca-, manuSya aura deva- gati se bhI upapanna hote haiM / jaise paNNavaNA avakrAMti pada ( 6 / 88 - 92) ke anusAra saba gatiyoM upapanna hone ke bheda vaktavya haiM yAvat anuttaropapAtika itanA vizeSa hai - asaMkhyeya-varSa Ayu vAle akarmabhUmija, antadvapaja aura sarvArthasiddha ko chor3akara yAvat aparAjita devoM se bhI upapanna hote haiM / 170. bhaMte ! nara-deva kahAM se upapanna hote haiM kyA nairayikoM se ? pRcchA / gautama ! nairayikoM se upapanna hote haiM / tiryagyonika aura manuSyoM se upapanna nahIM hote| devoM se bhI upapanna hote haiN| 171. yadi nairayikoM se upapanna hote haiM to kyA ratnaprabhA - pRthvI ke nairayikoM se upapanna hote haiM yAvat adhaHsaptamI-pRthvI ke nairayikoM se upapanna hote haiM ? gautama ! ratnaprabhA - pRthvI ke nairayikoM se upapanna hote haiM / zarkarAprabhA - pRthvI ke nairayikoM se upapanna nahIM hote yAvat adhaH saptamI - pRthvI ke nairayikoM se upapanna nahIM hote / 172. yadi devoM se upapanna hote haiM to kyA bhavanavAsI devoM se upapanna hote haiM ? vANamaMtara -, jyotiSka- aura vaimAnika - devoM se upapanna hote haiM ? gautama ! bhavanavAsI- devoM se bhI upapanna hote haiM, vANamaMtara devoM se upapanna hote haiM, isI prakAra samasta devoM ke viSaya meM paNNavaNA avakrAMti - pada ( 6 / 22) kI bhAMti samasta upapAta vaktavya hai yAvat sarvArthasiddha-devoM se| 173. bhaMte ! dharma-deva kahAM se upapanna hote haiM-kyA nairayikoM se upapanna hote haiM ? -pRcchA / isI prakAra avakrAMti-bheda se sarva devoM kA upapAta vaktavya hai yAvat sarvArthasiddha devoM se, itanA vizeSa hai - tamaH prabhA, adhaH saptamI, tejaskAya, vAyukAya, asaMkhyeya- varSa Ayu vAle akarmabhUmija aura antadvIpaja ko chor3akara / 174. bhaMte ! devAtideva kahAM se upapanna hote haiM ? kyA nairayikoM se upapanna hote haiM - pRcchA / gautama ! nairayikoM se upapanna hote haiM / tiryagyonikoM aura manuSyoM se upapanna nahIM hote / devoM se bhI upapanna hote haiN| 175. yadi nairayikoM se upapanna hote haiM ? isI prakAra prathama tIna pRthviyoM se upapanna hote haiM, zeSa cAra pRthviyoM se upapanna nahIM hote / 176. yadi devoM se ? sarva vaimAnika- devoM se upapanna hote haiM, yAvat savArthasiddha- devoM se upapanna hote haiM, zeSa devoM kA niSedha karanA cAhie / 477
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 12 : u. 9 : sU. 177-185 177. bhaMte ! bhAva- deva kahAM se upapanna hote haiM ? isI prakAra jaise upapAta vaktavya hai / bhagavatI sUtra paNNavaNA avakrAMti - pada (6 / 92) kI bhAMti bhavanavAsI- devoM kA paMcavidha - devoM kI sthiti - pada 178. bhaMte ! bhavya dravya devoM kI sthiti kitane kAla kI prajJapta hai ? gautama ! jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH tIna palyopama / 179. nara-devoM kI pRcchA / gautama ! jaghanyataH sAta sau varSa, utkRSTataH caurAsI lAkha pUrva / 180. dharma - devoM kI pRcchA / gautama ! jaghanyataH antarmuhUrtta, utkRSTataH kucha kama pUrva-koTi / 181. devAtidevoM kI pRcchA / gautama ! jaghanyataH bahattara varSa, utkRSTataH caurAsI lAkha pUrva / 182. bhAva-devoM kI pRcchA / gautama ! jaghanyataH dasa hajAra varSa, utkRSTataH tetIsa sAgaropama / paMcavidha devoM kA vikriyA-pada 183. bhaMte ! kyA bhavya dravya deva eka rUpa vikriyA karane meM samartha haiM ? aneka rUpa vikriyA karane meM samartha haiM ? gautama ! eka rUpa-vikriyA karane meM bhI samartha haiM, aneka rUpa - vikriyA karane meM bhI samartha haiM / eka-rUpa-vikriyA karatA huA ekendriya-rUpa yAvat athavA paMcendriya-rUpa, aneka rUpa-vikriyA karatA huA ekendriya-rUpoM yAvat athavA paMcendriya-rUpoM kI vikriyA karatA hai / rUpa saMkhyeya athavA asaMkhyeya, saMbaddha athavA asaMbaddha, sadRza athavA asaMdRza hote haiM, vikriyA karane ke pazcAt icchAnusAra kArya karate haiN| isI prakAra nara - deva kI bhI vaktavyatA, isI prakAra dharma-deva kI bhI vaktavyatA / 184. devAtidevoM kI - pRcchA / gautama ! eka rUpa - vikriyA karane meM bhI samartha haiM, aneka rUpa - vikriyA karane meM bhI samartha haiN| yaha viSaya vikriyA karane kI zakti kI dRSTi se batAyA gayA hai kiMtu kriyAtmaka rUpa meM unhoMne kabhI atIta meM vikriyA nahIM kI, vartamAna meM nahIM karate aura bhaviSya meM nahIM kreNge| bhAva-deva bhavya dravya deva kI bhAMti vaktavya haiN| paMcavidha - devoM kA udvartana - pada 185. bhaMte ! bhavya dravya deva anaMtara udvartana kara kahAM jAte haiM ? kahAM upapanna hote haiM kyA nairayikoM meM upapanna hote haiM yAvat devoM meM upapanna hote haiM ? 478
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 9 : sU. 185-192 gautama ! nairayikoM meM upapanna nahIM hote, tiryagyonikoM meM upapanna nahIM hote, manuSyoM meM upapanna nahIM hote, devoM meM upapanna hote haiN| yadi devoM meM upapanna hote haiM? saba devoM meM upapanna hote haiM yAvat sarvArthasiddha-devoM meM upapanna hote haiM / 186. bhaMte! nara-deva anaMtara udvartana kr-pRcchaa| . gautama! nairayikoM meM upapanna hote haiN| tiryagyonikoM, manuSyoM aura devoM meM upapanna nahIM hote| yadi nairayikoM meM upapanna hote haiM to? sAtoM pRthviyoM meM upapanna hote haiN| 187. bhaMte! dharma-deva anaMtara udvartana kr-pRcchaa| gautama ! nairayikoM meM upapanna nahIM hote, tiryagyonikoM aura manuSyoM meM upapanna nahIM hote| devoM meM upapanna hote haiN| 188. yadi devoM meM upapanna hote haiM to kyA bhavanavAsI-devoM meM upapanna hote haiM ?- pRcchaa| gautama ! bhavanavAsI-devoM meM upapanna nahIM hote, vANamantara-devoM meM upapanna nahIM hote, jyotiSka-devoM meM upapanna nahIM hote, vaimAnika-devoM meM upapanna hote haiN| sarva vaimAnika-devoM meM upapanna hote haiM yAvat sarvArthasiddha-anuttaropapAtika vaimAnika-devoM meM upapanna hote haiM / unameM kucha dharma-deva siddha hote haiM yAvat sarva duHkhoM kA anta karate haiN| 189. devAtideva anantara udvartana kara kahAM jAte haiM? kahAM upapanna hote haiM? gautama! siddha ho jAte haiM yAvat sarva duHkhoM kA aMta karate haiN| 190. bhaMte ! bhAva-deva anantara udvartana kara-pRcchA / jaise-paNNavaNA ke avakrAMti pada (6/101-102) meM asurakumAra-devoM kA udvartana vaktavya hai vaise hI yahAM vaktavya hai| paMcavidha-devoM kA saMsthiti-pada 191. bhaMte ! bhavya-dravya-deva bhavya-dravya-deva ke rUpa meM kitane kAla taka rahatA hai| gautama ! jaghanyataH antarmuhUrta utkRSTataH tIna plyopm| isI prakAra jo bhava-sthiti batalAI gaI hai, vahI unakA saMsthAna-kAla hai| yaha niyama nara-deva, devAtideva aura bhAva-deva-sabake lie samAna hai| kevala dharma-deva isakA apavAda hai| usakA saMsthAna-kAla jaghanyataH eka samaya utkRSTataH kucha kama pUrva -koTi hai| paMcavidha-devoM kA antara-pada 192. bhaMte ! bhavya-dravya-deva kA antara-kAla kitanA hotA hai? 479
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 12 : u. 9 : sU. 192-199 bhagavatI sUtra gautama ! jaghanyataH antarmuhUrta se kucha adhika dasa hajAra varSa, utkRSTataH anaMta kaalvnspti-kaal| 193. nara-devoM kI pRcchaa| gautama ! jaghanyataH kucha adhika sAgaropama, utkRSTataH anaMta-kAla-kucha kama ardha pudgl-privrt| 194. dharma-deva kI pRcchA / gautama ! jaghanyataH pRthaktva-palyopama, utkRSTataH anaMta-kAla yAvat kucha kama ardh-pudgl-privrt| 195. devAtidevoM kI pRcchA / gautama ! aMtarakAla nhiiN| 196. bhAva-deva kI pRcchaa| gautama ! jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH anaMta kAla-vanaspati kaal| paMcavidha-devoM kA alpabahutva-pada 197. bhaMte ! ina bhavya-dravya-devoM, nara-devoM, dharma-devoM, devAtidevoM aura bhAva-devoM meM kauna kinase alpa, bahu, tulya athavA vizeSAdhika haiM? gautama ! sabase alpa nara-deva, devAtideva usase saMkhyeya-guNA adhika, dharma-deva usase saMkhyeya-guNA adhika, bhavya-dravya-deva usase asaMkhyeya-guNA adhika aura bhAva-deva usase asaMkhyeya-guNA adhika haiN| 198. bhaMte ! ina bhAva-devoM-bhavanavAsI-devoM, vANamaMtara-devoM, jyotiSka-devoM aura vaimAnika-devoM saudharma yAvat acyuta-, kalpa-, graiveyaka- aura anuttaropapAtika-devoM meM kauna kinase alpa, bahu, tulya athavA vizeSAdhika haiM? gautama ! sabase alpa anuttaropapAtika-bhAva-deva, upari graiveyaka-bhAva-deva usase saMkhyeya-guNA adhika, madhyama-praiveyaka usase saMkhyeya-guNA adhika, adhastana-praiveyaka usase saMkhyeya-guNA adhika, acyuta-kalpavAsI-deva usase saMkhyeya-guNA adhika yAvat Anata-kalpavAsI deva usase saMkhyeya-guNA adhika, mahAzukra-kalpavAsI-deva usase asaMkhyeya-guNA adhika, lAntaka-kalpavAsI-deva usase asaMkhyeya-guNA adhika, mAhendra-kalpavAsI-deva usase asaMkhyeya-guNA adhika, sanatkumAra-kalpavAsI-deva usase asaMkhyeya-guNA adhika, IzAna-kalpavAsI deva usase asaMkhyeya-guNA adhika, saudharma-kalpavAsI deva usase asaMkhyeya-guNA adhika, bhavanavAsI-deva usase asaMkhyeya-guNA adhika, vANamaMtara-deva usase asaMkhyeya-guNA adhika, jyotiSka-bhAva-deva usase asaMkhyeya-guNA adhika haiN| 199. bhaMte ! vaha aisA hI hai| bhaMte ! vaha aisA hI hai / 480
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 10 : sU. 200-204 dasavAM uddezaka aSTavidha-Atma-pada 200. bhaMte! AtmA kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama ! AtmA ATha prakAra kI prajJapta hai, jaise-dravya-AtmA, kaSAya-AtmA, yoga-AtmA, upayoga-AtmA, jJAna-AtmA, darzana-AtmA, caritra-AtmA aura viiry-aatmaa| 201. bhaMte ! jisake dravya-AtmA hai kyA usake kaSAya-AtmA hai? jisake kaSAya-AtmA hai, kyA usake dravya-AtmA hai ? gautama ! jisake dravya-AtmA hai usake kaSAya-AtmA syAt hai, syAt nahIM hai| jisake kaSAya-AtmA hai usake dravya-AtmA niyamataH hai| 202. bhaMte ! jisake dravya-AtmA hai kyA usake yoga-AtmA hai ? jisake yoga-AtmA hai, kyA usake dravya-AtmA hai ? gautama! jisake dravya-AtmA hai usake yoga-AtmA syAt hai, syAt nahIM hai| jisake yoga-AtmA hai usake dravya-AtmA niyamataH hai| 203. bhaMte ! jisake dravya-AtmA hai, kyA usake upayoga-AtmA hai ? jisake upayoga-AtmA hai, kyA usake dravya-AtmA hai ? isI prakAra sarvatra pRcchA karaNIya hai / gautama ! jisake dravya-AtmA hai usake upayoga-AtmA niyamataH hai| jisake upayoga-AtmA hai usake dravya AtmA-niyamataH hai| jisake dravya-AtmA hai, usake jJAna-AtmA kI bhajanA hai| jisake jJAna-AtmA hai usake dravya-AtmA niyamataH hai| jisake dravya-AtmA hai, usake darzana-AtmA niyamataH hai| jisake darzana-AtmA hai, usake dravya-AtmA niyamataH hai| jisake dravya-AtmA hai, usake caritra-AtmA kI bhajanA hai| jisake caritra-AtmA hai, usake dravya-AtmA niyamataH hai| jisake dravya-AtmA hai, usake vIrya-AtmA kI bhajanA hai| jisake vIrya-AtmA hai, usake dravya-AtmA niyamataH hai| 204. bhaMte ! jisake kaSAya-AtmA hai usake yoga-AtmA hotI hai? pRcchaa| gautama ! jisake kaSAya-AtmA hai usake yoga-AtmA niyamataH hai| jisake yoga-AtmA hai usake kaSAya-AtmA syAt hai, syAt nahIM hai| isI prakAra upayoga-AtmA bhI kaSAya-AtmA ke samAna jJAtavya hai| kaSAya-AtmA aura jJAna-AtmA ye donoM paraspara bhajanIya hai| jaise kaSAya-AtmA aura upayoga-AtmA kI vaktavyatA hai vaise hI kaSAya-AtmA aura darzanaAtmA, kaSAya-AtmA aura caritra-AtmA ye donoM paraspara bhajanIya hai| jaise kaSAya-AtmA aura yoga-AtmA kI vaktavyatA hai vaise hI kaSAya-AtmA aura vIrya-AtmA bhI vaktavya 481
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 10 : sU. 204-209 isI prakAra jaise kaSAya- AtmA kI vaktavyatA kahI gaI hai vaise hI yoga- AtmA kI vaktavyatA UparavartI AtmAoM ke sAtha vaktavya hai / jaise dravya - AtmA kI vaktavyatA kahI gaI hai vaise hI upayoga AtmA kI vaktavyatA UparavartI AtmAoM ke sAtha vaktavya hai / jisake jJAna - AtmA hai usake darzana AtmA niyamataH jJAna- AtmA kI bhajanA hai| / jisake darzana - AtmA hai usake jisake jJAna-AtmA hai usake caritra-AtmA syAt hai, syAt nahIM hai| jisake caritra-AtmA hai, usake jJAna - AtmA niyamataH hai| jJAna AtmA aura vIrya AtmA - ye donoM paraspara bhajanIya hai| jisake darzana - AtmA hai usake uparivartI do AtmA - caritra AtmA aura vIrya AtmA kI bhajanA hai| jisake caritra - aura vIrya - AtmA haiM, usake darzana - AtmA niyamataH hai| jisake caritra-AtmA hai, usake vIrya AtmA niyamataH hai| jisake vIrya AtmA hai usake caritra-AtmA syAt hai, syAt nahIM hai / aSTavidha-AtmA kA alpabahutva-pada - 205. bhaMte! dravya - AtmA, kaSAya-AtmA yAvat vIrya AtmAtulya athavA vizeSAdhika hai ? - inameM kauna kinase alpa, bahu, gautama ! sabase alpa caritra-AtmA, jJAna- AtmA usase anaMta-guNA adhika, kaSAya-AtmA usase anaMta-guNA adhika, yoga- AtmA usase vizeSAdhika, vIrya AtmA usase vizeSAdhika, upayoga-AtmA, dravya-AtmA aura darzana-AtmA - ye tInoM vIrya AtmA se vizeSAdhika aura paraspara tulya haiM / jJAna-darzana kA AtmA ke sAtha bhedAbheda-pada 206. bhaMte ! AtmA jJAna hai ? athavA AtmA se bhinna koI jJAna hai ? gautama ! AtmA syAt jJAna hai, syAt ajJAna hai| jJAna niyamataH AtmA hai / 207. bhaMte ! kyA nairayikoM kI AtmA jJAna hai ? athavA nairayikoM kI AtmA se bhinna koI jJAna hai ? gautama ! nairayikoM kI AtmA syAt jJAna hai, syAt ajJAna hai| unakA jJAna niyamataH AtmA hai| isI prakAra yAvat stanitakumAra devoM kI vaktavyatA / 208. bhaMte ! pRthvIkAyika- jIvoM kI AtmA ajJAna hai ? pRthvIkAyika jIvoM kI AtmA se bhinna koI ajJAna hai ? gautama ! pRthvIkAyika jIvoM kI AtmA niyamataH ajJAna hai, unakA ajJAna bhI niyamataH AtmA hai| isI prakAra yAvat vanaspatikAyika jIvoM kI vaktavyatA / dvIndriya, trIndriya yAvat vaimAnika devoM kI nairayikoM kI bhAMti vaktavyatA / 209. bhaMte ! kyA AtmA darzana hai ? kyA AtmA se bhinna koI darzana hai ? 482
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 10 : sU. 209-216 gautama ! AtmA niyamataH darzana hai, darzana bhI niyamataH AtmA hai| 210. bhaMte ! kyA nairayikoM kI AtmA darzana hai ? kyA nairayikoM kI AtmA se bhinna koI darzana hai ? gautama ! nairayikoM kI AtmA niyamataH darzana hai, unakA darzana bhI niyamataH AtmA hai| isI prakAra yAvat vaimAnika-devoM taka, nirantara daMDaka vaktavya hai| syAdvAda-pada 211. bhaMte! ratnaprabhA-pRthvI AtmA hai ? ratnaprabhA-pRthvI se bhinna koI AtmA hai? gautama ! ratnaprabhA-pRthvI syAt AtmA hai, syAt no-AtmA hai-AtmA nahIM hai, syAt avaktavya-AtmA aura no-AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 212. bhaMte ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai ratnaprabhA-pRthvI syAt AtmA hai, syAt no-AtmA hai, syAt avaktavya AtmA aura no-AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM gautama ! sva-paryAya kI apekSA AtmA hai, para-paryAya kI apekSA AtmA nahIM hai, sva-paryAya aura para-paryAya kI apekSA avaktavya hai ratnaprabhA-pRthvI-AtmA aura no-AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai ratnaprabhA-pRthvI syAt AtmA hai, syAt no-AtmA hai, syAt avaktavya-AtmA aura no-AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM 213. bhaMte ! zarkarA-prabhA pRthvI AtmA hai ? ratnaprabhA-pRthvI kI bhAMti zarkarA-prabhA pRthvI kI vktvytaa| isI prakAra yAvat adhaHsaptamI-pRthvI kI vktvytaa| 214. bhaMte ! saudharma-kalpa AtmA hai?-pRcchaa| gautama ! saudharma-kalpa syAt AtmA hai, syAt no-AtmA hai, syAt avaktavya-AtmA aura no-AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 215. bhaMte ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai, yAvat AtmA aura no- AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai ? gautama ! sva-paryAya kI apekSA AtmA hai, para-paryAya kI apekSA no-AtmA hai, donoM kI apekSA avaktavya-AtmA aura no-AtmA donoM eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat AtmA aura no-AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM haiN| isI prakAra yAvat acyuta-kalpa kI vktvytaa| 216. bhaMte ! graiveyaka-vimAna AtmA hai? graiveyaka-vimAna se bhinna koI AtmA hai? isI prakAra ratna-prabhA kI bhAMti vktvytaa| isI prakAra anuttaravimAna kI bhI, isI prakAra ISatprAgbhArA-pRthvI kI bhI vktvytaa| 483
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 10 : sU. 217-220 217. bhaMte! paramANu- pudgala AtmA hai ? paramANu - pudgala se bhinna koI AtmA hai ? jaise saudharma - kalpa kI vaktavyatA, vaise paramANu- pudgala kI vaktavyatA / 218. bhaMte! dvipradezika skaMdha AtmA hai ? dvipradezika skaMdha se bhinna koI AtmA hai ? gautama ! dvipradezika skaMdha 1. syAt AtmA hai| 2. syAt no-a 3. syAt avaktavya hai- AtmA aura no-a 4. syAt AtmA aura no AtmA hai / 5. syAt AtmA aura avaktavya hai- AtmA aura no AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| -AtmA hai| -AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 6. syAt no- AtmA aura avaktavya hai-AtmA aura no AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 219. bhaMte ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-isI prakAra pUrvavat yAvat no AtmA aura avaktavya - AtmA aura no AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai ? gautama ! 1. sva - paryAya kI apekSA AtmA hai| 2. para - paryAya kI apekSA se no-AtmA hai / 3. donoM kI apekSA dvipradezI skaMdha avaktavya hai-AtmA aura no AtmA- donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 4. dvipradezI skaMdha kA deza sadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, usakA deza asadbhAva- paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, isa prakAra dvipradezI skaMdha AtmA bhI hai, no AtmA bhI hai / 5. usakA deza sadbhAva - paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai aura usakA deza tadubhaya-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, isa prakAra dvipradezI skaMdha AtmA hai aura avaktavya hai-AtmA aura noAtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai / 6. usakA deza asadbhAva paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, usakA deza tadubhaya-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, isalie dvipradezI skaMdha no-AtmA aura avaktavya hai- AtmA aura no AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai / isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai / yAvat no AtmA hai aura avaktavya hai- AtmA aura no - AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai / 220. bhaMte ! tripradezika skaMdha AtmA hai ? tripradezika skaMdha se bhinna koI AtmA hai ? gautama ! tripradezika skaMdha 1. syAt AtmA hai / 2. syAt no- AtmA hai / 3. syAt avaktavya hai- AtmA aura no- AtmA - donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 4. syAt AtmA hai, aura no- AtmA hai| 484
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra 5. syAt AtmA hai, ora no AtmA haiM / 6. syAt AtmA haiM, aura no AtmA hai / 7. syAt AtmA hai aura avaktavya hai-AtmA aura no- AtmA- donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| za. 12 : u. 10 : sU. 220, 221 8. syAt AtmA hai aura avaktavya haiM - AtmA haiM aura no AtmA haiM donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai / 9. syAt AtmA haiM aura avaktavya hai-AtmA aura no- AtmA - donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 10. syAt no - AtmA hai aura avaktavya hai-AtmA aura no-AtmA- donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai / 11. syAt no AtmA hai aura avaktavya haiM-AtmA haiM aura no AtmA haiM ina donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai / 12. syAt no- AtmA haiM aura avaktavya hai-AtmA aura no AtmA - donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai / 13. syAt AtmA hai, no AtmA hai aura avaktavya hai-AtmA aura no AtmA- donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 221. bhaMte ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - tripradezika skaMdha syAt AtmA hai isa prakAra uccAritavya hai yAvat syAt AtmA hai, no AtmA hai aura avaktavya hai- AtmA aura no AtmA- donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai ? gautama ! 1. sva - paryAya kI apekSA AtmA hai| 2. para - paryAya kI apekSA AtmA nahIM hai / 3. donoM kI apekSA avaktavya hai-AtmA aura no AtmA- donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 4. tripradezika skaMdha kA deza sadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, usakA deza asadbhAva- paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, isalie tri-pradezI skaMdha AtmA bhI hai, no AtmA bhI hai| 5. tripradezika skaMdha ke deza sadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa haiM, usake deza asadbhAva- paryAya ke rUpa meM AdiSTa haiM, isalie tripradezI skaMdha AtmA bhI hai, no AtmA bhI haiM / 6. tripradezika skaMdha ke deza sadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa haiM, usakA deza asadbhAva- paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, isalie tripradezika skaMdha AtmA bhI hai, no AtmA bhI hai / 7. tripradezika skaMdha kA deza sadbhAva paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, usakA deza tadubhaya- paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, isalie tripradezika skaMdha AtmA hai aura avaktavya hai - AtmA aura no-AtmA- -donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai / 485
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 10 : sU. 221,222 8. tripradezika skaMdha kA deza sadbhAva-paryAya ke rUpa AdiSTa hai, usake deza tadubhaya-paryAya ke rUpa meM AdiSTa haiM, isalie tripradezika skaMdha AtmA hai aura avaktavya haiM - AtmA aura no- AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 9. tripradezika skaMdha ke deza sadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa haiM, usakA deza tadubhaya-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, isalie tripradezika skaMdha AtmA hai aura avaktavya hai-AtmA aura no - AtmA - donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 10. tripradezika skaMdha kA deza asadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, usakA deza tadubhaya- paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, isalie tripradezika skaMdha no AtmA hai aura avaktavya hai - AtmA aura no AtmA- donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai / 11. tripradezika skaMdha kA deza asadbhAva paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, usake deza tadubhaya- paryAya ke rUpa meM AdiSTa haiM, isalie tripradezika skaMdha no AtmA hai aura avaktavya haiM- AtmA aura no AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai / 12. tripradezika skaMdha ke deza asadbhAva paryAya ke rUpa meM AdiSTa haiM, usakA deza tadubhaya- paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, isalie tripradezika skaMdha no AtmA haiM aura avaktavya hai - AtmA aura no- AtmA - donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai / 13. tripradezika skaMdha kA deza sadbhAva - paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, usakA deza asadbhAva - paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, usakA deza tadubhaya-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, isalie tripradezika skaMdha AtmA hai, no AtmA hai aura avaktavya hai- AtmA aura no- AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai / gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai - tripradezika skaMdha syAt AtmA hai pUrvavat yAvat (AtmA) no-AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai / 222. bhaMte ! catuSpradezika skaMdha AtmA hai ? catuSpradezika skaMdha se bhinna koI AtmA hai ? gautama ! catuSpradezika skaMdha - 1. syAt AtmA hai| 2. syAt no - AtmA hai / 3. syAt avaktavya hai - AtmA aura no AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai / 4-7. syAt AtmA hai aura no AtmA hai| 8-11. syAt AtmA aura avaktavya hai / 12-15. syAt no AtmA hai aura avaktavya hai / 16. syAt AtmA hai, no AtmA hai aura avaktavya hai - AtmA aura no AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai / 17. syAt AtmA hai, no AtmA hai aura avaktavya hai-AtmA aura no AtmA - donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 486
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 12 : u. 10 : sU. 222,223 18. syAt AtmA hai, no-AtmA haiM aura avaktavya hai-AtmA aura no-AtmA-donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 19. syAt AtmA haiM, no-AtmA hai aura avaktavya hai-AtmA aura no- AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 223. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai catuSpradezika skaMdha syAt AtmA, no-AtmA aura avaktavya-AtmA aura no-AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai-pUrvavat vahI artha pratyuccArita hai? gautama! 1. sva-paryAya kI apekSA AtmA hai| 2. para-paryAya kI apekSA no-AtmA (AtmA nahIM) hai| 3. donoM kI apekSA avaktavya hai-AtmA aura no-AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 4-7. catuSpradezI skaMdha kA deza sadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, usakA deza asadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai-isa prakAra cAra bhaMga hote haiN| 8-11. sadbhAva-paryAya aura tadubhaya-paryAya kI apekSA cAra bhNg| 12-15. asadbhAva-paryAya aura tadubhaya-paryAya kI apekSA cAra bhNg| 16. catuSpradezika skaMdha kA deza sadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, usakA deza asadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, usakA deza tadubhaya-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, isalie catuSpradezika skaMdha AtmA hai, no-AtmA hai aura avaktavya hai-AtmA aura no-AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 17. catuSpradezika skaMdha kA deza sadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, usakA deza asadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, usake deza tadubhaya paryAya ke rUpa meM AdiSTa haiM, isalie catuSpradezika skaMdha AtmA hai, no-AtmA hai aura avaktavya haiM-AtmA aura no-AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 18. catuSpradezika skaMdha kA deza sadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, usake deza asadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa haiM, usakA deza tadubhaya-paryava ke rUpa meM AdiSTa hai, isalie catuSpradezI skaMdha AtmA hai, no-AtmA haiM aura avaktavya hai-AtmA aura no-AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 19. catuSpradezika skaMdha ke deza sadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa haiM, usakA deza asadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, usakA deza tadubhaya-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, isalie catuSpradezika skaMdha AtmA haiM, no-AtmA hai aura avaktavya hai-AtmA aura no-AtmA-donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-catuSpradezika skaMdha syAt AtmA hai, syAt no-AtmA hai, syAt avaktavya hai-nikSepa meM ve hI bhaMga uccAraNIya haiM yAvat AtmA aura no 487
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 12 : u. 10 : sU. 223-226 bhagavatI sUtra -AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 224. bhaMte! pAMca-pradezI skaMdha AtmA hai? pAMca-pradezI skaMdha se bhinna koI AtmA hai? gautama! pAMca-pradezI skaMdha1. syAt AtmA hai| 2. syAt no-AtmA hai| 3. syAt avaktavya hai-AtmA aura no AtmA donoM ko eka sAtha kahanA zakya nahIM hai| 4-7. syAt AtmA hai aura no-AtmA hai| 8-11. syAt AtmA hai aura avaktavya hai| 12-15. syAt no-AtmA hai aura avaktavya hai| 16. syAt AtmA hai, no-AtmA hai aura avaktavya hai| 17. syAt AtmA hai, no-AtmA hai aura avaktavya haiN| 18. syAt AtmA hai, no-AtmA haiM aura avaktavya hai| 19. syAt AtmA hai, no-AtmA haiM aura avaktavya haiN| 20. syAt AtmA haiM, no-AtmA hai aura avaktavya hai| 21. syAt AtmA haiM, no-AtmA hai aura avaktavya haiN| 22. syAt AtmA haiM, no-AtmA haiM aura avaktavya hai| 225. bhaMte! kisa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-pAMca-pradezI skaMdha syAt AtmA hai yAvat syAt AtmA haiM, no AtmA haiM aura avaktavya hai? gautama! 1. sva-paryAya kI apekSA AtmA hai| 2. para-paryAya kI apekSA no-AtmA hai| 3. tadubhaya-paryAya kI apekSA avaktavya hai| 4. paMca-pradezI skaMdha kA eka deza sadbhAva-paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai, eka deza asadbhAva paryAya ke rUpa meM AdiSTa hai| isa prakAra dvik-saMyoga meM sarva-bhaMga Ate haiN| trika-saMyoga meM eka AThavAM bhaMga nahIM aataa| SaT-pradezI skaMdha meM sarva-bhaMga Ate haiN| jaise- SaT-pradezI skaMdha kI vaktavyatA, isI prakAra yAvat anaMta-pradezI skaMdha kI vktvytaa| 226. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai, yAvat viharaNa karane lge| 488
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavAM zataka pahalA uddezaka saMgrahaNI gAthA 1. pRthvI 2. deva 3. anaMtara 4. pRthvI 5. AhAra 6. upapAta 7. bhASA 8-9. karma, anagAra, keAghar3iyA 10. smudghaat| saMkhyeya-vistRta narakoM meM upapAta-pada 1. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA-bhaMte! pRthviyAM kitanI prajJapta haiM? gautama! pRthviyAM sAta prajJapta haiM, jaise-ratnaprabhA yAvat adhHsptmii| 2. bhaMte! isa ratnaprabhA-pRthvI ke kitane lAkha narakAvAsa prajJapta haiM? gautama! tIsa lAkha narakAvAsa prajJapta haiN| bhaMte! kyA ve saMkhyeya yojana vistAra vAle haiM? asaMkhyeya yojana vistAra vAle haiM ? gautama! saMkhyeya yojana vistAra vAle bhI haiM, asaMkhyeya yojana vistAra vAle bhI haiN| 3. bhaMte ! isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se, saMkhyeya vistAra vAle narakoM meM eka samaya meM-1. kitane nairayika upapanna hote haiM? 2. kitane kApota-lezyA vAle upapanna hote haiM? 3. kitane kRSNapAkSika upapanna hote haiM? 4. kitane zuklapAkSika upapanna hote haiM? 5. kitane saMjJI upapanna hote haiM? 6. kitane asaMjJI upapanna hote haiM? 7. kitane bhavasiddhika upapanna hote haiM 8. kitane abhavasiddhika upapanna hote haiM? 9. kitane Abhinibodhika-jJAnI upapanna hote haiM? 10. kitane zruta-jJAnI upapanna hote haiM? 11. kitane avadhi-jJAnI upapanna hote haiM? 12. kitane mati-ajJAnI upapanna hote haiM? 13. kitane zruta-ajJAnI upapanna hote haiM? 14. kitane vibhaMga-jJAnI upapanna hote haiM? 15. kitane cakSu-darzanI upapanna hote haiM?16. kitane acakSu-darzanI upapanna hote haiM? 17. kitane avadhi-darzanI upapanna hote haiM? 18. kitane AhAra-saMjJA-upayukta upapanna hote haiM? 19. kitane bhaya-saMjJA-upayukta upapanna hote haiM? 20. kitane maithuna-saMjJA-upayukta upapanna hote haiM? 21. kitane parigraha-saMjJA-upayukta upapanna hote haiM? 22. kitane strI-vedaka upapanna hote haiM? 23. kitane puruSa-vedaka upapanna hote haiM? 24. kitane napuMsaka-vedaka upapanna hote haiM? 25-28. kitane krodha-kaSAya vAle upapanna hote haiM? yAvat kitane lobha-kaSAya vAle upapanna hote haiM? 29-33. kitane zrotrendriya-upayukta upapanna hote ha? yAvat kitane sparzanendriya-upayukta upapanna hote haiM? 34. kitane 489
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 13 : u. 1 : sU. 3,4 bhagavatI sUtra no-indriya-upayukta upapanna hote haiM? 35. kitane mana-yoga vAle upapanna hote haiM? 36. kitane vacana-yoga vAle upapanna hote haiM? 37. kitane kAya-yoga vAle upapanna hote haiM? 38. kitane sAkAra-upayoga vAle upapanna hote haiM? 39. kitane anAkAra-upayoga vAle upapanna hote haiM? gautama! isa ratnaprabhA-pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se saMkhyeya vistAra vAle narakoM meM 1. jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya nairayika upapanna hote haiN| 2. jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya kApota-lezyA vAle upapanna hote haiN| 3. jaghanyataH eka, do athavA tIna utkRSTataH saMkhyeya kRSNapAkSika upapanna hote haiN| 4-14. isI prakAra zuklapAkSika bhI, isI prakAra saMjJI, asaMjJI, bhava-siddhika, abhava-siddhika, Abhinibodhika-jJAnI, zruta-jJAnI, avadhi-jJAnI, mati-ajJAnI, zruta-ajJAnI, vibhaMga-jJAnI kI vktvytaa| 15. cakSu-darzanI upapanna nahIM hote 16. jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya acakSu-darzanI upapanna hote haiN| 17. isI prakAra avadhi-darzanI bhii| 18-21. isI prakAra AhAra-saMjJA-upayukta yAvat parigraha-saMjJA-upayukta bhii| 23. strI-vedaka upapanna nahIM hote 23. puruSa-vedaka upapanna nahIM hote| 24. jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya napuMsaka-vedaka upapanna hote haiN| 25-28. isI prakAra krodha-kaSAya vAle yAvat lobha-kaSAya vAle upapanna hote haiN| 29-33. zrotrendriya-upayukta upapanna nahIM hote yAvat sparzanendriya-upayukta upapanna nahIM hote| 34. jaghanyataH eka, do athavA tIna utkRSTataH saMkhyeya noindriya-upayukta upapanna hote haiN| 35-36 mana-yoga vAle upapanna nahIM hote| isI prakAra vacana-yoga vAle bhii| 37. jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya kAya-yoga vAle upapanna hote haiN| 38-39. isI prakAra sAkAra-upayoga vAle bhI, anAkAra-upayoga vAle bhii| saMkhyeya-vistRta narakoM meM udvartana-pada 4. bhaMte! isa ratnaprabhA-pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se saMkhyeya-vistRta narakoM meM kitane nairayika udvartana karate haiM? kitane kApota-lezyA vAle udvartana karate haiM yAvat kitane anAkAra-upayoga vAle udvartana karate haiM? gautama! isa ratnaprabhA-pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se saMkhyeya-vistRta narakoM meM eka samaya meM jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya nairayika udvartana karate haiN| jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya kApota-lezyA vAle udvartana karate haiN| isI prakAra yAvat sNjnyii| asaMjJI udvartana nahIM krte| jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya bhavasiddhika udvartana karate haiN| isI prakAra yAvat zruta-ajJAnI kI vktvytaa| vibhaMga-jJAnI udvartana nahIM karate, cakSudarzanI udvartana nahIM krte| jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya acakSu-darzanI udvartana karate haiN| isI prakAra yAvat lobha-kaSAya vaale| zrotrendriya-upayukta udvartana nahIM karate, isI prakAra yAvat sparzanendriya-upayukta udvartana nahIM krte| jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH no-indriya-upayukta udvartana karate haiN| mana-yoga vAle udvartana nahIM karate, 490
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 1 : sU. 4-7 isI prakAra vacana-yoga vAle bhii| jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya kAya-yoga vAla udvartana karate haiN| isI prakAra sAkAra-upayoga vAle, anAkAra-upayoga vAle kI vktvytaa| saMkhyeya-vistRta narakoM meM sattA-pada 5. bhaMte! isa ratnaprabhA-pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se saMkhyeya-vistRta narakoM meM kitane nairayika prajJapta haiM? kitane kApota-lezyA vAle yAvat kitane anAkAra-upayoga vAle prajJapta haiM ? kitane anantara-upapannaka-prathama samaya meM upapanna hone vAle prajJapta haiM ? kitane paraMpara-upapannaka-dvitIya Adi samaya meM upapanna hone vAle prajJapta haiM ? kitane anaMtara avagADhaavagAhana karane vAle prajJapta haiM? kitane paraMpara-avagADha prajJapta haiM? kitane anaMtara-AhAra vAle prajJapta haiM? kitane paraMpara-AhAra vAle prajJapta haiM? kitane anaMtara-paryAptaka prajJapta haiM? kitane paraMpara-paryAptaka prajJapta haiM? kitane carama-bhava vAle prajJapta haiM? kitane acarama-bhava vAle prajJapta gautama! isa ratnaprabhA-pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se saMkhyeya-vistRta narakoM meM saMkhyeya nairayika prajJapta haiM, saMkhyeya kApota-lezyA vAle prajJapta haiM, isI prakAra yAvat saMkhyeya saMjJI prajJapta haiN| asaMjJI syAt hai, syAt nahIM hai| yadi hai to jaghanyataH eka, do athavA tIna utkRSTataH saMkhyeya prajJapta haiN| saMkhyeya bhava-siddhika prajJapta haiN| isI prakAra yAvat saMkhyeya parigraha-saMjJA-upayukta prajJapta haiN| strI-vedaka nahIM haiM, puruSa-vedaka nahIM haiM, saMkhyeya napuMsaka-vedaka prajJapta haiN| isI prakAra krodha-kaSAya vAle, mAna-kaSAya vAle asaMjJI kI bhAMti prajJapta haiM, isI prakAra yAvat lobha-kaSAya vaale| saMkhyeya zrotrendriya-upayukta prajJapta haiM, isI prakAra yAvat sparzanendriya-upayukta prajJapta haiN| noiMdriya-upayukta asaMjJI kI bhAMti prajJapta haiN| saMkhyeya mana-yoga vAle prajJapta haiN| isI prakAra yAvat anAkAra- upayoga vAle prajJapta haiN| anaMtara-upapannaka syAt haiM, syAt nahIM haiN| yadi haiM to asaMjJI kI bhAMti prajJapta haiN| saMkhyeya paraMpara-upapannaka prajJapta haiN| isI prakAra anaMtara-upapannaka kI bhAMti anaMtara-avagADhaka anaMtara-AhAra vAle, anaMtara-paryAptaka prajJapta haiN| paraMpara-avagADhaka yAvat acarama bhava vAle paraMpara-upapannaka kI bhAMti prajJapta haiN| 6. bhaMte! isa ratnaprabhA-pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se asaMkhyeya-vistRta narakoM meM eka samaya meM kitane nairayika upapanna hote haiM yAvat kitane anAkAra- upayoga vAle upapanna hote gautama! isa ratnaprabhA-pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se asaMkhyeya-vistRta narakoM meM eka samaya meM jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH asaMkhyeya nairayika upapanna hote haiN| isI prakAra saMkhyeya-vistRta narakoM ke tIna gamaka kI bhAMti asaMkhyeya-vistRta narakoM ke tIna gamaka vaktavya haiM, itanA vizeSa hai saMkhyeya ke sthAna para asaMkhyeya vaktavya hai| zeSa pUrvavat yAvat asaMkhyeya acarama bhava vAle prajJapta haiM, itanA vizeSa hai-saMkhyeya-vistRta aura asaMkhyeya-vistRta narakoM meM bhI avadhi-jJAnI aura avadhi-darzanI saMkhyeya udvartana karate haiN| 7. bhaMte! zarkarAprabhA-pRthvI ke kitana lAkha narakAvAsa prajJapta haiM? 491
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 13 : u. 1 : sU. 7-15 bhagavatI sUtra gautama! paccIsa lAkha narakAvAsa prajJapta haiN| bhaMte! kyA ve saMkhyeya-vistRta haiM? asaMkhyeya vistRta haiM? isa prakAra jaise ratnaprabhA-pRthvI kI vaise hI zarkarAprabhA-pRthvI kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai-asaMjJI ke tInoM gamaka vaktavya nahIM haiM, zeSa pUrvavat / 8. vAlukA prabhA kI pRcchaa| gautama! paMdraha lAkha narakAvAsa prajJapta haiN| zeSa zarkarAprabhA kI bhAMti vaktavya hai, lezyA meM nAnAtva hai| lezyA prathama zataka (bha. 1/244) kI bhAMti vaktavya hai| 9. paMkaprabhA kI pRcchaa| gautama! dasa lAkha narakAvAsa prajJapta haiN| isI prakAra zarkarAprabhA kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai-avadhi-jJAnI aura avadhi-darzanI udvartana nahIM krte| zeSa puurvvt| 10. dhUmaprabhA kI pRcchaa| gautama! tIna lAkha narakAvAsa prajJapta haiN| isI prakAra paMka-prabhA kI bhAMti vktvytaa| 11. bhaMte! tamA-pRthvI ke kitane lAkha narakAvAsa prajJapta haiM? gautama! pAMca kama eka lAkha (ninyAnaveM hajAra nau sau picAnaveM) narakAvAsa prajJapta haiN| zeSa paMka-prabhA kI bhAMti vktvytaa| 12. bhaMte! adhaHsaptamI-pRthvI ke kitane anuttara, vizAlatama mahAnaraka prajJapta haiM? gautama! pAMca anuttara vizAlatama mahAnaraka prajJapta haiM, jaise-kAla, mahAkAla, roruka, mahAroruka aura aprtisstthaan| bhaMte! kyA ve saMkhyeya-vistRta haiM? asaMkhyeya-vistRta haiM? gautama! saMkhyeya vistRta aura asaMkhyeya vistRta haiN| 13. bhaMte! adhaHsaptamI-pRthvI ke pAMca anuttara vizAlatama mahAnarakoM meM se saMkhyeya-vistRta narakoM meM eka samaya meM kitane nairayika upapanna hote haiM? isa prakAra paMkaprabhA kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai-mati-, zruta- aura avadhi-jJAnI upapanna nahIM hote, udvartana nahIM karate kintu vahAM mati-, zruta- tathA avadhi-jJAna kI sattA hai| isI prakAra asaMkhyeya-vistRta mahAnarakoM kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai-saMkhyeya ke sthAna para asaMkhyeya vaktavya hai| 14. bhaMte! isa ratnaprabhA-pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se saMkhyeya-vistRta narakoM meM kyA samyag-dRSTi nairayika upapanna hote haiM? mithyA-dRSTi nairayika upapanna hote haiM? samyag-mithyA-dRSTi nairayika upapanna hote haiM? gautama! samyag-dRSTi nairayika bhI upapanna hote haiM, mithyA-dRSTi nairayika bhI upapanna hote haiM, samyag-mithyA-dRSTi nairayika upapanna nahIM hote| 15. bhaMte! isa ratnaprabhA-pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se saMkhyeya-vistRta narakoM meM kyA 492
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 1 : sU. 15-22 samyag-dRSTi nairayika udvartana karate haiM? puurvvt| 16. bhaMte! isa ratnaprabhA-pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se saMkhyeya-vistRta narakoM meM kyA samyag-dRSTi nairayikoM kA viraha hotA hai? mithyA-dRSTi nairayikoM kA viraha hotA hai? samyag-mithyA-dRSTi nairayikoM kA viraha hotA hai? gautama! samyag-dRSTi nairayikoM kA viraha nahIM hotA, mithyA-dRSTi nairayikoM kA viraha nahIM hotA, samyag-mithyA-dRSTi nairayikoM kA aviraha athavA viraha donoM hote haiN| isI prakAra asaMkhyeya-vistRta narakoM meM tIna gamaka vaktavya haiN| isI prakAra zarkarA-prabhA kI vaktavyatA, isI prakAra yAvat tamA kI vktvytaa| 17. bhaMte! adhaHsaptamI ke pAMca anuttara yAvat saMkhyeya-vistRta narakoM meM samyag-dRSTi nairayikoM kI pRcchaa| gautama! samyag-dRSTi nairayika upapanna nahIM hote, mithyA-dRSTi nairayika upapanna hote haiM, samyag-mithyA-dRSTi nairayika upapanna nahIM hote| isI prakAra udvartana kI vktvytaa| aviraha kI ratna-prabhA kI bhAMti vktvytaa| isI prakAra asaMkhyeya-vistRta narakoM meM bhI tIna gamaka vaktavya haiN| 18. bhaMte! ve kRSNa-lezyA, nIla-lezyA yAvat zukla-lezyA vAle hokara kRSNa-lezyA vAle nairayikoM meM upapanna hote haiM? hAM gautama! kRSNa-lezyA meM yAvat upapanna hote haiN| 19. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-kRSNa-lezyA meM yAvat upapanna hote haiM? gautama! lezyA-sthAnoM meM saMkleza hote-hote ve kRSNa-lezyA meM pariNata hote haiM, pariNata hokara kRSNa-lezyA vAle nairayikoM meM upapanna hote haiN| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-kRSNa-lezyA meM yAvat upapanna hote haiN| 20. bhaMte! ve kRSNa-lezyA yAvat zukla-lezyA vAle hokara nIla-lezyA vAle nairayikoM meM upapanna hote haiM? hAM gautama ! nIla-lezyA meM yAvat upapanna hote haiN| 21. yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-nIla-lezyA meM yAvat upapanna hote haiM? gautama! lezyA-sthAna meM saMkleza hote-hote athavA vizuddhi hote hote nIla-lezyA meM pariNata hote haiN| pariNata hokara nIla-lezyA vAle nairayikoM meM upapanna hote haiN| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai nIla-lezyA meM yAvat upapanna hote haiN| 22. bhaMte! ve kRSNa-lezyA, nIla-lezyA yAvat zukla-lezyA vAle hokara kApota-lezyA vAle nairayikoM meM upapanna hote haiM? gautama! isa prakAra nola-lezyA vAle nairayikoM kI bhAMti kApota-lezyA vAle nairayika bhI 493
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 13 : u. 1,2 : sU. 22-29. bhagavatI sUtra vaktavya haiM yAvat isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-kApota-lezyA meM yAvat upapanna hote haiN| 23. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| dUsarA uddezaka 24. bhaMte! deva ke kitane prakAra prajJapta haiM? gautama! deva ke cAra prakAra prajJapta haiM, jaise-bhavanavAsI, vANamaMtara, jyotiSka, vaimAnika / 25. bhaMte ! bhavanavAsI-deva ke kitane prakAra prajJapta haiM? gautama! dasa prakAra prajJapta haiM, jaise asurakumAra-isI prakAra bheda dvitIya zataka ke deva uddezaka (bha. 2/117) kI bhAMti yAvat aparAjita, srvaarthsiddhk| 26. bhaMte! asurakumAroM ke kitane lAkha AvAsa prajJapta haiM? gautama! asurakumAroM ke AvAsa causaTha lAkha prajJapta haiN| bhaMte! kyA ve saMkhyeya-vistRta haiM? asaMkhyeya vistRta haiM? gautama! saMkhyeya-vistRta bhI haiM, asaMkhyeya vistRta bhI haiN| 27. bhaMte! asurakumAra ke causaTha lAkha AvAsoM meM se saMkhyeya-vistRta asurakumAroM ke AvAsoM meM eka samaya meM kitane asurakumAra upapanna hote haiM? yAvat kitane tejolezyA vAle upapanna hote haiM? kitane kRSNapAkSika upapanna hote haiM? isa prakAra ratnaprabhA kI bhAMti vahI pRcchA aura vahI vyAkaraNa, itanA vizeSa hai-do veda vAle upapanna hote haiM, napuMsaka-vedaka upapanna nahIM hote| zeSa puurvvt| udvartanA bhI ratnaprabhA kI bhAMti vaktavya hai, itanA vizeSa hai-asaMjJI ke rUpa meM udvartana karate haiN| avadhi-jJAnI, avadhi-darzanI udvartana nahIM krte| zeSa pUrvavat kintu vahAM avadhi-jJAna aura avadhi-darzana kI sattA hai, itanA vizeSa hai-saMkhyeya strI-vedaka prajJapta haiM, isI prakAra puruSa-vedaka bhii| napuMsaka-vedaka nahIM haiN| krodha-kaSAya vAle syAt haiM, syAt nahIM haiN| yadi haiM to jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya prajJapta haiN| isI prakAra mAna-kaSAya vAle, mAyA-kaSAya vaale| lobha-kaSAya vAle saMkhyeya prajJapta haiM, zeSa puurvvt| upapatti, udvartana, sattA-ina tIna gamakoM meM cAra lezyAeM vaktavya haiN| isI prakAra asaMkhyeya-vistRta asurakumAra ke AvAsoM kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai-tIna gamakoM meM asaMkhyeya vaktavya haiM yAvat asaMkhyeya acarama bhava vAle prajJapta haiN| 28. bhaMte ! nAgakumAroM ke AvAsa kitane lAkha prajJapta haiM? isa prakAra yAvat stanitakumAra kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai-jahAM jitane bhavana (draSTavya bhagavatI 1/213) prajJapta haiN| 29. bhaMte! vANamaMtaroM ke AvAsa kitane lAkha prajJapta haiM? gautama! vANamaMtaroM ke asaMkhyeya lAkha AvAsa prajJapta haiN| 494
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 2 : sU. 29-34 bhaMte! kyA ve saMkhyeya-vistRta haiM? asaMkhyeya-vistRta haiM? gautama! saMkhyeya-vistRta haiN| asaMkhyeya-vistRta nahIM haiN| 30. bhaMte! vANamaMtaroM ke saMkhyeya lAkha AvAsoM meM eka samaya meM kitane vANamaMtara upapanna hote isa prakAra jaise saMkhyeya-vistRta asurakumAroM ke tIna gamaka vaktavya haiM vaise hI vANamaMtaroM ke tIna gamaka vaktavya haiN| 31. bhaMte ! jyotiSka-devoM ke kitane lAkha vimAnAvAsa prajJapta haiM? gautama! asaMkhyeya lAkha vimAnAvAsa prajJapta haiN| bhaMte! kyA ve saMkhyeya-vistRta haiM? isa prakAra vANamaMtaroM kI bhAMti jyotiSka-devoM ke tInoM gamaka vaktavya haiM, itanA vizeSa hai-kevala eka tejo-lezyA hotI hai| asaMjJI kA upapAta aura sattA nahIM hotI, zeSa puurvvt| 32. bhaMte ! saudharma-kalpa meM kitane lAkha vimAnAvAsa prajJapta haiM? gautama ! battIsa lAkha vimAnAvAsa prajJapta haiN| bhaMte! ve kyA saMkhyeya-vistRta haiM? asaMkhyeya-vistRta haiM? gautama! saMkhyeya-vistRta bhI haiM, asaMkhyeya-vistRta bhI haiN| 33. bhaMte! saudharma-kalpa ke battIsa lAkha vimAnAvAsoM meM se saMkhyeya-vistRta vimAnoM meM eka samaya meM kitane saudharma-deva upapanna hote haiM? kitane tejo-lezyA vAle upapanna hote haiM? isI prakAra jaise jyotiSka-devoM ke tIna gamaka hote haiM, vaise hI saudharma-kalpa ke tIna gamaka vaktavya haiM, itanA vizeSa hai-tInoM meM saMkhyeya baktavya haiM, avadhi-jJAnI, avadhi-darzanI cyavana kara karate haiM, zeSa puurvvt| asaMkhyeya vistRta meM bhI pUrvavat tIna gamaka vaktavya haiM, itanA vizeSa hai-tInoM gamakoM meM asaMkhyeya kI vktvytaa| saMkhyeya avadhi-jJAnI, avadhi-darzanI cyavana karate haiN| zeSa puurvvt| isI prakAra jaise saudharma kI vaktavyatA hai, vaise hI IzAna ke chaha gamakoM kI vktvytaa| sanatkumAra kI vaktavyatA pUrvavat, itanA vizeSa hai-strIvedaka upapanna nahIM hote aura unakI sattA bhI nahIM haiN| asaMjJI meM tInoM gamaka vaktavya nahIM haiM, zeSa puurvvt| isI prakAra yAvat sahasrAra-kalpa kI vaktavyatA, unake vimAnoM aura lezyAoM meM nAnAtva hai, zeSa puurvvt| 34. bhaMte! Anata-prANata-kalpa meM kitane sau vimAnAvAsa prajJapta haiM? gautama! cAra sau vimAnAvAsa prajJapta haiN| bhaMte! kyA ve saMkhyeya-vistRta haiM? asaMkhyeya-vistRta haiM? gautama! saMkhyeya-vistRta bhI haiM, asaMkhyeya-vistRta bhI haiN| isI prakAra saMkhyeya-vistRta tInoM gamaka sahasrAra-kalpa kI bhAMti vaktavya haiN| asaMkhyeya vistRta vimAnAvAsoM meM saMkhyeya upapanna hote haiM aura cyavana karate haiM, kiMtu vahAM asaMkhyeya kI sattA hai, itanA vizeSa hai-noindriya x08
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 13 : u. 2 : sU. 34-39 bhagavatI sUtra -upayukta, anaMtara-upapannaka, anaMtara-avagADhaka, anaMtara-AhAraka aura anaMtara-paryAptaka-ye jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya prajJapta haiM, zeSa meM asaMkhyeya kI vktvytaa| AraNa-acyuta pUrvavat Anata-prANata kI bhAMti vaktavya haiM, vimAnoM meM nAnAtva kI vktvytaa| isI prakAra graiveyaka kI bhI vktvytaa| 35. bhaMte! anuttaravimAna kitane prajJapta haiM? gautama! pAMca anuttaravimAna prajJapta haiN| bhaMte! kyA ve saMkhyeya-vistRta haiM? asaMkhyeya-vistRta haiM? gautama! saMkhyeya-vistRta bhI hai, asaMkhyeya vistRta bhI haiN| 36. bhaMte! pAMca anuttaravimAnoM meM se saMkhyeya-vistRta vimAnoM meM eka samaya meM kitane anuttaropapAtika upapanna hote haiM? kitane zuklalezyA vAle upapanna hote haiM-pRcchA puurvvt| gautama! pAMca anuttaravimAnoM meM se saMkhyeya-vistRta anuttaravimAna meM eka samaya meM jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya anuttaropapAtika upapanna hote haiM, isI prakAra-saMkhyeya-vistRta graiveyaka vimAnoM kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai-kRSNapAkSika, abhavasiddhika, tIna ajJAna vAle na upapanna hote haiM, na cyavana karate haiM, na hI vahAM sattA kI vaktavyatA hai, acarama ko chor3akara yAvat saMkhyeya carama prajJapta haiM, zeSa puurvvt| asaMkhyeya-vistRta meM bhI inakI vaktavyatA nahIM hai| itanA vizeSa hai-acarama-bhava vAle hote haiM, zeSa asaMkhyeya-vistRta graiveyaka-vimAnoM meM yAvat asaMkhyeya acarama-bhava vAle prajJapta haiN| 37. bhaMte! asurakumAroM ke causaTha lAkha AvAsoM meM se saMkhyeya-vistRta asurakumArAvAsoM meM kyA samyag-dRSTi asurakumAra upapanna hote haiM? kyA mithyA-dRSTi asurakumAra upapanna hote haiM ? isa prakAra jaise ratnaprabhA meM tIna AlApaka kahe gaye haiM, vaise hI vaktavya haiN| isI prakAra asaMkhyeya-vistRta asurakumArAvAsoM meM tIno gamaka vaktavya haiM, isI prakAra yAvat graiveyaka-vimAnoM kI vktvytaa| isI prakAra anuttara-vimAnoM kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai-tInoM AlApakoM meM mithyA-dRSTi, samyag-mithyA-dRSTi vaktavya nahIM haiM, zeSa puurvvt| 38. bhaMte! ve kRSNa-lezyA, nIla-lezyA yAvat zukla-lezyA vAle hokara kRSNa-lezyA vAle devoM meM upapanna hote haiM? hAM gautama! isI prakAra prathama uddezaka (bha. 13/18-22) nairayikoM kI bhAMti vaktavya hai| nIla-lezyA vAle bhI nairayikoM kI bhAMti vaktavya haiN| jaise nIla-lezyA vAle, usI prakAra yAvat padma-lezyA vAle, zukla-lezyA vAle kI vktvytaa| itanA vizeSa hai-lezyA-sthAna kI vizuddhi hote-hote zukla-lezyA meM pariNata hote haiM, pariNata hokara zukla-lezyA vAle devoM meM upapanna hote haiN| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat upapanna hote haiN| 39. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| 496
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 3,4 : sU. 40-43 tIsarA uddezaka 40. bhaMte! nairayika anantara-AhAraka, usake pazcAt zarIra kI niSpatti, isI prakAra paricAraNA-pada (paNNavaNA pada 34) niravazeSa vaktavya hai| 41. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| cauthA uddezaka naraka aura nairayikoM meM alpa-mahat-pada 42. bhaMte! pRthviyAM kitanI prajJapta haiM? ___ gautama! pRthviyAM sAta prajJapta haiM, jaise ratnaprabhA yAvat adhHsptmii| 43. bhaMte! adhaHsaptamI-pRthvI ke pAMca anuttara vizAlatama mahAnaraka prajJapta haiM, jaise-kAla, mahAkAla. roruka. mahAroruka. aprtisstthaan| ve naraka SaSThI tamA-pathvI ke narakoM se mahattara-adhika lambAI vAle haiM, mahA-vistIrNatara-adhika caur3AI vAle haiM, mahA-avakAzatara haiM, mahApratiriktatara-adhika ekAnta vAle haiM, tamA kI bhAMti mahApravezanatara nahIM haiM, AkIrNatara nahIM haiM, Akulatara nahIM haiM, anavamAnatara nahIM haiM-atizayarUpa se bhare hue nahIM haiN| adhaHsaptamI ke narakAvAsoM ke nairayika chaThI tamA-pRthvI ke nairayikoM se mahAkarmatara haiM, mahAkriyAtara haiM, mahAAzravatara haiM, mahAvedanatara haiM, vaise alpakarmatara nahIM haiM, alpakriyAtara nahIM haiM, alpaAzravatara nahIM haiM, alpavedanatara nahIM haiM, alparddhikatara haiM, alpadyutikatara haiM, vaise maharddhikatara nahIM haiM, mahAdyutikatara nahIM haiN| SaSThI tamA-pRthvI ke pAMca kama eka lAkha nau sau picAnaveM narakAvAsa prajJapta haiN| ve naraka adhaHsaptamI pRthvI ke naraka jaise mahattara nahIM haiM, mahAvistIrNatara nahIM haiM, mahAavakAzatara nahIM haiM, mahApratiriktatara nahIM haiM, mahApravezanatara haiM, AkIrNatara haiM, Akulatara haiM, anavamAnatara haiN| una narakoM ke nairayika adhaHsaptamI-pRthvI ke nairayikoM se alpakarmatara haiM, alpakriyAtara haiM, alpaAzravatara haiM, alpavedanatara haiM, vaise mahAkarmatara nahIM haiM, mahAkriyAtara nahIM haiM, mahAAzravatara nahIM haiM, mahAvedanatara nahIM haiM, maharddhikatara haiM, mahAdyutikatara haiM vaise alparddhikatara nahIM haiM, alpadyutikatara nahIM haiN| chaTThI tamA-pRthvI ke naraka pAMcavIM dhUmaprabhA-pRthvI ke narakoM se mahattara haiM, mahA-vistIrNatara haiM, mahAavakAzatara haiM, mahApratiriktatara haiM, vaise mahApravezanatara nahIM haiM, AkIrNatara nahIM haiM, Akulatara nahIM haiM, anavamAnatara nahIM haiM-atizaya-rUpa se bhare hue nahIM haiN| una narakoM ke nairayika pAMcavIM dhUmaprabhA-pRthvI ke nairayikoM se mahAkarmatara haiM, mahAkriyAtara haiM, mahAAzravatara haiM, mahAvedanatara haiM, vaise alpakarmatara nahIM haiM, alpakriyAtara nahIM haiM, alpaAzravatara nahIM haiM, alpavedanatara nahIM haiM, alparddhikatara haiM, alpadyutikatara haiM, vaise maharddhikatara nahIM haiM, mahAdyutikatara nahIM haiN| pAMcavIM dhUmaprabhA-pRthvI ke tIna lAkha narakAvAsa prajJapta haiN| isa prakAra jaise chaThI naraka kI 497
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 13 : u. 4 : sU. 43-50 bhagavatI sUtra vaktavyatA vaise hI sAta pRthviyAM paraspara vaktavya haiM yAvat ratnaprabhA taka yAvat vaise maharddhikatara nahIM haiM, alpa dyutikatara haiN| nairayikoM kA sparzAnubhava-pada 44. bhaMte ! ratnaprabhA-pRthvI ke nairayika kisa prakAra ke pRthvI-sparza kA pratyanubhava karate hue viharaNa karate haiM? gautama! aniSTa yAvat amnohr| isI prakAra yAvat adhaHsaptamI-pRthvI ke nairayikoM kI vktvytaa| isI prakAra jala-sparza. isI prakAra yAvata vanaspati kA sprsh| narakoM kA bAhalya-kSudratva-pada 45. bhaMte ! yaha ratnaprabhA-pRthvI dUsarI zarkarAprabhA-pRthvI kI apekSA vistAra meM sarvathA mahatI hai ? saba prAnta-bhAgoM meM sarvathA choTI hai? hAM gautama ! ratnaprabhA-pRthvI dUsarI zarkarAprabhA-pRthvI kI apekSA vistAra meM sarvathA mahatI hai, sarva prAnta-bhAgoM meM sarvathA choTI hai| bhaMte ! dUsarI pRthvI tIsarI pRthvI kI apekSA vistAra meM sarvathA mahatI hai ? pRcchaa| hAM gautama ! dUsarI pRthvI yAvat sarva prAnta-bhAgoM meM sarvathA choTI hai| isa abhilApa ke dvArA yAvat chaThI pRthvI adhaHsaptamI-pRthvI kI apekSA yAvat sarva prAnta -bhAgoM meM sarvathA choTI hai| naraka-parisAmanta-pada 46. bhaMte! isa ratnaprabhA pRthvI naraka ke pArzvabhAgoM meM jo pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika jIva haiM, ve jIva mahAkarmatara haiM? mahAkriyAtara haiM ? mahAAzravatara haiM ? mahAvedanatara haiM ? hAM gautama ! isa ratnaprabhA-pRthvI naraka ke pArzvabhAgoM meM jo pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika jIva haiM, ve mahAkarmatara yAvat mahAvedanatara haiN| isa prakAra yAvat adhaHsaptamI kI vktvytaa| loka-madhya-pada 47. bhaMte ! loka kA AyAma-madhya kahAM prajJapta hai ? gautama! isa ratnaprabhA-pRthvI ke avakAzAntara ke asaMkhyeya bhAga kA avagAhana karane para, vahAM loka kA AyAma-madhya prajJapta hai| 48. bhaMte ! adho-loka kA AyAma-madhya kahAM prajJapta hai? gautama ! caturtha paMkaprabhA-pRthvI ke avakAzAntara ke kucha adhika arddhabhAga kA avagAhana karane para, vahAM adho-loka kA AyAma-madhya prajJapta haiN| 49. bhaMte ! Urdhva-loka kA AyAma-madhya kahAM prajJapta hai? gautama ! sanatkumAra-mAhendra-kalpa ke Upara brahma-loka-kalpa ariSTa-vimAna-prastara ke nIce vahAM Urdhva-loka kA AyAma-madhya prajJapta hai| 50. bhaMte ! tiryag-loka kA AyAma-madhya kahAM prajJapta hai? 498
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 4 : sU. 50-54 gautama ! jaMbUdvIpa- dvIpa ke maMdara-pavata ke bahumadhya- deza-bhAga meM isa ratnaprabhA - pRthvI ke uparitana aura adhastana ina donoM kSullaka prataroM meM tiryag-loka kA madhya hai vahAM ATha rucaka- pradeza prajJapta haiM, jahAM se ye dasa dizAeM nikalatI haiM, jaise 1. pUrva 2. pUrva - dakSiNa 3. dakSiNa 4. dakSiNa-pazcima 5. pazcima 6. pazcima - uttara 7. uttara 8. uttara - pUrva 9. Urdhva 10. adhaH / 51. bhaMte ! ina dasa dizAoM ke kitane nAma prajJapta haiM ? gautama ! dasa nAma prajJapta haiM jaise indrA, AgneyI, yAmyA, nairRti, vAruNI, vAyavyA, somA, IzAnI, vimalA aura tamA jJAtavya hai / 52. bhaMte ! iMdrA-dizA kA Adi srota kyA hai ? vaha kahAM se pravAhita hai ? Adi meM usake kitane pradeza haiM ? uttarottara kitane pradezoM kI vRddhi hotI haiM ? usake kitane pradeza haiM ? kyA vaha paryavasita hai ? usakA saMsthAna kyA hai ? gautama ! iMdrA-dizA kA Adi srota rucaka hai / vaha rucaka se pravAhita hai, Adi meM do- pradeza vAlI hai, uttarottara do-do pradeza kI vRddhi vAlI hai / loka kI apekSA asaMkhyeya pradeza haiM, aloka kI apekSA ananta pradeza haiM / loka kI apekSA sAdi - saparyavasita hai| aloka kI apekSA sAdi-aparyavasita hai| loka kI apekSA muraja saMsthAna vAlI, aloka kI apekSA zakaTa - uddhi saMsthAna vAlI prajJapta hai| 53. bhaMte! AgneyI - dizA kA Adi srota kyA hai ? vaha kahAM se pravAhita hai ? Adi meM kitane pradeza haiM ? kitane pradeza kA vistAra hai ? usake kitane pradeza haiM? kyA vaha paryavasita hai ? saMsthAna kyA hai ? gautama ! AgneyI - dizA kA Adi srota rucaka hai| vaha rucaka se pravAhita hai| Adi meM eka pradeza hai| eka pradeza kA vistAra hai| usake uttarottara pradeza kI vRddhi nahIM hotI / loka kI apekSA asaMkhyeya pradeza haiN| aloka kI apekSA anaMta pradeza haiN| loka kI apekSA sAdi- saparyavasita hai| aloka kI apekSA sAdi - aparyavasita hai| vaha chinna muktAvali saMsthAna vAlI prajJapta hai 1 = yAmyA indrA kI bhAMti nairRti AgneyI kI bhAMti vaktavya hai| isa prakAra indrA kI bhAMti cAra dizAeM vaktavya haiM / AgneyI kI bhAMti cAra vidizAeM vaktavya haiN| 54. bhaMte ! vimalA-dizA kA Adi srota kyA hai ? vaha kahAM se pravAhita hai ? Adi meM kitane pradeza haiM ? kitane pradeza kA vistAra hai ? usake kitane pradeza vAlI haiM ? kyA paryavasita hai ? saMsthAna kyA hai ? gautama ! vimalA - dizA kA Adi srota rucaka hai| vaha rucaka se pravAhita hai| usake Adi meM pradeza cAra haiN| do pradeza kA vistAra hai| usake uttarottara pradeza kI vRddhi nahIM hotI loka kI apekSA asaMkhyeya pradeza haiN| aloka kI apekSA anaMta pradeza haiN| loka kI apekSA sAdi 499
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 13 : u. 4 : sU. 54-60 bhagavatI sUtra -saparyavasita hai| aloka kI apekSA sAdi-aparyavasita hai| vaha rucaka-saMsthAna vAlI prajJapta hai| isI prakAra tamA-dizA kI vktvytaa| 55. bhaMte ! loka kise kahA jAtA hai ? gautama ! pAMca astikAya haiM, jaise-dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya, pudglaastikaay| yaha paMcAstikAya jitane AkAza-khaMDa meM vyApta hai, vaha loka kahalAtA hai| 56. bhaMte ! dharmAstikAya kI sattA meM jIvoM kA kyA pravartana hotA hai? gautama! dharmAstikAya kI sattA meM jIvoM kA Agamana, gamana, bhASA, unmeSa, mana-yoga, vacana-yoga, kAya-yoga-ye tathA isa prakAra ke jitane cala (gatyAtmaka) bhAva haiM, dharmAstikAya kI sattA meM una sabakA pravartana hotA hai| gati dharmAstikAya kA lakSaNa hai| 57. bhaMte ! adharmAstikAya kI sattA meM jIvoM kA kyA pravartana hotA hai? gautama ! adharmAstikAya kI sattA meM jIvoM kI sthiti, niSIdana, zayana, mana kA ekatvIbhAvakaraNa ye tathA isa prakAra ke jitane bhI sthira (agatyAtmaka) bhAva haiM, adharmAstikAya kI sattA meM una sabakA pravartana hotA hai| sthiti adharmAstikAya kA lakSaNa hai| 58. bhaMte ! AkAzAstikAya kI sattA meM jIvoM aura ajIvoM kA kyA pravartana hotA hai ? gautama! AkAzAstikAya jIva-dravyoM aura ajIva-dravyoM kA bhAjana-bhUta (AdhArabhUta) hai| AkAza kA eka pradeza eka paramANu se bhara jAtA hai, do paramANu se bhI bhara jAtA hai, usameM sau bhI samA jAte haiN| vaha sau-karor3a se bhI bhara jAtA hai, usameM hajAra-karor3a bhI samA jAte haiN| avagAhanA AkAzAstikAya kA lakSaNa hai| 59. bhaMte ! jIvAstikAya kI sattA meM jIvoM kA kyA pravartana hotA hai? gautama ! jIvAstikAya kI sattA meM jIva anaMta Abhinibodhika-jJAna-paryava, anaMta zruta-jJAna-paryava, anaMta avadhi-jJAna-paryava, anaMta manaHparyava-jJAna-paryava, anaMta kevala-jJAna-paryava, anaMta mati-ajJAna-paryava, anaMta zruta-ajJAna-paryava, anaMta vibhaMga-jJAna-paryava, anaMta cakSu-darzana-paryava, anaMta acakSu-darzana-paryava, anaMta avadhi-darzana-paryava aura anaMta kevala-darzana-paryava ke upayoga ko prApta hotA hai| upayoga jIva kA lakSaNa hai| 60. bhaMte ! pudgalAstikAya kI sattA meM jIvoM kA kyA pravartana hotA hai ? gautama ! pudgalAstikAya kI sattA meM jIva audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa, kArmaNa, zrotrendriya, cakSurindriya, ghrANendriya, jihvendriya, sparzanendriya, mana-yoga, vacana-yoga, kAya-yoga aura AnApAna ke grahaNa kA pravartana karatA hai| grahaNa pudgalAstikAya kA lakSaNa hai| 500
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 4 : sU. 61-64 dharmAstikAya Adi kA paraspara sparza-pada 61. bhaMte ! dharmAstikAya kA eka pradeza dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai ? gautama ! jaghanya-pada meM tIna se, utkRSTa-pada meM chaha se spRSTa hai| adharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai? jaghanya-pada meM cAra se, utkRSTa-pada meM sAta se| AkAzAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai ? sAta se| jIvAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai ? anaMta se| pudgalAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai? ananta se| kitane addhA-samaya se spRSTa hai ? syAt spRSTa hai, syAt spRSTa nahIM hai| yadi spRSTa hai to niyamataH anaMta se| 62. bhaMte ! adharmAstikAya kA eka pradeza dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai ? gautama! jaghanya-pada meM cAra se, utkRSTa-pada meM sAta se| adharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai? jaghanya-pada meM tIna se, utkRSTa-pada meM chaha se| zeSa dharmAstikAya kI bhAMti vaktavya hai| 63. bhaMte ! AkAzAstikAya kA eka pradeza dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai ? gautama! syAt spRSTa hai, syAt spRSTa nahIM hai| yadi spRSTa hai to jaghanya-pada meM eka, do athavA tIna se, utkRSTa-pada meM sAta se| isI prakAra adharmAstikAya ke pradezoM kI vktvytaa| AkAzAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai ? chaha se| jIvAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai? syAt spRSTa hai, syAt spRSTa nahIM hai| yadi spRSTa hai to niyamataH anaMta se| isI prakAra pudgalAstikAya ke pradezoM kI vktvytaa| isI prakAra addhA-samaya kI bhI vktvytaa| 64. bhaMte ! jIvAstikAya kA eka pradeza dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai ? / jaghanya-pada meM cAra se, utkRSTa-pada meM sAta se| isI prakAra adharmAstikAya ke pradezoM kI vktvytaa| AkAzAstikAya ke kitane pradezoM sa spRSTa hai ? 501
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 13 : u. 4 : sU. 64-68 bhagavatI sUtra sAta se| jIvAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai? anaMta se| zeSa dharmAstikAya kI bhAMti vktvytaa| 65. bhaMte ! pudgalAstikAya kA eka pradeza dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai? isI prakAra jIvAstikAya kI bhAMti vktvytaa| 66. bhaMte ! pudgalAstikAya ke do pradeza dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa haiM? gautama ! jaghanya-pada meM chaha se, utkRSTa-pada meM bAraha se| isI prakAra adharmAstikAya ke pradezoM kI vktvytaa| AkAzAstikAya ke kitane pradezoM se spaSTa haiM ? bAraha se| zeSa dharmAstikAya kI bhAMti vktvytaa| 67. bhaMte! pudgalAstikAya ke tIna pradeza dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa haiM? jaghanya-pada meM ATha se, utkRSTa-pada meM sataraha se| isI prakAra adharmAstikAya ke pradezoM kI vktvytaa| AkAzAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa haiM ? sataraha se| zeSa dharmAstikAya kI bhAMti vktvytaa| isa gamaka ke anusAra yAvat dasa taka kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai- jaghanya-pada meM do kA prakSepa karaNIya haiM, utkRSTa-pada meM pAMca kaa| pudgalAstikAya ke cAra pradeza jaghanya-pada meM dasa se, utkRSTa-pada meM bAIsa se| pudgalAstikAya ke pAMca pradeza jaghanya pada meM bAraha se, utkRSTa-pada meM sattAIsa se| pudgalAstikAya ke chaha pradeza jaghanya-pada me caudaha se, utkRSTa-pada meM battIsa se| padgalAstikAya ke sAta pradeza jaghanya-pada meM solaha se, utkRSTa-pada meM saiMtIsa se| pudgalAstikAya ke ATha pradeza jaghanya-pada meM aThAraha se, utkRSTa-pada meM bayAMlIsa se| pudgalAstikAya ke nau pradeza jaghanya-pada meM bIsa se, utkRSTa-pada meM saiMtAlIsa meN| pudgalAstikAya ke dasa pradeza jaghanya-pada meM bAIsa se, utkRSTa-pada meM bAvana se| AkAzAstikAya sarvatra utkRSTataH vaktavya hai| 68. bhaMte ! pudgalAstikAya ke saMkhyeya pradeza dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa haiM? jaghanya-pada meM usI saMkhyeya se| do adhika dviguNa saMkhyeya se| utkRSTa-pada me usI saMkhyeya se do adhika paMca guNita saMkhyeya se| kitane adharmAstikAya ke pradezoM se spRSTa haiM ? puurvvt| AkAzAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa haiM ? usI saMkhyeya se do adhika paMca guNita saMkhyeya se| jIvAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hote haiM ? 502
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 4 : sU. 68-73 anaMta s| pudgalAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa haiM? anaMta se| kitane addhA-samaya se spRSTa haiM ? syAt spRSTa hai, syAt spRSTa nahIM hai| yadi spRSTa haiM to niyamataH anaMta se| 69. bhaMte ! pudgalAstikAya ke asaMkhyeya pradeza dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa haiM? jaghanya-pada meM usI asaMkhyeya se do-adhika-dvi-guNita asaMkhyeya se, utkRSTa-pada meM usI asaMkhyeya se do-adhika-paMca-guNita asaMkhyeya se| zeSa saMkhyeya kI bhAMti vaktavyatA yAvat niyamataH anaMta se| 70. bhaMte! pudgalAstikAya ke anaMta pradeza dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa haiM ? isa prakAra jaise asaMkhyeya kI vaktavyatA vaise hI anaMta kI niravazeSa vktvytaa| 71. bhaMte ! eka addhA-samaya dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai? sAta se| adharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai ? puurvvt| isI prakAra AkAzAstikAya ke pradezoM kI vktvytaa| jIvAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai? anaMta se| isI prakAra yAvat addhA-samaya se| 72. bhaMte ! dharmAstikAya dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai? eka se bhI nhiiN| adharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa haiM ? asaMkhyeya se| AkAzAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa haiM ? asaMkhyeya se| jIvAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa haiM? anaMta se| pudgalAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa haiM? anaMta se| kitane addhA-samaya se spRSTa hai? syAt spRSTa hai, syAt spRSTa nahIM hai| yadi spRSTa hai to niyamataH anaMta se| 73. bhaMte ! adharmAstikAya dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai? asaMkhyeya se| 503
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 13 : u. 4 : sU. 73-76 bhagavatI sUtra adharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hai? eka se bhI nhiiN| zeSa kI dharmAstikAya kI bhAMti vktvytaa| isa prakAra isa gamaka ke dvArA sabhI sva-sthAna kI apekSA eka pradeza se bhI spRSTa nahIM haiM, para-sthAna kI apekSA Adi tIna (dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya) meM asaMkhyeya vaktavya hai| aMtima tIna meM anaMta vaktavya hai yAvat addhA-samaya yAvat kitane addhAsamayoM se spRSTa hai? eka se bhI nhiiN| dharmAstikAya-Adi kA avagADha-pada 74. bhaMte ! jahAM dharmAstikAya kA eka pradeza avagADha hai, vahAM dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? eka bhI nhiiN| adharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? ekA AkAzAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? ek| jIvAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? anNt| pudgalAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? anNt| addhA-samaya ke kitane pradeza avagADha haiM? syAt avagADha haiM, syAt avagADha nahIM haiN| yadi haiM to anNt| 75. bhaMte ! jahAM adharmAstikAya kA eka pradeza avagADha hai vahAM dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? ek| adharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? eka bhI nhiiN| zeSa dharmAstikAya kI bhAMti vktvytaa| 76. bhaMte ! jahAM AkAzAstikAya kA eka pradeza avagADha hai, vahAM dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? syAt avagADha haiM, syAt avagADha nahIM haiM, yadi avagADha haiM to eka avagADha hai| isI prakAra adharmAstikAya ke pradeza bhii| AkAzAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? eka bhI nhiiN| 504
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 4 : sU. 76-81 jIvAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? syAt avagADha haiM, syAt avagADha nahI haiN| yadi haiM to anaMta pradeza avagADha haiN| isI prakAra yAvat addhA-samaya kI vktvytaa| 77. bhaMte ! jahAM jIvAstikAya kA eka pradeza avagADha hai, vahAM dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? eka, isI prakAra adharmAstikAya ke pradeza bhI, isI prakAra AkAzAstikAya ke pradeza bhI vaktavya haiN| jIvAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM? anNt| zeSa dharmAstikAya kI bhAMti vktvytaa| 78. bhaMte ! jahAM pudgalAstikAya kA eka pradeza avagADha hai, vahAM dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM? isa prakAra jaise jIvAstikAya ke pradeza kI vaktavyatA, vaise hI niravazeSa vktvytaa| 79. bhaMte ! jahAM pudgalAstikAya ke do pradeza avagADha haiM vahAM dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? syAt eka, syAt do| isI prakAra adharmAstikAya kI bhI, isI prakAra AkAzAstikAya kI bhI vktvytaa| zeSa dharmAstikAya kI bhAMti vaktavya hai| 80. bhaMte ! jahAM pudgalAstikAya ke tIna pradeza avagADha haiM, vahAM dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM? syAt eka, syAt do, syAt tiin| isI prakAra adharmAstikAya kI bhI, isI prakAra AkAzAstikAya kI bhI vktvytaa| zeSa kI do pradeza kI bhAMti vktvytaa| isI prakAra prathama tIna astikAyoM meM eka-eka pradeza bar3hAnA caahie| zeSa kI do kI bhAMti vaktavyatA yAvat daza pradeza meM syAt eka, syAt do, syAt tIna yAvat syAt dsh| saMkhyeya pradeza meM syAt eka, syAt do yAvat syAt dasa, syAt sNkhyey| asaMkhyeya meM syAt eka yAvat syAt saMkhyeya, syAt asNkhyey| isI prakAra asaMkhyeya kI bhAMti anaMta kI vktvytaa| 81. bhaMte ! jahAM eka addhA-samaya avagADha hai vahAM dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM? ek| adharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? ek| AkAzAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? ek| jIvAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM? anaMta / isa prakAra yAvat addhaa-smy| 505
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 13 : u. 4 : sU. 82-85 bhagavatI sUtra 82. bhaMte ! jahAM dharmAstikAya avagADha hai, vahAM dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? eka bhI nhiiN| adharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? asNkhyey| AkAzAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? asNkhyey| jIvAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? anaMta, isa prakAra yAvat addhaa-smy| 83. bhaMte ! jahAM adharmAstikAya avagADha hai, vahAM dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM? asNkhyey| adharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? eka bhI nhiiN| zeSa dharmAstikAya kI bhAMti vaktavya hai| isa prakAra saba sva-sthAna kI apekSA 'eka bhI nahIM' yaha vaktavya hai, para-sthAna kI apekSA prathama tIna asaMkhyeya vaktavya haiM, uttaravartI tIna anaMta vaktavya haiM yAvat addhaasmy| yAvat kitane addhAsamaya avagADha haiM ? eka bhI nhiiN| 84. bhaMte ! jahAM eka pRthvIkAyika jIva avagADha hai, vahAM kitane pRthvIkAyika jIva avagADha asNkhyey| kitane apkAyika jIva avagADha haiM ? asNkhyey| kitane taijasakAyika jIva avagADha haiM ? asNkhyey| kitane vAyukAyika jIva avagADha haiM ? asNkhyey| kitane vanaspatikAyika jIva avagADha haiM ? anNt| 85. bhaMte ! jahAM eka apkAyika jIva avagADha hai, vahAM kitane pRthvIkAyika jIva avagADha asNkhyey| kitane apkAyika jova avagADha haiM? 506
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 4 : sU. 85-90 asNkhyey| isa prakAra jaise pRthvIkAyika jIvoM kI vaktavyatA vaise hI sabakI niravazeSa vaktavyatA, yAvat vanaspatikAyika yAvat kitane vanaspatikAyika jIva avagADha haiM ? anNt| 86. bhaMte ! dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya-inameM koI jIva rahane, sone, Thaharane, baiThane aura karavaTa badalane meM samartha hai? yaha artha saMgata nahIM hai| vahAM anaMta jIva avagADha haiN| 87. bhaMte ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya-inameM koI jIva rahane, sone, Thaharane, baiThane aura karavaTa lene meM samartha nahIM hai? vahAM anaMta jIva avagADha haiM? gautama ! eka yathAnAma kUTAgArazAlA hai| bhItara aura bAhara donoM ora se putI huI, gupta, gupta dvAra vAlI, pavana-rahita, nivAta-gaMbhIra hai / kisI puruSa ne hajAra dIpaka lekara kUTAgArazAlA ke bhItara-bhItara anupraveza kiyA, anupraveza kara usa kUTAgAra zAlA ke sarvataH samantAt-cAroM ora saghana, nicita, antara-rahita nizchidra daravAjoM ke kapAToM ko Dhaka diyA, Dhakakara usa kUTAgArazAlA ke bahu madhya deza-bhAga meM jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH hajAra dIpa prajvalita kie| gautama ! kyA ve pradIpa-lezyAeM anyonya-saMbaddha, anyonya-spRSTa, anyonya-saMbaddha-spRSTa, anyonya-ekIbhUta banI huI haiM ? hAM, banI huI haiN| gautama ! kyA koI una pradIpa-lezyAoM meM baiThane yAvat karavaTa badalane meM samartha hai? bhagavan ! yaha artha saMgata nahIM hai| vahAM anaMta jIva avagADha haiN| gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat vahAM anaMta jIva avagADha haiN| 88. bhaMte ! loka kahAM bahu sama hai? bhaMte! loka kahAM sarva laghu prajJapta hai? gautama ! isa ratnaprabhA-pRthvI ke uparitana-adhastana-ina do kSullaka prataroM meM yaha loka bahusama tathA isI sthAna para sarva laghu prajJapta hai| 89. bhaMte ! yaha loka kahAM vakra zarIra vAlA prajJapta hai? gautama ! jahAM vigraha-kaNDaka hai-pradeza kI hAni-vRddhi ke kAraNa vakra hai, vahAM loka vakra zarIra vAlA prajJapta hai| 90. bhaMte ! loka kisa saMsthAna vAlA prajJapta hai? gautama ! loka supratiSThaka saMsthAna vAlA prajJapta hai-nimna bhAga meM vistIrNa, madhya meM saMkSipta aura Upara meM vizAla hai| vaha nimna bhAga meM paryaMka ke AkAra vAlA, madhya meM zreSTha vajra ke AkAra vAlA aura Upara Urdhvamukha mRdaMga ke AkAra vAlA hai| isa zAzvata nimna bhAga meM 507
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 5,6 : sU. 90-96 vistIrNa yAvat Upara Urdhvamukha mRdaMga ke AkAra vAle loka meM utpanna - jJAna darzana kA dhAraka, arhat, jina, kevalI, jIvoM ko bhI jAnatA dekhatA hai, ajIvoM ko bhI jAnatA dekhatA hai, usake pazcAt vaha siddha, prazAMta, mukta, parinirvRta hotA hai aura saba duHkhoM kA aMta karatA hai / 91. bhaMte ! isa adho-loka, tiryag-loka aura Urdhva loka meM kauna kisase alpa, bahu, tulya athavA vizeSAdhika hai ? gautama ! tiryag- loka sabase alpa hai| Urdhva loka usase asaMkhyeya guNa adhika hai / adho- loka usase vizeSAdhika hai| 92. bhaMte ! vaha aisA hI hai| bhaMte ! vaha aisA hI hai / pAMcavAM uddezaka AhAra pada 93. bhaMte ! kyA nairayika sacitta AhAra vAle haiM ? kyA acitta AhAra vAle haiM ? kyA mizra AhArava ? gautama ! sacitta AhAra vAle nahIM haiM, acitta AhAra vAle haiM, mizra AhAra vAle nahIM haiN| isI prakAra asurakumAroM kI vaktavyatA / prathama nairayika uddezaka (paNNavaNA, 28 / 1) niravazeSa vaktavya hai / 94. bhaMte ! vaha aisA hI hai| bhaMte ! vaha aisA hI hai / chaThA uddezaka sAntara - nirantara - upapannAdi - pada 95. rAjagRha nagara yAvat gautama svAmI isa prakAra bole- bhaMte! nairayika sAMtara upapanna hote haiM ? niraMtara upapanna hote haiM ? gautama ! nairayika sAMtara upapanna hote haiM, niraMtara bhI upapanna hote haiN| isI prakAra asurakumAroM kI vktvytaa| isa prakAra jaise gAMgeya ( bhagavatI, 9/80-85 ) kI vaktavyatA vaise hI do daNDaka yAvat vaimAnika sAMtara bhI cyavana karate haiM, nirantara bhI cyavana karate haiM / camaracaMca AvAsa pada 96. bhaMte ! asurakumArarAja asurendra camara kA camaracaMca nAmaka AvAsa kahAM prajJapta hai ? gautama ! jaMbUdvIpa dvIpa meM merUparvata se dakSiNa bhAga meM tirache asaMkhya dvIpa - samudroM ke pAra cale jAne para isa prakAra jaise dvitIya zataka (bha. 2 / 118-121) meM camara sabhA - uddezaka kI vaktavyatA vahI aparizeSa jJAtavya hai / usa camaracaMcA rAjadhAnI meM dakSiNa-pazcima meM aruNodaya samudra meM chaha araba pacapana karor3a paiMtIsa lAkha pacAsa hajAra yojana tirachA cale jAne para vahAM asurakumArarAja asurendra camara kA camaracaMca nAmaka AvAsa prajJapta hai - usakI pIThikA laMbAI-caur3AI meM caurAsI hajAra yojana aura paridhi meM do lAkha paiMsaTha hajAra chaha sau 508
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra battIsa yojana se kucha vizeSAdhika hai| vaha eka prAkAra se cAroM ora se ghirA huA hai| vaha prAkAra UMcAI meM DeDha - sau yojana Urdhva hai / isa prakAra camaracaMcA rAjadhAnI kI vaktavyatA, vahAM sabhA nahIM hai yAvat cAra prAsAdapaMkti haiM / za. 13 : u. 6 : sU. 96-102 97. bhaMte ! kyA asurakumArarAja asurendra camara camaracaMca AvAsa meM nivAsa karate haiM ? yaha artha saMgata nahIM hai / 98. bhaMte ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - camaracaMca AvAsa camaracaMca AvAsa hai ? gautama ! yathAnAma isa manuSya loka meM aupakArika layana, audyAnika layana, niryAnika layana, prapAta layana, vahAM bahuta puruSa aura striyAM rahate haiM, sote haiM, Thaharate haiM, baiThate haiM, karavaTa badalate haiM, parihAsa karate haiM, ramaNa karate haiM, manovAMchita kriyAeM karate haiM, krIr3A karate haiM, dUsaroM ko krIDA karavAte haiM, mohita karate haiM / pUrvakRta, purAtana suAcarita, suparAkrAMta, zubha aura kalyANakArI karmoM ke kalyANa- phala-vRtti - vizeSa kA pratyanubhava karate hue viharaNa karate haiM, nivAsa vahAM nahIM karate haiM, dUsare sthAna para karate haiN| gautama ! isI prakAra asurakumArarAja asurendra camara camaracaMca AvAsa meM kevala krIDA - rati ke lie Ate haiM, nivAsa vahAM nahIM karate haiM, dUsare sthAna para karate haiM / gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai - camaracaMca AvAsa camaracaMca AvAsa hai / 99. bhaMte ! vaha aisA hI hai| bhaMte ! vaha aisA hI hai| yAvat AtmA ko bhAvita karate hue viharaNa karate haiM / 100. zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kisI dina rAjagRha nagara se, guNazIlaka caitya se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara ve vahAM se bAhara janapada vihAra karane lage / udrAyaNa-kathA-pada 101. usa kAla aura usa samaya meM caMpA nAmaka nagarI thI - varNaka / pUrNabhadra caitya - varNaka | zramaNa bhagavAn mahAvIra kisI dina kramAnusAra vicaraNa, grAmAnugrAma meM parivrajana aura sukhapUrvaka vihAra karate hue jahAM caMpA nagarI aura pUrNabhadra caitya thA, vahAM aae| vahAM pravAsa - yogya sthAna kI anumati lI, anumati lekara saMyama aura tapa se apane Apako bhAvita karate hue raha rahe the| 102. usa kAla aura usa samaya meM siMdhu - sauvIra janapada meM vItIbhaya nAma kA nagara thA - varNaka / usa vItIbhaya nagara ke bAhara uttara pazcima dizi bhAga meM mRgavana nAmaka udyAna thA - sarva Rtu meM puSpa aura phala se samRddha - varNaka / usa vItIbhaya nagara meM udrAyaNa nAma kA rAjA thA- vaha mahAn himAlaya, mahAn malaya, meru aura mahendra kI bhAMti - varNaka / usa udrAyaNa rAjA ke padmAvatI nAma kI devI thI - sukumAla hAtha-paira vAlI - varNaka / usa udrAyaNa rAjA ke prabhAvatI nAma kI devI thI - varNaka / yAvat viharaNa karane lage / usa udrAyaNa rAjA kA putra aura prabhAvatI devI kA Atmaja abhIcI nAma kA kumAra thA - sukumAla hAtha-paira vAlA, akSINa aura pratipUrNa paMcendriya- zarIra vAlA, lakSaNa aura 509
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 6 : sU. 102-107 vyaMjana guNoM se upapeta, mAna, unmAna aura pramANa se pratipUrNa, sujAta, sarvAMga suMdara, candramA ke samAna saumya AkAra vAlA, kAMta, priya darzana, surUpa aura pratirUpa thaa| vaha abhIcI kumAra yuvarAja bhI thA - udrAyaNa rAjA ke rAjya, rASTra, bala, vAhana, koza, koSThAgAra, pura aura antaHpura kI svayaM pratyupekSaNA ( nirIkSaNa) karatA huA viharaNa kara rahA thaa| usa udrAyaNa rAjA kA apanA bhAgineya kezI nAma kA kumAra thA - sukumAla hAtha-paira vAlA yAvat surUpa / vaha udrAyaNa rAjA sindhu sauvIra Adi solaha janapada, vItIbhaya nagara Adi tIna sau tesaTha nagara Akara kA, chatra, cAmara, bAla-vIjana Adi pradatta karane vAle mahAsena Adi dasa mukuTabaddha rAjoM kA anya bahuta rAje, yuvarAja, koTavAla, maDaMba-pati, kuTumba - pati, ibhya, seTha, senApati, sArthavAha Adi kA Adhipatya, paurapatya, svAmitva, bhartRtva (poSaNa) tathA AjJA dene meM samartha aura senApatitva karatA huA, anya se AjJA kA pAlana karavAtA huA vaha zramaNopAsaka jIva- ajIva ko jAnane vAlA yAvat (bha. 3 / 94) yathAparigRhIta tapaHkarma ke dvArA AtmA ko bhAvita karatA huA raha rahA thA / 103. vaha udrAyaNa rAjA kisI dina jahAM pauSadhazAlA thI, vahAM aayaa| zaMkha zrAvaka kI bhAMti yAvat (bha. 12/6) maiM upavAsa karUM, brahmacArI rahUM, suvarNa maNi ko chor3akara, mAlA, sugaMdhita cUrNa aura vilepana se rahita, zastra, mUsala Adi kA varjana kara, akelA, dUsaroM ke sAhAyya se nirapekSa, darbha-saMstAraka para baiTha kara pAkSika pauSadha kI pratijAgaraNA karUM / 104. usa udrAyaNa rAjA ke pUrvarAtra - apararAtra kAla meM dharmajAgaraNA karate hue isa prakAra kA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka, manogata saMkalpa utpanna huA - dhanya haiM ve grAma, Akara, nagara nigama, rAjadhAnI, kheTa, karbaTa, maDamba, droNamukha, pattana, Azrama, saMbAdha, sanniveza, jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra viharaNa kara rahe haiM / dhanya haiM ve rAje, yuvarAja, koTavAla, maDamba - pati, kuTumba pati, ibhya, seTha, senApati, sArthavAha Adi, jo zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana - namaskAra karate haiM yAvat paryupAsanA karate haiM / yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra kramAnusAra vicaraNa, grAmAnugrAma meM parivrajana aura sukhapUrvaka vihAra karate hue isa nagara meM AeM, isa nagara meM samavasRta hoM, isI vItIbhaya nagara ke bAhara mRgavana udyAna meM pravAsa yogya sthAna kI anumati lekara saMyama aura tapa se apane Apako bhAvita karate hue viharaNa kareM to maiM zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana - namaskAra karUM yAvat paryupAsanA karUM / 105. zramaNa bhagavAn mahAvIra ne udrAyaNa rAjA ke isa prakAra kA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka evaM manogata saMkalpa samutpanna huA - aisA jAnakara caMpA nagarI aura pUrNabhadra caitya se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara kramAnusAra vicaraNa, grAmAnugrAma meM parivrajana aura sukhapUrvaka vihAra karate hue jahAM siMdhu - sauvIra janapada hai, jahAM vItIbhaya nagara hai, jahAM mRgavana udyAna hai, vahAM Ae, vahAM Akara yAvat saMyama aura tapa se apane Apako bhAvita karate hue viharaNa karane lage / 106. usa vItIbhaya nagara ke zRMgATakoM, tirAhoM, caurAhoM, cauhaToM, cAra dvAra vAle sthAnoM, rAjamArgoM aura mArgoM para yAvat pariSad paryupAsanA karane lagI / 107. udrAyaNa rAjA isa kathA ko sunakara hRSTa-tuSTa ho gyaa| usane kauTumbika puruSoM ko 510
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 6 : sU. 107-110 bulAyA, bulAkara isa prakAra kahA- devAnupriyo ! vItIbhaya nagara ko AbhyaMtara aura bAhara jaise uvavAI (sU. 55-69) meM kUNika kI vaktavyatA yAvat paryupAsanA kI / padmAvatI - pramukha deviyoM ne vaise hI yAvat paryupAsanA kii| bhagavAna ne dharma kahA / 108. udrAyaNa rAjA zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa dharma sunakara, avadhAraNa kara hRSTa-tuSTa ho gyaa| vaha uThane kI mudrA meM uThA, uThakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra yAvat namaskAra kara isa prakAra bolA- bhaMte ! yaha aisA hI hai| bhaMte ! yaha tathA (saMvAditA - pUrNa) hai| bhaMte ! yaha avitatha hai / bhaMte ! yaha asaMdigdha hai| bhaMte ! yaha iSTa hai| bhaMte ! yaha pratIpsita ( prApta karane ke lie iSTa) hai / bhaMte ! yaha iSTa-pratIpsita hai - jaisA Apa kaha rahe haiM, aisA bhAva pradarzita kara, itanA vizeSa hai - devAnupriya ! abhIcI kumAra ko rAjya meM sthApita karatA huuN| maiM devAnupriya ke pAsa muMDa hokara agAra se anagAritA meM pravrajita hotA huuN| devAnupriya ! jaisA sukha ho, pratibaMdha mata karo / 109. vaha udrAyaNa rAjA zramaNa bhagavAn mahAvIra ke isa kathana ko sunakara hRSTa-tuSTa ho gayA / usane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana - namaskAra kiyA, vaMdana - namaskAra kara abhiSikta hAthI para caDhA / caDhakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se mRgavana udyAna se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara jahAM vItIbhaya nagara thA vahAM jAne kA saMkalpa kiyaa| 110. usa udrAyaNa rAjA ke isa prakAra kA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka aura manogata saMkalpa samutpanna huA - abhIcIkumAra merA ekAkI putra hai, iSTa, kAMta, priya, manojJa, manohara, sthiratara, vizvasanIya, sammata, bahumata, anumata aura AbharaNa karaNDaka ke samAna hai| ratna, ratnabhUta ( cintAmaNi Adi ratna ke samAna) jIvana utsava aura hRdaya ko AnaMdita karane vAlA hai| vaha udumbara puSpa ke samAna zravaNa- durlabha hai phira darzana kA to kahanA hI kyA ? yadi maiM abhIcIkumAra ko rAjya meM sthApita kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa muMDa hokara agAra se anagAritA meM pravrajita hotA hUM to abhIcIkumAra rAjya, rASTra, bala, vAhana, koza, koSThAgAra, pura, aMtaHpura, janapada aura manuSya-saMbaMdhI kAma-bhogoM meM mUrcchita, gRddha, grathita aura Asakta hokara Adi-aMtahIna dIrgha-patha vAle caturgatyAtmaka saMsAra meM anuparyaTana kregaa| mere lie yaha zreya nahIM hai ki maiM abhIcIkumAra ko rAjya meM sthApita kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa muMDa hokara agAra se anagAritA meM pravrajita hoUM, mere lie yaha zreya hai ki maiM apane bhAgineya kezIkumAra ko rAjya meM sthApita kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa muMDa hokara agAra se anagAritA meM pravrajita hoUM - isa prakAra saMprekSA kI, saMprekSA kara jahAM vItIbhaya nagara thA, vahAM AyA, Akara vItIbhaya nagara ke bIcoMbIca jahAM apanA ghara hai, jahAM bAharI upasthAna- zAlA hai, vahAM AyA, Akara abhiSikta hastI ko sthApita kiyA, sthApita kara abhiSikta hAthI se utarA, utarakara jahAM siMhAsana thA, vahAM AyA, Akara pravara siMhAsana para pUrvAbhimukha hokara baiThA, baiThakara kauTumbika puruSoM ko bulAyA, bulAkara isa prakAra kahA-- devAnupriyo ! zIghra hI vItIbhaya nagara ke bhItara aura bAhara pAnI kA chir3akAva karo, jhAr3a-buhAra jamIna kI saphAI karo, gobara kI lipAI karo yAvat pravara surabhi vAle gaMdha cUrNoM se sugaMdhita-gaMdhavartI tulya karo, karAo, aisA kara aura karavAkara isa AjJA ko mujhe pratyarpita 511
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 13 : u. 6 : sU. 110-117 karo / kauTumbika puruSoM ne vaisA kara AjJA ko pratyarpita kiyA / 111. usa udrAyaNa rAjA ne dUsarI bAra kauTumbika puruSoM ko bulAyA, bulA kara isa prakAra kahA- devAnupriyo ! kezIkumAra ke lie zIghra hI mahAn artha vAlA, mahAn mUlyavAlA, mahAn arhatA vAlA, vipula isa prakAra rAjyAbhiSeka jaise zivabhadrakumAra kI vaktavyatA vaise hI vaktavya hai yAvat parama AyuSya kA pAlana kro| iSTa janoM se saMparivRta hokara sindhu-sauvIra Adi solaha janapada, vItIbhaya Adi tIna sau tesaTha nagara Akara, mahAsena Adi dasa rAjA, anya bahuta rAje, yuvarAja, koTavAla, maDamba - pati, kuTumba - pati, ibhya, seTha, senApati, sArthavAha Adi kA Adhipatya, paurapatya, svAmitva, bhartRtva tathA AjJA dene meM samartha aura senApatitva karate hue tathA anya se AjJA kA pAlana karavAte hue vihAra karo, isa prakAra 'jaya jaya' zabda kA prayoga kiyaa| bhagavatI sUtra 112. vaha kezI kumAra rAjA ho gayA - mahAn himAlaya, mahAn malaya, merU aura mahendra kI bhAMti yAvat rAjya kA prazAsana karatA huA viharaNa karane lagA / 113. usa udrAyaNa rAjA ne kezI rAjA se pUchA / 114. kezI rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA - isa prakAra jaise jamAli kI vaktavyatA, vaise hI vaktavya hai yAvat bhItara aura bAhara usI prakAra yAvat abhiniSkramaNa - abhiSeka upasthita kiyA / 115. aneka gaNanAyaka, daMDanAyaka, rAje, Izvara, koTavAla, mADambika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati, sArthavAha, dUta aura saMdhipAloM ke sAtha, unase ghire hue kezI rAjA ne udrAyaNa rAjA ko pravara siMhAsana para pUrvAbhimukha biThAyA, biThAkara eka sau ATha svarNa kalaza isa prakAra jaise jamAli (bha. 9 / 182 ) kI vaktavyatA yAvat mahAn mahAn niSkramaNa abhiSeka se abhiSikta kiyaa| abhiSikta kara donoM hatheliyoM se saMpuTa AkAra vAlI dasanakhAtmaka aMjali ko sira ke sammukha ghumA kara 'jaya ho vijaya ho' ke dvArA vardhApita kiyA, vardhApita kara isa prakAra bolA - svAmI ! batAo hama kyA deM ? kyA vitaraNa kareM ? tumheM kisa vastu kA prayojana hai ? 116. udrAyaNa rAjA ne kezI rAjA se isa prakAra kahA- devAnupriya ! maiM kutrikApaNa se rajoharaNa aura pAtra ko lAnA tathA nApita ko bulAnA cAhatA hUM-isa prakAra jaise jamAli kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai - priya kA viprayoga duHsaha hai, isa prakAra kahatI huI padmAvatI ne agrakezoM ko grahaNa kiyA / 117. kezI rAjA ne dUsarI bAra uttarAbhimukha siMhAsana kI racanA karAI / racanA karA kara rAjA udrAyaNa ko zveta-pIta kalazoM se snAna karAyA, karA kara zeSa jamAli kI bhAMti vaktavyatA yAvat caturvidha alaMkAroM se alaMkRta kiyA / vaha pratipUrNa alaMkRta hokara siMhAsana se uThA, uThakara zivikA kI anupradakSiNA karatA huA zivikA para ArUDha ho gyaa| ArUDha ho pravara siMhAsana para pUrvAbhimukha AsIna huaa| vaise hI dhAya- mAM bhadrAsana para AsIna huI / itanA vizeSa hai - padmAvatI haMsa lakSaNa vAlA paTazATaka grahaNa kara zivikA kI anupradakSiNA 512
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 6 : sU. 117-121 karatI huI zivikA para ArUDha ho gaI, ArUDha hokara vaha udrAyaNa rAjA ke dakSiNa pArzva meM pravara bhadrAsana para AsIna huii| zeSa pUrvavat yAvat chatra Adi tIrthaMkara ke atizayoM ko dekhA, dekhakara hajAra puruSoM dvArA vahana kI jAne vAlI zivikA ko tthhraayaa| hajAra puruSoM dvArA vahana kI jAne vAlI zivikA se nIce utarA, utara kara jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahAM AyA, vahAM Akara zramaNa bhagavAna mahAvIra ko tIna bAra vaMdana-namaskAra kiyA. vaMdana-namaskAra kara uttara pUrva dizA (IzAna koNa) meM gyaa| jAkara svayaM AbharaNa, mAlya aura alaMkAra utaare| 118. padmAvatI devI ne haMsalakSaNa-yukta paTazATaka meM AbharaNa, mAlya aura alaMkAra grahaNa kie| grahaNa kara hAra, jala-dhArA, sinduvAra (nirguNDI) ke phUla aura TUTI huI motiyoM kI lar3I ke samAna bAra bAra AMsU bahAtI huI udrAyaNa rAjA se isa prakAra bolI-svAmI! saMyama meM prayatna krnaa| svAmI! saMyama meM ceSTA karanA, svAmI! saMyama meM parAkrama karanA, svAmI! isa artha meM pramAda mata karanA yaha kaha kara kezIrAjA aura padmAvatI ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara jisa dizA se Ae the, usI dizA meM lauTa ge| 119. udrAyaNa rAjA ne svayaM hI paMcamuSTi loca kiyaa| zeSa RSabhadatta kI bhAMti vaktavyatA yAvat saba duHkhoM ko kSINa kara diyaa| 120. abhIcIkumAra ne kisI dina pUrvarAtra aura apararAtra kAla samaya meM kuTumba-jAgarikA kii| jAgaraNA karate hue isa prakAra kA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka evaM manogata saMkalpa utpanna huA-maiM udrAyaNa kA putra prabhAvatI devI kA Atmaja huuN| udrAyaNa rAjA mujhe chor3akara apane bhAnaje kezIkumAra ko rAjya meM sthApita kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa muMDa hokara agAra se anagAritA meM pravrajita ho gae haiM isa prakAra ke mahAn aprItikara manomAnasika duHkha se abhibhUta hokara apane aMtaHpura parivAra se saMparivRta hokara, apane bhAMDa aura upakaraNa lekara vItIbhaya nagara se nikala gayA, nikalakara kramAnusAra vicaraNa aura grAmAnugrAma ghUmate hue jahAM caMpA nagarI thI, jahAM kUNika rAjA thA vahAM AyA, Akara kUNika rAjA kI zaraNa meM rahane lgaa| vaha vahAM vipula bhoga-samiti se samanvAgata thaa| vaha abhIcIkumAra zramaNopAsaka bhI thA jIva-ajIva ko jAnane vAlA yAvat yathAparigRhIta tapaHkarma ke dvArA apane Apako bhAvita karate hue vihAra karane lgaa| usake mana meM udrAyaNa rAjarSi ke sAtha vaira kA anubaMdha ho gyaa| 121. isa ratnaprabhA-pRthvI naraka ke paripArzva meM causaTha lAkha asurakumAra AvAsa prajJapta haiN| isa abhIcIkumAra ne bahuta varSoM taka zramaNopAsaka-paryAya kA pAlana kiyaa| pAlana kara arddhamAsikI anazana/saMlekhanA ke dvArA tIsa bhakta kA chedana kiyA, chedana kara usa sthAna kI AlocanA-pratikramaNa kie binA kAlamAsa meM mRtyu ko prApta kara isa ratnaprabhA-pRthvI naraka ke parisAmaMta meM causaTha lAkha asurakumArAvAsoM meM se kisI eka AtApaka asurakumArAvAsa meM AtApaka asurakumAra-deva ke rUpa meM upapanna huaa| vahAM kucha AtApaka asurakumAra-devoM kI sthiti eka palyopama prajJapta hai| vahAM abhIcIkumAra deva kI eka palyopama sthiti prajJapta hai| 513
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 6, 7 : sU. 122-126 122. bhaMte! vaha abhIcIdeva usa devaloka se Ayu-kSaya, bhava-kSaya aura sthiti-kSaya ke anaMtara udvartana kara kahAM jAyegA ? kahAM upapanna hogA ? gautama ! mahAvideha vAsa meM siddha hogA yAvat saba duHkhoM kA aMta karegA / 123. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / sAtavAM uddeza bhASA-pada 124. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA - bhaMte! bhASA AtmA hai ? bhASA AtmA se anya hai ? gautama ! bhASA AtmA nahIM hai, bhASA AtmA se anya hai / bhaMte! bhASA rUpI hai ? bhASA arUpI hai ? gautama ! bhASA rUpI hai| bhASA arUpI nahIM hai / bhASA acitta hai ? bhaMte! bhASA sacitta hai? gautama ! bhASA sacitta nahIM hai, bhASA acitta hai| bhaMte! bhASA jIva hai ? bhASA ajIva hai ? gautama ! bhASA jIva nahIM hai, bhASA ajIva hai / bhaMte! jIvoM ke bhASA hotI hai ? ajIvoM ke bhASA hotI hai ? gautama! jIvoM ke bhASA hotI hai, ajIvoM ke bhASA nahIM hotI / bhaMte! bolane se pahale bhASA hotI hai ? bolate samaya bhASA hotI hai ? bolane kA samaya vyatikrAMta hone para bhASA hotI hai ? gautama ! bolane se pahale bhASA nahIM hotI, bolate samaya bhASA hotI hai, bolane kA samaya vyatikrAMta hone para bhASA nahIM hotii| bhaMte! bolane se pahale bhASA kA bhedana hotA hai ? bolate samaya bhASA kA bhedana hotA hai ? bolane kA samaya vyatikrAMta hone para bhASA kA bhedana hotA hai ? gautama ! bolane se pahale bhASA kA bhedana nahIM hotA, bolate samaya bhASA kA bhedana hotA hai, bolane kA samaya vyatikrAMta hone para bhASA kA bhedana nahIM hotA / 125. bhaMte ! bhASA ke kitane prakAra prajJapta haiM ? gautama ! bhASA ke cAra prakAra prajJapta haiM, jaise- satyA, mRSA, satyAmRSA, asatyAmRSA / mana-pada 126. bhaMte! mana AtmA hai ? mana AtmA se anya hai ? gautama ! mana AtmA nahIM hai| mana AtmA se anya hai / bhaMte! mana rUpI hai ? mana arUpI hai ? 514
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 7 : sU. 126-128 gautama! mana rUpI ha, mana arUpI nahIM hai| bhaMte! mana sacitta hai? mana acitta hai? gautama! mana sacitta nahIM hai, mana acitta hai| bhaMte! mana jIva hai? mana ajIva hai? gautama! mana jIva nahIM hai, mana ajIva hai| bhaMte! mana jIvoM ke hotA hai? mana ajIvoM ke hotA hai? gautama! jIvoM ke mana hotA hai, ajIvoM ke mana nahI hotaa| bhaMte! pahale mana hotA hai? manana ke samaya mana hotA hai? manana kA samaya vyatikrAMta hone para mana hotA hai? gautama! pahale mana nahIM hotA, manana ke samaya mana hotA hai , manana kA samaya vyatikrAMta hone para mana nahIM hotaa| bhaMte! pahale mana kA bhedana hotA hai? manana ke samaya mana kA bhedana hotA hai? manana kA samaya vyatikrAMta hone para mana kA bhedana hotA hai? gautama! pahale mana kA bhedana nahIM hotA, manana ke samaya mana kA bhedana hotA hai, manana kA samaya vyatikrAMta hone para mana kA bhedana nahIM hotaa| 127. bhaMte! mana ke kitane prakAra prajJapta haiM? gautama! mana ke cAra prakAra prajJapta haiM, jaise-satya,mRSa, styaamRss,astyaamRss| kAya-pada 128. bhaMte! kAya AtmA hai? kAya AtmA se anya hai? gautama! kAya AtmA bhI hai, kAya AtmA se anya bhI hai| bhaMte! kAya rUpI hai? kAya arUpI hai? gautama! kAya rUpI bhI hai, kAya arUpI bhI hai| bhaMte! kAya sacitta hai? kAya acitta hai? gautama! kAya sacitta bhI hai, kAya acitta bhI hai| bhaMte! kAya jIva hai? kAya ajIva hai? gautama! kAya jIva bhI hai, kAya ajIva bhI hai| bhaMte! kAya jIvoM ke hotA hai? kAya ajIvoM ke hotA hai? gautama! kAya jIvoM ke bhI hotA hai, kAya ajIvoM ke bhI hotA hai / bhaMte! pahale kAya hotA hai? cIyamAna avasthA meM kAya hotA hai? kAya kA samaya vyatikrAMta hone para kAya hotA hai? gautama! pahale bhI kAya hotA hai, cIyamAna avasthA meM bhI kAya hotA hai, kAya kA samaya 515
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 7 : sU. 128-135 vyatikrAMta hone para bhI kAya hotA hai / bhaMte! pahale kAya kA bhedana hotA hai ? cIyamAna avasthA meM kAya kA bhedana hotA hai ? kAya kA samaya vyatikrAMta hone para kAya kA bhedana hotA hai ? gautama! pahale bhI kAya kA bhedana hotA hai, cIyamAna avasthA meM bhI kAya kA bhedana hotA hai, kAya kA samaya vyatikrAMta hone para bhI kAya kA bhedana hotA hai / 129. bhaMte! kAya ke kitane prakAra prajJapta haiM ? gautama ! kAya ke sAta prakAra prajJapta haiM, jaise- audArika, audArika- mizra, vaikriya, vaikriya- mizra, AhAraka, AhAraka - mizra, kArmaNa / maraNa-pada 130. bhaMte! maraNa ke kitane prakAra prajJapta haiM ? gautama! maraNa ke pAMca prakAra prajJapta hai, jaise - AvIci - maraNa, avadhi-maraNa, AtyaMtika-maraNa, bAla-maraNa, paMDita maraNa / 131. bhaMte! AvIci maraNa kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama ! pAMca prakAra kA prajJapta hai, jaise dravya - AvIci-maraNa, kSetra - AvIci-maraNa, kAla- AvIci -maraNa, bhava-AvIci maraNa, bhAva- AvIci - maraNa | 132. bhaMte! dravya - AvIci maraNa kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama ! cAra prakAra kA prajJapta hai, jaise- nairayika- dravya - AvIci maraNa, tiryagyonika-dravya- AvIci-maraNa, manuSya- dravya - AvIci-maraNa, deva dravya - AvIci - maraNa / 133. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - nairayika dravya - AvIci maraNa nairayika- dravya - AvIci maraNa hai ? gautama ! kyoMki nairayika nairayika- dravya meM vartamAna jo dravya nairayika- AyuSya ke rUpa meM gRhIta, baddha, spRSTa, kRta, prasthApita niviSTa, abhiniviSTa aura abhisamanvAgata hote haiM, ve dravya-taraMga kI bhAMti pratikSaNa niraMtara vicyuta hote rahate haiM / isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-- gautama ! nairayika- dravya - AvIci-maraNa, isa prakAra yAvat deva-dravya - AvIci - maraNa hai| 134. bhaMte! kSetra - AvIci maraNa kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama ! cAra prakAra kA prajJapta hai, jaise - nairayika- kSetra - AvIci - maraNa yAvat deva-kSetra- AvIci maraNa / - 135. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-nairayika kSetra - AvIci maraNa nairayika kSetra- AvIci - maraNa hai ? gautama ! jo nairayika nairayika kSetra meM vartamAna jo dravya nairayika- AyuSya ke rUpa meM gRhIta hote haiM, isa prakAra jaise dravya - AvIci maraNa kI vaktavyatA vaise hI kSetra AvIci - maraNa bhI vaktavya hai| isI prakAra yAvat bhava-AvIci - maraNa / 516
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra 136. bhaMte! avadhi-maraNa kitane prakAra kA prajJapta hai ? - gautama ! pAMca prakAra kA prajJapta hai, jaise- dravya - avadhi - maraNa, kSetra avadhi-maraNa, kAla-avadhi-maraNa, bhava - avadhi-maraNa, bhAva-avadhi maraNa / 137. bhaMte! dravya - avadhi-maraNa kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama ! cAra prakAra kA prajJapta hai, jaise- nairayika- dravya - avadhi - maraNa yAvat deva-dravya-avadhi-maraNa / za. 13 : u. 7 : sU. 136-144 138. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-nairayika- dravya-avadhi-maraNa nairayika- dravya-avadhi-maraNa hai ? gautama ! jo nairayika nairayika dravya meM vartamAna jina dravyoM se saMprati marate haiM, ve nairayika unhIM dravyoM se anAgata-kAla meM punarapi mreNge| gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai - yAvat dravya - avadhi maraNa hai| isI prakAra tiryagyonika, manuSya aura deva-dravya- avadhi - maraNa kI vaktavyatA / isI prakAra isa gamaka se kSetra avadhi-maraNa, kAla-avadhi-maraNa, bhava-avadhi-maraNa aura bhAva-avadhi - maraNa kI vaktavyatA / - 139. bhaMte! AtyaMtika - maraNa kI pRcchA / gautama ! pAMca prakAra kA prajJapta hai, jaise- dravya - AtyaMtika-maraNa, kSetra AtyaMtika - maraNa yAvat bhAva- AtyaMtika - maraNa / 140. bhaMte! dravya - AtyaMtika-maraNa kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama ! cAra prakAra prajJapta haiM, jaise- nairayika- dravya - AtyaMtika - maraNa yAvat deva-dravya- AtyaMtika - maraNa / 141. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-nairayika- dravya - AtyaMtika - maraNa nairayika- dravya - AtyaMtika - maraNa hai ? gautama ! jo nairayika nairayika- dravya meM vartamAna jina dravyoM se saMprati marate haiM, ve nairayika unhIM dravyoM se anAgata-kAla meM punarapi nahIM mreNge| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-yAvat nairayika-dravya-AtyaMtika maraNa hai| isI prakAra tiryagyonika, manuSya aura deva- dravya - AtyaMtika - maraNa kI vaktavyatA / isI prakAra kSetra AtyaMtika maraNa tathA isI prakAra yAvat bhAva-AtyaMtika - maraNa kI vaktavyatA / 142. bhaMte! bAla-maraNa kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama ! bAraha prakAra kA prajJapta hai, jaise - valaya-maraNa, vazArtta-maraNa, aMtaH- zalya-maraNa, giri - patana, taru-patana, jala-praveza, jvalana - praveza, tadbhava-maraNa, viSa-bhakSaNa, zastrAvapATana, vaihAyasa, gRddha - pRSTha | 143. bhaMte! paMDita-maraNa kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama ! do prakAra kA prajJapta hai, jaise- prAyopagamana, bhakta - pratyAkhyAna / 144. bhaMte! prAyopagamana kitane prakAra kA prajJapta hai ? 517
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 7-9 : sU. 144 - 151 gautama ! do prakAra kA prajJapta hai, jaise- nirdhAri, anirdhAri / yaha niyamataH apratikarma hotA hai / 145. bhaMte! bhakta - pratyAkhyAna kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama! do prakAra kA prajJapta hai, jaise- nirdhAri, anirdhAri / yaha niyamataH sapratikarma hotA hai| 146. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| AThavAM uddeza karma-prakRti-pada 147. bhaMte! karma-prakRtiyAM kitanI prajJapta haiM ? gautama ! karma-prakRtiyAM ATha prajJapta haiN| isa prakAra baMdha-sthiti- uddezaka paNNavaNA (pada 23) kI bhAMti niravazeSa vaktavya hai / 148. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / nauvAM uddezaka bhAvitAtma - vikiyA- pada 149. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA - bhaMte! jaise koI puruSa rajju se baMdhI ghaTikA lekara jAe, isI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI kyA hAtha meM rajju se baMdhI ghaTikA le svayaM kRtyAgata hokara (mAyA yA vidyA kA prayoga kara) Upara AkAza meM ur3atA hai ? hAM, ur3atA hai| 150. bhaMte! bhAvitAtmA anagAra hAtha meM rajju se baMdhI ghaTikA le, svayaM kRtyAgata hokara kitane rUpoM kA nirmANa karane meM samartha hai ? gautama! jaise koI yuvaka yuvatI kA hAtha pragADhatA se pakar3atA hai tathA gAr3I ke cakke kI nAbhi AroM se yukta hotI hai, usI prakAra bhAvitAtmA anagAra vaikriya-samudghAta se samavahata hotA hai yAvat gautama ! vaha bhAvitAtmA anagAra saMpUrNa jaMbUdvIpa- dvIpa ko aneka strI rUpoM se AkIrNa, vyatikIrNa, upastRta (bichaunA sA bichAyA huA), saMstRta (bhalI bhAMti bichaunA sA bichAyA huA), spRSTa aura avagADhAvagADha ( atyanta saghana rUpa se vyApta) karane meM samartha hai| gautama ! bhAvitAtmA anagAra kI vikriyA - zakti kA yaha itanA viSaya kevala viSaya kI dRSTi se pratipAdita hai / bhAvitAtmA anagAra ne kriyAtmaka rUpa na to kabhI aisI vikriyA kI, na karatA hai aura na kregaa| 151. jaise koI puruSa hiraNya-peTI ko lekara jAe, isI prakAra bhAvitAtmA anagAra hAtha meM hiraNya - peTI ko le, kRtyAgata hokara Upara AkAza meM ur3atA hai ? zeSa pUrvavat / isI prakAra svarNa-peTI, isI prakAra ratna- peTI, vajra-peTI, vastra-peTI, AbharaNa-peTI, isI prakAra bAMsa kI khapAciyoM se banI huI caTAI athavA TATI, khasa se banI huI TATI, 518
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 13 : u. 9: sU. 151-163 camar3e se guMthI huI khATa, UnI kaMbala, isI prakAra loha-bhAra, tAmra-bhAra, pItala-bhAra, zIzaka - bhAra, hiraNya-bhAra, svarNa-bhAra, vajra - bhAra / 152. jaise koI valgulikA ( camagAdar3a ) hotI hai, vaha donoM pairoM ko laTakA kara Urdhva paira aura adhaH zira sthita hotI hai, isI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI svayaM valgulikA - kRtyAgata hokara Upara AkAza meM ur3atA hai ? isa prakAra yajJopavIta (bhagavaI, 3 / 203) kI vaktavyatA kathanIya hai yAvat vikriyA karegA / 153. jaise koI joMka hotI hai, vaha pAnI meM zarIra ko uchAla-uchAla kara calatI hai, isI prakAra anagAra bhii| zeSa valgulikA kI bhAMti vaktavyatA / 154. jaise koI babIlA pakSI hotA hai, vaha donoM pairoM ko eka sAtha tulya rekhA meM uThAtA huA, uThAtA huA calatA hai, isI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI, zeSa pUrvavat / 155. jaise koI virAla pakSI (bar3I camagAdar3a ) hotA hai, vaha eka vRkSa se dUsare vRkSa para kUdatA huA calatA hai, isI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI / zeSa pUrvavat / 156. jaise koI cakora pakSI hotA hai, vaha donoM pairoM ko eka sAtha tulya rekhA meM uThAtA huA, uThAtA huA calatA hai, isI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI / zeSa pUrvavat / 157. jaise koI haMsa hotA hai, vaha eka taTa se dUsare taTa para krIr3A karatA huA, krIr3A karatA huA calatA hai, isI prakAra bhAvitAtmA anagAra svayaM haMsa- kRtyAgata hokara krIr3A karatA hai, pUrvavat / 158. jaise koI samudra - kAka hotA hai, vaha eka taraMga se dUsarI taraMga para kUdatA huA, kUdatA huA calatA hai, isI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI, tathAvat / 159. jaise koI puruSa cakra ko grahaNa kara calatA hai, isI prakAra bhAvitAtmA anagAra svayaM cakra hAtha meM le, kRtyAgata hokara calatA / zeSa rajju se baMdhI ghaTikA kI bhAMti vaktavyatA / isI prakAra chatra, isI prakAra carma kI vaktavyatA / 160. jaise koI puruSa ratna ko grahaNa kara calatA hai, isI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI / isI prakAra vajra, vaiDUrya yAvat ariSTa / isI prakAra utpala - hastaka, isI prakAra padma - hastaka, kumuda - - hastaka, nalina hastaka, subhaga- hastaka, saugaMdhika hastaka, pauNDarika - - hastaka, mahApoNDarika-hastaka, zatapatra hastaka / jaise koI puruSa sahasra - patraka grahaNa kara calatA hai, isI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI / 161. jaise koI puruSa nAla-taMtu ko vidIrNa kara, vidIrNa kara calatA hai, isI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI svayaM nAla- taMtu- kRtyAgata hokara calatA hai / pUrvavat / 162. jaise koI kamalinI hotI hai vaha pAnI meM unmajjana kara ( DubakI lagA kara ) unmajjana kara ThaharatI hai, isI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI / zeSa valgulikA kI bhAMti vaktavyatA / 163. jaise koI vanaSaMDa hotA hai-kRSNa, kRSNa avabhAsa vAlA yAvat kAlI kajarArI ghaTA ke samAna citta ko prasanna karane vAlA, darzanIya, kamanIya aura ramaNIya, isI prakAra bhAvitAtmA 519
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 13 : u. 9,10 : sU. 163-169 bhagavatI sUtra anagAra bhI svayaM vanaSaMDa-kRtyAgata hokara Upara AkAza meM ur3atA hai? zeSa puurvvt| 164. jaise koI puSkariNI hotI hai-catuSkoNa vAlI, samatIra vAlI, kramazaH sundara taTa vAlI, gaMbhIra aura zItala jala vAlI yAvat jisameM unnata zabda aura madhura svara kA nAda ho rahA hai, vaha citta ko prasanna karane vAlI, darzanIya, kamanIya aura ramaNIya hai, isI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI svayaM puSpakariNI-kRtyAgata hokara Upara AkAza meM ur3atA hai? hAM, ur3atA hai| 165. bhaMte! bhAvitAtmA anagAra kitane puSpakariNI-kRtyAgata rUpoM kA nirmANa karane meM samartha zeSa pUrvavat yAvat vikriyA kregaa| 166. bhaMte! kyA mAyI vikriyA karatA hai? amAyI vikriyA karatA hai? gautama! mAyI vikriyA karatA hai. amAyI vikriyA nahIM krtaa| mAyI isa sthAna kI AlocanA-pratikramaNa kie binA kAla ko prApta hotA hai, usake ArAdhanA nahIM hotii| amAyI usa sthAna kI AlocanA-pratikramaNa kara kAla ko prApta hotA hai, usake ArAdhanA hotI hai| 167. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| isa prakAra yAvat viharaNa karane lge| dasavAM uddezaka chAdmasthika-samudghAta-pada 168. bhaMte ! chAdyasthika samudghAta kitane prajJapta haiM? gautama! chAdyasthika samudghAta ke chaha prakAra prajJapta haiM, jaise-vedanA-samudghAta, isa prakAra chAdmasthika samudghAta paNNavaNA (36/53-58) kI bhAMti jJAtavya hai yAvat aahaarksmudghaat| 169. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| isa prakAra yAvat viharaNa karane lge| 520
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavAM zataka pahalA uddezaka saMgrahaNI gAthA 1. cara 2. unmAda 3. zarIra 4. pudgala 5. agni 6. AhAra kaisA ho? 7.8. saMsRSTa, antara 9. anagAra 10. kevlii| lezyAnusArI upapAta-pada 1. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA-bhaMte! bhAvitAtmA anagAra ne carama devAvAsa kA vyatikramaNa kiyA, parama devAvAsa ko saMprApta nahIM kiyA, isa madhya vaha kAla kare to. bhaMte! usakI gati aura usakA upapAta kahAM prajJapta hai? gautama! vahAM jo paripArzva hai-madhyavartI devaloka haiM, jisa lezyA meM vartamAna bhAvitAtmA anagAra ne kAla kiyA, usa lezyA ke anurUpa jo devAvAsa haiM vahAM usakI gati aura upapAta prajJapta hai| vaha vahAM jAkara utpatti-kAlIna lezyA ke pariNAma kI virAdhanA karatA hai to karma-lezyA se usakA pratipatana ho jAtA hai, azubhatara lezyA meM calA jAtA hai| vaha vahAM jAkara virAdhanA nahIM karatA hai to usI lezyA kI upasaMpadA meM rahatA hai| 2. bhaMte! bhAvitAtmA anagAra ne carama asurakumArAvAsa kA vyatikramaNa kiyA, parama asurakumArAvAsa ko prApta nahIM kiyA, isa madhya vaha kAla kare to usakI gati aura usakA upapAta kahAM prajJapta hai? gautama! vahAM jo paripArzva hai, madhyavartI asurakumArAvAsa haiM, jisa lezyA meM vartamAna bhAvitAtmA anagAra ne kAla kiyA, usa lezyA ke anurUpa jo asurakumArAvAsa haiM, vahAM usakI gati aura usakA upapAta prajJapta hai| vaha vahAM jAkara utpattikAlIna lezyA ke pariNAma kI virAdhanA karatA hai to karma-lezyA se usakA pratipatana ho jAtA hai, azubhatara lezyA meM calA jAtA hai| vaha vahAM jAkara virAdhanA nahIM karatA hai to usI lezyA kI upasaMpadA meM rahatA isI prakAra yAvat stanitakumArAvAsa, jyotiSkAvAsa, vaimAnikAvAsa yAvat viharaNa karatA nairayika-Adi kA gati-viSayaka-pada 3. bhaMte! nairayikoM ke kaisI zIghra gati hotI hai? kisa prakAra kA zIghra gati-kAla prajJapta hai? 521
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 14 : u. 1 : sU. 3-8 bhagavatI sUtra gautama! jaise koI puruSa taruNa, balavAn, yugavAn, yuvA, svastha aura sadhe hue hAthoM vAlA hai, usake hAtha, pAMva, pArzva, pRSThAntara aura uru dRDha tathA vikasita haiN| sama zreNI meM sthita do tAla vRkSa aura parighA ke samAna jisakI bhujAeM haiN| carmeSTaka, pASANa, mudgara aura muTThI ke prayogoM se jisake zarIra ke puDhe Adi sudRDha haiN| jo AMtarika utsAha bala se yukta hai| laMghana, plavana, dhAvana aura vyAyAma karane meM samartha hai| cheka, dakSa, prAptArtha, kuzala, medhAvI, nipuNa aura sUkSma zilpa se samanvita hai| vaha puruSa saMkucita bhujA ko phailAtA hai, phailAI huI bhujA ko saMkucita karatA hai| khulI muTThI ko baMda karatA hai, baMda muTThI ko kholatA hai| khulI AMkhoM ko baMda karatA hai, baMda AMkhoM ko kholatA hai| kyA nairayikoM kA gati-kAla itanI zIghratA se hotA hai? yaha artha saMgata nahIM hai| nairayika eka samaya, do samaya athavA tIna samaya vAlI vigraha-gati se upapanna ho jAte haiN| gautama ! nairayikoM ke vaisI zIghra gati, vaisA zIghra gati-kAla prajJapta hai| isa prakAra yAvat vaimAnika, itanA vizeSa hai-ekendriyoM ke cAra samaya vAlI vigraha-gati vaktavya hai, zeSa puurvvt| nairayika kA anaMtara-upapannaka-Adi-pada 4. bhaMte! kyA nairayika anaMtara-upapannaka haiM? paraMpara-upapannaka haiM? anaMtara-paraMpara-anupapannaka haiM? gautama! nairayika anaMtara-upapannaka bhI haiM, paraMpara-upapannaka bhI haiM, anaMtara-paraMpara-anupapannaka bhI 5. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-nairayika anaMtara-upapannaka bhI haiM, paraMpara-upapannaka bhI haiM, anaMtara-paraMpara-anupapannaka bhI haiM? gautama! jo nairayika prathama-samaya-upapannaka haiM, ve nairayika anaMtara-upapannaka haiN| jo nairayika aprathamasamaya upapannaka haiM, ve nairayika paraMpara-upapannaka haiN| jo nairayika vigraha-gati-aMtarAla-gati meM samApannaka haiM, ve nairayika anaMtara-paraMpara-anupapannaka haiN| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat anaMtara-paraMpara-anupapannaka bhI haiN| isI prakAra niraMtara yAvat vaimAnika / 6. bhaMte! anaMtara-upapannaka nairayika kyA nairayika AyuSya kA baMdha karate haiM? kyA tiryaMca-, -manuSya- aura deva-AyuSya kA baMdha karate haiM? gautama! na nairayika-AyuSya kA baMdha karate haiM, yAvat na deva-AyuSya kA baMdha karate haiN| 7. bhaMte! paraMpara-upapannaka-nairayika kyA nairayika-AyuSya kA baMdha karate haiM yAvat deva-AyuSya kA baMdha karate haiM? gautama! nairayika-AyuSya kA baMdha nahIM karate, tiryagyonika-AyuSya kA baMdha karate haiM, manuSya -AyuSya kA bhI baMdha karate haiM, deva-AyuSya kA baMdha nahIM krte| 8. bhaMte! anantara-paraMpara-anupannaka kyA nairayika-AyuSya kA baMdha karate haiN-pRcchaa| gautama! nairayika-AyuSya kA baMdha nahIM karate yAvat deva-AyuSya kA baMdha nahIM krte| isI prakAra yAvat vaimAnika kI vktvytaa| itanA vizeSa hai-paraMpara-upapannaka-paMcendriya 522
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 14 : u. 1,2 : sU. 8-16 - tiryagyAnika aura paraMpara- upapanna manuSya cAroM gatiyoM ke AyuSya kA baMdha karate haiM, zeSa pUrvavat / 9. bhaMte! kyA nairayika anaMtara nirgata haiM? kyA paraMpara- nirgata haiM ? kyA anaMtara paraMpara- anirgata haiM ? paraMpara- nirgata bhI haiM, anaMtara paraMpara- anirgata bhI haiM-na gautama ! nairayika anaMtara nirgata bhI haiM, anaMtara - nirgata haiM, na paraMpara-nirgata haiN| 10. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - yAvat anaMtara paraMpara- anirgata bhI haiM ? gautama ! jo nairayika prathama-samaya nirgata haiM, ve nairayika anaMtara samaya nirgata haiN| jo nairayika aprathama-samaya-nirgata haiM, ve nairayika paraMpara-nirgata haiN| jo nairayika vigrahagati - -samApannaka haiM, ve nairayika anaMtara paraMpara-anirgata haiN| gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai - yAvat anaMtara - paraMpara- anirgata bhI haiN| isI prakAra yAvat vaimAnika kI vaktavyatA / 11. bhaMte! anaMtara nirgata nairayika kyA nairayika- AyuSya kA baMdha karate haiM yAvat deva - AyuSya kA baMdha karate haiM ? gautama ! nairayika- AyuSya kA baMdha nahIM karate yAvat deva AyuSya kA baMdha nahIM krte| 12. bhaMte! paraMpara- nirgata nairayika kyA nairayika AyuSya kA baMdha karate haiM ? pRcchA / gautama ! nairayika- AyuSya kA bhI baMdha karate haiM yAvat deva- AyuSya kA bhI baMdha karate haiM / 13. bhaMte! anaMtara - paraMpara-anirgata nairayika kI pRcchA / gautama ! nairayika- AyuSya kA baMdha nahIM karate yAvat deva- AyuSya kA baMdha nahIM krte| niravazeSa yAvat vaimAnika kI vaktavyatA / 14. bhaMte! kyA nairayika anaMtara kheda ke sAtha upapannaka haiM? paraMpara-kheda ke sAtha upapannaka haiM ? anaMtara - paraMpara- kheda ke sAtha anupapannaka haiM ? gautama! nairayika anaMtara kheda ke sAtha upapannaka bhI haiM, paraMpara-kheda ke sAtha upapannaka bhI haiM, anaMtara paraMpara-kheda ke sAtha anupapannaka bhI haiN| isI prakAra isa abhilApa kI bhAMti cAroM daMDaka vaktavya haiN| 15. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / yAvat viharaNa karane lage / dUsarA uddezaka unmAda - pada 16. bhaMte! unmAda kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama ! unmAda do prakAra kA prajJapta hai, jaise - yakSAveza aura mohanIya karma ke udaya se hone vAlA / jo yakSAveza kA unmAda hai vaha sukha-vedanatara hai, usakA vedana atizaya kleza-rahita hotA hai aura sukha-vimocanatara hai, usase atizaya kleza ke binA mukti hotI hai / jo mohanIya karma ke udaya se hone vAlA unmAda hai, usakA vedana yakSAveza ke unmAda kI apekSA atizaya klezapUrvaka hotA hai aura vaha duHkha - vimocanatara hai, usase yakSAveza unmAda 523
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 14 : u. 2 : sU. 16-22 bhagavatI sUtra kI apekSA atizaya klezapUrvaka mukti hotI hai| 17. bhaMte! nairayikoM ke kitane prakAra kA unmAda prajJapta hai? gautama! do prakAra kA unmAda prajJapta hai, jaise yakSAveza aura mohanIya-karma ke udaya se hone vaalaa| 18. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-nairayikoM ke do prakAra kA unmAda prajJapta hai, jaise--yakSAveza aura mohanIya-karma ke udaya se hone vAlA? gautama! deva azubha pudgaloM kA prakSepa karate haiM, una azubha pudgaloM ke prakSepa se nairayika yakSAveza ke unmAda ko prApta hote haiN| mohanIya-karma ke udaya se nairayika mohanIya ke unmAda ko prApta hote haiN| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-nairayikoM ke do prakAra kA unmAda prajJapta hai, jaise-yakSAveza aura mohanIya-karma ke udaya se hone vaalaa| 19. bhaMte! asurakumAroM ke kitane prakAra kA unmAda prajJapta hai? gautama ! do prakAra kA unmAda prajJapta hai, jaise yakSAveza aura mohanIya-karma ke udaya se hone vaalaa| 20. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-asurakumAroM ke do prakAra kA unmAda prajJapta hai, jaise yakSAveza aura mohanIya karma ke udaya se hone vAlA? gautama ! maharddhikatara deva azubha pudgaloM kA prakSepa karate haiM, una azubha pudgaloM ke prakSepa se asurakumAra yakSAveza ke unmAda ko prApta hote haiN| mohanIya-karma ke udaya se ve mohanIya unmAda ko prApta hote haiN| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat karma ke udaya se hone vaalaa| pRthvIkAyika yAvat manuSya-inameM unmAda nairayika kI bhAMti vaktavya hai| vANamaMtara, jyotiSka, vaimAnika meM unmAda asurakumAroM kI bhAMti vaktavya hai| vRSTikAya-karaNa-pada 21. bhaMte! varSA-kAla meM barasane vAlA parjanya kyA varSA karatA hai? hAM, karatA hai| 22. bhaMte! jaba devarAja devendra zakra varSA karanA cAhatA hai taba vaha kaise karatA hai? gautama! taba devarAja devendra zakra AbhyaMtara-pariSad ke devoM ko AmaMtrita karatA hai| AbhyaMtara-pariSad ke deva zakra kA nirdeza prApta kara madhyama pariSad ke devoM ko bulAte haiN| madhyama-pariSad ke deva AbhyaMtara-pariSad kA nirdeza prApta kara bAhya pariSad ke devoM ko bulAte haiN| bAhya-pariSad ke deva madhyama-pariSad kA nirdeza prApta kara bAhyabAhyaka-pariSad ke devoM ko bulAte haiN| bAhyabAhyaka-pariSad ke deva bAhya pariSad ke nirdeza para Abhiyogika-devoM ko bulAte haiN| Abhiyogika-pariSad ke deva bAhyabAhyaka-pariSad ke nirdeza para vRSTikAyika-devoM ko bulAte haiN| ve vRSTikAyika-deva Abhiyogika-devoM ke nirdeza para varSA karate haiN| gautama! isa prakAra devarAja devendra zakra varSA karatA hai| 524
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 14 : u. 2,3 : sU. 23-30 23. bhaMte! kyA asurakumAra-deva varSA karate haiM? hAM, karate haiN| 24. bhaMte! asurakumAra-deva kisa kAraNa se varSA karate haiM? gautama! jo ye arahaMta bhagavAna haiM, inake janma-mahimA meM, niSkramaNa-mahimA meM, kevalajJAna-utpatti-mahimA meM, parinirvANa-mahimA meN| gautama! isa prakAra ye asurakumAra-deva varSA karate haiN| isa prakAra nAgakumAra bhI, isI prakAra yAvat stnitkumaar| isI prakAra vANamaMtara, jyotiSka, vaimAnika kI vktvytaa| tamaskAya-karaNa-pada 25. bhaMte ! jaba devarAja devendra IzAna tamaskAya (saghana aMdhakAra) karanA cAhatA hai, taba vaha kaise karatA hai? gautama! devarAja devendra IzAna AbhyaMtara-pariSad ke devoM ko bulAtA hai| ve AbhyaMtara-pariSad ke deva devarAja devendra IzAna ke nirdeza para madhyama-pariSad ke devoM ko bulAte haiN| madhyama-pariSad ke deva AbhyaMtara-pariSad ke devoM ke nirdeza para bAhya-pariSad ke devoM ko bulAte haiN| bAhya-pariSad ke deva madhyama-pariSad ke nirdeza para bAhyabAhyaka-devoM ko bulAte haiN| ve bAhyabAhyaka-deva bAhya-pariSad ke devoM ke nirdeza para Abhiyogika-devoM ko bulAte haiN| ve Abhiyogika-deva bAhyabAhyaka-pariSad ke nirdeza para tamaskAyika-devoM ko bulAte haiN| ve tamaskAyika-deva Abhiyogika -devoM ke nirdeza para tamaskAya karate haiN| gautama! isa prakAra devarAja devendra IzAna tamaskAya karatA hai| 26. bhaMte! kyA asurakumAra-deva bhI tamaskAya karate haiM? hAM, karate haiN| 27. bhaMte! asurakumAra deva kisa kAraNa se tamaskAya karate haiM? gautama! krIr3A-rati ke lie, pratyanIka-zatru ko vimUDha banAne ke lie, gopanIya dravya ke saMrakSaNa ke lie, apane zarIra ko pracchanna karane ke lie| gautama! isa prakAra asurakumAra-deva tamaskAya karate haiN| isI prakAra yAvat vaimAnika kI vktvytaa| 28. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| yAvat viharaNa karane lge| tIsarA uddezaka vinaya-vidhi-pada 29. bhaMte! mahAkAya-mahAzarIra-deva bhAvitAtmA anagAra ke bIcoMbIca hokara jAtA hai? ___ gautama! koI jAtA hai, koI nahIM jaataa| 30. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai koI jAtA hai, koI nahIM jAtA? gautama! do prakAra ke deva prajJapta haiM, jaise-mAyI-mithyAdRSTi-upapannaka, amAyI-samyagdRSTi 525
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 14 : u. 3 : sU. 30-39 bhagavatI sUtra -uppnnk| jo mAyI-mithyAdRSTi-upapannaka deva haiM, ve bhAvitAtmA anagAra ko dekhate haiM, dekha kara vaMdana-namaskAra nahIM karate, satkAra sammAna nahIM karate, kalyANakArI, maMgala, deva aura prazasta citta vAle bhAvitAtmA anagAra kI paryupAsanA nahIM krte| ve bhAvitAtmA anagAra ke bIcoMbIca se hokara jAte haiN| jo amAyI-samyagdRSTi-upapannaka deva haiM, ve bhAvitAtmA anagAra ko dekhate haiM, dekhakara vaMdana-namaskAra karate haiM, satkAra-sammAna karate haiM, kalyANakArI, maMgala, deva aura prazasta citta vAle bhAvitAtmA anagAra kI paryupAsanA karate haiN| ve bhAvitAtmA anagAra ke bIcoMbIca hokara nahIM jaate| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai koI jAtA hai, koI nahIM jaataa| 31. bhaMte! mahAkAya-mahAzarIra-asurakumAra bhAvitAtmA anagAra ke bIcoMbIca hokara jAtA hai? puurvvt| isI prakAra deva-daNDaka vaktavya hai yAvat vaimAnika kI vktvytaa| 32. bhaMte! nairayikoM meM satkAra-sammAna, kRti-karma, abhyutthAna, aMjali-pragraha, Asana-abhigraha, Asana-anupradAna, Ate hue ke sAmane jAnA, sthita kI paryupAsanA karanA, jAte hue ko pahuMcAnA Adi hotA hai? yaha artha saMgata nahIM hai| 33. bhaMte! asurakumAroM meM satkAra, sammAna yAvat jAte hue ko pahuMcAnA Adi hotA hai? hAM, hotA hai| isI prakAra yAvat stanitakumAra kI vktvytaa| pRthvIkAyika yAvat caturindriya-ye nairayika kI bhAMti vaktavya haiN| 34. bhaMte! paMcendriya-tiryagyonikoM meM satkAra yAvat jAte hue ko pahuMcAnA Adi hotA hai? hAM, hotA hai| Asana-abhigraha aura Asana-anupradAna nahIM hotaa| 35. bhaMte ! manuSyoM meM satkAra, sammAna, kRtikarma, abhyutthAna, aMjali-pragraha, Asana-abhigraha, Asana-anupradAna, Ate hue ke sAmane jAnA, sthita kI paryupAsanA karanA, jAte hue ko pahuMcAnA Adi hotA hai? hAM, hotA hai| vANamaMtara, jyotiSka aura vaimAnikoM kI asurakumAroM kI bhAMti vktvytaa| 36. bhaMte! alpardhika-deva maharddhika-devoM ke bIcoMbIca hokara jAte haiM? yaha artha saMgata nahIM hai| 37. sama-Rddhi vAlA deva sama-Rddhi vAle deva ke bIcoMbIca hokara jAtA hai? yaha artha saMgata nahIM hai| yadi pramatta ho to jA sakatA hai| 38.bhaMte! kyA vaha zastra se prahAra kara jAne meM samartha hai? prahAra kie binA jAne meM samartha hai? gautama! prahAra kara jAne meM samartha hai| prahAra kie binA jAne meM samartha nahIM hai| 39. bhaMte! kyA vaha pahale zastra se prahAra karatA hai, pazcAt bIcoMbIca hokara jAtA hai? kyA pahale bIcoMbIca hokara jAtA hai, pazcAt zastra se prahAra karatA hai? gautama ! pahale zastra se prahAra karatA hai, pazcAt bIcoMbIca hokara jAtA hai| pahale bIcoMbIca 526
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 14 : u. 3,4 : sU. 39-45 hokara jAkara pazcAt zastra se prahAra nahIM krtaa| isa prakAra isa abhilApa ke anusAra jaise dasaveM zataka (bha. 10/24-30) meM Atma-Rddhi uddezaka, vaise cAroM daNDaka niravazeSa vaktavya haiM, yAvat mahAn-Rddhi vAlI vaimAnika-devI alpa-Rddhi vAlI vaimAnika-devI kA __ zastra se prahAra kara jAne meM bhI samartha hai| nairayika-nairayikoM kA pratyanubhava-pada 40. bhaMte! ratnaprabhA-pRthvI ke nairayika kisa prakAra ke pudgala-pariNAma kA pratyanubhava karate hue viharaNa karate haiM? gautama! akAMta, apriya, azubha, amanojJa aura amnohr| isI prakAra yAvat adhaHsaptamI-pRthvI ke nairayikoM kI vktvytaa| 41. bhaMte ! ratnaprabhA-pRthvI ke nairayika kisa prakAra ke vedanA-pariNAma kA pratyanubhava karate hue viharaNa karate haiM? gautama! aniSTa yAvat amnohr| isa prakAra jaise jIvAjIvAbhigama ke dvitIya nairayika uddezaka (3/128) meM yAvat42. bhaMte! adhaHsaptamI-pRthvI ke nairayika kisa prakAra ke parigraha-saMjJA-pariNAma kA pratyanubhava karate hue viharaNa karate haiM? gautama! aniSTa yAvat amanohara / 43. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhate! vaha aisA hI hai| cauthA uddezaka pudgala-jIva-pariNAma-pada 44. bhaMte! yaha pudgala anaMta aura zAzvata atIta meM kisI eka samaya rUkSa hotA hai? kisI eka samaya arUkSa (snigdha) hotA hai? kisI eka samaya rUkSa athavA arUkSa hotA hai? pUrva meM jo eka-varNa Adi pariNAma vAlA hai, vaha karaNa ke dvArA aneka-varNa, aneka-rUpa-pariNAma kA pariNamana karatA hai? vaha pariNAma nirjIrNa hotA hai, usake pazcAt vaha eka-varNa, eka-rUpa ho jAtA hai? hAM gautama! yaha pudgala anaMta aura zAzvata atIta meM kisI eka samaya rUkSa hotA hai, kisI eka samaya arUkSa (snigdha) hotA hai| kisI eka samaya rUkSa athavA arUkSa hotA hai| pUrva meM jo eka-varNa Adi pariNAma vAlA hai, vaha karaNa ke dvArA aneka-varNa, aneka-rUpa Adi pariNAma kA pariNamana karatA hai| vaha pariNAma nirjIrNa hotA hai, usake pazcAt eka-varNa, eka-rUpa ho jAtA hai| 45. bhaMte! pudgala zAzvata vartamAna meM kisI eka samaya rUkSa hotA hai? puurvvt| 527
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 14 : u. 4,5 : sU. 46-54 bhagavatI sUtra 46. bhaMte! yaha pudgala anaMta aura zAzvata anAgata meM kisI eka samaya rUkSa hotA hai? puurvvt| 47. bhaMte! yaha skandha anaMta aura zAzvata atIta meM kisI eka samaya rUkSa hotA hai? isI prakAra skandha bhI pudgala kI bhAMti vaktavya hai| 48. bhaMte! yaha jIva anaMta aura zAzvata atIta meM kisI eka samaya duHkhI hotA hai? kisI eka samaya aduHkhI hotA hai? kisI eka samaya duHkhI athavA aduHkhI hotA hai? pUrva meM jo eka-bhAva Adi pariNAma vAlA hai, vaha karaNa ke dvArA aneka-bhAva, aneka-bhUta Adi pariNAma vAlA ho jAtA hai? vaha vedanIya nirjIrNa hotA hai, usake pazcAt vaha eka-bhAva, eka-bhUta-pariNAma vAlA ho jAtA hai? hAM gautama! yaha jIva anaMta aura zAzvata atIta meM kisI eka samaya yAvat eka-bhUta pariNAma vAlA ho jAtA hai| isI prakAra zAzvata vartamAna meM kisI eka samaya meM, isI prakAra anaMta aura zAzvata anAgata meM kisI eka samaya meN| 49. bhaMte! paramANu-pudgala kyA zAzvata hai? kyA azAzvata hai? gautama! syAt zAzvata hai, syAt azAzvata hai| 50. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai syAt zAzvata hai? syAt azAzvata hai? gautama! dravya kI dRSTi se zAzvata hai| varNa-paryavoM, gaMdha-paryavoM, rasa-paryavoM aura sparza-paryavoM kI dRSTi se azAzvata hai| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-paramANu-pudgala syAt zAzvata hai, syAt azAzvata hai| 51. bhaMte! paramANu-pudgala kyA carama hai? kyA acarama hai? gautama! dravya kI apekSA carama nahIM hai, acarama hai| kSetra kI apekSA syAt carama hai, syAt acarama hai| kAla kI apekSA syAt carama hai, syAt acarama hai| bhAva kI apekSA syAt carama hai, syAt acarama hai| 52. bhaMte! pariNAma kitane prakAra kA prajJapta hai? gautama! pariNAma do prakAra kA prajJapta hai, jaise-jIva-pariNAma aura ajIva- prinnaam| isa prakAra pariNAma-pada (paNNavaNA, pada 13) niravazeSa vaktavya hai| 53. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| yAvat viharaNa karane lge| pAMcavAM uddezaka agni kA atikramaNa-pada 54. bhaMte! kyA nairayika agnikAya ke bIcoMbIca hokara jAtA hai? gautama! koI jAtA hai, koI nahIM jaataa| 528
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra 55. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai- koI jAtA hai, koI nahIM jAtA ? - gautama ! nairayika do prakAra ke prajJapta haiM, jaise - vigraha - gati - samApannaka aura avigraha - gati-samApannaka-naraka meM avasthita / unameM jo vigraha gati samApannaka nairayika haiM, ve agnikAya ke bIcoMbIca hokara jAte haiN| za. 14 : u. 5 : sU. 55-60 kyA vaha agnikAya meM jalatA hai ? yaha artha saMgata nahIM hai / vaha zastra se AkrAMta nahIM hotA / jo avigraha - gati - samApannaka nairayika haiM, ve agnikAya ke bIcoMbIca hokara nahIM jaate| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai - yAvat koI nairayika agnikAya ke bIcoMbIca hokara nahIM jAtA / 56. bhaMte! kyA asurakumAra agnikAya ke bIcoMbIca hokara jAtA hai ? gautama ! koI jAtA hai, koI nahIM jaataa| 57. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - yAvat koI asurakumAra agnikAya ke bIcoMbIca hokara nahIM jAtA ? gautama ! asurakumAra do prakAra ke prajJapta haiM, jaise - vigraha - gati - samApannaka aura avigraha - gati -samApannaka / jo vigraha-gati-samApannaka asurakumAra haiM, ve nairayika kI bhAMti vaktavya haiM, yAvat vaha zastra se AkrAMta nahIM hotA / jo avigraha - gati - samApannaka haiM, unameM koI agnikAya ke bIcoMbIca hokara jAtA hai, koI nahIM jaataa| jo bIcoMbIca hokara jAtA hai, kyA vaha jalatA hai ? yaha artha saMgata nahIM hai / vaha zastra se AkrAMta nahIM hotaa| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai - yAvat koI asurakumAra agnikAya ke bIcoMbIca hokara nahIM jaataa| isI prakAra yAvat stanita kumAra kI vaktavyatA / ekendriya nairayika kI bhAMti vaktavya haiM / 58. bhaMte! kyA dvIndriya agnikAya ke bIcoMbIca hokara jAtA hai ? jaise - asurakumAra vaise dvIndriya kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai - jo jAtA hai, kyA vaha jalatA hai ? hAM, jalatA hai / zeSa pUrvavat / isI prakAra yAvat caturindriya kI vaktavyatA / 59. bhaMte! paMcendriya tiryagyonika agnikAya ke bIcoMbIca hokara jAtA hai ? gautama ! koI jAtA hai, koI nahIM jaataa| 60. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai ? gautama ! paMcendriya tiryakyonika do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-vigraha - gati - samApannaka aura 529
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 14 : u. 4,5 : sU. 60-68 bhagavatI sUtra avigrh-gti-smaapnnk| vigraha-gati-samApanaka nairayika kI bhAMti vaktavya haiN| yAvat vaha zastra se AkrAnta nahIM hotaa| avigraha-gati-samApanaka paMcendriya-tiryakyonika do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-RddhiprApta, aRddhipraapt| jo RddhiprApta paMcendriya-tiryagyonika haiM, unameM koI agnikAya ke bIcoMbIca hokara jAtA hai, koI nahIM jaataa| jo bIcoMbIca hokara jAtA hai kyA vaha jalatA hai? yaha artha saMgata nahIM hai| vaha zastra se AkrAnta nahIM hotaa| jo paMcendriya-tiryagyonika Rddhi-prApta nahIM hai, unameM koI agnikAya ke bIcoMbIca hokara jAtA hai, koI nahIM jaataa| jo bIcoMbIca hokara jAtA hai, kyA vaha jalatA hai? hAM, jalatA hai| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat koI nahIM jaataa| isI prakAra manuSya kI vktvytaa| vANamaMtara, jyotiSka aura vaimAnika asurakumAra kI bhAMti vaktavya haiN| pratyanubhava-pada 61. nairayika dasa sthAnoM kA pratyanubhava karate hue vihAra karate haiM, jaise-aniSTa zabda, aniSTa rUpa, aniSTa gaMdha, aniSTa rasa, aniSTa sparza, aniSTa gati, aniSTa sthiti, aniSTa lAvaNya, aniSTa yazokIrti aura aniSTa utthAna, karma, bala, vIrya, puruSakAra, praakrm| 62. asurakumAra dasa sthAnoM kA pratyanubhava karate hue vihAra karate haiM, jaise-iSTa zabda, iSTa rUpa yAvat iSTa utthAna, karma, bala, vIrya puruSakAra, praakrm| isI prakAra yAvat stanitakumAra kI vktvytaa| 63. pRthvIkAyika chaha sthAnoM kA pratyanubhava karate hue vihAra karate haiM, jaise-iSTa-aniSTa sparza, iSTa-aniSTa gati, isI prakAra yAvat puruSakAra, praakrm| isI prakAra yAvat vanaspatikAyika kI vktvytaa| 64. dvIndriya sAta sthAnoM kA pratyanubhava karate hue vihAra karate haiM, jaise-iSTa-aniSTa rUpa, zeSa ekendriya kI bhAMti vaktavya hai| 65. trIndriya jIva ATha sthAnoM kA pratyanubhava karate hue vihAra karate haiM, jaise-iSTa-aniSTa gaMdha, zeSa dvIndriya kI bhAMti vaktavya hai| 66. caturindriya jIva nava sthAnoM kA pratyanubhava karate hue vihAra karate haiM, jaise-iSTa-aniSTa rUpa. zeSa trIndriya kI bhAMti vaktavya hai| 67. paMcendriya-tiryakyonika jIva dasa sthAnoM kA pratyanubhava karate hue vihAra karate haiM, jaise-iSTa-aniSTa zabda yAvat puruSakAra, praakrm| isI prakAra munaSya kI vktvytaa| vANamaMtara, jyotiSka aura vaimAnika asurakumAra kI bhAMti vaktavya haiN| deva kA ullaMghana-pralaMghana-pada 68. bhaMte! mahAn Rddhi yAvat mahAn aizvaryazAlI ke rUpa meM prakhyAta deva kyA bAharI pudgaloM 530
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 14 : u. 5,6 : sU. 68-74 ko grahaNa kie binA tiryak parvata athavA tiryak bhitti kA eka bAra ullaMghana karane meM athavA bAra-bAra ullaMghana karane meM samartha hai? yaha artha saMgata nahIM hai| 69. bhaMte! mahAn Rddhi yAvat mahAn aizvaryazAlI ke rUpa meM prakhyAta deva kyA bAharI pudgaloM ko grahaNa kara tiryak parvata athavA tiryak bhitti kA eka bAra ullaMghana karane meM athavA bAra-bAra ullaMghana karane meM samartha hai? hAM, samartha hai| 70. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| chaThA uddezaka nairayika kA AhAra-Adi-pada 71. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA-bhaMte! nairayika kina dravyoM kA AhAra karate haiM? unakA pariNamana kisa rUpa meM hotA hai? unakI yoni kyA hai? unakI sthiti kA AdhAra kyA hai? gautama! nairayika pudgala-dravyoM kA AhAra karate haiN| zarIra-poSaka pudgala ke rUpa meM unakA pariNamana hotA hai| yoni paudgalika hai| sthiti kA AdhAra AyuSya-karma ke pudgala haiN| nairayika jIva karma kA baMdhana karane vAle haiN| unake nAraka hone kA hetu karma hai| karma-pudgala ke kAraNa unakI nAraka ke rUpa meM avasthiti hai aura karma ke kAraNa hI ve viparyAsa-paryAyAntara ko prApta hote haiN| isa prakAra yAvat vaimAnika kI vktvytaa| 72. bhaMte! kyA nairayika vIci-dravyoM kA AhAra karate haiM? avIci dravyoM kA AhAra karate haiM? gautama! nairayika vIci-dravyoM kA bhI AhAra karate haiM, avIci-dravyoM kA bhI AhAra karate haiN| 73. bhaMte ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai nairayika vIci dravyoM kA bhI AhAra karate haiM, avIci dravyoM kA bhI AhAra karate haiM? gautama! jo nairayika eka-pradeza-nyUna dravya kA bhI AhAra karate haiM, ve vIci dravyoM kA AhAra karate haiN| jo nairayika pratipUrNa dravyoM kA AhAra karate haiM, ve avIci dravyoM kA AhAra karate haiN| gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai- nairayika vIci dravyoM kA bhI AhAra karate haiM, avIci dravyoM kA bhI AhAra karate haiN| isI prakAra yAvat vaimAnika kI vktvytaa| devendra kA bhoga-pada 74. bhaMte! jaba devarAja devendra zakra divya bhogArha bhogoM ko bhoganA cAhate haiM, vaha yaha kaise karate haiM? gautama! taba ve devarAja devendra zakra eka mahAn cakra-nAbhi ke pratirUpa kA nirmANa karate haiM eka lAkha yojana laMbA-caur3A aura usakA parikSepa tIna lAkha yAvat sADhe teraha aMgula se 531
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 14 : u. 6,7 : sU. 74-77 bhagavatI sUtra kucha adhika prajJapta hai| usa cakra nAbhi pratirUpa ke Upara bahusama ramaNIya bhUmi bhAga prajJapta hai yAvat maNi kA sprsh| usa cakra pratirUpa ke bahumadhya-deza-bhAga hai, vahAM eka mahAn prAsAdAvataMsaka kA nirmANa karatA hai UMcAI meM pAMca sau yojana, usakA vistAra DhAI sau yojn| vaha prAsAdAvataMsaka apanI UMcAI se AkAza ko chUne vAlA mAno zvetaprabhA paTala se haMsatA huA pratIta ho rahA hai| isa prAsAdAvataMsaka ke caMdovA meM padmalatA kI bhAMti khacita citra citrita haiM yAvat prtiruup| usa prAsAdAvataMsaka ke bhItara bahusama ramaNIya bhUmi hai yAvat maNi kA sprsh| maNipIThikA vaimAnika kI bhAMti ATha yojana kI hai| usa maNipIThikA ke Upara eka mahAn deva-zayanIya kA nirmANa karatA hai, zayanIya kA varNana yAvat prtiruup| vahAM devarAja devendra zakra saparivAra ATha agramahiSiyoM tathA do anIkoM-nATyAnIka aura gaMdharvAnIka ke sAtha Ahata nATyoM, gItoM tathA kuzala vAdaka ke dvArA banAe gae vAditra, taMtrI, tala, tAla, truTita, ghana aura mRdaMga kI mahAn dhvani se divya bhogArha bhogoM ko bhogatA huA viharaNa karatA hai| 75. jaba devarAja devendra IzAna divya bhogArha bhogoM ko bhoganA cAhate haiM, vaha yaha kaise karate jaise zakra vaise IzAna kI niravazeSa vktvytaa| isI prakAra sanatkumAra kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai-prAsAdAvataMsaka UMcAI meM chaha sau yojana, usakA vistAra tIna sau yojana, usI prakAra maNipIThikA ATha yojana kii| usa maNipIThikA ke Upara eka mahAn siMhAsana kA nirmANa karatA hai, parivAra-sahita vaktavya hai| devarAja devendra sanatkumAra bahattara hajAra sAmAnika-deva yAvat do lAkha iThyAsI hajAra AtmarakSaka-deva aura sanatkumAra-kalpavAsI bahuta vaimAnika devatA, deviyoM ke sAtha saMparivRta hokara Ahata nATyoM yAvat viharaNa karatA hai| isa prakAra jaise sanatkumAra usI prakAra yAvat prANata, acyuta kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai jo jisakA parivAra hai, vaha usakA vaktavya hai| prAsAda kI UMcAI apane-apane kalpa ke vimAnoM kI UMcAI, vistAra usase AdhA yAvat acyuta ke prAsAdAvataMsaka kI UMcAI nau sau yojana, usakA vistAra sAr3he cAra sau yojana hai| vahAM devarAja devendra acyuta dasa hajAra sAmAnikoM ke sAtha yAvat viharaNa karatA hai| zeSa puurvvt| 76. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| sAtavAM uddezaka gautama kA AzvAsana-pada 77. rAjagRha nagara yAvat pariSad vApasa nagara meM calI gii| ayi gautama! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne gautama ko AmaMtrita kara isa prakAra kahA-gautama! tuma cira kAla se mere saMsarga meM rahe ho| gautama! tuma mujhase cira saMstuta rahe ho| gautama! tuma cira kAla se mujhase paricita rahe ho| 532
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 14 : u. 7 : sU. 77-81 gautama! tuma mujhase cira kAla se prIti-parAyaNa rahe ho| gautama! cirakAla se tuma merA anugamana karate rahe ho| gautama! tuma cira kAla se merA anuvartana karate rahe ho| anaMtara (vyavadhAna-rahita) devaloka meM, anaMtara manuSya-janma meM bhii| aura kyA mRtyu ke hone para zarIra ke chUTa jAne para yahAM se cyuta hokara hama donoM tulya, ekArthaka, abhinna aura nAnAtva se rahita hoNge| 78. bhaMte! jaise hama isa artha ko jAnate-dekhate haiM, vaise anuttaropapAtika-deva bhI isa artha ko jAnate-dekhate haiM? hAM, gautama! jaise hama isa artha ko jAnate-dekhate haiM, vaise anuttaropapAtika-deva bhI isa artha ko jAnate-dekhate haiN| 79. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai jaise hama isa artha ko jAnate-dekhate haiM vaise anuttaropapAtika-deva bhI isa artha ko jAnate-dekhate haiM? ___ gautama! anuttaropapAtika-devoM ko anaMta mano-dravya-vargaNAeM labdha, prApta aura abhisamanvAgata ho jAtI haiN| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai jaise hama isa artha ko jAnate-dekhate haiM, vaise anuttaropapAtika-deva bhI isa artha ko jAnate-dekhate haiN| tulya-pada 80. bhaMte! kitane prakAra ke tulya prajJapta hai? gautama! chaha prakAra ke tulya prajJapta hai, jaise-dravya-tulya, kSetra-tulya, kAla-tulya, bhava-tulya, bhAva-tulya, sNsthaan-tuly| 81. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-dravya-tulya dravya-tulya hai? gautama! paramANu-pudgala paramANu-pudgala se dravyataH tulya hai| paramANu-pudgala paramANu-pudgala-vyatirikta se dravyataH tulya nahIM hai| dvipradezika-skaMdha dvipradezika-skaMdha se dravyataH tulya hai| dvipradezika-skaMdha dvipradezika-vyatirikta skaMdha se dravyataH tulya nahIM hai| isI prakAra yAvat dasa-pradezI kI vktvytaa| samAna saMkhyeya-pradezI skaMdha samAna saMkhyeya-pradezI skaMdha se dravyataH tulya hai| samAna saMkhyeya-pradezI skaMdha samAna saMkhyeya-pradezI-vyatirikta skaMdha se tulya nahIM hai| isI prakAra samAna asaMkhyeya-pradezI skaMdha kI bhI vktvytaa| isI prakAra samAna anaMta-pradezI skaMdha kI bhI vktvytaa| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-dravya-tulya dravya-tulya hai| bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-kSetra-tulya kSetra-tulya hai? gautama! eka pradezAvagADha pudgala eka pradezAvagADha pudgala se kSetrataH tulya hai| eka pradezAvagADha pudgala eka pradezAvagADha-vyatirikta pudgala se kSetrataH tulya nahIM hai| isI prakAra yAvat dasa-pradezAvagADha kI vktvytaa| samAna saMkhyeya-pradezAvagADha pudgala samAna saMkhyeya-pradezAvagADha pudgala se kSetrataH tulya hai| samAna saMkhyeya-pradezAvagADha pudgala samAna saMkhyeya-pradezAvagAr3ha
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 14 : u. 7 : sU. 81 bhagavatI sUtra -vyatirikta pudgala se kSetrataH tulya nahIM hai| isI prakAra samAna asaMkhyeya-pradezAvagADha kI vktvytaa| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai kSetra-tulya kSetra-tulya hai| bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-kAla-tulya kAla-tulya hai? gautama! eka samaya kI sthiti vAlA pudgala eka samaya kI sthiti vAle pudgala se kAlataH tulya hai| eka samaya kI sthiti vAlA pudgala eka samaya kI sthiti se vyatirikta pudgala se kAlataH tulya nahIM hai| isI prakAra yAvat dasa samaya kI sthiti vAle, isI prakAra samAna saMkhyeya samaya kI sthiti vAle, isI prakAra samAna asaMkhyeya samaya kI sthiti vAle pudgala kI vktvytaa| gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-kAla-tulya kAla-tulya hai| bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai bhava-tulya bhava-tulya hai| gautama! nairayika nairayika se bhava kI apekSA tulya hai, nairayika-vyatirikta se bhava kI apekSA tulya nahIM hai| isI prakAra tiryagyonika kI, isI prakAra manuSya kI, isI prakAra deva kI vktvytaa| gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-bhava-tulya bhava-tulya hai| bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai bhAva-tulya bhAva-tulya hai? gautama! eka-guNa-kRSNa pudgala eka-guNa-kRSNa pudgala se bhAvataH tulya hai| eka-guNa-kRSNa pudgala eka-guNa-kRSNa-vyatirikta pudgala se bhAvataH tulya nahIM hai| isI prakAra yAvat dasa-guNa-kRSNa kI, isI prakAra samAna saMkhyeya-guNa-kRSNa kI, isI prakAra samAna asaMkhyeya-guNa-kRSNa kI vaktavyatA, isI prakAra samAna anaMta-guNa-kRSNa kI vktvytaa| kRSNa kI bhAMti nIla, lohita, hAridra aura zukla kI vktvytaa| isI prakAra sugaMdha aura durgandha kI vktvytaa| isI prakAra tikta- yAvat madhura-rasa kI vktvytaa| isI prakAra karkaza- yAvat rUkSa-sparza kI vktvytaa| audayika bhAva audayika bhAva se bhAvataH tulya hai| audayika bhAva audayika-vyatirikta bhAva se bhAvataH tulya nahIM hai| isI prakAra aupazamika, kSAyika, kSAyopazamika aura pAriNAmika bhAva kI vktvytaa| sAMnipAtika bhAva sAMnipAtika bhAva se bhAvataH tulya hai, sAMnipAtika bhAva sAMnipAtika-vyatirikta bhAva se bhAvataH tulya nahIM hai| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai bhAva-tulya bhAva-tulya hai| bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-saMsthAna-tulya saMsthAna-tulya hai| gautama! parimaMDala-saMsthAna parimaMDala-saMsthAna se saMsthAnataH tulya hai| parimaMDala-saMsthAna parimaMDala-saMsthAna-vyatirikta saMsthAna se saMsthAnataH tulya nahIM hai| isI prakAra vRtta, caturasra, Ayata kI vktvytaa| samacaturasra-saMsthAna samacaturasra-saMsthAna se saMsthAnataH tulya hai| samacaturasra-saMsthAna samacaturasra-vyatirikta saMsthAna se saMsthAnataH tulya nahIM hai| isI prakAra parimaMDala saMsthAna kI vktvytaa| isI prakAra sAdi-, kubja-, vAmana- aura huMDa-saMsthAna kI vktvytaa| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai saMsthAna-tulya saMsthAna-tulya hai| 534
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 14 : u. 7 : sU. 82-87 bhakta-pratyAkhyAta kA AhAra-pada 82. bhaMte! bhakta-pratyAkhyAna karane vAlA anagAra mUrcchita, gRddha, grathita aura Asakta hokara AhAra karatA hai / usake pazcAt vaha svabhAva se kAla karatA hai-mAraNAntika-samudghAta karatA hai| usake pazcAt vaha amUrcchita, agRddha, agrathita aura anAsakta hokara AhAra karatA hai? hAM gautama! bhakta-pratyAkhyAna karane vAlA anagAra mUrcchita, gRddha, grathita aura Asakta hokara AhAra karatA hai| usake pazcAt vaha svabhAva se kAla karatA hai, usake pazcAt amUrcchita, agRddha, agrathita, anAsakta hokara AhAra karatA hai| 83. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-bhakta-pratyAkhyAna karane vAlA anagAra mUrcchita, gRddha, grathita aura Asakta hokara AhAra karatA hai| usake pazcAt vaha svabhAva se kAla karatA hai| usake pazcAt vaha amUrcchita, agRddha, agrathita aura anAsakta hokara AhAra karatA hai? gautama! bhakta-pratyAkhyAna karane vAlA anagAra mUrchita, gRddha, grathita aura Asakta hokara AhAra karatA hai| usake pazcAt vaha svabhAva se kAla karatA hai, usake pazcAt vaha amUrcchita, agRddha, agrathita aura anAsakta hokara AhAra karatA hai| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat AhAra karatA hai| lava-saptama-deva-pada 84. bhaMte! lavasaptama deva lavasaptama deva haiM? hAM, haiN| 85. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-lavasaptama deva lavasaptama deva haiM? gautama ! jaise koI puruSa taruNa yAvat sUkSma zilpa se samanvita hai| pakva karane yogya avasthA ko prApta, parijAta, harita, harita kAMDa vAle, tIkSNa kI huI dAMtI se vikIrNa nAla vAle, zAlI, vrIhI, gehUM, yava athavA yavayava ko ikaTThA kara, muTThI meM pakar3akara yAvat abhI abhI aisA pradarzita kara cimuTI bajAne jitane samaya meM sAta lavoM ko kATa detA hai, sAta lavoM ko kATane meM jitanA samaya lagatA hai yadi gautama! utane samaya taka yadi sAdhu kA jIvana aura raha jAtA to ve deva usI janma meM siddha, prazAnta, mukta, parinirvRta ho jAte, saba duHkhoM kA anta kara dete| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-lavasaptama deva lavasaptama deva haiN| anuttaropapAtika-deva-pada 86. bhaMte! anuttaropapAtika-deva anuttaropapAtika-deva haiM? hAM, haiN| 87. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-anuttaropapAtika-deva anuttaropapAtika-deva gautama! anuttaropapAtika-deva anuttara zabda, anuttara rUpa, anuttara gaMdha, anuttara rasa aura anuttara sparza vAle hote haiN| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai anuttaropapAtika-deva anuttaropapAtika-deva haiN| 535
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 14 : u. 7,8 : sU. 88-98 bhagavatI sUtra 88. bhaMte! anuttaropapAtika-deva kitane karma avazeSa rahane para anuttaropapAtika-deva ke rUpa meM upapanna hue? gautama! zramaNa-nirgratha eka bele (do dina ke tapa) meM jitane karmoM kI nirjarA karatA hai, itane karmoM ke avazeSa rahane para yadi AyuSya pUrA ho jAe to ve zramaNa nigraMtha anuttaropapAtika-deva ke rUpa meM upapanna hote haiN| 89. bhaMte! vaha aisA hI h| bhaMte! vaha aisA hI hai| AThavAM uddezaka abAdhA-atara-pada 90. bhaMte! isa ratnaprabhA-pRthvI aura zarkarAprabhA-pRthvI ke madhya kitanA abAdhA-aMtara prajJapta gautama! asaMkhyeya hajAra yojana abAdhA-aMtara prajJapta hai| 91. bhaMte! zarkarAprabhA-pRthvI aura vAlukAprabhA-pRthvI ke madhya kitanA abAdhA-aMtara prajJapta puurvvt| isa prakAra yAvat tamA aura adhaHsaptamI ke madhya abAdhA-aMtara kI vktvytaa| 92. bhaMte! adhaHsaptamI-pRthvI aura aloka ke madhya kitanA abAdhA-aMtara prajJapta hai? gautama! asaMkhyeya hajAra yojana abAdhA-aMtara prajJapta hai| 93. bhaMte! ratnaprabhA-pRthvI aura jyotiSka ke madhya kitanA abAdhA-aMtara prajJapta hai? gautama! sAta sau nabbe yojana kA abAdhA-aMtara prajJapta hai| 94. bhaMte! jyotiSka aura saudharma-IzAna kalpa ke madhya kitanA abAdhA-aMtara prajJapta hai? gautama! asaMkhyeya hajAra yojana kA abAdhA-aMtara prajJapta hai| 95. bhaMte! saudharma-IzAna aura sanatkumAra-mAhendra ke madhya kitanA abAdhA-aMtara prajJapta hai? puurvvt| 96. bhaMte! sanatkumAra-mAhendra aura brahmaloka-kalpa ke madhya kitanA abAdhA-aMtara prajJapta hai? puurvvt| 97. bhaMte! brahmaloka aura lAMtaka-kalpa ke madhya kitanA abAdhA-aMtara prajJapta hai? puurvvt| 98. bhaMte! lAMtaka aura mahAzukra-kalpa ke madhya kitanA abAdhA-aMtara prajJapta hai? puurvvt| isI prakAra mahAzukra-kalpa aura sahasrAra ke madhya, isI prakAra sahasrAra aura Anata-prANata-kalpa ke madhya, isI prakAra Anata-prANata aura AraNa-acyuta-kalpa ke madhya, isI prakAra AraNa-acyuta aura graiveyaka-vimAna ke madhya, isI prakAra graiveyaka-vimAna aura anuttara-vimAna ke madhya abAdhA-aMtara ko vktvytaa|
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 14 : u. 8 : sU. 99-107 99. bhaMte! anuttara - vimAna aura ISat prAgbhArA - pRthvI ke madhya kitanA abAdhA - aMtara prajJapta hai ? gautama ! bAraha yojana abAdhA - aMtara prajJapta hai| 100. bhaMte! ISat - prAgbhArA - pRthvI aura aloka gautama ! eka yojana se kucha nyUna abAdhA - aMtara prajJapta hai| vRkSa kA punarbhava- pada 101. bhaMte! yaha zAla vRkSa garmI se abhihata, tRSNA se abhihata, davAgni jvAlA se abhihata hokara kAlamAsa meM kAla ko prApta kara kahAM jAegA ? kahAM upapanna hogA ? madhya kitanA abAdhA - aMtara prajJapta hai ? gautama! isa rAjagRha nagara meM zAlavRkSa ke rUpa meM punaH upapanna hogA / vaha vahAM arcita, vaMdita, pUjita, satkArita, sammAnita, divya (pradhAna), satya, satyAvapAta, sannihita prAtihArya aura 'lAulloiyamahita' hogA - vRkSa kA bhUmibhAga gobara Adi se lipA huA aura bhIMta khar3iyA putI huI hogii| 102. bhaMte! vaha zAla-vRkSa vahAM se anaMtara udvartana kara kahAM jAegA ? kahAM upapanna hogA ? gautama ! mahAvideha kSetra meM siddha hogA yAvat saba duHkhoM kA aMta karegA / 103. bhaMte! yaha zAlayaSTika-vRkSa garmI se abhihata, tRSNA se abhihata, davAgni jvAlA se abhihata hokara kAlamAsa meM kAla ko prApta kara kahAM jAegA ? kahAM upapanna hogA ? gautama ! isa jaMbUdvIpa dvIpa meM, bhAratavarSa meM viMdhyagiri kI talahaTI meM mahezvarI nagarI meM zAlmalI vRkSa ke rUpa meM upapanna hogaa| vaha vahAM arcita, vaMdita, pUjita, satkArita, sammAnita, divya, satya, satyAvapAta, sannihita prAtihArya aura 'lADalloiyamahita ' hogA--vRkSa kA bhUmibhAga gobara Adi se lipA huA aura bhIMta khar3iyA se putI huI hogii| 104. bhaMte! vaha vahAM se anaMtara udvartana kara kahAM jAegA ? kahAM upapanna hogA ? gautama ! mahAvideha kSetra meM siddha hogA yAvat saba duHkhoM kA aMta karegA / 105. bhaMte! yaha udumbarayaSTikA - vRkSa garmI se abhihata, tRSNA se abhihata aura davAgni jvAlA se abhihata hokara kAlamAsa meM kAla ko prApta kara kahAM jAegA ? kahAM upapanna hogA ? gautama ! isI jaMbUdvIpa dvIpa meM bhAratavarSa meM pATaliputra nagara meM pATalI vRkSa ke rUpa meM punaH upapanna hogaa| vaha vahAM arcita, vaMdita, pUjita, satkArita, sammAnita, divya, satya, satyAvapAta, sannihita-prAtihArya tathA lAulloiyamahita hogA / 106. bhaMte! vaha vahAM se anaMtara udvartana kara kahAM jAegA ? kahAM upapanna hogA ? gautama ! mahAvideha kSetra meM siddha hogA yAvat saba duHkhoM kA aMta karegA / ammaDa aMtevAsI - pada 107. usa kAla aura usa samaya meM ammaDa parivrAjaka ke sAta sau aMtevAsI grISmakAla samaya meM jyeSTha mAsa meM gaMgA mahAnadI ke donoM taToM para hote hue kaMpilapura nagara se purimatAla nagara kI ora vihAra ke lie prasthita hue / 537
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 14 : u. 8 : sU. 108,109 bhagavatI sUtra 108. ve parivrAjaka usa vizAla, vastI-zUnya, AvAgamana-rahita tathA pralaMba mArga vAlI aTavI meM kucha dUravartI pradeza meM cale ge| pahale jo jala thA, use pIte gae, pIte gae, Akhira vaha samApta ho gyaa| 109. jala ke samApta ho jAne para pyAsa se abhibhUta ho ge| unheM koI jala ko dene vAlA dikhAI nahIM diyaa| parivrAjakoM ne eka dUsare ko bulAyA, bulAkara isa prakAra kahA-devAnupriyo! isa vizAla, vastI-zUnya, AvAgamana-rahita tathA pralaMba mArga vAlI aTavI meM kucha dUravartI pradeza meM A gae haiN| pahale liyA huA jo jala thA, vaha pIte gae, pIte ge| Akhira vaha samApta ho gayA hai| devAnapriya! yaha zreya hai ki hama isa vizAla. vastI-zanya, AvAgamana-rahita pralaMba mArga vAlI aTavI meM kisI jala lene kI anumati dene vAle kI cAroM ora mArgaNA-gaveSaNA kreN| isa prakAra eka-dUsare ke pAsa isa artha ko sunA, sunakara usa vizAla, vastI-zUnya, AvAgamana-rahita pralaMba mArga vAlI aTavI meM jala lene kI anumati dene vAle vyakti kI cAroM ora mArgaNA-gaveSaNA kii| mArgaNA-gaveSaNA karane para, jala dene vAle vyakti ke na milane para dUsarI bAra punaH eka-dUsare ko bulAyA, bulAkara isa prakAra kahA-devAnupriyo! yahAM koI jala lene kI anumati dene vAlA nahIM hai| hameM adatta grahaNa karanA nahIM kalpatA, adatta kA anumodana karanA nahIM kalpatA, isalie hama isa Apat-kAla meM bhI adatta jala kA grahaNa na kareM, adatta jala kA anumodana na kareM, jisase ki hamAre tapa kA lopa na ho| devAnupriyo! hamAre lie yaha zreya hai ki hama tridaMDa, kamaNDalu, rUdrAkSa-mAlA, mRtpAtra, Asana, kesarikA (pAtra-pramArjana kA vastra-khaNDa), TikaThI, aMkuza, chalanI, kalAI para pahanA jAne vAlA rudrAkSa-AbharaNa. chatra. padatrANa aura gerueM vastra ko ekAnta meM DAla deM. gaMgA mahAnadI kA avagAhana kara, bAlukA-saMstAraka bichAkara saMlekhanA kI ArAdhanA meM sthita ho, bhakta-pAna kA pratyAkhyAna kara prAyopagamana-anazana kI avasthA meM mRtyu kI AkAMkSA na karate hue raheM-isa prakAra eka dUsare ke pAsa isa artha ko sunA, sunakara tridaMDa, kamaNDalu, rUdrAkSa-mAlA, mRtpAtra, Asana, kesarikA, TikaThI, aMkuza, chalanI, kalAI para pahanA jAne vAlA rudrAkSa AbharaNa, chatra, padatrANa aura gerueM vastra ko ekAnta meM DAlate haiM, gaMgA mahAnadI kA avagAhana kara bAlukA kA bichaunA bichAte haiM, bichAkara bAlukA ke bichaune para ArUDha hote haiM. ArUDha hokara parva kI ora maMha kara paryaMkAsana meM baiThakara. hatheliyoM se saMpaTa AkAra vAlI aMjali ko sira ke sammukha ghumA kara isa prakAra bolenamaskAra ho arhat yAvat siddhi-gati nAma vAle sthAna ko saMprApta jinavaroM ko| namaskAra ho bhagavAn mahAvIra yAvat siddhi-gati prApta karane vAle jinavara ko| namaskAra ho hamAre dharmAcArya dharmopadezaka ammar3a parivrAjaka ko| pahale hamane ammar3a parivrAjaka ke pAsa sthUla-prANAtipAta kA yAvajjIvana ke lie pratyAkhyAna kiyA, mRSAvAda aura adattAdAna kA yAvajjIvana ke lie pratyAkhyAna kiyA, sarva-maithuna kA yAvajjIvana ke lie pratyAkhyAna kiyA, sthUla-parigraha kA yAvajjIvana ke lie karama 538
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 14 : u. 8 : sU. 109,111 pratyAkhyAna kiyaa| saMprati hama zramaNa bhagavAn mahAvIra kI sAkSya se sarva-prANAtipAta kA yAvajjIvana ke lie pratyAkhyAna karate haiM, sarva-mRSAvAda kA yAvajjIvana ke lie pratyAkhyAna karate haiM, sarva-adattAdAna kA yAvajjIvana ke lie pratyAkhyAna karate haiM, sarva-maithuna kA yAvajjIvana ke lie pratyAkhyAna karate haiM, sarva-parigraha kA yAvajjIvana ke lie pratyAkhyAna karate haiN| sarva krodha, mAna, mAyA, lobha, preya, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, aratirati, mAyAmRSA, mithyA-darzana-zalya aura akaraNIya yoga kA yAvajjIvana ke lie pratyAkhyAna karate haiN| sarva azana, pAna, khAdya, svAdya-cAroM prakAra ke AhAra kA yAvajjIvana ke lie pratyAkhyAna karate haiN| yaha zarIra iSTa, kAMta, priya, manojJa, manohara, sthiratara, vizvasanIya, sammata, bahumata, anumata aura AbharaNa-karaNDaka ke samAna hai| ise sardI na lage, garmI na lage, bhUkha na satAe, pyAsa na satAe, cora pIr3A na pahuMcAe, hiMsra pazu isa para AkramaNa na kare, daMza aura mazaka ise na kATe, vAta, pitta, zleSma aura saMnipAta-janita vividha prakAra ke roga aura AtaMka tathA parISaha aura upasarga isakA sparza na kareM, isalie isako bhI hama aMtima ucchvAsa-niHzvAsa taka chor3ate haiN| aisA kara saMlekhanA kI ArAdhanA meM sthita ho bhakta-pAna kA pratyAkhyAna kara prAyopagamana kI avasthA meM mRtyu kI AkAMkSA nahIM karate hue rahate haiN| una parivrAjakoM ne anazana ke dvArA bahu bhakta kA chedana kiyA, chedana kara AlocanA aura pratikramaNa kara samAdhipUrNa dazA meM kAlamAsa meM kAla ko prApta kara brahmaloka-kalpa meM deva ke rUpa meM upapanna hue| vahIM unakI gati, vahIM unakI sthiti aura vahIM unakA upapAta prajJapta hai| bhaMte! una devoM kI kitane kAla kI sthiti prajJapta hai? gautama! dasa sAgaropama kI sthiti prajJapta hai| bhaMte! una devoM ke Rddhi, dyuti, yaza, bala, vIrya aura puruSakAra-parAkrama hai? hAM, hai| bhaMte! ve deva paraloka ke ArAdhaka haiM? hAM, hai| ammaDa-caryA-pada 110. bhaMte! bahuta loga paraspara isa prakAra kA AkhyAna, bhASaNa, prajJApana aura prarUpaNa karate haiM ammaDa parivrAjaka kaMpilapura nagara ke sau gharoM meM AhAra karatA hai, sau gharoM meM nivAsa karatA hai| bhaMte! yaha kaise hai? gautama! jo bahuta loga paraspara isa prakAra AkhyAna, bhASaNa, prajJApana aura prarUpaNa karate haiM ammaDa parivrAjaka kaMpilapura nagara meM sau gharoM meM AhAra karatA hai, sau gharoM meM nivAsa karatA hai| yaha artha satya hai| gautama! maiM bhI isa prakAra AkhyAna, bhASaNa, prajJApana aura prarUpaNa karatA hUM-ammaDa parivrAjaka kaMpilapura nagara ke sau gharoM meM AhAra karatA hai, sau gharoM meM nivAsa karatA hai| 111. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-ammaDa parivrAjaka kaMpilapura nagara meM sau gharoM 539
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 14 : u. 8 : sU. 111-114 meM AhAra karatA hai, sau gharoM meM nivAsa karatA hai ? gautama ! ammaDa parivrAjaka prakRti se bhadra aura upazAnta hai| usake krodha, mAna, mAyA aura lobha prakRti se pratanu haiN| vaha mRdu-mArdava-saMpanna, AlIna ( saMyatendriya) aura vinIta hai| vaha niraMtara bele- bele (do-do dina kA upavAsa) ke tapa kI sAdhanA karatA hai| donoM bhujAoM ko Upara uThAkara sUrya ke sAmane AtApana-bhUmi meM AtApanA letA hai| usake zubha pariNAma, prazasta adhyavasAya aura lezyA kI uttarottara hone vAlI vizuddhi se kisI samaya tadAvaraNIya karma kA kSayopazama huA / usake hone para IhA, UhApoha, mArgaNA, gaveSaNA karate hue vIrya - - labdhi, vaikriya-labdhi aura avadhi-jJAna-labdhi utpanna huI / vaha ammar3a parivrAjaka usa vIrya - labdhi, vaikriya-labdhi aura avadhi- jJAna-labdhi ke hone para janasamUha ko vismaya meM DAlane ke lie kaMpilapura nagara meM sau gharoM meM AhAra karatA hai, sau gharoM meM nivAsa karatA hai / gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-ammar3a parivrAjaka kaMpilapura nagara meM sau gharoM meM AhAra karatA hai, sau gharoM meM nivAsa karatA hai / 112. bhaMte! kyA ammaDa parivrAjaka devAnupriya ke pAsa muMDa ho, agAra se anagAritA meM pravrajita hone meM samartha hai ? yaha artha saMgata nahIM hai / gautama ! zramaNopAsaka ammaDa parivrAjaka jIva-ajIva ko jAnane vAlA, puNya-pApa ke marma ko samajhane vAlA, Asrava, saMvara, nirjarA, kriyA, adhikaraNa, baMdha aura mokSa ke viSaya meM kuzala, satya ke prati svayaM nizcala, deva, asura, nAga, suparNa, yakSa, rAkSasa, kinnara, kiMpuruSa, garuDa, gaMdharva, mahoraga Adi deva gaNoM ke dvArA nirgratha-pravacana se avicalanIya, isa nirgratha-pravacana meM zaMkA- rahita, kAMkSA-rahita, vicikitsA - rahita, yathArtha ko sunane vAlA, grahaNa karane vAlA, usa viSaya meM prazna karane vAlA, use jAnane vAlA, usakA vinizcaya karane vAlA, premAnurAga se anurakta asthi majjA vAlA, AyuSman ! yaha nirgratha-pravacana yathArtha hai, yaha paramArtha hai, zeSa anartha hai (aisA mAnane vAlA) caturdazI, aSTamI, amAvasyA aura pUrNimA ko pratipUrNa pauSadha kA samyak anupAlana karane vAlA, zramaNa-nirgrathoM ko prAsuka aura eSaNIya azana, pAna, khAdya, svAdya, vastra, pAtra, kaMbala, pAdaprauJchana, auSadha-bhaiSajya, prAtihArya pITha- phalaka, zayyA aura saMstAraka kA dAna dene vAlA, bahuta zIlavrata, guNa, viramaNa, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa ke dvArA yathAparigRhIta tapaHkarma ke dvArA AtmA ko bhAvita karate hue raha rahA hai yAvat dRDhapratijJa ( uvavAI, sU. 121 - 154 ) kI bhAMti aMta karegA / avyAbAdha-deva- zakti - pada 113. bhaMte! avyAbAdha-deva avyAbAdha - deva haiM ? hAM, haiM / 114. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai- avyAbAdha-deva avyAbAdha- deva haiM ? gautama ! pratyeka avyAbAdha - deva pratyeka manuSya ke pratyeka akSi-patra para divya devarddhi, divya deva -dyuti, divya devAnubhAga, divya battIsa prakAra kI nATya vidhi kA upadarzana karane meM samartha 540
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 14 : u. 8 : sU. 114-122 hai| vaha usa puruSa ko kiJcit AbAdha athavA vyAbAdha utpanna nahIM karatA, chaviccheda bhI nahIM karatA, isa kauzala ke sAtha upadarzana karatA hai / gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-avyAbAdha - deva avyAbAdha- deva haiM / zakra kA zakti-pada 115. bhaMte! devarAja devendra zakra hAtha meM talavAra le puruSa ke sira kA chedana kara usakA kamaMDalu meM prakSepa karane meM samartha hai ? hAM, samartha hai| 116. vaha yaha kaise karatA hai ? I gautama ! vaha puruSa ke sira ko chinna-chinna kara usakA kamaMDalu meM prakSepa karatA hai / bhinna-bhinna kara usakA kamaMDalu meM prakSepa karatA hai / kUTa-pIsa kara usakA kamaMDalu meM prakSepa karatA hai| use cUrNa- cUrNa kara usakA kamaMDalu meM prakSepa karatA hai| usake pazcAt kSaNa bhara meM hI sira kA pratisaMdhAna kara detA hai / usa puruSa ke kiJcit AbAdha athavA vyAbAdha utpanna nahIM karatA, chaviccheda bhI nahIM karatA / vaha isa kauzala ke sAtha sira kA kamaNDalu meM prakSepa karatA hai / jRMbhaka-deva-pada 117. bhaMte! jRMbhaka- deva jRMbhaka - deva haiM ? hAM, haiN| 118. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-jRMbhaka-deva jRMbhaka - deva haiM ? gautama ! jRMbhaka-deva nitya pramudita, bahuta krIDAzIla, kaMdarpa meM ramaNa karane vAle aura kAmavAsanA - priya hote haiN| ve deva jise kruddha hokara dekhate haiM, vaha puruSa mahAn ayaza ko prApta hotA hai| ve deva jise tuSTa hokara dekhate haiM, vaha puruSa mahAn yaza ko prApta hotA hai / gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-jRMbhaka - deva jRMbhaka- deva haiN| 119. bhaMte! jRMbhaka deva kitane prakAra ke prajJapta haiM ? gautama! dasa prakAra ke prajJapta haiM, jaise- anna- jRMbhaka, pAna - jRMbhaka, vastra - jRMbhaka, layana- jRMbhaka, zayana - jRMbhaka, puSpa - jRMbhaka, phala- jRMbhaka, puSpa-phala- jRMbhaka, vidyA- jRMbhaka, avyakta-jRMbhaka | 120. bhaMte! jRMbhaka-deva kahAM nivAsa karate haiM ? gautama! saba dIrgha vaitADhya parvatoM para citrakUTa, vicitrakUTa, yamaka parvatoM para aura kAMcana parvatoM para ina sthAnoM para jRMbhaka -deva nivAsa karate haiN| 121. bhaMte! jRMbhaka-devoM kI sthiti kitane kAla kI prajJapta hai ? gautama ! eka palyopama kI sthiti prajJapta hai / 122. bhaMte! vaha aisA hI hai / bhaMte! vaha aisA hI hai yAvat viharaNa karane lage / 541
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 14 : u. 9 : sU. 123-130 bhagavatI sUtra nauvAM uddezaka sarUpa-sakarma-lezyA-pada 123. bhaMte! bhAvitAtmA anagAra apanI karma-lezyA ko nahIM jAnatA, nahIM dekhatA aura sarUpa tathA sakarma-lezyA vAle usa jIva ko jAnatA-dekhatA hai? hAM gautama! bhAvitAtmA anagAra apanI karma-lezyA ko nahIM jAnatA, nahIM dekhatA aura sarUpa tathA sakarma-lezyA vAle usa jIva ko jAnatA-dekhatA hai| 124. bhaMte! kyA sarUpa aura sakarma-lezyA vAle pudgala avabhAsita, uddyotita, tapta aura prabhAsita karate haiM? hAM, karate haiN| 125. bhaMte! kaunase sarUpa aura sakarma-lezyA vAle pudgala avabhAsita yAvat prabhAsita karate gautama! jaise ina caMdra-sUrya devoM ke vimAnoM se bAhara nikalane vAlI prakAza razmiyAM prabhAsita karatI haiN| isI prakAra gautama! sarUpa aura sakarma-lezyA ke pudgala avabhAsita, udyotita, tapta aura prabhAsita karate haiN| Apta-anApta-pudgala-pada 126. bhaMte! kyA nairayikoM ke pudgala Apta-ramaNIya haiM? gautama! nairayikoM ke pudgala Apta nahIM haiM, unake pudgala anApta haiN| 127. bhaMte! kyA asurakumAroM ke pudgala Apta haiM? pudgala anApta haiM? gautama! asurakumAroM ke pudgala Apta haiM, unake pudgala anApta nahIM haiN| isI prakAra yAvat stanitakumAra kI vktvytaa| 128. bhaMte! kyA pRthvIkAyika jIvoM ke pudgala Apta haiM? pudgala anApta haiM? gautama! pRthvIkAyika jIvoM ke pudgala Apta bhI haiM aura anApta bhI haiN| isI prakAra yAvat manuSyoM kI vktvytaa| vANamaMtaroM, jyotiSkoM aura vaimAnikoM kI asurakumAra kI bhAMti vktvytaa| 129. bhaMte! kyA nairayikoM ke pudgala iSTa haiM? pudgala aniSTa haiM? gautama! nairayikoM ke pudgala iSTa nahIM haiM, unake pudgala aniSTa haiN| jaise Apta kI bhaNiti hai, vaise hI iSTa, kAMta, priya aura manojJa pudgaloM kI vktvytaa| ye pAMca daMDaka haiN| devoM kA sahasra-bhASA-pada 130. bhaMte! maharddhika yAvat mahAn aizvaryazAlI ke rUpa meM prakhyAta deva hajAra-rUpoM kA nirmANa kara sahasra bhASAeM bolane meM samartha haiM? hAM, samartha haiN| 542
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra 131. bhaMte! kyA vaha eka bhASA hai ? sahasra bhASA hai ? gautama ! vaha eka bhASA hai, vaha sahasra bhASA nahIM hai / za. 14 : u. 9: sU. 131-136 sUrya-pada 132. usa kAla aura usa samaya meM bhagavAn gautama ne sadyaH - udita hue javAkusuma puJja ke prakAza ke samAna raktima bAla sUrya ko dekhaa| dekhakara eka zraddhA yAvat kutUhala prabalatama bnaa| jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra haiM, vahAM Ate haiM, vahAM Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko dAMI ora se prAraMbha kara tIna bAra pradakSiNA karate haiM, vaMdana - namaskAra karate haiN| vaMdana - namaskAra kara na ati nikaTa na ati dUra, zuzrUSA aura namaskAra kI mudrA meM unake sammukha savinaya baddhAMjali hokara paryupAsanA karate hue isa prakAra bole bhaMte! yaha sUrya kyA hai ? bhaMte! sUrya kA artha kyA hai ? gautama ! sUrya zubha hai, sUrya kA artha zubha hai| 133. bhaMte! yaha sUrya kyA hai ? bhaMte! sUrya kI prabhA kyA hai ? gautama ! sUrya zubha hai, sUrya kI prabhA zubha hai / 134. bhaMte! yaha sUrya kyA hai ? bhaMte! sUrya kI chAyA kyA hai ? gautama ! sUrya zubha hai, sUrya kI chAyA zubha hai / 135. bhaMte! yaha sUrya kyA hai ? bhaMte! sUrya kI lezyA kyA hai ? gautama ! sUrya zubha hai, sUrya kI lezyA zubha hai| zramaNoM kA tejolezyA - pada 136. bhaMte! jo ye zramaNa-nirgratha Arya-rUpa meM vihAra karate haiM, ve kisakI tejolezyA kA vyatikramaNa karate haiM ? gautama ! eka mAsa - paryAya vAlA zramaNa-nirgratha vANamaMtara devoM kI tejo-lezyA kA vyatikramaNa karatA hai| do mAsa - paryAya vAlA zramaNa-nirgratha asurakumAra ko chor3akara zeSa bhavanavAsI devoM kI tejolezyA kA vyatikramaNa karatA hai / isa prakAra isa abhilApa ke anusAra tIna mAsa-paryAya vAlA zramaNa-nirgratha asurakumAra devoM kI tejo - lezyA kA vyatikramaNa karatA hai / cAra mAsa paryAya vAlA zramaNa-nirgratha graha- gaNa, nakSatra, tArA-rUpa jyotiSka- devoM kI tejo- lezyA kA vyatikramaNa karatA hai| pAMca mAsa-paryAya vAlA zramaNa-nirgratha jyotiSendra jayotiSarAja caMdra-sUrya kI tejo - lezyA kA vyatikramaNa karatA hai / chaha mAsa paryAya vAlA zramaNa-nirgratha saudharma - IzAna - devoM kI tejo-lezyA kA vyatikramaNa karatA hai / 543
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 14 : u. 9,10 : sU. 136-142 bhagavatI sUtra sAta mAsa-paryAya vAlA zramaNa-nigraMtha sanatkumAra-mAhendra-devoM kI tejo-lezyA kA vyatikramaNa karatA hai| ATha mAsa-paryAya vAlA zramaNa-nigraMtha brahmaloka-lAMtaka-devoM kI tejo-lezyA kA vyatikramaNa karatA hai| nau mAsa-paryAya vAlA zramaNa-nigraMtha mahAzukra-sahasrAra-devoM kI tejo-lezyA kA vyatikramaNa karatA hai| dasa mAsa-paryAya vAlA zramaNa-nigraMtha Anata, prANata, AraNa aura acyuta-devoM kI tejolezyA kA vyatikramaNa karatA hai| gyAraha mAsa-paryAya vAlA zramaNa-nigraMtha graiveyaka-devoM kI tejo-lezyA kA vyatikramaNa karatA hai| bAraha mAsa-paryAya vAlA zramaNa-nigraMtha anuttaropapAtika-devoM kI tejo-lezyA kA vyatikramaNa karatA hai| usase Age zukla, zuklAbhijAta hokara usake pazcAt siddha, prazAnta, mukta aura parinirvRta hotA hai, saba duHkhoM kA aMta karatA hai| 137. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| yAvat viharaNa karane lge| dasavAM uddezaka kevali-pada 138. bhaMte! kyA kevalI chadmastha ko jAnatA-dekhatA hai? hAM, jAnatA-dekhatA hai| 139. bhaMte! jaise kevalI chadmastha ko jAnatA-dekhatA hai, vaise siddha bhI chadmastha ko jAnatA-dekhatA hai? hAM, jAnatA-dekhatA hai| 140. bhaMte! kevalI Adhovadhika ko jAnatA-dekhatA hai? puurvvt| isI prakAra kevalI paramAdhovadhika ko jAnatA-dekhatA hai| isI prakAra kevalI ko jAnatA-dekhatA hai| isI prakAra siddha ko jAnatA-dekhatA hai yaavt| 141. bhaMte! jaise kevalI siddha ko jAnatA-dekhatA hai, vaise siddha bhI siddha ko jAnatA-dekhatA hAM, jAnatA-dekhatA hai| 142. bhaMte! kyA kevalI bolate haiM? vyAkaraNa karate haiM? hAM, bolate haiM, vyAkaraNa karate haiN| 544
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 14 : u. 10 : sU. 143-153 143. bhaMte! jaise kevalI bAlate haiM, vyAkaraNa karate haiM, vaise siddha bhI bolate haiM? vyAkaraNa karate haiM? yaha artha saMgata nahIM hai| 144. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai jaise kevalI bolate haiM, vyAkaraNa karate haiM, vaise siddha nahIM bolate, vyAkaraNa nahIM karate? gautama! kevalI sautthAna, sakarma, sabala, savIrya, sapuruSakAra aura saparAkrama hotA hai| siddha anutthAna, akarma, abala, avIrya, apuruSakAra aura aparAkrama hotA hai| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai jaise kevalI bolate haiM, vyAkaraNa karate haiM vaise siddha nahIM bolate, vyAkaraNa nahIM krte| 145. bhaMte ! kevalI unmeSa karate haiM? nimeSa karate haiM? hAM, unmeSa karate haiM, nimeSa karate haiN| 146. bhaMte! jaise kevalI unmeSa-nimeSa karate haiM, vaise siddha bhI unmeSa-nimeSa karate haiM? yaha artha saMgata nahIM hai| puurvvt| isI prakAra siddha AkuMcana, prasAraNa, isI prakAra sthAna, zayyA, niSadyA nahIM karate haiN| 147. bhaMte! kevalI 'isa ratnaprabhA-pRthvI ko yaha ratnaprabhA-pRthvI hai'-aisA jAnatA-dekhatA hai ? hAM, jAnatA-dekhatA hai| 148. bhaMte! jaise kevalI 'isa ratnaprabhA-pRthvI ko yaha ratnaprabhA-pRthvI hai'-aisA jAnatA dekhatA hai vaise siddha bhI 'isa ratnaprabhA-pRthvI ko yaha ratnaprabhA-pRthvI hai' yaha jAnatA-dekhatA hai? hAM, jAnatA-dekhatA hai| 149. bhaMte! kevalI 'zarkarAprabhA-pRthvI ko yaha zarkarAprabhA-pRthvI hai'-aisA jAnatA-dekhatA hai? puurvvt| isI prakAra yAvat kevalI adhaHsaptamI-pRthvI ko jAnatA-dekhatA hai| 150. bhaMte! kevalI 'saudharma-kalpa ko saudharma-kalpa hai' aisA jAnatA-dekhatA hai? hAM, jAnatA-dekhatA hai| puurvvt| isI prakAra kevalI IzAna ko, isI prakAra yAvat acyuta ko jAnatA-dekhatA hai| 151. bhaMte! kevalI 'graiveyaka-vimAna ko yaha graiveyaka-vimAna hai' aisA jAnatA-dekhatA hai? puurvvt| isI prakAra kevalI anuttara-vimAna ko jAnatA-dekhatA hai| 152. bhaMte! kevalI 'ISat prAgbhArA pRthvI ko yaha ISat-prAgabhArA-pRthvI hai' aisA jAnatA -dekhatA hai? puurvvt| 153. bhaMte! kevalI 'paramANu-pudgala ko yaha paramANu-pudgala hai' aisA jAnatA-dekhatA hai? puurvvt| isI prakAra kevalI dvipradezika skaMdha ko jAnatA-dekhatA hai, isI prakAra yAvat 545
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 14 : u. 10 : sU. 154,155 bhagavatI sUtra 154. bhaMte! jaise kevalI 'anaMta-pradezI skaMdha ko yaha anaMta-pradezI skaMdha hai' aisA jAnatAdekhatA hai vaise siddha bhI 'anaMta-pradezI skaMdha ko yaha anaMta-pradezI skaMdha hai'-aisA jAnatAdekhatA hai? hAM, jAnatA-dekhatA hai| 155. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| 546
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavAM zataka gozAlaka-pada 1. usa kAla aura usa samaya meM zrAvastI nAma kI nagarI thii-vrnnk| usa zrAvastI nagarI ke bAhara uttara-pUrva dizA meM koSThaka nAma kA caitya thaa-vrnnk| usa zrAvastI nagarI meM AjIvaka-upAsikA hAlAhalA nAma kI kuMbhakArI rahatI thI ADhya yAvat bahujana ke dvArA apribhvniiy| AjIvaka-siddhAnta meM yathArtha ko sunane vAlI, grahaNa karane vAlI, (AjIvaka-siddhAnta ke) premAnurAga se anurakta asthi-majjA vAlI, 'AyuSman'! yaha AjIvaka-siddhAMta yathArtha hai, yaha paramArtha hai, zeSa anartha hai| (aisA mAnane vAlI vaha) isa prakAra AjIvaka-siddhAnta ke dvArA apane Apako bhAvita karate hue raha rahI thii| 2. usa kAla aura usa samaya meM caubIsa varSa-paryAya vAlA maMkhaliputra gozAla usa hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa meM AjIvaka-samudAya se saMparivRta hokara AjIvaka-siddhAnta ke dvArA apane Apako bhAvita karate hue raha rahA thaa| 3. eka samaya maMkhaliputra gozAla ke pAsa ye chaha dizAcara akasmAt Ae, jaise-zAna, kalanda, karNikAra, acchidra, agnivaizyAyana aura arjuna gomaayuputr| 4. ina chaha dizAcaroM ne aSTavidha mahAnimitta kA pUrvagata ke dasaveM aMga se apane-apane matidarzana se ni!haNa kiyaa| nirvRhaNa kara maMkhaliputra gozAla ke sAmane upasthita kiyaa| 5. usa aSTAMga mahAnimitta ke kisI sAmAnya adhyayana mAtra se saba prANI, saba bhUta, saba jIva aura saba sattvoM ke lie ina chaha anatikramaNIya vyAkaraNoM kA vyAkaraNa kiyA, jaise-lAbha, alAbha, sukha, duHkha, jIvita tathA maraNa / 6. vaha maMkhaliputra gozAla mahAnimitta ke kisI sAmAnya adhyayana mAtra se zrAvastI nagarI meM ajina hokara jina-pralApI, arhat na hokara arhat-pralApI, kevalI na hokara kevalI-pralApI, sarvajJa na hokara sarvajJa-pralApI, jina na hokara jina zabda se prakAzita karatA huA viharaNa karane lgaa| 7. usa zrAvastI nagarI ke zRMgATakoM, tirAhoM, corAhoM, cohaToM, cAra dvAra vAle sthAnoM, janamArgoM aura mArgoM para bahujana paraspara isa prakAra AkhyAna, bhASaNa, prajJApana evaM prarUpaNa karate haiM-devAnupriya! maMkhaliputra gozAlaka jina hokara jina-pralApI, arhat hokara arhat-pralApI, kevalI hokara kevalI-pralApI, sarvajJa hokara sarvajJa-pralApI, jina hokara apane Apako jina zabda se prakAzita karatA huA vihAra kara rahA hai| to kyA yaha aisA hI hai? 547
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 15 : sU. 8-13 bhagavatI sUtra 8. usa kAla aura usa samaya meM svAmI samavasRta hue yAvat pariSad vApasa nagara meM calI gii| 9. usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha aMtevAsI indrabhUti nAmaka aNagAra gautama sagotra sAta hAtha kI UMcAI vAle, samacaturasra-saMsthAna se saMsthita, vajraRSabhanArAca-saMhanana-yukta, kasauTI para khacita svarNarekhA tathA padmakesara kI bhAMti pItAbha gaura varNa vAle, ugratapasvI, dIptatapasvI, taptatapasvI, mahAtapasvI, mahAna, ghora, ghora guNoM se yukta, ghora tapasvI, ghora brahmacaryavAsI, laghimA-Rddhi-sampanna, vipula tejo-lezyA ko antarlIna rakhane vAle, binA virAma SaSTha-bhakta tapaHkarma tathA saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue raha rahe haiN| 10. bhagavAn gautama SaSTha-bhakta ke pAraNA meM prathama prahara meM svAdhyAya karate haiM, dvitIya prahara meM dhyAna karate haiM, tRtIya prahara meM tvaratA-, capalatA- aura saMbhrama- rahita hokara mukhavastrikA kA pratilekhana karate haiM, pratilekhana kara pAtra-vastra kA pratilekhana karate haiM, pratilekhana kara pAtroM kA pramArjana karate haiM, pramArjana kara pAtroM ko hAtha meM lete haiM, lekara jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra haiM, vahAM Ate haiM, Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra karate haiM, vaMdana-namaskAra kara ve isa prakAra bole-bhaMte ! maiM ApakI anujJA pAkara SaSTha-bhakta ke pAraNA meM zrAvastI nagara ke ucca, nIca aura madhyama kuloM kI sAmudAyika bhikSAcaryA ke lie ghUmanA cAhatA huuN| devAnupriya! jaisA tumheM sukha ho, pratibaMdha mata kro| 11. bhagavAn gautama zramaNa bhagavAn mahAvIra kI anujJA prApta kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se koSThaka caitya se bAhara Ate haiM, bAhara Akara tvaratA-, capalatA- aura saMbhrama-rahita hokara yuga-pramANa bhUmi ko dekhane vAlI dRSTi se IryA kA zodhana karate hue, zodhana karate hue jahAM zrAvastI nagara hai, vahAM Ate haiM, Akara zrAvastI nagara ke ucca, nIca aura madhyama kuloM kI sAmudAnika bhikSAcaryA ke lie ghUmate haiN| 12. bhagavAn gautama zrAvastI nagara ke ucca, nIca aura madhyama kuloM kI sAmudAnika bhikSAcaryA ke lie ghUmate hue aneka vyaktiyoM se ye zabda sunate haiM, aneka vyakti paraspara isa prakAra kA AkhyAna, bhASaNa, prajJApana evaM prarUpaNa karate haiM-devAnupriya! maMkhaliputra gozAla jina hokara jina-pralApI yAvat jina hokara apane Apako jina zabda se prakAzita karatA huA vihAra kara rahA hai| to kyA yaha aisA hI hai? 13. aneka vyaktiyoM ke pAsa isa artha ko sunakara avadhAraNa kara bhagavAn gautama ke mana meM eka zraddhA yAvat kutUhala utpanna huaa| ve yathAparyApta bhikSA lete haiM, lekara zrAvastI nagara se bAhara Ate haiM, tvarA-, capalatA- aura saMbhrama-rahita hokara yuga-pramANa bhUmi ko dekhane vAlI dRSTi se IryA kA zodhana karate hue, zodhana karate hue jahAM koSThaka caitya hai, jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra haiM, vahA Ate haiM, Akara zramaNa bhagavAna mahAvIra ke na ati dUra aura na ati nikaTa rahakara gamanAgamana kA pratikramaNa karate haiM, pratikramaNa kara eSaNA aura anaiSaNA kI AlocanA karate haiM, AlocanA kara bhakta-pAna dikhalAte haiM, dikhalAkara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra karate haiM, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra bole-bhaMte ! maiM SaSTha-bhakta ke pAraNe meM ApakI anujJA pAkara zrAvastI nagara ke ucca, nIca aura madhyama kuloM meM sAmudAyika bhikSA ke lie ghUmate hue aneka vyaktiyoM ke ye zabda sunatA hUM, aneka vyakti paraspara isa 548
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 13-19 prakAra kA AkhyAna, bhASaNa, prajJApana aura prarUpaNa karate haiM devAnupriya! maMkhaliputra gozAla jina hokara jina-pralApI yAvat jina hokara apane Apako jina zabda se prakAzita karatA huA vihAra kara rahA hai| bhaMte! kyA yaha aisA hI hai? bhaMte! maiM cAhatA hUM Apa maMkhaliputra gozAla ke janma se lekara aba taka kA cAritra kheN| 14. ayi gautama! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne bhagavAn gautama ko isa prakAra kahA-gautama! jo ye aneka vyakti paraspara isa prakAra AkhyAna, bhASaNa, prajJApana aura prarUpaNa karate haiM maMkhaliputra gozAla, jina hokara jina-pralApI yAvat jina hokara apane Apako jina zabda se prakAzita karatA huA vihAra kara rahA hai vaha mithyA hai| gautama! maiM isa prakAra AkhyAna yAvat prarUpaNa karatA hUM-isa maMkhaliputra gozAla ke pitA kA nAma maMkhali thaa| usakI jAti maMkha thii| usa maMkhali maMkha ke bhadrA nAma kI bhAryA thI-sukumAra hAtha-paira vAlI yAvat prtiruupaa| vaha bhadrA bhAryA kisI dina garbhavatI huii| 15. usa kAla aura usa samaya meM 'saravaNa' nAma kA sanniveza thA-aizvaryazAlI, zAnta aura samRddha yAvat naMdanavana ke samAna prabhA vAlA, citta ko prasanna karane vAlA, darzanIya, kamanIya aura rmnniiy| usa saravaNa sanniveza meM gobahula nAma kA brAhmaNa rahatA thA vaha samRddha yAvat bahujanoM ke dvArA aparibhUta thA, Rgveda yAvat aneka brAhmaNa aura parivrAjaka-saMbaMdhI nayoM meM niSNAta thaa| usa gobahala brAhmaNa ke gauzAlA bhI thii| 16. maMkhalI maMkha ne eka dina garbhavatI bhAryA bhadrA ke sAtha prasthAna kiyaa| vaha citraphalaka hAtha meM lekara maMkhatva (bhikSutva vRtti) ke dvArA apanA jIvana-yApana karatA huA, kramAnusAra vicaraNa tathA grAmAnugrAma parivrajana karatA huA, jahAM saravaNa sanniveza thA, jahAM gobahula brAhmaNa kI gauzAlA thI vahAM AyA, Akara gobahula brAhmaNa kA gauzAlA ke eka bhAga meM bhAMDa kA nikSepa kiyA, nikSepa kara saravaNa sanniveza ke ucca, nIca tathA madhyama kuloM meM sAmudAnika bhikSA ke lie ghUmate hue cAroM ora AvAsa-yogya sthAna kI mArgaNA-gaveSaNA karate hue, AvAsa-yogya sthAna ke na milane para usI gobahula brAhmaNa kI gauzAlA ke eka bhAga meM varSAvAsa kiyaa| 17. bhadrA bhAryA ne bahu pratipUrNa nava mAsa sADhe sAta dina-rAta bIta jAne para sukumAra hAtha-paira vAle yAvat pratirUpa putra ko janma diyaa| 18. usa putra ke mAtA-pitA gyAraha dina bIta jAne para azucijAta karma se nivRtta hue| bArahaveM dina isa prakAra kA guNa-yukta guNa-niSpanna nAmakaraNa kiyA kyoMki hamArA yaha bAlaka gobahula brAhmaNa kI gauzAlA meM utpanna huA hai isalie isa bAlaka kA nAma 'gozAla -gozAla' aisA ho| taba usake mAtA-pitA ne usa bAlaka kA nAma gozAla kiyaa| 19. usa bAlaka gozAla ne bAla-avasthA ko pArakara, vijJa aura kalA kA pAragAmI bana kara yauvana ko prApta kiyaa| svayaM svataMtra rUpa se citraphalaka kA nirmANa kiyA, nirmANa kara vaha citraphalaka ko hAthoM meM lekara maMkhatva-vRtti ke dvArA apanA jIvana-yApana karatA huA vicaraNa karane lgaa| 549
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 20-26 bhagavAna kA vihAra- pada 20. gautama ! usa kAla aura usa samaya meM maiM tIsa varSa ghara meM raha kara mAtA-pitA ke divaMgata hone para merI pratijJA sampanna ho gaI, isa prakAra bhAvanA adhyayana kI vaktavyatA (AyAracUlA, 15 / 26 - 29) yAvat eka devadUSya ko lekara muMDa hokara agAratA se anagaratA meM pravrajita ho gayA / 21. gautama ! maiMne prathama varSa meM arddhamAsa - arddhamAsa tapa karate hue asthigrAma kI nizrA meM prathama aMtaravAsa meM varSAvAsa kiyaa| dUsare varSa meM mAsa mAsa kA tapa karate hue kramazaH vicaraNa tathA grAmAnugrAma parivrajana karate hue jahAM rAjagRha nagara thA, jahAM bAhirikA nAlandA thI, jahAM taMtuvAyazAlA thI, vahAM AyA, Akara pravAsa yogya sthAna kI anumati lI, anumati lekara taMtuvAyazAlA ke eka bhAga meM varSAvAsa kiyA / pahalA mAsakhamaNa-pada 22. gautama ! maiM prathama mAsakhamaNa tapa ko svIkAra kara vihAra karane lagA / 23. vaha maMkhaliputra gozAla citraphalaka ko hAtha meM lekara maMkhatva vRtti se apanA jIvana yApana karatA huA, kramAnusAra vicaraNa tathA grAmAnugrAma parivajrana karatA huA, jahAM rAjagRha nagara, jahAM bAhirikA nAlaMdA, jahAM taMtuvAyazAlA thI, vahAM AyA, Akara taMtuvAyazAlA ke eka deza meM bhAMDa kA nikSepa kiyA, nikSepa kara rAjagRha nagara ke ucca, nIca tathA madhyama kuloM sAmudAnika bhikSA ke lie ghUmate hue cAroM ora AvAsa yogya sthAna kI gaveSaNA kI, cAroM ora mArgaNA - gaveSaNA karate hue kahIM bhI AvAsa yogya sthAna ke prApta na hone para usI taMtuvAyazAlA ke eka bhAga meM varSAvAsa kiyA, gautama! jahAM thA / 24. gautama ! maiMne prathama mAsakhamaNa ke pAraNe meM taMtuvAyazAlA se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara bAhirikA nAlaMdA ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, nirgamana kara jahAM rAjagRha nagara thA, vahAM AyA, vahAM Akara rAjagRha nagara ke ucca nIca aura madhyama kuloM meM sAmudAnika bhikSA ke lie ghUmate hue maiMne gRhapati vijaya ke ghara meM anupraveza kiyaa| 25. gRhapati vijaya ne mujhe Ate hue dekhA, dekhakara hRSTa-tuSTa citta vAlA, AnaMdita, naMdita, pratipUrNamana vAlA, parama saumanasya yukta aura harSa se vikasvara hRdaya vAlA ho gyaa| zIghra hI Asana se uThA, uThakara pAda- pITha se nIce utraa| nIce utara kara pAdukA ko kholA, kholakara eka paTa vAle vastra kA uttarAsaMga kiyaa| uttarAsaMga kara donoM hAtha jor3e hue sAta-ATha kadama mere sAmane AyA, sAmane Akara mujhe dAyIM ora se prArambha kara tIna bAra pradakSiNA kI, pradakSiNA kara mujhe vaMdana - namaskAra kiyA, vandana - namaskAra kara maiM mahAvIra ko vipula azana, pAna, khAdya, svAdya se pratilAbhita karUMgA yaha socakara tuSTa huA, pratilAbhita karatA huA bhI tuSTa huA, pratilAbhita karake bhI tuSTa huA / 26. gRhapati vijaya ne dravya zuddha, dAtA zuddha, pratigrAhaka zuddha - isa prakAra trividha, trikaraNa se zuddha dAna ke dvArA mujhe pratilAbhita kara devAyuSya kA nibaMdha kiyA, saMsAra ko parIta kiyA / usa samaya usake ghara meM ye pAMca divya prakaTa hue, jaise-ratnoM kI dhArA nipAtavRSTi, pAMca varNa 550
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 15 : sU. 26-32 bhagavatI sUtra vAle phUloM kI vRSTi, dhvajA phaharAne lagI, devadundubhiyAM bajI, AkAza ke antarAla meM 'aho ! dAnam aho ! dAnam' kI udghoSaNA huI / 27. rAjagRha nagara ke zRMgATakoM, tirAhoM, caurAhoM, cauhaToM, cAra dvAra vAle sthAnoM, rAjamArgoM aura mArgoM para bahujana paraspara isa prakAra AkhyAna, bhASaNa, prajJApanA evaM prarUpaNa karate haiM - devAnupriya ! gRhapati vijaya dhanya hai / devAnupriya ! gRhapati vijaya kRtArtha hai! devAnupriya ! gRhapati vijaya kRtapuNya ( bhAgyazAlI ) hai / devAnupriya ! gRhapati vijaya kRtalakSaNa (lakSaNa- saMpanna) hai / devAnupriya ! gRhapati vijaya ne ihaloka aura paraloka donoM ko sudhAra liyA, devAnupriya ! gRhapati vijaya ne manuSya janma aura jIvana kA phala acchI taraha se prApta kiyA hai, jisa gRhapati vijaya ke ghara meM tathArUpa sAdhu ke sAdhurUpa meM pratilAbhita hone para ye pAMca divya prakaTa hue, jaise-ratnoM kI dhArA nipAta vRSTi yAvat AkAza ke aMtarAla meM 'aho ! dAnam aho ! dAnam' kI udghoSaNA / isalie vaha dhanya, kRtArtha, kRtapuNya, kRtalakSaNa hai, usane ihaloka aura paraloka donoM ko sudhArA hai, vijaya gRhapati ne, vijaya gRhapati ne manuSya janma aura jIvana kA acchA phala prApta kiyA hai| 28. bahujana ke pAsa isa artha ko sunakara, avadhAraNa kara maMkhaliputra gozAla ke mana meM saMzaya aura kutUhala utpanna huaa| jahAM gRhapati vijaya kA ghara thA, vahAM AyA, Akara gRhapati vijaya ke ghara ratnoM kI dhArA nipAta vRSTi tathA pAMca varNa vAle phUloM kI vRSTi ko dekhA / gRhapati vijaya ke ghara mujhe pratiniSkramaNa karate hue dekhA, dekhakara hRSTa-tuSTa huaa| jahAM maiM thA, vahAM AyA, Akara mujhe dAMyI ora se prArambha kara tIna bAra pradakSiNA kI, pradakSiNA kara mujhe vaMdana - namaskAra kiyA, vaMdana - namaskAra kara mujhe isa prakAra bolA- bhaMte! Apa mere dharmAcArya haiM, maiM ApakA dharmAntevAsI hUM / 29. gautama ! maMkhaliputra gozAla ke isa artha ko maiMne Adara nahIM diyA, svIkAra nahIM kiyA, maiM mauna rahA / dUsarA mAsakhamaNa-pada 30. gautama ! maiMne rAjagRha nagara se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara bAhirikA nAlandA ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, nirgamana kara jahAM taMtuvAyazAlA thI, vahAM AyA, Akara dUsarA mAsakhamaNa svIkAra kara vihAra karane lagA / 31. gautama ! maiMne dUsare mAsakhamaNa ke pAraNa meM taMtuvAyazAlA se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara bAhirikA nAlaMdA ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, nirgamana kara jahAM rAjagRha nagara thA, vahAM AyA, Akara rAjagRha nagara ke ucca nIca tathA madhyama kuloM meM sAmudAnika bhikSA ke lie ghUmate hue gRhapati Ananda ke ghara meM maiMne anupraveza kiyA / - 32. gRhapati Ananda ne mujhe Ate hue dekhA, dekhakara hRSTa-tuSTa citta vAlA, AnaMdita, naMdita, prItipUrNa - mana vAlA, parama saumanasya yukta aura harSa se vikasvara - hRdaya vAlA ho gayA / vaha zIghra hI Asana se uThA, uThakara pAdapITha se nIce utarA, utara kara pAdukA ko kholA, kholakara eka paTa vAle vastra se uttarAsaMga kiyA, uttarAsaMga kara donoM hAtha jor3e hue sAta 551
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 15 : sU. 32-38 bhagavatI sUtra -ATha kadama mere sAmane AyA, Akara mujhe dAyIM ora se prArambha kara tIna bAra pradakSiNA kI, pradakSiNA kara mujhe vaMdana-namaskAra kiyaa| vaMdana-namaskAra kara-maiM mahAvIra ko vipula khAdyavidhi se pratilAbhita karUMgA, yaha soca kara tuSTa huA, pratilAbhita karatA huA bhI tuSTa huA, pratilAbhita karake bhI tuSTa huaa| 33. usa gRhapati Ananda ne dravyazuddha, dAtAzuddha, pratigrAhaka zuddha, trividha, trikaraNa se zuddha dAna ke dvArA mujhe pratilAbhita kara deva-AyuSya kA nibaMdha kiyA, saMsAra ko parIta kiyA, usa samaya usake ghara meM ye pAMca divya prakaTa hue, jaise-ratnoM kI dhArA nipAta vRSTi, pAMca varNa vAle phUloM kI vRSTi, dhvajA phaharAne lagI, devadundubhiyAM bajI, AkAza ke antarAla meM 'aho! dAnam aho! dAnam' kI udghoSaNA huii| 34. rAjagRha nagara ke zRMgATakoM, tirAhoM, caurAhoM, cauhaToM, cAra dvAra vAle sthAnoM, rAjamArgoM aura mArgoM para bahujana paraspara isa prakAra AkhyAna, bhASaNa, prajJApanA evaM prarUpaNA karate haiM-devAnupriya! gRhapati AnaMda dhanya hai| devAnupriya! gRhapati Ananda kRtArtha hai| devAnupriya ! gRhapati Ananda kRtapuNya hai| devAnupriya! gRhapati Ananda kRtalakSaNa hai| devAnupriya! gRhapati AnaMda ne ihaloka aura paraloka donoM ko sudhAra liyA, devAnupriya! gRhapati AnaMda ne manuSya janma aura jIvana kA acchI taraha se phala prApta kiyA hai, jisa gRhapati Ananda ke ghara meM tathArUpa sAdhu ne sAdhurUpa meM pratilAbhita hone para ye pAMca divya prakaTa hue, jaise-ratnoM kI dhArA nipAta-vRSTi yAvat 'aho! dAnam aho! dAnam' kI udghoSaNA, isalie vaha dhanya, kRtArtha, kRtapuNya, kRtalakSaNa hai, usane ihaloka aura paraloka donoM ko sudhArA hai| gRhapati Ananda ne, gRhapati Ananda ne manuSya janma aura jIvana kA acchA phala prApta kiyA hai| 35. bahujana ke pAsa isa artha ko sunakara, avadhAraNa kara maMkhaliputra gozAla ke mana meM saMzaya aura kutUhala utpanna huaa| jahAM gRhapati Ananda kA ghara thA, vahAM AyA, Akara gRhapati Ananda ke ghara ratnoM kI dhArA nipAta vRSTi tathA pAMca varNavAle phUloM kI vRSTi ko dekhaa| gRhapati Ananda ke ghara se pratiniSkramaNa karate hue mujhe dekhA, dekhakara hRSTa-tuSTa huA, jahAM maiM thA, vahAM AyA, Akara mujhe dAyIM ora se prArambha kara tIna bAra pradakSiNA kara vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara mujhe isa prakAra bolA-bhaMte! Apa mere dharmAcArya haiM, maiM ApakA dharmAntevAsI huuN| 36. gautama! maMkhaliputra gozAla ke isa artha ko maiMne Adara nahIM diyA, svIkAra nahIM kiyA, maiM mauna rhaa| tIsarA mAsakhamaNa-pada 37. gautama! maiMne rAjagRha nagara se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara bAhirikA nAlaMdA ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, nirgamana kara jahAM taMtuvAyazAlA thI, vahAM AyA, Akara tIsarA mAsakhamaNa svIkAra kara vihAra karane lgaa| 38. gautama! maiMne tIsare mAsakhamaNa ke pAraNa meM taMtuvAyazAlA se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara bAhirikA nAlaMdA ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, nirgamana kara jahAM rAjagRha 552
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 38-43 nagara thA, vahAM AyA, Akara rAjagRha nagara ke ucca, nIca tathA madhyama kuloM meM sAmudAnika bhikSAcaryA ke lie ghUmate hue gRhapati sunaMda ke ghara meM maiMne anupraveza kiyaa| 39. gRhapati sunaMda ne mujhe Ate hue dekhA, dekhakara hRSTa-tuSTa citta vAlA, AnaMdita, naMdita, prItipUrNa - -mana vAlA, parama saumanasya yukta aura harSa se vikasvara - hRdaya vAlA ho gyaa| vaha zIghra Asana se uThA, uThakara pAdapITha se nIce utarA, utarakara pAdukA ko kholA, kholakara eka paTa vAle vastra se uttarAsaMga kiyA, uttarAsaMga kara donoM hAtha jor3e hue sAta-ATha kadama mere sAmane AyA, sAmane Akara mujhe dAyIM ora se prArambha kara tIna bAra pradakSiNA kI, pradakSiNA kara vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana - namaskAra kara maiM mahAvIra ko vipula sarva rasa- yukta bhojana se pratilAbhita karUMgA, yaha socakara tuSTa huA, pratilAbhita karatA huA bhI tuSTa huA, pratilAbhita karake bhI tuSTa huA / 40. usa gRhapati sunaMda ne dravya zuddha, dAtA zuddha, pratigrAhaka zuddha - isa prakAra trividha, trikaraNa se zuddhadAna ke dvArA mujhe pratilAbhita kara devAyuSya kA nibaMdha kiyA, saMsAra ko parIta kiyA, usa samaya usake ghara meM ye pAMca divya prakaTa hue, jaise- ratnoM kI dhArA nipAta-vRSTi, pAMca varNa vAle phUloM kI vRSTi, dhvajA phaharAne lagI, devadundubhiyAM bajIM, AkAza ke aMtarAla meM 'aho ! dAnam aho! dAnam' kI udghoSaNA huI / 41. rAjagRha nagara ke zRMgATakoM, tirAhoM, caurAho, cauhaToM, cAra dvAra vAle sthAnoM, rAjamArgoM aura mArgoM para bahujana paraspara isa prakAra AkhyAna, bhASaNa, prajJApanA, evaM prarUpaNa karate haiM - devAnupriya ! gRhapati sunaMda dhanya hai, devAnupriya ! gRhapati sunaMda kRtArtha hai, devAnupriya ! gRhapati sunaMda kRtapuNya hai, devAnupriya ! gRhapati sunaMda kRtalakSaNa hai, devAnupriya ! gRhapati sunaMda ne ihaloka aura paraloka donoM ko sudhAra liyA hai, devAnupriya ! gRhapati sunaMda ne manuSya janma aura jIvana kA phala acchI taraha se prApta kiyA hai, jisa gRhapati sunaMda ke ghara meM tathArUpa sAdhu ke sAdhurUpa meM pratilAbhita hone para ye pAMca divya prakaTa hue, jaise - ratnoM kI dhArA nipAta-vRSTi yAvat AkAza ke aMtarAla meM 'aho! dAnam aho ! dAnam' kI udghoSaNA / isalie vaha dhanya, kRtArtha, kRtapuNya, kRtalakSaNa hai, usane ihaloka aura paraloka donoM ko sudhArA hai, gRhapati sunaMda ne, gRhapati sunanda ne manuSya janma aura jIvana kA acchA phala prApta kiyA hai| 42. bahujana ke pAsa isa artha ko suna kara, avadhAraNa kara, maMkhaliputra gozAla ke mana meM saMzaya evaM kutUhala utpanna huA, jahAM gRhapati sunaMda kA ghara thA, vahAM AyA, A kara gRhapati sunaMda ke ghara ratnoM kI dhArA nipAta vRSTi tathA pAMca varNa vAle phUloM kI vRSTi ko dekhA / gRhapati sunaMda ke ghara se mujhe pratiniSkramaNa karate hue dekhA, dekhakara hRSTa-tuSTa huA, jahAM maiM thA, vahAM AyA, A kara mujhe dAyIM ora se prArambha kara tIna bAra pradakSiNA kI, pradakSiNA kara vaMdana - - namaskAra kiyA, vaMdana - namaskAra kara mujhase isa prakAra bolA- bhaMte! Apa mere dharmAcArya haiN| maiM ApakA dharmAntevAsI huuN| 43. gautama ! maMkhaliputra gozAla ke isa artha ko maiMne Adara nahIM diyA, svIkAra nahIM kiyA, maiM mauna rahA / 553
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 44-50 cauthA mAsakhamaNa-pada 44. gautama ! maiMne rAjagRha nagara se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara bAhirikA nAlaMdA ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, nirgamana kara jahAM taMtuvAyazAlA thI, vahAM AyA, Akara caturtha mAsakhamaNa svIkAra kara vihAra karane lagA / 45. usa bAhirikA nAlaMdA ke na ati dUra aura na ati nikaTa kollAka nAma kA sanniveza thA--sanniveza varNaka / usa kollAka sanniveza meM bahula nAma kA brAhmaNa rahatA thA-- ADhya yAvat bahujana ke dvArA aparimita, Rgveda yAvat aneka brAhmaNa aura parivrAjaka -saMbaMdhI nayoM meM niSNAta thA / 46. bahula brAhmaNa ne kArtika cAturmAsika pratipadA ke dina ko madhu ghRta- saMyukta paramAnna se brAhmaNoM ko Acamana karAyA- bhojana kraayaa| 47. gautama ! maiMne caturtha mAsakhamaNa ke pAraNa meM taMtuvAyazAlA se pratiniSkramaNa kiyA / pratiniSkramaNa kara bAhirikA nAlaMdA ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, nirgamana kara jahAM kollAka sanniveza thA, vahAM AyA, Akara kollAka sanniveza ke ucca nIca tathA madhyama kuloM meM sAmudAnika bhikSAcaryA ke lie ghUmate hue bahula brAhmaNa ke ghara meM maiMne anupraveza kiyA / 48. bahula brAhmaNa ne mujhe Ate hue dekhA, dekhakara hRSTa-tuSTa citta vAlA, AnaMdita, naMdita, prItipUrNa - -mana vAlA, parama saumanasya yukta tathA harSa se vikaskara - hRdaya vAlA ho gyaa| vaha zIghra hI Asana se uThA, uThakara pAdapITha se nIce utarA, utarakara pAdukA ko kholA, khola kara eka paTa vAle vastra se uttarAsaMga kiyA, uttarAsaMga kara donoM hAtha jor3e hue sAta-ATha kadama mere sAmane AyA, Akara mujhe dAyIM ora se prArambha kara tIna bAra pradakSiNA kI, pradakSiNA kara vaMdana - namaskAra kiyA, vaMdana - namaskAra kara - maiM mahAvIra ko vipula madhu- ghRta-saMyukta paramAnna se pratilAbhita karUMgA, yaha soca kara tuSTa huA, pratilAbhita karatA huA bhI tuSTa huA, pratilAbhita karake bhI tuSTa huA / 49. bahula brAhmaNa ne dravya zuddha, dAtA zuddha, pratigrAhaka zuddha, trividha trikaraNa se ke zuddhadAna dvArA mujhe pratilAbhita kara devAyuSya kA nibaMdha kiyA, saMsAra ko parIta kiyA, usake ghara pAMca divya prakaTa hue, jaise- ratnoM kI dhArA nipAta vRSTi, pAMca varNavAle phUloM kI vRSTi, dhvajA phaharAne lagI, devadundubhiyAM bajIM, AkAza ke aMtarAla meM 'aho! dAnam aho ! dAnam' kI udghoSaNA huii| 50. rAjagRha nagara ke zRMgATakoM, tirAhoM, caurAhoM, cauhaToM, cAra dvAra vAle sthAnoM, rAjamArgoM aura mArgoM para bahujana paraspara isa prakAra AkhyAna, bhASaNa, prajJApana evaM prarUpaNa karate haiM - devAnupriya ! bahula brAhmaNa dhanya hai, devAnupriya ! bahula brAhmaNa kRtArtha hai, devAnupriya ! bahula brAhmaNa kRtapuNya hai, devAnupriya ! bahula brAhmaNa kRtalakSaNa hai, devAnupriya ! bahula brAhmaNa ne ihaloka aura paraloka donoM ko sudhAra liyA hai, devAnupriya ! bahula brAhmaNa ne manuSya janma aura jIvana kA phala acchI taraha se prApta kiyA hai, jisa bahula brAhmaNa ke ghara meM tathArUpa sAdhu sAdhu rUpa pratilAbhita hone para ye pAMca divya prakaTa hue, jaise - ratnoM kI dhArA 554
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 50-57 nipAta-vRSTi yAvat 'ahodAnam-ahodAnam' kI udghossnnaa| isalie vaha dhanya, kRtArtha, kRtapuNya, kRtalakSaNa hai| usane ihaloka aura paraloka donoM ko sudhArA hai| bahula brAhmaNa ne, bahula brAhmaNa ne manuSya janma aura jIvana kA acchA phala prApta kiyA hai| 51. taMtuvAyazAlA meM mujhe na dekhakara maMkhaliputra gozAla ne rAjagRha nagara ke bhItara, bAhara cAroM ora mArgaNA-gaveSaNA kii| kahIM bhI na merA zabda sunAI diyA, na chIMka sunAI dI aura na koI vaartaa| (mujhe kahIM bhI na pAkara, vaha vApisa) jahAM taMtuvAyazAlA thI vahAM AyA, Akara zATikA, uttarIya vastra, bhojana Adi ke bartana, padatrANa, citraphalaka Adi brAhmaNa ko de die, dekara mastaka tathA dADhI-mUMcha kA muMDana karAyA, karAkara taMtuvAyazAlA se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara bAhirikA nAlaMdA ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, nirgamana kara jahAM kollAka sanniveza thA, vahAM aayaa| 52. usa kollAka sanniveza ke bAhara bahujana paraspara isa prakAra kA AkhyAna yAvat prarUpaNa karate haiM-devAnupriya! bahula brAhmaNa dhanya hai, devAnupriya! bahula brAhmaNa kRtArtha hai, devAnupriya! bahula brAhmaNa kRtapuNya hai, devAnupriya! bahula brAhmaNa kRtalakSaNa hai, devAnupriya! bahula brAhmaNa ne ihaloka aura paraloka-donoM ko sudhArA hai, devAnupriya! bahula brAhmaNa ne, bahula brAhmaNa ne manuSya janma aura jIvana kA acchA phala prApta kiyA hai| gozAla kA ziSya rUpa meM aMgIkaraNa-pada 53. bahujana ke pAsa isa artha ko sunakara, avadhAraNa kara maMkhaliputra gozAla ke mana meM isa prakAra kA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka manogata saMkalpa utpanna huA-mere dharmAcArya, dharmopadezaka zramaNa bhagavAn mahAvIra kI jaisI Rddhi, dyuti, yaza, bala, vIrya aura puruSakAra-parAkrama, labdha, prApta aura abhisamanvAgata hai, anya kisI tathArUpa zramaNa athavA brAhmaNa ko vaisI Rddhi, dyuti, yaza, bala, vIrya, puruSakAra-parAkrama labdha, prApta aura abhisamanvAgata nahIM hai, isalie nissaMdeha mere dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa bhagavAn mahAvIra hoMge, yaha socakara usane kollAka sanniveza ke bhItara-bAhara cAroM ora merI mArgaNA-gaveSaNA kI, cAroM ora mArgaNA-gaveSaNA karate hue kollAka sanniveza ke bAhara praNItabhUmi meM vaha mere sAtha ho gyaa| 54. maMkhaliputra gozAla ne hRSTa-tuSTa hokara mujhe dAyIM ora se prArambha kara tIna bAra pradakSiNA kI, pradakSiNA kara mujhe vaMdana namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra bolA-bhaMte! Apa mere dharmAcArya haiM, maiM ApakA aMtevAsI huuN| 55. gautama ! maiMne maMkhaliputra gozAla ke isa artha ko svIkAra kara liyaa| 56. gautama ! maiMne maMkhaliputra gozAla ke sAtha praNItabhUmi meM chaha varSa taka lAbha-alAbha, sukha -duHkha, satkAra-asatkAra kA pratyanubhava karate hue anitya jAgarikA kA prayoga kiyaa| tila-stambha-pada 57. gautama ! maiM eka dina prathama zarad kAla samaya meM alpa-vRSTi-kAla meM maMkhaliputra gozAla ke sAtha siddhArtha-grAma nagara se kUrma-grAma nagara kI ora vihAra ke lie saMprasthita huaa| usa 555
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 15 : sU. 57-64 bhagavatI sUtra siddhArtha-grAma nagara aura kUrma-grAma nagara ke bIca meM eka bar3A tila kA paudhA patra-puSpa-yukta, harA-bharA aura viziSTa AbhA se bahuta-bahuta upazobhAyamAna khar3A thaa| 58. maMkhaliputra gozAla ne usa tila ke paudhe ko dekhA, dekha kara mujhe vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra bolA-bhaMte! yaha tila kA paudhA niSpanna hogA yA nahIM hogA? isa paudhe para lage sAta phUloM ke jIva mara kara kahAM jAeMge? kahAM upapanna hoMge? gautama! maiMne maMkhaliputra gozAla se isa prakAra kahA-gozAla! yaha tila kA paudhA niSpanna hogA; niSpanna nahIM hogA, aisA nahIM hai| isa paudhe para lage sAta phUloM ke jIva mara kara isI paudhe kI eka tila phalI meM punaH upapanna hoNge| 59. maMkhaliputra gozAla ne jo maiMne kahA, usa artha para zraddhA nahIM kI, pratIti nahIM kI, ruci nahIM kI, isa artha para azraddhA karatA huA,apratIti karatA huA, aruci karatA huA, mujhe saMkalpita kara 'yaha mithyAvAdI ho' yaha socakara mere pAsa se zanaiH-zanaiH pIche saraka gayA, pIche saraka kara jahAM tila kA paudhA thA, vahAM AyA, Akara usa tila ke paudhe ko jar3a kI miTTI-sahita ukhAr3A, ukhAr3akara ekAMta meM pheMka diyaa| gautama! usI kSaNa AkAza meM divya bAdala ghumar3ane lgaa| vaha divya bAdala zIghra hI jora-jora se garajane lagA, zIghra hI bijalI camakane lagI, zIghra varSA zurU ho gii| na adhika pAnI bahA, na adhika kIcar3a huaa| rajoM aura dhUlikaNoM ko jamAne vAlI divya bUMdAbAMdI huii| usase tila ke paudhe kA ropaNa huaa| vaha aMkurita huA, baddhamUla huA aura vahIM para pratiSThita ho gyaa| tila puSpa ke ve sAta jIva mara kara usI tila ke paudhe kI eka phalI meM sAta tiloM ke rUpa meM punaH upapanna ho ge| bAla-tapasvI-vaizyAyana-pada 60. gautama ! maiM maMkhaliputra gozAla ke sAtha jahAM kUrma-grAma nagara thA, vahAM aayaa| usa kUrma-grAma nagara ke bAhara vaizyAyana nAma kA bAla-tapasvI niraMtara SaSTha-SaSTha-bhakta (do-do dina kA upavAsa) tapaHkarma meM AtApana-bhUmi meM donoM bhujAeM Upara uThAkara sUrya ke sAmane AtApanA lete hue vihAra kara rahA thaa| sUrya ke tApa se tapta hokara jUMeM usakI jaTAoM se nikala kara nIce gira rahI thI, prANa, bhUta, jIva aura sattva kI dayA ke lie vaha una jUoM ko punaHpunaH sira meM DAla rahA thaa| 61. maMkhaliputra gozAla ne bAla-tapasvI vaizyAyana ko dekhA, dekhakara mere pAsa se zanaiH-zanaiH pIche saraka gayA, pIche saraka kara jahAM vaizyAyana bAla-tapasvI thA, vahAM AyA, Akara vaizyAyana bAla-tapasvI ko isa prakAra bolA-kyA tuma muni ho, pizAca ho athavA jUoM ke zayyAtara-jUoM ko Azraya dene vAle? 62. bAla-tapasvI vaizyAyana ne maMkhaliputra gozAla ke isa artha ko Adara nahIM diyA, svIkAra nahIM kiyA, vaha mauna rhaa| 63. maMkhaliputra gozAla ne bAla-tapasvI vaizyAyana ko dUsarI bAra bhI, tIsarI bAra bhI isa prakAra kahA-kyA tuma muni ho, pizAca ho athavA jUoM ke zayyAtara? 64. maMkhaliputra gozAla ke dUsarI bAra bhI, tIsarI bAra bhI isa prakAra kahane para bAla-tapasvI 556
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 64-70 vaizyAyana tatkAla Aveza meM A gayA, ruSTa ho gayA, kupita ho gayA, usakA rUpa raudra ho gayA, krodha kI agni meM pradIpta hokara AtApana-bhUmi se nIce utarA, nIce utara kara taijasa-samudghAta se samavahata huA, samavahata hokara sAta-ATha paira pIche sarakA, pIche saraka kara maMkhaliputra gozAla ke vadha ke lie apane zarIra se teja ko nikaalaa| 65. gautama! maiMne maMkhaliputra gozAla kI anukaMpA ke lie bAla-tapasvI vaizyAyana kI uSNa tejo-lezyA ko pratisaMhata karane ke lie gozAla taka tejo-lezyA pahuMce, usase pUrva zItala tejo-lezyA ko nikaalaa| merI zItala tejo-lezyA se bAla-tapasvI vaizyAyana kI uSNa tejo-lezyA pratihata ho gii| 66. bAla-tapasvI vaizyAyana ne merI zItala tejo-lezyA se apanI uSNa tejo-lezyA ko pratihata jAnakara, maMkhaliputra gozAla ke zarIra kA kiJcit AbAdha, vyAbAdha, athavA chaviccheda na karate hue dekhakara apanI uSNa tejolezyA kA pratisaMharaNa kiyA, pratisaMharaNa kara isa prakAra bolA-bhagavan! maiMne jAna liyA, bhagavan! maiMne jAna liyA, jAna liyA! 67. maMkhaliputra gozAla ne isa prakAra kahA-bhaMte ! isa jUoM ke zayyAtara ne Apako isa prakAra kaise kahA-bhagavan ! maiMne jAna liyA, bhagavan ! maiMne jAna liyA? jAna liyA? 68. gautama ! maiMne maMkhaliputra gozAla se isa prakAra kahA-gozAla! tumane bAla-tapasvI vaizyAyana ko dekhA, dekhakara mere pAsa se dhIre-dhIre pIche saraka gae, jahAM bAla-tapasvI vaizyAyana thA, vahAM Ae, Akara bAla-tapasvI vaizyAyana ko isa prakAra kahA-kyA tuma muni ho, pizAca ho athavA jUoM ke zayyAtara? bAla-tapasvI vaizyAyana ne tumhAre isa artha ko Adara nahIM diyA, svIkAra nahIM kiyA, vaha mauna rhaa| gozAla! tumane bAla-tapasvI vaizyAyana ko dUsarI bAra bhI, tIsarI bAra bhI isa prakAra kahA-kyA tuma muni ho? pizAca ho? athavA jUoM ke zayyAtara? tumhAre dUsarI bAra, tIsarI bAra isa prakAra kahane para bAla-tapasvI vaizyAyana tatkAla Aveza meM A gayA yAvat pIche sarakA, saraka kara tumhAre vadha ke lie zarIra se tejo-lezyA ko nikaalaa| gozAla! maiMne tumhArI anukaMpA ke lie bAla-tapasvI vaizyAyana kI uSNa tejo-lezyA kA pratisaMharaNa karane ke lie, vaha tumhAre zarIra taka pahuMce, usase pUrva zItala tejo-lezyA ko nikaalaa| merI zItala tejo-lezyA se bAla-tapasvI vaizyAyana kI uSNa tejo-lezyA pratihata ho gii| bAla-tapasvI vaizyAyana ne merI zItala tejo-lezyA ke dvArA apanI uSNa tejo-lezyA ko pratihata jAnakara, tumhAre zarIra meM kiJcit AbAdha, vyAbAdha athavA chaviccheda na karate hue dekhakara apanI uSNa tejolezyA kA pratisaMharaNa kiyA, pratisaMharaNa kara mujhe isa prakAra kahA-bhagavan ! maiMne jAna liyA, bhagavan ! maiMne jAna liyA, jAna liyaa| 69. maMkhaliputra gozAla mere pAsa isa artha ko sunakara, avadhAraNa kara bhIta aura prakampita ho gayA, usake kaMTha pyAsa se sUkha gye| vaha udvigna aura bhaya se vyAkula ho gyaa| usane mujhe vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra kahA-bhagavan! saMkSipta vipula tejo-lezyA vAlA kaise hotA hai? 70. gautama! maiMne maMkhaliputra gozAla se isa prakAra kahA-gozAla! eka muTThIbhara kulmASa-piNDikA khAtA hai, eka cullu pAnI pItA hai, niraMtara bele-bele kI tapasyA karatA hai, 557
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 70-75 Atapana - bhUmi meM sUrya ke sAmane donoM bhujAeM Upara uThAkara AtApanA letA hai, vaha chaha mAsa | ke aMtarAla meM saMkSipta vipula tejolezyA vAlA ho jAtA hai / 71. maMkhaliputra gozAla ne mere isa artha ko vinayapUrvaka svIkAra kiyaa| tila ke paudhe kI niSpatti : gozAla kA apakramaNa-pada 72. gautama ! maiM eka dina maMkhaliputra gozAla ke sAtha kUrma-grAma nagara se siddhArtha - grAma nagara kI ora vihAra ke lie prasthita huaa| hama usa bhU-bhAga ke nikaTa Aye, jahAM vaha tila kA paudhA thaa| maMkhaliputra gozAla ne mujhe isa prakAra kahA - bhaMte! Apane taba mujhe aisA kahA thA yAvat prarUpaNA kI thI - gozAla ! yaha tila kA paudhA niSpanna hogA; niSpanna nahIM hogA, aisA nahIM hai| ye sAta tila phUloM ke jIva mara kara isI tila ke paudhe kI eka tilaphalI meM sAta tila ke rUpa meM upapanna hoMge, vaha mithyA hai| yaha pratyakSa dikhAI detA hai - vaha tila kA paudhA niSpanna nahIM huA, aniSpanna hI hai / ve sAta tila phUloM ke jIva marakara isa tila ke paudhe kI eka tilaphalI meM sAta tila ke rUpa meM upapanna nahIM hue haiN| 73. gautama ! maiMne maMkhaliputra gozAla se isa prakAra kahA - gozAla ! usa samaya tumane mere AkhyAna evaM prarUpaNa karane para isa artha para zraddhA nahIM kI, pratIti nahIM kI, ruci nahIM kI / isa artha para azraddhA karate hue, apratIti karate hue, aruci karate hue mujhe saMkalpita kara 'yaha mithyAvAdI ho' - aisA soca kara tuma mere pAsa se zanaiH-zanaiH pIche saraka gae, saraka kara jahAM tila kA paudhA thA, vahAM gae, jAkara tila ke paudhe ko jar3a kI miTTI sahita ukhAr3A, ukhAr3a kara ekAMta meM phaiMka diyaa| gozAla ! usI samaya AkAza meM divya bAdala ghumar3ane lgaa| vaha divya bAdala zIghra hI jora-jora se garajane lagA, zIghra hI bijalI camakane lgii| zIghra hI varSA zurU ho gii| na adhika pAnI bahA, na adhika kIcar3a huA / rajoM aura dhUlikaNoM ko jamAne vAlI divya bUMdAbAMdI huii| usase tila ke paudhe kA ropaNa huaa| vaha aMkurita huA, baddhamUla huA aura vahIM para pratiSThita ho gyaa| ve sAta tila phUloM ke jIva mara kara usI tila ke paudhe kI eka tilaphalI meM sAta tiloM ke rUpa meM upapanna hue / isalie gozAla ! yaha tila kA paudhA niSpanna huA hai, aniSpanna nahIM huaa| ye sAta tila phUloM ke jIva mara kara isa tila ke paudhe kI eka tilaphalI meM sAta tiloM ke rUpa meM upapanna hue haiN| gozAla ! isa prakAra vanaspatikAyika jIvoM kA 'pauTTa- parihAra' (poTTa- parihAra ) hotA hai - vanaspatikAyika jIva marakara punaH usI zarIra meM upapanna ho jAte haiM / 74. maMkhaliputra gozAla ne mere isa prakAra AkhyAna yAvat prarUpaNa karane para isa artha para zraddhA nahIM kI, pratIti nahIM kI, ruci nahIM kI, isa artha para azraddhA, apratIti aura aruci karatA huA jahAM tila kA paudhA thA, vahAM AyA, Akara usa tila ke paudhe se tila kI phalI ko tor3A, tor3a kara hAtha meM sAta tiloM kA prasphoTana kiyA / 75. una sAta tiloM kI gaNanA karate hue maMkhaliputra gozAla ke mana meM isa prakAra kA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka, manogata saMkalpa utpanna huA - isI prakAra saba jIvoM ke poTTa- parihAra hotA hai - gautama ! yaha maMkhaliputra gozAla kA 'pauTTa' kA siddhAnta hai| gautama ! yaha maMkhaliputra gozAla kA mere pAsa se svayaM apakramaNa ho gayA / 558
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 76-79 gozAla ke tejolezyA kA utpatti-pada 76. maMkhaliputra gozAla eka muTThI bhara kulmASa piNDikA aura eka cullu bhara pAnI pItA hai, nirantara bele bele kI tapasyA karatA hai, AtApana bhUmi meM sUrya ke sAmane donoM bhujAeM Upara uThAkara AtApanA letA hai| maMkhaliputra gozAla chaha mAha ke aMtarAla meM saMkSipta vipula tejo -lezyA vAlA ho gyaa| gozAla kI pUrva-kathA kA upasaMhAra-pada 77. maMkhaliputra gozAla ke pAsa eka dina ye chaha dizAcara prakaTa hue, jaise-zAna, kalaMda, karNikAra, acchida, agni-vaizyAyana aura arjuna gomaayuputr| una dizAcaroM ne aSTavidha mahAnimitta kA pUrvagata ke dasaveM aMga se apane-apane mati darzana se nirvRhaNa kiyaa| ni!haNa kara maMkhalipatra gozAla ke sAmane upasthita kiyaa| usa aSTAMga mahAnimitta ke sAmAnya adhyayanamAtra se saba prANI, saba bhUta, saba jIva aura saba sattvoM ke lie ina chaha anatikramaNIya vyAkaraNoM kA vyAkaraNa kiyA, jaise-lAbha, alAbha, sukha, duHkha, jIvana tathA mrnn| maMkhaliputra gozAla aSTAMga mahAnimitta ke sAmAnya adhyayanamAtra se zrAvastI nagara meM ajina hokara jina-pralApI, arhat na hokara arhat-pralApI, kevalI na hokara kevalI-pralApI, sarvajJa na hokara sarvajJa-pralApI, jina na hokara jina zabda se apane Apako prakAzita karatA huA viharaNa karane lgaa| isalie gautama! maMkhaliputra gozAla jina hokara jina-pralApI nahIM hai, arhat hokara arhat-pralApI nahIM hai, kevalI hokara kevalI-pralApI nahIM hai, sarvajJa hokara sarvajJa-pralApI nahIM hai| ajina hokara jina zabda se apane Apako prakAzita karatA huA vihAra kara rahA hai| maMkhaliputra gozAla ajina hokara jina-pralApI hai, arhat na hokara arhat-pralApI hai, kevalI na hokara kevalI-pralApI hai, sarvajJa na hokara sarvajJa-pralApI hai, jina na hokara jina zabda se apane Apako prakAzita karatA haA vihAra kara rahA hai| 78. vaha vizAlatama pariSad zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa isa artha ko sunakara, avadhAraNa kara hRSTa-tuSTa ho gii| zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara jisa dizA se AI thI usI dizA meM lauTa gii| gozAla kA amarSa-pada 79. zrAvastI nagara ke zRMgATakoM, tirAhoM, caurAhoM, cAra dvAra vAle sthAnoM, rAjamArgoM aura mArgoM para bahujana paraspara isa prakAra AkhyAna yAvat prarUpaNa karate haiM-devAnupriya! maMkhaliputra gozAla jina hokara jina-pralApI, yAvat jina hokara jina zabda se apane Apako prakAzita karatA huA vihAra kara rahA hai, vaha mithyA hai| zramaNa bhagavAn mahAvIra isa prakAra AkhyAna yAvat prarUpaNa karate haiM-maMkhaliputra gozAla ke pitA kA nAma maMkhalI thaa| usakI jAti maMkha thii| maMkha kI pUrvavat sarvavaktavyatA yAvat jina na hokara jina zabda se prakAzita karatA huA vihAra kara rahA hai| isalie maMkhaliputra gozAla jina na hokara jina-pralApI hai yAvat vihAra kara rahA hai| maMkhaliputra gozAla ajina hokara jina-pralApI hai, yAvat vihAra kara rahA hai| 559
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 15 : sU. 79-87 bhagavatI sUtra zramaNa bhagavAn mahAvIra jina hokara jina-pralApI haiM, yAvat jina zabda se apane Apako prakAzita karate hue vihAra kara rahe haiN| 80. maMkhaliputra gozAla bahujana ke pAsa isa artha ko suna kara, avadhAraNa kara tatkAla Aveza meM A gayA, ruSTa ho gayA, kupita ho gayA, usakA rUpa raudra ho gayA, krodha kI agni meM pradIpta hokara AtApana-bhUmi se nIce utarA, nIce utara kara zrAvastI nagara ke bIcoMbIca jahAM hAlAhalA kuMbhakArI kA kuMbhakArApaNa thA, vahAM AyA, Akara hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa meM AjIvika-saMgha se saMparivRta hokara mahAn amarSa kA bhAra DhotA huA viharaNa karane lgaa| gozAla kA sthavira AnaMda ke samakSa Akroza kA pradarzana-pada 81. usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra kA aMtevAsI Ananda nAma kA sthavira prakRti se bhadra yAvat vinIta thaa| vaha niraMtara bele-bele tapaHkarma ke dvArA saMyama aura tapasyA se apane Apako bhAvita karatA huA vihAra kara rahA hai| 82. AnaMda sthavira ne bele ke pAraNa meM prathama porisI meM isa prakAra jaise gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se pUchA, vaise hI yAvat ucca, nIca tathA madhyama kuloM sAmudAnika bhikSAcaryA ke lie ghUmatA huA hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa se na ati dUra aura na ati nikaTa jA rahA thaa| 83. maMkhaliputra gozAla ne AnaMda sthavira ko hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa se na ati dUra aura na ati nikaTa jAte hue dekhA, dekhakara isa prakAra kahA-AnaMda! tuma idhara Ao, eka bar3I upamA ko suno| 84. sthavira Ananda maMkhaliputra gozAla ke isa prakAra kahane para jahAM hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa thA, jahAM maMkhaliputra gozAla thA, vahAM aayaa| 85. maMkhaliputra gozAla ne Ananda sthavira se isa prakAra kahA-Ananda! cira atIta kAla meM kucha ucca tathA nimna, dhanArthI, artha-lubdha, artha-gaveSI, artha-kAMkSI, artha-pipAsu vaNika artha kI gaveSaNA ke lie nAnA prakAra ke vipula paNya ke bhAMDa lekara gAr3I-gAr3oM meM bahuta pathya bhakta-pAna lekara eka vizAla bastI-zUnya, jala-rahita, AvAgamana-rahita pralaMba mArga vAlI aTavI meM anupraviSTa ho ge| 86. una vaNikoM ke usa vizAla bastI-zUnya, jala-rahita, AvAgamana-rahita pralaMba-mArgavAlI aTavI meM kucha dUra jAne para pahale liyA huA jo jala thA, vaha bAra-bAra pIte-pIte samApta ho gyaa| 87. jala ke samApta hone para, pyAsa ke prArambha hone para vaNikoM ne eka-dUsare ko bulAyA, bulAkara isa prakAra kahA-devAnupriya! hama isa vizAla bastI-zUnya, jala-rahita, AvAgamana-rahita pralaMba mArga vAlI aTavI meM haiN| kucha dUra jAne para pahale liyA huA jo jala thA, vaha bAra-bAra pIte pIte samApta ho gyaa| devAnupriyo! hamAre lie yaha zreya hai ki hama isa vizAla bastI-zUnya yAvat aTavI meM cAroM ora jala kI mArgaNA-gaveSaNA kreN| isa prakAra eka dUsaroM 560
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 87-91 ke pAsa isa artha ko svIkAra kiyA, svIkAra kara usa vizAla bastI-zUnya yAvat aTavI meM cAroM ora jala kI mArgaNA-gaveSaNA karate hue eka vizAla vanaSaMDa ko prApta kiyA-kRSNa, kRSNa avabhAsa vAlA, yAvat kAlI kajarArI ghaTA se samAna citta ko prasanna karane vAlA, darzanIya, kamanIya aura rmnniiy| usa vanaSaMDa ke bahu madhya deza bhAga meM eka bar3A valmIka (bAMbI) milaa| usa valmIka (bAMbI) ke cAra UMce aura jaTA-zaTA vAle zikhara the; ve madhya bhAga meM svalpa vistAra vAle the, nimna bhAga meM ve sarpa ke arddha rUpa vAle, arddha sarpAkAra saMsthAna se saMsthita, citta ko prasanna karane vAle, darzanIya, kamanIya aura ramaNIya the| 88. vaNikoM ne hRSTa-tuSTa hokara eka dUsare ko bulAyA, bulAkara isa prakAra kahA-devAnupriyo! hamane isa vizAla bastI-zUnya, jala-rahita, AvAgamana-rahita pralaMba mArga vAlI aTavI meM jala ke cAroM ora mArgaNA-gaveSaNA karate hue isa vanaSaMDa ko prApta kiyA-kRSNa, kRSNa avabhAsa vaalaa| isa vanaSaMDa ke bahumadhyadeza bhAga meM isa valmIka ko prApta kiyaa| isa valmIka ke cAra UMce aura jaTA-zaTA vAle zikhara haiM, ve madhya bhAga meM svalpa vistAra vAle, nimna bhAga meM sarpa ke arddha rUpa vAle. arddha sarpAkAra saMsthAna se saMsthita. citta ko prasanna karane vAle, darzanIya, kamanIya aura ramaNIya haiM, isalie devAnupriya! hamAre lie yaha zreya hai ki hama isa valmIka ke prathama zikhara kA bhedana kreN| isase hama pradhAna jala-ratna ko prApta kreNge| 89. vaNikoM ne eka dUsare ke pAsa isa artha ko svIkAra kiyA, svIkAra kara usa valmIka ke prathama zikhara kA bhedana kiyaa| unhoMne vahAM svaccha, pathya, jAtya, halkA aura sphaTika varNa kI AbhA vAle pradhAna jala-ratna ko prApta kiyaa| una vaNikoM ne hRSTa-tuSTa hokara jala ko pIyA, pIkara bailoM ko pilAyA, pilAkara jala-pAtroM ko jala se bharA, bhara kara dUsarI bAra eka dUsare se isa prakAra kahA-devAnupriyo! hamane isa valmIka ke prathama zikhara ko bhedakara pradhAna jala-ratna prApta kiyA, isalie devAnupriyo! hamAre liye yaha zreya hai ki hama isa valmIka ke dUsare zikhara kA bhedana kara vahAM pradhAna svarNa-ratna prApta kreNge| 90. vaNikoM ne eka dUsare ke pAsa isa artha ko svIkAra kiyA, svIkAra kara usa valmIka ke dUsare zikhara kA bhedana kiyaa| vahAM svaccha, jAtya, tApa ko sahana karane vAlA, mahAn artha vAlA, mahAna mUlya vAlA, mahAna arhatA vAlA aura pradhAna svarNa-ratna prApta kiyaa| vaNikoM ne hRSTa-tuSTa hokara pAtroM ko bharA, bharakara vAhanoM ko bharA, bharakara tIsarI bAra bhI eka dUsare se isa prakAra kahA- devAnupriyo! hamane isa valmIka ke pahale zikhara kA bhedana kara pradhAna jala-ratna ko prApta kiyaa| dUsare zikhara kA bhedana kara pradhAna svarNa-ratna ko prApta kiyaa| isalie devAnupriyo! hamAre lie zreya hai ki hama isa valmIka ke tIsare zikhara kA bhI bhedana kreN| yahAM hama pradhAna maNi-ratna prApta kreNge| 91. vaNikoM ne eka dUsare ke pAsa isa artha ko svIkAra kiyA, svIkAra kara usa valmIka ke tIsare zikhara kA bhedana kiyA, vahAM vimala, nirmala, nistala (golAkara), dUSaNa-rahita, mahAn artha vAlA, mahAn mUlya vAlA, mahAn arhatA vAlA aura pradhAna maNi-ratna prApta kiyaa|
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 91-96 vaNikoM ne hRSTa-tuSTa hokara bhAjanoM ko bharA, vAhanoM ko bharA, bhara kara cauthI bAra bhI eka dUsare se isa prakAra kahA - devAnupriyo ! hamane isa valmIka ke pahale zikhara kA bhedana kara pradhAna jala - ratna ko prApta kiyaa| dUsare zikhara kA bhedana kara pradhAna svarNa-ratna ko prApta kiyA, tIsare zikhara kA bhedana kara pradhAna maNi ratna ko prApta kiyA / isalie devAnupriyo ! hamAre lie zreya hai ki hama isa valmIka ke cauthe zikhara kA bhI bhedana kareM, uttama mahAn mUlya vAlA, mahAn arhatA vAlA aura pradhAna vajra - ratna prApta hogA / 92. una vaNikoM meM eka vaNika hita kI kAmanA karane vAlA, zubha kI kAmanA karane vAlA, pathya kI kAmanA karane vAlA anukaMpA karane vAlA, niHzreyasa karane vAlA, hita, zubha, aura niHzreyasa kI kAmanA karane vAlA thA / usa vaNika ne isa prakAra kahA- devAnupriyo ! hamane isa valmIka ke pahale zikhara kA bhedana kara pradhAna jala-ratna prApta kiyA, dUsare zikhara kA bhedana kara pradhAna svarNa-ratna prApta kiyA, tIsare zikhara kA bhedana kara pradhAna maNi-ratna prApta kiyA, basa hamAre lie paryApta hai, isa cauthe zikhara kA bhedana mata kro| cauthA zikhara upasarga - sahita hai / 93. hita kI kAmanA karane vAle, zubha kI kAmanA karane vAle, pathya kI kAmanA karane vAle, anukaMpA karane vAle, niHzreyasa karane vAle, hita, zubha aura niHzreyasa kI kAmanA karane vAle usa vaNika ke isa prakAra AkhyAna karane para yAvat prarUpaNa karane para una vaNikoM ne isa artha para zraddhA nahIM kI, pratIti nahIM kI, ruci nahIM kii| isa artha para azraddhA karate hue, apratIti karate hue, aruci karate hue, usa valmIka ke cauthe zikhara kA bhedana kiyaa| vahAM ugra viSa, pracaNDa viSa, ghora viSa aura mahAviSa vAle, sthUla kAya, mahAkAya, syAhI aura mUSA ke samAna kAle, capala evaM calatI huI dvijihvA vAle, pRthvI tala para veNI ke sadRza, utkaTa, sphuTa, kuTila, jaTila, karkaza evaM vikaTa phaTATopa karane meM dakSa, luhAra kI dhauMkanI ke sadRza dhamadhama (sUM sUM) ghoSa karane vAle, anAkalita pracaNDa tIvra roSa vAle, zvAna kI bhAMti muMha vAle tvarita, capala, dRSTiviSa sarpa kA sparza huA / 94. vaha dRSTiviSa sarpa una vaNikoM kA sparza hote hI tatkAla Aveza meM A gyaa| vaha ruSTa ho gayA, kupita ho gayA, usakA rUpa raudra, krodha kI agni meM pradIpta hokara vaha dhIre-dhIre uThA, uTha kara sara sara karatA huA valmIka ke zikhara tala para caDhA caDhakara sUrya ko ekaTaka dekhA, dekha kara animeSa dRSTi se cAroM ora una vaNikoM ko dekhaa| 95. usa dRSTiviSa sarpa dvArA animeSa dRSTi se cAroM ora dekhe jAne para ve vaNika zIghra hI apane bhAMDa - amatra - upakaraNa sahita eka hI prahAra meM kUTAghAta kI bhAMti rAkha ke Dhera jaise ho ge| una vaNikoM kI hita kI kAmanA karane vAle, zubha kI kAmanA karane vAle, pathya kI kAmanA karane vAle, anukaMpA karane vAle, niHzreyasa karane vAle, hita, zubha aura niHzreyasa kI kAmanA karane vAle usa vaNika ko anukaMpA karane vAle deva ne apane bhAMDa - amatra - upakaraNa sahita apane nagara meM pahuMcA diyaa| 96. Ananda ! isI prakAra tumhAre dharmAcArya dharmopadezaka jJAtaputra zramaNa ne pradhAna paryAya prApta kiyA, pradhAna kIrti, varNa, zabda, zloka prasArita ho rahe haiM, gUMja rahe haiM, stuti kA viSaya bane 562
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 96-98 hue haiM ye zramaNa bhagavAn mahAvIra ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ! isalie yadi Aja se ve mujhe kucha kahate haiM to unheM tapaH- teja se eka hI prahAra meM kUTAghAta kI bhAMti maiM usI prakAra rAkha kA Dhera kara dUMgA, jaise usa sarpa ke dvArA ye vaNika / AnaMda! maiM tumhArA saMrakSaNa aura saMgopana karUMgA, jaise una vaNikoM kI hita kAmanA karane vAlA yAvat niHzreyasa kI kAmanA karane vAle usa vaNika ko anukaMpA karane vAle ne bhAMr3a amatra - upakaraNa sahita apane nagara meM pahuMcA diyA / isalie AnaMda ! tuma jAo, tumhAre dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa jJAtaputra ko yaha artha kaho / AnaMda sthavira kA bhagavAn se nivedana- pada 97. Ananda sthavira maMkhaliputra gozAla ke isa prakAra kahane para bhIta yAvat bhaya se vyAkula ho gyaa| usane maMkhaliputra gozAla ke pAsa se hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara zIghra tvarita gati se zrAvastI nagarI ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, nirgamana kara jahAM koSThaka caitya thA, jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahAM AyA, Akara zramaNa bhagavAn ko dAMyI ora se prArambha kara tIna bAra pradakSiNA kI, pradakSiNA kara vaMdana - namaskAra kiyA, vaMdana - namaskAra kara isa prakAra kahA- bhaMte! maiM bele ke pAraNa meM ApakI anujJA se zrAvastI nagarI ke ucca, nIca tathA madhyama kuloM meM sAmudAnika bhikSAcaryA ke lie ghUmate hue hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa se na ati dUra aura na ati nikaTa jA rahA thaa| maMkhaliputra gozAla ne hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa se na ati dUra aura na ati nikaTa mujhe jAte hue dekha kara isa prakAra kahA - AnaMda ! tuma yahAM Ao, eka bar3I upamA ko suno| maMkhilaputra gozAla ke isa prakAra kahane para maiM jahAM hAlAhAla kuMbhakArI kA kuMbhakArApaNa thA jahAM maMkhaliputra gozAla thA, vahAM aayaa| maMkhaliputra gozAla ne isa prakAra kahA - cira atIta kAla meM kucha ucca tathA nimna vaNika isa prakAra pUrvavat sarva niravazeSa vaktavya hai yAvat apane nagara pahuMcA diyaa| isalie Ananda ! tuma jAo tumhAre dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa jJAtaputra ko yaha artha kaho / 98. bhaMte! kyA maMkhaliputra gozAla apane tapaH teja se eka prahAra meM kUTAghAta kI bhAMti rAkha kA Dhera karane meM prabhu hai ? bhaMte! kyA tapaH teja se eka prahAra meM kUTAghAta kI bhAMti rAkha kA Dhera karanA maMkhaliputra gozAla kA viSaya hai ? kyA maMkhaliputra gozAla tapaH- teja se eka prahAra meM kUTAghAta kI bhAMti rAkha kA Dhera karane meM samartha hai ? Ananda ! maMkhaliputra gozAla apane tapaH- teja meM eka prahAra meM kUTAghAta kI bhAMti rAkha kA Dhera karane meM prabhu hai / Ananda ! apane tapaH- teja se eka prahAra kUTAghAta kI bhAMti rAkha kA Dhera karanA maMkhaliputra gozAla kA viSaya hai| Ananda ! maMkhaliputra gozAla apane tapaH teja se eka prahAra meM kUTAghAta kI bhAMti rAkha kA Dhera karane meM samartha hai| kintu vaha arhat bhagavAn ko eka prahAra meM kUTAghAta kI bhAMti rAkha kA Dhera nahIM kara sakatA, vaha unheM paritApita kara sakatA hai| Ananda ! maMkhaliputra gozAla kA jitanA tapaH- teja hai, usase ananta - guNa viziSTatara tapaH - teja anagAra bhagavAn kA hai, anagAra bhagavAn kSAMtikSama hote haiN| Ananda ! anagAra bhagavAn kA 563
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 98-101 jitanA tapaH teja hai usase anaMta guNa viziSTatara tapaH teja sthavira bhagavAn kA hai, sthavira bhagavAn kSAMtikSama hote haiN| Ananda ! sthavira bhagavAn kA jitanA tapaH- teja hai, usase ananta- guNa viziSTatara tapaH - teja arhat bhagavAn kA hai, arhat bhagavAn kSAMtikSama hote haiN| isalie Ananda ! maMkhaliputra gozAla apane tapaHteja se eka prahAra meM kUTAghAta kI bhAMti rAkha kA Dhera karane meM prabhu hai, Ananda ! apane tapaHteja se eka prahAra meM kUTAghAta kI bhAMti rAkha kA Dhera karanA maMkhaliputra gozAla kA viSaya hai, Ananda ! maMkhaliputra gozAla apane tapaHteja se eka prahAra meM kUTAghAta kI bhAMti rAkha kA Dhera karane meM samartha hai| kintu vaha arhat bhagavAn ko (aisA nahIM kara sakatA, (kevala) unheM paritApita kara sakatA hai / Ananda sthavira dvArA gautama Adi ko anujJApana-pada 99.AnaMda! isalie tuma jAo, gautama Adi zramaNa nigranthoM ko yaha artha kaho - Aryo ! tuma maMkhaliputra gozAla ko dhArmika prati- preraNA se pratiprerita mata karo, dhArmika pratismaraNa se pratismArita mata karo, dhArmika pratyupacAra- tiraskAra se pratyupacArita mata kro| maMkhaliputra gozAla zramaNa-nirgranthoM ke prati mithyAtva - vipratipanna hai 1 100. zramaNa bhagavAn mahAvIra isa prakAra kahane para Ananda sthavira ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana- namaskAra kiyA, vaMdana - namaskAra kara jahAM gautama Adi zramaNa-nirgrantha the, vahAM AyA, Akara gautama Adi zramaNa-nirgranthoM ko Amantrita kiyA, AmaMtrita kara isa prakAra kahA- Aryo ! maiM bele ke pAraNa meM zramaNa bhagavAn mahAvIra kI anujJA se zrAvastI nagara ke ucca, nIca tathA madhyama kuloM meM yAvat gautama Adi zramaNa-nirgranthoM ko yaha artha kaho - Aryo ! tuma maMkhaliputra gozAla ko dhArmika prati preraNA se pratiprerita mata karo, dhArmika pratismAraNA se pratismArita mata karo, dhArmika pratyupacAra tiraskAra se pratyupacArita mata karo / maMkhaliputra zramaNa-nirgranthoM ke prati mithyAtva - vipratipanna hai / gozAla kA bhagavAna ke prati Akroza-pUrvaka svasiddhAnta - nirUpaNa - pada 101. jaba AnaMda sthavira ne gautama Adi zramaNa-nirgranthoM ko yaha artha kahA, to maMkhaliputra gozAla ne hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara AjIvaka saMgha se saMparivRta hokara mahAn amarSa kA bhAra DhotA huA zIghra tvarita gati se zrAvastI nagarI ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, nirgamana kara jahAM koSThaka caitya thA, jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahAM Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke na ati dUra aura na ati nikaTa sthita hokara zramaNa bhagavAn mahAvIra se isa prakAra kahA - AyuSman kAzyapa ! tumane mere viSaya meM acchA kahA, AyuSman kAzyapa ! tumane mere viSaya meM isa prakAra sAdhu kahA- maMkhaliputra gozAla merA dharmAntevAsI hai, maMkhaliputra gozAla merA dharmAntevAsI hai| jo maMkhaliputra gozAla tumhArA dharmAntevAsI thA, vaha zukla zuklAbhijAta hokara kAla-mAsa meM mRtyu ko prApta kara kisI devaloka meM deva-rUpa meM upapanna huA hai / maiM koNDikAyana gautrIya hUM, merA nAma udAyI hai| maiMne gautama-putra arjuna ke zarIra ko chor3A, chor3akara maMkhaliputra gozAla ke zarIra meM anupraveza kiyA, anupraveza kara yaha sAtavAM 'poTTa- parihAra' kiyA hai| 564
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 101 AyuSman kAzyapa ! hamAre siddhAnta ke anusAra jo siddha hue haiM, jo siddha ho rahe haiM, jo siddha hoMge, ve saba caurAsI lAkha mahAkalpa, sAta divya, sAta saMyUtha, sAta saMjJI garbha, sAta poTTa parihAra, pAMca lAkha sATha hajAra chaha sau tIna karmoM ko kramazaH kSaya kara usake pazcAt siddha, prazAnta, mukta aura parinirvRta hue haiM, saba duHkhoM ko aMta kiyA hai, karate haiM, athavA kreNge| jaise mahAnadI gaMgA jahAM se pravRtta huI hai, aura jahAM paryavasita huI hai, vaha mArga laMbAI meM pAMca sau yojana, caur3AI meM AdhA yojana aura gaharAI meM pAMca sau dhanuSa hai / isa gaMgA ke pramANa vAlI sAta gaMgA se eka mahAgaMgA, sAta mahAgaMgA se eka sAdIna gaMgA, sAta sAdIna gaMgA se eka mRta gaMgA, sAta mRta gaMgA se eka lohita gaMgA, sAta lohita gaMgA se eka AvatI gaMgA, sAta AvatI gaMgA se eka paramAvatI gaMgA / isa prakAra pUrvApara ke yoga se eka lAkha satraha hajAra chaha sau uncAsa gaMgA nadI haiM, aisA kahA gayA hai| unakA do prakAra se uddhAra prajJapta hai, jaise- 1. sUkSma bondi kalevara 2. bAdara bondi kalevara / jo sUkSma bondi kalevara hai, vaha sthApya hai / jo bAdara bondi kalevara hai, usameM se sau-sau varSoM ke bIta jAne para gaMgA kI bAlukA kA eka-eka kaNa nikAlA jAe, jitane kAla se vaha koSThaka kSINa, raja-rahita, nirlepa aura samApta ho jAe, vaha hai zara zara prmaann| aise tIna lAkha zara- pramANa kAla se eka mahAkalpa hotA hai| caurAsI lAkha mahAkalpa se mahAmAnasa hotA hai / 1. anaMta saMyUtha meM jIva cyavana kara uparitana mAnasa meM saMyUtha deva ke rUpa meM upapanna hotA hai / vahAM vaha divya bhoga bhogatA hai / bhogoM ko bhogatA huA viharaNa karatA hai / viharaNa kara usa devaloka se Ayu-kSaya, bhava-kSaya aura sthiti-kSaya ke anaMtara prathama saMjJI garbha meM jIva ke rUpa meM punaH utpanna huaa| 2. vahAM se anantara udvartana kara madhyama mAnasa meM saMyUtha deva ke rUpa meM upapanna huaa| vaha divya bhogArha bhogoM ko bhogatA huA viharaNa karatA hai, viharaNa kara usa devaloka se AyukSaya, bhava-kSaya aura sthiti-kSaya ke anaMtara cyavana kara dUsarI bAra saMjJI garbha meM jIva ke rUpa meM punaH utpanna huaa| 3. vahAM se anaMtara udvartana kara nimnavartI mAnasa meM saMyUtha deva ke rUpa meM upapanna huaa| vahAM divya bhogArha bhogoM ko yAvat cyavana kara tIsarI bAra saMjJI garbha meM jIva ke rUpa meM utpanna huaa| 4. vahAM se anaMtara udvartana kara uparitana mAnasa meM saMyUtha deva ke rUpa meM upapanna huaa| vahAM divya bhogArha bhogoM ko yAvat cyavana kara cauthI bAra saMjJI garbha meM jIva ke rUpa meM utpanna huA / 5. vahAM se anaMtara udvartana kara madhyama mAnuSottara saMyUtha deva meM upapanna huaa| vahAM divya bhogAI bhogoM ko yAvat cyavana kara pAMcavIM bAra saMjJI garbha meM jIva ke rUpa meM utpanna huaa| 6. vahAM se anaMtara udvartana kara nimnavartI mAnuSottara meM saMyUtha deva ke rUpa meM upapanna huaa| vahAM divya bhogAI bhogoM ko yAvat cyavana kara chaThI bAra saMjJI garbha meM jIva rUpa meM utpanna huaa| 565
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 101 7. vahAM se anaMtara udvartana kara - brahmaloka nAma kA kalpa prajJapta hai - vaha pUrva-pazcima meM Ayata aura dakSiNa meM vistIrNa hai, paNNavaNA ke sthAna - pada ( 2 / 54 ) kI bhAMti yAvat pAMca avataMsaka prajJapta haiM, jaise- azokAvataMsaka yAvat pratirUpa - vahAM deva-rUpa meM upapanna huA / vahAM dasa sAgaropama taka divya bhogArha bhogoM ko yAvat cyavana kara sAtavIM bAra saMjJI garbha meM jIva ke rUpa meM utpanna huA / vahAM bahupratipUrNa nau mAsa tathA sADhe sAta rAta dina ke bIta jAne para sukumAla, bhadra, mRdukuMDala ke samAna ghuMgharAle keza vAle kAna ke AbhUSaNoM ke samAna camakate hue kapola tathA devakumAra sadRza prabhA vAle putra ke rUpa meM janma liyaa| kAzyapa ! vaha maiM huuN| AyuSman kAzyapa ! maiMne kaumArika pravrajyA va kaumArika brahmacaryavAsa ke sAtha aviddhakarNa ke rUpa meM hI saMkhyAna (gaNita) ko prApta kiyA / prApta kara maiMne ye sAta 'poTTa- parihAra' kie, jaise 1. eNeyaka 2. mallarAma 3. maMDita 4. roha 5. bhAradvAja 6. gautamaputra arjunaka 7. maMkhaliputra gozAla / prathama poTTa parihAra meM maiMne rAjagRha nagara ke bAhara maMDikakukSi caitya meM koNDikAyana gautrIya udAyI ke zarIra ko chor3A, chor3akara eNeyaka ke zarIra meM anupraveza kiyA, anupraveza kara bAIsa varSa taka prathama 'poTTa - parihAra' meM rahA / dUsare poTTa parihAra meM maiMne uddaNDapura nagara ke bAhara caMdrAvataraNa caitya meM eNeyaka ke zarIra ko chor3A, chor3akara mallarAma ke zarIra meM anupraveza kiyA, anupraveza kara ikkIsa varSa taka dUsare 'poTTa- parihAra' meM rhaa| tIsare poTTa parihAra meM maiMne caMpA nagarI ke bAhara aMgamaMdira caitya meM mallarAma ke zarIra ko chor3A, chor3akara maMDita ke zarIra meM anupraveza kiyA, anupraveza kara bIsa varSa taka tIsare 'poTTa- parihAra' meM rahA / cauthe poTTa parihAra meM maiMne vArANasI nagarI ke bAhara kAmamahAvana caitya meM maMDita ke zarIra ko chor3A, chor3akara roha ke zarIra meM anupraveza kiyA, anupraveza kara unnIsa varSa taka cauthe 'poTTa- parihAra' meM rahA / pAMcave poTTa parihAra meM maiMne AlabhikA nagarI ke bAhara prAptakAlaka caitya meM roha ke zarIra ko chor3A, chor3akara bhAradvAja ke zarIra meM anupraveza kiyA, anupraveza kara aThAraha varSa taka pAMcaveM 'poTTa-parihAra' meM rhaa| chaThe poTTa parihAra meM maiMne vaizAlI nagarI ke bAhara koNDikAyana caitya meM bhAradvAja ke zarIra ko chor3A, chor3akara gautama putra arjunaka ke zarIra meM anupraveza kiyaa| anupraveza kara sataraha varSa taka chaThe 'poTTa-parihAra' meM rahA / sAtaveM poTTa-parihAra meM maiMne isI zrAvastI nagarI ke hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa meM gautamaputra arjunaka ke zarIra ko chor3A, chor3akara maiMne maMkhaliputra gozAla ke zarIra ko samartha, sthira, dhruva, dhAraNa karane yogya, sardI ko sahana karane vAlA, garmI ko sahana karane vAlA, kSudhA ko sahana karane vAlA, vividha daMza, mazaka Adi parISaha aura upasarga ko sahana karane 566
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 101-104 vAlA, sthira saMhanana vAlA jAnakara usameM anupraveza kiyaa| anupraveza kara solaha varSoM se isa sAtaveM 'poTTa parihAra'! meM maiM raha rahA huuN| AyuSman kAzyapa! isI prakAra maiMne eka sau taitIsa varSoM meM mere ye sAta poTTa parihAra hue haiN| yaha maiM kahatA huuN| isalie AyuSman kAzyapa! tumane mujhe isa prakAra acchA khaa| AyuSman kAzyapa! tumane mujhe isa prakAra sAdhu kahA-maMkhaliputra gozAla merA dharmAntevAsI hai, maMkhaliputra gozAla merA dharmAntevAsI hai| bhagavAn dvArA gozAlaka ke vacana kA pratikAra-pada 102. zramaNa bhagavAn mahAvIra ne maMkhaliputra gozAla se isa prakAra kahA-gozAla! jaise koI cora hai| vaha grAmINoM dvArA kahIM para bhI gaDDA, guphA, durga, nimna sthAna, parvata athavA viSama sthAna ke na milane para eka bar3e Una ke kaMbala se, saNa ke roma se, kapAsa ke bane hue roma se, tRNa-sUtra se apane Apako AvRta kara baiTha jAtA hai, vaha anAvRta hokara bhI apane Apako AvRta mAnatA hai, apracchanna hote hue bhI apane Apako pracchanna mAnatA hai, adRzya-chipA huA na hote hue bhI apane Apako adRzya mAnatA hai| isI prakAra gozAla! tuma anya na hokara bhI apane Apako anya batA rahe ho, isalie gozAla! tuma aisA mata karo, yaha tumhAre lie ucita nahIM hai| gozAla! tuma vahI ho, vahI tumhArI chAyA hai, anya nahIM hai| gozAla kA punaH Akroza-pada 103. zramaNa bhagavAn mahAvIra ke isa prakAra kahane para maMkhaliputra gozAla tatkAla Aveza meM A gyaa| ruSTa ho gayA, kupita ho gayA, usakA rUpa raudra ho gayA, krodha kI agni meM pradIpta hokara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke prati uccAvaca Akroza-yukta vacanoM se Akroza prakaTa kiyA, uccAvaca udgharSaNA-yukta vacanoM se udgharSaNa kiyA, uccAvaca nirbhartsanA-yukta vacanoM se nirbhartsanA kI, uccAvaca tiraskAra-yukta vacanoM se tiraskAra kiyaa| tiraskAra kara isa prakAra kahA-tuma kabhI AcAra se naSTa ho gae, kabhI vinaSTa ho gae, kabhI bhraSTa ho gae, tuma kabhI naSTa, vinaSTa aura bhraSTa ho ge| Aja tuma jIvita nahIM rhoge| mere dvArA tumheM sukha prApta nahIM ho sktaa| 104. usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke antevAsI pUrvajanapada ke nivAsI sarvAnubhUti nAma kA anagAra thaa| vaha prakRti se bhadra aura upazAnta thaa| usake krodha, mAna, mAyA aura lobha pratanu the| vaha mRdu-mArdava-sampanna, AlIna (saMyatendriya) aura vinIta thaa| dharmAcArya ke anurAga se anurakta thaa| isa artha para azraddhA karate hue vaha uThane kI mudrA meM uThA, uThakara jahAM maMkhaliputra gozAla thA vahAM AyA, vahAM Akara maMkhaliputra gozAla se isa prakAra kahA- gozAla! jo tathArUpa zramaNa athavA brAhmaNa ke pAsa eka bhI Arya dhArmika vacana kA zravaNa karatA hai, vaha bhI unheM vandana karatA hai, namaskAra karatA hai, satkAra-sammAna karatA hai, kalyANakArI, maMgala, deva aura prazasta-citta vAle zramaNa kI paryupAsanA karatA hai| gozAla! bhagavAn ne tumheM pravrajita kiyA, bhagavAn ne tumheM muMDita kiyA, bhagavAn ne tumheM zaikSa banAyA, bhagavAn ne tumheM zikSita kiyA, bhagavAn ne tumheM bahuzruta bnaayaa| tuma bhagavAn ke prati hI mithyAtva-vipratipanna ho gae? gozAla! tuma aisA mata karo, yaha tumhAre lie ucita nahIM haiN| gozAla! tuma vahI ho, vahI tumhArI chAyA hai, anya nahIM hai| 567
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 15 : sU. 105-110 bhagavatI sUtra gozAla dvArA sarvAnubhati kA bhasma-rAzI-karaNa-pada 105. sarvAnubhUti anagAra ke isa prakAra kahane para maMkhaliputra gozAla tatkAla Aveza meM A gyaa| vaha ruSTa ho gayA, kupita ho gayA, usakA rUpa raudra ho gyaa| krodha kI agni meM pradIpta hokara usane sarvAnubhUti anagAra ko apane tapaH-teja se kaTAghAta kI bhAMti eka prahAra meM rAkha kA Dhera kara diyaa| 106. maMkhaliputra gozAla sarvAnubhUti anagAra ko apane tapaH-teja se kUTAghAta kI bhAMti eka prahAra meM rAkha kA Dhera kara dUsarI bAra bhI zramaNa bhagavAn mahAvIra ke prati uccAvaca Akroza-yukta vacanoM se Akroza prakaTa kiyA, uccAvaca udgharSaNA-yukta vacanoM se udgharSaNa kiyA, uccAvaca nirbhartsanA-yukta vacanoM se nirbhartsanA kI, uccAvaca tiraskAra-yukta vacanoM se tiraskAra kiyA, tiraskAra kara isa prakAra kahA-tuma kabhI AcAra se naSTa ho gae, tuma kabhI vinaSTa ho gae, tuma kabhI bhraSTa ho gae, tuma kabhI naSTa, vinaSTa aura bhraSTa ho ge| Aja tuma jIvita nahIM rhoge| mere dvArA tumheM sukha prApta nahIM ho sktaa| gozAla dvArA sunakSatra ko paritApa-pada 107. usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra kA aMtevAsI kauzala janapada kA nivAsI sunakSatra nAmaka anagAra thaa| prakRti se bhadra yAvat vinIta thaa| dharmAcArya ke anurAga se anurakta thaa| isa artha ke prati azraddhA karate hue uThane kI mudrA meM uThA, uThakara jahAM maMkhaliputra gozAla thA, vahAM AyA, vahAM Akara maMkhaliputra gozAla ko isa prakAra kahA-gozAla! jo tathArUpa zramaNa athavA brAhmaNa ke pAsa eka bhI Arya dhArmika suvacana kA zravaNa karatA hai, vaha unheM vaMdana karatA hai, namaskAra karatA hai, satkAra-sammAna karatA hai, kalyANakArI, maMgala, deva, aura prazastacitta vAle zramaNa kI paryupAsanA karatA hai| gozAla! bhagavAn ne tumheM pravrajita kiyA, bhagavAn ne tumheM muMDita kiyA, bhagavAn ne tumheM zaikSa banAyA, bhagavAn ne tumheM zikSita kiyA, bhagavAn ne tumheM bahuzruta banAyA, tuma bhagavAn ke prati hI mithyAtva-vipratipanna ho gae? isalie gozAla! tuma aisA mata karo, yaha tumhAre lie ucita nahIM hai| gozAla! tuma vahI ho, vahI tumhArI chAyA hai, tuma anya nahIM ho| 108. sunakSatra anagAra ke isa prakAra kahane para maMkhaliputra gozAla tatkAla Aveza meM A gyaa| vaha ruSTa ho gayA, kupita ho gyaa| usakA rUpa raudra ho gyaa| krodha kI agni meM pradIpta hokara usane apane tapaH-teja se sunakSatra anagAra ko paritApita kiyaa| 109. maMkhaliputra gozAla ke tapaHteja se paritApita hone para sunakSatra anagAra, jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahAM AyA, Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra vandana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara svayaM hI paMca-mahAvratoM kA AropaNa kiyA, AropaNa kara zramaNa-zramaNiyoM se kSamA-yAcanA kI, kSamA-yAcanA kara, AlocanA-pratikramaNa kara, samAdhi ko prApta kara kramazaH mRtyu ko prApta ho gyaa| gozAla kA bhagavAna ke vadha ke lie teja-nisarjana-pada 110. apane tapaH-teja se sunakSatra anagAra ko paritApita kara maMkhaliputra gozAla ne tIsarI bAra 568
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 110-114 bhI zramaNa bhagavAn mahAvIra ke prati uccAvaca Akroza-yukta vacanoM se Akroza prakaTa kiyA, uccAvaca udgharSaNa-yukta vacanoM se udgharSaNA kI, uccAvaca nirbhartsanA-yukta vacanoM se nirbhartsanA kI, uccAvaca tiraskAra-yukta vacanoM se tiraskRta kiyA, tiraskAra kara isa prakAra kahA-tuma kabhI AcAra se vinaSTa ho gae, kabhI naSTa ho gae, kabhI bhraSTa ho ge| kabhI vinaSTa, naSTa aura bhraSTa ho gae, tuma Aja jIvita nahIM rhoge| mere dvArA tumheM sukha prApta nahIM ho sktaa| 111. zramaNa bhagavAn mahAvIra ne maMkhaliputra gozAla se isa prakAra kahA-gozAla! jo tathArUpa zramaNa athavA brAhmaNa ke pAsa eka bhI Arya dhArmika suvacana kA zravaNa karatA hai, vaha vaMdana-namaskAra karatA hai, satkAra-sammAna karatA hai| kalyANakArI, maMgala, deva aura prazasta citta vAle zramaNa kI paryupAsanA karatA hai| gozAla! maiMne tumheM pravrajita kiyA, maiMne tumheM muMDita kiyA, maiMne tumheM zaikSa banAyA, maiMne tumheM zikSita kiyA, maiMne tumheM bahuzruta kiyA, tuma mere prati hI mithyAtva-vipratipanna ho gae? isalie gozAla! tuma aisA mata karo, yaha tumhAre lie ucita nahIM hai| gozAla! tuma vahI ho, vahI tumhArI chAyA hai, tuma anya nahIM ho| 112. zramaNa bhagavAn mahAvIra ke isa prakAra kahane para maMkhaliputra gozAla tatkAla Aveza meM A gayA, vaha ruSTa ho gayA, kupita ho gyaa| usakA rUpa raudra ho gyaa| krodha kI agni se pradIpta hokara vaha taijasa-samudghAta se samavahata huA, samavahata hokara sAta-ATha paira pIche sarakA, pIche saraka kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke vadha ke lie apane zarIra se teja kA nisarjana kiyaa| jisa prakAra utkalikA-vAta athavA maMDalikA-vAta parvata, bhitti, stambha athavA stUpa se AvArita athavA nivArita hotI huI unakA kramaNa nahIM karatI aura prakramaNa nahIM krtii| isI prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ke vadha ke lie maMkhaliputra gozAla ke zarIra se nikalA huA tapaHteja unakA kramaNa nahIM karatA, prakramaNa nahIM karatA, gamanAgamana karatA hai, dAyIM ora se prArambha kara pradakSiNA karatA hai-pradakSiNA kara vaha zakti AkAza meM UMcI uchalI, vahAM se pratihata hokara lauTatI huI usI maMkhaliputra gozAla ke zarIra ko jalAtI huI, jalAtI huI usake bhItara anupraviSTa ho gii| 113. maMkhaliputra gozAla ne svayaM ke teja se anAviSTa hone para zramaNa bhagavAn mahAvIra ko isa prakAra kahA-AyuSman kAzyapa! mere tapaH-teja se anAviSTa hokara tumhArA zarIra pittajvara se vyApta ho jAegA, usameM jalana paidA ho jAegI, tuma chaha mAsa ke bhItara chadmastha-avasthA meM mRtyu ko prApta kroge| 114. zramaNa bhagavAn mahAvIra ne maMkhaliputra gozAla se isa prakAra kahA-gozAla! tumhAre tapaH-teja se parAbhUta hokara, merA zarIra pittajvara se vyApta nahIM hogA, usameM jalana paidA nahIM hogI, maiM chaha mAha ke bhItara mRtyu ko prApta nahIM kruuNgaa| maiM anya solaha varSa taka jina-avasthA meM gaMdha-hastI kI bhAMti viharaNa kruuNgaa| gozAla! svayaM apane tapaH-teja se parAbhUta hokara tumhArA zarIra pittajvara se vyApta ho jAegA, usameM jalana paidA ho jAegI, tuma sAta dina ke bhItara chadmastha avasthA meM hI mRtyu ko prApta kroge| 569
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 115-119 zrAvastI meM jana-pravAda-pada 115. zrAvastI nagarI ke zRMgATakoM, tirAhoM, caurAhoM, cauhaToM, cAra dvAra vAle sthAnoM, rAjamArgoM, mArgoM para bahujana paraspara isa prakAra AkhyAna yAvat prarUpaNa karate haiM- devAnupriyo ! zrAvastI nagarI ke bAhara koSThaka caitya meM do jina saMlApa karate haiN| eka kahatA hai-tuma pahale kAla karoge / eka kahatA hai - tuma pahale kAla karoge / unameM kauna samyagvAdI hai ? kauna mithyAvAdI hai / unameM jo yathApradhAna jana (mukhya va pratiSThita vyakti) hai, vaha kahatA hai - zramaNa bhagavAn mahAvIra samyagvAdI hai, maMkhaliputra gozAla mithyAvAdI hai| gozAla se zramaNoM kA praznavyAkaraNa-pada 116. 'Aryo !' -zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zramaNa-nirgrathoM ko Amantrita kara isa prakAra kahA- 'Aryo ! jaise tRNa kA Dhera, kATha kA Dhera, patroM kA Dhera, chAla kA Dhera, tuSa kA Dhera, bhUse kA Dhera, gomaya (gobara) kA Dhera, akuraDI kA Dhera, agni se jala jAne para, agni se jhulasa jAne para, agni se pariNamita hone para usakA teja hata ho jAtA hai, usakA teja calA jAtA hai, usakA teja lupta ho jAtA hai, usakA teja vinaSTa ho jAtA hai, isI prakAra mere vadha ke lie apane zarIra se teja kA nisarjana kara maMkhaliputra gozAla hata- teja, gata-teja, lupta-teja aura vinaSTa- teja vAlA ho gayA hai, isalie Aryo ! tuma maMkhaliputra gozAla ko dhArmika pratismAraNA se pratismArita karo, dhArmika pratyupacAra se pratyucArita karo, arthoM, hetuoM, praznoM, vyAkaraNoM aura kAraNoM ke dvArA niruttara - prazna evaM vyAkaraNa-rahita karo / 117. zramaNa bhagavAn mahAvIra ke isa prakAra kahane para zramaNa nirganthoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra kiyA, vaMdana namaskAra kara jahAM maMkhaliputra gozAla thA vahAM gae, jAkara maMkhaliputra gozAla ko dhArmika pratipreraNA se pratiprerita kiyA, dhArmika pratismAraNA se pratismArita kiyA, dhArmika pratyupacAra se pratyupacArita kiyaa| vibhinna arthoM, hetuoM, praznoM, vyAkaraNoM aura kAraNoM ke dvArA niruttara - prazna evaM vyAkaraNa - rahita kiyA / 118. zramaNa-nirgranthoM dvArA dhArmika pratipreraNA se pratiprerita hone para, dhArmika pratismAraNA se pratismArita hone para, dhArmika pratyupacAra se pratyupacArita hone para, vibhinna arthoM, hetuoM, praznoM, vyAkaraNoM aura kAraNoM ke dvArA niruttara - prazna evaM vyAkaraNa-rahita kie jAne para maMkhaliputra gozAla tatkAla Aveza meM A gayA, vaha ruSTa ho gayA, kupita ho gayA, usakA rUpa raudra ho gayA / krodha kI agni se pradIpta hokara vaha zramaNa-nirganthoM ke zarIra ko kiJcita AbAdhA, athavA vyAbAdhA pahuMcAne meM, athavA chaviccheda karane meM samartha nahIM huaa| gozAla kA saMghabheda-pada 119. zramaNa-nirgranthoM dvArA dhArmika pratipreraNA se pratiprerita kie jAne para, dhArmika pratismAraNA se pratismArita kie jAne para, dhArmika pratyupacAra se pratyupacArita kie jAne para vibhinna arthoM, hetuoM, praznoM, vyAkaraNoM aura kAraNoM ke dvArA niruttara - prazna evaM vyAkaraNa - rahita kie jAne para maMkhaliputra gozAla tatkAla Aveza meM A gayA / ruSTa ho gayA, kupita ho gayA, usakA rUpa raudra ho gayA, krodha kI agni se pradIpta hokara vaha zramaNa-nirganthoM ke zarIra ko kiJcit 570
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 119-122 AbAdhA, vyAbAdhA athavA chaviccheda na karate hue, maMkhaliputra gozAla ko AjIvaka sthaviroM ne dekhA, dekhakara unhoMne maMkhaliputra gozAla ke pAsa se apane Apa apakramaNa kiyA, apakramaNa kara jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the vahAM Ae, Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko dAyIM ora se prArambha kara tIna bAra pradakSiNA kI, pradakSiNA kara vaMdana - namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara bhagavAn mahAvIra ko svIkAra kara vihAra karane lge| kucha AjIvaka sthavira maMkhaliputra gozAla ko hI svIkAra kara vihAra karane lage / gozAla kA pratikramaNa - pada 120. maMkhaliputra gozAla jisa prayojana ke lie zIghra AyA, usa prayojana ko siddha na kara pAne para, dizAoM kI ora dIrgha dRSTipAta karate hue, dIrgha aura garma niHzvAsa lete hue, dADhI ke bAloM ko nocate hue, gardana ke pRSTha bhAga ko khujalAte hue, kUlhe ke bhAga kA prasphoTa karate hue, hAthoM ko malatA huA, donoM pairoM ko bhUmi para paTakate hue 'hA hA, aho' isa prakAra bolatA huA zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se, koSThaka caitya se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara jahAM zrAvastI nagarI thI, jahAM hAlAhalA kuMbhakArI kA kuMbhakArApaNa thA, vahAM AyA, Akara hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa meM Amraphala ko hAtha meM lekara madyapAnaka ko pIte hue, bAra-bAra gAte hue, bAra-bAra nAcate hue, bAra bAra hAlAhalA kuMbhakArI ko praNAma karate hue miTTI ke bartana meM rahe hue AtaJcana udaka se apane gAtra kA parisiMcana karatA huA viharaNa kara rahA thA / gozAla ke dvArA nAnAsiddhAnta prarUpaNa-pada 121. Aryo ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zramaNa-nirgranthoM ko Amantrita kara isa prakAra kahA- Aryo ! maMkhaliputra gozAla ne mere vadha ke lie jitane teja kA nisarjana kiyA, vaha solaha janapadoM kA ghAta, vadha, ucchedana aura bhasmIsAt karane ke lie paryApta thA, jaise1. aMga 2. baMga 3. magadha 4. malaya 5. mAlava 6. accha 7. vatsa 8. kautsa 9. pATha 11. vajra 12. maulI 13. kAzI 14. kauzala 15. avadha 16. zumbhottara / Aryo! maMkhaliputra gozAla hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa meM Amraphala ko hAtha meM lekara madyapAna ko pItA huA, bAra-bAra gAtA huA, bAra-bAra nRtya karatA huA, bAra-bAra hAlAhalA kuMbhakArI ko praNAma karatA huA viharaNa kara rahA hai, vaha apane pApa karma ke pracchAdana ke lie ina ATha caramoM kI prarUpaNA karatA hai, jaise- 1. carama pAna 2. carama gIta 3. carama nRtya. 4. carama aMjali 5. carama puSkala - saMvarttaka mahAmegha 6. carama secanaka gaMdhahastI 7. carama mahAzilA kaMTaka - saMgrAma 8. maiM isa avasarpiNI-kAla ke caubIsa tIrthaMkaroM meM carama tIrthaMkara ke rUpa meM siddha hoUMgA yAvat saba duHkhoM kA anta karUMgA / Aya! maMkhaliputra gozAla miTTI ke bartana meM rahe hue zItala AtaJcana - jala se gAtra kA parisiJcana karatA huA viharaNa kara rahA hai, vaha apane pApa karma ke pracchAdana ke lie ina cAra pAnakoM aura cAra apAnakoM kI prajJApanA karatA hai / 122. vaha pAnaka kyA ha ? 571
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 122-129 pAnaka cAra prakAra kA prajJapta hai, jaise- 1. gAya kI pITha se girA huA 2. hAtha ke mardana se utpanna 3. sUrya ke Atapa se tapta 4. zilA se prabhraSTa / yaha hai pAnaka / 123. vaha apAnaka kyA hai ? apAnaka cAra prakAra kA prajJapta hai, jaise- 1. sthAla pAnaka 2. tvacA pAnaka 3. siMbali (maTara Adi kI phalI) kA pAnaka 4. zuddha pAnaka / 124. vaha sthAla-pAnaka kyA hai ? sthAla - pAnaka- pAnI se Ardra sthAla, bAraka (sikorA ), ghar3A, kalaza athavA zItalaka, jisakA hAtha se sparza kiyA jA sake, kintu jise pIyA na jA ske| yaha hai sthAla-pAnaka / 125. vaha tvacA pAnaka kyA hai ? tvacA pAnaka--Amra, ambADaka Adi paNNavaNA, prayoga - pada ( 16 / 55 ) kI bhAMti yAvat bera athavA tindurUka, jo taruNa aura apakva hai, use mukha meM rakhakara svalpa cUse, athavA vizeSa rUpa se cUse kintu usakA pAnI na pI sake / yaha hai tvacA - pAnaka / 126. vaha siMbali-pAnaka kyA hai ? siMbala - pAnaka-vAra kI phalI, mUMga kI phalI ur3ada kI phalI, athavA siMbalI kI phalI, jo taruNa aura apakva hai, ko muMha meM svalpa cabAtA hai athavA vizeSa cabAtA hai| yaha hai siMbali - pAnaka / 127. vaha zuddha pAnaka kyA hai ? zuddha pAnaka- jo chaha mAsa taka zuddha khAdima AhAra karatA hai, do mAsa pRthvI- saMstAraka para, do mAsa kASTha - saMstAraka para, do mAsa darbha - saMstAraka para sotA hai, bahupratipUrNa chaha mAsa kI aMtima rAtri meM usake ye do deva prakaTa hote haiM, jaise- pUrNabhadra aura mANibhadra / ve deva zItala aura jalArdra hAthoM se usakA sparza karate haiM, jo una devoM kA anumodana karatA hai, vaha AzIviSa ke rUpa meM karma karatA hai, jo una devoM kA anumodana nahIM karatA hai, usake svayaM ke zarIra meM agnikAya utpanna ho jAtA hai| agnikAya apane teja se zarIra ko jalAtA hai, jalAne ke pazcAt siddha yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai / yaha hai zuddha pAnaka / ayampula - AjIvikopAsaka - pada 128. zrAvastI nagarI meM ayaMpula AjIvaka - upAsaka rahatA thA - ADhya, hAlAhalA kuMbhakArI kI bhAMti vaktavyatA yAvat AjIvaka siddhAnta ke dvArA apane Apako bhAvita karate hue vihAra kara rahA thA / usa ayaMpula- AjIvaka upAsaka ke kisI eka dina pUrvarAtra - apararAtra kAla samaya meM kuTuMba - jAgarikA karate hue isa prakAra kA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka aura manogata saMkalpa utpanna huA-hallA nAmaka kITa kisa saMsthAna vAlA prajJapta hai ? 129. usa AjIvaka - upAsaka ayaMpula ke dUsarI bAra bhI isa prakAra kA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka aura manogata saMkalpa utpanna huA - mere dharmAcArya dharmopadezaka 572
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 129-132 maMkhaliputra gozAla utpanna - jJAna - dazana ke dhAraka, arhat, jina, kevalI, sarvajJa aura sarvadarzI hai| ve isa zrAvastI nagarI meM hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa meM AjIvaka saMgha se saMparivRta hokara AjIvaka - siddhAMta ke dvArA apane Apako bhAvita karate hue vihAra kara rahe haiN| isalie kala uSAkAla meM pau phaTane para yAvat sahasrarazmi dinakara sUrya ke udita aura teja se dedIpyamAna hone para maMkhaliputra gozAla ko vaMdanA kara yAvat paryupAsanA kara yaha isa prakAra kA vyAkaraNa pUchanA mere lie zreyaskara hogA aisI saMprekSA kii| saMprekSA kara dUsare dina uSAkAla meM pau phaTane para yAvat sahasrarazmi dinakara sUrya ke udita aura teja se dedIpyamAna hone para snAna kiyA, balikarma kiyA yAvat alpabhAra aura bahumUlya vAle AbhUSaNoM se zarIra ko alaMkRta kara apane ghara se pratiniSkramaNa kiyA / pratiniSkramaNa kara paidala calate hue zrAvastI nagarI ke bIcoMbIca jahAM hAlAhalA kuMbhakArI kA kuMbhakArApaNa thA, vahAM AyA, vahAM Akara hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa meM maMkhaliputra gozAla ko hAtha meM Amraphala lekara madyapAnaka pIte hue, bAra-bAra gAte hue, bAra-bAra nAcate hue, bAra-bAra hAlAhalA kuMbhakArI se aMjali - karma karate hue, miTTI ke bartana meM rahe hue zItala AtaJjala jala se apane gAtra kA parisiMcana karate hue dekhA, dekha kara lajjita huA, usakI lajjA pragAr3ha hotI calI gaI / vaha dhIre-dhIre pIche saraka gyaa| 130. AjIvaka-sthaviroM ne AjIvaka-upAsaka ayaMpula ko lajjita yAvat pIche sarakate hue dekhA, dekhakara isa prakAra kahA - ayaMpula ! yahAM aao| 131. AjIvaka-upAsaka ayaMpula AjIvaka - sthaviroM ke isa prakAra kahane para jahAM AjIvaka - sthavira the, vahAM AyA, Akara AjIvaka- sthaviroM ko vaMdana - namaskAra kiyA, vaMdana - namaskAra kara na ati dUra aura na ati nikaTa - yAvat paryupAsanA karane lagA / 132. ayi ayuMpula ! AjIvaka- sthaviroM ne AjIvaka - upAsaka ayaMpula se isa prakAra kahA - ayaMpula ! pUrvarAtra - apararAtra kAla samaya kuTuMba - jAgarikA karate hue isa prakAra kA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka manogata saMkalpa utpanna huA - hallA nAmaka kITa kisa saMsthAna vAlA prajJapta hai ? ayaMpula ! tumheM dUsarI bAra bhI isa prakAra kA pUrvavat sarva vaktavyatA yAvat zrAvastI nagarI bIcoMbIca jahAM hAlAhalA kuMbhakArI kA kuMbhakArApaNa hai, jahAM hama haiM, vahAM zIghra jAUM / ayaMpula ! kA yaha artha saMgata hai ? hAM, hai / ayaMpula ! tumhAre dharmAcArya dharmopadezaka maMkhaliputra gozAla hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa meM hAtha meM Amraphala lekara yAvat aMjali - karma karate hue vihAra kara rahe haiN| vahAM bhI bhagavAn ne ina ATha caramoM kA prajJApana kiyA hai, jaise-carama pAna yAvat saba duHkhoM kA aMta karegA / ayaMpula ! tumhAre dharmAcArya dharmopadezaka maMkhaliputra gozAla miTTI ke bartana meM rahe hue, zItala AtaJcana-jala se apane gAtra ko AtaJcana karate hue vihAra kara rahe haiM, vahAM bhagavAn ne ina 573
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 15 : sU. 132-139 cAra pAnakoM aura cAra apAnakoM kI prajJApanA kI hai| vaha pAnaka kyA hai ? pAnaka yAvat usake pazcAt siddha hotA hai, yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai / bhagavatI sUtra I ayaMpula ! isalie tuma jAo / ye hI tumhAre dharmAcArya dharmopadezaka maMkhaliputra gozAla yaha isa prakAra kA vyAkaraNa kreNge| 133. AjIvaka-upAsaka ayaMpula AjIvaka sthaviroM ke isa prakAra kahane para hRSTa-tuSTa hokara uThane kI mudrA meM uThA / uThakara jahAM maMkhaliputra gozAla thA, vahAM jAne ke lie tatpara huA / 134. AjIvaka-sthaviroM ne maMkhaliputra gozAla ko ekAMta meM Amraphala ko pheMkane ke lie saMketa kiyA / 135. maMkhaliputra gozAla ne AjIvaka- sthaviroM ke saMketa ko grahaNa kiyA, grahaNa kara Amraphala ko ekAMta meM phaiMka diyaa| 136. AjIvaka-upAsaka ayaMpula jahAM maMkhaliputra gozAla thA, vahAM AyA, Akara maMkhaliputra gozAla ko tIna bAra yAvat paryupAsanA kI / 137. ayaMpula ! maMkhaliputra gozAla ne AjIvaka - upAsaka ayaMpula se isa prakAra kahAayaMpula ! pUrvarAtra - apararAtra kAla samaya meM yAvat jahAM maiM hUM vahAM zIghra Ae / ayaMpula ! yaha artha saMgata hai ? hAM, hai / isalie yaha Amraphala nahIM, yaha Amra kA chilakA hai| hallA kisa saMsthAna vAlI prajJapta hai ? hallA bAMsa - mUla ke saMsthAna vAlI prajJapta / re vIro ! vINA bajAo / jAo / vIro ! vINA 138. maMkhaliputra gozAla ke yaha isa prakAra kA vyAkaraNa karane para AjIvaka - upAsaka ayaMpula hRSTa-tuSTa cittavAlA, AnaMdita, naMdita, prItipUrNa mana vAlA, parama saumanasya - yukta aura harSa se vikasvara - hRdaya vAlA ho gyaa| maMkhaliputra gozAla ko vaMdana - namaskAra kiyA, vaMdananamaskAra kara praznoM ko puuchaa| pUcha kara arthoM ko grahaNa kiyA, grahaNa kara uThane kI mudrA meM uThA / uTha kara maMkhaliputra gozAla ko vaMdana - namaskAra kiyA, vaMdana - namaskAra kara jisa dizA se AyA usI dizA meM lauTa gyaa| gozAla dvArA apanI maraNottara kriyA kA nirdeza - pada 139. maMkhaliputra gozAla ne apane maraNa ko jAna kara AjIvaka- sthaviroM ko bulAyA, bulA kara isa prakAra kahA-- devAnupriyo ! tuma mujhe mRtyu ko prApta jAna kara surabhita gaMdhodaka se snAna karavAnA, snAna karA kara roeMdAra sukumAra gaMdha-vastra se zarIra ko pauMchanA, pauMchakara sarasa gozIrSa caMdana kA gAtra para anulepa karanA / anulepa kara bahumUlya athavA mahApuruSa yogya haMsalakSaNa vAlA paTa- zATaka phnaanaa| pahanAkara sarva alaMkAroM se vibhUSita karanA, vibhUSita 574
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 139-141 kara hajAra puruSoM dvArA vahana kI jAne vAlI zivikA meM car3hAnA, car3hA kara zrAvastI nagarI ke zRMgATakoM, tirAhoM, caurAhoM, cauhaToM, cAra dvAra vAle sthAnoM, rAjamArgoM aura mArgoM para mahAn-mahAn zabdoM ke dvArA udghoSa karate hue, udghoSa karate hue isa prakAra kahanA- devAnupriyo! maMkhaliputra gozAla jina hokara jina-pralApI, arhat hokara arhata-pralApI, kevalI hokara kevalI-pralApI, sarvajJa hokara sarvajJa-pralApI, jina hokara 'jina' zabda se apane Apako prakAzita karatA huA, viharaNa kara isa avasarpiNI-kAla meM caubIsa tIrthaMkaroM meM aMtima tIrthaMkara thA, usane siddha yAvat saba duHkhoM ko kSINa kara diyaa| isa prakAra Rddhi-satkAra -samudaya ke dvArA mere zarIra kI maraNottara kriyA krnaa| 140. AjIvaka-sthaviroM ne maMkhaliputra gozAla ke isa artha ko vinayapUrvaka svIkAra kiyaa| gozAla kA pariNAma-parivartanapUrvaka kAladharma-pada 141. maMkhaliputra gozAla ke sAtavIM rAta meM pariNamana karate hue, samyaktva ke prApta hone para isa prakAra kA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka, manogata saMkalpa utpanna huA maiM jina hokara jina-pralApI nahIM hUM, arhat hokara arhat-pralApI nahIM hUM, kevalI hokara kevalI-pralApI nahIM hUM, sarvajJa hokara sarvajJa-pralApI nahIM hUM, maiMne jina na hokara jina zabda se prakAzita karate hue vihAra kiyaa| maiM hI maMkhaliputra gozAla huuN| maiM zramaNa-ghAtaka, zramaNa-mAraka, zramaNa-pratyanIka, AcArya-upAdhyAyoM kA ayaza karane vAlA, avarNa karane vAlA, akIrti karane vAlA huuN| maiMne bahuta asadbhAva kI udbhAvanA aura mithyAtva-abhiniveza ke dvArA svayaM ko, dUsare ko tathA donoM ko bhrAMta karate hue, mithyA dhAraNA meM vyutpanna karate hue viharaNa kiyaa| apane teja se abhibhUta hokara sAta rAta ke bhItara merA zarIra pitta-jvara se grasta hokara dAha se apakrAMta hokara maiM chadmastha-avasthA meM hI mRtyu ko prApta kruuNgaa| zramaNa bhagavAn mahAvIra jina hokara jina-pralApI, arhat hokara arhat-pralApI, kevalI hokara kevalI-pralApI, sarvajJa hokara sarvajJa-pralApI, jina hokara jina zabda se apane Apako prakAzita karate hue vihAra kara rahe haiM isa prakAra saMprekSA kI, saMprekSA kara AjIvaka-sthaviroM ko bulAyA, bulAkara zapatha dilAkara isa prakAra kahA-maiM jina hokara jina-pralApI nahIM haM yAvat prakAzita karate hue viharaNa kiyaa| maiM hI maMkhaliputra gozAla huuN| maiM zramaNa-ghAtaka, zramaNa-mAraka, zramaNa-pratyanIka, AcArya-upAdhyAyoM kA ayaza karane vAlA, avarNa karane vAlA, akIrti karane vAlA huuN| maiMne bahuta asadbhAva kI udbhAvanA aura mithyAtva-abhiniveza ke dvArA svayaM ko, dUsare ko tathA donoM ko bhrAMta karate hue, mithyA dhAraNA meM vyutpanna karate hue viharaNa kiyaa| apane teja se parAbhUta hone para merA zarIra pittajvara se vyApta ho gayA, maiM sAta rAta ke bhItara dAha se apakrAMta hokara chadmastha-avasthA meM hI mRtyu ko prApta kruuNgaa| isalie devAnupriyo! tuma mujhe mRtyu ko prApta jAnakara mere bAeM paira ko rajju se bAMdhanA, bAMdhakara tIna bAra muMha para thUkanA, thUkakara zrAvastI nagarI se zRMgATakoM, tirAhoM, caurAhoM, cauhaToM, cAra dvAra vAle sthAnoM, rAjamArgoM aura mArgoM para mujhe ghasITate hue bADha svara se udghoSaNA karate hue, udghoSaNA karate hue isa prakAra kahanA-devAnupriyo! maMkhaliputra gozAla jina hokara jina-pralApI nahIM thaa| yAvat chadmastha-avasthA meM mRtyu ko prApta huA 575
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 141-146 hai / zramaNa bhagavAn mahAvIra jina hokara jina pralApI haiM yAvat viharaNa kara rahe haiN| mahAn aRddhi aura asatkAra samudaya ke dvArA mere zarIra kI maraNottara kriyA karanA - isa prakAra kahakara vaha mutyu ko prApta ho gayA / gozAla kA nirharaNa-pada 142. maMkhaliputra gozAla ko mRtyu prApta jAnakara AjIvaka- sthaviroM ne hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa ke bahu madhyadeza bhAga meM zrAvastI nagarI kA citrAMkana kara maMkhaliputra gozAla ke bAeM paira ko rajju se bAMdhA, bAMdhakara tIna bAra muMha para thUkA, thUkakara citrita zrAvastI nagarI ke zrRMgATakoM, tirAhoM, caurAhoM, cauhaToM, cAra dvAra vAle sthAnoM, rAjamArgoM aura mArgoM para nimna- nimna svara meM udghoSa karate hue, udghoSa karate hue isa prakAra kahA- devAnupriyo ! maMkhaliputra gozAla jina hokara jina pralApI nahIM thA, yAvat viharaNa kiyA / yahI maMkhaliputra gozAla hai, zramaNa ghAtaka yAvat chadmastha avasthA meM mRtyu ko prApta huA hai| zramaNa bhagavAn mahAvIra jina hokara jina - pralApI hai yAvat viharaNa kara rahe haiN| zapatha-pratimocana karate haiM, karake dUsarI bAra bhI pUjA, satkAra aura sthirIkaraNa ke lie maMkhaliputra gozAla ke bAeM paira se rajju ko mukta kiyA, mukta kara hAlAhalA kuMbhakArI ke kuMbhakArApaNa ke dvAra ko kholA, khola kara maMkhaliputra gozAla ke zarIra ko surabhita gaMdhodaka se snAna karAyA, pUrvavat yAvat mahAn Rddhi-satkAra - samudaya ke dvArA maMkhaliputra gozAla ke zarIra kI maraNottara kriyA kI / 143. zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kisI eka dina zrAvastI nagarI se koSThaka caitya se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara bAhara janapada-vihAra karane lage / bhagavAn ke roga- AtaMka - prAdurbhavana-pada 144. usa kAla aura usa samaya meM 'meMDhiya-grAma' nAma kA nagara thA - varNaka / usa meMDhiya - grAma nagara ke bAhara uttara pUrva dishibhaag| yahAM 'zAna koSThaka' nAma kA caitya thA - varNaka yAvat pRthvI - zilApaTTa / usa zAna koSThaka caitya ke na ati dUra aura na ati nikaTa, eka mahAna mAlukA-kaccha thA-kRSNa, kRSNAbhAsa vAlA yAvat kAlI kajarArI ghaTA ke samAna, patra, puSpa aura phalayukta, harA-bharA, viziSTa zrI se bahuta - bahuta upazobhAyamAna khar3A thaa| usa meMDhiya- grAma nagara meM revatI nAma kI gRha svAminI rahatI thI vaha ADhyA yAvat bahujana ke dvArA aparibhUta thI / 145. zramaNa bhagavAn mahAvIra kisI eka dina kramAnusAra vicaraNa, grAmAnugrAma parivrajana aura sukhapUrvaka vihAra karate hue jahAM meMr3hiya-grAma nagara thA, jahAM zAna koSThaka caitya thA, vahAM Ae, yAvat pariSad vApasa nagara calI gii| 146. zramaNa bhagavAn mahAvIra ke zarIra meM vipula roga AtaMka prakaTa huA - ujjvala, vipula, pragADha, karkaza, kaTuka, caNDa, duHkhada, kaSTa sAdhya, tIvra aura duHsaha / unakA zarIra pittajvara se vyApta ho gayA / usameM jalana paidA ho gii| unake zauca khUna Ane lagA, cAroM varNoM ke logoM ne kahA--maMkhaliputra gozAla ke tapaH- teja se parAbhUta zramaNa bhagavAn mahAvIra kA zarIra pittajvara se vyApta ho gayA, usameM jalana paidA ho gaI, ye chaha mAha ke bhItara chadmastha avasthA meM hI mRtyu ko prApta kreNge| 576
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 147-151 siMha kA mAnasika-duHkha-pada 147. usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra kA aMtevAsI siMha nAma kA anagAra-prakRti se bhadra yAvat viniit| mAlukAkaccha se na ati dUra aura na ati nikaTa nirantara SaSTha-SaSTha bhakta (do-do dina ke upavAsa) tapaH-karma meM AtApana-bhUmi meM donoM bhujAeM Upara uThAkara sUrya ke sAmane AtApanA lete hue vihAra kara rahA thaa| 148. dhyAnAMtara meM vartamAna siMha anagAra ke isa prakAra kA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka, manogata saMkalpa utpanna huA-mere dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa bhagavAn mahAvIra ke zarIra meM vipula roga-AtaMka prakaTa huA hai-ujjvala yAvat chadmastha-avasthA meM hI mRtyu ko prApta kreNge| anyatIrthika bhI isa prakAra kahate haiM-chadmastha-avasthA meM hI mRtyu ko prApta hoMge yaha isa prakAra ke mahAna manomAnasika duHkha se parAbhUta hokara AtApana-bhUmi se nIce utarA, utarakara jahAM mAlukAkaccha thA, vahAM AyA, Akara mAlukAkaccha ke bhItara-bhItara anupraveza kiyA, anupraveza kara bADha svara se 'kuhu-kuhu' zabda karate hue rudana karane lgaa| bhagavAn dvArA siMha ko AzvAsana-pada 149. ayi Aryo! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zramaNa-nirgranthoM ko AmaMtrita kiyA, AmaMtrita kara isa prakAra kahA-Aryo! merA aMtevAsI siMha nAmaka anagAra, prakRti bhadra yAvat vinIta mAlukAkaccha ke na ati dUra aura na ati nikaTa niraMtara SaSTha-SaSTha-bhakta ke tapaH-karma meM AtApana-bhUmi meM donoM bhujAeM Upara uThAkara, sUrya ke sAmane AtApanA lete hue vihAra kara rahA hai| dhyAnAMtara meM vartamAna usa siMha anagAra ke isa prakAra kA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka, manogata saMkalpa utpanna huA-mere dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa bhagavAn mahAvIra ke zarIra meM vipula roga-AtaMka prakaTa huA hai-ujjvala yAvat chadmastha-avasthA meM hI mRtyu ko prApta kreNge| anyatIrthika yaha kahate haiM-chadmastha-avasthA meM mRtyu ko prApta hoNge| yaha isa prakAra manomAnasika duHkha se abhibhUta hokara AtApana-bhUmi se nIce utarA, utarakara jahAM mAlukAkaccha thA, vahAM aayaa| Akara mAlukAkaccha ke bhItara-bhItara anupraveza kiyA, anupraveza kara bADha svara se 'kuhu kuhu' zabda karate hue rudana karane lgaa| isalie Aryo! tuma jAo, siMha anagAra ko bulaao| 150. zramaNa bhagavAn mahAvIra ke isa prakAra kahane para zramaNa-nirgranthoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se zAna koSThaka caitya se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara jahAM mAlukAkaccha thA, jahAM siMha anagAra thA vahAM Ae, Akara siMha anagAra se isa prakAra kahA-siMha! dharmAcArya bulAte haiN| 151. zramaNa-nirgranthoM ke sAtha siMha anagAra ne mAlukAkaccha se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara jahAM zAna koSThaka caitya thA, jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahAM AyA, Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko dAyIM ora se prArambha kara tIna bAra pradakSiNA yAvat paryupAsanA kii| 577
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 15 : sU. 152-154 bhagavatI sUtra 152. ayi siMha! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne siMha anagAra ko isa prakAra kahA-siMha! dhyAnAMtara meM vartamAna tumhAre isa prakAra kA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka manogata saMkalpa utpanna huA mere dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa bhagavAn mahAvIra ke zarIra meM vipula roga-AtaMka prakaTa huA-ujjvala yAvat chadmastha-avasthA meM hI mRtyu ko prApta kreNge| anyatIrthika kahate haiM-chadmastha-avasthA meM hI mRtyu ko prApta kreNge| yaha isa prakAra ke mahAn manomAnasika duHkha se abhibhUta hokara tuma AtApana-bhUmi se nIce utara kara, jahAM mAlukAkaccha thA, vahAM Akara, mAlukAkaccha ke bhItara-bhItara anupraveza kara bADha svara se 'kuhu-kuhu' zabda karate hue rudana karane lgaa| siMha! kyA yaha artha saMgata hai? hAM, hai| siMha! yaha aisA nahIM hai ki maMkhaliputra gozAla ke tapaH-teja se parAbhUta hokara merA zarIra pitta-jvara se vyApta ho gayA, usameM jalana ho gaI, maiM chaha mAha ke bhItara chadmastha-avasthA meM hI mRtyu ko prApta kruuNgaa| maiM sAr3he paMdraha varSa taka jina-avasthA meM gandhahastI ke samAna viharaNa kruuNgaa| isalie siMha ! tuma meMDhiya-grAma nagara, gRhasvAminI revatI ke ghara jAo, vahAM gRha-svAminI ne mere lie do kapota-zarIra-makoya ke phala pakAe haiN| ve mere lie prayojanIya nahIM haiN| usake pAsa anya bAsI rakhA huA mArjArakRta arthAt citraka vanaspati se bhAvita, kukkuTa-mAMsa-caupatiyA zAka hai, vaha lAo, vaha prayojanIya hai| 153. zramaNa bhagavAn mahAvIra ke isa prakAra kahane para siMha anagAra hRSTa-tuSTa ho gyaa| usakA citta AnaMdita, naMdita, prItipUrNa mana vAlA, parama saumanasya-yukta, harSa se vikasvara-hRdaya vAlA ho gyaa| usane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara tvaratA-, capalatA- aura saMbhrama-rahita hokara mukhavastrikA kA pratilekhana kiyA, pratilekhana kara pAtra-vastra kA pratilekhana kiyA, pratilekhana kara pAtroM kA pramArjana kiyA, pramArjana kara pAtroM ko hAtha meM liyA, hAtha meM lekara jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahAM AyA, Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se. zAna koSThaka caitya se pratiniSkramaNa kiyA. pratiniSkramaNa kara tvaratA-capalatA-aura saMbhrama-rahita hokara yugapramANa bhUmi ko dekhane vAlI dRSTi se IryA kA zodhana karate hue, zodhana karate hue, jahAM meMDhiya-grAma nagara thA, vahAM AyA, Akara meMDhiya-grAma nagara ke bIcoMbIca jahAM gRhasvAminI revatI kA ghara thA, vahAM AyA, Akara revatI ke ghara meM anupraviSTa ho gyaa| 154. gRhasvAminI revatI ne siMha anagAra ko Ate hue dekhaa| vaha dekhakara hRSTa-tuSTa ho gii| zIghra hI Asana se uThI, uThakara sAta-ATha paira siMha anagAra ke sAmane gii| sAmane jAkara dAyIM ora se prArambha kara tIna bAra pradakSiNA kii| pradakSiNA kara vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra kahA-devAnupriya! Apa saMdeza deM Apake Agamana kA prayojana kyA 578
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 155-161 155. siMha anagAra ne gRhasvAminI revatI se isa prakAra kahA-devAnupriya! zramaNa bhagavAn mahAvIra ke lie tumane do kapota-zarIra arthAt makAya ke phala pakAe haiM, ve prayojanIya nahIM haiN| tumane kala jo anya bAsI rakhA huA, mArjArakRta arthAt citraka vanaspati se bhAvita kukkuTamAMsa arthAt caupatiyA zAka hai, vaha lAo, vaha prayojanIya hai| 156. gRhasvAminI revatI ne siMha anagAra se isa prakAra kahA-siMha! vaha aisA jJAnI athavA tapasvI kauna hai jisane merA yaha rahasyapUrNa artha batAyA, jisase yaha tuma jAnate ho? 157. siMha anagAra ne gRhasvAminI revatI se isa prakAra kahA-revatI! mere dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa bhagavAn mahAvIra utpanna-jJAna-darzana ke dhAraka, arhat, jina, kevalI, atIta, vartamAna aura bhaviSya ke vijJAtA, sarvajJa aura sarvadarzI haiN| unhoMne mujhe tumhArA yaha rahasyapUrNa artha batAyA, jisase yaha maiM jAnatA huuN| 158. gRhasvAminI revatI siMha anagAra ke pAsa isa artha ko sunakara, avadhAraNakara hRSTa-tuSTa ho gii| jahAM bhojanagRha thA, vahAM AI, Akara caupatiyA zAka vAlA bartana nikAlA, nikAlakara jahAM siMha anagAra thA, vahAM AI, vahAM Akara siMha anagAra ke pAtra meM vaha sarva caupatiyA zAka samyak rUpa se nisarjita kiyaa| 159. gRhasvAminI revatI ne dravya zuddha, dAtA zuddha, pratigrAhaka zuddha-trividha, trikaraNa zuddha dAna ke dvArA siMha anagAra ko pratilAbhita kara devAyuSya kA nibaMdha kiyA, saMsAra ko parIta kiyA, usake ghara ye pAMca divya prakaTa hue, jaise-ratnoM kI dhArA nipAta-vRSTi, pAMca varNa vAle phUloM kI vRSTi, dhvajA phaharAne lagI, deva-dundubhiyAM bajI, AkAza ke aMtarAla meM 'aho! dAnam aho! dAnam' kI udghoSaNA huii| 160. rAjagRha nagara ke zRMgATakoM, tirAhoM, caurAhoM, cauhaToM, cAra dvAra vAle sthAnoM, rAjamArgoM aura mArgoM para bahujana isa prakAra AkhyAna, bhASaNa, prajJApana evaM prarUpaNA karate haiM-devAnupriyo! gRhasvAminI revatI dhanyA hai, devAnupriyo! gRhasvAminI revatI kRtArtha hai, devAnupriyo! gRhasvAminI revatI kRtapuNyA hai| devAnupriyo! gRhasvAminI revatI kRtalakSaNA hai| devAnupriyo! gRhasvAminI revatI ne ihaloka aura paraloka-donoM ko sudhAra liyA hai| devAnupriyo ! gRhasvAminI ne manuSya janma aura jIvana kA phala acchI taraha se prApta kiyA hai, jisake ghara meM tathArUpa sAdhu ke sAdhu rUpa meM pratilAbhita hone para ye pAMca divya prakaTa hue, jaise-ratnoM kI dhArA nipAta-vRSTi yAvat 'aho! dAnam aho! dAnam' kI udghossnnaa| isalie vaha dhanyA, kRtArthA, kRtapuNyA aura kRtalakSaNA hai| usane ihaloka aura paraloka donoM ko sudhArA hai| gRhasvAminI revatI ne manuSya janma aura jIvana kA phala acchI taraha se prApta kiyA hai| 161. siMha anagAra ne gRhasvAminI ke ghara se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara meMr3hiya -grAma nagara ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, nirgamana kara gautama svAmI kI bhAMti yAvat bhakta-pAna dikhalAyA, dikhalAkara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke hAtha meM usa sarva (caupatiyA zAka) kA nisarjana kiyaa| 579
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 15 : sU. 162-165 bhagavatI sUtra bhagavAna kA Arogya-pada 162. zramaNa bhagavAn mahAvIra ne amUrcchita, agRddha, agrathita aura anAsakta hokara bila meM praviSTa sarpa ke sadRza apane Apako banAkara usa AhAra ko zarIra-rUpa koSThaka meM DAla diyaa| 163. zramaNa bhagavAn mahAvIra ke usa AhAra ko lene para vaha vipula roga-AtaMka zIghra hI upazAMta ho gayA, zarIra hRSTa, aroga aura baliSTha ho gyaa| zramaNa tuSTa ho gae, zramaNiyAM tuSTa ho gaIM, zrAvaka tuSTa ho gae, zrAvikAeM tuSTa ho gaIM, deva tuSTa ho gae, deviyAM tuSTa ho giiN| deva, manuSya, asura-sahita pUrA loka tuSTa ho gayA zramaNa bhagavAn mahAvIra hRSTa ho gae, zramaNa bhagavAn mahAvIra hRSTa ho ge| sarvAnubhUti kA upapAta-pada 164. ayi bhaMte! bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se isa prakAra kahA- devAnupriya kA aMtevAsI pUrva janapada kA nivAsI sarvAnubhUti nAma kA anagAra prakRti se bhadra yAvat vinIta / bhante! taba vaha maMkhaliputra gozAla ke tapaHteja se rAkha kA Dhera hone para kahAM gayA hai? kahAM upapanna huA hai? gautama! merA aMtevAsI pUrva janapada kA nivAsI sarvAnubhUti nAma kA anagAra-prakRti se bhadra yAvat vinIta / maMkhaliputra gozAla ke tapaH-teja se rAkha kA Dhera hone para Urdhva caMdra-sUrya yAvat brahma, lAMtaka, mahAzukra-kalpa kA vyatikramaNa kara sahasrAra-kalpa meM deva rUpa meM utpanna huA hai| vahAM kucha devoM kI sthiti aThAraha sAgaropama prajJapta hai| sarvAnubhUti deva kI sthiti aThAraha sAgaropama prajJapta hai| bhaMte! sarvAnubhUti deva usa devaloka se Ayu-kSaya, bhava-kSaya aura sthiti-kSaya ke anaMtara cyavana kara kahAM jAegA? kahAM upapanna hogA? gautama! mahAvideha vAsa meM siddha hogA yAvat saba duHkhoM kA aMta kregaa| sunakSatra kA upapAta-pada 165. devAnupriya kA aMtevAsI kauzala janapada-nivAsI sunakSatra nAma kA anagAra-prakRti se bhadra yAvata viniit| bhaMte! maMkhalipatra gozAla ke tapaHteja se paritApita hokara kAlamAsa meM mRtyu ko prApta kara vaha kahAM gayA hai? kahAM upapanna huA hai? gautama! merA aMtevAsI sunakSatra nAma kA anagAra-prakRti se bhadra yAvat viniit| maMkhaliputra gozAla ke tapaHteja se paritApita hone para jahAM maiM thA, vahAM AyA, Akara vaMdana-namaskAra kiyaa| vaMdana-namaskAra kara svayaM hI pAMca mahAvratoM kA AropaNa kiyaa| AropaNa kara zramaNa-zramaNiyoM se kSamAyAcanA kI, kSamAyAcanA kara AlocanA-pratikramaNa kara, samAdhi ko prApta hokara kAlamAsa meM mRtyu ko prApta kara Urdhva caMdra-sUrya yAvat Anata-prANata, AraNa-kalpa kA vyatikramaNa kara acyuta-kalpa meM devarUpa meM upapanna huA hai| vahAM kaI devoM kI sthiti bAIsa sAgaropama prajJapta hai| vahAM sunakSatra deva kI sthiti bAIsa sAgaropama prajJapta hai| 580
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 165-171 bhaMte! sunakSatra deva usa devaloka se Ayu-kSaya, bhava-kSaya aura sthiti-kSaya ke anaMtara kahAM jAegA ? kahAM upapanna hogA ? gautama ! mahAvideha vAsa meM siddha hogA yAvat saba duHkhoM kA aMta karegA / gozAla kA bhavabhramaNa - pada 166. devAnupriya ke aMtevAsI kuziSya kA nAma thA maMkhaliputra gozAla / bhaMte! vaha maMkhaliputra gozAla kAlamAsa meM mRtyu ko prApta kara kahAM gayA hai ? kahAM upapanna huA hai ? gautama ! merA aMtevAsI kuziSya jisakA nAma thA maMkhaliputra gozAla, vaha zramaNa ghAtaka yAvat chadmastha-avasthA meM hI mRtyu ko prApta kara Urdhva caMdra, sUrya yAvat acyuta kalpa meM devarUpa meM upapanna huaa| vahAM kucha devoM kI sthiti bAIsa sAgaropama prajJapta hai / gozAla deva kI sthiti bhI bAIsa sAgaropama prajJapta hai| 167. gozAla deva usa devaloka se Ayu-kSaya, bhava-kSaya aura sthiti-kSaya ke anaMtara cyavana kara kahAM jAegA ? kahAM upapanna hogA ? gautama ! isa jaMbUdvIpa dvIpa meM bhArata varSa meM viMdhyagiri ke mUla meM puNDra janapada ke zatadvAra nagara ke rAjA sanmati kI bhAryA bhadrA kI kukSi se putra ke rUpa meM upapanna hogA / bahupratipUrNa nau mAsa aura sADhe sAta rAta dina ke vyatikrAnta hone para yAvat surUpa putra ke rUpa meM paidA hogA / 168. jisa rajanI meM vaha putra utpanna hogA, usa rajanI meM zatadvAra nagara ke bhItara aura bAhara bhAra- pramANa aura kuMbha - pramANa phUloM aura ratnoM kI varSA hogii| 169. usa bAlaka ke mAtA-pitA gyAraha divasa ke bIta jAne para, azuci jAtakarma se nivRtta hone para bArahaveM divasa ke Ane para isa prakAra kA guNayukta guNaniSpanna nAmakaraNa kareMge, kyoMki isa bAlaka ke utpanna hone para zatadvAra nagara ke bhItara aura bAhara, bhAra- pramANa aura kuMbha - pramANa phUloM aura ratnoM kI vRSTi huI, isalie hameM isa bAlaka kA nAmakaraNa karanA cAhie mahApadma- mahApadma / usa bAlaka ke mAtA-pitA usakA nAmakaraNa karegeM- 'mahApadma' / 170. bAlaka mahApadma ko ATha varSa se kucha adhika Ayu vAlA jAnakara mAtA-pitA zobhana tithi, karaNa, divasa, nakSatra aura muhUrta meM use mahAn rAjyAbhiSeka se abhiSikta kreNge| vaha vahAM rAjA hogA- mahAna himAlaya, mahAn malaya meru aura mahendra kI bhAMti varNaka yAvat viharaNa karegA / 171. kisI dina mahApadma rAjA ko maharddhika yAvat mahAn aizvaryazAlI do deva jaise - puNyabhadra aura mANibhadra, sainya - karma kI zikSA deMge / taba usa zata-dvAra nagara meM aneka rAjA, Izvara, talavara, mADambika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati, sArthavAha Adi eka dUsare ko bulAeMge, bulAkara isa prakAra kaheMge- devAnupriyo ! mahApadma rAjA ko do maharddhika yAvat mahAna aizvaryazAlI do deva jaise - puNyabhadra aura mANibhadra, sainya-karma kI zikSA de rahe haiM, isalie devAnupriyo ! hamAre rAjA mahApadma kA dUsarA 581
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 171-175 nAma honA cAhie devasena devasena / taba usa rAjA mahApadma kA dUsarA nAma 'devasena' hogA / 172. kisI dina rAjA mahApadma ke vimala zaMkhatala ke samAna zveta caturdanta hasti ratna utpanna hoNge| taba rAjA devasena vimala zaMkha-talake samAna zveta caturdanta hasti - ratna para ArUr3ha hokara zatadvAra nagara ke bIcoMbIca hote hue bAra-bAra praveza aura niSkramaNa kreNge| zatadvAra nagara meM aneka rAjA, Izvara, talavara, mADambika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati, sArthavAha Adi dUsare ko bulAeMge, bulAkara isa prakAra kaheMge- devAnupriyo ! hamAre rAjA devasena ke vimala zaMkha tala ke samAna zveta caturdanta hasti ratna utpanna huA hai, isalie devAnupriyo ! hamAre rAjA devasena kA tIsarA nAma vimalavAhana - vimalavAhana honA caahie| taba se usa devasena rAjA kA tIsarA nAma 'vimalavAhana' hogA / 173. rAjA vimalavAhana kisI dina zramaNa-nirgranthoM ke prati mithyAtva se vipratipanna hogA- vaha aneka zramaNa-nirgranthoM ke prati Akroza karegA, aneka zramaNa-nirgranthoM kA upahAsa karegA, aneka zramaNa-nirgranthoM kA tiraskAra karegA, aneka zramaNa-nirgranthoM kI nirbhartsanA karegA, aneka zramaNa-nirgranthoM ko bAMdhegA, aneka zramaNa-nirgranthoM ko kArAgAra meM DAla degA, aneka zramaNa-nirgranthoM kA chaviccheda karegA, aneka zramaNa-nirgranthoM ko pITegA, aneka zramaNa-nirgranthoM ko mAregA, aneka zramaNa-nirgranthoM ke vastra, pAtra, kaMbala, pAdaprauJchana kA Acchedana, vicchedana, bhedana aura apaharaNa karegA, aneka zramaNa-nirgranthoM ke bhakta pAna kA viccheda karegA, aneka zramaNa-nirgranthoM ko nagara-rahita karegA, aneka zramaNa-nirgranthoM ko nirvAsita kregaa| 174. zatadvAra nagara ke aneka rAjA, Izvara, talavara, mADambika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati, sArthavAha Adi eka dUsare ko bulAeMge, bulAkara isa prakAra kaheMge- devAnupriyo ! rAjA vimalavAhana zramaNa-nirgranthoM ke prati mithyAtva se vipratipanna ho gayA hai- aneka zramaNa-nirgranthoM ke prati Akroza karatA hai yAvat nirvAsita karatA hai - isalie devAnupriyo ! na yaha hamAre lie zreya hai, na rAjA vimalavAhana ke lie zreya hai, na yaha rAjya, rASTra, senA, vAhana, pura, antaHpura aura janapada ke lie zreya hai, kyoMki rAjA vimalavAhana mithyAtva se vipratipanna ho gayA hai| isalie devAnupriyo ! yaha zreya hai ki hama rAjA vimalavAhana ko isa artha kI jAnakArI deM, isa prakAra eka dUsare ke pAsa isa artha ko svIkAra kareMge, svIkAra kara jahAM rAjA vimalavAhana hai, vahAM AeMge, vahAM jAkara donoM hatheliyoM se niSpanna saMpuTa AkAra vAlI dasanakhAtmaka aJjali ko ghumAkara mastaka para TikAkara vimalavAhana rAjA ko jaya- vijaya ke dvArA vardhApita kareMge, vardhApita kara isa prakAra kaheMge- devAnupriya ! zramaNa-nirgranthoM ke prati mithyAtva se vipratipanna hokara Apa aneka zramaNa-nirgranthoM ke prati Akroza karate haiM yAvat aneka zramaNa-nirgranthoM ko nirvAsita karate haiM, isalie yaha na devAnupriyoM ke lie zreya hai, na hamAre lie zreya hai, na hamAre rAjya yAvat janapada ke lie zreya hai, kyoMki devAnupriya ! (Apa) zramaNa-nirgranthoM ke prati mithyAtva se vipratipanna ho, isalie virAma lo, devAnupriya ! isa artha ko mata karo / 175. aneka rAjA, Izvara, talavara, mADambika, kauTumbika, rAjya, zreSThI, senApati, sArthavAha 582
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 175-182 Adi ke dvArA isa artha ka vijJAta hone para rAjA vimalavAhana ne 'yaha na dharma hai, na tapa hai' aisA mAnakara mithyA-vinaya-pUrvaka isa vacana ko svIkAra kiyaa| 176. usa zatadvAra nagara ke bAhara, uttara-pUrva dizi bhAga meM, subhUmi-bhAga nAma kA udyAna hogA-sarvaRtu meM puSpa, phala se samRddha- vrnnk| 177. usa kAla aura usa samaya meM arhat vimala ke prapautra (praziSya) jAti-saMpanna, jaise dharmaghoSa kA varNaka yAvat saMkSipta vipula tejolezyA aura tIna jJAna se smpnn| subhUmi-bhAga udyAna ke na ati dUra aura na ati nikaTa nirantara bele-bele kI tapaH-sAdhanA ke dvArA, donoM bhujAoM ko Upara uThAkara sUrya ke sAmane AtApana-bhUmi meM AtApanA letA huA viharaNa kregaa| 178. eka dina rAjA vimalavAhana rathacaryA karane ke lie nirgamana kregaa| 179. subhUmi-bhAga udyAna ke na ati dUra aura na ati nikaTa rAjA vimalavAhana rathacaryA karatA huA sumaMgala (nAmaka) anagAra ko nirantara bele-bele tapaHkarma karatA huA AtApana-bhUmi meM donoM bhujAeM Upara uThAkara sUrya ke sAmane AtApanA letA huA dekhegA, dekhakara vaha (rAjA) tatkAla Aveza meM AegA. rUSTa ho jAegA, kupita ho jAegA, usakA rUpa raudra ho jAegA, krodha kI agni meM pradIpta hokara ratha kA agrima hissA sumaMgala anagAra ke Upara car3hAkara unheM uchAla kara nIce giraaegaa| 180. taba vaha sumaMgala anagAra vimalavAhana rAjA ke dvArA ratha ke agrima hisse se girAe jAne para dhIre-dhIre uTheMge, uTha kara AtApana-bhUmi meM dUsarI bAra donoM bhujAeM Upara uThAkara sUrya ke sAmane AtApanA lete hue viharaNa kreNge| 181. taba vaha vimalavAhana rAjA dUsarI bAra bhI ratha ke agrima hisse se sumaMgala anagAra ko Upara uchAla kara nIce giraaegaa| 182. taba vaha sumaMgala anagAra vimalavAhana rAjA ke dvArA ratha ke agrima hisse se dUsarI bAra girAe jAne para dhIre-dhIre uThege, uTha kara avadhi (jJAna) kA prayoga kareMge, prayoga kara vimalavAhana rAjA ke atIta-kAla ko dekheMge, dekhakara vimalavAhana rAjA ko isa prakAra kaheMge tuma vimalavAhana rAjA nahIM ho, tuma devasena rAjA nahIM ho, tuma mahApadma rAjA nahIM ho, tUM isase pUrva tIsare bhava meM gozAla nAmaka maMkhaliputra thA-zramaNaghAtaka yAvat chadmastha-avasthA meM hI mRtyu ko prApta huA thA, usa samaya yadyapi sarvAnubhUti anagAra ne prabhu hone para bhI tumheM samyak sahana kiyA, kSamA kI, titikSA kI, adhisahana kiyA; usa samaya yadyapi sunakSatra anagAra ne prabhu hone para bhI tumheM samyak sahana kiyA, kSamA kI, titikSA kI, adhisahana kiyA; usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra ne prabhu hone para bhI tumheM samyak sahana kiyA, kSamA kI, titikSA kI, adhisahana kiyA; kintu nizcita hI maiM aisA nahIM hUM jo tumheM usa prakAra samyak sahana karUMgA, kSamA karUMgA, titikSA karUMgA, adhisahana karUMgA; maiM to tumheM ghor3e-sahita, ratha-sahita aura sArathi-sahita mere tapaHteja se kUTAghAta kI bhAMti eka prahAra meM rAkha kA Dhera kara duuNgaa| 583
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 15 : sU. 183-186 bhagavatI sUtra 183. usa samaya sumaMgala anagAra ke dvArA isa prakAra kahe jAne para vaha vimalavAhana rAjA tatkAla Aveza meM A jAyegA, ruSTa ho jAyegA, kupita ho jAyegA, usakA rUpa raudra ho jAyegA, krodha kI agni se pradIpta hokara vaha tIsarI bAra bhI ratha kA agrima hissA sumaMgala anagAra ke Upara car3hAkara unheM uchAla kara nIce giraaegaa| 184. taba vimalavAhana rAjA ke dvArA tIsarI bAra bhI girAe jAne para vaha sumaMgala anagAra tatkAla Aveza meM Akara yAvat krodha kI agni se pradIpta hokara AtApana-bhUmi se nIce utaregA, nIce utarakara taijasa-samudghAta se samavahata hogA, samavahata hokara sAta-ATha paira pIche sarakegA, pIche sarakakara vimala-vAhana rAjA ko ghor3e-sahita, ratha-sahita aura sArathi -sahita apane tapaH-teja se kUTAghAta kI bhAMti eka prahAra meM rAkha kA Dhera kara degaa| 185. bhante! sumaMgala anagAra vimalavAhana rAjA ko ghor3e-sahita yAvat rAkha kA Dhera kara kahAM jAyegA? kahAM upapanna hogA? gautama! sumaMgala anagAra vimalavAhana rAjA ko ghor3e-sahita yAvat rAkha kA Dhera karane ke pazcAt aneka SaSTha-SaSTha-bhakta (do-do dina kA upavAsa), aSTama-aSTama-bhakta (tIna-tIna dina kA upavAsa), dazama-dazama-bhakta (cAra-cAra dina kA upavAsa), dvAdaza-dvAdaza bhakta (pAMca-pAMca dina kA upavAsa) (Adi se lekara) ardha-mAsakSapaNa (pandraha dina kA upavAsa) aura mAsakSapaNa (tIsa dina kA upavAsa) ke rUpa meM vicitra tapaHkarma ke dvArA apane Apako bhAvita karate hue bahuta varSoM taka zrAmaNya-paryAya ko prApta karegA, prAptakara eka mAsika saMlekhanA ke dvArA apane Apako kRza banAkara anazana ke dvArA sATha bhaktoM kA chedana kara, AlocanA aura pratikramaNa kara samAdhipUrNa dazA meM (divaMgata hokara) Urdhvaloka meM candramA yAvat graiveyaka vimAnAvAsa-zataka kA vyatikramaNa kara sarvArthasiddha mahAvimAna meM deva-rUpa meM upapanna hogaa| vahAM devatAoM kI jaghanya aura utkRSTa sthiti tetIsa sAgaropama kI prajJapta hai| vahAM sumaMgala deva kI sthiti bhI jaghanya aura utkRSTa tetIsa sAgaropama kI prajJapta hai| bhaMte! vaha sumaMgala deva usa devaloka se Ayu-kSaya, bhava-kSaya aura sthiti-kSaya ke anantara cyavana kara kahAM jAyegA? kahAM upapanna hogA? gautama! mahAvideha vAsa meM siddha hogA yAvat saba duHkhoM kA anta kregaa| 186. bhante! sumaMgala anagAra ke dvArA ghor3e-sahita yAvat rAkha kA Dhera kara die jAne para rAjA vimalavAhana kahAM jAyegA? kahAM upapanna hogA? gautama! sumaMgala anagAra ke dvArA ghor3e-sahita yAvat rAkha kA Dhera kara die jAne para rAjA vimalavAhana adhaHsaptamI-pRthvI meM utkRSTa kAlasthitivAlI naraka meM nairayika ke rUpa meM upapanna hogaa| vaha usake anantara vahAM se uvRtta hokara matsya ke rUpa meM upapanna hogaa| vahAM para bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla (mRtyu) ko prApta kara dUsarI bAra bhI adhaHsaptamI-pRthvI meM utkRSTa kAlasthitivAlI naraka meM nairayika ke rUpa meM upapanna hogaa| vaha usake anantara vahAM se udvRtta hokara dUsarI bAra bhI matsya ke rUpa meM upapanna hogaa| vahAM 584
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 186 para bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara chaTThI tamA-pRthvI meM utkRSTa kAla-sthiti vAlI naraka meM nairayika ke rUpa meM upapanna hogaa| vaha usake anantara vahAM se udvRtta hokara strI ke rUpa meM upapanna hogaa| vahAM para bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara dUsarI bAra bhI chaTThI tamA-pRthvI meM utkRSTa kAla-sthiti vAlI naraka meM nairayika ke rUpa meM upapanna hogaa| vaha usake anantara vahAM se uvRtta hokara dUsarI bAra bhI strI ke rUpa meM upapanna hogaa| vahAM para bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara pAMcavIM dhUmaprabhA-pRthvI meM utkRSTa kAla-sthiti vAlI naraka meM nairayika ke rUpa meM upapanna hogaa| vaha usake anantara vahAM se uvRtta hokara uraHparisarpa-(peTa ke bala para calane vAle sAMpa) ke rUpa meM upapanna hogaa| vahAM para bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara dUsarI bAra bhI dhUmaprabhA-pRthvI meM utkRSTa kAla-sthiti vAlI naraka meM nairayika ke rUpa meM upapanna hogaa| vaha usake anantara vahAM se udvRtta hokara dUsarI bAra bhI uraparisarpa ke rUpa meM upapanna hogaa| vahAM para bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara cauthI paMkaprabhA-pRthvI meM utkRSTa kAla-sthiti vAlI naraka meM nairayika ke rUpa meM upapanna hogaa| vaha usake anantara vahAM se uvRtta hokara siMha ke rUpa meM upapanna hogaa| vahAM para bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara dUsarI bAra bhI cauthI paMkaprabhA-pRthvI meM utkRSTa kAla-sthiti vAlI naraka meM nairayika ke rUpa meM upapanna hogaa| vaha usake anantara vahAM se uvRtta hokara dUsarI bAra bhI siMha ke rUpa meM upapanna hogaa| vahAM para bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara tIsarI bAlukAprabhA-pRthvI meM utkRSTa kAla-sthiti vAlI naraka meM nairayika ke rUpa meM upapanna hogaa| vaha usake anantara vahAM se uvRtta hokara pakSI ke rUpa meM upapanna hogaa| vahAM para bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara dUsarI bAra bhI tIsarI bAlukAprabhA-pRthvI meM utkRSTa kAla-sthiti vAlI naraka meM nairayika ke rUpa meM upapanna hogaa| vaha usake anantara vahAM se uvRtta hokara dUsarI bAra bhI pakSI ke rUpa meM upapanna hogaa| vahAM para bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara dUsarI zarkarAprabhA-pRthvI meM utkRSTa kAla-sthiti vAlI naraka meM nairayika ke rUpa meM upapanna hogaa| vaha usake anantara vahAM se uvRtta hokara sarIsRpa ke rUpa meM upapanna hogaa| vahAM para bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara dUsarI bAra bhI dUsarI zarkarAprabhA-pRthvI meM utkRSTa kAla-sthiti vAlI naraka meM nairayika ke rUpa meM upapanna hogaa| vaha usake anantara vahAM se uvRtta hokara dUsarI bAra bhI sarIsRpa ke rUpa meM upapanna hogaa| vahAM para bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara isa
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 15 : sU. 186 bhagavatI sUtra pahalI ratnaprabhA-pRthvI meM utkRSTa kAla-sthiti vAlI naraka meM nairayika ke rUpa meM upapanna hogaa| vaha usake anantara vahAM se udvRtta hokara saMjJI jIva ke rUpa meM upapanna hogaa| vahAM para bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara asaMjJI jIva ke rUpa meM utpanna hogaa| vahAM para bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara dUsarI bAra bhI isa pahalI ratnaprabhA-pRthvI meM palyopama ke asaMkhyeyabhAga sthiti vAlI naraka meM naiyika ke rUpa meM upapanna hogaa| . vaha usake anantara vahAM se udvRtta hokara jo ye khecara (pakSI) ke bhedoM kA vidhAna kiyA gayA hai, jaise-carmapakSI, romapakSI, samudgapakSI aura vitatapakSI, ina jIvoM ke rUpa meM aneka zata-sahasra bAra mara kara punaH unhIM jIvoM ke rUpa meM bAra-bAra janma legaa| ina sabhI sthAnoM meM bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara ye jo bhujaparisarpa (hAthoM ke bala calane vAle goha Adi) jIvoM ke bhedoM kA vidhAna kiyA gayA hai, jaise-goha, nevalA, jaisA paNNavaNA (prathama)-pada (1/76) meM batAyA gayA hai yAvat jAhaka taka catuSpada vAle prANI haiM, unameM aneka zata-sahasa bAra mara kara punaH unhIM jIvoM ke rUpa meM bAra-bAra janma legaa| ina sabhI sthAnoM meM bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara ye jo uraparisarpa jIvoM ke bhedoM kA vidhAna kiyA gayA hai, jaise-sAMpa, ajagara, AzAlikA aura mahoraga haiM, unameM aneka zata-sahasra bAra mara kara punaH unhIM jIvoM ke rUpa meM bAra-bAra janma legaa| ina sabhI sthAnoM meM bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara ye jo catuSpada jIvoM ke bhedoM kA vidhAna kiyA gayA hai, jaise-eka khura vAle (ghor3A Adi), do khura vAle (baila Adi), gaNDIpada (hAthI Adi) aura sanakha-pada (zera Adi) haiM, unameM aneka zata-sahasa bAra mara kara punaH unhIM jIvoM ke rUpa meM bAra-bAra janma legaa| ina sabhI sthAnoM meM bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara ye jo jalacara jIvoM ke bhedoM kA vidhAna kiyA gayA hai, jaise--matsya, kachuA yAvat susumAra (magaramaccha) taka paNNavaNA, 1/55 haiM, unameM aneka zatasahasra bAra mara kara punaH unhIM jIvoM ke rUpa meM bAra-bAra janma legaa| ina sabhI sthAnoM meM bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara ye jo caturindriya jIvoM ke bhedoM kA vidhAna kiyA gayA hai, jaise-andhikA, pottikA, jaisA paNNavaNA (prathama)-pada (1/51) meM batAyA gayA hai yAvat gomayakITaka (gobara kA kIr3A) taka haiM, unameM aneka zatasahasra bAra mara kara punaH unhIM jIvoM ke rUpa meM bAra-bAra janma legaa| ina sabhI sthAnoM meM bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara ye jo trIndriya jIvoM ke bhedoM kA vidhAna kiyA gayA hai, jaise-upacita yAvat hastisuNDI 586
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 186 taka (paNNavaNA, 1/50) haiM, unameM aneka zatasahasra bAra mara kara punaH unhIM jIvoM ke rUpa meM bAra-bAra janma legA / ina sabhI sthAnoM meM bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara ye jo dvIndriya jIvoM ke bhedoM kA vidhAna kiyA gayA hai, jaise---pulAkRmika yAvat samudralikSA taka (paNNavaNA, 1/49) haiM, unameM aneka zata sahasra bAra mara kara punaH unhIM jIvoM ke rUpa meM bAra-bAra janma legA / ina sabhI sthAnoM meM bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara ye jo vanaspati-jIvoM ke bhedoM kA vidhAna kiyA gayA hai, jaise- vRkSa, guccha yAvat kuhaNa (bhuMphoDa Adi) taka (paNNavaNA, 1/33) haiM, unameM aneka zata - sahasra bAra mara kara punaH unhIM jIvoM ke rUpa meM bAra-bAra janma legA - bahula rUpa meM kaTukavRkSa, kaTukavallI meM bAra-bAra janma legA / ina sabhI sthAnoM meM bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAlA kara ye jo vAyukAyika- jIvoM ke bhedoM kA vidhAna kiyA gayA hai, jaise- pUrvavAta yAvat zuddhavAta taka (paNNavaNA, 1/29) haiM, unameM aneka zata- sahasra bAra mara kara punaH unhIM jIvoM ke rUpa meM bAra-bAra janma legA / ina sabhI sthAnoM meM bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara ye jo tejaskAyika jIvoM ke bhedoM kA vidhAna kiyA gayA hai, jaise- aMgAra yAvat sUryakAntamaNi nizrita agni taka (paNNavaNA, 1/26) haiM, unameM aneka zata - sahasra bAra mara kara punaH unhIM jIvoM ke rUpa meM bAra-bAra janma legA / ina sabhI sthAnoM meM bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara ye jo apkAyika jIvoM ke bhedoM kA vidhAna kiyA gayA hai, jaise-osa, yAvat khAtodaga (khAI kA pAnI) taka (paNNavaNA, 1/23) haiM, unameM aneka zata- sahasra bAra mara kara punaH unhIM jIvoM ke rUpa meM bAra-bAra janma legA - bahularUpa meM khArAjala aura khAtodaga meM bArabAra janma legA / ina sabhI sthAnoM meM bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara ye jo pRthvIkAyika jIvoM ke bhedoM kA vidhAna kiyA gayA hai, jaise- zarkarA yAvat sUryakAnta taka (paNNavaNA, 1/20) haiM, unameM aneka zata - sahasra bAra mara kara punaH unhIM jIvoM ke rUpa meM bAra-bAra janma legA - bahula rUpa meM khara bAdara pRthvIkAyika jIvoM meM kaThora pRthvI meM bAra-bAra janma legA / ina sabhI sthAnoM meM bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara rAjagRha nagara meM bAhara kI ora rahane vAlI vezyA ke rUpa meM utpanna hogA / vahAM para bhI zastravadhya hotA huA dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara dUsarI bAra bhI rAjagRha nagara meM andara kI ora rahane vAlI vezyA ke rUpa meM utpanna hogA / vahAM para bhI zastravadhya hotA huA dAha utpatti se kAlamAsa meM kAla ko prApta kara isI 587
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 15 : sU. 186 bhagavatI sUtra jambUdvIpa meM bhArata-varSa ke andara vindhyagiri kI talahaTI meM sthita bebhela sanniveza meM brAhmaNa-kula meM putrI ke rUpa meM utpanna hogaa| tatpazcAt vaha kanyA (mAtA-pitA ke dvArA) kramazaH unmukta bAlabhAva evaM yauvana ko prApta kara ucita kanyAdAna ke sAtha vinayapUrvaka yogya pati ke sAtha patnI ke rUpa meM vivAhita kI jaaegii| vaha kanyA usa pati kI iSTa, kAnta yAvat anumata patnI banegI; vaha AbharaNa-karaNDaka ke samAna Adeya banegI; vaha tela ke pAtra jaisI samucita rUpa meM rakSaNIya hogI, vaha vastra kI maMjUSA kI taraha samucita rUpa meM upadrava-rahita sthAna meM gRhIta aura nivezita hogI, vaha AbharaNa-karaNDaka kI bhAMti susaMrakSita aura susaMgopita hotI huI, 'ise sardI na lage, garmI na lage yAvat parISaha aura upasarga isakA sparza na kare' (isa abhisandhi se pAlita hogii|) taba vaha dArA anya samaya meM garbhiNI hokara zvasura kula se apane pIhara jAtI huI bIca meM davAgni kI jvAlA se abhihata hotI huI kAlamAsa meM kAla ko prApta kara dAkSiNAtya agnikumAra-devoM meM deva ke rUpa meM upapanna hogii| tadanantara vaha jIva vahAM se uvRtta hokara manuSya-zarIra ko prApta karegA, prApta kara sampUrNa bodhi kA anubhava karegA, anubhava kara muMDa hokara agAra-dharma se anagAra-dharma meM pravrajita hogaa| vahAM para bhI zrAmaNya kI virAdhanA kara kAlamAsa meM kAla ko prAptakara dAkSiNAtya asurakumAra-devoM meM deva ke rUpa meM upapanna hogaa| tadanantara vaha jIva vahAM se mara kara manuSya-zarIra ko prApta karegA, prAptakara sampUrNa bodhi kA anubhava karegA, anubhava kara muMDa hokara agAra-dharma se anagAra-dharma meM pravrajita hogaa| vahAM para bhI zrAmaNya kI virAdhanA kara kAlamAsa meM kAla ko prAptakara dAkSiNAtya nAgakumAra-devoM meM deva ke rUpa meM upapanna hogaa| tadanantara vaha jIva vahAM se isa prakAra abhilApa se dAkSiNAtya saparNakamAra-devoM meM. isI prakAra vidyutkumAra-devoM meM, isI prakAra agnikumAra-devoM ko chor3akara yAvat dAkSiNAtya stanitakumAra-devoM meM (deva ke rUpa meM upapanna hogaa)| tadanantara vaha jIva vahAM se mara kara manuSya-zarIra ko prApta karegA, prApta kara sampUrNa bodhi kA anubhava karegA, anubhava kara muMDa hokara agAra-dharma se anagAra-dharma meM pravrajita hogaa| vahAM para bhI zrAmaNya kI virAdhanA kara jyotiSka-devoM meM upapanna hogaa| tadanantara vaha jIva vahAM se cyavana kara manuSya zarIra ko prApta karegA, prApta kara sampUrNa bodhi kA anubhava karegA, anubhava kara muMDa hokara agAra-dharma se anagAra-dharma meM pravrajita hogaa| vahAM para bhI zrAmaNya kI virAdhanA na kara kAlamAsa meM kAla ko prApta kara saudharmakalpa meM deva ke rUpa meM upapanna hogaa| tadanantara vaha jIva vahAM se cyavana kara manuSya zarIra ko prApta kregaa| vahAM para bhI zrAmaNya kI virAdhanA na kara kAlamAsa meM kAla ko prApta kara sanatkumAra-kalpa meM deva ke rUpa meM upapanna hogaa| 588
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 15 : sU. 186-190 tadanantara vaha jIva vahAM se isI prakAra jaise sanatkumAra meM vaise hI brahmaloka meM, mahAzukra meM, Anata meM, AraNa meM upapanna hogaa| tadanantara vaha jIva vahAM se cyavana kara manuSya-zarIra ko prApta karegA, prApta kara sampUrNa bodhi kA anubhava karegA, anubhava kara muMDa hokara agAra-dharma se anagAra-dharma meM pravrajita hogaa| vahAM para bhI zrAmaNya kI virAdhanA na kara kAlamAsa meM kAla ko prApta kara sarvArthasiddha-mahAvimAna meM deva ke rUpa meM upapanna hogaa| tadanantara vaha jIva vahAM se cyavana kara mahAvideha varSa meM jo ye kula haiM ADhya yAvat aparibhUta, una kuloM meM putratva ke rUpa meM janma legA, isI prakAra jaisI uvavAI (sU. 141) meM dRr3hapratijJa kI vaktavyatA hai vahI vaktavyatA avikala rUpa se batalAnI cAhie yAvat uttama kevala-jJAna, kevala-darzana ko prApta kregaa| 187. usake pazcAt vaha dRr3hapratijJa kevalI apanA atItakAla dekhegA, dekha kara zramaNa-nigraMthoM ko bulAegA, bulA kara isa prakAra kahegA-Aryo! maiM hI nizcita cira atIta kAla meM gozAla nAmaka maMkhaliputra thA zramaNa-ghAtaka yAvat chadmastha-avasthA meM hI kAla ko prApta kiyA thA, Aryo! usake phalasvarUpa maiMne (gozAla ke jIva ne) Adi-anta-hIna dIrghapatha vAle caturgatyAtmaka saMsAra-kAntAra meM paryaTana kiyA, isalie Aryo! tuma meM se koI AcArya kA pratyanIka, upAdhyAya kA pratyanIka, AcArya aura upAdhyAya kA ayazakAraka, avarNakAraka aura akIrtikAraka mata bananA, aura isa prakAra Adi-anta-hIna dIrghapatha vAle caturgatyAtmaka saMsAra-kAntAra meM paryaTana mata karanA, jaise ki maiMne (kiyaa)| 188. usake pazcAt ve zramaNa-nigraMtha dRr3hapratijJa kevalI ke pAsa isa artha ko sunakara aura avadhAraNa kara bhIta, trasta, tRSita aura saMsAra ke bhaya se udvighna hokara, dRr3hapratijJa kevalI ko vandana kareMge, namaskAra kareMge, vandana-namaskAra kara usa sthAna kI AlocanA kareMge, pratikramaNa kareMge, nindA kareMge yAvat yathAyogya prAyazcitta tapaHkarma ko svIkAra kreNge| 189. vaha dRr3hapratijJa kevalI bahuta varSoM taka kevalI-paryAya ko prApta kareMge, prApta kara apanI Ayu kA anta nikaTa jAna kara bhakta-pratyAkhyAna kareMge-anazana svIkAra kareMge, isa prakAra jaisA uvavAI (sU. 154) meM batalAyA gayA hai vaisA yAvat saba duHkhoM kA anta kareMge, taka batalAnA caahie| 190. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai yAvat viharaNa kara rahe haiN| 589
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavAM zataka pahalA uddezaka saMgrahaNo gAthA 1. aharana 2. jarA 3. karma 4. yAvatka 5. gaMgadatta 6. svapna 7. upayoga 8. loka 9. bali 10. avadhi 11. dvIpa 12. udadhi 13. dizA 14. stnit| vAyukAya-pada 1. usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara yAvat paryupAsanA karate hue gautama ne isa prakAra kahA-bhaMte! kyA adhikaraNa-aharana meM vAyukAya utpanna hotA hai? hAM, hotA hai| 2. bhaMte! kyA vAyukAyika jIva spRSTa hokara maratA hai? aspRSTa raha kara maratA hai? gautama! spRSTa hokara maratA hai, aspRSTa raha kara nahIM mrtaa| 3. bhaMte! kyA vAyukAyika jIva sazarIra niSkramaNa karatA hai? azarIra niSkramaNa karatA hai? gautama! vaha syAt sazarIra niSkramaNa karatA hai, syAt azarIra niSkramaNa karatA hai| 4. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai vAyukAyika jIva syAt sazarIra niSkramaNa karatA hai, syAt azarIra niSkramaNa karatA hai? gautama! vAyukAyika jIva ke cAra zarIra prajJapta haiM, jaise-audArika, vaikriya, taijasa aura kaarmnn| vaha audArika- aura vaikriya-zarIra ko chor3akara taijasa aura kArmaNa-zarIra ke sAtha niSkramaNa karatA hai| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai vAyukAyika-jIva syAt sazarIra niSkramaNa karatA hai, syAt azarIra niSkramaNa karatA hai| agnikAya-pada 5. bhaMte! aMgArakArikA koyalA banAne kI bhaTTI meM agnikAya kitane samaya taka rahatA hai? gautama! jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH tIna din-raat| vahAM anya jIva vAyukAya bhI utpanna hotA hai| vAyukAya ke binA agnikAya prajvalita nahIM hotaa| kriyA-pada 6. bhaMte! loha ke koThe meM tapta loha ko lohamaya saMDAsI se nikAlatA athavA DAlatA huA puruSa kitanI kriyAoM se spRSTa hotA hai? gautama! jaba taka puruSa lohe ke koThe meM tapta loha ko lohamaya saMDAsI se nikAlatA athavA 590
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 16 : u. 1 : sU. 6-14 DAlatA hai taba taka vaha puruSa kAyikI yAvat prANAtipAta - kriyA-pAMcoM kriyAoM se spRSTa hotA hai| jina jIvoM ke zarIra se loha niSpanna huA hai, lohe kA koThA niSpanna huA hai, saMDAsI niSpanna huI hai, aMgAre niSpanna hue haiM, aMgArA nikAlane vAlI ISat vakra lohamayI yaSTi niSpanna huI hai, dhauMkanI niSpanna huI hai, ve jIva bhI kAyikI yAvat prANAtipAta kriyA - pAMcoM kriyAoM se spRSTa hote haiM / 7. bhaMte! lohe ke koThe se lohamaya saMDAsI se tapta loha ko lekara adhikaraNa meM nikAlatA athavA DAlatA huA puruSa kitanI kriyAoM se spRSTa hotA hai ? gautama ! jaba taka puruSa lohe ke koThe se lohamaya saMDAsI se loha ko nikAlakara adhikaraNI meM nikAlatA athavA DAlatA hai taba taka vaha puruSa kAyikI yAvat prANAtipAta kriyA-pAMcoM kriyAoM se spRSTa hotA hai| jina jIvoM ke zarIra se loha niSpanna huA, saMDAsI niSpanna huI, ghana niSpanna huA, hathaur3A niSpanna huA, aharana niSpanna huI, aharana kI lakar3I niSpanna huI, udaka- droNI niSpanna huI, adhikaraNa- zAlA niSpanna huI, ve jIva bhI kAyikI yAvat prANAtipAta-kriyA-pAMcoM kriyAoM se spRSTa hote haiM / adhikaraNI-adhikaraNa-pada 8. bhaMte! kyA jIva adhikaraNI hai ? adhikaraNa hai ? gautama! jIva adhikaraNI bhI hai, adhikaraNa bhI hai / 9. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-jIva adhikaraNI bhI hai, adhikaraNa bhI hai ? gautama ! avirati kI apekSA / isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-jIva adhikaraNI bhI hai, adhikaraNa bhI hai| 10. bhaMte! kyA nairayika adhikaraNI hai ? adhikaraNa hai ? gautama ! adhikaraNI bhI hai, adhikaraNa bhI hai| isa prakAra jaise jIva, vaise hI nairayika kI vaktavyatA / isa prakAra nirantara yAvat vaimAnika kI vaktavyatA / 11. bhaMte! kyA jIva adhikaraNI sahita hai ? adhikaraNI-rahita hai ? gautama ! adhikaraNI - sahita hai, adhikaraNI-rahita nahIM hai / 12. yaha kisa apekSA se - pRcchA / gautama ! avirati kI apekSA / isa apekSA se yAvat adhikaraNI-rahita nahIM hai / isa prakAra yAvat vaimAnika kI vaktavyatA / 13. bhaMte! kyA jIva Atma-adhikaraNI hai ? para adhikaraNI hai ? tadubhaya- adhikaraNI hai ? gautama! Atma-adhikaraNI bhI hai, para adhikaraNI bhI hai, tadubhaya- adhikaraNI bhI hai / 14. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - yAvat tadubhaya adhikaraNI bhI hai ? gautama! avirati kI apekSA / isa apekSA se yAvat tadubhaya-adhikaraNI bhI hai| isa prakAra yAvat vaimAnika kI vaktavyatA / 591
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 16 : u. 1 : sU. 15-25 15. bhaMte! jIvoM kA adhikaraNa kyA Atma-prayoga se niSpanna hotA hai ? para prayoga se niSpanna hotA hai ? tadubhaya-prayoga se niSpanna hotA hai ? gautama ! jIvoM kA adhikaraNa Atma prayoga se niSpanna bhI hai, para prayoga se niSpanna bhI hai, tadubhaya-prayoga se niSpanna bhI hai| 16. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai ? gautama! avirati kI apekSA / isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat tadubhaya-prayoga niSpanna bhI hai| isa prakAra yAvat vaimAnika kI vaktavyatA / 17. bhaMte! zarIra kitane prajJapta haiM ? gautama ! zarIra pAMca prajJapta haiM, jaise- audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa aura kArmaNa / 18. bhaMte! indriyAM kitanI prajJapta haiM ? gautama! indriyAM pAMca prajJapta haiM, jaise- zrotra - indriya, cakSu-indriya, ghrANa-indriya, rasana-indriya, sparza - indriya / 19. bhaMte! yoga ke kitane prakAra prajJapta haiM ? gautama ! yoga ke tIna prakAra prajJapta haiM, jaise - mana- yoga, vacana-yoga, kAya - yoga / 20. bhaMte! jIva audArika- zarIra ko niSpanna karatA huA kyA adhikaraNI hai ? adhikaraNa hai ? gautama ! adhikaraNI bhI hai, adhikaraNa bhI hai / 21. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-jIva adhikaraNI bhI hai ? adhikaraNa bhI hai ? gautama ! avirati kI apekSA / isa apekSA se yAvat adhikaraNa bhI hai| 22. bhaMte! pRthvIkAyika-jIva audArika zarIra ko niSpanna karatA huA kyA adhikaraNI hai ? adhikaraNa hai ? pUrvavat / isI prakAra yAvat manuSya kI vaktavyatA / isI prakAra vaikriya zarIra kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai - jisake vaha zarIra hai| 23. bhaMte! jIva AhAraka - zarIra ko niSpanna karatA huA kyA adhikaraNI hai ? - pRcchA / gautama ! adhikaraNI bhI hai, adhikaraNa bhI hai / 24. yaha kisa apekSA se yAvat adhikaraNa bhI hai ? gautama ! pramAda kI apekSA / isa apekSA se yAvat adhikaraNa bhI hai| isI prakAra manuSya kI vaktavyatA / taijasa - zarIra kI audArika- zarIra kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai - vaha sarva jIvoM ke vaktavya / isI prakAra karma zarIra kI vaktavyatA / 25. bhaMte! jIva zrotrendriya ko niSpanna karatA huA kyA adhikaraNI hai ? adhikaraNa hai ? isa prakAra jaise - audArika zarIra kI vaktavyatA vaise hI zrotrendriya kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai-jisake zrotrendriya hai / isI prakAra cakSurindriya, ghrANendriya, jihvendriya, sparzendriya kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai - jisa jIva ke jitanI indriyAM haiN| 592
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 16 : u. 1,2 : sU. 26-33 26. bhaMte! jIva mana-yoga ko niSpanna karatA huA kyA adhikaraNI hai, adhikaraNa hai? isa prakAra jaise zrotrendriya kI vaktavyatA, vaise hI niravazeSa vaktavya hai| vacana-yoga kI pUrvavat vaktavyatA, itanA vizeSa hai-ekendriy-vrjit| isI prakAra kAya-yoga kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai-sarva jIvoM ke yAvat vaimaanik| 27. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| dUsarA uddezaka jIvoM kA jarA-zoka-pada 28. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA-kyA jIvoM ke jarA hai? zoka hai? gautama! jIvoM ke jarA bhI hai, zoka bhI hai| 29. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-jIvoM ke jarA bhI hai, zoka bhI hai? gautama! jo jIva zArIrika vedanA kA vedana karate haiM, una jIvoM ke jarA tathA jo jIva mAnasika vedanA kA vedana karate haiM, una jIvoM ke zoka hotA hai| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-jIvoM ke jarA bhI hotI hai, zoka bhI hotA hai| isI prakAra nairayika kI vktvytaa| isI prakAra yAvat stanitakumAra kI vktvytaa| 30. bhaMte! kyA pRthvIkAyika-jIvoM ke jarA hai? zoka hai? gautama ! pRthvIkAyika-jIvoM ke jarA hai, zoka nahIM hai| 31. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai pRthvIkAyika-jIvoM ke jarA hai, zoka nahIM hai? gautama ! pRthvIkAyika-jIva zArIrika vedanA kA vedana karate haiM, mAnasika vedanA kA vedana nahIM krte| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai pRthvIkAyika-jIvoM ke jarA hotI hai, zoka nahIM hotaa| isa prakAra yAvat caturindriya kI vktvytaa| zeSa jIvoM kI bhAMti vaktavya haiM yAvat vaimAnika kI vktvytaa| 32. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte vaha aisA hI hai| yaha kaha kara yAvat paryupAsanA karane lge| zakra kA avagraha-anujJApana-pada 33. usa kAla aura usa samaya meM vajrapANi, purandara devarAja devendra zakra yAvat divya bhogArha bhogoM ko bhogatA huA viharaNa kara rahA thaa| isa sampUrNa jambUdvIpa dvIpa ko vipula avadhi-jJAna ke dvArA jAnatA huA, jAnatA huA dekhatA hai yahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra jambUdvIpa dvIpa meM hai| isa prakAra jaise tRtIya zataka (bha. 3/109) meM IzAna kI vaktavyatA, usI prakAra zakra kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai-zakra Abhiyogika-devoM ko Amantrita nahIM krtaa| usakI padAti senA kA adhipati hariNagameSI deva, sughoSA ghaMTA, vimAna-nirmAtA pAlaka, vimAna kA nAma pAlaka, nirgamana kA mArga uttara dishaa| dakSiNa-pUrva meM ratikara prvt| zeSa pUrvavat (bha. 3/27) yAvat nAma batAkara paryupAsanA kii| bhagavAn ne dharma kahA yAvat pariSad lauTa gaI (uvavAI, sU. 71-79) / 593
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 16 : u. 2 : sU. 34-40 34. devarAja devendra zakra zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa dharma ko suna kara, avadhAraNa kara, hRSTa-tuSTa ho gyaa| usane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana - namaskAra kiyA, vaMdana - namaskAra kara isa prakAra kahA- bhaMte! avagraha kitane prakAra kA prajJapta hai ? zakra ! avagraha pAMca prakAra kA prajJapta hai, jaise - devendra - avagraha, rAja- avagraha, gRhapati avagraha, sAgArika- avagraha, sAdharmika - avagraha | bhaMte! jo ye zramaNa-nirgratha Arya-rUpa meM viharaNa karate haiM, unheM avagraha kI anujJA detA huuN| yaha kahakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana - namaskAra kiyA, vaMdana - namaskAra kara usI divya yAna- vimAna para caDhA, caDhakara jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM lauTa gayA / zakra - sambandhI vyAkaraNa- pada 35. ayi bhaMte! bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra kiyA, vaMdana - namaskAra kara isa prakAra kahA- bhaMte! devarAja devendra zakra ne Apase jo kahA, kyA vaha artha satya hai ? hAM, satya hai| 36. bhaMte! devarAja devendra zakra kyA samyagvAdI hai ? mithyAvAdI hai ? gautama ! samyagvAdI hai, mithyAvAdI nahIM hai / 37. bhaMte! devarAja devendra zakra kyA satya bhASA bolatA hai ? mRSA bhASA bolatA hai ? satyAmRSA bhASA bolatA hai ? asatyAmRSA bhASA bolatA hai ? gautama ! satya bhASA bhI bolatA hai yAvat asatyAmRSA bhASA bhI bolatA hai| 38. bhaMte! devarAja devendra zakra kyA sAvadya bhASA bolatA hai ? anavadya bhASA bolatA hai ? gautama ! sAvadya bhASA bhI bolatA hai, anavadya bhASA bhI bolatA hai / 39. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - devarAja devendra zakra sAvadya bhASA bhI bolatA hai, anavadya bhASA bhI bolatA hai ? gautama ! jaba devarAja devendra zakra sUkSmakAya kA niryUhaNa kie binA bolatA hai, taba devarAja devendra zakra sAvadya bhASA bolatA hai / jaba devarAja devendra zakra sUkSmakAya kA niryUhaNa kara bolatA hai, taba devarAja devendra zakra niravadya bhASA bolatA hai| gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai- devarAja devendra zakra sAvadya bhASA bhI bolatA hai, anavadya bhASA bhI bolatA hai| 40. bhaMte! devarAja devendra zakra kyA bhavasiddhika hai ? abhavasiddhika hai ? samyag -dRSTi hai ? mithyA-dRSTi hai? parita saMsArI hai ? anaMta-saMsArI hai ? sulabha-bodhi hai ? durlabha - bodhi hai ? ArAdhaka hai ? virAdhaka hai ? carama hai ? acarama hai ? gautama ! devarAja devendra zakra bhavasiddhika hai, abhavasiddhika nahIM hai| samyag - dRSTi hai, mithyAdRSTi nahIM hai| parita-saMsArI hai, ananta-saMsArI nahIM hai| sulabha bodhi hai, durlabha - bodhi nahIM hai| ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM hai| carama hai, acarama nahIM hai / isa prakAra moka uddezaka (bha. 3/ 72-73) meM sanatkumAra kI bhAMti vaktavyatA yAvat acarama nahIM hai| 594
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 16 : u. 2,3 : sU. 41-48 caitanya-acaitanya-kRta-karma-pada 41. bhaMte! jIvoM ke karma caitanya ke dvArA kRta haiM? acaitanya ke dvArA kRta haiM? gautama! jIvoM ke karma caitanya ke dvArA kRta haiM, acaitanya ke dvArA kRta nahIM haiN| 42. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-jIvoM ke karma caitanya ke dvArA kRta haiM, acaitanya ke dvArA kRta nahIM haiM? gautama! jaise pudgala jIvoM ke AhAra ke rUpa meM upacita haiM, zarIra ke rUpa meM upacita haiM, kalevara ke rUpa meM upacita haiM, ve usa-usa rUpa meM pariNata hote haiN| AyuSman zramaNa! vaise hI karma-pudgala karma-rUpa meM pariNata hote haiM, isalie karma acetana ke dvArA kRta nahIM haiN| jaise pudgala duHsthAna, duHzayyA aura durniSadyA meM usa-usa-rUpa meM (azubha-rUpa meM) pariNata hote haiM, AyuSman zramaNa! vaise hI karma-pudgala bhI karma-rUpa meM pariNata hote haiM, isalie karma acaitanya-kRta nahIM haiN| jaise AtaMka vadha ke lie hotA hai, saMkalpa vadha ke lie hotA hai maraNAMta vadha ke lie hotA hai, AyuSman zramaNa! vaise hI karma-pudgala karma-rUpa meM pariNata hote haiM, isalie karma acaitanya ke dvArA kRta nahIM haiN| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-jIvoM ke karma caitanya ke dvArA kRta haiM, acaitanya ke dvArA kRta nahIM haiN| isI prakAra nairayikoM kI vktvytaa| isI prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| 43. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte ! vaha aisA hI hai| aisA kaha kara yAvat viharaNa karane lge| tIsarA uddezaka kama-pada 44. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA-bhaMte! karma-prakRtiyAM kitanI prajJapta haiM? gautama! karma-prakRtiyAM ATha prajJapta haiM jaise-jJAnAvaraNIya yAvat aaNtraayik| isa prakAra yAvat vaimAnika kI vktvytaa| 45. bhaMte! jIva jJAnAvaraNIya-karma kA vedana karatA huA kitanI karma-prakRtiyoM kA vedana karatA gautama! ATha karma prakRtiyoM kA vedana karatA hai-isa prakAra jaise paNNavaNA kA vedAvedaka uddezaka (paNNavaNA, pada 27) niravazeSa vaktavya hai| veda-baMdha pada (paNNavaNA, pada 28) prakAra, baMdha-veda pada (paNNavaNA, pada 25) bhI usI prakAra, baMdhA-baMdha pada (paNNavaNA, pada 24) bhI usI prakAra vaktavya hai, yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| 46. bhaMte! vaha aisA hI hai, bhaMte vaha aisA hI hai, yaha kahakara yAvat viharaNa karane lge| 47. zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kisI dina rAjagRha nagara ke guNazIlaka caitya se pratiniSkramaNa kiyaa| pratiniSkramaNa kara bAhara janapada-vihAra karane lge| arza-chedana meM vaidya kA kriyA-pada 48. usa kAla aura usa samaya meM ullUkAtIra nAmaka nagara thaa-vrnnk| usa ullUkAtIra nagara 595
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 16 : u. 3,4 : sU. 48-51 ke bAhara uttara-pUrva dizi-bhAga, vahAM ekajambUka nAma kA caitya thA - varNaka / zramaNa bhagavAn mahAvIra kisI dina kramAnusAra vicaraNa, grAmAnugrAma parivrajana aura sukhapUrvaka vihAra karate hue ekajaMbUka caitya meM samavasRta hue yAvat pariSad lauTa gii| 49. ayi bhaMte! bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana - namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra kahA - bhaMte! niraMtara bele- bele tapaHkarma ke dvArA AtApana - bhUmi meM donoM bhujAeM Upara uThAkara sUrya ke sAmane AtApanA lete hue bhAvitAtmA anagAra ke lie dina ke pUrvArddha meM hAtha, paira, bhujA aura sAthala kA saMkocana athavA phailAva kalpa kI sImA meM nahIM hai - vihita nahIM hai| dina ke uttarArdha meM hAtha, paira, bhujA aura sAthala kA saMkucana athavA phailAva vihita / usa bhAvitAtmA anagAra ke arza-massA laTaka rahA hai| vaidya ne use dekhA, paira sikor3a kara ghuTanoM ko UMcA kara bhUmi para liTAyA, liTA kara arza- masse kA chedana kiyaa| bhaMte! jo chedana karatA hai, usake kriyA hotI hai ? jisakA chedana karatA hai, usake eka dharmAntarAya ke sivAya atirikta kriyA nahIM hotI ? hAM, gautama ! jo chedana karatA hai, usake kriyA hotI hai| jisakA chedana karatA hai, usake eka dharmAntarAya ke sivAya kriyA nahIM hotI / 50. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / cauthA uddeza nairayika kA nirjarA pada 51. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA - bhaMte! rUkSabhojI zramaNa-nirgratha jitane karmoM kI nirjarA karatA hai-kyA narakoM meM nairayika eka varSa, aneka varSa athavA sau varSoM meM itane karmoM kA kSaya karate haiM ? yaha artha saMgata nahIM hai / bhaMte! caturtha-bhakta (upavAsa) karane vAlA zramaNa-nirgrantha jitane karmoM kI nirjarA karatA hai-- kyA naraka meM nairayika itane karmoM kA sau varSa, saikar3oM varSa athavA hajAra varSa meM kSaya karate haiM ? yaha artha saMgata nahIM hai / bhaMte! SaSTha-bhakta (do dina kA upavAsa) karane vAlA zramaNa-nirgrantha jitane karmoM kI nirjarA karatA hai- kyA naraka meM nairayika itane karmoM kA hajAra varSa meM, hajAroM varSa meM athavA lAkha varSa meM kSaya karate haiM ? yaha artha saMgata nahIM hai / bhaMte! aSTama-bhakta (tIna dina kA upavAsa) karane vAlA zramaNa-nirgrantha jitane karmoM kI nirjarA karatA hai - kyA naraka meM nairayika itane karmoM kA lAkha varSa, lAkhoM varSa athavA karor3a varSa meM kSaya karate haiM? 596
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 16 : u. 4 : sU. 51,52 yaha artha saMgata nahIM hai / bhaMte! dazama-bhakta (cAra dina kA upavAsa) karane vAlA zramaNa-nirgrantha jitane karmoM kI nirjarA karatA hai- kyA naraka meM nairayika itane karmoM kA karor3a varSa, karor3oM varSa athavA kror3Akror3a varSa meM kSaya karate haiM ? yaha artha saMgata nahIM hai / 52. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - rUkSabhojI zramaNa-nirgrantha jitane karmoM kI nirjarA karatA hai - naraka meM nairayika itane karmoM kA eka varSa, aneka varSa athavA sau varSoM meM kSaya nahIM karate, caturtha-bhakta karane vAlA zramaNa-nirgratha jitane karmoM kI nirjarA karatA hai - isa prakAra pUrva kathita uccAraNIya hai, yAvat kror3Akror3a varSa meM kSaya nahIM krtaa| gautama! jaise koI puruSa vRddha hai, usakA zarIra jarA se jarjarita hai, tvacA ke zithila hone se cehare para jhurriyAM par3a gaI haiM, dAMtoM kI zreNI kahIM virala ho gaI hai, kahIM daMta-vihIna ho gaI hai| garmI se abhihata, pyAsa se abhihata, Atura, bubhukSita, pipAsita, durbala aura klAMta hai| vaha puruSa eka mahAn kusuMba vRkSa kI zuSka, jaTila, guMDIlI, 'cikanI', Ter3hI, zAkhA para pattI-rahita kuMda pharase se prahAra karatA hai, taba vaha puruSa jora-jora se zabda karatA hai| kintu vaha usa vizAla vRkSa kI zAkhA ke bar3e-bar3e Tukar3e nahIM kara sakatA / gautama ! isI prakAra nairayikoM karmagar3ha kie hue hote haiM, cikane kie hue hote haiM, saMsRSTa kie hue hote haiM, aura alaMghya hote haiN| ve pragADha vedanA kA vedana karate hue bhI mahAnirjarA vAle nahIM hote, mahAparyavasAna vAle nahIM hote / jaise koI puruSa aharana ko teja zabda, teja ghoSa aura nirantara teja AghAta ke sAtha hathaur3e se pITatA huA usa aharana ke sthUla pudgaloM kA parizATana karane meM samartha nahIM hotA, gautama ! isI prakAra nairayikoM ke pApa karma gAr3ha rUpa meM kie hue hote haiM, cikane kie hue hote haiM, saMsRSTa kie hue hote haiM aura alaMghya hote haiM / ve pragAr3ha vedanA kA vedana karate hue bhI mahAnirjarA vAle nahIM hote, mahAparyavasAna vAle nahIM hote / jaise koI puruSa taruNa, balavAn yAvat nipuNa aura sUkSma zilpa se samanvita hai| vaha puruSa eka mahAn zAlmalI kI gaMDikA Ardra, sarala, gAMTha-rahita, cikanAI - rahita, sIdhI zAkhA para pattI-sahita tIkSNa hathaur3e se AkramaNa karatA hai, vaha puruSa bahuta jora-jora se zabda nahIM karatA kintu zAkhA ke bar3e-bar3e Tukar3e kara detA hai| gautama ! isI prakAra zramaNa-nirgrathoM ke zithila rUpa meM kie hue, niHsattva kie hue aura vipariNamana ko prApta kie hue sUkSma karma - pudgala zIghra vidhvasta ho jAte haiM / ve jisa tisa mAtrA meM bhI vedanA kA vedana karate hue mahAnirjarA aura mahAparyavasAna vAle hote haiN| gautama ! jaise koI puruSa sUkhe ghAsa ke pUloM ko agni meM DAlatA hai, vaha agni meM DAlA huA sUkhA ghAsa kA pUlA zIghra hI bhasma ho jAtA hai ? hAM, bhasma ho jAtA hai / gautama ! isI prakAra zramaNa-nirgrathoM ke zithila rUpa meM kie hue, niHsattva kie hue aura 597
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 16 : u. 4,5 : sU. 52-54 bhagavatI sUtra vipariNamana ko prApta kie hue sthUla karma-pudgala zIghra hI vidhvasta ho jAte haiN| ve jisa-tisa mAtrA meM bhI vedanA kA vedana karate hue mahAnirjarA aura mahAparyavasAna vAle hote haiN| gautama ! jaise koI puruSa tape hue lohe ke tave para pAnI kI bUMda girAtA hai| tape hue lohe ke tave para girAI huI pAnI kI bUMda zIghra hI vidhvasta ho jAtI hai? hAM, vidhvasta ho jAtI hai| gautama! usI prakAra zramaNa-nigraMthoM ke zithila-rUpa meM kie hue, niHsattva kie hue aura vipariNamana ko prApta kie hue sthUla karma-pudgala zIghra hI vidhvasta ho jAte haiN| ve jisa-tisa mAtrA meM vedanA kA vedana karate hue mahAnirjarA aura mahAparyavasAna vAle hote haiN| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-annaglAyaka zramaNa-nigraMtha jitane karmoM kI nirjarA karatA hai, pUrvavat yAvat naraka meM nairayika itane karmoM kA karor3a varSa, karor3oM varSa athavA kror3Akror3a varSa meM kSaya nahIM krtaa| 53. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| aisA kaha kara yAvat viharaNa karane lge| pAMcavAM uddezaka zakra kA utkSipta praznavyAkaraNa-pada 54. usa kAla aura usa samaya meM ullukAtIra nAma kA nagara thaa-vrnnk| ekajaMbUka caity-vrnnk| usa kAla aura usa samaya meM svAmI samavasRta hue yAvat pariSad paryupAsanA karane lgii| usa kAla usa samaya vajrapANi devarAja devendra zakra--isa prakAra jaise dvitIya uddezaka (bha. 16/33) kI vaktavyatA vaise hI divya yAna-vimAna se AyA yAvat jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra haiM, vahAM AyA, Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA, vandana-namaskAra kara isa prakAra bolA-bhaMte! mahAn Rddhi yAvat mahAn aizvarya vAlA deva bAharI pudgaloM kA grahaNa kie binA Ane meM samartha hai? yaha artha saMgata nahIM hai| bhaMte! mahAn Rddhi yAvat mahAn aizvarya vAlA deva bAhya pudgaloM kA grahaNa kara Ane meM samartha hAM, samartha hai| bhaMte! mahAn Rddhi yAvat mahAn aizvarya vAlA deva isa abhilApa ke anusAra bAhya pudgaloM ko grahaNa kie binA gamana karane, bolane, vyAkaraNa karane, cakSu kA unmeSa aura nimeSa karane, zarIra ke saMkocana, Asana, zayyA, niSadyA karane, vikriyA karane, paricAraNA karane meM samartha ina ATha prazna-vyAkaraNoM ko khar3e-khar3e pUchA, pUchakara saMbhrama-pUrvaka vaMdanA kI, vaMdanA kara usI divya yAna-vimAna para caDhA, caDhakara jisa dizA se AyA, usI dizA meM lauTa gyaa| 598
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 16 : u. 5 : sU. 55,56 gaMgadatta deva ke saMdarbha ma pariNamamANa-pariNata-pada 55. ayi bhaMte! bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyaa| vaMdana-namaskAra kara isa prakAra bole-bhaMte! devarAja devendra zakra jaba kabhI devAnupriya ko vaMdana-namaskAra karatA hai, satkAra karatA hai yAvat paryupAsanA karatA hai| bhaMte! kyA kAraNa hai-Aja devarAja devendra zakra ne devAnupriya se khar3e khar3e ATha prazna-vyAkaraNa pUche, pUcha kara saMbhrama-pUrvaka vaMdana-namaskAra kiyA, yAvat usI dizA meM lauTa gayA? ayi gautama! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne bhagavAn gautama se isa prakAra kahA-gautama! usa kAla aura usa samaya meM mahAzukra-kalpa meM mahAsAmAnya vimAna meM do deva mahAn Rddhi yAvat mahAn aizvarya vAle eka vimAna meM deva-rUpa meM upapanna hue jaise-mAyI-mithyAdRSTi-upapannaka, amaayii-smygdRsstti-upptrk| mAyI-mithyAdRSTi-upapannaka deva ne amAyI-samyagdRSTi-upapannaka deva se isa prakAra kahA-pariNamamANa pudgala pariNata nahIM haiM, apariNata haiN| pariNamana kara rahe haiM, isalie pudgala pariNata nahIM haiM, apariNata haiN| amAyI-samyagdRSTi-upapannaka deva ne usa mAyI-mithyAdRSTi-upapannaka deva se isa prakAra kahA-pariNamamAna pudgala pariNata haiM, apariNata nahIM haiN| pariNamana kara rahe haiM, isalie pudgala pariNata haiM, apariNata nahIM haiN| mAyI-mithyAdRSTi-upapannaka deva ko isa prakAra pratihata kiyaa| pratihata kara avadhi-jJAna kA prayoga kiyA, prayoga kara mujhe avadhi-jJAna se dekhA, dekhakara isa prakAra kA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka evaM manogata saMkalpa utpanna huA zramaNa bhagavAn mahAvIra jaMbUdvIpa dvIpa meM bhArata varSa meM ullUkAtIra nagara ke bAhara ekajambuka caitya meM yogya sthAna kI anumati lekara saMyama aura tapa se apane Apako bhAvita karate hue vihAra kara rahe haiN| isalie mere lie zreya hai ki maiM zramaNa bhagavAn mahAvIra kI vaMdanA yAvat paryupAsanA kara yaha isa prakAra kA vyAkaraNa puuchN| isa prakAra saMprekSA kI, saMprekSA kara cAra hajAra sAmAnika, tIna prakAra kI pariSad, sAta prakAra kI senA, sAta senAdhipati, solaha hajAra AtmarakSaka-deva, anya bahu mahAsAmAnya vimAnavAsI vaimAnika-devoM se saMparivRta hokara yAvat duMdubhi-nirghoSa se nAdita rava ke sAtha jahAM jaMbUdvIpa dvIpa hai, jahAM bhArata varSa hai, jahAM ullukAtIra nagara hai, jahAM ekajaMbuka caitya hai, jahAM maiM hUM, vahAM Ane ke lie prasthAna kiyaa| devarAja devendra zakra usa deva kI divya deva-Rddhi, divya deva-dyuti, divya deva-anubhAga, divya tejolezyA ko sahana na karatA huA mere pAsa khar3e-khar3e ATha prazna-vyAkaraNa pUchakara, saMbhrama-pUrvaka vaMdanA kara yAvat lauTa gyaa| 56. jisa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra ne bhagavAn gautama ko yaha artha kahA, usI samaya vaha deva usa deza-bhAga meM zIghra A gyaa| usa deva ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko dAyIM ora se prAraMbha kara tIna bAra pradakSiNA kI, pradakSiNA kara vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra bolA-bhaMte! mahAzukra-kalpa mahAsAmAnya-vimAna meM eka mAyI-mithyAdRSTi-upapannaka deva ne mujhe isa prakAra kahA-pariNamamAna pudgala pariNata nahIM haiM, apariNata haiN| 599
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 16 : u. 5 : sU. 56-62 bhagavatI sUtra pariNamana kara rahe haiM, isalie ve pudgala pariNata nahIM haiM, apariNata haiN| taba maiMne usa mAyI-mithyAdRSTi-upapannaka deva se isa prakAra kahA-pariNamamAna pudgala pariNata haiM, apariNata nahIM haiN| pariNamana kara rahe haiM, isalie ve pudgala pariNata haiM, apariNata nahIM haiN| bhaMte ! yaha kaise hai? 57. ayi gaMgadatta! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne gaMgadatta deva se isa prakAra kahA-gaMgadatta! maiM bhI isI prakAra AkhyAna karatA hUM, bhASaNa, prajJApana aura prarUpaNa karatA hUM-pariNamamAna pudgala pariNata haiM, apariNata nahIM haiN| pariNamana kara rahe haiM isalie pudgala pariNata haiM, apariNata nahIM haiN| yaha artha satya hai| 58. gaMgadatta deva zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa isa artha ko suna kara, avadhAraNa kara hRSTa-tuSTa ho gyaa| zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara na ati-nikaTa yAvat paryupAsanA karane lgaa| gaMgadatta deva kA Atma-viSayaka prazna-pada 59. zramaNa bhagavAn mahAvIra ne gaMgadatta deva ko usa vizAlatama pariSad meM dharma kahA yAvat ArAdhaka hotA hai| 60. gaMgadatta deva zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa dharma ko sunakara, avadhAraNa kara hRSTa-tuSTa ho gyaa| vaha uThane kI mudrA meM uThA, uThakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra bolA-bhaMte! maiM gaMgadatta deva kyA bhavasiddhika hUM? abhavasiddhika hUM? samyag-dRSTi hUM? mithyA- dRSTi hUM? parita-saMsArI hUM? ananta-saMsArI hUM? sulabha-bodhi hUM? durlabha-bodhi hUM? ArAdhaka hUM? virAdhaka hUM? carama hUM? acarama hUM? ayi gaMgadatta! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne gaMgadatta deva se isa prakAra kahA-AMgadatta! tuma bhavisiddhika ho, abhavasiddhika nhiiN| samyag-dRSTi ho, mithyA-dRSTi nhiiN| parita-saMsArI ho, anaMta-saMsArI nhiiN| sulabha-bodhi ho, durlabha-bodhi nhiiN| ArAdhaka ho, virAdhaka nhiiN| carama ho, acarama nhiiN| gaMgadatta deva dvArA nATya-upadarzana-pada 61. gaMgadatta deva zramaNa bhagavAn mahAvIra ke isa prakAra kahane para hRSTa-tuSTa citta vAlA, AnaMdita, naMdita, prItipUrNa mana vAlA, parama saumanasya-yukta aura harSa se vikasvara-hRdaya vAlA ho gyaa| zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra bolA-bhaMte! tuma saba jAnate ho, saba dekhate ho, saba ora se jAnate ho, saba ora se dekhate ho, saba kAla ko jAnate ho,saba kAla ko dekhate ho, saba bhAvoM ko jAnate ho, saba bhAvoM ko dekhate ho| devAnupriya mere pUrva aura pazcAt ko jAnate haiM-mujhe isa prakAra kI divya Rddhi, divya dyuti, divya deva anubhAva labdha, prApta aura abhisamanvAgata hai| isIlie maiM devAnupriya gautama Adi zramaNa-nirgranthoM ko bhakti-pUrvaka divya deva-Rddhi, divya devadyuti, divya devAnubhAva, divya battIsa prakAra kI nATyavidhi dikhalAnA cAhatA huuN| 62. gaMgadatta deva ke isa prakAra kahane para zramaNa bhagavAna mahAvIra ne gaMgadatta deva ke isa artha ko
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 16 : u. 5 : sU. 62-67 Adara nahIM diyA, svIkAra nahIM kiyA, ve mauna rhe| 63. gaMgadatta deva ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko dUsarI bAra bhI, tIsarI bAra bhI isa prakAra kahA-bhaMte! tuma saba jAnate ho, saba dekhate ho, saba ora se jAnate ho, saba ora se dekhate ho, saba kAla ko jAnate ho, saba kAla ko dekhate ho, saba bhAvoM ko jAnate ho, saba bhAvoM ko dekhate ho| devAnupriya mere pUrva aura pazcAt ko jAnate haiM-mujhe isa prakAra divya deva-Rddhi, divya deva-dyuti, divya devAnubhAva labdha, prApta aura abhisamanvAgata hai, isalie maiM devAnupriya gautama Adi zramaNa-nirgrathoM ko bhaktipUrvaka divya deva-Rddhi, divya devadyuti, divya devAnubhAva, divya battIsa prakAra kI nATya-vidhi dikhalAnA cAhatA huuN| yaha kahakara battIsa prakAra kI nATya-vidhi kA upadarzana kiyA, upadarzana kara yAvat jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM lauTa gyaa| 64. ayi bhaMte! bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana -namaskAra kara isa prakAra kahA-bhaMte! gaMgadatta deva kI vaha divya deva-Rddhi, divya devadyuti, divya devAnubhAva kahAM gayA? kahAM anupraviSTa ho gayA? gautama! zarIra meM gayA, zarIra meM anupraviSTa ho gyaa| kUTAgAra-zAlA dRSTAnta yAvat zarIra meM anupraviSTa ho gyaa| bhaMte ! gaMgadatta deva mahAn Rddhi, mahAn dyuti, mahAn bala, mahAn yaza aura mahAn aizvaryazAlI gaMgadatta deva kA pUrva-bhava-pada 65. bhaMte! gaMgadatta deva ko vaha divya deva-Rddhi vaha divya devadyuti, vaha divya devAnubhAva kaise labdha, prApta aura abhisamanvAgata huA? yaha pUrva bhava meM kauna thA? nAma kyA thA? gautra kyA thA? kisa grAma, nagara, nigama, rAjadhAnI, kheTa, karbaTa, maDaMba, pattana, droNamukha, Akara, Azrama, saMbAdha aura saniveza meM rahatA thA? isane kyA diyA? kyA bhogA? kyA kiyA? kyA samAcaraNa kiyA? kisa tathArUpa zramaNa-brAhmaNa ke pAsa eka bhI Arya dhArmika suvacana ko sunA, avadhAraNa kiyA, jisase gaMgadatta deva ko vaha divya-Rddhi, divya devadyuti, divya devAnubhAva labdha, prApta aura abhisamanvAgata huA? 66. ayi gautama! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne bhagavAn gautama se isa prakAra kahA-gautama! usa kAla aura usa samaya meM isa jaMbUdvIpa dvIpa meM bhArata-varSa meM hastinApura nAma kA nagara thaa-vrnnk| sahasrAmravana udyaan-vrnnk| vahAM hastinApura nagara meM gaMgadatta nAma kA gRhapati rahatA thA-ADhya yAvat bahujana ke dvArA aparibhUta / 67. usa kAla aura usa samaya meM munisuvrata arhat Adikara yAvat sarvajJa sarvadarzI the| unake Age-Age AkAza meM dharmacakra calatA thA, unake Upara AkAzagata chatra, unake pArzva meM cAmara Dulate the| unake AkAza jaisA svaccha pAdapITha-sahita siMhAsana thA, unake Age Age dharmadhvaja cala rahA thaa| ve ziSya gaNa se saMparivRta hokara kramAnusAra vicaraNa, grAmAnugrAma 601
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 16 : u. 5 : sU. 67-71 bhagavatI sUtra parivrajana, aura sukhapUrvaka viharaNa karate hue jahAM hastinApura nagara thA, jahAM sahasrAmravana udyAna thA yAvat viharaNa karane lge| pariSad ne nagara se nirgamana kiyA yAvat paryupAsanA karane lgii| 68. gaMgadatta gRhapati isa kathA ko sunakara hRSTa-tuSTa huaa| usane snAna kiyA, balikarma kiyA yAvat alpabhAra aura bahumUlya vAle AbharaNoM se zarIra ko alaMkRta kiyaa| apane ghara se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara paidala calate hue hastinApura nagara ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, nirgamana kara jahAM sahasrAmravana udyAna thA, jahAM arhat munisuvrata the, vahAM AyA, Akara arhat munisuvrata ko dAyIM ora se prAraMbha kara tIna bAra pradakSiNA kI yAvat tIna prakAra kI paryupAsanA ke dvArA paryupAsanA karane lgaa| 69. arhat munisuvrata ne gaMgadatta gRhapati ko usa vizAlatama pariSad meM dharma kahA yAvat pariSad lauTa gii| 70. gaMgadatta gRhapati arhat munisuvrata ke pAsa dharma ko sunakara, avadhAraNa kara hRSTa-tuSTa ho gyaa| vaha uThane kI mudrA meM uThA, uThakara arhat munisuvrata ko vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra bolA-bhaMte! maiM nirgrantha pravacana meM zraddhA karatA huuN| bhaMte! yaha iSTa hai, bhaMte! yaha pratIpsita hai, bhaMte! yaha iSTa-pratIpsita hai| jaisA Apa kaha rahe haiM, itanA vizeSa hai-devAnupriya! maiM jyeSTha putra ko kuTumba meM sthApita karUMgA phira maiM devAnupriya ke pAsa muMDa hokara agAra se anagAritA meM pravrajita ho jaauuNgaa| devAnupriya! jaisA tumheM sukha ho, pratibaMdha mata kro| 71. gaMgadatta gRhapati arhat munisuvrata ke isa prakAra kahane para hRSTa-tuSTa ho gyaa| arhat munisuvrata ko vaMdana-namaskAra kiyaa| vaMdana-namaskAra kara arhat munisuvrata ke pAsa se sahasrAmravana udyAna se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkamaNa kara jahAM hastinApura nagara thA, jahAM apanA ghara thA, vahAM AyA, Akara vipula azana, pAna, khAdya, svAdya taiyAra karavAyA, karavAkara mitra, jJAti, kuTumbI, svajana, saMbaMdhI, parijanoM ko AmaMtrita kiyA, AmaMtrita kara usake pazcAt snAna kiyA, pUraNa gRhapati (bha. 3/102) kI bhAMti yAvat jyeSTha putra ko kuTumba meM sthApita kiyaa| mitra, jJAti, kuTumba, svajana, saMbaMdhI, parijanoM aura jyeSTha putra ko pUchA, pUchakara hajAra puruSoM dvArA vahana kI jAne vAlI zivikA meM car3hA, car3hakara calane lagA, pIche-pIche cala rahe mitra, jJAti, kuTumbI, svajana, saMbaMdhI, parijanoM aura jyeSTha putra ke sAtha saMpUrNa Rddhi yAvat dundubhi ke nirghoSa se nAdita zabda ke sAtha hastinApara nagara ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, nirgamana kara jahAM sahasrAmravana udyAna thA, vahAM AyA, Akara chatra Adi tIrthaMkaroM ke atizaya ko dekhA. isa prakAra udrAyaNa (bha.13/117) kI bhAMti yAvata svayaM hI AbharaNa utAre, utAra kara svayaM hI paMcamuSTi loca kiyA, loca kara jahAM arhat munisuvrata isa prakAra jaise udrAyaNa vaise hI pravrajita huaa| usI prakAra gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA yAvat eka mAsa kI saMlekhanA se apane zarIra ko kRza banAyA, kRza banAkara sATha-bhakta (bhojana ke samaya) kA chedana kiyA, chedana kara AlocanA-pratikramaNa kara, samAdhi prApta kara kAlamAsa meM kAla kara mahAzukra-kalpa meM mahAsAmAnya-vimAna meM upapAta-sabhA meM devazayanIya meM yAvat gaMgadatta deva ke rUpa meM upapanna huaa| 602
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 16 : u. 5,6 : sU. 72-81 72. gaMgadatta deva abhI upapanna mAtra hone para paMca prakAra kI paryApti se paryApta bhAva ko prApta ho gayA (jaise-AhAra-paryApti yAvat bhASA-manaH-paryApti) gautama! isa prakAra gaMgadatta deva ko vaha divya deva-Rddhi, vaha divya deva-dyuti, vaha divya devAnubhAva labdha, prApta aura abhisamanvAgata hai| 73. bhaMte! gaMgadatta deva kI sthiti kitane kAla kI prajJapta hai? gautama! sataraha sAgaropama kI sthiti prajJapta hai| 74. bhaMte! gaMgadatta deva usa devaloka se Ayu-kSaya, bhava-kSaya aura sthiti-kSaya ke anaMtara cyavana kara kahAM jAegA? kahAM upapanna hogA? gautama! mahAvideha-vAsa meM siddha hogA yAvat saba duHkhoM kA aMta kregaa| 75. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| chaThA uddezaka svapna-pada 76. bhaMte! svapna-darzana kitane prakAra kA prajJapta hai? __ gautama! svapna-darzana pAMca prakAra kA prajJapta hai, jaise yathAtathya, pratAna, ciMtA-svapna, taviparIta, avyakta drshn| 77. bhaMte! kyA jIva supta avasthA meM svapna dekhatA hai? jAgRta avasthA meM svapna dekhatA hai? supta-jAgRta avasthA meM svapna dekhatA hai ? gautama! supta avasthA meM svapna nahIM dekhatA, jAgRta avasthA meM svapna nahIM dekhatA, supta-jAgRta avasthA meM svapna dekhatA hai| 78. bhaMte! kyA jIva supta haiM? jAgRta haiM? supta-jAgRta haiM? gautama! jIva supta bhI haiM, jAgRta bhI haiM, supta-jAgRta bhI haiN| 79. bhaMte! nairayika supta haiN-pRcchaa| gautama! nairayika supta haiM, jAgRta nahIM haiM, supta-jAgRta nahIM haiN| isI prakAra yAvat caturindriya kI vktvytaa| 80. bhaMte! paMcendriya tiryagyonika kyA supta haiM? pRcchaa| gautama! supta haiM, jAgRta nahIM haiN| supta-jAgRta bhI haiN| manuSya kI jIva kI bhAMti vktvytaa| vANamaMtara, jyotiSka aura vaimAnika kI nairayika kI bhAMti vktvytaa| 81. bhaMte! kyA saMvRta svapna dekhatA hai? asaMvRta svapna dekhatA hai? saMvRtAsaMvRta svapna dekhatA gautama! saMvRta bhI svapna dekhatA hai, asaMvRta bhI svapna dekhatA hai, saMvRtAsaMvRta bhI svapna dekhatA hai| saMvRta svapna dekhatA hai, vaha yathAtathya dekhatA hai| asaMvRta svapna dekhatA hai, vaha 603
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 16 : u. 6 : sU. 81-91 bhagavatI sUtra vaisA bhI hotA hai, anyathA bhI hotA hai| saMvRtAsaMvRta svapna dekhatA hai, vaha vaisA bhI hotA hai, anyathA bhI hotA hai| 82. bhaMte! kyA jIva saMvRta haiM? asaMvRta haiM? saMvRtAsaMvRta haiM? gautama! jIva saMvRta bhI haiM, asaMvRta bhI haiM, saMvRtAsaMvRta bhI haiN| jaise supta ke daNDaka vaise hI saMvRta kI vktvytaa| 83. bhaMte! svapna kitane prajJapta haiM? gautama! svapna bayAMlIsa prajJapta haiN| 84. bhaMte! mahA-svapna kitane prajJapta haiM? gautama! mahA-svapna tIsa prajJapta haiN| 85. bhaMte! sarva-svapna kitane prajJapta haiM? gautama! sarva-svapna bahattara prajJapta haiN| 86. bhaMte! tIrthaMkara kI mAtA tIrthaMkara ke garbha meM Ane ke samaya kitane mahA-svapna dekhakara jAgRta hotI haiM? gautama! tIrthaMkara kI mAtA tIrthaMkara ke garbha meM Ane ke samaya ina tIsa mahA-svapnoM meM se ye caudaha mahA-svapna dekhakara jAgRta hotI haiM, jaise-gaja, vRSabha yAvat agni / 87. bhaMte! cakravartI kI mAtA cakravartI ke garbha meM Ane ke samaya kitane mahA-svapna dekhakara jAgRta hotI haiM? gautama! cakravartI kI mAtA cakravartI ke garbha meM Ane ke samaya ina tIsa mahA-svapna meM se ye caudaha mahA-svapna dekhakara jAgRta hotI haiM, jaise-gaja, vRSabha yAvat agni| 88. vAsudeva kI maataa-pRcchaa| gautama! vAsudeva kI mAtA vAsudeva ke garbha meM Ane ke samaya ina caudaha mahA-svapnoM meM se kinhIM sAta mahA-svapnoM ko dekhakara jAgRta hotI haiN| 89. baladeva kI maataa-pRcchaa| gautama! baladeva kI mAtA yAvat ina caudaha mahA-svapnoM meM se kinhIM cAra mahA-svapnoM ko dekhakara jAgRta hotI haiN| 90. bhaMte! mAMDalika kI maataa-pRcchaa| gautama! mAMDalika kI mAtA yAvat ina caudaha mahA-svapnoM meM se kisI eka mahA-svapna ko dekhakara jAgRta hotI haiN| bhagavAn kA mahAsvapna-darzana-pada 91. zramaNa bhagavAn mahAvIra chadmasthakAlIna avasthA meM rAta ke aMtima bhAga meM ina dasa mahA-svapnoM ko dekhakara jAgRta hue, jaise 604
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 16 : u. 6 : sU. 91 1. mahAn ghora rUpa vAle dIptimAna eka tAla pizAca (tAr3a jaise laMbe pizAca) ko svapna meM parAjita huA dekhakara pratibuddha hue| 2. zveta paMkhoM vAle eka bar3e puMskokila ko svapna meM dekhakara pratibuddha hue| 3. citra-vicitra paMkhoM vAle eka bar3e puMskokila ko svapna meM dekhakara pratibuddha hue| 4. sarvaratnamaya do bar3I mAlAoM ko svapna meM dekhakara pratibuddha hue| 5. eka mahAn zveta govarga ko svapna meM dekhakara pratibuddha hue| 6. cihuM ora kusumita eka bar3e padma-sarovara ko svapna meM dekhakara pratibuddha hue| 7. svapna meM hajAroM UrmiyoM aura vIciyoM se paripUrNa eka mahAsAgara ko bhujAoM se tIrNa huA dekhakara pratibuddha hue| 8. teja se jAjvalyamAna eka mahAn sUrya ko svapna meM dekhakara pratibuddha hue| 9. svapna meM bhUre va nIle varNa vAlI apanI AMtoM se mAnuSottara parvata ko cAroM ora se AveSTita aura pariveSTita huA dekhakara pratibuddha hue| 10. svapna meM mahAn maMdara parvata kI maMdara cUlikA para avasthita siMhAsana ke Upara apane Apako baiThe hue dekhakara pratibuddha hue| 1. zramaNa bhagavAn mahAvIra mahAn ghora rUpa vAle dIptimAn eka tAla-pizAca ko svapna meM parAjita huA dekhakara pratibuddha hue, usake phalasvarUpa zramaNa bhagavAn mahAvIra ne mohanIya-karma ko mUla se ukhAr3a pheNkaa| 2. zramaNa bhagavAn mahAvIra zveta paMkhoM vAle eka bar3e puMskokila ko svapna meM dekhakara pratibuddha hue, usake phalasvarUpa zramaNa bhagavAn mahAvIra zukla-dhyAna ko prApta hue| 3. zramaNa bhagavAna mahAvIra citra-vicitra paMkhoM vAle eka bar3e puMskokila ko svapna meM dekhakara pratibuddha hue, usake phalasvarUpa zramaNa bhagavAn mahAvIra ne sva-samaya aura para-samaya kA nirUpaNa karane vAle dvAdazAMga gaNipiTaka kA AkhyAna, prajJApana prarUpaNa, darzana, nidarzana aura upadarzana kiyA, jaise- AcAra, sUtrakRt yAvat dRSTivAda / 4. zramaNa bhagavAn mahAvIra sarvaratnamaya do bar3I mAlAoM ko svapna meM dekhakara pratibuddha hue, usake phalasvarUpa zramaNa bhagavAn mahAvIra ne ina do prakAra ke dharmoM kI prajJApanA kI, jaise-agAra-dharma aura angaar-dhrm| 5. zramaNa bhagavAn mahAvIra eka mahAn zveta govarga ko svapna meM dekhakara pratibuddha hue, usake phalasvarUpa zramaNa bhagavAn mahAvIra ke caturvarNAtmaka zramaNa saMgha huA, jaise-zramaNa, zramaNI, zrAvaka aura shraavikaa| 6. zramaNa bhagavAn mahAvIra cihuM ora kusumita eka bar3e padma sarovara ko svapna meM dekhakara pratibuddha hue, usake phalasvarUpa zramaNa bhagavAn mahAvIra ne cAra prakAra ke devoM kA prajJApana kiyA, jaise-bhavanapati, vANamaMtara, jyotiSka aura vaimaanik| 605
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 16 : u. 6 : sU. 91-96 bhagavatI sUtra 7. zramaNa bhagavAn mahAvIra svapna meM hajAroM UrmiyoM aura vIciyoM se paripUrNa eka mahAsAgara ko bhujAoM se tIrNa huA dekhakara pratibuddha hue, usake phalasvarUpa zramaNa bhagavAn mahAvIra ne anAdi, anaMta, pralaMba aura cAra aMta vAle saMsAra-rUpI kAnana ko pAra kiyaa| 8. zramaNa bhagavAn mahAvIra teja se jAjvalyamAna eka mahAn sUrya ko svapna meM dekhakara pratibuddha hue, usake phalasvarUpa zramaNa bhagavAn mahAvIra ko anaMta, anuttara, nirvyAghAta, nirAvaraNa, pUrNa, pratipUrNa kevala-jJAna aura kevala-darzana prApta hue| 9. zramaNa bhagavAn mahAvIra svapna meM bhUre aura nIla varNa vAlI apanI AMtoM se mAnuSottara parvata ko cAroM ora se AveSTita aura pariveSTita huA dekhakara pratibaddha hue, usake phalasvarUpa zramaNa bhagavAn mahAvIra kI deva, manuSya aura asuroM ke loka meM pradhAna kIrti, varNa, zabda aura zlAghA vyApta huii| zramaNa bhagavAn mahAvIra aise haiM, zramaNa bhagavAn mahAvIra aise haiM ye zabda sarvatra phaila ge| 10. zramaNa bhagavAn mahAvIra svapna meM mahAn maMdara parvata kI maMdara cUlikA para avasthita siMhAsana para apane Apako baiThe hue dekha kara pratibuddha hue, usake phalasvarUpa zramaNa bhagavAn mahAvIra ne deva, manuSya aura asura kI pariSad ke bIca kevali-prajJapta dharma kA AkhyAna, prajJApana, prarUpaNa, darzana, nidarzana aura upadarzana kiyaa| svapna-phala-pada 92. strI athavA puruSa svapna ke aMta meM eka mahAn azva-paMkti, gaja-paMkti, nara-paMkti, kinnara-paMkti, kiMpuruSa-paMkti, mahoraga-paMkti, gaMdharva-paMkti, vRSabha-paMkti ko dekhatA huA dekhatA hai, caDhatA huA caDhatA hai, maiM caDha gayA hUM, aisA svayaM ko mAnatA hai, usI kSaNa vaha jAgRta ho jAe to usI bhava-grahaNa meM siddha hotA hai yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai| 93. strI athavA puruSa svapna ke aMta meM pUrva se pazcima taka phailI huI, samudra ke donoM choroM kA sparza karatI huI eka mahAn rassI ko dekhatA huA dekhatA hai, sameTatA huA sameTatA hai| maiMne sameTA hai, aisA svayaM ko mAnatA hai, vaha usI kSaNa jAgRta ho jAe to usI bhava-grahaNa meM siddha hotA hai yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai| 94. strI athavA puruSa svapna ke aMta meM pUrva se pazcima taka phailI huI loka ke donoM choroM kA sparza karatI huI eka mahAn rajju ko dekhatA huA dekhatA hai, kATatA huA kATatA hai| maiMne kATa diyA hai, aisA svayaM ko mAnatA hai, vaha usI kSaNa jAgRta ho jAe to usI bhava-grahaNa meM siddha hotA hai yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai| 95. strI athavA puruSa svapna ke aMta meM eka mahAn kAle sUtra, nIle sUtra, lAla sUtra, pIle sUtra athavA zveta sUtra ko dekhatA huA dekhatA hai, sulajhAtA huA sulajhAtA hai, maiMne ise sulajhAyA hai, aisA svayaM ko mAnatA hai, vaha usI kSaNa jAgRta ho jAe to usI bhava-grahaNa meM siddha hotA hai yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai| 96. strI athavA puruSa svapna ke aMta meM eka mahAn loha-rAzi, tAmra-rAzi, rAMgA-rAzi, sIsA rAzi ko dekhatA huA dekhatA hai, usa para caDhatA huA car3hatA hai| maiM car3ha gayA hUM, aisA svayaM 606
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 16 : u. 6 : sU. 96-1905 ko mAnatA hai / vaha usI kSaNa jAgRta ho jAe to dUsare bhava-grahaNa meM siddha hotA hai yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai / 97. strI athavA puruSa svapna ke aMta meM eka mahAn hiraNya - rAzi, svarNa-rAzi, rajata - rAzi, vajra - rAzi ko dekhatA huA dekhatA hai, usa para caDhatA huA caDhatA hai| maiM caDha gayA hUM, aisA svayaM ko mAnatA hai / vaha usI kSaNa jAgRta ho jAe to usI bhava-grahaNa meM siddha hotA hai yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai / 98. strI athavA puruSa svapna ke aMta meM eka mahAn tRNa ke Dhera, kATha Dhera, pattoM ke Dhera, chAla ke Dhera, tuSa ke Dhera, bhUse ke Dhera, gomaya (gobara) ke Dhera, akUraDI ke Dhera ko dekhatA huA dekhatA hai, use bikheratA huA bikheratA hai, maiMne bikhera diyA hai, aisA svayaM ko mAnatA hai, vaha usI kSaNa jAgRta ho jAe to usI bhava-grahaNa meM siddha yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai| 99. strI athavA puruSa svapna ke aMta meM eka mahAn zarakaMDe ke stambha, vIraNa ke stambha, vaMzImUla ke stambha, vallImUla ke stambha ko dekhatA huA dekhatA hai, unmUlana karatA huA unmUlana karatA hai, maiMne unmUlana kara diyA hai, aisA svayaM ko mAnatA hai / vaha usI kSaNa jAgRta ho jAe to usI bhava-grahaNa meM siddha yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA 1 100. strI athavA puruSa svapna ke aMta meM kSIra-kuMbha, dadhi-kuMbha, ghRta- kuMbha, madhu-kuMbha ko dekhatA huA dekhatA hai, uThAtA huA uThAtA hai, maiMne uThAyA hai, aisA svayaM ko mAnatA hai / vaha usI kSaNa jAgRta ho jAe to usI bhava-grahaNa meM siddha yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai / 101. strI athavA puruSa svapna ke anta meM eka mahAn madirA se AkIrNa kuMbha, kAMjI ke jala se AkIrNa-kuMbha, tela- kuMbha, vasA-kuMbha ko dekhatA huA dekhatA hai, bhedana karatA huA bhedana karatA hai| maiMne bhedana kara diyA, aisA svayaM ko mAnatA hai / vaha usI kSaNa jAgRta ho jAe to dUsare bhava-grahaNa meM siddha hotA hai yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai / 102. strI athavA puruSa svapna ke aMta meM eka mahAn kusumita padma-sarovara ko dekhatA huA dekhatA hai, avagAhana karatA huA avagAhana karatA hai, maiMne avagAhana kara liyA, aisA svayaM ko mAnatA hai / vaha usI kSaNa jAgRta ho jAe to usI bhava-grahaNa meM siddha hotA hai yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai / 103. strI athavA puruSa svapna ke aMta meM eka hajAroM UrmiyoM aura taraMgoM se yukta eka mahAn samudra ko dekhatA huA dekhatA hai, taratA huA taratA hai, tara gayA, aisA svayaM ko mAnatA hai / vaha usI kSaNa jAgRta ho jAe to usI bhava-grahaNa meM siddha hotA hai yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai| 104. strI athavA puruSa svapna ke aMta meM eka mahAn ratnamaya makAna ko dekhatA huA dekhatA hai, anupraveza karatA huA anupraveza karatA hai, maiM anupraviSTa ho cukA hUM, aisA svayaM ko mAnatA hai / vaha usI kSaNa jAgRta ho jAe to usI bhava-grahaNa meM siddha hotA hai yAvat saba duHkhoM kA ata karatA hai| 105. strI athavA puruSa svapna ke aMta meM eka mahAn sarvaratnamaya vimAna ko dekhatA huA dekhatA 607
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 16 : u. 6-8 : sU. 105-112 bhagavatI sUtra hai, usa para car3hatA huA caDhatA hai, maiM car3ha gayA hUM, aisA svayaM ko mAnatA hai, vaha usI kSaNa jAgRta ho jAe to usI bhava-grahaNa meM siddha hotA hai yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai| gaMdha-pudgala-pada 106. bhaMte! koSTha-puTa yAvat ketakI-puTa (rAyapaseNaiyaM, sU. 30) AghrAtA-gaMdha grahaNa karane vAle puruSa kI anukUla dizA meM khole jA rahe haiM, Dhakkana utAre jA rahe haiM, utkIrNa kiyA jA rahA hai, vikIrNa kiyA jA rahA hai, eka sthAna se dUsare sthAna para saMkrAMta kiyA jA rahA hai, isa avasthA meM koSTha-puTa nAka ke pAsa AtA hai? yAvat ketakI-puTa nAka ke pAsa AtA hai? gautama! na koSTha-puTa nAka ke pAsa AtA hai, na ketakI-puTa nAka ke pAsa AtA hai| gaMdhasaha-gata pudgala nAka ke pAsa Ate haiN| 107. bhaMte! vaha esA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| sAtavAM uddezaka 108. bhaMte ! upayoga kitane prakAra kA prajJapta hai? gautama! upayoga do prakAra kA prajJapta hai-isa prakAra paNNavaNA kA upayoga-pada (paNNavaNA, pada 29) niravazeSa jJAtavya hai aura darzana-pada (paNNavaNA, pada 30) bhI jJAtavya hai| 109. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| AThavAM uddezaka loka ke caramAnta meM jIva-ajIva-Adi kA mArgaNA-pada 110. bhaMte! loka kitanA bar3A prajJapta hai? gautama! loka vizAlatama prajJapta hai, jaise bArahaveM zataka (bha. 12/130; 2/34) meM vaise hI yAvat paridhi meM asaMkhyeya-yojana-kroDAkor3a-pramANa hai| 111. bhaMte! loka ke pUrva caramAnta meM kyA jIva haiM? jIva-deza haiM? jIva-pradeza haiM? ajIva haiM? ajIva-deza haiM? ajIva-pradeza haiM? gautama! jIva nahIM haiN| jIva ke deza bhI haiM, jIva ke pradeza bhI haiN| ajIva bhI haiM, ajIva ke deza bhI haiM, ajIva ke pradeza bhI haiN| jo jIva ke deza haiM, ve niyamataH ekendriya ke deza haiM athavA ekendriya ke deza aura dvIndriya kA deza hai-isa prakAra dasaveM zataka (bha. 10/6) meM AgneyI-dizA kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai-dezoM meM prathama vikalpa-virahita anindriyoM kI vktvytaa| jo arUpI ajIva haiM, unake chaha prakAra haiN| adhvA-samaya nahIM hai| zeSa pUrvavat niravezaSa vaktavya hai| 112. bhaMte! loka ke dakSiNa caramAnta meM kyA jIva haiM? puurvvt| isI prakAra pazcima caramAnta, isI prakAra uttara caramAnta kI vktvytaa| 608
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 16 : u. 8 : sU. 113-116 113. bhaMta! loka ke urdhva caramAnta meM kyA jIva haiM pRcchaa| gautama! jIva nahIM haiN| jIva ke deza bhI haiM yAvat ajIva ke pradeza bhI haiN| jo jIva ke deza haiM ve niyamataH ekendriya ke deza haiM aura anindriya ke deza haiN| athavA ekendriya ke deza haiM, anindriya ke deza haiM aura dvIndriya kA deza hai| athavA ekendriya ke deza haiM, anindriya ke deza haiM aura dvIndriyoM ke deza haiN| isa prakAra madhyama-vikalpa-virahita yAvat paMcendriyoM kI vktvytaa| jo jIva ke pradeza haiM, ve niyamataH ekendriya ke pradeza haiM aura anindriya ke pradeza haiN| athavA ekendriya ke pradeza haiM, anindriya ke pradeza haiM aura dvIndriya ke pradeza haiN| athavA ekendriya ke pradeza haiM, anindriya ke pradeza haiM aura dvIndriyoM ke pradeza haiN| isa prakAra prathama-vikalpa-virahita yAvat paMcendriyoM kI vktvytaa| ajIva jaise dazama zataka (bha. 10/7) meM tamA kI vaktavyatA vaise hI niravazeSa vaktavya hai| 114. bhaMte! loka ke adhastana caramAnta meM jiiv-pRcchaa| gautama! jIva nahIM haiN| jIva ke deza bhI haiM yAvat ajIva ke pradeza bhI haiN| jo jIva ke deza haiM, ve niyamataH ekendriya ke deza haiN| athavA ekendriya ke deza haiM aura dvIndriya kA deza hai, athavA ekendriya ke deza haiM aura dvIndriyoM ke deza haiN| isa prakAra madhyama-vikalpa-virahita yAvat anindriyoM kI vktvytaa| sabake pradeza Adi vikalpa-virahita pUrva caramAnta kI bhAMti vaktavya hai| jIvoM kI Urdhva caramAnta kI bhAMti vktvytaa| 115. bhaMte! isa ratnaprabhA-pRthvI ke pUrva caramAnta meM kyA jIva haiM? pRcchaa| gautama! jIva nahIM haiN| isa prakAra jaise loka kI vaktavyatA vaise hI cAroM caramAnta kI vaktavyatA yAvat uttara caramAnta, Urdhva caramAnta kI dazama zataka (bha. 10/1-7) meM vimalA-dizA kI bhAMti niravazeSa vktvytaa| loka ke nimnavartI bhAga ke caramAnta kI bhAMti adhaHstana caramAnta kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai| paMcendriya meM deza ke tIna bhaMga vaktavya haiM, zeSa puurvvt| jisa prakAra ratnaprabhA ke cAra caramAntoM kI vaktavyatA usI prakAra zarkarAprabhA kI vktvytaa| uparivartI aura nimnavartI bhAga kI ratnaprabhA ke nimnavartI bhAga kI bhAMti vktvytaa| isa prakAra yAvat adhaHsaptamI kI vktvytaa| isI prakAra saudharma yAvata acyata kI vktvytaa| graiveyaka vimAnoM kI pUrvavat vaktavyatA, itanA vizeSa hai-Urdhva evaM adhovartI caramAntoM meM paMcendriyoM ke dezoM meM madhyama vikalpa-virahita / zeSa puurvvt| graiveyaka-vimAnoM kI bhAMti anuttara-vimAna aura ISat-prAgbhArA kI vktvytaa| paramANu-pudgala kA gati-pada 116. bhaMte! paramANu-pudgala pUrva caramAnta se pazcima caramAnta meM eka samaya meM jAtA hai? pazcima caramAnta se pUrva caramAnta meM eka samaya meM jAtA hai? dakSiNa caramAnta se uttara caramAnta meM eka samaya meM jAtA hai? uttara caramAnta se dakSiNa caramAnta meM eka samaya meM jAtA hai? Urdhva caramAnta se adhastana caramAnta meM eka samaya meM jAtA hai? adhastana caramAnta se Urdhva caramAnta meM eka samaya meM jAtA hai? 609
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 16 : u. 8,9 : sU. 116-121 gautama ! paramANa- pudgala loka ke pUrva caramAnta se pUrvavat yAvat Urdhva caramAnta meM eka samaya meM jAtA hai| kriyA-pada 117. bhaMte! varSA ho rahI hai yA nahIM ho rahI hai - yaha jAnane ke lie hAtha, paira, bAhu, jaMghA kA AkuMcana aura prasAraNa karate hue puruSa ke kitanI kriyA lagatI hai ? gautama ! varSA ho rahI hai yA varSA nahIM ho rahI hai - yaha jAnane ke lie puruSa jisa samaya hAtha, paira, bAhu, jaMghA kA AkuMcana athavA prasAraNa karatA hai usa samaya vaha puruSa kAyikI, AdhikaraNikI, prAdoSikI, pAritApanikI, prANAtipAta - kriyA - ina pAMca kriyAoM se spRSTa hotA hai| aloka -gati niSedha-pada 118. bhaMte! maharddhika yAvat mahAn aizvaryazAlI ke rUpa meM prakhyAta deva lokAnta meM sthita hokara aloka meM hAtha, paira, bAhu athavA jaMghA kA AkuMcana evaM prasAraNa karane meM samartha hai ? yaha artha saMgata nahIM hai / 119. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - maharddhika yAvat mahAn aizvaryazAlI ke rUpa meM prakhyAta deva loka ke aMta meM sthita hokara aloka meM hAtha, paira, bAhu athavA jaMghA kA AkuMcana evaM prasAraNa karane meM samartha nahIM hai ? gautama ! pudgala jIvoM kA anugamana karate haiM, ve AhAra ke rUpa meM upacita haiM, ve boMdI ke rUpa meM cita haiM, ve kalevara ke rUpa meM cita haiM / pudgaloM kA Azraya lekara jIvoM aura ajIvoM kA gati-paryAya kahA gayA hai| aloka meM jIva nahIM haiM, pudgala nahIM haiN| gautama ! isa apekSA yaha kahA jA rahA hai-maharddhika yAvat mahAn aizvaryazAlI ke rUpa meM prakhyAta deva loka ke aMta meM sthita hokara aloka meM hAtha, paira, bAhu athavA jaMghA kA AkuMcana evaM prasAraNa karane meM samartha nahIM hai| 120. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / nauvAM uddezaka bali kA sabhA-pada 121. bhaMte! vairocanendra vairocanarAja bali kI sabhA kahAM prajJapta hai ? gautama ! jaMbUdvIpa dvIpa meM meru parvata se uttara bhAga meM tirache asaMkhya dvIpa - samudra camara kI bhAMti (bha. 2/118) yAvat bayAlIsa hajAra yojana avagAhana karane para vairocanendra vairocanarAja bali kA rucakendra nAma kA utpAta parvata prajJapta hai - usakI UMcAI sataraha sau ikkIsa yojana prajJapta hai / pramANa tigicchakUTa prasAdAvataMsaka kI bhAMti vaktavya hai / bali kA siMhAsana usake parivAra ke siMhAsanoM sahita vaktavya hai / itanA vizeSa hai - ve rucakendra prabhA vAle haiM, rucakendra prabhA vAle haiM, rucakendra prabhA vAle haiN| zeSa pUrvavat yAvat balicaMcA rAjadhAnI meM dUsaroM para yAvat 610
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 16 : u. 9-11 : sU. 121-128 usa rucakendra utpAta parvata ke uttara se chaha sau karor3a usI prakAra yAvat cAlIsa hajAra yojana avagAhana karane para vairocanendra vairocanarAja kI balicaMcA nAmaka rAjadhAnI prajJapta hai- eka lAkha yojana pramANa, usI prakAra yAvat balipITha kA upapAta yAvat sarva AtmarakSaka deva niravazeSa vaktavya haiM, itanA vizeSa hai - sthiti sAgaropama se kucha adhika prajJapta hai| zeSa pUrvavat yAvat (bha. 2 / 118-121) vairocanendra bali, vairocanendra bali / 122. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / yAvat viharaNa karane lage / dasavAM uddezaka avadhi-pada 123. bhaMte! avadhi kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama ! avadhi do prakAra kA prajJapta hai / avadhi-pada (paNNavaNA, pada 33) niravazeSa vaktavya hai / 124. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / yAvat viharaNa karane lage / gyArahavAM uddezaka dvIpakumAra-Adi-pada 125. bhaMte! kyA saba dvIpakumAra samAna AhAra vAle haiM? samAna ucchvAsa - niHzvAsa vAle haiM ? yaha artha saMgata nahIM hai / isa prakAra jaise prathama zataka ke dvitIya uddezaka ( bhagavai 1 / 74-75) meM dvIpakumAroM kI vaktavyatA, usI prakAra yAvat samAna AyuSya aura samAna ucchvAsa - niHzvAsa vAle nahIM haiM / 126. bhaMte! dvIpakumAroM meM kitanI lezyAeM prajJapta haiM ? gautama ! cAra lezyAeM prajJapta haiM, jaise - kRSNa - lezyA, nIla- lezyA, kApota- lezyA, tejo- lezyA / 127. bhaMte! kRSNa-lezyA vAle yAvat tejolezyA vAle ina dvIpakumAroM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? gautama ! tejolezyA vAle dvIpakumAra sabase alpa haiM / kApota-lezyA vAle unase asaMkhyeya- guNa haiM / nIla- lezyA vAle unase vizeSAdhika haiM / kRSNa-lezyA vAle unase vizeSAdhika haiN| 128. bhaMte! kRSNa-lezyA vAle yAvat tejo- lezyA vAle ina dvIpakumAroM meM kauna kisase alparddhika athavA maharddhika haiM ? gautama ! nIla-lezyA vAle kRSNa-lezyA vAloM se maharddhika haiM yAvat tejo-lezyA vAle sabase maharddhika haiM / 611
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 16 : u. 12-14 : sU. 129-134 bhagavatI sUtra 129. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| yAvat viharaNa karane lge| bArahavAM se caudahavAM uddezaka 130. bhaMte ! kyA saba udadhikumAra samAna AhAra vAle haiM? pUrvavat, dvIpakumAra kI bhAMti vktvytaa| 131. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| 132. isI prakAra dizAkumAra bhI vaktavya haiN| 133. isI prakAra stanitakumAra bhI vaktavya haiN| 134. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai, yAvat viharaNa karane lge| 612
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ satarahavAM zataka pahalA uddezaka zruta-devatA bhagavatI ko nmskaar| saMgrahaNI gAthA 1. hAthI 2. saMyata 3. zailezI 4. kriyA 5. IzAna 6-7. pRthvI 8-9. pAnI 10-11. vAyu 12. ekendriya 13. nAga 14. suparNa 15. vidyut 16-17. vAyu, agni prastuta zataka ke ye sattaraha uddezaka haiN| hastirAja-pada 1. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA-bhaMte! hastirAja udAyI kahAM se anaMtara udvartana kara hastirAja udAyI ke rUpa meM upapanna huA hai? gautama! asurakumAra-deva se anaMtara udvartana kara hastirAja udAyI ke rUpa meM upapanna huA 2. bhaMte! hastirAja udAyI kAlamAsa meM kAla-dharma ko prApta kara kahAM jAegA? kahAM upapanna hogA? gautama! isI ratnaprabhA-pRthvI ke utkRSTa sAgaropama sthiti vAle narakAvAsoM meM nairayika ke rUpa meM upapanna hogaa| 3. bhaMte! vaha vahAM se anaMtara udvartana kara kahAM jAegA? kahAM upapanna hogA? gautama! mahAvideha-vAsa meM siddha hogA yAvat saba duHkhoM kA anta kregaa| 4. bhaMte! hastirAja bhUtAnaMda kahAM se anaMtara udvartana kara hastirAja bhUtAnanda ke rUpa meM upapanna huA hai? isI prakAra udAyI kI bhAMti vaktavyatA yAvat saba duHkhoM kA aMta kregaa| kriyA-pada 5. bhaMte! koI puruSa tAr3a ke vRkSa para car3hatA hai| car3hakara tAr3a-vRkSa ke tAr3a-phala ko hilAtA hai athavA girAtA hai, vaha puruSa kitanI kriyA se spRSTa hotA hai? gautama! jisa samaya vaha tAr3a-vRkSa para car3hatA hai| car3hakara tAr3a-vRkSa se tAr3a-phala ko hilAtA athavA girAtA hai usa samaya vaha puruSa kAyikI yAvat pAMca kriyAoM se spRSTa 613
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 17 : u. 1 : sU. 5-10 hotA hai| jina jIvoM ke zarIra se tAr3a vakSa niSpanna huA hai, tAr3a phala niSpanna huA hai, ve jIva bhI kAyikI yAvat pAMca kriyAoM se spRSTa hote haiN| 6. bhaMte! vaha tAr3a-phala apanI gurutA se, bhArIpana se, gurutva - bhArIpana se svAbhAvika rUpa se nIce AtA huA vahAM rahe hue prANa yAvat sattvoM kA prANa viyojana karatA hai, bhaMte! taba vaha puruSa kitanI kriyAoM se spRSTa hotA hai ? gautama ! jisa samaya vaha tAr3a - phala apanI gurutA se yAvat prANa kA viyojana karatA hai, taba vaha puruSa kAyikI yAvat cAra kriyAoM se spRSTa hotA hai| jina jIvoM ke zarIra se tAr3a- vRkSa niSpanna huA hai, ve jIva bhI kAyikI yAvat cAra kriyAoM se spRSTa hote haiN| jina jIvoM ke zarIra se tAr3a phala niSpanna huA hai, jIva kAyikI yAvat pAMca kriyAoM se spRSTa hote haiN| jo jIva nIce girate hue tAr3a - phala ke AlaMbana banate haiM, ve jIva bhI kAyikI yAvat pAMca kriyAoM se spRSTa hote haiM / 7. bhaMte! koI vRkSa ke mUla ko hilAtA athavA girAtA hai, vaha puruSa kitanI kriyA se spRSTa hotA hai ? gautama ! jisa samaya vaha puruSa vRkSa ke mUla ko hilAtA athavA girAtA usa samaya vaha puruSa kAyikI yAvat pAMca kriyAoM se spRSTa hotA hai| jina jIvoM ke zarIra se vaha mUla niSpanna huA yAvat bIja niSpanna huA, ve jIva bhI kAyikI yAvat pAMca kriyA se spRSTa hote haiN| 8. bhaMte! vaha mUla apanI gurutA se yAvat prANa kA viyojana karatA hai, taba vaha puruSa kitanI kriyA se spRSTa hotA hai ? gautama ! jisa samaya vaha mUla apanI gurutA se yAvat prANa kA viyojana karatA hai, usa samaya vaha puruSa kAyikI yAvat cAra kriyAoM se spRSTa hotA hai| jina jIvoM ke zarIra se kaMda niSpanna huA yAvat bIja niSpanna huA, ve jIva bhI kAyikI yAvat cAra kriyAoM se spRSTa hote haiN| jina jIvoM ke zarIra se mUla niSpanna huA hai, ve jIva kAyikI yAvat pAMca kriyAoM se spRSTa hote haiN| jo jIva svabhAva se nIce girate hue mUla ke AlaMbana banate haiM, ve jIva bhI kAyikI yAvat pAMca kriyAoM se spRSTa hote haiN| 9. bhaMte! koI vRkSa ke kaMda ko hilAtA athavA girAtA hai / vaha puruSa kitanI kriyA se spRSTa hotA hai : gautama ! jisa samaya vaha puruSa vRkSa ke kaMda ko hilAtA athavA girAtA hai, usa samaya vaha kAyikI yAvat pAMca kriyAoM se spRSTa hotA hai| jina jIvoM ke zarIra se mUla niSpanna huA yAvat bIja niSpanna huA, ve jIva bhI kAyikI yAvat pAMca kriyAoM se spRSTa hote haiN| 10. bhaMte! vaha kaMda apanI gurutA se yAvat prANa kA viyojana karatA hai, bhaMte! taba vaha puruSa kitanI kriyA se spRSTa hotA hai ? gautama! jisa samaya vaha kaMda apanI gurutA se yAvat prANa kA viyojana karatA hai, usa samaya vaha puruSa kAyikI yAvat cAra kriyAoM sa spRSTa hotA hai| jina jIvoM ke zarIra se 614
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 17 : u. 1 : sU. 10-18 mUla niSpanna huA, skaMdha niSpanna huA yAvat bIja niSpanna huA, ve jIva bhI kAyikI yAvat cAra kriyAoM se spRSTa hote haiN| jina jIvoM ke zarIra se kaMda niSpanna huA, ve jIva kAyikI yAvat pAMca kriyAoM se spRSTa hote haiN| jo jIva svabhAva se nIce girate hue kaMda kA AlaMbana banate haiM, ve jIva bhI kAyikI yAvat pAMca kriyAoM se spRSTa hote haiN| isI prakAra kaMda kI bhAMti yAvat bIja kI vktvytaa| 11. bhaMte! zarIra kitane prajJapta haiM? gautama! zarIra pAMca prajJapta haiM audArika yAvat kaarmnn| 12. bhaMte! indriyAM kitanI prajJapta haiM? gautama! indriyAM pAMca prajJapta haiM, jaise-zrotrendriya yAvat sparzanendriya / 13. bhaMte! yoga kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! yoga tIna prakAra ke prajJapta haiM, jaise-mana-yoga, vacana-yoga, kAya- yog| 14. bhaMte! audArika-zarIra ko niSpanna karatA huA jIva kitanI kriyA se spRSTa hotA hai? gautama! syAt tIna kriyA se, syAt cAra kriyA se, syAt pAMca kriyA se| isI prakAra pRthvIkAyika kI vaktavyatA, isI prakAra yAvat manuSya kI vktvytaa| 15. bhaMte! audArika zarIra ko niSpanna karate hue jIva kitanI kriyAoM se spaSTa hote haiM? gautama! tIna kriyAoM se bhI, cAra kriyAoM se bhI, pAMca kriyAoM se bhii| isI prakAra pathvIkAyika jIvoM kI vaktavyatA. isI prakAra yAvata manaSyoM kI vktvytaa| isI prakAra vaikriya-zarIra ke bhI do daNDaka vaktavya hai, itanA vizeSa hai-jisake vaikriya zarIra hai| isI prakAra yAvat karma-zarIra kI vktvytaa| isI prakAra zrotrendriya yAvat sparzanendriya kI vktvytaa| isI prakAra mana-yoga, vacana-yoga aura kAya-yoga kI vktvytaa| jina jIvoM ke jo hai, vaha vaktavya hai| ye ekatva aura bahutva kI dRSTi se chabbIsa daMDaka hote haiN| bhAva-pada 16. bhaMte! bhAva kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! bhAva chaha prakAra ke prajJapta haiM, jaise-audayika, aupazamika, kSAyika, kSAyopazamika, pAriNAmika, sAMnipAtika / 17. bhaMte! vaha audayika-bhAva kyA hai? audayika-bhAva do prakAra kA prajJapta hai, jaise-udaya aura udy-nisspnn| isa prakAra isa abhilApa ke anusAra jaise aNuogaddArAI meM chaha nAma (aNuogaddArAI, 273-297) vaise hI niravazeSa vaktavya hai yAvat yaha hai sAMnipAtika bhaav| 18. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| 615
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 17 : u. 2 : sU. 19-25 bhagavatI sUtra dUsarA uddezaka dharmAdharma-sthita-pada 19. bhaMte! saMyata, virata, atIta ke pApa karma kA pratihanana karane vAlA, bhaviSya ke pApa- karma kA pratyAkhyAna karane vAlA kyA dharma meM sthita hotA hai ? asaMyata, avirata, atIta ke pApa-karma kA pratihanana aura bhaviSya ke pApa karma kA pratyAkhyAna na karane vAlA kyA adharma meM sthita hotA hai ? kyA saMyatAsaMyata dharmAdharma meM sthita hotA hai ? hAM, gautama ! saMyata, virata, atIta ke pApa-karma kA pratihanana karane vAlA, bhaviSya ke pApa- karma kA pratyAkhyAna karane vAlA dharma meM sthita hotA hai| asaMyata, avirata, atIta ke pApa karma kA pratihanana aura bhaviSya ke pApa karma kA pratyAkhyAna na karane vAlA adharma meM sthita hotA hai / saMyatAsaMyata dharmAdharma meM sthita hotA hai / 20. bhaMte! dharma meM, adharma meM, dharmAdharma meM kyA koI prANI ruka sakatA hai ? so sakatA hai ? khar3A raha sakatA hai ? baiTha sakatA hai ? karavaTa le sakatA hai ? gautama ! yaha artha saMgata nahIM hai| 21. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat saMyatAsaMyata dharmAdharma meM sthita hotA hai ? gautama ! saMyata, virata, atIta ke pApa karma kA pratihanana karane vAlA aura bhaviSya ke pApa- karma kA pratyAkhyAna karane vAlA dharma meM sthita hotA hai, vaha dharma ko hI svIkAra kara vihAra karatA hai / asaMyata, avirata, atIta pApakarma kA pratihanana na karane vAlA aura bhaviSya ke pApa karma kA pratyAkhyAna na karane vAlA adharma meM sthita hotA hai, vaha adharma ko hI svIkAra kara vihAra karatA hai / saMyatAsaMyata dharmAdharma meM sthita hotA hai, vaha dharmAdharma ko svIkAra kara vihAra karatA hai / isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai - yAvat dharmAdharma meM sthita hotA hai / 22. bhaMte! kyA jIva dharma meM sthita haiM, adharma meM sthita haiM ? gautama ! jIva dharma meM bhI sthita haiM, adharma meM bhI sthita haiM, 23. nairayikoM kI pRcchA / gautama ! nairayika dharma meM sthita nahIM haiM, adharma meM sthita haiM, dharmAdharma meM sthita nahIM haiM / isI prakAra yAvat caturindriyoM kI vaktavyatA / 616 dharmAdharma meM sthita haiM ? dharmAdharma meM bhI sthita haiM / 24. paMcendriya-tiryagyonikoM kI pRcchA / gautama! paMcendriya-tiryakyonika dharma meM sthita nahIM haiM, adharma meM sthita haiM, dharmAdharma meM bhI sthita haiN| manuSyoM kI jIvoM kI bhAMti vaktavyatA / vANamaMtara, jyotiSka, vaimAnika nairayika kI bhAMti vaktavya haiM / bAlapaMDita pada 25. bhaMte! anyayUthika isa prakAra AkhyAna yAvat prarUpaNA karate haiM - zramaNa paNDita haiM,
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 17 : u. 2 : sU. 25-30 zramaNopAsaka bAla-paMDita ha, jisane eka prANI kA vadha bhI tyAgA nahIM hai, vaha ekAnta bAla hai-aisA vaktavya hai| 26. bhaMte ! yaha isa prakAra kaise hai? gautama! anyayUthika jo isa prakAra AkhyAna karate haiM yAvat ekAnta bAla hai, aisA vaktavya hai jo aisA kahate haiM, ve mithyA kahate haiN| gautama! maiM isa prakAra AkhyAna karatA hUM yAvat prarUpaNA karatA hUM zramaNa paMDita haiM, zramaNopAsaka bAla-paMDita haiM, jisane eka prANI kA bhI vadha tyAgA hai, vaha ekAMta bAla nahIM hai, aisA vaktavya hai| 27. bhaMte! kyA jIva bAla haiM? paMDita haiM? bAla-paMDita haiM? gautama! jIva bAla bhI haiM, paMDita bhI haiM, bAla-paMDita bhI haiN| 28. nairayikoM kI pRcchaa| gautama! nairayika bAla haiM, paMDita nahIM haiM, bAla-paMDita nahIM haiN| isI prakAra yAvat caturindriya kI vktvytaa| 29. paMcendriya tiryagyonikoM kI pRcchaa| gautama! paMcendriya tiryakyonika bAla haiM, paMDita nahIM haiM, bAla-paMDita bhI haiM, manuSyoM kI jIvoM kI bhAMti vktvytaa| vANamaMtara, jyotiSka aura vaimAnika nairayika kI bhAMti vaktavya haiN| jIva-jIvAtmA ekatva-pada 30. bhaMte! anyayUthika isa prakAra AkhyAna yAvat prarUpaNA karate haiM-prANAtipAta, mRSAvAda yAvat mithyAdarzana-zalya meM vartamAna hai usakA jIva anya hai, jIvAtmA anya hai| prANAtipAta-viramaNa yAvat parigraha-viramaNa, krodha-viveka yAvat mithyAdarzanazalya-viveka meM vartamAna hai usakA jIva anya hai, jIvAtmA anya hai| autpattikI-, vainayikI-, kArmikI aura pAriNAmikI-buddhi meM vartamAna hai usakA jIva anya hai, jIvAtmA anya hai| avagraha, IhA, apAya aura dhAraNA meM vartamAna hai usakA jIva anya hai, jIvAtmA anya hai| utthAna, karma, bala, vIrya aura puruSakAra-parAkrama meM vartamAna hai usakA jIva anya hai, jIvAtmA anya hai| nairayikatva, tiryak, manuSya aura devatva meM vartamAna hai usakA jIva anya hai, jIvAtmA anya hai| jJAnAvaraNIya yAvat aMtarAya meM vartamAna hai usakA jIva anya hai, jIvAtmA anya hai| isI prakAra kRSNa-lezyA yAvat zukla-lezyA meM, samyag-dRSTi, mithyA-dRSTi aura samyag-mithyA-dRSTi meM, isI prakAra cakSu-darzana, acakSu-darzana, avadhi-darzana, kevala-darzana meM, Abhinibodhika-jJAna, zruta-jJAna, avadhi-jJAna, manaHparyava-jJAna aura kevala-jJAna meM, mati-ajJAna, zruta-ajJAna aura vibhaMga-jJAna meM, AhAra-saMjJA, bhaya-saMjJA, maithuna-saMjJA aura parigraha-saMjJA meM, isI prakAra audArika-zarIra, vaikriya-zarIra, AhAraka-zarIra, taijasa-zarIra aura kArmaNa-zarIra meM, isI prakAra mana-yoga, vacana-yoga aura kAya-yoga meM, sAkAra-upayoga aura anAkAra-upayoga meM vartamAna hai usakA jIva anya hai, jIvAtmA anya hai| 617
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 17 : u. 2 : sU. 31-36 31. bhaMte! yaha isa prakAra kaise haiM ? gautama ! anyayUthika, jo isa prakAra AkhyAna karate haiM yAvat jo aisA kahate haiM, ve mithyA kahate haiN| gautama ! maiM isa prakAra AkhyAna yAvat prarUpaNA karatA hUM-prANAtipAta yAvat mithyAdarzana - zalya meM jo vartamAna hai, vahI jIva hai, vahI jIvAtmA hai yAvat anAkAra- upayoga meM jo vartamAna hai vahI jIva hai, vahI jIvAtmA hai 1 rUpa-arUpI pada 32. maharddhika yAvat mahAn aizvaryazAlI ke rUpa meM prakhyAta deva pahale rUpI hokara arUpI vikriyA karane meM samartha hai ? gautama ! yaha artha saMgata nahIM hai| bhagavatI sUtra 33. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - maharddhika yAvat mahAn aizvaryazAlI ke rUpa meM prakhyAta deva pahale rUpI hokara arUpI vikriyA karane meM samartha nahIM hai ? gautama ! maiM jAnatA hUM, maiM dekhatA hUM, maiM yaha bodha karatA hUM, maiM yaha abhisamanvAgata karatA huuN| maiMne yaha jAnA hai, maiMne yaha dekhA hai, maiMne yaha bodha kiyA hai, maiMne yaha abhisamanvAgata kiyA hai - jo tathAgata jIva sarUpI, karma - sahita, rAga-sahita, veda- sahita, moha- sahita, lezyA - sahita, zarIra sahita hai, jo jIva isa zarIra se vipramukta nahIM hai usakA isa prakAra prajJApana kiyA jAtA hai, jaise - kAlApana yAvat zuklatva, surabhi - gandhatva yAvat durabhi-gaMdhatva, tiktatA yAvat madhuratA, karkazatA yAvat rUkSatA / gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai--maharddhika yAvat mahAn aizvaryazAlI ke rUpa arUpI vikriyA karane meM samartha nahIM haiN| prakhyAta deva pahale rUpI hokara 34. bhaMte! vahI jIva pahale arUpI hokara rUpI vikriyA karane meM samartha hai ? yaha artha saMgata nahIM hai / 35. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai vahI jIva pahale arUpI hokara rUpI vikriyA karane samartha nahIM hai ? gautama ! maiM yaha jAnatA hUM, maiM yaha dekhatA hUM, maiM yaha bodha karatA hUM, yaha abhisamanvAgata karatA huuN| maiMne yaha jAnA hai, maiMne yaha dekhA hai, maiMne yaha bodha kiyA hai, maiMne yaha abhisamanvAgata kiyA hai - jo tathAgata jIva arUpI karma-rahita, rAga-rahita, veda-rahita, moha-rahita, lezyA - rahita, zarIra-rahita hai, jo jIva isa zarIra se vipramukta hai usakA isa prakAra prajJApana nahIM kiyA jAtA, jaise- kAlApana yAvat zuklatA, surabhi-gaMdhatva yAvat durabhi - gaMdhatva, tiktatA yAvat madhuratA, karkazatA yAvat rUkSatA / gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai - vahI jIva pahale arUpI hokara rUpI vikriyA karane meM samartha nahIM hai / 36. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / 618
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra tIsarA uddezaka za. 17 : u. 3 : sU. 37-41 ejanA- pada 37. bhaMte! zailezI - pratipannaka aNagAra sadA pratikSaNa ejana, kSobha aura udIraNA ko prApta hotA hai tathA usa usa bhAva yaha artha saMgata nahIM hai / kevala eka para prayoga chor3akara / 38. bhaMte! ejanA kitane prakAra kI prajJapta hai ? gautama! pAMca prakAra kI prajJapta hai, jaise- dravya ejanA, kSetra - ejanA, kAla ejanA, bhava - ejanA, bhAva - ejanA / 39. bhaMte! dravya - ejanA kitane prakAra kI prajJapta haiM ? gautama! cAra prakAra manuSya dravya ejanA, 40. bhaMte! yaha kisa hai ? vyejana, calana, spandana, ghaTTana, pariNata hotA hai ? kI prajJapta hai, jaise - nairayika- dravya - ejanA, tiryagyonika dravya - ejanA, - deva - dravya ejanA / apekSA se kahA jA rahA hai - nairayika- dravya ejanA nairayika dravya - ejanA gautama! jo nairayika nairayika- dravya meM vartana karate the, vartana karate haiM, vartana kareMge, una nairayikoM ne vahAM nairayika dravya meM vartamAna nairayika dravyoM kI ejanA kI thI, ejanA karate haiM, ejanA kreNge| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai - yAvat nairayika- dravya - ejanA hai| bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - tiryagyonika dravya - ejanA tiryagyonika dravya- ejanA hai ? gautama! jo tiryagyonika tiryagyonika dravya meM vartana karate the, vartana karate haiM, vartana kareMge, una tiryagyonikoM ne vahAM tiryagyonika dravya vartamAna tiryagyonika dravyoM kI ejanA kI thI, ejanA karate haiM, ejanA kreNge| isa apekSA se kahA jA rahA hai - yAvat tiryagyonika- dravya - ejanA hai| bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - manuSya - dravya ejanA manuSya dravya ejanA hai ? gautama ! jo manuSya manuSya-dravya meM vartana karate the, vartana karate haiM, vartana kareMge, una manuSyoM ne vahAM manuSya-dravya meM vartamAna manuSya dravyoM kI ejanA kI thI, ejanA karate haiM, kreNge| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai - yAvat manuSya - dravya ejanA hai| ejanA - dravya ejanA hai ? bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai -deva- - dravya ejanA deva dra gautama ! jo deva deva -dravya meM vartana karate the, vartana karate haiM, vartana kareMge, una devoM ne vahAM deva- dravya meM vartamAna deva dravyoM kI ejanA kI thI, ejanA karate haiM, ejanA kreNge| isa apekSA se kahA jA rahA hai - yAvat deva dravya - ejanA hai| 41. bhaMte! kSetra - ejanA kitane prakAra kI prajJapta hai ? gautama ! cAra prakAra kI prajJapta hai, jaise- nairayika kSetra - ejanA yAvat deva - kSetra - ejanA | 619
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 17 : u. 3 : sU. 42-47 42. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-nairayika kSetra - ejanA nairayika- kSetra - ejanA hai ? pUrvavat ! itanA vizeSa hai - nairayika kSetra - ejanA vaktavya hai| isI prakAra yAvat deva-kSetra- ejanA / isI prakAra kAla ejanA, isI prakAra bhava-ejanA, isI prakAra bhAva ejanA, isI prakAra yAvat deva-bhAva ejanA kI vaktavyatA / calanA pada 43. bhaMte! calanA kitane prakAra kI prajJapta hai ? gautama ! calanA tIna prakAra kI prajJapta hai, jaise- zarIra calanA, indriya- calanA, yoga- calanA / 44. bhaMte! zarIra calanA kitane prakAra kI prajJapta hai ? gautama ! pAMca prakAra kI prajJapta hai, jaise - audArika- zarIra calanA yAvat kArmaNa-zarIra - calanA / 45. bhaMte! indriya-calanA kitane prakAra kI prajJapta hai ? gautama ! pAMca prakAra kI prajJapta hai, jaise- zrotrendriya-calanA yAvat sparzanendriya-calanA / 46. bhaMte! yoga- calanA kitane prakAra kI prajJapta hai ? gautama ! tIna prakAra kI prajJapta hai, jaise - mana- yoga- calanA, vacana-yoga- calanA, kAya-yoga - calanA / 47. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai- audArika zarIra calanA audArika- zarIra- calanA hai ? - gautama ! audArika- zarIra meM vartamAna jIva audArika- zarIra - prAyogya dravyoM ko audArika- zarIra ke rUpa meM pariNata karate hue audArika- zarIra kI calanA karate the, calanA karate haiM, calanA kreNge| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai - yAvat audArika- zarIra calanA hai| bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - vaikriya - zarIra calanA vaikriya zarIra calanA hai| pUrvavat, itanA vizeSa hai - vaikriya - zarIra meM vartamAna jiiv| isI prakAra yAvat kArmaNa- zarIra- calanA kI vaktavyatA / bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - zrotrendriya-calanA zrotrendriya-calanA hai ? gautama ! zrotrendriya meM vartamAna jIva zrotrendriya prAyogya dravyoM ko zrotrendriya ke rUpa pariNata karate hue zrotrendriya kI calanA karate the, calanA karate haiM, calanA kreNge| isa apekSA se kahA jA rahA hai - yAvat zrotrendriya-calanA hai| isI prakAra yAvat sparzanendriya-calanA kI vaktavyatA / bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - mana- yoga- calanA mana-yoga- calanA hai ? gautama ! mana- yoga meM vartamAna jIva mana yoga- prAyogya dravyoM ko mana-yoga ke rUpa meM pariNata karate hue mana-yoga kI calanA karate the, calanA karate haiM, calanA kreNge| isa apekSA se 620
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 17 : u. 3,4 : sU. 47-54 kahA jA rahA hai - yAvat mana yoga- calanA hai| isI prakAra vacana - yoga- calanA kI, isI prakAra kAya-yoga- calanA kI vaktavyatA / saMvega-Adi-pada 48. bhaMte! saMvega, nirveda, guru-sAdharmika-zuzrUSA, AlocanA, niMdA, garhA, kSamApanA, vyavazamana, zruta sahAyatA, bhAva - apratibaddhatA, vinivartana, viviktazayanAsanasevA, zrotrendriya-saMvara yAvat sparzanendriya-saMvara, yoga-pratyAkhyAna, zarIra- pratyAkhyAna, kaSAya- pratyAkhyAna saMbhoja - pratyAkhyAna, upadhi-pratyAkhyAna, bhakta - pratyAkhyAna, kSamA, virAga, yoga-satya, karaNa- satya, mana-samanvAharaNa, vacana-samanvAharaNa, kAya-samanvAharaNa, krodha-viveka yAvat mithyA darzana - zalya-viveka, jJAna- saMpanna, darzana-saMpanna, caritra - saMpanna, vedanA - adhisahana, mAraNAntika- adhisahana - inakA paryavasAna phala kyA prajJapta hai, AyuSman zramaNa ! bhAva-satya, gautama ! saMvega, nirveda yAvat mAraNAntika - adhisahana kA paryavasAna phala siddhi prajJapta hai AyuSman zramaNa ! 49. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / yAvat viharaNa karane lage / cauthA uddeza kriyA-pada 50. usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA- bhaMte! kyA jIvoM ke prANAtipAta kriyA hotI hai ? hAM, hotI hai / 51. bhaMte! kyA vaha spRSTa hotI hai ? aspRSTa hotI hai ? gautama ! vaha spRSTa hotI hai, aspRSTa nahIM hotI yAvat vyAghAta na hone para chahoM dizAoM meM, vyAghAta hone para syAt tIna, syAt cAra, syAt pAMca dizAoM meM hotI hai| 52. bhaMte! kyA vaha kRta hotI hai? akRta hotI hai ? gautama ! vaha kRta hotI hai, akRta nahIM hotI / 53. bhaMte! kyA vaha Atma-kRta hotI hai ? para-kRta hotI hai ? ubhaya-kRta hotI hai ? gautama ! vaha Atma-kRta hotI hai| para-kRta nahIM hotI / ubhaya-kRta bhI nahIM hotI / 54. bhaMte! kyA vaha AnupUrvI kRta hotI hai ? anAnupUrvI kRta hotI hai ? - gautama ! AnupUrvI - kRta hotI hai, anAnupUrvI kRta nahIM hotii| jo kriyA kI gaI hai, jo kI - jA rahI hai, jo kI jAegI, vaha sarva AnupUrvI kRta hai, jA sakatA hai| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA, ke vyAghAta na hone para chahoM dizAoM meM, vyAghAta hone syAt pAMca dizAoM meN| zeSa kA niyama chaha dizAoM meM hai / anAnupUrvI kRta nahIM, aisA kahA itanA vizeSa hai - ekendriya-jIvoM para syAt tIna, syAt cAra aura 621
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 17 : u. 4 : sU. 55-64 55. bhaMte! jIvoM ke mRSAvAda - kriyA hotI hai ? hAM, hotI hai / 56. bhaMte! kyA vaha spRSTa hotI hai ? aspRSTa hotI hai ? prANAtipAta kI bhAMti mRSAvAda kA daMDaka vaktavya hai / isI prakAra adattAdAna, maithuna, parigraha kI vaktavyatA / isa prakAra ye pAMca daMDaka haiN| bhagavatI sUtra 57. bhaMte! jisa samaya jIvoM ke prANAtipAta- kriyA hotI hai, bhaMte! kyA vaha spRSTa hotI hai ? aspRSTa hotI hai? isI prakAra yAvat vaktavya hai, yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / isI prakAra parigraha kI vaktavyatA / isI prakAra ye pAMca daMDaka haiM / 58. bhaMte! jisa deza meM jIvoM ke prANAtipAta kriyA hotI hai ? pUrvavat yAvat parigraha kI vaktavyatA / ye pAMca daMDaka haiN| 59. bhaMte! jisa pradeza meM jIvoM ke prANAtipAta-kriyA hotI hai| bhaMte! kyA vaha spRSTa hotI hai? isI prakAra daMDaka vaktavya hai / isI prakAra yAvat parigraha kI vaktavyatA / isa prakAra ye bIsa daMDaka haiN| duHkha-vedanA-pada 60. bhaMte! kyA jIvoM ke duHkha Atma-kRta hai, kyA duHkha para-kRta hai ? kyA duHkha ubhaya- kRta hai ? gautama ! duHkha Atma-kRta hai / duHkha para - kRta nahIM hai, duHkha ubhaya-kRta nahIM hai| isI prakAra yAvat vaimAnika kI vaktavyatA / 61. bhaMte! kyA jIva Atma-kRta duHkha kA vedana karate haiM, para-kRta duHkha kA vedana karate haiM ? ubhaya-kRta duHkha kA vedana karate haiM ? gautama ! Atma-kRta duHkha kA vedana karate haiM, para kRta duHkha kA vedana nahIM karate, ubhaya- kRta duHkha kA vedana nahIM krte| isI prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / 62. bhaMte! kyA jIvoM ke vedanA Atma-kRta hai ? kyA vedanA para kRta hai ? kyA vedanA ubhaya-kRta hai ? gautama ! vedanA Atma-kRta hai, vedanA para - kRta nahIM hai, vedanA ubhaya-kRta nahIM hai| isI prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / 63. bhaMte! kyA jIva Atma-kRta vedanA kA vedana karate haiM? para-kRta vedanA kA vedana karate haiM ? ubhaya-kRta vedanA kA vedana karate haiM ? gautama ! jIva Atma-kRta vedanA kA vedana karate haiM, para kRta vedanA kA vedana nahIM karate, ubhaya-kRta vedanA kA vedana nahIM krte| isI prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / 64. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / 622
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 17 : u. 5,6 : sU. 65-70 pAMcavAM uddezaka IzAna-pada 65. bhaMte! devarAja devendra IzAna kI sudharmA-sabhA kahAM prajJapta hai? gautama! jaMbUdvIpa dvIpa meM maMdara parvata ke uttara meM isa ratnaprabhA-pRthvI ke bahusama evaM ramaNIya bhUbhAga se Urdhva meM caMdra, sUrya, graha-gaNa, nakSatra, tArA-rUpa jaise sthAna-pada (paNNavaNA, 2 / 51) kI bhAMti yAvat madhya meM IzAnAvataMsaka hai| vaha IzAnAvataMsaka- mahAvimAna sAr3he bAraha lAkha yojana kA hai| isa prakAra jaise dasaveM zataka (bha. 10/99) meM zakra-vimAna kI jo vaktavyatA hai, vaha IzAna kI niravazeSa vaktavya hai yAvat aatmrkssk| sthiti sAtireka do sAgaropama hai| zeSa pUrvavat yAvat devarAja devendra IzAna devarAja devendra IzAna haiN| 66. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| chaThA uddezaka pRthvIkAyika-Adi kA deza-sarva-mAraNAntika-samudghAta-pada 67. bhaMte! isa ratnaprabhA-pRthvI para pRthvIkAyika samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya saudharma-kalpa meM pRthvIkAyika ke rUpa meM upapanna hone vAlA hai| bhaMte! kyA pahale upapanna hokara pazcAt sthAna ko saMprApta karatA hai? pahale sthAna ko saMprApta kara pazcAt upapanna hotA hai? gautama! pahale upapanna hokara pazcAt sthAna ko saMprApta karatA hai| pahale sthAna ko saMprApta kara pazcAt upapanna hotA hai| 68. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat pazcAt upapanna hotA hai? gautama! pRthvIkAyika jIvoM ke tIna samudghAta prajJapta haiM, jaise-vedanA-samudghAta, kaSAya-samudghAta, maarnnaantik-smudghaat| mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA huA deza-samavahata bhI hotA hai, sarva-samavahata bhI hotA hai| deza se samavahata hotA huA pahale sthAna ko saMprApta kara pazcAt upapanna hotA hai| sarva se samavahata hotA huA pahale upapanna hokara pazcAt sthAna ko saMprApta karatA hai| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat pazcAt upapatra hotA hai| 69. bhaMte! kyA pRthvIkAyika isa ratnaprabhA-pRthvI para samavahata hotA hai, samavahata hokara IzAna-kalpa meM pRthvIkAyika ke rUpa meM upapanna hone ke yogya hai? IzAna meM bhI puurvvt| isI prakAra yAvat acyuta, graiveyaka-vimAna meM, anuttara-vimAna meM, isI prakAra ISat-prAgbhArA meN| 70.bhaMte! pRthvIkAyika jIva zarkarAprabhA-pRthvI para samavahata hotA hai, samavahata hokara saudharma-kalpa meM pRthvIkAyika ke rUpa meM upapanna hone ke yogya hai? isa prakAra jaise ratnaprabhA ke pRthvIkAyika kA upapAta batalAyA gayA hai| vaise hI zarkarAprabhA ke pRthvIkAyika kA upapAta bhI vaktavya hai yAvat ISat-prAgbhArA meN| isa prakAra jaise 623
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 17 : u. 6-10 : sU. 70-78 bhagavatI sUtra ratnaprabhA kI vaktavyatA, isI prakAra yAvat adhaHsaptamI meM samavahata hokara ISat-prAgbhArA meM upapAta kI vktvytaa| zeSa puurvvt| 71. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| sAtavAM uddezaka 72. bhaMte! pRthvIkAyika saudharma-kalpa para samavahata hotA hai| samavahata hokara jo bhavya isI ratnaprabhA-pRthvI meM pRthvIkAyika ke rUpa meM upapanna hone vAlA hai| bhaMte! kyA vaha pahale upapanna hogA, pazcAt sthAna ko saMprApta karegA? zeSa puurvvt| jaise ratnaprabhA ke pRthvIkAyika kA sarva kalpoM meM yAvat ISat-prAgbhArA meM upapAta, isI prakAra saudharma-pRthvIkAyika kA sAtoM pRthviyoM meM upapAta vaktavya hai yAvat adhaHsaptamI meN| isa prakAra jaise saudharma-pRthvIkAyika kA saba pRthviyoM meM uppaat| isI prakAra yAvat ISat-prAgbhArA-pRthvIkAyika se sarva pRthviyoM meM upapAta yAvat adhaHsaptamI meN| 73. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| AThavAM uddezaka 74. bhaMte! isa ratnaprabhA-pRthvI para apkAyika samavahata hotA hai| samavahata hokara jo bhavya saudharma-kalpa meM apkAyika ke rUpa meM upapanna hone vAlA hai? isI prakAra pRthvIkAyika kI bhAMti apkAyika kA sarva kalpoM meM yAvat ISat-prAgbhArA meM upapAta hotA hai| isa prakAra jaise ratnaprabhA ke apkAyika kA upapAta hotA hai vaise hI .. adhaHsaptamI ke apkAyika kA upapAta vaktavya hai yAvat ISat-prAgbhArA meN| 75. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| navama uddezaka 76. bhaMte! saudharma-kalpa meM apkAyika samavahata hotA hai| samavahata hokara jo bhavya isa ratnaprabhA-pRthvI ke ghanodadhi-valaya meM apkAyika ke rUpa meM upapanna hone vAlA hai, bhaMte! kyA vaha pahale upapanna hotA hai, pazcAt sthAna ko saMprApta karatA hai? puurvvt| isI prakAra yAvat adhaHsaptamI meN| isI prakAra saudharma-apkAyika kI bhAMti yAvat ISat-prAgbhArA ke apkAyika kA yAvat adhaHsaptamI meM upapAta vaktavya haiN| 77. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| dasavAM uddezaka 78.bhaMte! isa ratnaprabhA-pRthvI para vAyukAyika jIva, yAvat jo bhavya saudharma-kalpa meM vAyukAyika ke rUpa meM upapanna hone vAlA hai| bhaMte! kyA vaha pahale upapanna hotA hai| pazcAt sthAna ko saMprApta karatA hai| pRthvIkAyika kI bhAMti vAyukAyika kI vktvytaa| itanA vizeSa hai-vAyukAyika jIvoM ke 624
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 17 : u. 10-17 : sU. 78-87 cAra samudghAta prajJapta haiM, jaise-vedanA-samudghAta yAvat vaikriya-samudghAta, mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA huA vaha deza se samavahata hotA hai, zeSa pUrvavat yAvat adhaHsaptamI se samavahata hokara ISat-prAgbhArA meM upapAta vaktavya hai| 79. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| . gyArahavAM uddezaka 80. bhaMte! saudharma-kalpa para vAyukAyika samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya isI ratnaprabhA-pRthvI ke ghanavAta, tanuvAta, ghanavAta-valayoM meM, tanavAta-valayoM meM vAyukAyika ke rUpa meM upapanna hone vAlA hai, bhaMte! kyA vaha pahale upapanna hotA hai, pazcAt sthAna ko saMprApta karatA hai| puurvvt| isI prakAra saudharma-kalpa ke vAyukAyika kA sAtoM pRthviyoM meM upapAta vaktavya hai| isI prakAra yAvat ISat-prAgbhArA vAyukAyika kA adhaHsaptamI meM yAvat upapAta vaktavya hai| 81. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| bArahavAM uddezaka ekendriya-pada 82. bhaMte! saba ekendriya-jIva samAna AhAra vAle haiM? isa prakAra jaise prathama zataka ke dvitIya uddezaka (bha. 1/76-81) meM pRthvIkAyika-jIvoM kI vaktavyatA, vahI ekendriya-jIvoM kI yahAM vaktavya hai yAvat samAna Ayu vAle nahIM hai, eka sAtha upapanna nahIM hai| 83. bhaMte! ekendriya-jIvoM ke kitanI lezyAeM prajJapta haiM? gautama! cAra lezyAeM prajJapta haiM jaise-kRSNa-lezyA, nIla-lezyA, kApota-lezyA, tejo -leshyaa| 84. bhaMte! ina kRSNa-lezyA, nIla-lezyA, kApota-lezyA aura tejo-lezyA vAloM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika hai? gautama! tejo-lezyA vAle ekendriya sabase alpa haiM, kApota-lezyA vAle unase ananta-guNa haiM, nIla-lezyA vAle unase vizeSAdhika haiM, kRSNa-lezyA vAle unase vizeSAdhika haiN| 85. bhaMte! ina kRSNa-lezyA vAle ekendriya-jIvoM kI Rddhi? dvIpakumAra (bha. 16/128) kI bhAMti vktvytaa| 86. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| terahavAM se satrahavAM uddezaka nAgakumAra-Adi-pada 87. bhaMte! saba nAgakumAra samAna AhAra vAle haiM? solahaveM zataka ke dIpakumAra-uddezaka 625
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 17 : u. 17 : sU. 87-96 (bha. 16 / 125-129 ) kI bhAMti niravazeSa vaktavyatA yAvat Rddhi / 88. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / yAvat viharaNa karane lage / 89. bhaMte! saba suparNakumAra samAna AhAra vAle haiM ? pUrvavat / 90. bhaMte! vaha aisA hI hai / bhaMte! vaha aisA hI hai / 91. bhaMte! saba vidyutkumAra samAna AhAra vAle haiM ? pUrvavat / 92. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / 93. bhaMte! saba vAyukumAra samAna AhAra vAle haiM ? pUrvavat / 94. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / 95. bhaMte! saba agnikumAra samAna AhAra vAle haiM ? pUrvavat / 96. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| 626 bhagavatI sUtra
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThArahavAM zataka pahalA uddezaka saMgrahaNI gAthA 1. prathama 2. vizAkhA 3. mAkaMdika 4. prANAtipAta 5. asura 6. gur3a 7. kevalI 8. anagAra 9. bhavya 10. somila ye aThArahaveM zataka ke dasa uddezaka haiN| prathama-aprathama-pada 1. usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA-bhaMte! jIva jIva-bhAva se prathama hai? aprathama hai? gautama! prathama nahIM hai, aprathama hai| isa prakAra nairayika yAvat vaimAnika kI vktvytaa| 2. bhaMte! kyA siddha siddha-bhAva se prathama hai? aprathama hai? gautama! prathama hai, aprathama nahIM hai| 3. bhaMte! jIva jIva-bhAva se prathama haiM? aprathama haiM? gautama! prathama nahIM haiN| aprathama haiN| isa prakAra yAvat vaimAnika kI vktvytaa| 4. siddhoM kI pRcchaa| gautama! prathama haiM, aprathama nahIM haiN| 5. bhaMte! AhAraka-jIva AhAra-bhAva se kyA prathama hai? aprathama hai? gautama! prathama nahIM hai, aprathama hai| isa prakAra yAvat vaimAnika kI vktvytaa| isa prakAra bahuvacana kI vktvytaa| 6. bhaMte! anAhAraka-jIva anAhAra-bhAva se-pRcchaa| gautama! syAt prathama hai, syAt aprathama hai| 7. bhaMte! nairayika-jIva anAhAraka-bhAva se-pRcchaa| isI prakAra nairayika yAvat vaimAnika prathama nahIM haiM, aprathama hai| siddha prathama hai, aprathama nahIM 8. bhaMte! anAhAraka-jIva anAhAraka-bhAva se-pRcchaa| gautama! prathama bhI haiM, aprathama bhI haiN| nairayika yAvat vaimAnika prathama nahIM haiM, aprathama haiN| siddha prathama haiM, aprathama nahIM haiM-eka-eka pRcchA vaktavya hai| 627
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 198 : u. 1 : sU. 9-15 kI 9. bhavasiddhika ke ekatva - bahutva kI AhAraka kI bhAMti vaktavyatA / isI prakAra kI vaktavyatA / bhaMte! nobhavasiddhika-noabhavasiddhika-jIva nobhavasiddhika-noabhavasiddhika-bhAva se - pRcchA / abhavasiddhika gautama ! prathama hai, aprathama nahIM hai| bhaMte! nobhavasiddhika-noabhavasiddhika- siddha kI nobhavasiddhika-noabhavasiddhika-bhAva se - pRcchA / isa prakAra bahuvacana ke dvArA donoM kI vaktavyatA / 10. bhaMte! kyA saMjJI - jIva saMjJI-bhAva se prathama haiM - pRcchA / gautama ! prathama nahIM hai, aprathama hai| isI prakAra vikalendriya ko chor3akara yAvat vaimAnika kI vaktavyatA / isI prakAra bahuvacana kI bhI vaktavyatA / isI prakAra asaMjJI ke ekatva - - bahutva kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai - yAvat vaannmNtr| nosaMjJI - noasaMjJI - jIva manuSya, siddha prathama hai, aprathama nahIM hai| isI prakAra bahuvacana kI bhI vaktavyatA / 11. bhaMte! salezya kI pRcchA / gautama ! AhAraka kI bhAMti vaktavyatA / isI prakAra bahuvacana kI bhI vaktavyatA / isI prakAra kRSNa-lezyA vAle yAvat zukla-lezyA vAle kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai - jisake jo lezyA hai| alezya-jIva manuSya siddha kI nosaMjJI - noasaMjJI kI bhAMti vaktavyatA / 12. bhaMte! samyag -dRSTi-jIva kyA samyag - dRSTi bhAva se prathama hai - pRcchA / gautama ! syAt prathama hai, syAt aprathama hai / isI prakAra ekendriya ko chor3akara yAvat vaimAnika kI vaktavyatA / siddha prathama hai, aprathama nahIM haiM / bahuvacana se samyag - dRSTi jIva prathama bhI haiM, aprathama bhI haiN| isI prakAra yAvat vaimAnika kI vaktavyatA / siddha prathama haiM, aprathama nahIM haiN| mithyA-dRSTi ekatva - bahutva kI AhAraka kI bhAMti vaktavyatA / samyag - mithyA-dRSTi kI ekatva - bahutva kI samyag dRSTi kI bhAMti vaktavyatA / samyag-mithyA-dRSTi kI ektv-bhutv| kI samyagdRSTi kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai - jisake samyag - - mithyAtva hai / 13. saMyata jIva manuSya ke ekatva - bahutva kI samyagdRSTi kI bhAMti vktvytaa| asaMyata kI AhAraka kI bhAMti vaktavyatA / saMyatAsaMyata-jIva paMcendriya tiryagyonika manuSya ke ekatva-bahutva kI samyag-dRSTi kI bhAMti vaktavyatA / nosaMyata-noasaMyata-nosaMyatAsaMyata-jIva, siddha ekatva-bahutva meM prathama haiM, aprathama nahIM hai / 14. sakaSAyI krodha- kaSAyI yAvat lobha- kaSAyI - inake ekatva - bahutva kI AhAraka kI bhAMti vktvytaa| sakaSAyI jIva syAt prathama hai, syAt aprathama hai| isI prakAra manuSya kI bhI vktvytaa| siddha prathama hai, aprathama nahIM hai / bahuvacana meM manuSya jIva prathama bhI haiM, aprathama bhI haiN| siddha prathama haiM, aprathama nahIM haiN| 15. jJAnI ke ekatva - bahutva kI samyag - dRSTi kI bhAMti vaktavyatA / Abhinibodhika jJAnI yAvat manaHparyava-jJAnI kI ekatva - bahutva meM pUrvavat vaktavyatA, itanA vizeSa hai - jisake jo hai / kevala - jJAnI jIva, manuSya, siddha ekatva - bahutva meM prathama hai, aprathama nahIM hai| ajJAnI, 628
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 1 : sU. 15-25 mati-ajJAnI, zruta-ajJAnI, vibhaMga-jJAnI kI ekatva-bahutva meM AhAraka kI bhAMti vktvytaa| 16. sayogI, mana-yogI, vacana-yogI, kAya-yogI ke ekatva-bahutva kI AhAraka kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai-jisake jo yoga hai| ayogI-jIva siddha, manuSya ekatva-bahutva meM prathama hai, aprathama nahIM hai| 17. sAkAropayukta, anAkAropayukta ke ekatva-bahutva kI anAhAraka kI bhAMti vktvytaa| 18. savedaka yAvat napuMsakavedaka ke ekatva-bahutva kI AhAraka kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai-jisake jo veda hai| avedaka ke ekatva-bahutva kI tInoM padoM meM akaSAyI kI bhAMti vktvytaa| 19. sazarIrI kI AhAraka kI bhAMti vktvytaa| isI prakAra yAvat karmaka-zarIrI kI vaktavyatA, jisake jo zarIra hai| itanA vizeSa hai-AhAraka-zarIrI kI ekatva-bahutva meM samyaga-dRSTi kI bhAMti vktvytaa| azarIrI jIva siddha ekatva-bahutva meM prathama haiM, aprathama nahIM haiN| 20. pAMca paryAptiyoM se paryAptaka, pAMca paryAptiyoM se aparyAptaka ke ekatva-bahutva kI AhAraka kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai-jisake jo paryApti, aparyApti hai yAvat vaimAnika prathama nahIM haiM, aprathama haiN| yaha lakSaNa gAthA haijo jisa bhAva ko prApta kara cukA vaha bhAva usake lie aprathama hotA hai| zeSa aprApta pUrva bhAvoM meM jIva prathama hotA hai| carama-acarama-pada 21. bhaMte! kyA jIva bhAva se carama hai? acarama hai? gautama! carama nahIM hai, acarama hai| 22. bhaMte! nairayika nairayika-bhAva se-pRcchaa| ___ gautama! syAt carama hai, syAt acarama hai| isI prakAra yAvat vaimAnika kI vktvytaa| siddha kI jIva kI bhAMti vktvytaa| 23. jIvoM kI pRcchaa| gautama! carama nahIM haiM, acarama haiN| nairayika carama bhI haiM, acarama bhI haiN| isI prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| siddhoM kI jIvoM kI bhAMti vktvytaa| 24. AhAraka sarvatra ekatva meM syAt carama hai, syAt acarama hai| bahuvacana meM carama bhI haiM, acarama bhI haiN| anAhAraka-jIva, siddha ekavacana-bahuvacana meM carama nahIM haiM, acarama haiN| zeSa sthAnoM meM ekavacana-bahuvacana kI AhAraka kI bhAMti vktvytaa| 25. bhavasiddhika-jIva-pada meM ekavacana-bahuvacana meM carama haiM, acarama nahIM haiN| zeSa sthAnoM meM AhAraka kI bhAMti vktvytaa| abhavasiddhika sarvatra ekavacana-bahuvacana meM carama nahIM hai, acarama hai| nobhavasiddhika-noabhavasiddhika-jIvoM, siddhoM ke ekavacana-bahuvacana kI 629
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 18 : u. 1 : sU. 25-37 bhagavatI sUtra abhavasiddhika kI bhAMti vktvytaa| 26. saMjJI kI AhAraka kI bhAMti vktvytaa| isI prakAra asaMjJI kI AhAraka kI bhAMti vktvytaa| nosaMjJI-noasaMjJI-jIva-pada meM, siddha-pada meM acarama haiM, manuSya-pada-meM ekavacana, bahuvacana meM carama haiN| 27. salezya yAvat zukla-lezyA vAle kI AhAraka kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai-jisake jo hai| alezya kI nosaMjJI-noasaMjJI kI bhAMti vktvytaa| 28. samyag-dRSTi kI anAhAraka kI bhAMti vktvytaa| mithyAdRSTi kI AhAraka kI bhAMti vktvytaa| ekendriya-vikalendriya ko chor3akara samyag-mithyA-dRSTi syAt carama haiM, syAt acarama haiN| bahuvacana meM carama bhI haiM, acarama bhI haiN| 29. saMyata-jIva-pada evaM manuSya-pada kI AhAraka kI bhAMti vktvytaa| asaMyata kI bhI usI prakAra vktvytaa| saMyatAsaMyata kI AhAraka kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai-jisake jo hai| nosaMyata, noasaMyata, nosaMyatAsaMyata kI nobhavasiddhika-noabhavasiddhika kI bhAMti vktvytaa| 30. sakaSAyI yAvat lobha-kaSAyI kI saba sthAnoM meM AhAraka kI bhAMti vktvytaa| akaSAyI-jIva-pada, siddha meM carama nahIM hai, acarama hai| manuSya-pada meM syAt carama hai, syAt acarama hai| 31. jJAnI kI sarvatra samyag-dRSTi kI bhAMti vktvytaa| Abhinibodhika-jJAnI yAvat manaHparyava-jJAnI kI AhAraka kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai-jinake jo hai| kevalajJAnI kI nosaMjJI-noasaMjJI kI bhAMti vktvytaa| ajJAnI yAvat vibhaMga-jJAnI kI AhAraka kI bhAMti vktvytaa| 32. sayogI yAvat kAyayogI kI AhAraka kI bhAMti vktvytaa| jisake jo yoga hai| ayogI kI nosaMjJI-noasaMjJI kI bhAMti vktvytaa| 33. sAkAropayukta-anAkAropayukta kI anAhAraka kI bhAMti vktvytaa| 34. savedaka yAvat napuMsaka-vedaka kI AhAraka kI bhAMti vaktavyatA, avedaka kI akaSAyI kI bhAMti vktvytaa| 35. sazarIrI yAvat karmaka-zarIrI kI AhAraka kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai-jisake jo hai| azarIrI kI nobhavasiddhika-noabhavasiddhika kI bhAMti vktvytaa| 36. pAMca paryAptiyoM se paryAptaka, pAMca aparyAptiyoM se aparyAptaka kI AhAraka kI bhAMti vktvytaa| sarvatra ekavacana-bahuvacana meM ye daNDaka vaktavya haiN| yaha lakSaNa gAthA haijo jisa bhAva ko punaH prApta karatA hai, vaha usa bhAva se acarama hotA hai| jisakA jisa bhAva se atyanta viyoga ho jAtA hai, vaha usa bhAva se carama hotA hai| 37. bhaMte! vaha aisA hI hotA hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| yAvat viharaNa karane lge|
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 2: sU. 38-44 dUsarA uddezaka zakra kA kArtika zreSThI nAmaka pUrva-bhava-pada 38. usa kAla aura usa samaya meM vizAkhA nAma kI nagarI thii-vrnnk| baha-putrika caity-vrnnk| svAmI samavasRta hue yAvat pariSad paryupAsanA karane lgii| usa kAla aura usa samaya meM devarAja devendra vajrapANI purandara zakra isa prakAra solahaveM zataka ke dvitIya uddezaka (bha. 16/33, 3/27) kI bhAMti divyayAna vimAna se Ae, itanA vizeSa hai-unake Abhiyogika-deva bhI the yAvat battIsa prakAra kI nATyavidhi kA pradarzana kara yAvat usI dizA meM lauTa ge| 39. ayi bhaMte! bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra kahA-tRtIya zataka (bha. 3/28-30) meM IzAna kI vaktavyatA, usI prakAra kUTAgAra dRSTAnta, pUrvabhava pRcchA yAvat abhisamanvAgata kiyA hai| 40. ayi gautama! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne bhagavAn gautama se isa prakAra kahA-gautama! usa kAla aura usa samaya meM isI jaMbUdvIpa dvIpa meM, bhAratavarSa meM hastinApura nAma kA nagara thaa-vrnnk| sahasrAmravana udyAna vrnnk| usa hastinApura nagara meM kArtika nAma kA zreSThI rahatA thA ADhaya yAvata bahajana ke dvArA apribht| vaNikoM meM usakA Asana pahalA thaa| eka hajAra ATha vaNikoM ke bahuta se kAryoM, kAraNoM, sAmudAyika kartavyoM, maMtraNAoM, gopanIya kAryoM, rahasyoM aura nizcayoM meM usakA mata pUchA jAtA thA, punaH-punaH pUchA jAtA thaa| vaha mer3hI-pramANa, AdhAra, AlaMbana aura cakSu tathA mer3hIbhUta, pramANabhUta, AdhArabhUta, AlaMbanabhUta aura cakSubhUta thaa| eka hajAra ATha vaNikoM ke svajana aura kuTumba kA Adhipatya, paurapatya, svAmitva, bhartRtva (poSaNa) tathA AjJA dene meM samartha, senApatitva karatA thA, anya vaNikoM se AjJA kA pAlana karavAtA thaa| vaha zramaNopAsaka jIva-ajIva ko jAnane vAlA yAvat yathAparigRhIta tapaHkarma ke dvArA AtmA ko bhAvita karate hue raha rahA thaa| 41. usa kAla aura usa samaya meM arhat Adikara munisuvrata solahaveM zataka (bha. 16/ 67,68) kI bhAMti vktvytaa| yAvat samavasRta hue, yAvat pariSada paryupAsanA karane lgii| 42. kArtika zreSThI isa kathA ko sunakara hRSTa-tuSTa ho gyaa| isa prakAra gyArahaveM zataka meM sudarzana (bha. 11/116) kI bhAMti ghara se pratiniSkramaNa kiyA yAvat paryupAsanA kii| 43. arhat munisuvrata ne usa vizAlatama pariSada meM kArtika zreSThI ko dharma kahA yAvat pariSada lauTa gii| 44. kArtika zreSThI arhat munisuvrata ke pAsa dharma ko sunakara, avadhAraNa kara hRSTa-tuSTa hokara utthaa| uThakara arhat munisuvrata ko vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra bolA-bhaMte! yaha aisA hI hai yAvat jaisA Apa kaha rahe haiM, itanA vizeSa hai-devAnupriya! eka hajAra ATha vaNikoM ko pUchUgA, jyeSThaputra ko kuTumba meM sthApita karUMgA, usake bAda maiM devAnupriya ke pAsa pravrajita houuNgaa| devAnupriya! jaise sukha ho, pratibaMdha mata kro| 631
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 2 : sU. 45-49 45. kArtika zreSThI ne yAvat pratiniSkamaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara jahAM hastinApura nagara thA, jahAM apanA ghara thA, vahAM aayaa| Akara eka hajAra ATha vaNikoM ko bulAyA, bulAkara isa prakAra kahA- devAnupriyo ! maiMne arhat munisuvrata ke pAsa dharma ko sunA, vahI dharma mujhe iSTa, pratIpsita aura abhirucita hai / devAnupriyo ! maiM saMsAra ke bhaya se udvigna yAvat pravrajita houuNgaa| devAnupriyo ! tuma kyA socate ho ? kyA nizcaya kara rahe ho ? hRdaya se tuma kyA cAhate ho? tumhAre sAmarthya kaisI hai ? 46. eka hajAra ATha vaNikoM ne kArtika zreSThI se isa prakAra kahA - devAnupriya ! yadi tuma saMsAra-bhaya se udvigna ho yAvat pravrajita hooge / devAnupriya ! hamAre lie dUsarA kauna AlaMbana hai ? kauna AdhAra hai aura kauna pratibaMdha hai ? devAnupriya ! hama bhI saMsArabhaya se udvigna, janma aura maraNa se bhIta, devAnupriya ke sAtha arhat munisuvrata ke pAsa muMDa hokara agAra se anagAritA meM pravrajita honA cAhate haiM / 47. kArtika zreSThI ne una eka hajAra ATha vaNikoM se isa prakAra kahA- devAnupriyo ! yadi saMsArabhaya se udvigna aura janma-maraNa se bhIta ho, tuma mere sAtha arhat munisuvrata ke pAsa muMDa hokara agAra se anagAritA meM pravrajita honA cAhate ho to devAnupriyo ! tuma apane- apane ghara jAo, vipula azana, pAna, khAdya, svAdya taiyAra kraao| mitra, jJAti, kuTumbI, svajana-saMbaMdhI parijanoM ko AmaMtrita karo / una mitra, jJAti, kuTumbI, svajana, saMbaMdhI, parijanoM kA vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya se, gaMdha, vastra, mAlya aura alaMkAra se satkAra-sammAna karo, unhIM mitra, jJAti, kuTumbI, svajana, saMbaMdhI, parijanoM ke sAmane jyeSThaputra ko kuTumba meM sthApita karo, sthApita kara mitra, jJAti, kuTumbI, svajana, saMbaMdhI, parijanoM aura jyeSTha putra se pUcho, pUcha kara hajAroM puruSoM dvArA vahana kI jAnevAlI zivikA meM car3ho, car3hakara calo, pIche-pIche cala rahe mitra, jJAti, kuTumbI, svajana, saMbaMdhI, parijanoM aura jyeSThaputra ke sAtha saMpUrNa Rddhi yAvat duMdubhi ke nirghoSa se nAdita zabda ke sAtha kAla kA parikSepa kie binA mere pAsa aao| 48. una eka hajAra ATha vaNikoM ne kArtika zreSThI ke isa artha ko vinayapUrvaka svIkAra kiyA, svIkAra kara jahAM apane-apane ghara the, vahAM gae, vahAM jAkara vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya taiyAra karAyA, taiyAra karA kara mitra jJAti, kuTumbI, svajana, saMbaMdhI, parijanoM kA vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya se vastra, mAlya, gaMdha aura alaMkAra se satkAra - sammAna kiyaa| unhIM mitra, jJAti, kuTumbI, svajana, saMbaMdhI, parijanoM ke sAmane jyeSTha putra ko kuTumba meM sthApita kiyA, sthApita kara mitra, jJAti, kuTumbI, svajana, saMbaMdhI, parijanoM aura jyeSTha putra se pUchA-pUcha kara hajAra puruSoM dvArA vahana kI jAnevAlI zivikA meM car3he, car3hakara cle| pIche-pIche cala rahe mitra, jJAti, kuTumbI, svajana, saMbaMdhI, parijanoM aura jyeSTha putroM ke sAtha saMpUrNa Rddhi yAvat duMdubhi ke nirghoSa se nAdita zabda ke sAtha kAla kA parikSepa kie binA kArtika zreSThI ke pAsa Ae / gaMgadatta (bha. pIche-pIche cala 49. kArtika zreSThI ne vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya taiyAra kraayaa| 16/71) kI bhAMti vaktavyatA yAvat zivikA para car3hA car3ha kara calA, 632
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 2,3 : sU. 49-56 rahe mitra, jJAti, svajana, kuTumbI, saMbaMdhI, parijanoM jyeSTha putra tathA eka hajAra ATha vaNikoM ke sAtha saMpUrNa Rddhi yAvat dundubhi ke nirghoSa se nAdita zabda ke sAtha hastinApura nagara ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, gaMgadatta (bha. 16 / 71 ) kI bhAMti vaktavyatA yAvat bhaMte! yaha loka bur3hApe aura mauta se AdIpta ho rahA hai, jala rahA hai| bhaMte! yaha loka bur3hApe aura mauta se pradIpta ho rahA hai / prajvalita ho rahA hai| bhaMte! yaha loka bur3hApe aura mauta se AdIpta- pradIpta ho rahA hai yAvat AnugAmikatA ke lie hogA / isalie bhaMte! maiM eka hajAra ATha vaNikoM ke sAtha Apake dvArA hI pravrajita honA cAhatA hUM yAvat dharma kA AkhyAna cAhatA huuN| 50. arhat munisuvrata ne eka hajAra ATha vaNikoM ke sAtha kArtika zreSThI ko svayaM pravrajita kiyAM, yAvat dharma kA AkhyAna kiyA - devAnupriya ! isa prakAra calanA cAhie, isa prakAra ThaharanA cAhie yAvat isa prakAra saMyama se saMyata rahanA cAhie / 51. eka hajAra ATha vaNikoM ke sAtha kArtika zreSThI ne arhat munisuvrata ke isa dhArmika upadeza ko samyag prakAra se svIkAra kiyA use bhalIbhAMti jAna kara vaise hI saMyamapUrvaka calate haiM yAvat saMyama se saMyata rahate haiM / 52. eka hajAra ATha vaNikoM ke sAtha vaha kArtika zreSThI anagAra ho gayA vaha vivekapUrvaka calatA hai yAvat brahmacarya ko surakSita rakhatA hai| 53. kArtika anagAra ne arhat munisuvrata ke tathArUpa sthaviroM ke pAsa sAmAyika Adi caudaha pUrvoM kA adhyayana kiyA, adhyayana kara aneka SaSTha-bhakta, dazama-bhakta, dvAdaza-bhakta, ardha-mAsa aura mAsa kSapaNa - isa prakAra vicitra tapaHkarma ke dvArA AtmA ko bhAvita karate hue bahupratipUrNa bAraha varSa zrAmaNya paryAya kA pAlana kiyA, pAlana kara mAsika saMlekhanA ke dvArA zarIra ko kRza kiyA, kRza kara anazana ke dvArA sATha-bhaktoM kA chedana kiyA, chedana kara AlocanA aura pratikramaNa kara samAdhipUrNa dazA meM kAla - mAsa meM kAla ko prApta ho gyaa| vaha saudharma kalpa meM saudharmAvataMsaka vimAna meM upapAta -sabhA ke devadUSya se Acchanna deva-zayanIya meM aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga jitanI avagAhanA se devendra zakra ke rUpa meM upapanna huA / 54. vaha devarAja devendra zakra abhI upapanna mAtra hone para pAMca prakAra kI paryApti se paryApta bhAva ko prApta ho gayA; zeSa gaMgadatta kI bhAMti vaktavyatA (bha. 16 / 72-75) yAvat saba duHkhoM kA aMta karegA / itanA vizeSa hai- sthiti do sAgaropama hai, zeSa pUrvavat / 55. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| tIsarA uddezaka mAkandika - putra - pada 56. usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara kA varNaka / guNazilaka caitya - varNaka yAvat pariSada lauTa gii| usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke aMtevAsI mAkaMdika putra nAmaka anagAra bhagavAn ke pAsa aayaa| vaha prakRti se bhadra thA - maMDitaputra kI - 633
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 3 : sU. 56-62 bhAMti vaktavyatA (bha. 3 / 134) yAvat paryupAsanA karatA huA isa prakAra bolA57. bhaMte! kApota- lezyA vAlA pRthvIkAyika kApota- lezyA vAle pRthvIkAyika se anaMtara udvartana kara manuSya - zarIra ko prApta karatA hai, prApta kara kevala bodhi se buddha hotA hai, buddha hokara usake pazcAt siddha yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai ? hAM mAkandika-putra ! kApota-lezyA vAlA pRthvIkAyika yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai / 58. bhaMte! kApota- lezyA vAlA apkAyika jIva kApota- lezyA vAle apkAyika se anaMtara udvartana kara manuSya - zarIra ko prApta karatA hai, prApta kara kevala bodhi se buddha hotA hai, yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai ? hAM, mAkandika - putra ! yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai / 59. bhaMte! kApota-lezyA vAlA vanaspatikAyika-jIva kApota- lezyA vAle vanaspatikAyika se anantara udvartana kara manuSya zarIra ko prApta karatA hai, prApta kara kevala bodhi se buddha hotA hai, buddha hokara siddha yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai ? hAM, mAkandika-putra! yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai / 60. bhaMte! vaha aisA hI hai, bhaMte! vaha aisA hI hai - yaha kahakara anagAra mAkaMdika-putra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana - namaskAra kiyA, vaMdana- namaskAra kara jahAM zramaNa-nirgrantha the, vahAM AyA, Akara zramaNa-nirgranthoM ko isa prakAra kahA- Aryo ! kApota- lezyA vAlA pRthvIkAyika yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai| Aryo ! kApota-lezyA vAlA apkAyika yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai / Aryo ! kApota- lezyA vAlA vanaspatikAyika yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai / 61. mAkandika - putra anagAra ke isa prakAra AkhyAna yAvat prarUpaNA karane para zramaNa-nirgrathoM ne isa artha para zraddhA, pratIti aura ruci nahIM kii| isa artha para azraddhA, apratIti aura aruci karate hue zramaNa-nirgrantha jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahAM Ae, Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra kiyA, vandana - namaskAra kara isa prakAra kahA--bhaMte! mAkaMdika - putra anagAra hameM isa prakAra AkhyAna yAvat prarUpaNA karatA hai-Aryo ! kApota- lezyA vAlA pRthvIkAyika yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai / kApota- lezyA vAlA apkAyika yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai / Aryo! kApota- lezyA vAlA vanaspatikAyika yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai / 62. bhaMte! yaha isa prakAra kaise hai ? Aryo! yaha kahakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zramaNa nirgranthoM ko AmaMtrita kara isa prakAra kahA-Aryo! mAkandika - putra anagAra tumheM jo AkhyAna yAvat prarUpaNA karatA hai - Aryo ! kApota-lezyA vAlA pRthvIkAyika yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai| Aryo ! kApota- lezyA vAlA vanaspatikAyika yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai| yaha artha satya hai| Aryo! maiM bhI isa prakAra AkhyAna, bhASaNa, prajJApana evaM prarUpaNA karatA hUM- kRSNa - Na - lezyA 634
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 3 : sU. 62-68 vAlA pRthvIkAyika kRSNa-lezyA vAle pRthvIkAi anantara udvartana kara yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai| Aryo! tIna lezyA vAlA pRthvIkAyika yAvat saba duHkhoM kA aMta karatA hai| isI prakAra kApota- lezyA vAle pRthvIkAyika kI vaktavyatA / pRthvIkAyika kI bhAMti apkAyika kI vaktavyatA / isI prakAra vanaspatikAyika kI bhI vaktavyatA / yaha artha satya hai / 63. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| yaha kaha kara zramaNa-nirgranthoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana - namaskAra kiyA, vaMdana - namaskAra kara jahAM mAkaMdika - putra anagAra thA, vahAM Ae, Akara mAkaMdika-putra aNagAra ko vaMdana - namaskAra kiyA, vandana - namaskAra kara samyak vinayapUrvaka isa artha ke lie bAra-bAra kSamAyAcanA kI / 64. mAkandika-putra anagAra uThane kI mudrA meM uThA, uThakara jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahAM AyA, Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana - namaskAra kiyA, vandana- namaskAra kara isa prakAra bolA 65. bhaMte! bhAvitAtmA anagAra saba karmoM kA vedana karatA hai, saba karmoM kI nirjarA karatA hai, saba maraNa se maratA hai, saba zarIra kA tyAga karatA hai, carama karma kA vedana karatA hai, carama karma kI nirjarA karatA hai, carama maraNa se maratA hai, carama zarIra kA tyAga karatA hai, mAraNAntika karma kA vedana karatA hai, mAraNAntika karma kI nirjarA karatA hai, mAraNAntika maraNa se maratA hai, mAraNAntika zarIra kA tyAga karatA hai, usake jo carama nirjarA - pudgala hai, AyuSman zramaNa ! kyA ve pudgala sUkSma prajJapta haiM ? kyA ve pudgala sarva loka kA avagAhana kara Thahare hue haiM ? hAM, mAkandika - putra ! bhAvitAtmA anagAra saba karmoM kA vedana karatA hai yAvat isake jo carama nirjarA - pudgala haiM, AyuSman zramaNa ! ve pudgala sUkSma prajJapta haiN| ve sarva-loka kA avagAhana kara Thahare hue haiN| nirjarA - pudgala - jAnanA Adi pada 66. bhaMte! chadmastha manuSya una nirjarA - pudgaloM kA kucha bhI anyatva, nAnAtva, avamatva, tucchatva, gurutva, laghutva ko jAnatA dekhatA ? mAkaMdika-putra ! yaha artha saMgata nahIM hai / 67. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-chadmastha manuSya una nirjarA- pudgaloM kA kucha bhI anyatva, nAnAtva, avamatva, tucchatva, gurutva, laghutva ko nahIM jAnatA - dekhatA hai ? mAkandika- putra ! kucha deva bhI una nirjarA - pudgaloM kA kucha bhI anyatva, nAnAtva, avamatva, tucchatva, gurutva aura laghutva nahIM jAnate-dekhate / mAkandika - putra ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-- chadmastha manuSya una nirjarA- pudgaloM kA kucha bhI anyatva, nAnAtva, avamatva, tucchatva, gurutva aura laghutva ko nahIM jAnatA dekhatA / AyuSman zramaNa ! ve pudgala sUkSma prajJapta / sarva-loka kA avagAhana kara Thahare hue haiM / 68. bhaMte! kyA nairayika una nirjarA- pudgaloM ko jAnate dekhate haiM? unakA AharaNa karate haiM ? 635
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 18 : u. 3 : sU. 68-74 bhagavatI sUtra athavA nahIM jAnate, nahIM dekhate haiM, AharaNa nahIM karate? mAkaMdika putra! nairayika una nirjarA-pudgaloM ko nahIM jAnate, nahIM dekhate haiM, unakA AharaNa nahIM krte| isI prakAra yAvat paJcendriya-tiryagyonika kI vktvytaa| 69. bhaMte! manuSya una nirjarA-pudgaloM ko jAnate-dekhate haiM, unakA AharaNa karate haiM athavA nahIM jAnate, nahIM dekhate, nahIM unakA AharaNa karate hai| mAkandika-putra! kucha jAnate-dekhate haiM, unakA AharaNa karate haiN| kucha nahIM jAnate, nahIM dekhate, AharaNa karate haiN| 70. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai kucha jAnate-dekhate haiM, unakA AharaNa karate haiM? kucha nahIM jAnate, nahIM dekhate, AharaNa karate haiM? mAkandika-putra! manuSya do prakAra ke prajJapta haiM jaise saMjJIbhUta, asNjnyiibhuut| unameM jo asaMjJIbhUta haiM, ve nahIM jAnate, nahIM dekhate, AharaNa karate haiN| jo saMjJIbhUta haiM, ve do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-upayukta, anupyukt| unameM jo anupayukta haiM, ve nahIM jAnate, nahIM dekhate, AharaNa karate haiN| jo upayukta haiM, ve jAnate-dekhate haiM, AharaNa karate haiN| mAkandika-putra! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-kucha nahIM jAnate, nahIM dekhate, AharaNa karate haiN| kucha jAnate-dekhate haiM, AharaNa karate haiN| vANamaMtara, jyotiSka kI vaimAnika kI bhAMti vktvytaa| 71. bhaMte! vaimAnika una nirjarA-pudgaloM ko jAnate-dekhate haiM, AharaNa karate haiM? mAkandika-putra! vaimAnika kI manuSyoM kI bhAMti vktvytaa| itanA vizeSa hai-vaimAnika ke do prakAra prajJapta hai, jaise-mAyI-mithyAdRSTi-upapannaka, amaayii-smygdRsstti-uppnnk| jo mAyI-mithyAdRSTi-upapannaka haiM, ve nahIM jAnate, nahIM dekhate, AharaNa karate haiN| unameM jo amAyI-samyagdRSTi-upapannaka haiM, ve do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-anantara-upannaka, prNpr-uppnnk| jo anaMtara-upapannaka haiM, ve nahIM jAnate, nahIM dekhate, AharaNa nahIM krte| jo parampara-upapannaka haiM, ve do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-paryApta, apryaaptk| jo aparyAptaka haiM, ve nahIM jAnate, nahIM dekhate, unakA AharaNa karate haiN| jo paryAptaka haiM, ve do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-upayukta, anupyukt| unameM jo anupayukta haiM, ve nahIM jAnate, nahIM dekhate, AharaNa karate haiN| jo upayukta haiM, ve jAnate-dekhate haiM, AharaNa karate haiN| mAkaMdika-putra! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-kucha nahIM jAnate, nahIM dekhate, AharaNa karate haiN| kucha jAnate-dekhate haiM, AharaNa karate haiN| baMdha-pada 72. bhaMte! baMdha kitane prakAra kA prajJapta hai? mAkaMdika-putra! baMdha do prakAra kA prajJapta hai, jaise-dravya-baMdha, bhaav-bNdh| 73. bhaMte ! dravya-baMdha kitane prakAra kA prajJapta hai? ___ mAkaMdika-putra! do prakAra kA prajJapta hai-prayoga-baMdha, visrsaa-bNdh| 74. bhaMte! visrasA-baMdha kitane prakAra kA prajJapta hai? 636
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 3 : sU. 74-81 mAkaMdika-putra! do prakAra kA prajJapta hai jaise-sAdika-visasA-baMdha, anAdika-visrasA-baMdha / 75. bhaMte! prayoga-baMdha kitanA prakAra kA prajJapta hai? mAkaMdika-putra! do prakAra kA prajJapta hai, jaise-zithila-baMdhana-baddha, gaaddh'-bNdhn-bddh| 76. bhaMte! bhAva-baMdha kitane prakAra kA prajJapta hai? mAkaMdika-putra! do prakAra kA prajJapta hai, jaise-mUla-prakRti-baMdha, uttara-prakRti-baMdha / 77. bhaMte! nairayikoM ke kitane prakAra kA bhAva-baMdha prajJapta hai? mAkaMdika-putra! do prakAra kA bhAva-baMdha prajJapta hai, jaise-mUla-prakRti-baMdha, uttr-prkRti-bNdh| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| 78. bhaMte! jJAnAvaraNIya-karma kA kitane prakAra kA bhAva-baMdha prajJapta haiM? mAkaMdika-putra! do prakAra kA bhAva-baMdha prajJapta hai| jaise-mUla-prakRti-baMdha, uttr-prkRti-bNdh| 79. bhaMte! nairayikoM ke jJAnAvaraNIya-karma kA kitane prakAra kA bhAva-baMdha prajJapta hai? mAkaMdika-putra! do prakAra kA bhAva-baMdha prajJapta hai, jaise-mUla-prakRti-baMdha, uttr-prkRti-bNdh| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| jaise-jJAnAvaraNIya ke daMDaka batalAe gae haiM, isI prakAra yAvat AMtarAyika-karma ke daMDaka vaktavya haiN| karma-nAnAtva-pada 80. bhaMte! jIvoM ke dvArA jo pApa-karma kRta hai, jo kiyA jA rahA hai, jo kiyA jAegA, kyA usameM kucha nAnAtva hai? hAM, hai| 81. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-jIvoM ke dvArA jo pApa-karma kRta hai, jo kiyA jA rahA hai, jo kiyA jAegA, usameM kucha nAnAtva hai? mAkaMdika-putra! jaise koI puruSa dhanuSa hAtha meM letA hai, lekara bANa ko dhanuSa para car3hAtA hai| car3hAkara sthAna (vaizAkha nAma kI muMha kI mudrA) meM khar3A hotA hai, khar3A hokara bANa ko kAna kI laMbAI taka khIMcatA hai, khIMcakara Upara AkAza kI ora use pheMkatA hai, mAkaMdika-putra! Urdhva AkAza meM tIra ko pheMkate hue usa puruSa ke ejana meM bhI nAnAtva hai, vyejana meM bhI nAnAtva hai, calana meM bhI nAnAtva haiM, spandana meM bhI nAnAtva hai, ghaTTana meM bhI nAnAtva hai, kSobha meM bhI nAnAtva hai, udIraNA meM bhI nAnAtva hai, usa-usa bhAva ke pariNamana meM bhI nAnAtva hai? hAM bhagavan ! ejana meM bhI nAnAtva hai yAvat usa-usa bhAva ke pariNamana meM bhI nAnAtva hai| mAkaMdika-putra! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-ejana meM bhI nAnAtva hai, yAvat usa-usa bhAva ke pariNamana meM bhI nAnAtva hai| 637
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 3, 4 : sU. 82-88 82. bhaMte! nairayikoM ke dvArA jo pApa karma kRta haiM, pUrvavat isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / 83. bhaMte! nairayika jina pudgaloM ko AhAra ke rUpa meM grahaNa karate haiM, bhaMte! una pudgaloM kA bhaviSya-kAla meM kitanA bhAga AhAra-rUpa meM grahaNa hotA hai, kitane bhAga kA nirjaraNa karate haiM ? mAkaMdika-putra! asaMkhyeya bhAga kA AhAra karate haiM, anaMta bhAga kA nirjaraNa karate haiM / 84. bhaMte! una nirjarita pudgaloM para koI ruka sakatA hai ? yAvat karavaTa le sakatA hai ? yaha artha saMgata nahIM hai| AyuSman zramaNa ! ye pudgala anAhAra kahe gae haiM, isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / 85. bhaMte! vaha aisA hI h| bhaMte! vaha aisA hI hai / cauthA uddeza jIvoM kA paribhoga- aparibhoga-pada 86. usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara yAvat bhagavAn gautama ne isa prakAra kahA--bhaMte! prANAtipAta, mRSAvAda yAvat mithyA - darzana - zalya, prANAtipAta-viramaNa yAvat mithyA - darzana - zalya - viramaNa / pRthvIkAyika-jIva yAvat vanaspatikAyika- jIva, dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, zarIra-mukta jIva, paramANu-pudgala, zailezI - pratipannaka anagAra, saba sthUla zarIradhArI dvIndriya Adi jIva-ye donoM prakAra ke jIva- dravya aura ajIva dravya jIvoM ke paribhoga meM Ate haiM ? * gautama ! prANAtipAta yAvat ina do prakAra ke jIva dravyoM aura ajIva - dravyoM meM kucha jIvoM ke paribhoga meM nahIM aate| 87. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - prANAtipAta yAvat paribhoga meM nahIM Ate ? gautama ! prANAtipAta yAvat mithyA - darzana - zalya, pRthvIkAyika-jIva yAvat vanaspatikAyika- jIva, sarva sthUla zarIradhArI dvIndriya Adi jIva-ye donoM prakAra ke jIva dravya aura ajIva dravya jIvoM ke paribhoga meM Ate haiN| prANAtipAta viramaNa yAvat mithyA- darzana - zalya-viveka, dharmAstikAya, adharmAstikAya, yAvat paramANu-pudgala, zailezI - pratipannaka anagAra-ye donoM prakAra ke jIva- dravya aura ajIva dravya jIva ke paribhoga meM nahIM aate| gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-prANAtipAta yAvat paribhoga meM nahIM aate| kaSAya-pada 88. bhaMte! kaSAya kitane prajJapta haiM ? gautama ! kaSAya cAra prajJapta haiM, jaise - kaSAya-pada (paNNavaNA, pada 14) niravazeSa vaktavya hai yAvat lobha ke dvArA nirjarA kreNge| 638
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 4 : sU. 89-96 yagma-pada 89. bhaMte! yugma (rAzi-vizeSa) kitane prajJapta haiM? gautama! yugma cAra prajJapta haiM, jaise kRtayugma, tryoja, dvAparayugma, klyoj| 90. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai, yAvat kalyoja hai? gautama! jisa rAzi meM se cAra-cAra nikAlane ke bAda zeSa cAra rahe, vaha hai kutyugm| jisa rAzi meM se cAra-cAra nikAlane ke bAda zeSa tIna rahe, vaha hai tryoj| jisa rAzi meM se cAra-cAra nikAlane ke bAda zeSa do rahe, vaha hai dvaapryugm| jisa rAzi meM se cAra-cAra nikAlane ke bAda zeSa eka rahe, vaha hai klyoj| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat kalyoja hai| 91. bhaMte! nairayika kyA kutayugma haiM? tryoja haiM? dvAparayugma haiM? kalyoja haiM? gautama! jaghanya-pada meM kRtayugma haiN| utkRSTa-pada meM tryoja haiN| ajaghanya-anutkRSTa pada meM syAt kutayugma yAvat syAt tryoja haiN| isa prakAra yAvat stanitakumAra kI vktvytaa| 92. vnsptikaayik-pRcchaa| gautama! jaghanya-pada meM apada haiM, utkRSTa-pada meM apada haiN| ajaghanya-anutkRSTa-pada meM syAt kutayugma yAvat syAt kalyoja haiN| 93. dvIndriya kI pRcchaa| gautama! jaghanya-pada meM kutayugma, utkRSTa-pada meM dvAparayugma, ajaghanya-anutkRSTa-pada meM syAt kRtayugma yAvat syAt kalyoja hai| isa prakAra yAvat caturindriya kI vktvytaa| zeSa ekendriyoM kI dvIndriya kI bhAMti vktvytaa| paMcendriya-tiryagyonika yAvat vaimAnikoM kI nairayika kI bhAMti vktvytaa| siddhoM kI vanaspatikAyika kI bhAMti vktvytaa| 94. bhaMte! striyAM kyA kRtayugma haiN-pRcchaa| gautama! jaghanya-pada meM kRtayugma, utkRSTa-pada meM syAt kalyoja hai| isI prakAra asurakumAra-deviyAM yAvat stanitakumAra-deviyoM kI vktvytaa| isI prakAra tiryagyonika-striyoM, manuSya-striyoM kI vktvytaa| isI prakAra vANamaMtara-, jyotiSka- aura vaimAnika-deviyoM kI vktvytaa| aMdhakavRSNi-jIvoM kA vara-para-pada 95. bhaMte! jitane aMdhakavRSNi-jIva vara haiM, utane hI aMdhakavRSNi-jIva para haiM? hAM, gautama! jitane aMdhakavRSNi-jIva vara haiM, utane hI aMdhakavRSNi-jIva para haiN| 96. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha esA hI hai| 639
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 18 : u. 5 : sU. 97-100 bhagavatI sUtra pAMcavAM uddezaka vaikriya-avaikriya-asurakumAra-Adi-pada 97. bhaMte! do asurakumAra eka asurakumArAvAsa meM asurakumAra-deva ke rUpa meM upapanna hue| unameM eka asurakumAra deva draSTA ke citta ko prasanna karane vAlA, darzanIya, kamanIya, aura ramaNIya hotA hai| eka asurakumAra-deva draSTA ke citta ko prasanna karane vAlA, darzanIya, kamanIya aura ramaNIya nahIM hotaa| bhaMte! yaha isa prakAra kaise hai? gautama! asurakumAra deva do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-vaikriya-zarIra-vAle, avaikriya-zarIra vaale| jo vaikriya-zarIra-vAlA asurakumAra-deva haiM, draSTA ke citta ko prasanna karane vAlA yAvat ramaNIya hotA hai| jo avaikriya-zarIra vAlA asurakumAra-deva hai, vaha draSTA ke citta ko prasanna karane vAlA yAvat ramaNIya nahIM hotaa| 98. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai jo vaikriya-zarIra vAlA hai, pUrvavat yAvat ramaNIya nahIM hotA? gautama! jaise isa manuSya-loka meM do puruSa hote haiM eka puruSa alaMkRta aura vibhUSita hai, eka puruSa alaMkRta aura vibhUSita nahIM hai| gautama! inameM se kauna puruSa draSTA ke citta ko prasanna karane vAlA yAvat ramaNIya hotA hai, kauna puruSa draSTA ke citta ko prasanna karane vAlA yAvat ramaNIya nahIM hotaa| vaha puruSa jo alaMkRta-vibhUSita hai athavA vaha puruSa jo alaMkRta-vibhUSita nahIM hai? bhagavan ! jo alaMkRta-vibhUSita hai, vaha draSTA ke citta ko prasanna karane vAlA yAvat ramaNIya hotA hai, jo alaMkRta-vibhUSita nahIM hai, vaha draSTA ke citta ko prasanna karane vAlA yAvat ramaNIya nahIM hotaa| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat vaikriya na karane vAlA asurakumAra-deva ramaNIya nahIM hotaa| 99. bhaMte! do nAgakumAra eka nAgakumArAvAsa meM upapanna hue pUrvavat yAvat stanitakumAra kI vktvytaa| isI prakAra vANamaMtara, jyotiSka aura vaimAnika kI vktvytaa| nairayika-Adi kA mahAkarma-Adi-pada 100. bhaMte! do nairayika eka narakAvAsa meM nairayika ke rUpa meM upapanna hue| eka nairayika mahA-karma vAlA, mahA-kriyA vAlA, mahA-Azrava vAlA, mahA-vedanA vAlA hotA hai| eka nairayika alpa-karma vAlA, alpa-kriyA vAlA, alpa-Azrava vAlA, alpa-vedanA vAlA hotA hai| bhaMte! yaha isa prakAra kaise hai? gautama! nairayika do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-mAyI-mithyAdRSTi-upapannaka, amaayii-smygdRsstti-uppnnk| jo mAyI-mithyAdRSTi-upapannaka nairayika hai, vaha mahA-karma vAlA yAvat mahA-vedanA vAlA hotA hai| jo amAyI-samyagdRSTi-upapannaka nairayika hai vaha alpa-karma vAlA yAvat alpa-vedanA vAlA hotA hai| 640
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 5 : sU. 101-106 101. bhaMte! do asurakumAra ? pUrvavat / isI prakAra vikalendriya ko chor3akara ekendriya, yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / nairayika- Adi kA Ayu-pada 102. bhaMte! jo bhavya nairayika anaMtara udvartana kara paMcendriya tiryagyonika meM upapanna hone vAlA hai, bhaMte! vaha kisa AyuSya kA pratisaMvedana karatA hai ? gautama ! nairayika AyuSya kA pratisaMvedana karatA hai, vaha paMcendriya tiryagyonika- AyuSya ko sAmane rakha kara rahatA hai| isI prakAra manuSya meM bhI itanA vizeSa hai - manuSya AyuSya ko sAmane rakhakara rahatA hai / 103. bhaMte! jo bhavya asurakumAra anaMtara udvartana kara pRthvIkAyika upapanna hone vAlA hai, bhaMte! vaha kisa AyuSya kA pratisaMvedana karatA hai ? gautama ! vaha asurakumAra ke AyuSya kA pratisaMvedana karatA hai, pRthvIkAyika ke AyuSya ko sAmane rakhakara rahatA hai| isI prakAra jo bhavya jisameM upapanna hone vAlA hai, vaha use sAmane rakha kara rahatA hai, jisameM sthita hai, usakA pratisaMvedana karatA hai, yAvat vaimAnika / itanA vizeSa hai - pRthvIkAyika pRthvIkAyika-jIvoM meM upapanna hone vAlA hai| vaha vartamAna pRthvIkAyika ke AyuSya kA pratisaMvedana karatA hai, AgAmI pRthvIkAyika ko sAmane rakhakara rahatA hai| isI prakAra yAvat manuSya kA svasthAna meM upapAta vaktavya hai, parasthAna meM bhI pUrvavat / asurakumAra Adi kA vikriyA-pada 104. bhaMte! do asurakumAra kA eka asurakumArAvAsa asurakumAra deva ke rUpa meM upapanna hue| unameM eka asurakumAra deva Rju vikriyA karUMgA, yaha socakara Rju vikriyA karatA hai, vakra - vikriyA karUMgA, yaha socakara vakra-vikriyA karatA hai, jo jaise cAhatA hai, vaha vaise vikriyA karatA hai| eka asurakumAra deva Rju vikriyA karUMgA - yaha socakara vakra-vikriyA karatA hai / vakra-vikriyA karUMgA, yaha socakara Rju vikriyA karatA hai / jo jaise cAhatA hai, vaha vaise vikriyA nahIM krtaa| bhaMte! yaha isa prakAra kaise hai ? gautama ! asurakumAra deva do prakAra ke prajJapta haiM- jaise - mAyI - mithyAdRSTi - upapannaka, amAyI-samyagRSTi-upapannaka / unameM jo mAyI - mithyAdRSTi - upapannaka asurakumAra deva hai, vaha Rju-vikriyA karUMgA, yaha socakara vakra - vikriyA karatA hai, yAvat jo jaise cAhatA hai, vaha vaise vikriyA nahIM kara paataa| jo amAyI- samyagdRSTi - upapannaka- deva hai, vaha Rju vikriyA karUMgA, yaha socakara Rju vikriyA karatA hai, yAvat jo jaise kahatA hai vaha vaise vikriyA karatA hai| 105. bhaMte! do nAgakumAra ? pUrvavat / isI prakAra stanitakumAra kI vaktavyatA / isI prakAra vANamaMtara, jyotiSka, vaimAnika kI vaktavyatA / 106. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| 641
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 18 : u. 6 : sU. 107-114 bhagavatI sUtra chaThA uddezaka naizcayika-vyavahAra-naya-pada 107. bhaMte! phANita-gur3a kitane varNa, kitane gaMdha, kitane rasa aura kitane sparza vAlA prajJapta gautama! yahAM do naya hote haiM, jaise-naizcayika naya, vyAvahArika ny| vyAvahArika naya se phANita-gur3a madhura rasa vAlA hai| naizcayika naya se pAMca varNa, do gaMdha, pAMca rasa aura ATha sparza vAlA prajJapta hai| 108. bhaMte! bhramara kitane varNa, kitane gaMdha, kitane rasa aura kitane sparza vAlA prajJapta hai? gautama! yahAM do naya hote haiM, jaise-naizcayika naya, vyAvahArika ny| vyAvahArika naya se bhramara kAlA hai| naizcayika naya se pAMca varNa yAvat ATha sparza vAlA prajJapta hai| 109. bhaMte! tote kA paMkha kitane varNa, kitane gaMdha, kitane rasa aura kitane sparza vAlA prajJapta hai? pUrvavat, itanA vizeSa hai-vyAvahArika naya se tote kA paMkha nIlA hai, naizcayika naya se vaha pAMca varNa yAvat ATha sparza vAlA prajJapta hai| isa prakAra isa abhilApa se majITha lAla, haldI pIlI, zaMkha zukla, koSTha sugaMdha-yukta, mRtaka-zarIra durgandha-yukta, nIma tItA, sUMTha kaTuka, kapittha kaSailA, imalI khaTTI, zarkarA madhura, vajra karkaza, navanIta mRdu, loha bhArI, ulUka-patra halkA, hima zIta, agni-kAya uSNa aura taila snigdh| inakI vaktavyatA puurvvt| 110. bhaMte! rAkha kI pRcchaa| gautama! yahAM do naya hote haiM, jaise-naizcayika naya, vyAvahArika ny| vyAvahArika naya se rAkha rUkSa hai, naizcayika naya se pAMca varNa yAvat ATha sparza vAlI prajJapta hai| paramANu-skandha ke varNa kA Adi-pada 111. bhaMte ! paramANu-pudgala kitane varNa yAvat kitane sparza vAlA prajJapta hai? gautama! eka varNa, eka gaMdha, eka rasa aura do sparza vAlA prajJapta hai| 112. bhaMte! dvi-pradezI skaMdha kitane varNa yAvat kitane sparza vAlA prajJapta hai? gautama! syAt eka varNa, syAt do varNa, syAt eka gaMdha, syAt do gaMdha, syAt eka rasa, syAt do rasa, syAt do sparza, syAt tIna sparza, syAt cAra sparza vAlA prajJapta hai| 113. bhaMte! tri-pradezI skandha kitane varNa yAvat kitane sparza vAlA prajJapta hai? gautama! syAt eka varNa, syAt do varNa, syAt tIna varNa, syAt eka gaMdha, syAt do gaMdha, syAt eka rasa, syAt do rasa, syAt tIna rasa, syAt do sparza, syAt tIna sparza, syAt cAra sparza vAlA prajJapta hai| 114. bhaMte! catuSpradezI skandha kitane varNa yAvat kitane sparza vAlA prajJapta hai? gautama! syAt eka varNa, syAt do varNa, syAt tIna varNa, syAt cAra varNa, syAt eka gaMdha, 642
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 6, 7 : sU. 114- 121 syAt do gaMdha, syAt eka rasa, syAt do rasa, syAt tIna rasa, syAt cAra rasa, syAt do sparza, syAt tIna sparza, syAt cAra sparza vAlA prajJapta hai| 115. bhaMte! pAMca- pradezI skaMdha kitane varNa yAvat kitane sparza vAlA prajJapta hai ? gautama ! syAt eka varNa, syAt do varNa, syAt tIna varNa, syAt cAra varNa, syAt pAMca varNa, syAt eka gaMdha, syAt do gaMdha, syAt eka rasa, syAt do rasa, syAt tIna rasa, syAt cAra rasa, syAt pAMca rasa, syAt do sparza, syAt tIna sparza, syAt cAra sparza vAlA prajJapta hai / pAMca- pradezI kI bhAMti yAvat asaMkhyeya-pradezI skandha kI vaktavyatA / 116. bhaMte! sUkSma - pariNata anaMta- pradezI skaMdha kitane varNa yAvat kitane sparza vAlA prajJapta hai ? pAMca - pradezI kI bhAMti niravazeSa vaktavyatA / 117. bhaMte! bAdara - pariNata anaMta pradezI skaMdha kitane varNa yAvat kitane sparza vAlA prajJapta hai ? gautama ! syAt eka varNa yAvat syAt pAMca varNa, syAt eka gaMdha, syAt do gaMdha, syAt eka rasa yAvat syAt pAMca rasa, syAt cAra sparza yAvat syAt ATha sparza vAlA prajJapta hai| 118. bhaMte! vaha aisA hI hai / bhate ! vaha aisA hI hai / sAtavAM uddezaka kevali - bhASA-pada 119. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA - bhaMte! anyatIrthika isa prakAra AkhyAna yAvat prarUpaNa karate haiM - kevalI yakSAveza se AviSTa hote haiN| yakSAveza se AviSTa hone para do bhASAeM bolate haiM, jaise mRSA, satyAmRSA / bhaMte! yaha isa prakAra kaise hai ? gautama ! jo anyatIrthika isa prakAra kahate haiM yAvat jinhoMne aisA kahA hai, unhoMne mithyA kahA hai| gautama ! maiM isa prakAra AkhyAna, bhASaNa, prajJApana aura prarUpaNa karatA hUM-na kevalI yakSAveza se AviSTa hote haiM, na kevalI yakSAveza se AviSTa hone para do bhASAeM bolate haiM- jaise - mRSA, satyAmRSA / kevalI asAvadya aura aparopaghAtinI do bhASAeM bolate haiM, jaise - satyabhASA, asatyAmRSA-vyavahArabhASA / upadhi-pada 120. bhaMte! upadhi ke kitane prakAra prajJapta haiM ? gautama ! upadhi ke tIna prakAra prajJapta haiM- jaise - karma - upadhi, zarIra - upadhi, bAhya- bhAMDa - amatra- upakaraNa - upadhi / 121. bhaMte! nairayikoM kI pRcchA / gautama ! upadhi ke do prakAra prajJapta haiM, jaise - karma - upadhi, zarIra - upadhi / ekendriya ko chor3akara zeSa saba daMDakoM ke yAvat vaimAnikoM ke tIna upadhi prajJapta hai / ekendriya ke do 643
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 18 : u. 7 : sU. 121-132 prakAra kI upadhi prajJapta hai, jaise - karma - upadhi, zarIra - upadhi / 122. bhaMte! upadhi ke kitane prakAra prajJapta haiM ? bhagavatI sUtra gautama ! upadhi ke tIna prakAra prajJapta haiM, jaise- sacitta, acitta, mizra / isI prakAra nairayikoM kI vaktavyatA / isI prakAra niravazeSa yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / parigraha - pada 123. bhaMte! parigraha kitane prakAra ke prajJapta haiM ? gautama ! parigraha tIna prakAra ke prajJapta haiM, jaise - karma-parigraha, zarIra - parigraha, bAhya-bhAMDa- amatra - upakaraNa - parigraha | 124. bhaMte! nairayikoM ke kitane prakAra ke parigraha prajJapta haiM ? jaise upadhi ke do daMDaka kahe gae haiM, vaise parigraha ke bhI do daMDaka vaktavya haiN| praNidhAna pada 125. bhaMte! praNidhAna ke kitane prakAra prajJapta haiM ? gautama ! praNidhAna ke tIna prakAra prajJapta haiM, jaise - manaH praNidhAna, vacana - praNidhAna, kAya - praNidhAna / 126. bhaMte! nairayikoM ke kitane prakAra ke praNidhAna - prajJapta haiM ? pUrvavat / isI prakAra yAvat stanitakumAroM kI vaktavyatA / 127. pRthvIkAyikoM kI pRcchA / gautama ! eka kAya - praNidhAna prajJapta hai| isI prakAra yAvat vanaspatikAyikoM kI vaktavyatA / 128. dvIndriyoM kI pRcchA / gautama ! do prakAra ke praNidhAna prajJapta haiM, jaise - vacana - praNidhAna, kAya praNidhAna / isI prakAra yAvat caturindiyoM kI vaktavyatA / zeSa ke tIna prakAra ke praNidhAna prajJapta haiM / yAvat vaimAnika | 129. bhaMte! duSpraNidhAna ke kitane prakAra prajJapta haiM ? gautama ! duSpraNidhAna ke tIna prakAra prajJapta haiM, jaise - manaHdaMDaka kahA gayA hai, vaise hI duSpraNidhAna kA bhI vaktavya hai / 130. bhaMte! supraNidhAna ke kitane prakAra prajJapta haiM ? gautama! supraNidhAna ke tIna prakAra prajJapta haiM, jaise - manaH - supraNidhAna, vacana - supraNidhAna, kAya - supraNidhAna / 131. bhaMte! manuSyoM ke kitane prakAra ke supraNidhAna prajJapta haiM ? pUrvavat / 132. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| yAvat viharaNa karane lage / 644 :- duSpraNidhAna / jaise praNidhAna kA
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 7 : sU. 133-139 133. zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kisI samaya rAjagRha nagara aura guNazIlaka caitya se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara bAhara janapada-vihAra karane lge| kAlodAyI-prabhRti kA paMcAstikAya-saMdeha-pada 134. usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAma kA nagara thaa-vrnnk| guNazilaka nAma kA caitya-varNaka yAvat pRthvii-shilaaptttt| usa guNazilaka caitya ke na bahuta dUra na bahuta nikaTa aneka anyayUthika nivAsa karate the, jaise-kAlodAyI, zailodAyI, zaivAlodAyI, udaka, nAmodaka, narmodaka, annapAlaka, zailapAlaka, zaMkhapAlaka aura suhastI gRhpti| 135. ve anyayUthika kisI samaya apane-apane AvAsa-gRhoM se nikalakara ekatra hue, eka sthAna para baitthe| unameM paraspara isa prakAra kA samullApa prAraMbha huA zramaNa jJAtaputra pAMca astikAyoM kI prajJApanA karate haiM, jaise-dharmAstikAya yAvat pudglaastikaay| zramaNa jJAtaputra cAra astikAyoM ko ajIva-kAya batalAte haiM, jaise-dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya / zramaNa jJAtaputra eka jIvAstikAya ko jo arUpi-kAya hai, jIva-kAya batalAte haiN| zramaNa jJAtaputra cAra astikAyoM ko arUpi-kAya batalAte haiM, jaise-dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya aura jiivaastikaay| zramaNa jJAtaputra eka pudgalAstikAya ko rUpi-kAya ajIva-kAya batalAte haiM, kyA yaha aisA hai? 136. rAjagRha nagara meM madduka nAma kA zramaNopAsaka thA-ADhya yAvat bahujana ke dvArA aparibhUta, jIva-ajIva ko jAnane vAlA, yAvat AtmA ko bhAvita karate hue raha rahA thaa| 137. zramaNa bhagavAn mahAvIra kisI dina kramAnusAra vicaraNa, grAmAnugrAma meM parivrajana aura sukhapUrvaka vihAra karate hue jahAM rAjagRha nagara aura guNazilaka caitya thA, vahAM aae| svAmI samavasRta hue, pariSad yAvat paryupAsanA karane lgii| 138. zramaNopAsaka madduka isa kathA ko sunakara hRSTa-tuSTa citta vAlA, AnaMdita, naMdita, prItipUrNa mana vAlA, paramasaumanasya-yukta aura harSa se vikasvara hRdaya-vAlA ho gyaa| usane snAna kiyA yAvat alpabhAra aura bahumUlya vAle AbharaNoM se zarIra ko alaMkRta kiyaa| apane ghara se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara paidala calate hue rAjagRha nagara ke bIcoMbIca nirgamana kiyaa| nirgamana kara una anyayUthikoM ke na ati dUra na ati nikaTa vyativrajana kiyaa| 139. anyayUthikoM ne madduka zramaNopAsaka ko na ati dUra na ati nikaTa vyativrajana karate hue dekhaa| dekhakara paraspara eka-dUsare ko bulAyA, bulA kara isa prakAra kahA-devAnupriyo! yaha kathA-astikAya kI vaktavyatA hamAre lie aprakaTa hai-aspaSTa hai| zramaNopAsaka madduka na ati dUra na ati nikaTa hamAre pArzvavartI mArga se jA rahA hai| devAnupriyo! hamAre lie yaha zreya hai ki hama yaha artha madduka se pUche, yaha ciMtana kara eka dUsare ke pAsa jAkara isa viSaya kA pratizravaNa kiyA, pratizravaNa kara jahAM zramaNopAsaka madduka thA, vahAM Ae, Akara 645
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 7 : sU. 139-142 zramaNopAsaka madduka se isa prakAra kahA - 'madduka ! tumhAre dharmAcArya, dharmopadezaka zramaNa jJAtaputra pAMca astikAya kI prajJApanA karate haiM jaise- dharmAstikAya yAvat pudgalAstikAya / pUrvavat rUpi kAya ajIva - kAya kA prajJApana karate haiN| madduka ! yaha isa prakAra kaise hai ? zramaNopAsaka madduka kA samAdhAna pada 140. zramaNopAsaka madduka ne anyayUthikoM se isa prakAra kahA- hama indriya-jJAnI manuSya parokSa vastu ko kArya ke AdhAra para jAnate haiN| yadi unake dvArA koI kArya kiyA jAtA hai to hama jAnate-dekhate haiN| jaba unake dvArA kArya nahIM kiyA jAtA to hama nahIM jAnate, nahIM dekhte| dharmAstikAya Adi kA kArya hamAre pratyakSa nahIM hai, isalie unheM nahIM jAnate, nahIM dekhte| 141. anyayUthikoM ne zramaNopAsaka madduka se isa prakAra kahA - madduka ! tuma kaise zramaNopAsaka ho; jo isa artha ko nahIM jAnate ho, nahIM dekhate ho ? 142. zramaNopAsaka madduka ne anyayUthikoM se isa prakAra kahA - AyuSman ! kyA vAyu cala rahI hai ? hAM / AyuSman! kyA tuma calatI huI vAyu ke rUpa ko dekhate ho ? yaha artha saMgata nahIM hai / AyuSman ! kyA nAka meM gaMdha ke pudgala Ate haiM ? hAM / AyuSman ! kyA tuma nAka meM Ane vAle gaMdha ke pudgaloM ke rUpa ko dekhate ho ? yaha artha saMgata nahIM hai / AyuSman ! kyA araNi-sahagata agnikAya hai ? hAM hai| AyuSman ! kyA tuma araNi sahagata rUpa ko dekhate ho ? yaha artha saMgata nahIM hai / AyuSman ! kyA samudra ke pAra rUpa ? hAM haiN| AyuSman ! kyA tuma samudra ke pAra rUpoM ko dekhate ho ? yaha artha saMgata nahIM hai / AyuSman ! kyA devaloka meM rUpa haiM ? hAM haiN| AyuSman ! kyA tuma devaloka ke rUpoM ko dekhate ho ? yaha artha saMgata nahIM hai / 646
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 7 : sU. 142-148 isa prakAra AyuSman! maiM, tuma yA anya koI bhI chadmastha jo jisa vastu ko nahIM jAnatA, nahIM dekhatA vaha saba nahIM hotA, isa prakAra Apa mAnate haiM to Apake lie yaha loka bahuta bar3A nahIM hogaa| ajJAta aura adRSTa astitva nahIM hotaa| yaha kahakara una anyayUthikoM ko pratyuttara diyA, pratyuttara dekara jahAM guNazilaka caitya thA, jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahAM AyA, Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko paMcavidha abhigama ke dvArA yAvat paryupAsanA karane lgaa| bhagavAn dvArA madduka kA prazaMsA-pada 143. ayi maDhuka! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne madduka ko isa prakAra kahA-suSThuka hai madduka! tumane una anyayUthikoM ko isa prakAra khaa| sAdhu hai madduka ! tumane una anyayUthikoM ko isa prakAra khaa| madduka! jo manuSya ajJAta, adRSTa, azruta, asmRta aura avijJAta, artha, hetu, prazna athavA vyAkaraNa kA bahujana ke madhya AkhyAna, prajJApana, prarUpaNa, darzana, nidarzana aura upadarzana karatA hai vaha arhatoM kI AzAtanA meM vartana karatA hai, arhat- prajJapta dharma kI AzAtanA meM vartana karatA hai, arhat-prajJapta dharma kI AzAtanA karatA hai vaha kevaliyoM kI AzAtanA karatA hai, kevali-prajJapta dharma kI AzAtanA karatA hai, isalie suSThu hai madduka ! tumane una anyayUthikoM se isa prakAra kahA-sAdhu hai madduka! tumane una anyayUthikoM ko isa prakAra khaa| 144. zramaNa bhagavAn mahAvIra ke isa prakAra kahane para zramaNopAsaka madduka hRSTa-tuSTa ho gyaa| zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kara na ati nikaTa, na ati dUra zuzrUSA aura namaskAra kI mudrA meM unake sammukha savinaya baddhAMjali hokara paryupAsanA karane lgaa| 145. zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zramaNopAsaka madduka ko usa vizAlatama pariSad meM dharma kahA yAvat pariSad lauTa gii| 146. zramaNopAsaka madduka zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa dharma ko sunakara avadhAraNa kara hRSTa-tuSTa ho gyaa| usane prazna pUche-pUchakara artha ko grahaNa kiyA, grahaNa kara uThane kI mudrA meM uThA, uThakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM lauTa gyaa| 147. ayi bhaMte! bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra kahA-bhaMte! zramaNopAsaka madduka devAnupriya ke pAsa muMDa hokara agAra se anagAritA meM pravrajita hogA? yaha artha saMgata nahIM hai, isa prakAra jaise zaMkha kI vaktavyatA vaise hI maDhuka kI vktvytaa| aruNAbha meM upapanna hogA yAvat saba duHkhoM kA aMta kregaa| vikurvaNA meM eka-jIva-saMbaMdha-pada 148. bhaMte! mahAn Rddhi yAvat mahAn aizvaryazAlI ke rUpa meM prakhyAta deva hajAra rUpoM kI vikriyA kara paraspara eka-dUsare ke sAtha yuddha karane meM samartha hai? hAM, samartha hai| 647
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 18 : u. 7. : sU. 148-154 bhagavatI sUtra bhaMte! kyA ve zarIra eka-jIva-spRSTa haiM? aneka-jIva-spRSTa haiN| gautama! eka-jIva-spRSTa haiM, aneka-jIva-spRSTa nahIM haiN| bhaMte! kyA una zarIroM kA aMtara eka-jIva-spRSTa hai? aneka-jIva-spRSTa hai? gautama! eka-jIva-spRSTa hai, aneka-jIva-spRSTa nahIM hai| 149. bhaMte! koI puruSa jIva ke chinna avayavoM ke aMtarAla kA hAtha, paira athavA aMgulI se, zalAkA, kASTha athavA khapAcI se sparza-saMsparza, Alekhana-vilekhana karatA hai athavA kisI anya tIkhe zastra se usakA Acchedana, vicchedana karatA hai athavA agni se usako jalAtA hai? kyA aisA karatA huA vaha una jIva-pradezoM ke lie kiMcit AbAdhA athavA vibAdhA utpanna karatA hai? unakA chaviccheda-aMga-bhaMga karatA hai? yaha artha saMgata nahIM hai, usa aMtara meM zastra kA saMkramaNa (praveza) praveza nahIM hotaa| deva-asura-saMgrAma-pada 150. kyA devoM-asuroM ke bIca saMgrAma hotA hai? kyA devoM-asuroM ke bIca saMgrAma hotA hAM hotA hai| 151. bhaMte! devoM-asuroM ke bIca saMgrAma cala rahA ho, usa samaya una devoM ke kauna-sI vastu praharaNa-ratna (zastra) rUpa meM pariNata hotI hai? gautama! ve deva jisa tRNa, kASTha, patra, kaMkara Adi kA sparza karate haiM, ve una devoM ke praharaNa-ratna ke rUpa meM pariNata ho jAte haiN| jaise devoM kI vaktavyatA vaise hI asurakumAroM kI vaktavyatA hai? yaha artha saMgata nahIM hai| asurakumAroM ke praharaNa-ratna nitya vikriyA vAle prajJapta haiN| deva kA dvIpa-samudra-anuparivartana-pada 152. bhaMte! maharddhika yAvat mahAn aizvaryazAlI ke rUpa meM prakhyAta deva lavaNasamudra kA anuparivartana kara zIghra Ane meM samartha hai? hAM, samartha hai| 153. bhaMte! maharddhika yAvat mahAn aizvaryazAlI ke rUpa meM prakhyAta deva dhAtakI-khaMDa dvIpa kA anuparivartana kara zIghra Ane meM samartha hai? hAM, samartha hai| isI prakAra yAvat rucakavara-dvIpa kA anuparivartana kara zIghra Ane meM samartha hai? hAM, samartha hai| usase Age vyativrajana karate haiM, anuparivartana nahIM krte| devoM kA karma-kSapaNa-kAla-pada 154. bhaMte! kyA aise deva haiM, jo vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko jaghanyataH 648
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 7 : sU. 154-157 sau-, do-sau-, tIna-sau-, utkRSTataH pAMca-sau-varSa meM bhogakara kSINa karate haiM? hAM, hai| 155. bhaMte! kyA aise deva haiM, jo vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko jaghanyataH hajAra-varSa, do-hajAra-varSa, tIna-hajAra-varSa utkRSTataH pAMca-hajAra-varSa meM bhogakara kSINa karate haiM? hAM, hai| 156. bhaMte! kyA aise deva haiM, jo vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko jaghanyataH eka-lAkha-varSa, do-lAkha-varSa, tIna-lAkha-varSa utkRSTataH pAMca-lAkha-varSa meM bhoga kara kSINa karate haiM? hAM, hai| 157. bhaMte! ve deva kauna haiM, jo vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko jaghanyataH sau-, do-sau-, tIna-sau- utkRSTataH pAMca-sau-varSa meM bhoga kara kSINa karate haiM? bhaMte! ve deva kauna haiM, yAvat pAMca-hajAra-varSa meM bhogakara kSINa karate haiM? bhaMte! ve deva kauna haiM, yAvat pAMca-lAkha-varSa meM bhogakara kSINa karate haiM? gautama! vANamaMtara deva vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko sau-varSa meM bhogakara kSINa kara dete haiN| asurendra ko chor3akara bhavanavAsI-deva vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko do-sau-varSa meM bhogakara kSINa kara dete haiN| asurakumAra-deva vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko tIna-sau-varSa meM bhogakara kSINa kara dete haiN| graha-, nakSatra-, -tArA-rUpa jyotiSka-deva vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko cAra-sau-varSa meM bhogakara kSINa kara dete haiN| jyotiSarAja jyotiSendra caMdra-sUrya-deva vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko pAMca-sau-varSa meM bhogakara kSINa kara dete haiN| saudharma-IzAna-deva vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko eka-hajAra-varSa meM bhogakara kSINa kara dete haiN| sanatkumAra-mAhendra-deva vidyamAna anaMta-karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko do-hajAra-varSa meM bhogakara kSINa kara dete haiN| isI prakAra isa abhilApa se brahmaloka-lAtaMkadeva vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko tIna-hajAra-varSa meM bhogakara kSINa kara dete haiN| mahAzukra-sahasrAra-deva-vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko cAra-hajAra-varSa meM bhogakara kSINa kara dete haiN| Anata-prANata-, AraNa-acyuta-deva vidyamAna anaMta karmoM-puNyakarma-pudgaloM ko pAMca-hajAra-varSa meM bhogakara kSINa kara dete haiN| nimnavartI-praiveyaka-deva vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko eka-lAkha-varSa meM bhogakara kSINa kara dete haiN| madhyama-graiveyaka-deva vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko do-lAkha-varSa meM bhogakara kSINa kara dete haiN| uparivartI-praiveyaka-deva vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko tIna-lAkha-varSa meM bhogakara kSINa kara dete haiN| vijaya-vaijayanta-, jayaMta-aparAjita-deva vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko cAra 649
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 18 : u. 7,8 : sU. 157-165 bhagavatI sUtra -lAkha-varSa meM bhogakara kSINa kara dete haiN| sarvArthasiddha-deva vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karmapudgaloM ko pAMca-lAkha-varSa meM bhogakara kSINa kara dete haiN| gautama ! ye jo deva haiM, ve vidyamAna anaMta karmoM-puNya-karma-pudgaloM ko jaghanyataH sau-, do-sau-, tIna-sau- utkRSTataH pAMca-lAkha-varSa meM bhogakara kSINa kara dete haiN| 158. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte ! vaha aisA hI hai| AThavAM uddezaka IryA kI apekSA gautama kA saMvAda-pada 159. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA-bhaMte! bhAvitAtmA anagAra sAmane donoM ora yugamAtra (zarIra-pramANa) bhUmi kI prekSAkara cala rahA hai| usake paira ke nIce murgI kA zAvaka, battakha kA zAvaka, kuliMga kA zAvaka mara jAe to bhaMte ! kyA usa bhAvitAtmA anagAra ke IryApathikI-kriyA hotI hai? sAmparAyikI-kriyA hotI hai? gautama! bhAvitAtmA anagAra sAmane donoM ora yugamAtra-bhUmi kI prekSA kara cala rahA hai| usake paira ke nIce murgI kA zAvaka, battakha kA zAvaka, kuliMga kA zAvaka mara jAe to usa bhAvitAtmA anagAra ke IryApathikI-kriyA hotI hai, sAMparAyikI-kriyA nahIM hotii| 160. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai? gautama! jisake krodha, mAna, mAyA, lobha vyucchinna ho jAte haiM, usake airyApathikI-kriyA hotI hai| jisake krodha, mAna, mAyA aura lobha vyucchinna nahIM hote, usake sAMparAyikI-kriyA hotI hai| yathAsUtra-sUtra ke anusAra calane vAle ke IryApathikI-kriyA hotI hai| utsUtra-sUtra ke viparIta calane vAle ke sAMparAyikI-kriyA hotI hai| bhAvitAtmA anagAra yathAsUtra calate haiN| yaha isa apekSA se kahA jAtA hai| 161. bhaMte! vaha aisA hI hai, bhaMte! vaha aisA hI hai| yAvat viharaNa karane lge| 162. zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kisI dina rAjagRha nagara se guNazilaka caitya se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara nagara se bAhara janapada vihAra karane lge| anyayUthika-Aropa-pada 163. usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAma kA nagara thaa| guNazilaka caitya-varNaka yAvat pRthvii-shilaa-pttttk| usa guNazilaka caitya ke na dUra, na nikaTa bahuta anyayUthika rahate the| zramaNa bhagavAn mahAvIra yAvat samavasRta hue yAvat pariSad lauTa gii| 164. usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha aMtevAsI iMdrabhUti nAma kA anagAra yAvat Urdhva-jAnu, adhaHsira (ukaDU-Asana kI mudrA meM) aura dhyAna-koSTha meM lIna hokara saMyama aura tapa se apane-Apako bhAvita karate hue viharaNa kara rahe the| 165. ve anyayUthika jahAM bhagavAn gautama the, vahAM Ae, vahAM Akara bhagavAn gautama ne isa prakAra kahA-Aryo! tuma tIna yoga aura tIna karaNa se asaMyata, avirata, atIta ke pApa 650
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 8 : sU. 165-174 - karma kA pratihanana na karane vAle, bhaviSya ke pApa karma kA pratyAkhyAna na karane vAle, kriyA - sahita, asaMvRta ekAMta daMDa yAvat ekAMta - bAla bhI ho / 166. bhagavAn gautama ne una anyayUthikoM se isa prakAra kahA- Aryo! kaise hama tIna yoga aura tIna karaNa se asaMyata yAvat ekAnta- bAla haiM ? 167. anyayUthikoM ne bhagavAn gautama se isa prakAra kahA- Aryo ! tuma gamana karate hue prANoM ko AkrAMta, abhihata yAvat upadruta karane ke kAraNa tIna yoga aura tIna karaNa se yAvat ekAMta-bAla ho / 168. bhagavAn gautama ne anyayUthikoM se isa prakAra kahA- Aryo ! hama gamana karate hue prANoM ko AkrAMta yAvat upadruta nahIM krte| Aryo ! hama zArIrika AvazyakatA kI pUrti, sevA Adi kArya tathA saMyama kI dRSTi se dekha-dekha kara bahuta sAvadhAnI pUrvaka gamana karate haiN| hama dekha-dekha kara bahuta sAvadhAnI pUrvaka gamana karate haiM, isalie prANoM ko AkrAMta nahIM karate yAvat upadruta nahIM krte| hama prANoM ko anAkrAMta yAvat anupadruta karate haiM, isalie tIna yoga aura tIna karaNa se saMyata yAvat ekAMta-paMDita haiN| Aryo ! tuma svayaM tIna yoga aura tIna karaNa se asaMyata yAvat ekAMta - bAla bhI ho / 169. anyayUthikoM ne bhagavAn gautama se isa prakAra kahA- Aryo ! kaise hama tIna yoga aura tIna karaNa se asaMyata yAvat ekAMta - bAla bhI haiM ? 170. bhagavAn gautama ne una anyayUthikoM ko isa prakAra kahA- Aryo ! tuma gamana karate hue prANoM ko AkrAMta yAvat upadruta karate ho, isalie tuma prANoM ko AkrAMta yAvat upadruta karate hue tIna yoga aura tIna karaNa se asaMyata yAvat ekAMta-bAla bhI ho| 171. bhagavAn gautama ne una anyayUthikoM ko isa prakAra kahA - uttara diyA, uttara dekara jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the vahAM Ae, Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana - namaskAra kiyA, vandana - namaskAra kara na ati dUra na ati nikaTa yAvat paryupAsanA karane lage / 172. ayi gautama ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne bhagavAn gautama se isa prakAra kahA- suSThu gautama ! tumane anyayUthikoM ko isa prakAra khaa| sAdhu gautama ! tumane anyayUthikoM ko isa prakAra kahA / gautama ! mere aneka aMtevAsI zramaNa-nirgrantha chadmastha haiM, jo isa prakAra kA vyAkaraNa karane meM samartha nahIM hai, jaise tuma ho| isalie suSThu gautama ! anyayUthikoM ne isa prakAra kahA / sAdhu gautama! tumaneM anyayUthikoM se isa prakAra kahA / 173. zramaNa bhagavAn mahAvIra ke isa prakAra kahane para bhagavAn gautama hRSTa-tuSTa ho ge| unhoMne bhagavAn mahAvIra ko vaMdana - namaskAra kiyA, vaMdana - namaskAra kara isa prakAra kahAparamANu - pudgala Adi kA jAnanA - dekhanA- pada 174. bhaMte! chadmastha manuSya kyA paramANu- pudgala ko jAnatA - dekhatA hai ? athavA nahIM jAnatA, nahIM dekhatA ? gautama ! koI jAnatA hai, dekhatA nhiiN| koI nahIM jAnatA, nahIM dekhatA / 651
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 8 : sU. 175-182 175. bhaMte! chadmastha-manuSya kyA dvi-pradezI skaMdha ko jAnatA dekhatA hai ? athavA nahIM jAnatA, nahIM dekhatA ? gautama ! koI jAnatA hai, dekhatA nhiiN| koI nahIM jAnatA hai, nahIM dekhatA hai| yAvat asaMkhyeya- pradezI skaMdha kI vaktavyatA / 176. bhaMte! chadmastha manuSya kyA anaMta- pradezI skaMdha ko jAnatA dekhatA hai ? athavA nahIM jAnatA, nahIM dekhatA ? gautama ! koI jAnatA dekhatA hai| koI jAnatA hai, nahIM dekhatA / koI nahIM jAnatA, dekhatA hai / koI nahIM jAnatA, nahIM dekhatA / 177. bhaMte! Adhovadhika - manuSya paramANu- pudgala ko jAnatA dekhatA hai athavA nahIM jAnatA nahIM dekhatA ? chadmastha kI bhAMti Adhovadhika kI vaktavyatA, paramANu kI bhAMti anaMta- pradezika skaMdha kI vaktavyatA / 178. bhaMte! paramAdhovadhika - manuSya paramANu- pudgala ko jisa samaya jAnatA hai, usa samaya dekhatA hai ? jisa samaya dekhatA hai, usa samaya jAnatA hai ? yaha artha saMgata nahIM hai / 179. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - paramAdhovadhika - manuSya paramANu - pudgala ko jisa samaya jAnatA hai? usa samaya nahIM dekhatA ? jisa samaya dekhatA hai, usa samaya nahIM jAnatA ? gautama ! jJAna sAkAra hotA hai| aura darzana anAkAra / gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-- paramAdhovadhika-manuSya paramANu- pudgala ko jisa samaya jAnatA hai, usa samaya nahIM dekhatA / jisa samaya dekhatA hai, usa samaya nahIM jaantaa| isa prakAra yAvat anaMta-pradezika skaMdha kI vaktavyatA / 180. bhaMte! kevalI manuSya kyA paramANu- pudgala ko jisa samaya jAnatA hai, usa samaya dekhatA hai ? jisa samaya dekhatA hai, usa samaya jAnatA hai ? yaha artha saMgata nahIM hai / 181. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - kevalI manuSya paramANu- pudgala ko jisa samaya jAnatA hai, usa samaya nahIM dekhatA ? jisa samaya dekhatA hai, usa samaya nahIM jAnatA ? gautama ! jJAna sAkAra hotA hai aura darzana anAkAra / gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai- kevalI manuSya paramANu- pudgala ko jisa samaya jAnatA hai, usa samaya nahIM dekhatA / jisa samaya dekhatA hai, usa samaya nahIM jaantaa| isa prakAra yAvat anaMta- pradezI skaMdha kI vaktavyatA / 182. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / 652
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 9 : sU. 183-190 navAM uddezaka bhavya-dravya-pada 183. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA-bhaMte! bhavya-dravya-nairayika bhavya-dravya-nairayika hai? hAM, hai| 184. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-bhavya-dravya-nairayika bhavya-dravya-nairayika gautama! jo bhavya paJcendriya-tiryagyonika athavA manuSya nairayika meM upapanna hoNge| isa apekSA se yaha kahA jAtA hai| isI prakAra yAvat stanitakumAra kI vktvytaa| 185. bhaMte! bhavya-dravya-pRthvIkAyika bhavya-dravya-pRthvIkAyika hai? hAM, hai| 186. kisa apekSA se? gautama! jo bhavya tiryagyonika, manuSya athavA deva pRthvIkAyika-nikAyoM meM upapanna hoNge| isa apekSA se kahA jAtA hai| apkAyika, vanaspatikAyika kI pUrvavat vktvytaa| taijasa, vAyu, dvIndriya, trIndriya, caturindriyoM ke jo bhavya tiryagyonika, manuSya, taijasa, vAyu, dvIndriya, trIndriya athavA caturindriyoM meM upapanna hoNge| paMcendriya-tiryagyonika ke jo bhavya nairayika, tiryak, yonika, manuSya, deva, paJcendriya-tiryagyonika athavA paJcendriya-tiryagyonikoM meM upapanna hoNge| isa prakAra manuSyoM kI vktvytaa| vANamaMtara, jyotiSka, vaimAnika kI nairayika kI bhAMti vktvytaa| 187. bhaMte! bhavya-dravya-nairayika kI kitane kAla kI sthiti prajJapta hai? gautama! jaghanyataH aMtarmuhUrta, utkRSTataH krodd-puurv| 188. bhaMte! bhavya-dravya-asurakumAra kI kitane kAla kI sthiti prajJapta hai? gautama! jaghanyataH aMtarmuhUrta, utkRSTataH tIna plyopm| isI prakAra yAvat stanitakumAra kI vktvytaa| 189. bhaMte ! bhavya-dravya-pRthvIkAyika kI pRcchaa| gautama! jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH sAtireka do saagropm| isI prakAra apkAyika kI vktvytaa| taijasa, vAyukAyika kI nairayika kI bhAMti vktvytaa| dvIndriya, trIndriya aura caturindriya kI nairayika kI bhAMti vktvytaa| paJvendriya-tigyonika kI jaghanyataH aMtarmuThUla, utkRSTataH saiMtIsa saagropm| isI prakAra manuSya kI vktvytaa| vANamaMtara, jyotiSka, vaimAnika kI asurakumAra kI bhAMti vtvytaa| 190. bhaMte! vaha aisA hI h| bhaMte! vaha airA hI hai| 653
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 18 : u. 10 : sU. 191-196 bhagavatI sUtra dasavAM uddezaka bhAvitAtmA kA asi-dhArA-Adi kA avagAhana-Adi-pada 191. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahAbhaMte! bhAvitAtmA anagAra talavAra kI dhArA athavA chUre kI dhArA para avagAhana kara sakatA hAM, avagAhana kara sakatA hai| kyA vaha vahAM chinna athavA bhinna hotA hai? yaha artha saMgata nahIM hai| bhAvitAtmA anagAra para zastra nahIM cltaa| 192. bhaMte! bhAvitAtmA anagAra agnikAya ke bIcoMbIMca se jA sakatA hai? hAM, jA sakatA hai| bhaMte! kyA vaha vahAM para jalatA hai? gautama! yaha artha saMgata nahIM hai| bhAvitAtmA anagAra para zastra nahIM cltaa| 193. bhaMte! bhAvitAtmA anagAra puSkala-saMvartaka mahAmegha ke bIcoMbIca se jA sakatA hai? hAM, jA sakatA hai| bhaMte! kyA vaha vahAM para Ardra hotA hai? gautama! yaha artha saMgata nahIM hai, bhAvitAtmA anagAra para zastra nahIM cltaa| 194. bhaMte! bhAvitAtmA anagAra gaMgA mahAnadI ke pratisrota meM zIghra hI A sakatA hai? hAM, vaha zIghra hI A sakatA hai| bhaMte! kyA vaha vahAM vinighAta ko prApta hotA hai? gautama! yaha artha saMgata nahIM hai, bhAvitAtmA anagAra para zastra nahIM cltaa| 195. bhaMte! bhAvitAtmA anagAra jala ke Avarta yA jala kI bUMda para avagAhana kara sakatA hAM, avagAhana kara sakatA hai| bhaMte! kyA vaha vahAM para pIr3ita hotA hai? gautama! yaha artha saMgata nahIM hai| bhAvitAtmA anagAra para zastra nahIM cltaa| paramANu-pudgala-Adi kA vAyukAya-sparza-pada 196. bhaMte! kyA paramANu-pudgala vAyukAya se spRSTa hotA hai? athavA vAyukAya paramANu-pudgala se spRSTa hotA hai? gautama! paramANu-pudgala vAyukAya se spRSTa hotA hai, vAyukAya paramANu-pudgala se spRSTa nahIM hotaa| 654
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 10 : sU. 197-205 197. bhaMte! dvi-pradezI skaMdha vAyukAya se spRSTa hotA hai? athavA vAyukAya dvi-pradezI skaMdha se spRSTa hotA hai? puurvvt| isI prakAra yAvat asaMkhyeya-pradezI skaMdha kI vktvytaa| 198. bhaMte! anaMta-pradezI skaMdha vAyukAya se spRSTa hotA hai-pRcchaa| gautama! anaMta-pradezI skaMdha vAyukAya se spRSTa hotA hai| vAyukAya anaMta-pradezI skaMdha se syAt spRSTa hotA hai, syAt spRSTa nahIM hotaa| 199. bhaMte! vasti (mazaka) vAyukAya se spRSTa hotA hai athavA vAyukAya vasti se spRSTa hotA hai? gautama! vasti vAyukAya se spRSTa hotA hai, vAyukAya vasti se spRSTa nahIM hotaa| dravyoM kA varNa-Adi-pada 200. bhaMte! isa ratnaprabhA-pRthvI ke adhovartI dravya-pudgala varNa kI dRSTi se kRSNa, nIla, lAla, pIta aura shvet| gaMdha kI dRSTi se surabhigaMdha, durgNdh| rasa kI dRSTi se tikta, kaTu, kaSAya, Amla, mdhur| sparza kI dRSTi se karkaza, mRdu, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha, rUkSa haiM? ve anyonya-baddha, anyonya-spRSTa, anyonya-baddha-spRSTa, anyonya-ekIbhUta bane hAM, hai| isI prakAra adhaHsaptamI kI vktvytaa| 201. bhaMte! saudharma-kalpa ke adhovartI dravya (pudgala) yAvat ekIbhUta haiM? puurvvt| isI prakAra yAvat ISat-prAgbhArA-pRthvI ke| 202. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| yAvat viharaNa karane lge| 203. zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kisI dina rAjagRha nagara se guNazilaka caitya se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara bAhara janapada-vihAra karane lge| somila brAhmaNa-pada 204. usa kAla aura usa samaya meM vANijyagrAma nAma kA nagara thaa-vrnnk| dUti-palAzaka caity-vrnnk| usa vANijya-grAma nAmaka nagara meM somila nAma kA brAhANa rahatA thA-ADhya yaavt| bahujana ke dvArA abhibhuut| Rgveda- yAvat parivrAjaka-saMbaMdhI nayoM meM niSNAta / pAMca sau chAtroM aura apane kuTumba kA Adhipatya, paurapatya, svAmitva, kartRtva aura AjJA dene meM samartha tathA senApatitva karatA thA, dUsaroM se AjJA kA pAlana karavAtA thaa| zramaNa bhagavAn mahAvIra vahAM Ae, yAvat samavasRta hue yAvat pariSad paryupAsanA karane lgii| 205. usa samaya somila brAhmaNa ke mana meM isa kathA ko sunakara isa prakAra kA AdhyAtmika, smRtyAtmaka, abhilASAtmaka, ganogata saMkalpa samutpanna huA-zramaNa jJAtaputra kramAnusAra vicaraNa grAmAnugrAma meM parivrajana karate hue, sukhapUrvaka vihAra karate hue yahAM Ae haiM, yahAM saMprApta hue haiM, yahAM rAmavasRta hue haiM, isI vANijyagrAma nagara meM, dUtipalAzaka caitya meM pravAsa-yogya sthAna kI anumati lekara saMyaga aura tapa se apane Apako bhAvita
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 10 : sU. 205-213 karate hue raha rahe haiN| isalie ma zramaNa jJAtaputra ke pAsa jAUM, ina isa prakAra ke ATha hetu, prazna, kAraNa aura vyAkaraNa ko puuchuuN| ve ina isa prakAra ke artha yAvat vyAkaraNa kA uttara deMge taba maiM vaMdanA karUMgA, namaskAra karUMgA yAvat paryupAsanA karUMgA / yadi ve ina artha yAvat vyAkaraNa kA uttara nahIM deMge to maiM inhIM arthoM yAvat vyAkaraNoM se unheM niruttara karUMgA - isa prakAra saMprekSA kI, saMprekSA kara snAna kiyA yAvat alpabhAra aura bahumUlya AbharaNoM se zarIra ko alaMkRta kara apane ghara se pratiniSkramaNa kiyA, pratiniSkramaNa kara paidala calate hue eka sau chAtroM ke sAtha saMparivRta hokara vANijyagrAma nagara ke bIcoMbIca nirgamana kiyA, nirgamana kara jahAM dUtipalAzaka caitya thA, jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahA AyA, Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke na atidUra na atinikaTa sthita hokara zramaNa bhagavAn mahAvIra se isa prakAra kahA 206. bhaMte! kyA tumheM yAtrA mAnya hai ? bhaMte! kyA tumheM yamanIya mAnya hai ? bhaMte! kyA tumheM avyAbAdha mAnya hai ? bhaMte! kyA tumheM prAsuka vihAra mAnya hai ? somila! mujhe yAtrA bhI mAnya hai, yamanIya bhI mAnya hai, avyAbAdha bhI mAnya hai, prAsuka vihAra bhI mAnya hai / 207. bhaMte! tumhArI yAtrA kyA hai ? somila! jJAna, darzana, cAritra, tapa aura saMyama Adi yogoM ke sAtha jo merI prayatnazIlatA ( yatanA) hai, vaha merI yAtrA hai 1 208. bhaMte! tumhArA yamanIya kyA hai ? somila! yamanIya do prakAra kA prajJapta hai, jaise - indriya-yamanIya aura noindriya-yamanIya / 209. bhaMte! vaha indriya-yamanIya kyA hai ? somila ! indriya-yamanIya- jo zrotrendriya, cakSurindriya, ghrANendriya, jihvendriya aura sparzanendriya nirupahata (paripUrNa) hokara bhI mere vaza meM rahate haiM, vaha indriya-yamanIya hai / 210. bhaMte! vaha noindriya-yamanIya kyA hai ? somila! noindriya-yamanIya jo mere krodha, mAna, mAyA aura lobha vyavacchinna hone udIpta nahIM hote, vaha noindriya-yamanIya hai / yaha hai yamanIya / 211. bhaMte! vaha tumhArA avyAbAdha kyA hai ? somila! jo mere vAtika, paittika, zlaiSmika, sAMnipAtika-ye vividha roga AtaMka aura zarIra- gata doSa upazAMta haiM, udIrNa nahIM haiM, vaha avyAbAdha hai / 212. bhaMte! vaha prAsuka vihAra kyA hai ? somila! jo maiM ArAmoM, udyAnoM, devakuloM, strI, puruSa aura napuMsaka - rahita vyaktiyoM meM prAsuka eSaNIya pITha - phalaka, zayyA aura saMstAraka ko grahaNa kara vihAra karatA hUM, vaha prAsu vihAra hai| 213. bhaMte! tumhAre lie sarisavaya bhakSya haiM yA abhakSya ? 656
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 18 : u. 10 : sU. 213-218 somila! sarisavaya mere lie bhakSya bhI haiM, abhakSya bhI haiN| 214. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai sarisavaya mere lie bhakSya bhI haiM, abhakSya bhI haiM? somila! brAhmaNa-naya meM sarisavaya ke do prakAra prajJapta haiM, jaise-mitra-sarisavaya (sadRza vayasAH savayAH) aura dhaany-srisvy| jo mitra-sarisavaya haiM, ve tIna prakAra ke prajJapta haiM, jaise-saha-jAta, saha-vardhita, sh-paaNshu-kriiddit| ve zramaNa-nigraMthoM ke lie abhakSya haiN| jo dhAnya-sarSapa haiM, ve do prakAra ke prajJapta haiM jaise zastra-pariNata aura ashstr-prinnt| jo azastra-pariNata haiM, ve zramaNa-nigraMthoM ke lie abhakSya haiN| jo zastra-pariNata haiM, ve do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-eSaNIya aura anessnniiy| jo aneSaNIya haiM, ve zramaNa-nirgranthoM ke lie abhakSya haiN| jo eSaNIya haiM, ve do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-yAcita aura ayaacit| ayAcita haiM, ve zramaNa-nigraMthoM ke lie abhakSya haiN| jo yAcita haiM ve do prakAra ke prajapta haiM jaise labdha aura albdh| jo alabdha haiM, ve zramaNa-nirgrathoM ke lie abhakSya haiN| jo labdha haiM, ve zramaNa nigraMthoM ke lie bhakSya haiN| somila! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-sarisavaya mere lie bhakSya bhI haiM, abhakSya bhI haiN| 215. bhaMte! tumhAre lie mASa bhakSya haiM yA abhakSya? somila! mASa mere lie bhakSya bhI haiM, abhakSya bhI haiN| 216. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA-mASa mere lie bhakSya bhI haiM, abhakSya bhI haiM? somila! brAhmaNa-naya meM mASa do prakAra ke prajJapta haiM, dravya-mASa, kaal-maas| jo kAla-mAsa haiM ve zrAvaNa Adi se ASAr3ha paryavasAna taka bAraha prajJapta haiM, jaise-zrAvaNa, bhAdrava, Azvina, kArtika, mRgazira, pauSa, mAgha, phAlguna, caitra, vaizAkha, jyeSThAmUla aura aassaaddh'| ve zramaNa-nigraMthoM ke lie abhakSya haiN| jo dravya-mASa haiM, ve do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-artha-mASa, dhAnya-mASa / jo artha-mASa haiM, ve do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-svarNa-mASa, ruupy-maass| ve zramaNa-nigraMthoM ke lie abhakSya haiN| jo dhAnya-mASa haiM, ve do prakAra ke prajJapta haiM, jaise zastra-pariNata aura azastra-pariNata / isI prakAra dhAnya-sarisavaya kI bhAMti vaktavyatA, yAvat isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-mASa bhakSya bhI haiM, abhakSya bhI haiN| 217. bhaMte! tumhAre kulathA bhakSya haiM yA abhakSya? somila! kulathA mere lie bhakSya bhI haiM, abhakSya bhI haiN| 218. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat abhakSya bhI hai? somila! brAhmaNa-naya meM kulathA do prakAra ke prajJapta haiM jaise-strI-kulathA aura dhaany-kulthaa| jo strI-kulathA haiM, ve tIna prakAra ke prajJapta haiM, jaise-kula-vadhU, kula-mAtA, kul-putrii| ve zramaNa-nigraMthoM ke lie abhakSya haiN| 657
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 18 : u. 10 : sU. 218-224 bhagavatI sUtra jo dhAnya-kulathA haiM, ve dhAnya-sarSapa kI bhAMti vaktavya haiN| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat abhakSya bhI haiN| 219. Apa eka haiM? Apa do haiM? Apa akSaya haiM? Apa avyaya haiM? Apa avasthita haiM? Apa bhUta, vartamAna aura bhAvI aneka paryAyoM se yukta haiM? somila! maiM eka bhI hUM yAvat bhUta, vartamAna aura bhAvI aneka paryAyoM se yukta bhI huuN| 220. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai maiM eka bhI hUM yAvat bhUta, vartamAna aura bhAvI aneka paryAyoM se yukta bhI hUM? somila! dravya kI dRSTi se maiM eka bhI huuN| jJAna aura darzana kI dRSTi se maiM do bhI huuN| pradeza kI dRSTi se maiM akSaya bhI hUM, avyaya bhI hUM, avasthita bhI huuN| upayoga kI dRSTi se maiM bhUta, vartamAna aura bhAvI aneka paryAyoM se yukta bhI huuN| 221. isa carcA-prasaMga se saMbuddha somila brAhmaNa ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ne vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra kahA-skaMdaka kI bhAMti vaktavyatA yAvat yaha vaisA hI hai, jaisA Apa kahate haiN| jaise devAnupriyoM ke pAsa aneka rAje, yuvarAje, koTavAla, maDamba-pati, kuTumba-pati, ibhya, seTha, senApati, sArthavAha Adi muMDa hokara agAratA se anagAritA meM pravrajita hote haiM, vaisA maiM nahIM kruuNgaa| maiM devAnupriyoM ke pAsa bAraha prakAra ke zrAvaka-dharma ko svIkAra karUMgA yAvat bAraha prakAra ke zrAvaka-dharma kA svIkAra kiyaa| svIkAra kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyaa| vaMdana-namaskAra kara jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM lauTa gyaa| 222. vaha somila brAhmaNa zramaNopAsaka ho gayA-jIva-ajIva ko jAnane vAlA yAvata yathAparigRhIta-tapaHkarma ke dvArA apane-Apako bhAvita karate hue rahane lgaa| 223. ayi bhaMte! bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra kara isa prakAra kahA-bhaMte! kyA somila brAhmaNa devAnupriyoM ke pAsa muMDa hokara agAratA se anagAritA meM pravrajita hone meM samartha hai? yaha artha saMgata nahIM hai| zaMkha kI bhAMti vaise hI niravazeSa vaktavyatA yAvat saba duHkhoM kA aMta kregaa| 224. bhaMte ! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| yAvat viharaNa karane lge| 658
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ unnIsavAM zataka pahalA uddezaka saMgrahaNI gAthA 1. lezyA, 2. garbha, 3. pRthvI, 4. mahAsava, 5. carama, 6. dIpa, 7. bhavana, 8. nivRtti, 9. karaNa, 10. vanacara-deva-unnIsaveM zataka meM ye dasa uddezaka haiN| lezyA-pada 1. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA-bhaMte! lezyAeM kitanI prajJapta haiM? gautama! chaha lezyAeM prajJapta haiM, jaise-isa prakAra paNNavaNA kI bhAMti cauthA lezyA-uddezaka (paNNavaNA, 17/114-144) niravazeSa vaktavya hai| 2. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| dUsarA uddezaka 3. bhaMte! (manuSya garbha meM) lezyAeM kitanI prajJapta haiM? isa prakAra paNNavaNA ke garbha-uddezaka (paNNavaNA, 17/166-172) kI bhAMti pUrvavat niravazeSa vaktavya hai| 4. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| tIsarA uddezaka pRthvIkAyika-pada 5. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA-bhaMte! (do-tIna) yAvat cAra-pAMca pRthvIkAyika-jIva ekatra hokara sAdhAraNa-zarIra kA nirmANa karate haiM, nirmANa kara usake pazcAt AhAra karate haiM, usakA pariNamana karate haiM, zarIra kA viziSTa nirmANa athavA poSaNa karate haiM? yaha artha saMgata nahIM hai| pRthvIkAyika-jIva pratyeka AhAra karane vAle svataMtra AhAra karane vAle, pariNAma vAle svataMtra pariNamana karane vAle haiM aura ve apane-apane zarIra kA nirmANa karate haiN| nirmANa kara usake pazcAt AhAra karate haiM, usakA pariNamana karate haiM, zarIra kA viziSTa nirmANa athavA poSaNa karate haiN| 659
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 19 : u. 3 : sU. 6-15 6. bhaMte! una jIvoM ke kitanI lezyAeM prajJapta haiM ? gautama ! cAra lezyAeM prajJapta haiM, jaise - kRSNa-lezyA, nIla-lezyA, kApota-lezyA, tejo- lezyA / 7. bhaMte! kyA ve samyag -dRSTi haiM ? mithyA dRSTi haiM ? samyag -1 -mithyA-dRSTi haiM ? gautama! samyag-dRSTi nahIM haiM, mithyA-dRSTi haiM, samyag-mithyA-dRSTi nahIM haiN| 8. bhaMte! ve jIva jJAnI haiM ? ajJAnI haiM ? bhagavatI sUtra gautama ! jJAnI nahIM haiM, ajJAnI haiN| niyamataH do ajJAna vAle haiM, jaise -mati - ajJAnI, zruta- ajJAnI / 9. bhaMte! ve jIva kyA mano-yogI haiM ? vacana-yogI haiM ? kAya-yogI haiM ? gautama ! mano- yogI nahIM haiM, vacana - yogI nahIM haiM, kAya-yogI haiN| 10. bhaMte! ve jIva kyA sAkAropayukta hote haiM ? anAkAropayukta hote haiM ? gautama ! sAkAropayukta hote haiM, anAkAropayukta bhI hote haiN| 11. bhaMte! ve jIva kisa prakAra kA AhAra karate haiM? gautama ! dravyataH anaMta- pradezI dravyoM kA AhAra karate haiM - isa prakAra paNNavaNA ke prathama AhAra-uddezaka (28/30-32) kI bhAMti vaktavyatA yAvat saba Atma-pradezoM se AhAra karate haiM / 12. bhaMte! ve jIva jisakA AhAra karate haiM, usakA caya hotA hai ? jisakA AhAra nahIM karate, usakA caya nahIM hotA ? jisakA caya hotA hai, kyA usake asAra pudgaloM kA visarjana aura sAra pudgaloM kA zarIra aura indriya ke rUpa meM pariNamana hotA hai ? hAM, gautama! ve jIva jisakA AhAra karate haiM, usakA caya hotA hai, jisakA AhAra nahIM karate, unakA caya nahIM hotA yAvat zarIra aura iMdriya ke rUpa meM pariNamana hotA hai / 13. bhaMte! kyA una jIvoM ke isa prakAra kI saMjJA, prajJA, mana athavA vacana hotA hai ki hama AhAra kara rahe haiM ? yaha artha saMgata nahIM hai / kintu ve AhAra karate haiM / 14. bhaMte! kyA una jIvoM ke isa prakAra kI saMjJA, prajJA, mana athavA vacana hotA hai ki hama iSTa aura aniSTa sparza kA pratisaMvedana kara rahe haiM ? yaha artha saMgata nahIM haiM / kintu ve pratisaMvedana karate haiN| 15. bhaMte! kyA ve jIva prANAtipAta meM pravRtta kahalAte haiM, mRSAvAda, adattAdAna yAvat mithyA - darzana - zalya meM pravRtta kahalAte haiM ? gautama ! prANAtipAta meM bhI pravRtta kahalAte haiM, yAvat mithyA darzana- zalya meM bhI pravRtta kahalAte haiN| ve pRthvIkAyika-jIva jina pRthvIkAyika- jIvoM kI hiMsA meM pravRtta hote haiM, una vadhyamAna jIvoM ko bhI ye jIva hamAre vadhaka haiM isa prakAra kA nAnAtva (vadhya-vadhaka- bhAva kA bheda) vijJAta nahIM hotA / 660
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 19 : u. 3 : sU. 16-24 16. bhaMte! ve jIva kahAM se upapanna hote haiM? kyA nairayika se upapanna hote haiM? isa prakAra vakrAMti-pada (paNNavaNA, 6/80-85) meM pRthvIkAyikoM ke upapAta kI bhAMti vaktavya hai| 17. bhaMte! una jIvoM ke kitane kAla kI sthiti prajJapta hai? gautama! jaghanyataH aMtarmuhurta, utkRSTataH bAIsa hajAra varSa / 18. bhaMte! una jIvoM ke kitane samudghAta prajJapta haiM? gautama! tIna samudghAta prajJapta haiM, jaise-vedanA-samudghAta, kaSAya-samudghAta, maarnnaantik-smudghaat| 19. bhaMte! ve jIva mAraNAntika-samudghAta se samavahata hokara marate haiM? asamavahata hokara marate haiM? gautama! mAraNAntika-samudghAta se samavahata hokara bhI marate haiM, asamavahata hokara bhI marate 20. bhaMte! ve jIva anaMtara-udvartana kara kahAM jAte haiM? kahAM upapanna hote haiM? __ isa prakAra vakrAMti-pada (paNNavaNA 6/103) kI bhAMti udvartanA kI vktvytaa| apkAyika-Adi-pada 21. bhaMte! (do-tIna) yAvat cAra-pAMca apkAyika jIva ekatra hokara sAdhAraNa-zarIra kA nirmANa karate haiM, nirmANa kara usake pazcAt AhAra karate haiM? isa prakAra jo pRthvIkAyika kA gama (vikalpa) hai, vahI kathanIya hai, yAvat udvartana karate haiN| itanA vizeSa hai-apkAyika-jIvoM kI utkRSTa sthiti sAta hajAra varSa hai| zeSa pUrvavat / 22. bhaMte! (do-tIna) yAvat cAra-pAMca taijasakAyika-jIva..........? pRthvIkAyika kI bhAMti vktvytaa| itanA vizeSa hai-upapAta, sthiti, udvartanA kI paNNavaNA (6/86, 4/72, 6/104) kI bhAMti vaktavyatA, zeSa puurvvt| isI prakAra vAyukAyika-jIvoM kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai-cAra samudghAta prajJapta haiN| 23. bhaMte! (do-tIna) yAvat cAra-pAMca vanaspatikAyika .........pRcchaa| gautama! yaha artha saMgata nahIM hai| anaMta vanaspatikAyika-jIva ekatra hokara sAdhAraNa-zarIra kA nirmANa karate haiN| nirmANa kara usake pazcAt AhAra karate haiM, usakA pariNamana karate haiM, zarIra kA viziSTa nirmANa athavA poSaNa karate haiN| zeSa taijasakAyika kI bhAMti vaktavyatA yAvat udvartana karate haiN| itanA vizeSa hai-AhAra niyamataH chahoM dizAoM se lete haiN| sthiti jaghanyataH aMtarmuhUrta, utkRSTataH bhI aNtrmuhuurt| zeSa puurvvt| sthAvara-jIvoM kI avagAhanA-alpabahutva-pada 24. bhaMte! ina pRthvIkAyika-, apkAyika-, taijasakAyika-, vAyukAyika-, vanaspati-kAyika-jIvoM ke sUkSma, bAdara, paryAptaka, aparyAptaka kI jaghanya-utkRSTa avagAhanA meM kauna kisase alpa, bahu, tulya athavA vizeSAdhika hai? 661
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra avagAhanA sabase alpa hai| asaMkhyeya-guNA hai / asaMkhyeya - guNA hai / asaMkhyeya - guNA hai| za. 19 : u. 3 : sU. 24-26 gautama ! 1. aparyAptaka-sUkSma- nigoda kI jaghanya 2. aparyAptaka-sUkSma vAyukAyika kI jaghanya 3. aparyAptaka- sUkSma - taijasakAyika kI jaghanya 4. aparyAptaka- sUkSma apkAyika kI jaghanya avagAhanA usase avagAhanA usase avagAhanA usase 5. aparyAptaka- sUkSma- pRthvIkAyika kI jaghanya avagAhanA usase 6. aparyAptaka- bAdara - vAyukAyika kI jaghanya avagAhanA usase 7. aparyAptaka- bAdara- taijasakAyika kI jaghanya avagAhanA usase avagAhanA usase avagAhanA usase 8. aparyAptaka- bAdara - apkAyika kI jaghanya 9. aparyAptaka - bAdara - pRthvIkAyika kI jaghanya 10- 11. pratyeka zarIra vAle bAdara - vanaspatikAyika aura bAdara - nigoda - inakI aparyAptaka avasthA kI jaghanya avagAhanA tulya tathA aparyAptaka- bAdara - pRthvIkAyika kI jaghanya avagAhanA se asaMkhyeya-guNA hai / 12. paryAptaka-sUkSma- nigoda kI jaghanya avagAhanA usase asaMkhyeya - guNA hai / 13. usake aparyAptaka kI utkRSTa avagAhanA usase vizeSAdhika hai| 14. usake paryAptaka kI utkRSTa avagAhanA usase vizeSAdhika hai / 15. paryAptaka- sUkSmavAyukAyika kI jaghanya avagAhanA usase asaMkhyeya - guNA hai / 16. usake aparyAptaka kI utkRSTa avagAhanA usase vizeSAdhika hai| 17. usake paryAptaka kI utkRSTa avagAhanA usase vizeSAdhika hai / 18 20. isI prakAra sUkSma - taijasakAyika kI vaktavyatA / 21 - 23. isI prakAra sUkSma - apkAyika kI vaktavyatA / 24- 26. isI prakAra sUkSma-pRthvIkAyika kI vaktavyatA / 27-29. isI prakAra bAdara - vAyukAyika kI vaktavyatA / 30-32. isI prakAra bAdara - taijasakAyika kI vaktavyatA / 33-35. isI prakAra bAdara - apkAyika kI vaktavyatA / 36-38. isI prakAra bAdara - pRthvIkAyika kI vaktavyatA / ye saba tIna (18-38) gamoM ke dvArA vaktavya hai / 39. paryAptaka- bAdara - nigoda kI jaghanya avagAhanA asaMkhyeya-guNA hai / aparyAptaka- bAdara- nigoda kI utkRSTa avagAhanA usase vizeSAdhika hai| 41. paryAptaka- bAdara-nigoda kI utkRSTa avagAhanA usase vizeSAdhika hai / 42. paryAptakapratyeka - zarIrI - bAdara vanaspatikAyika kI jaghanya avagAhanA usase asaMkhyeya-guNA hai / 43. aparyAptaka- pratyeka zarIrI - bAdara - vanaspatikAyika kI utkRSTa avagAhanA usase asaMkhyeyaguNA / 44. paryAptaka- pratyeka zarIrI - bAdara-vanaspati- kAyika kI utkRSTa avagAhanA usase asaMkhyeya-guNA hai / 40. sthAvara-jIvoM kA sarva-sUkSma-sarva- bAdara - pada asaMkhyeya-guNA 1 asaMkhyeya-guNA hai / asaMkhyeya-guNA hai / asaMkhyeya-guNA hai / asaMkhyeya-guNA hai / 25. bhaMte! ina pRthvIkAyika, apkAyika, taijasakAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika meM kaunasA kAya sarvathA sUkSma hai? kaunasA kAya sabameM atizaya sUkSma hai ? gautama ! vanaspatikAya sarvathA sUkSma hai, vanaspatikAya sabameM atizaya sUkSma hai| 26. bhaMte! ina pRthvIkAyika, apkAyika, taijasakAyika aura vAyukAyika meM kaunasA kAya sarvathA sUkSma hai ? kaunasA kAya sabameM atizaya sUkSma hai ? 662
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 19 : u. 3 : sU. 26-34 gautama! vAyukAya sarvathA sUkSma hai, vAyukAya sabameM atizaya sUkSma hai| 27. bhaMte! ina pRthvIkAyika, apkAyika aura taijasakAyika meM kaunasA kAya sarva sUkSma hai? kaunasA kAya sUkSmatara hai? gautama! taijasakAya sarvathA sUkSma hai, taijasakAya sabameM atizaya sUkSma hai| 28. bhaMte! ina pRthvIkAyika aura apkAyika meM kaunasA kAya sarvathA sUkSma hai? kaunasA kAya sabameM atizaya sUkSma hai? gautama! apkAya sarvathA sUkSma hai, apkAya sabameM atizaya sUkSma hai| 29. bhaMte! ina pRthvIkAyika, apkAyika, taijasakAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika meM kaunasA kAya sarvathA bAdara hai? kaunasA kAya sabameM atizaya bAdara hai? gautama! vanaspatikAya sarvathA bAdara hai, vanaspatikAya sabameM atizaya bAdara hai| 30. bhaMte! ina pRthvIkAyika, apkAyika, taijasakAyika aura vAyukAyika meM kaunasA kAya sarvathA bAdara hai? kaunasA kAya sabameM atizaya bAdara hai? gautama! pRthvIkAya sarvathA bAdara hai| pRthvIkAya sabameM atizaya bAdara hai| 31. bhaMte! ina apkAyika, taijasakAyika aura vAyukAyika meM kaunasA kAya sarvathA bAdara hai? kaunasA kAya sabameM atizaya bAdara hai? gautm| apkAya sarvathA bAdara hai| apkAya sabameM atizaya bAdara hai| 32. bhaMte! ina taijasakAyika aura vAyukAyika meM kaunasA kAya sarvathA bAdara hai? kaunasA kAya sabameM atizaya bAdara hai| gautama! taijasakAya sarvathA bAdara hai| taijasakAya sabameM atizaya bAdara hai| pRthvI-zarIra kI vizAlatA kA pada 33. bhaMte! pRthvIkAya kA zarIra kitanA bar3A prajJapta hai? gautama! anaMta sUkSma-vanaspatikAyika jIvoM ke jitane zarIra haiM, utanA bar3A eka sUkSma-vAyukAya kA zarIra hai| asaMkhyeya sUkSma-vAyukAyika-jIvoM ke jitane zarIra haiM, utanA bar3A eka sUkSma-taijasakAya kA zarIra hai| asaMkhyeya sUkSma-taijasakAyika-jIvoM ke jitane zarIra haiM, utanA bar3A eka sUkSma-apkAya kA zarIra hai| asaMkhyeya sUkSma-apkAyika-jIvoM ke jitane zarIra haiM, utanA bar3A eka sUkSma-pRthvIkAya kA zarIra hai| asaMkhyeya sUkSma-pRthvIkAyika-jIvoM ke jitane zarIra haiM, utanA bar3A eka bAdara-vAyukAya kA zarIra hai| asaMkhyeya bAdara-vAyukAyika-jIvoM ke jitane zarIra haiM, utanA bar3A eka bAdara-taijasakAya kA zarIra hai| asaMkhyeya bAdara-taijasakAyika-jIvoM ke jitane zarIra haiM, utanA bar3A eka bAdara-apkAya kA zarIra hai| asaMkhyeya bAdara-apkAyika-jIvoM ke jitane zarIra haiM, utanA bar3A eka bAdara-pRthvIkAya kA zarIra hai| gautama! pRthvIkAya kA zarIra itanA bar3A prajJapta hai| pRthvIkAyika kA zarIra-avagAhanA-pada 34. bhaMte ! pRthvIkAyika jIva ke zarIra kI avagAhanA kitanI bar3I prajJapta hai? 663
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 19 : u. 3 : sU. 34, 36 gautama ! jaise koi cAturaMta cakravartI rAjA kI candana pIsane vAlI dAsI jo taruNI, balavatI, yugavAn, yuvatI, svastha aura sadhe hue hAthoM vAlI hai| usake hAtha, pAMva, pArzva, pRSThAntara aura urU dRr3ha aura vikasita haiM / sama-zreNI meM sthita do tAlavRkSa aura parighA ke samAna jisakI bhujAeM haiM, jo AMtarika utsAha-bala se yukta hai, laMghana, plavana, dhAvana aura vyAyAma karane meM samartha hai, cheka, dakSa, prAptArtha, kuzala, medhAvI, nipuNa aura sUkSma zilpa se samanvita hai| vaha pIsane kI vajramayI tIkSNa zilA para, vajramaya tIkSNa lor3he se, lAkha ke gole ke samAna eka vizAla pRthvIkAya ke piNDa ko grahaNa kara, bAra bAra ikaTThA kara, bAra bAra piNDIkaraNa kara yAvat 'maiM ise abhI pIsa DAlUMgI' - aisA vicAra kara use ikkIsa bAra pIsa detI hai, phira bhI gautama ! kucha pRthvIkAyika-jIvoM kA usa zilA aura lor3he se sparza hotA hai, kucha pRthvIkAyika-jIvoM kA usa zilA aura lor3he se sparza nahIM hotA / kucha pRthvIkAyika-jIvoM kA usa zilA aura lor3he se gharSaNa hotA hai, kucha pRthvIkAyika- jIvoM kA usa zilA aura lor3he se gharSaNa nahIM hotA / kucha pRthvIkAyika- jIva paritapta hote haiM, kucha pRthvIkAyika- jIva paritapta nahIM hote| kucha pRthvIkAyika- jIva marate haiM, kucha nahIM mrte| kucha pRthvIkAyika- jIva pIse jAte haiM, kucha nahIM pIse jAte / gautama ! pRthvIkAyika- jIvoM ke zarIra kI itanI bar3I avgaahn| prajJapta hai| pRthvIkAyika kA vedanA - pada 35. bhaMte! pRthvIkAyika- jIva AkrAMta hone para kisa prakAra kI vedanA kA pratyanubhava karatA huA viharaNa karatA hai ? gautama! jaise koI puruSa taruNa, balavAn, yugavAn, yuvA, svastha aura sadhe hue hAthoM vAlA hai| usake hAtha, pAMva, pArzva, pRSThAntara aura urU dRr3ha aura vikasita haiM / sama-zreNI meM sthita do tAla vRkSa aura parighA ke samAna jisakI bhujAeM haiM, carmeSTaka -pASANa, mudgara aura muTThI ke prayogoM se jisake zarIra ke puTTe Adi sudRr3ha haiM, jo AMtarika utsAha-bala se yukta hai / laMghana, plavana, dhAvana aura vyAyAma karane meM samartha hai, cheka, dakSa, prAptArtha, kuzala medhAvI, nipuNa aura sUkSma zilpa se samanvita hai| vaha vRddhAvasthA se jIrNa, jarA se jarjarita deha, Atura, bubhukSita, pipAsita, durbala, klAMta puruSa ke mastaka ko donoM muTThiyoM se abhihata karatA hai| gautama ! usa puruSa ke donoM muTThiyoM se mastaka ke abhihata hone para vaha puruSa kaisI vedanA kA pratyanubhava karatA huA viharaNa karatA hai ? zramaNa AyuSman! vaha aniSTa vedanA kA pratyanubhava karatA huA viharaNa karatA hai / gautama ! pRthvIkAyika- jIva AkrAMta hone para usa puruSa kI vedanA se adhika aniSTatara, akAMtatara, apriyatara, azubhatara, amanojJatara aura amanoramatara vedanA kA pratyanubhava karatA huA viharaNa karatA hai / apkAyika- Adi kA vedanA-pada 36. bhaMte! apkAyika-jIva saMgharSaNa hone para kisa prakAra kI vedanA kA pratyanubhava karatA huA viharaNa karatA hai ? 664
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 19 : u. 3,4 : sU. 36-50 gautama! pRthvIkAyika kI bhAMti vktvytaa| isI prakAra taijasakAyika, isI prakAra vAyukAyika, isI prakAra vanaspatikAyika kI vaktavyatA yAvat viharaNa karatA hai| 37. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| cauthA uddezaka mahAsrava-Adi-pada 38. bhaMte! nairayika mahAAsrava, mahAkriyA, mahAvedanA aura mahAnirjarA vAle haiM? gautama! yaha artha saMgata nahIM hai| 39. bhaMte! nairayika mahAAsava, mahAkriyA, mahAvedanA aura alpanirjarA vAle haiM? hAM, haiN| 40. bhaMte! nairayika mahAAsava, mahAkriyA, alpavedanA aura mahAnirjarA vAle haiM? gautama! yaha artha saMgata nahIM hai| 41. bhaMte! nairayika mahAAsrava, mahAkriyA, alpavedanA aura alpanirjarA vAle haiM? gautama! yaha artha saMgata nahIM hai| 42. bhaMte! nairayika mahAAsrava, alpakriyA, mahAvedanA aura mahAnirjarA vAle haiM? gautama! yaha artha saMgata nahIM hai| 43. bhaMte! nairayika mahAAsava, alpakriyA, mahAvedanA aura alpanirjarA vAle haiM? ___ gautama! yaha artha saMgata nahIM hai| 44. bhaMte! nairayika mahAAsrava, alpakriyA, alpavedanA aura mahAnirjarA vAle haiM? yaha artha saMgata nahIM hai| 45. bhaMte! nairayika mahAAsava, alpakriyA, alpavedanA aura alpanirjarA vAle haiM? yaha artha saMgata nahIM hai| 46. bhaMte! nairayika alpaAsrava, mahAkriyA, mahAvedanA aura mahAnirjarA vAle haiM? yaha artha saMgata nahIM hai| 47. bhaMte! nairayika alpaAsrava, mahAkriyA, mahAvedanA aura alpanirjarA vAle haiM? yaha artha saMgata nahIM hai| 48. bhaMte! nairayika alpaAsrava, mahAkriyA, alpavedanA aura mahAnirjarA vAle haiM? ___ yaha artha saMgata nahIM hai| 49. bhaMte! nairayika alpaAsrava, mahAkriyA, alpavedanA aura alpanirjarA vAle haiM? yaha artha saMgata nahIM hai| 50. bhaMte! nairayika alpaAsrava, alpakriyA, mahAvedanA aura mahAnirjarA vAle haiM? 665
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 19 : u. 4,5 : sU. 50-61 bhagavatI sUtra yaha artha saMgata nahIM hai| 51. bhaMte ! nairayika alpaAsrava, alpakriyA, mahAvedanA aura alpanirjarA vAle haiM? yaha artha saMgata nahIM hai| 52. bhaMte! nairayika alpaAsava, alpakriyA, alpavedanA aura mahAnirjarA vAle haiM? yaha artha saMgata nahIM hai| 53. bhaMte! nairayika alpaAsava, alpakriyA, alpavedanA aura alpanirjarA vAle haiM? yaha artha saMgata nahIM hai| ye solaha bhaMga haiN| 54. bhaMte! asurakumAra mahAAsava, mahAkriyA, mahAvedanA aura mahAnirjarA vAle haiM? yaha artha saMgata nahIM hai| isa prakAra cauthA bhaMga vaktavya hai, zeSa paMdraha bhaMga varjanIya haiN| isa prakAra yAvat stanitakumAra kI vktvytaa| 55. bhaMte! pRthvIkAyika mahAAsava, mahAkriyA, mahAvedanA aura mahAnirjarA vAle haiM? hAM haiN| isI prakAra yAvat56. bhaMte! pRthvIkAyika alpaAsrava, alpakriyA, alpavedanA aura alpanirjarA vAle haiM? hAM, hai| isI prakAra yAvat manuSyoM kI vktvytaa| vANamaMtara, jyotiSka, vaimAnika kI asurakumAra kI bhAMti vktvytaa| 57. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| pAMcavAM uddezaka carama-parama-pada 58. bhaMte! nairayika carama bhI haiM? nairayika parama bhI haiM? hAM, haiN| 59. bhaMte! carama nairayikoM se parama nairayika mahAkarmatara, mahAkriyAtara, mahAAzravatara, mahAvedanatara haiM? parama nairayikoM se carama nairayika alpakarmatara, alpakriyAtara, alpaAsravatara aura alpavedanatara haiM? hAM, gautama! carama nairayikoM se parama nairayika yAvat mahAvedanatara haiN| parama nairayikoM se carama nairayika yAvat alpavedanatara haiN| 60. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat alpavedanatara haiM? gautama! sthiti kI apekSA se| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat alpavedanatara haiN| 61. bhaMte! asurakumAra carama bhI haiM? asurakumAra parama bhI haiM? puurvvt| itanA vizeSa hai-karma ke viSaya meM asurakumAroM kI vaktavyatA nairayikoM kI vaktavyatA se viparIta haiM-parama alpakarma vAle haiM aura carama mahAkarma vAle haiN| zeSa pUrvavat 666
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 19 : u. 5-7 : sU. 61-71 yAvat stanitakumAra kI isI prakAra vktvytaa| pRthvIkAyika yAvat manuSya kI nairayika kI bhAMti vktvytaa| vANamaMtara, jyotiSka aura vaimAnika kI asurakumAra kI bhAMti vktvytaa| vedanA-pada 62. bhaMte! vedanA kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! vedanA do prakAra kI prajJapta hai, jaise-nidA aura anidaa| 63. bhaMte! nairayika nidA-vedanA kA vedana karate haiM? anidA-vedanA kA vedana karate haiM? gautama! nidA-vedanA kA vedana bhI karate haiM, anidA-vedanA kA vedana bhI karate haiN| paNNavaNA (pada 35) kI bhAMti yAvat vaimAnika kI vktvytaa| 64. bhaMte! vaha esA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| chaThA uddezaka 65. bhaMte ! dvIpa-samudra kahAM haiM? bhaMte! dvIpa-samudra kitane haiM? bhaMte! dvIpa-samudra kisa saMsthAna vAle haiM? isa prakAra jIvAjIvAbhigama kA dvIpa-samudra-uddezaka (jIvAjIvAbhigama, 3/259-975) jyotiSamaMDita-uddezaka ko chor3akara yahAM vaktavya hai yAvat pariNAma, jIva-upapAta yAvat anaMta baar| 66. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| sAtavAM uddezaka asurakumAra-Adi kA bhavana-Adi-pada 67. bhaMte! asurakumAra-bhavanAvAsa kitane lAkha prajJapta haiM? gautama! asurakumAra-bhavanAvAsa causaTha lAkha prajJapta haiN| 68. bhaMte! ve kiMmaya-kisase bane hue haiM? gautama! sarvaratnamaya, svaccha, sUkSma yAvat ramaNIya (bha. 2/118) haiN| vahAM bahuta jIva aura pudgala upapanna hote haiM aura vinaSTa hote haiM, cyuta hote haiM aura upapanna hote haiN| ve bhavana dravyArthika kI dRSTi se zAzvata haiM, varNa-paryava yAvat sparza-paryava (bha. 14/250) se azAzvata haiN| isa prakAra yAvat stanitakumArAvAsa kI vktvytaa| 69. bhaMte! vAnamaMtara bhaumeya nagarAvAsa kitane lAkha prajJapta haiM? gautama! vAnamaMtara bhaumeya nagarAvAsa asaMkhyeya lAkha prajJapta haiN| 70. bhaMte! ve kiMmaya-kisase bane hue haiM? zeSa puurvvt| 71. bhaMte! jyotiSka-vimAnAvAsa kitane lAkha prajJapta haiM? 667
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 19 : u. 7,8 : sU. 71-81 bhagavatI sUtra gautama! jyotiSka-vimAnAvAsa asaMkhyeya lAkha prajJapta haiN| 72. bhaMte! ve kiMmaya-kisase bane hue haiM? gautama! ve sarva-sphaTika-ratnamaya aura svaccha haiN| zeSa puurvvt| 73. bhaMte! saudharma-kalpa meM kitane lAkha vimAnAvAsa prajJapta haiM? ___ gautama! battIsa lAkha vimAnAvAsa prajJapta haiN| 74. bhaMte! ve kiMmaya-kisase bane hue haiM? gautama! sarvaratnamaya aura svaccha haiN| zeSa pUrvavat yAvat anuttaravimAna kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai-jahAM jitane bhavana athavA vimAna jJAtavya hai| 75. bhaMte! vaha aisA ho hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| AThavAM uddezaka jIva-Adi-nivRtti-pada 76. bhaMte! jIva-nirvRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! jIva-nirvRtti pAMca prakAra kI prajJapta hai, jaise-ekendriya-jIva-nirvRtti yAvat pNcendriy-jiiv-nirvRtti| 77. bhaMte! ekendriya-jIva-nirvRtti kitane prakAra kI prajJapta haiM? gautama! pAMca prakAra kI prajJapta haiM, jaise-pRthvIkAyika-ekendriya-jIva-nirvRtti yAvat vnsptikaayik-ekendriy-jiiv-nirvRtti| 78. bhaMte! pRthvIkAyika-ekendriya-jIva-nirvRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! do prakAra kI prajJapta hai, jaise-sUkSma-pRthvIkAyika-ekendriya-jIva-nirvRtti, baadr__-pRthviikaayik-ekendriy-jiiv-nirvRtti| isa prakAra isa abhilApa ke anusAra taijasa-zarIra kA vartaka-baMdha yaavt| 79. bhaMte! sarvArthasiddha-anuttaropapAtika-kalpAtIta-vaimAnika-deva-paMcendriya-jIva-nirvRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! do prakAra kI prajJapta hai, jaise-paryAptaka-sarvArthasiddha-anuttaropapAtika-kalpAtIta-vaimAnika-deva-paMcendriya-jIva-nirvRtti, apryaaptk-srvaarthsiddh-anuttroppaatik-klpaatiit-vaimaanik-dev-pNcendriy-jiiv-nirvRtti| 80. bhaMte! karma-nirvRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! karma-nivRtti ATha prakAra kI prajJapta hai, jaise-jJAnAvaraNIya-karma-nivRtti yAvat aaNtraayik-krm-nirvRtti| 81. bhaMte! nairayikoM ke kitane prakAra kI karma-nivRtti prajJapta hai? gautama! ATha prakAra kI karma-nirvRtti prajJapta hai, jaise-jJAnAvaraNIya-karma-nirvRtti yAvat 668
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 19 : u. 8 : sU. 81-90 aaNtraayik-krm-nirvRtti| isa prakAra yAvat vaimAnika kI vktvytaa| 82. bhaMte! zarIra-nirvRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! zarIra-nivRtti pAMca prakAra kI prajJapta hai, jaise-audArika-zarIra-nivRtti yAvat karma shriir-nivRtti| 83. bhaMte! nairayikoM ke kitane prakAra kI zarIra-nirvRtti prajJapta hai? puurvvt| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| itanA vizeSa jJAtavya hai jisameM jitane zarIra prApta haiN| 84. bhaMte! sarvendriya-nivRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! sarvendriya-nivRtti pAMca prakAra kI prajJapta hai, jaise zrotrendriya-nivRtti yAvat sprshnendriy-nirvRtti| isI prakAra nairayikoM yAvat stanitakumAra kI vktvytaa| 85. pRthvIkAyikoM kI pRcchaa| gautama! eka sparzanendriya-nivRtti prajJapta hai| isa prakAra jisameM jitanI indriyAM prApta haiM, yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| 86. bhaMte! bhASA-nirvRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! bhASA-nivRtti cAra prakAra kI prajJapta hai, jaise-satyabhASA-nirvRtti, mRSAbhASA-nirvRtti, satyAmRSA-bhASA-nirvRtti, astyaamRssaa-bhaassaa-nivRtti| isa prakAra ekendriya ko chor3akara jisameM jitanI bhASA prApta haiM, yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| 87. bhaMte! mana-nirvRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! mana-nirvRtti cAra prakAra kI prajJapta hai, jaise-satya-mana-nivRtti yAvat astyaamRssaa-mn-nirvRtti| isa prakAra ekendriya-vikalendriya ko chor3akara yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| 88. bhaMte! kaSAya-nivRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! kaSAya-nirvRtti cAra prakAra kI prajJapta hai, jaise-krodha-kaSAya-nivRtti yAvat lobh-kssaay-nivRtti| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| 89. bhaMte! varNa-nirvRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! varNa-nirvRtti pAMca prakAra kI prajJapta hai, jaise-kRSNa-varNa-nivRtti yAvat shukl-vrnn-nirvRtti| isa prakAra niravazeSa yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| gaMdha-nivRtti do prakAra kI hai yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| rasa-nirvRtti pAMca prakAra kI hai yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| sparza-nirvRtti ATha prakAra kI hai yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| 90. bhaMte! saMsthAna-nirvRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! saMsthAna-nivRtti chaha prakAra kI prajJapta hai, jaise-samacaturasra-saMsthAna-nirvRtti yAvat huNdd-sNsthaan-nirvRtti| 669
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 19 : u. 8 : sU. 91-100 bhagavatI sUtra 91. nairayikoM kI pRcchaa| gautama! eka huMDa-saMsthAna-nivRtti prajJapta hai| 92. asurakumAroM kI pRcchaa| gautama! eka samacaturasra-saMsthAna-nivRtti prajJapta haiN| isa prakAra yAvat stanitakumAroM kI vktvytaa| 93. pRthvIkAyika jIvoM kI pRcchaa| gautama! eka masUracaMda-saMsthAna-nirvRtti prajJapta hai| isa prakAra jisameM jitane saMsthAna prApta haiM, yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| 94. bhaMte! saMjJA-nirvRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! saMjJA-nivRtti cAra prakAra kI prajJapta hai, jaise-AhAra-saMjJA-nirvRtti yAvat prigrh-sNjnyaa-nirvRtti| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| 95. bhaMte! lezyA-nivRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! lezyA-nirvRtti chaha prakAra kI prajJapta hai, jaise-kRSNa-lezyA-nirvRtti yAvat shukl-leshyaa-nivRtti| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA, jisameM jitanI lezyAeM prApta 96. bhaMte! dRSTi-nirvRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! dRSTi-nivRtti tIna prakAra kI prajJapta hai, jaise-samyak-dRSTi-nivRtti, mithyA-dRSTi-nirvRtti, smyk-mithyaa-dRsstti-nivRtti| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA, jisameM jitanI dRSTi prApta haiN| 97. bhaMte! jJAna-nirvRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! jJAna-nivRtti pAMca prakAra kI prajJapta hai, jaise-Abhinibodhika-jJAna-nivRtti yAvat kevl-jnyaan-nirvRtti| isa prakAra ekendriya ko chor3akara yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA, jisameM jitane jJAna prApta haiN| 98. bhaMte! ajJAna-nivRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! ajJAna-nivRtti tIna prakAra kI prajJapta hai, jaise-mati-ajJAna-nivRtti, zruta-ajJAna-nirvRtti, vibhNg-jnyaan-nivRtti| isa prakAra jisameM jitane ajJAna prApta haiM yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| 99. bhaMte! yoga-nivRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? gautama! yoga-nivRtti tIna prakAra kI prajJapta hai, jaise-mano-yoga-nirvRtti, vacana-yoga-nirvRtti, kaay-yog-nirvRtti| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA, jisameM jitane prakAra ke yoga prApta haiN| 100. bhaMte! upayoga-nivRtti kitane prakAra kI prajJapta hai? 670
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 19 : u. 8,9 : sU. 100-108 gautama! upayoga-nivRtti do prakAra kI prajJapta hai, jaise sAkAra-upayoga-nirvRtti, anAkAra -upyog-nivRtti| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| 101. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| navAM uddezaka karaNa-pada 102. bhaMte! karaNa kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! karaNa pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise-dravya-karaNa, kSetra-karaNa, kAla-karaNa, bhava -karaNa, bhaav-krnn| 103. bhaMte ! nairayikoM ke kitane karaNa prajJapta haiM? gautama! pAMca karaNa prajJapta haiM, jaise-dravya-karaNa yAvat bhaav-krnn| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| 104. bhaMte! zarIra-karaNa kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! zarIra-karaNa pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise-audArika-zarIra-karaNa yAvat karma -shriir-krnn| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA, jisameM jitane zarIra prApta haiN| 105. bhaMte! iMdriya-karaNa kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! indriya-karaNa pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise-zrotrendriya-karaNa yAvat sprshnendriy-krnn| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA, jisameM jitanI iMdriyAM prApta haiN| isa prakAra isa krama se bhASA-karaNa cAra prakAra kA, mano-karaNa cAra prakAra kA, kaSAya-karaNa cAra prakAra kA, samudghAta-karaNa sAta prakAra kA, saMjJA-karaNa cAra prakAra kA, lezyA-karaNa chaha prakAra kA, dRSTi-karaNa tIna prakAra kA, veda-karaNa tIna prakAra kA prajJapta hai, jaise-strI-veda-karaNa, puruSa-veda-karaNa, npuNsk-ved-krnn| ye sarva nairayika, nairayika Adi ke daMDaka yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA, jise jo prApta hai, usake vaha sarva vaktavya hai| 106. bhaMte! prANAtipAta-karaNa kitane prakAra kA prajJapta hai? gautama! prANAtipAta-karaNa pAMca prakAra kA prajJapta hai, jaise-ekendriya-prANAtipAta-karaNa yAvat pNcendriy-praannaatipaat-krnn| isa prakAra niravazeSa yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| 107. bhaMte! pudgala-karaNa kitane prakAra kA prajJapta hai? gautama! pudgala-karaNa pAMca prakAra kA prajJapta hai, jaise-varNa-karaNa, gaMdha-karaNa, rasa-karaNa, sparza-karaNa, sNsthaan-krnn| 108. bhaMte! varNa-karaNa kitane prakAra kA prajJapta hai? gautama! pAMca prakAra kA prajJapta hai, jaise-kRSNa-varNa-karaNa yAvat zukla-varNa krnn| isa prakAra gaMdha-karaNa do prakAra kA, rasa-karaNa pAMca prakAra kA, sparza-karaNa ATha prakAra kA prajJapta hai| 671
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 19 : u. 9,10 : sU. 109-112 bhagavatI sUtra 109. bhaMte! saMsthAna-karaNa kitane prakAra kA prajJapta hai? gautama! pAMca prakAra kA prajJapta hai, jaise parimaMDala-saMsthAna-karaNa yAvat (bha. 8/36) aayt-sNsthaan-krnn| 110. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| yAvat viharaNa karane lge| dasavAM uddezaka 111. bhaMte! saba vANamaMtara samAna AhAra vAle haiM? isa prakAra solahaveM zataka meM dIpakumAra uddezaka (bha. 16/125-128) kI vaktavyatA yAvat alparddhika haiN| 112. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| 672
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ bosavAM zataka pahalA uddezaka saMgrahaNo gAthA 1. dvIndriya, 2. AkAza, 3. prANa-vadha, 4. paramANu, 6. aMtara, 7. baMdha, 8. bhUmi, 9. cAraNa, 10. sopkrm-jiiv| dvIndriya-Adi-pada 1. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA-bhaMte! (do-tIna) yAvat cAra-pAMca dvIndriya jIva ekatra hokara sAdhAraNa-zarIra kA nirmANa karate haiM, nirmANa kara usake pazcAt AhAra karate haiM, usakA pariNamana karate haiM, zarIra kA viziSTa nirmANa athavA poSaNa karate haiM? yaha artha saMgata nahIM hai| dvIndriya jIva pratyeka AhAra karane vAle svataMtra AhAra karane vAle, pratyeka pariNAma vAle svataMtra pariNamana karane vAle haiM aura ve pratyeka zarIra-apane-apane zarIra kA nirmANa karate haiN| nirmANa kara usake pazcAt AhAra karate haiM, usakA pariNamana karate haiM, zarIra kA viziSTa nirmANa athavA poSaNa karate haiN| 2. bhaMte! una jIvoM ke kitanI lezyAeM prajJapta haiM? gautama! tIna lezyAeM prajJapta haiM, jaise-kRSNa-lezyA, nIla-lezyA, kaapot-leshyaa| isa prakAra jaise unnIsaveM zataka (bha. 19/22) meM taijasakAyika-jIvoM kI vaktavyatA yAvat udvartana karate haiM, itanA vizeSa hai-samyag-dRSTi bhI haiM, mithyA-dRSTi bhI haiM, samyag-mithyAdRSTi nahIM haiN| niyamataH do jJAna aura do ajJAna vAle haiN| mana-yoga vAle nahIM haiN| vacanayoga vAle bhI haiM, kAya-yoga vAle bhI haiN| niyamataH chahoM dizAoM se AhAra lete haiN| 3. bhaMte! una jIvoM ke isa prakAra kI saMjJA, prajJA, mana athavA vacana hotA hai ki hama iSTa aura aniSTa rasa kA, iSTa aura aniSTa sparza kA pratisaMvedana kara rahe haiM? gautama! yaha artha saMgata nahIM hai kintu ve pratisaMvedana karate haiN| sthiti jaghanyataH aMtarmuhurta, utkRSTataH bAraha sNvtsr| zeSa puurvvt| isI prakAra trIndriya jIvoM kI vktvytaa| isI prakAra caturindriya jIvoM kI vktvytaa| indriyoM meM, sthiti meM nAnAtva hai, zeSa puurvvt| sthiti kI paNNavaNA (4/98-101) kI bhAMti vktvytaa| 4. bhaMte! (do-tIna) yAvat cAra-pAMca paMcendriya-jIva ekatra hokara sAdhAraNa-zarIra kA nirmANa karate haiM? isa prakAra dvIndriya kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai lezyA chaha hai, tIna dRSTi, jJAna 673
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 20 : u. 1,2 : sU. 4-10 bhagavatI sUtra cAra, tIna ajJAna kI bhajanA, yoga tIna / 5. bhaMte! una jIvoM ke saMjJA, prajJA, mana athavA vacana hotA hai ki hama AhAra kara rahe haiM? gautama! kucha jIvoM ke isa prakAra kI saMjJA, prajJA, mana athavA vacana hotA hai ki hama AhAra kara rahe haiN| kucha jIvoM ke isa prakAra kI saMjJA, prajJA, mana athavA vacana nahIM hotA ki hama AhAra kara rahe haiM kintu ve AhAra karate haiN| 6. bhaMte! una jIvoM ke isa prakAra kI saMjJA yAvat vacana hotA hai ki hama iSTa-aniSTa zabda, iSTa-aniSTa, rUpa iSTa-aniSTa gaMdha, iSTa-aniSTa rasa, iSTa-aniSTa sparza kA pratisaMvedana kara rahe haiM? gautama! kucha jIvoM ke isa prakAra kI saMjJA yAvat vacana hotA hai ki hama iSTa-aniSTa zabda yAvat iSTa-aniSTa sparza kA pratisaMvedana kara rahe haiN| kucha jIvoM ke isa prakAra kI saMjJA yAvat vacana nahIM hotA ki hama iSTa-aniSTa zabda yAvat iSTa-aniSTa sparza kA pratisaMvedana kara rahe haiM kintu ve pratisaMvedana karate haiN| 7. bhaMte! kyA ve jIva prANAtipAta meM pravRtta kahalAte haiM? pRcchaa| gautama! kucha jIva prANAtipAta meM pravRtta kahalAte haiM yAvat mithyA-darzana-zalya meM pravRtta kahalAte haiN| kucha jIva prANAtipAta meM pravRtta nahIM kahalAte, mRSAvAda meM yAvat mithyA-darzana-zalya meM pravRtta nahIM khlaate| ve jIva jina jIvoM kI hiMsA meM pravRtta hote haiM, una vadhyamAna jIvoM meM bhI kucha jIvoM ko, ye jIva hamAre vadhaka haiM, isa prakAra kA nAnAtva (vadhya-vadhaka-bhAva kA bheda) vijJAta hotA hai, kucha jIvoM ko yaha nAnAtva (vadhya-vadhaka-bhAva kA bheda) vijJAta nahIM hotaa| upapAta sarva daMDakoM se hotA hai yAvat sarvArthasiddha taka se hotA hai| (paNNavaNA, 6/70-81, 87-98) / sthiti-jaghanyataH aMtarmuhUrta, utkRSTataH taitIsa saagropm| kevalI-samudghAta ko chor3akara chaha smudghaat| udvartanA kara sarvatra jAte haiM, utpanna hote haiM yAvat sarvArthasiddha tk| (sarvArthasiddhi meM saMyata hI utpanna hote haiN|) (paNNavaNA, 6/93-102,105-113) zeSa dvIndriya kI bhAMti vktvytaa| 8. bhaMte! ina dvIndriya-jIvoM yAvat paMcendriya-jIvoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika hai? gautama! sabase alpa paMcendriya-jIva haiN| caturindriya usase vizeSAdhika haiM, trIndriya usase vizeSAdhika haiM, dvIndriya usase vizeSAdhika haiN| 9. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| yAvat viharaNa karane lge| dUsarA uddezaka astikAya-pada 10. bhaMte! AkAza kitane prakAra kA prajJapta hai? gautama! AkAza do prakAra kA prajJapta hai, jaise-lokAkAza aura alokAkAza / 674
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 20 : u. 2 : sU. 11-17 11. bhaMte! lokAkAza meM kyA jIva haiM? jIva ke deza haiM? isa prakAra jaise dvitIya zataka meM asti-uddezaka (bha. 2/139-145) hai, vaha yahAM bhI vaktavya hai, itanA vizeSa hai-abhilApa yAvat bhaMte! dharmAstikAya kitanA bar3A prajJapta hai? gautama! vaha loka meM hai, loka-parimANa hai, loka-pramANa hai, loka se spRSTa hai, loka kA hI avagAhana kara avasthita hai| isI prakAra yAvat pudgalAstikAya kI vktvytaa| 12. bhaMte! adho-loka dharmAstikAya ke kitane bhAga meM avagAr3ha hai| gautama! vaha dharmAstikAya ke kucha adhika Adhe bhAga meM avagAr3ha haiN| isa prakAra isa abhilApa ke anusAra jaise dvitIya zataka (bha. 2/147-153) kI vaktavyatA yAvat13. bhaMte! ISat-prAgbhArA-pRthvI lokAkAza ke kyA saMkhyeya bhAga meM avagAr3ha hai? gautama! saMkhyAtaveM bhAga meM avagAr3ha nahIM hai, asaMkhyAtaveM bhAga meM avagAr3ha hai, saMkhyeya-bhAga meM avagAr3ha nahIM hai, asaMkhyeya-bhAga meM avagAr3ha nahIM hai, sarvaloka meM avagAr3ha nahIM hai| zeSa puurvvt| astikAya kA abhivacana-pada 14. bhaMte! dharmAstikAya ke kitane abhivacana prajJapta haiM? gautama! aneka abhivacana prajJapta haiM, jaise-dharma, dharmAstikAya, prANAtipAta-viramaNa, mRSAvAda-viramaNa, isa prakAra yAvat parigraha-viramaNa, krodha-viveka yAvat mithyA-darzana-zalya-viveka, IryA-samiti, bhASA-samiti, eSaNA-samiti, AdAna-bhAMDa-mAtra-nikSepa-samiti, mala-mUtra, zleSmA, nAka ke maila, zarIra kA gAr3ha maila-pariSThApanika-samiti, mana-gupti, vacana-gupti, kAya-gupti-jo anya bhI isa prakAra (cAritra-dharma ke vAcaka) ke haiM, ve saba dharmAstikAya ke abhivacana haiN| 15. bhaMte! adharmAstikAya ke kitane abhivacana prajJapta haiM? gautama! aneka abhivacana prajJapta haiM, jaise-adharma, adharmAstikAya, prANAtipAta yAvat mithyA-darzana-zalya, IryA-asamiti yAvat mala, mUtra, zleSma, nAka aura zarIra kA gAr3ha maila-pariSThApanika-asamiti, mana-agupti, vacana-agupti, kAya-agupti-jo anya bhI tathA prakAra ke haiM, ve saba adharmAstikAya ke abhivacana haiN| 16. bhaMte! AkAzAstikAya ke kitane abhivacana prajJapta haiM? gautama! AkAzAstikAya ke aneka abhivacana prajJapta haiM, jaise-AkAza, AkAzAstikAya, gagana, nabha, sama, viSama, khaha, viha, vIcI, vivara, aMbara, aMbarisa, chidra, zuzira, mArga, vimukha, arta, vivarta, AdhAra, vyoma, bhAjana, aMtarikSa, zyAma, avakAzAMtara, agama, sphaTika, anaMta-jo anya bhI isa prakAra ke haiM, ve saba AkAzAstikAya ke abhivacana haiN| 17. bhaMte! jIvAstikAya ke kitane abhivacana prajJapta haiM? gautama! aneka abhivacana prajJapta haiM, jaise-jIva, jIvAstikAya, prANa, bhUta, sattva, vijJa, vedA, cedA, jetA, AtmA, raMgana, hiMduka, pudgala, mAnava, kartA, vikartA, jagat, jaMtu, yoni, svayaMbhU, sazarIrI, nAyaka, aMtarAtmA jo anya bhI isa prakAra ke haiM, ve saba jIvAstikAya ke abhivacana haiN| 675
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 20 : u. 2-4 : sU. 18-25 bhagavatI sUtra 18. bhaMte! pudgalAstikAya ke kitana abhivacana prajJapta haiM? gautama! aneka abhivacana prajJapta haiM, jaise-pudgala, pudgalAstikAya, paramANu-pudgala, dvi-pradezI, tri-pradezI yAvat asaMkhyeya-pradezI, anaMta-pradezI skaMdha, jo anya bhI isa prakAra ke haiM, ve saba pudgalAstikAya ke abhivacana haiN| 19. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| tIsarA uddezaka prANAtipAta-Adi kA AtmA meM pariNati-pada 20. bhaMte! prANAtipAta, mRSAvAda yAvat mithyA-darzana-zalya, prANAtipAta-viramaNa yAvat mithyA-darzana-zalya-viveka, autpattikI, vainayikI, karmajA, pariNAmajA, avagraha, IhA, avAya, dhAraNA, utthAna, karma, bala, vIrya, puruSakAra-parAkrama, nairayikatva, asurakumAratva yAvat vaimAnikatva, jJAnAvaraNIya yAvat AMtarAyika, kRSNa-lezyA yAvat zukla-lezyA, samyag-dRSTi, mithyA-dRSTi, samyag-mithyA-dRSTi, cakSu-darzana, acakSu-darzana, avadhi-darzana, kevala-darzana, Abhinibodhika-jJAna yAvat vibhaMga-jJAna, AhAra-saMjJA, bhaya-saMjJA, maithuna-saMjJA, parigraha-saMjJA, audArika-zarIra, vaikriya-zarIra, AhAraka-zarIra, taijasa-zarIra, karmaka-zarIra, mana-yoga, vacana-yoga, kAya-yoga, sAkAropayoga, anAkAropayoga-jo anya bhI isa prakAra ke haiM, ve saba AtmA ke sivAya anyatra kahIM pariNata nahIM hote? hAM, gautama! prANAtipAta yAvat ye saba AtmA ke sivAya anyatra kahIM pariNata nahIM hote| garbha-avakramamANa ke varNa-Adi-pada 21. bhaMte! garbha meM avakramaNa karatA huA jIva kitane varNa, kitane gaMdha, kitane rasa aura kitane rasa ke pariNAmoM se pariNata hotA hai? gautama! pAMca varNa, do gaMdha, pAMca rasa aura ATha sparza ke pariNAmoM se pariNata hotA hai| 22. bhaMte ! kyA jIva karma se vibhakti-bhAva (naraka, manuSya Adi bhava) meM pariNamana karatA hai, akarma se vibhakti-bhAva meM pariNamana nahIM karatA? kyA jagat karma se vibhakti-bhAva meM pariNamana karatA hai ? akarma se vibhakti-bhAva meM pariNamana nahIM karatA? hAM! gautama ! jIva karma se vibhakti-bhAva meM pariNamana karatA hai, akarma se nahIM, jagat karma se vibhakti-bhAva meM pariNamana karatA hai, akarma se nhiiN| 23. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| cauthA uddezaka indriya-upacaya-pada 24. bhaMte! indriya-upacaya kitane prakAra kA prajJapta hai? gautama! indriya-upacaya pAMca prakAra kA prajJapta hai, jaise zrotrendriya-upacaya, isa prakAra paNNavaNA kA dvitIya uddezaka (15/2) niravazeSa vaktavya hai| 25. bhaMte ! vaha aisA hI hai| bhate! vaha aisA hI hai| bhagavAn gautama yAvat viharaNa karane lge| 676
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 20 : u. 5 : sU. 26-28 pAMcavAM uddezaka paramANu-skaMdhoM ke varNa-Adi bhaMga-pada 26. bhaMte! paramANu pudgala kitane varNa, kitane gaMdha, kitane rasa aura kitane sparza vAlA prajJapta hai? gautama! eka varNa, eka gaMdha, eka rasa aura do sparza vAlA prajJapta hai| yadi eka varNa vAlA hai? syAt kAlA, syAt nIlA, syAt lAla, syAt pIlA, syAt zukla hai| yadi eka gaMdha vAlA hai? syAt sugaMdha vAlA hai, syAt durgaMdha vAlA hai| yadi eka rasa vAlA hai? syAt tikta, syAt kaTuka, syAt kaSAya, syAt amla, syAt madhura hai| yadi do sparza vAlA hai? syAt zIta aura snigdha sparza vAlA hai| syAt zIta aura rUkSa sparza vAlA hai| syAt uSNa aura snigdha sparza vAlA hai| syAt uSNa aura rUkSa sparza vAlA hai| 27. bhaMte! dvi-pradezI skaMdha kitane varNa yAvat kitane sparza vAlA prajJapta hai? gautama! syAt eka varNa vAlA, syAt do varNa vAlA, syAt eka gaMdha vAlA, syAt do gaMdha vAlA, syAt eka rasa vAlA, syAt do rasa vAlA, syAt do sparza vAlA, syAt cAra sparza vAlA prajJapta hai| yadi eka varNa vAlA hai? syAt kAlA yAvat syAt zukla hai| yadi do varNa vAlA hai? 1. syAt kAlA aura nIlA hai| 2. syAt kAlA aura lAla hai| 3. syAt kAlA aura pIlA hai| 4. syAt kAlA aura zukla hai| 5. syAt nIlA aura lAla hai| 6. syAt nIlA aura pIlA hai| 7. syAt nIlA aura zukla hai| 8. syAt lAla aura pIlA hai| 9. syAta lAla aura zakla hai| 10. syAta pIlA aura zakla hai| isa prakAra ina dvi-saMyogoM se dasa bhaMga hote haiN| yadi eka gaMdha vAlA hai? syAt sugaMdha vAlA hai, syAt durgaMdha vAlA hai| yadi do gaMdha vAlA hai? sugaMdha aura durgaMdha vAlA hai| rasa kI varNa kI bhAMti vktvytaa| yadi do sparza vAlA hai| syAt zIta aura snigdha hai, isa prakAra paramANu-pudgala kI bhAMti vktvytaa| yadi tIna sparza vAlA hai? 1. sarva zIta, deza snigdha aura deza rUkSa hai| 2. sarva uSNa, deza snigdha aura deza rUkSa hai| 3. sarva snigdha, deza zIta aura deza uSNa hai| 4. sarva rUkSa, deza zIta aura deza uSNa hai| yadi cAra sparza vAlA hai? 1. deza zIta, deza uSNa, deza snigdha aura deza rUkSa hai| ye sparza ke nau bhaMga haiN| (draSTavya, 20/28, pR. 678) 28. bhaMte! tri-pradezI skaMdha kitane varNa vAlA prajJapta hai? aThArahaveM zataka ke chaThe uddezaka (bha. 18/113) kI bhAMti vaktavyatA yAvat cAra sparza prajJapta haiN| yadi eka varNa vAlA hai? syAt kAlA yAvat zukla varNa vAlA prajJapta hai| yadi do varNa vAlA hai? 1. syAt kAlA aura nIlA hai| 2. syAt kAlA aura nIle haiN| 3. syAt kAle aura nIlA hai| 4. syAt kAlA aura lAla hai| 5. syAt kAlA aura lAla haiN| 6. syAta kAle aura lAla hai| isI prakAra pIle ke sAtha tIna, isI prakAra zukla ke sAtha tIna, isI prakAra syAt nIlA aura syAt lAla ke sAtha tIna bhNg| isI prakAra pIle ke sAtha tIna, isI prakAra zukla ke sAtha tIna, syAt lAla aura pIlA ke tIna bhaMga, 677
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 20 : u. 5 : sU. 28,29 bhagavatI sUtra zukla ke sAtha tIna bhaMga, syAt pIlA aura syAt zukla ke tIna bhaMga ye saba dasa dvi-saMyogaja bhaMga tIsa hote haiN| yadi tIna varNa vAlA hai? 1. syAt kAlA, nIlA aura lAla hai| 2. syAt kAlA, nIlA aura pIlA hai| 3. syAt kAlA, nIlA aura zukla hai| 4. syAt kAlA, lAla aura pIlA hai, 5. syAt kAlA, lAla aura zukla hai| 6. syAt kAlA, pIlA aura zukla hai| 7. syAt nIlA, lAla aura pIlA hai| 8. syAt nIlA, lAla aura zukla hai| 9. syAt nIlA, pIlA aura zukla hai| 10. syAt lAla, pIlA aura zukla hai| isa prakAra ye dasa tri-saMyogaja bhaMga haiN| yadi eka gaMdha vAlA hai? syAt sugaMdha vAlA hai, syAt durgaMdha vAlA hai| yadi do gaMdha vAlA hai? sugaMdha vAlA aura durgaMdha vAlA hai ye tIna bhaMga haiN| rasa kI varNa kI bhAMti vktvytaa| yadi do sparza vAlA hai? syAt zIta aura snigdha hai| isa prakAra dvi-pradezI skaMdha kI bhAMti cAra bhaMga vaktavya haiN| yadi tIna sparza vAlA hai? 1. sarva zIta, deza snigdha aura deza rUkSa hai| 2. sarva zIta, deza snigdha aura deza rUkSa (bahuvacana) haiN| 3. sarva zIta, deza snigdha (bahuvacana) aura deza rUkSa haiN| 4-6. sarva uSNa, deza snigdha aura deza rUkSa hai-yahAM tIna bhaMga vaktavya haiN| 7-9. sarva snigdha, deza zIta aura deza uSNa hai-yahAM bhI tIna bhaMga vaktavya haiN| 10-12. sarva rUkSa, deza zIta aura deza uSNa hai yahAM bhI tIna bhaMga vaktavya haiN| yadi cAra sparza vAlA hai? 1. deza zIta, deza uSNa, deza snigdha aura deza rUkSa hai| 2. deza zIta, deza uSNa, deza snigdha aura deza rUkSa (bahuvacana) haiN| 3. deza zIta, deza uSNa, deza snigdha (bahuvacana) aura deza rUkSa hai| 4. deza zIta, deza uSNa (bahuvacana), deza snigdha aura deza rUkSa hai| 5. deza zIta, deza uSNa (bahuvacana), deza snigdha aura deza rUkSa (bahuvacana) haiN| 6. deza zIta, deza uSNa (bahuvacana), deza snigdha (bahuvacana) aura deza rUkSa hai| 7. deza zIta (bahuvacana), deza uSNa, deza snigdha aura deza rUkSa hai| 8. deza zIta (bahuvacana), deza uSNa, deza snigdha aura deza rUkSa (bahuvacana) haiN| 9. deza zIta (bahuvacana) deza uSNa, deza snigdha (bahuvacana) aura deza rUkSa hai| isa prakAra tri-pradezI skandha-sparza ke paccIsa bhaMga hote haiN| 29. bhaMte! catuSpradezI skaMdha kitane varNa vAlA prajJapta hai? aThArahaveM zataka (bha. 18/114) kI bhAMti vaktavyatA yAvat syAt cAra sparza vAlA prajJapta hai| yadi eka varNa vAlA hai? syAt kAlA yAvat zukla hai| yadi do varNa vAlA hai? 1. syAt kAlA aura nIlA hai| 2. syAt kAlA aura nIlA (bahuvacana) haiN| 3. syAt kAlA (bahuvacana) aura nIlA hai| 4. syAt kAlA (bahuvacana) aura nIlA (bahuvacana) haiN| 5-8. syAt kAlA aura lAla hai-yahAM bhI cAra vikalpa haiN| 9-12. syAt kAlA aura pIlA hai| 13-16. syAt kAlA aura zukla hai| 17-20. syAt nIlA aura lAla hai| 21-24. syAt nIlA aura pIlA hai| 25-28. syAt nIlA aura zukla hai| 678
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 20 : u. 5 : sU. 29,30 29-32. syAt lAla aura pIlA hai| 33-36. syAt lAla aura zukla hai| 37-40. syAt pIlA aura zukla hai| isa prakAra ye dasa dvi-saMyogaja bhaMga se cAlIsa hote haiN| yadi tIna varNa vAlA hai? 1. syAt kAlA, nIlA aura lAla hai| 2. syAt kAlA, nIlA aura lAla (bahuvacana) haiN| 3. syAt kAlA, nIlA (bahuvacana) aura lAla hai| 4. syAt kAlA (bahuvacana) nIlA aura lAla hai| ye cAra bhaMga haiN| isa prakAra 5-8. kAlA, nIlA aura pIlA ke bhaMga cAra, 9-12. kAlA, nIlA aura zukla ke cAra 13-16. kAlA, lAla aura pIlA ke cAra. 17-20. kAlA. lAla aura zakla ke cAra, 21-24. kAlA, pIlA aura zukla ke cAra 25-28. nIlA, lAla aura pIlA ke cAra 29-32. nIlA, lAla aura zukla ke cAra 33-36. nIlA, pIlA aura zukla ke cAra 37-40. lAla, pIlA aura zukla ke cAra-isa prakAra ke ye dasa trika-saMyogaja, eka-eka ke cAra cAra bhaMga-ye sarva cAlIsa bhaMga hote haiN| yadi cAra varNa vAlA hai? 1. syAt kAlA, nIlA, lAla aura pIlA hai| 2. syAt kAlA, nIlA, lAla aura zukla hai| 3. syAt kAlA, nIlA, pIlA aura zukla hai| 4. syAt kAlA, lAla, pIlA aura zukla hai| 5. syAt nIlA, lAla, pIlA aura zukla hai| isa prakAra ye catuSka-saMyogaja bhaMga pAMca hote haiN| ye varNa ke nabbe bhaMga hote haiN| yadi eka gaMdha vAlA hai? syAt sugaMdha vAlA hai, syAt durgaMdha vAlA hai| yadi do gaMdha vAlA hai? sugaMdha aura durgaMdha vAlA hai| rasa kI varNa kI bhAMti vktvytaa| yadi do sparza vAlA hai? paramANu-pudgala kI bhAMti vktvytaa| yadi tIna sparza vAlA hai? 1. sarva zIta, deza snigdha aura deza rUkSa hai| 2. sarva zIta, deza snigdha aura deza rUkSa (bahuvacana) hai| 3. sarva zIta, deza snigdha (bahuvacana) aura deza rUkSa hai| 4. sarva zIta, deza snigdha (bahuvacana) aura deza rUkSa (bahuvacana) hai| 5-8. sarva uSNa, deza snigdha aura deza rUkSa ke bhaMga cAra 9-12. sarva snigdha, deza, zIta aura deza uSNa ke bhaMga cAra 13-16. sarva rUkSa, deza zIta aura deza uSNa ke bhaMga cAra / ye tIna sparza ke solaha bhaMga hote haiN| yadi cAra sparza vAlA hai? 1. deza zIta, deza uSNa, deza snigdha aura deza rUkSa hai| 2. deza zIta, deza uSNa, deza snigdha aura deza rUkSa (bahuvacana) haiN| 3. deza zIta, deza uSNa, deza snigdha (bahuvacana) aura deza rUkSa hai| 4. deza zIta, deza uSNa, deza snigdha (bahuvacana) aura deza rUkSa (bahuvacana) haiN| 5. deza zIta, deza uSNa (bahuvacana), deza snigdha aura deza rUkSa hai| 6. deza zIta, deza uSNa (bahuvacana), deza snigdha aura deza rUkSa (bahuvacana) haiN| 7. deza zIta, deza uSNa (bahuvacana), deza snigdha (bahuvacana) aura deza rUkSa hai| 8. deza zIta, deza uSNa (bahuvacana), deza snigdha (bahuvacana) aura deza rUkSa (bahuvacana) haiN| 9. deza zIta (bahuvacana) deza uSNa, deza snigdha aura deza rUkSa hai-isa prakAra cAra sparza ke solaha bhaMga vaktavya hai yAvat 16. deza zIta (bahuvacana), deza uSNa (bahuvacana), deza snigdha (bahuvacana) aura deza rUkSa (bahuvacana) hai| ye sarva sparza ke chattIsa bhaMga haiN| 30. bhaMte! pAMca-pradezI skaMdha kitane varNa vAlA prajJapta haiM? 679
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 20 : u. 5 : sU. 30,31 bhagavatI sUtra aThArahaveM zataka (18/115) kI bhAMti vaktavyatA yAvat syAt cAra sparza prajJapta hai| yadi eka varNa vAlA hai? eka varNa, do varNa kI catuSpradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| yadi tIna varNa vAlA hai? 1. syAt kAlA, nIlA aura lAla hai| 2. syAt kAlA, nIlA aura lAla (bahuvacana) haiN| 3. syAt kAlA, nIlA (bahuvacana) aura lAla hai| 4. syAt kAlA, nIlA (bahuvacana) aura lAla (bahuvacana) haiN| 5. syAt kAlA (bahuvacana) nIlA aura lAla hai| 6. syAt kAlA (bahuvacana) nIlA aura lAla (bahuvacana) haiN| 7. syAt kAlA (bahuvacana) nIlA (bahuvacana) aura lAla hai| 8-14. syAt kAlA, nIlA aura pIlA hai yahAM bhI sAta bhaMga hai| 15-21. kAlA, nIlA aura zukla ke sAta bhNg| 22-28. kAlA, lAla aura pIlA ke sAta bhNg| 29-35. kAlA, lAla aura zukla ke sAta bhNg| 36-42. kAlA, pIlA aura zukla ke sAta bhNg| 43-49. nIlA, lAla aura pIlA ke sAta bhNg| 50-56. nIlA, lAla aura zukla ke sAta bhNg| 57-63. nIlA, pIlA aura zukla ke sAta bhNg| 64-70. lAla, pIlA aura zukla ke sAta bhNg| ye trika saMyoga se sattara bhaMga hote haiN| yadi cAra varNa vAlA hai? 1. syAt kAlA, nIlA, lAla aura pIlA hai| 2. syAt kAlA, nIlA, lAla aura pIlA (bahuvacana) haiN| 3.syAt kAlA, nIlA, lAla (bahuvacana) aura pIlA hai| 4. syAt kAlA, nIlA (bahuvacana), lAla aura pIlA hai| 5. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA, lAla aura pIlA hai| ye pAMca bhaMga haiN| 6-10. syAt kAlA, nIlA, lAla aura zukla-yahAM bhI pAMca bhaMga hai| 11-15. isI prakAra kAlA, nIlA, pIlA aura zakla-inameM pAMca bhaMga haiN| 16-20. kAlA, lAla, pIlA aura zukla-inake pAMca bhaMga haiN| 21-25. nIlA, lAla, pIlA aura zukla-inake pAMca bhaMga haiN| isa prakAra ye catuSka-saMyoga se paccIsa bhaMga hote haiN| yadi pAMca varNa vAlA hai? kAlA, nIlA, lAla, pIlA aura zukla hai| ye sarva eka, do, tIna, cAra, paMca saMyoga se inake sau bhaMga hote haiN| gaMdha kI catuSpradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| rasa kI varNa kI bhAMti vktvytaa| sparza kI catuSpradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| 31. bhaMte! chaha-pradezI skaMdha kitane varNa vAlA hai? isa prakAra pAMca-pradezI skaMdha kI bhAMti vaktavyatA yAvat syAt cAra sparza prajJapta haiN| yadi eka varNa vAlA hai? eka varNa, do varNa kI pAMca-pradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| yadi tIna varNa vAlA hai? 1. syAt kAlA, nIlA aura lAla isa prakAra pAMca pradezI skaMdha kI bhAMti sAta bhaMga vaktavya haiM yAvat syAt kAlA (bahuvacana), nIlA (bahuvacana) aura lAla hai 8. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA (bahuvacana) aura lAla (bahuvacana) haiN| ye ATha bhaMga haiN| isa prakAra ye dasa trisaMyogaja bhaMga, eka-eka saMyoga meM ATha bhaMga-isa prakAra ye trika-saMyoga se assI bhaMga hote haiN| yadi cAra varNa vAlA hai? syAt kAlA, nIlA, lAla aura pIlA hai| 2. syAt kAlA, 680
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 20 : u. 5 : sU. 31,32 nIlA, lAla aura pIlA (bahuvacana) haiN| 3. syAt kAlA, nIlA, lAla (bahuvacana) aura pIlA hai| 4. syAt kAlA, nIlA, lAla (bahuvacana) aura pIlA (bahuvacana) haiN| 5. syAt kAlA, nIlA (bahuvacana) lAla aura pIlA hai| 6. syAt kAlA, nIlA (bahuvacana) lAla aura pIlA (bahuvacana) haiN| 7. syAt kAlA, nIlA (bahuvacana) lAla (bahuvacana) aura pIlA hai| 8. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA, lAla aura pIlA hai| 9. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA, lAla aura pIlA (bahuvacana) haiN| 10. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA. lAla (bahavacana) aura pIlA hai| 11. syAt kAlA (bahavacana), nIlA (bahavacana), lAla aura pIlA hai| ye gyAraha bhaMga haiN| isa prakAra ye pAMca catuSka-saMyogaja bhaMga karaNIya haiN| eka-eka saMyoga meM gyAraha bhNg| ye sarva catuHsaMyoga se pacapana bhaMga hote haiN| yadi pAMca varNa vAlA hai? 1. syAt kAlA, nIlA, lAla, pIlA aura zukla hai| 2. syAt kAlA, nIlA, lAla, pIlA aura zukla (bahuvacana) haiN| 3. syAt kAlA, nIlA, lAla, pIlA (bahuvacana) aura zukla hai| 4. syAt kAlA, nIlA, lAla (bahuvacana) aura zukla hai| 4. syAt kAlA, nIlA, lAla (bahuvacana), pIlA aura zukla hai| 5. syAt kAlA, nIlA (bahuvacana), lAla, pIlA, aura zukla hai| 6. syAt kAlA (bahuvacana) nIlA, pIlA aura zukla hai| isa prakAra ye chaha bhaMga vaktavya haiN| isa prakAra ye sarva eka, do, tIna, cAra, pAMca saMyoga se eka sau chayAMsI bhaMga hote haiN| gaMdha kI pAMca-pradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| rasa kI isake hI varNa kI bhAMti vktvytaa| sparza kI catuSpradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| 32. bhaMte! sAta-pradezI skaMdha kitane varNa vAlA hai? pAMca-pradezI skaMdha kI bhAMti vaktavyatA yAvat cAra sparza prajJapta hai| yadi eka varNa vAlA hai? isa prakAra eka varNa, do varNa, tIna varNa kI chaha- pradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| yadi cAra varNa vAlA hai? 1. syAt kAlA, nIlA, lAla aura pIlA hai| 2. syAt kAlA, nIlA, lAla aura pIlA (bahuvacana) haiN| 3. syAt kAlA, nIlA, lAla (bahuvacana) aura pIlA hai| isa prakAra ye catuSka saMyoga se paMdraha bhaMga vaktavya hai yAvat 15. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA (bahuvacana), lAla (bahuvacana) aura pIlA hai| isa prakAra ye pAMca catuSka saMyoga jJAtavya hai| eka-eka saMyoga meM paMdraha bhNg| ye sarva pacahattara bhaMga hote haiN| yadi pAMca varNa vAlA hai? 1. syAt kAlA, nIlA, lAla, pIlA aura zukla hai| 2. syAt kAlA, nIlA, lAla, pIlA aura zukla (bahuvacana) haiN| 3. syAt kAlA, nIlA, lAla, pIlA (bahuvacana) aura zukla hai| 4. syAt kAlA, nIlA, lAla, pIlA (bahuvacana) aura zukla (bahuvacana) haiN| 5. syAt kAlA, nIlA, lAla (bahuvacana), pIlA aura zukla hai| 6. syAt kAlA, nIlA, lAla (bahuvacana), pIlA aura zukla (bahuvacana) haiN| 7. syAt kAlA, nIlA, lAla (bahuvacana), pIlA (bahuvacana) aura zukla hai| 681
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 20 : u. 5 : sU. 32,33 bhagavatI sUtra 8. syAt kAlA, nIlA (bahavacana), lAla, pIlA aura zukla hai| 9. syAt kAlA, nIlA (bahuvacana), lAla, pIlA aura zukla (bahuvacana) haiN| 10. syAt kAlA, nIlA (bahuvacana), lAla, pIlA (bahuvacana) aura zukla hai| 11. syAt kAlA, nIlA (bahuvacana), lAla, pIlA (bahuvacana) aura zukla hai| 12. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA, lAla, pIlA aura zukla hai| 13. syAt kAlA (bahuvacana) nIlA, lAla, pIlA aura zukla (bahuvacana) haiN| 14. syAt kAlA (bahuvacana) nIlA, lAla, pIlA (bahuvacana) aura zukla hai| 15. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA, lAla (bahuvacana), pIlA (bahuvacana), zukla hai 16. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA (bahuvacana) lAla, pIlA aura zukla hai| ye solaha bhaMga hai| ye sarva eka, do, tIna, cAra, pAMca, saMyoga se do sau solaha bhaMga hote haiN| gaMdha kI cAra-pradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| rasa kI isake hI varNa kI bhAMti vktvytaa| sparza kI cAra-pradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| 33. bhaMte! aSTa-pradezI skNdh-pRcchaa| gautama! sAta-pradezI skaMdha kI bhAMti vaktavyatA-syAt eka varNa vAlA hai, yAvat syAt cAra sparza prajJapta haiN| yadi eka varNa vAlA hai? isa prakAra eka varNa, do varNa, tIna varNa kI sAta-pradezI kI bhAMti vktvytaa| yadi cAra varNa vAlA hai? 1. syAt kAlA, nIlA, lAla aura pIlA hai| 2. syAt kAlA, nIlA, lAla aura pIlA (bahuvacana) haiN| isI prakAra sAta-pradezI skaMdha kI bhAMti vaktavyatA yAvat 15. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA (bahuvacana), lAla (bahuvacana) aura pIlA hai| 16. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA (bahuvacana), lAla (bahuvacana) aura pIlA (bahuvacana) haiN| ye solaha bhaMga haiN| isa prakAra ye pAMca catuSka-saMyogaja bhNg| isa prakAra ye assI bhaMga hote haiN| yadi pAMca varNa vAlA hai? 1. syAt kAlA, nIlA, lAla, pIlA aura zukla hai| 2. syAt kAlA, nIlA, lAla, pIlA aura zukla (bahuvacana) haiN| isa prakAra isa krama se bhaMga saMcAraNIya hai yAvat 15. syAt kAlA, nIlA (bahuvacana), lAla (bahuvacana), pIlA (bahuvacana) aura zukla hai| yaha paMdrahavAM bhaMga hai| 16. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA, lAla, pIlA aura zukla hai| 17. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA, lAla, pIlA aura zukla (bahuvacana) haiN| 18. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA, lAla, pIlA (bahuvacana) aura zakla hai| 19. syAt kAlA (bahavacana), nIlA, lAla, pIlA (bahavacana) aura zukla (bahuvacana) haiN| 20. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA, lAla (bahuvacana), pIlA aura zukla hai| 21. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA, lAla (bahuvacana), pIlA aura zukla (bahuvacana) haiN| 22. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA, lAla (bahuvacana), pIlA (bahuvacana) aura zukla hai| 23. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA (bahuvacana), lAla, pIlA aura zukla hai| 24. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA (bahuvacana), lAla, pIlA 682
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 20 : u. 5 : sU. 33-36 aura zukla (bahuvacana) haiN| 25. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA (bahuvacana), lAla, pIlA (bahuvacana) aura zukla hai| 26. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA (bahuvacana), lAla (bahuvacana), pIlA aura zukla hai| ye paMca saMyoga se chabbIsa bhaMga hote haiN| isa prakAra pUrvApara-sahita eka, do, tIna, cAra aura pAMca saMyogoM se do sau ikattIsa bhaMga hote haiN| gaMdha kI sAta-pradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| rasa kI isake hI varNa kI bhAMti vktvytaa| sparza kI cAra-pradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| 34. bhaMte! nau-pradezI skNdh-pRcchaa| gautama! ATha-pradezI skaMdha kI bhAMti eka varNa vAlA hai| yAvat syAt cAra sparza prajJapta haiN| yadi eka varNa vAlA hai? eka varNa, do varNa, tIna varNa aura cAra varNa kI ATha-pradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| yadi pAMca varNa vAlA hai? 1. syAt kAlA, nIlA, lAla, pIlA aura zukla hai? 2. syAt kAlA, nIlA, lAla, pIlA aura zukla (bahuvacana) haiN| isa paripATI se ikatIsa bhaMga vaktavya haiM yAvat 31. syAt kAlA (bahuvacana), nIlA (bahuvacana), lAla (bahuvacana), pIlA (bahuvacana) aura zukla hai| ye ikatIsa bhaMga haiN| isa prakAra eka, do, tIna, cAra aura pAMca saMyogoM se do sau chattIsa bhaMga hote haiN| gaMdha kI ATha-pradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| rasa kI isake hI varNa kI bhAMti vktvytaa| sparza kI cAra-pradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| 35. bhaMte! dasa-pradezI skNdh-pRcchaa| gautama ! nau-pradezI skaMdha kI bhAMti syAt eka varNa vAlA hai yAvat syAt cAra sparza prajJapta yadi eka varNa vAlA hai? eka varNa, do varNa, tIna varNa, cAra varNa kI nau-pradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| pAMca varNa kI usI prakAra vaktavyatA, itanA vizeSa hai-battIsavAM bhaMga kahA gayA hai| isa prakAra eka, do, tIna, cAra aura pAMca saMyogoM se do sau saiMtIsa bhaMga hote haiN| gaMdha kI nau-pradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| rasa kI isake hI varNa kI bhAMti vktvytaa| sparza kI cAra-pradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| daza-pradezI skaMdha kI bhAMti saMkhyeya-pradezI kI vktvytaa| isI prakAra asaMkhyeya-pradezI kI vaktavyatA, isI prakAra sUkSma -pariNata anaMta-pradezI skaMdha kI vktvytaa| 36. bhaMte! bAdara-pariNata anaMta-pradezI skaMdha kitane varNa vAlA hai? isa prakAra aThArahaveM zataka (bha. 18/117) kI bhAMti vaktavyatA yAvat ATha sparza prajJapta haiN| varNa, gaMdha, rasa kI dasa-pradezI skaMdha kI bhAMti vktvytaa| yadi cAra sparza vAlA hai? 1. sarva karkaza, sarva guru, sarva zIta aura sarva snigdha hai| 2. sarva karkaza, sarva guru, sarva zIta aura sarva rUkSa hai| 3. sarva karkaza, sarva guru, sarva uSNa aura sarva snigdha hai| 4. sarva karkaza, sarva guru, sarva uSNa aura sarva rUkSa hai| 5. sarva karkaza, sarva laghu, sarva zIta aura sarva snigdha hai| 6. sarva karkaza, sarva laghu, sarva zIta 683
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 20 : u. 5 : sU. 36 bhagavatI sUtra aura sarva rUkSa hai| 7. sarva karkaza, sarva laghu, sarva uSNa aura sarva snigdha hai| 8. sarva karkaza, sarva laghu, sarva uSNa aura sarva rUkSa hai| 9. sarva mRdu, sarva guru, sarva zIta aura sarva snigdha hai| 10. sarva mRdu, sarva guru, sarva zIta aura sarva rUkSa hai| 11. sarva mRdu, sarva guru, sarva uSNa aura sarva snigdha hai| 12. sarva mRdu, sarva guru, sarva uSNa aura sarva rUkSa hai| 13. sarva mRdu, sarva laghu, sarva zIta aura sarva snigdha hai| 14. sarva mRdu, sarva laghu, sarva zIta aura sarva rUkSa hai| 15. sarva mRdu, sarva laghu, sarva uSNa aura sarva snigdha hai| 16. sarva mRdu, sarva laghu, sarva uSNa, aura sarva rUkSa hai| ye solaha bhaMga haiN| yadi pAMca sparza vAlA hai? 1. sarva karkaza, sarva guru, sarva zIta, deza snigdha aura deza rUkSa hai| 2. sarva karkaza, sarva guru, sarva zIta, deza snigdha aura deza rUkSa (bahuvacana) haiN| 3. sarva karkaza, sarva guru, sarva zIta, deza snigdha (bahuvacana) aura deza rUkSa hai| 4. sarva karkaza, sarva guru, sarva zIta, deza snigdha (bahuvacana) aura deza rUkSa (bahuvacana) haiN| 5-8. sarva karkaza, sarva guru, sarva uSNa, deza snigdha, deza rUkSa, 9-12. sarva karkaza, sarva laghu, sarva zIta, deza snigdha, deza ruukss| 13-16. sarva karkaza, sarva laghu, sarva uSNa, deza snigdha, deza ruukss| isa prakAra ye karkaza se solaha bhaMga haiN| 17-32. sarva mRdu, sarva guru, sarva zIta, deza snigdha, deza rUkSa-isI prakAra mRdu se bhI solaha bhNg| isa prakAra battIsa bhaMga hote haiN| sarva karkaza, sarva guru, sarva snigdha, deza zIta, deza uSNa tathA sarva karkaza, sarva guru, sarva rUkSa, deza zIta, deza uSNa-ye battIsa bhaMga hote haiN| sarva karkaza, sarva zIta, sarva snigdha, deza guru, deza laghu-yahAM bhI battIsa bhaMga hote haiN| sarva guru, sarva zIta, sarva snigdha, deza karkaza, deza mRdu-yahAM bhI battIsa bhaMga hote haiN| isa prakAra pAMca sparza se ye saba eka sau aThAIsa bhaMga hote haiN| yadi chaha sparza vAlA hai? 1. sarva karkaza, sarva guru, deza zIta, deza uSNa, deza snigdha aura deza rUkSa hai| 2. sarva karkaza, sarva guru, deza zIta, deza uSNa, deza snigdha, deza rUkSa (bahuvacana) haiM, isa prakAra yAvat 16. sarva karkaza, sarva guru, deza zIta (bahuvacana), deza uSNa (bahuvacana), deza snigdha (bahuvacana) aura deza rUkSa (bhuvcn)| ye solaha bhaMga haiN| sarva karkaza, sarva laghu, deza zIta, deza uSNa, deza snigdha aura deza rUkSa yahAM bhI solaha bhaMga hote haiN| sarva mRdu, sarva guru, deza zIta, deza uSNa, deza snigdha aura deza rUkSa yahAM bhI solaha bhaMga hote haiN| sarva mRdu, sarva laghu, deza zIta, deza uSNa, deza snigdha aura deza rUkSa yahAM bhI solaha bhaMga hote haiN| ye causaTha bhaMga haiN| sarva karkaza, sarva zIta, deza guru, deza laghu, deza snigdha aura deza ruukss| isa prakAra yAvat sarva mRdu, sarva uSNa, deza guru (bahuvacana), deza laghu (bahuvacana), deza snigdha (bahuvacana) deza rUkSa (bahuvacana) haiM yahAM bhI causaTha bhaMga hote haiN| 684
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 20 : u. 5 : sU. 36 sarva karkaza, sarva snigdha, deza guru, daza laghu, deza zIta, deza uSNa yAvat sarva mRdu, sarva rUkSa, deza guru (bahuvacana), deza laghu (bahuvacana), deza zIta (bahuvacana), deza uSNa (bahuvacana)-ye causaTha bhaMga hote haiN| sarva guru, sarva zIta, deza karkaza, deza mRdu, deza snigdha, deza ruukss| isa prakAra yAvat sarva laghu, sarva uSNa, deza karkaza (bahuvacana), deza mRdu (bahuvacana), deza snigdha (bahuvacana), deza rUkSa (bahuvacana) ye causaTha bhaMga hote haiN| sarva guru, sarva snigdha, deza karkaza, deza mRdu, deza zIta, deza uSNa yAvat sarva laghu, sarva rUkSa, deza karkaza (bahuvacana), deza mRdu (bahuvacana), deza zIta (bahuvacana) deza uSNa (bahuvacana)-ye causaTha bhaMga hote haiN| sarva zIta, sarva snigdha, deza karkaza, deza mRdu, deza guru, deza laghu yAvat sarva uSNa, sarva rUkSa, deza karkaza (bahuvacana), deza mRdu (bahuvacana) deza guru (bahuvacana), deza laghu (bahuvacana)-ye causaTha bhaMga hote haiN| chaha sparza se ye sarva tIna sau caurAsI bhaMga hote haiN| yadi sAta sparza vAlA hai? 1-4. sarva karkaza, deza guru, deza laghu, deza zIta, deza uSNa, deza snigdha, deza rUkSa yAvat sarva karkaza, deza guru, deza laghu, deza zIta, deza uSNa, deza snigdha (bahuvacana), deza rUkSa (bhuvcn)| 5-8. sarva karkaza, deza guru, deza laghu, deza zIta, deza uSNa (bahuvacana), deza snigdha, deza ruukss| 9-12. sarva karkaza, deza guru, deza laghu, deza zIta (bahuvacana), deza uSNa, deza snigdha, deza ruukss| 13-16. sarva karkaza, deza guru, deza laghu, deza zIta (bahuvacana), deza uSNa (bahuvacana), deza snigdha, deza rUkSa-ye sarva solaha bhaMga vaktavya haiN| sarva karkaza, deza guru, deza laghu (bahuvacana) deza zIta, deza uSNa, deza snigdha, deza rUkSa-isa prakAra guru-ekatva, laghu-pRthaktva se ye solaha bhaMga hote haiN| sarva karkaza, deza guru (bahuvacana), deza laghu, deza zIta, deza uSNa, deza snigdha, deza rUkSa ye bhI solaha bhaMga vaktavya haiN| sarva karkaza, deza guru (bahuvacana), deza laghu (bahuvacana), deza zIta, deza uSNa, deza snigdha, deza rUkSa ye bhI solaha bhaMga vaktavya haiN| isa prakAra ye causaTha bhaMga karkaza ke sAtha hote haiN| sarva mRdu, deza guru, deza laghu, deza zIta, deza uSNa, deza snigdha, deza rUkSa-isa prakAra mRdu ke sAtha bhI causaTha bhaMga vaktavya haiN| sarva guru, deza karkaza, deza mRdu, deza zIta, deza uSNa, deza snigdha, deza rUkSa-isa prakAra guru ke sAtha bhI causaTha bhaMga karaNIya haiN| sarva laghu, deza karkaza, deza mRdu, deza zIta, deza uSNa, deza snigdha, deza rUkSa-isa prakAra laghu ke sAtha causaTha bhaMga karaNIya haiN| sarva zIta, deza karkaza, deza mRdu, deza guru, deza laghu, deza snigdha, deza rUkSa-isa prakAra 685
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 20 : u. 5 : sU. 36,37 bhagavatI sUtra zIta ke sAtha causaTha bhaMga karaNIya haiN| sarva uSNa, deza karkaza, deza mRdu, deza guru, deza laghu, deza snigdha, deza rUkSa-isa prakAra uSNa ke sAtha bhI causaTha bhaMga karaNIya haiN| sarva snigdha, deza karkaza, deza mRdu, deza guru, deza laghu, deza zIta, deza uSNa-isa prakAra snigdha ke sAtha causaTha bhaMga karaNIya haiN| sarva rUkSa, deza karkaza, deza mRdu, deza guru, deza laghu, deza zIta, deza uSNa-isa prakAra rUkSa ke sAtha causaTha bhaMga karaNIya haiM yAvat sarva rUkSa, deza karkaza (bahuvacana), deza mRdu (bahuvacana), deza guru (bahuvacana), deza laghu (bahuvacana) deza zIta (bahuvacana), deza uSNa (bhuvcn)| isa prakAra sAta sparza ke pAMca sau bAraha bhaMga hote haiN| yadi ATha sparza vAlA hai? 1-4. deza karkaza, deza mRdu, deza guru, deza laghu, deza zIta, deza uSNa, deza snigdha, deza rUkSa / 5-8. deza karkaza, deza mRdu, deza guru, deza laghu, deza zIta, deza uSNa (bahuvacana), deza snigdha, deza ruukss| 9-12 deza karkaza, deza mRdu, deza guru, deza laghu, deza zIta (bahuvacana), deza uSNa, deza snigdha, deza ruukss| 13-16. deza karkaza, deza mRdu, deza guru, deza laghu, deza zIta (bahuvacana), deza uSNa (bahuvacana), deza snigdha, deza rUkSa-ye cAra catuSka solaha bhaMga hote haiN| deza karkaza, deza mRdu, deza guru, deza laghu (bahuvacana), deza zIta, deza uSNa, deza snigdha, deza rUkSa-isa prakAra ye guru-ekatva, laghu-pRthaktva se solaha bhaMga karaNIya haiN| deza karkaza, deza mRdu, deza guru (bahuvacana), deza laghu, deza zIta, deza uSNa, deza snigdha, deza rUkSa ye bhI solaha bhaMga karaNIya haiN| deza karkaza, deza mRdu, deza guru (bahuvacana), deza laghu (bahuvacana), deza zIta, deza uSNa, deza snigdha, deza rUkSa ye bhI solaha bhaMga karaNIya haiN| ye causaTha bhaMga karkaza-mRdu ke ekatva se haiN| isake pazcAt karkaza-ekatva aura mRdu-pRthaktva se causaTha bhaMga karaNIya haiN| isake pazcAt karkaza-pRthaktva aura mRdu-ekatva se causaTha bhaMga karaNIya haiN| isake pazcAt ina donoM (karkaza-mRdu) ke pRthaktva se causaTha bhaMga karaNIya haiN| yAvat deza karkaza (bahuvacana), deza mRdu (bahuvacana), deza guru (bahuvacana), deza laghu (bahuvacana), deza zIta (bahuvacana), deza uSNa (bahuvacana), deza snigdha (bahuvacana), deza rUkSa (bahuvacana) yaha prathama bhaMga hai| aSTa sparza ke ye sarva do sau chappana bhaMga hote haiN| isa prakAra bAdara-pariNata anaMta-pradezI skaMdha ke sarva saMyogoM se bAraha sau chiyAnaveM bhaMga hote haiN| paramANu-pada 37. bhaMte! paramANu kitane prakAra kA prajJapta hai? gautama! paramANu ke cAra prakAra prajJapta haiM, jaise-dravya-paramANu, kSetra-paramANu, kAla-paramANu, bhaav-prmaannu| 686
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 20 : u. 5,6 : sU. 38-46 38. bhaMte! dravya-paramANu kitane prakAra kA prajJapta hai? gautama! cAra prakAra kA prajJapta hai, jaise-achedya, abhedya, adAhya, agrAhya / 39. bhaMte! kSetra-paramANu kitane prakAra kA prajJapta hai? gautama! cAra prakAra kA prajJapta hai, jaise-anardha, amadhya, apradeza, avibhAjita / 40. bhaMte! kAla-paramANu kitane prakAra kA prajJapta hai? ___ gautama! cAra prakAra kA prajJapta hai, jaise-avarNa, agaMdha, arasa, asparza / 41. bhaMte! bhAva-paramANu kitane prakAra kA prajJapta hai? gautama! cAra prakAra kA prajJapta hai, jaise-varNavAn, gaMdhavAn, rasavAn aura sparzavAn / 42. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| yAvat viharaNa karane lge| chaThA uddezaka pRthvI-Adi kA AhAra-pada 43. bhaMte! pRthvIkAyika-jIva isa ratnaprabhA- aura zarkarAprabhA-pRthvI ke bIca samavahata huA, samavahata hokara jo bhavya saudharma-kalpa meM pRthvIkAyika ke rUpa meM upapanna hotA hai, bhaMte! kyA vaha pahale upapanna hotA hai, pazcAt AhAra karatA hai? pahale AhAra karatA hai, pazcAt upapanna hotA hai? gautama! pahale upapanna hotA hai, pazcAt AhAra karatA hai-isa prakAra satarahaveM zataka ke chaThe uddezaka (bha. 17/67,68) kI bhAMti vaktavyatA yAvat gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai pahale yAvat upapanna hotA hai| itanA vizeSa hai-vahAM saMprApti hai, yahAM AhAra kI vaktavyatA hai| zeSa puurvvt| 44. bhaMte! pRthvIkAyika-jIva isa ratnaprabhA- aura zarkarAprabhA-pRthvI ke bIca samavahata huA, samavahata hokara jo bhavya IzAna-kalpa meM pRthvIkAyika ke rUpa meM upapanna hotA hai? puurvvt| isa prakAra yAvat ISat-prAgbhArA meM upapanna hotA hai| 45. bhaMte! pRthvIkAyika-jIva zarkarAprabhA- aura bAlukAprabhA-pRthvI ke bIca samavahata huaa| samavahata hokara jo bhavya saudharma yAvat ISat-prAgbhArA meM, isI prakAra isa krama se yAvat tamA- aura adhaHsaptamI-pRthvI ke bIca samavahata hokara jo bhavya saudharma yAvat ISat -prAgbhArA meM upapanna hotA hai| 46. bhaMte! pRthvIkAyika-jIva saudharma-, IzAna-, sanatkumAra-, mAhendra-kalpoM ke bIca samavahata huaa| samavahata hokara jo bhavya isI ratnaprabhA-pRthvI meM pRthvIkAyika ke rUpa meM upapanna huA, bhaMte! vaha kyA pahale upapanna hotA hai, pazcAt AhAra karatA hai? zeSa pUrvavat yAvat isa apekSA se yAvat nikSepa / 687
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 20 : u. 6 : sU. 47-50 bhagavatI sUtra 47. bhaMte! pRthvIkAyika-jIva saudharma-, IzAna-, sanatkumAra-, mAhendra-kalpoM ke bIca samavahata huA, samavahata hokara jo bhavya zarkarAprabhA-pRthvI meM pRthvIkAyika ke rUpa meM upapanna hotA hai? puurvvt| isI prakAra yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI prakAra sanatkumAra-, mAhendra-, brahmaloka-kalpa ke bIca samavahata huA, samavahata hokara punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI prakAra brahmaloka-, lAMtaka-kalpa ke bIca samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI prakAra lAMtaka-mahAzukra-kalpa ke bIca meM samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI prakAra mahAzukra-, sahasrAra-kalpa ke bIca meM samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI prakAra sahasrAra-, Anata-, prANata-kalpoM ke bIca samavahata haA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI prakAra Anata-, prANata-, AraNa-, acyuta-kalpoM ke bIca meM samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI prakAra AraNa, acyuta, graiveyaka-vimAnoM ke bIca samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI prakAra graiveyaka-vimAnoM aura anuttara-vimAnoM ke bIca samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI prakAra anuttara-vimAnoM, ISat-prAgbhArA ke bIca samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| 48. bhaMte! apkAyika-jIva isa ratnaprabhA- aura zarkarAprabhA-pRthvI ke bIca samavahata huA, samavahata hokara jo bhavya saudharma-kalpa meM apkAyika ke rUpa meM upapanna hotA hai, zeSa..... isa prakAra pRthvIkAyika kI bhAMti yAvat isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai| isa prakAra prathama aura dvitIya (kalpoM) ke bIca samavahata hotA hai yAvat ISat-prAgbhArA meM upapAta hotA hai| isa prakAra isa krama se yAvat tamA- aura adhaHsaptamI-pRthvI ke bIca samavahata huA, samavahata hokara yAvat ISat-prAgbhArA meM apkAyika ke rUpa meM upapAta hotA hai| 49. bhaMte! apkAyika-jIva saudharma-, IzAna-, sanatkumAra- aura mAhendra-kalpoM ke bIca samavahata huA, samavahata hokara jo bhavya isa ratnaprabhA-pRthvI meM ghanodadhi-ghanodadhi-valaya meM apkAyika-jIva ke rUpa meM upapanna hotA hai? zeSa puurvvt| isI prakAra inhIM kalpoM ke bIca samavahata huA yAvat adhaHsaptamI-pRthvI ke ghanodadhi-ghanodadhi-valaya meM apkAyika jIva ke rUpa meM upapAta hotA hai| isI prakAra yAvat anuttara-vimAnoM evaM ISat-prAgbhArA-pRthvI ke bIca samavahata huA yAvat adhaHsaptamI-pRthvI meM ghanodadhi-ghanodadhi-valaya meM upapAta hotA hai| 50. bhaMte! vAyukAyika-jIva isa ratnaprabhA- aura zarkarAprabhA-pRthvI ke bIca samavahata huA, samavahata hokara jo bhavya saudharma-kalpa meM vAyukAyika jIva ke rUpa meM upapanna hotA hai? isa prakAra satarahaveM zataka ke vAyukAyika-uddezaka (bha. 17/78-80) kI bhAMti yahAM bhI vaktavyatA, itanA vizeSa hai-aMtaroM (bIca) meM samavahata jJAtavya hai| zeSa pUrvavat yAvat bIca meM samavahatatA jJAtavya hai, zeSa pUrvavat yAvata anuttara-vimAnoM aura ISatprAgbhArA-pRthvI ke 688
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 20 : u. 6, 7 : sU. 50-59 bIca samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya ghanavAta-tanuvAta, ghanavAta-tanuvAtavalaya meM vAyukAyika- jIva ke rUpa meM upapanna hotA hai| zeSa pUrvavat yAvat isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai - yAvat upapanna hotA hai / 51. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / sAtavAM uddezaka baMdha- pada 52. bhaMte! baMdha kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama! baMdha tIna prakAra kA prajJapta hai, jaise- jIva - prayoga - baMdha, anaMtara - baMdha, paraMpara- baMdha | 53. bhaMte! nairayikoM ke baMdha kitane prakAra kA prajJapta hai ? isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / 54. bhaMte! jJAnAvaraNIya karma kA baMdha kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama ! tIna prakAra kA baMdha prajJapta hai, jaise- jIva- prayoga-baMdha, anaMtara baMdha, paraMpara-baMdha | 55. bhaMte! nairayikoM ke jJAnAvaraNIya karma kA baMdha kitane prakAra kA prajJapta hai ? pUrvavat isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / isa prakAra yAvat AMtarAyika-karma kI vaktavyatA / 56. bhaMte! jJAnAvaraNIya karma kA udaya hone para baMdha kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama ! pUrvavat tIna prakAra kA baMdha prajJapta hai| isa prakAra nairayikoM kI vktvytaa| isI prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / isa prakAra yAvat AMtarAyika karma kA udaya hone para baMdha kI vaktavyatA / 57. bhaMte! strI - veda-karma kA baMdha kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama ! pUrvavat tIna prakAra kA baMdha prajJapta hai| 58. bhaMte! asurakumAroM ke strI - veda-karma kA baMdha kitane prakAra kA prajJapta hai ? pUrvavat / isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / itanA vizeSa hai - jisake strI-veda hai / isI prakAra puruSa - veda kI bhI vaktavyatA, isI prakAra napuMsaka veda kI vaktavyatA yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai - jisake jo veda hai / 59. bhaMte! darzana - mohanIya karma kA baMdha kitane prakAra kA prajJapta hai ? pUrvavat niraMtara yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / isI prakAra cAritra - mohanIya karma kI vaktavyatA yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / isa prakAra isa krama se audArika- zarIra yAvat karma - zarIra, AhAra - saMjJA yAvat parigraha- saMjJA, kRSNa-lezyA yAvat zukla-lezyA, samyag - - dRSTi, mithyA-dRSTi, samyag - mithyA-dRSTi, Abhinibodhika jJAna yAvat kevala - jJAna, mati-ajJAna, zruta-ajJAna, vibhaMga jJAna, isa prakAra bhaMte! Abhinibodhika - jJAna ke viSaya kA 689
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 20 : u. 7,8 : sU. 59-67 mati - ajJAna baMdha kitane prakAra kA prajJapta hai yAvat kevala - jJAna ke viSaya kA baMdha, viSaya kA, zruta- ajJAna ke viSaya kA, vibhaMga jJAna ke viSaya kA, zruta- ajJAna ke viSaya kA, vibhaMgajJAna ke viSaya kA - ina saba padoM kA baMdha tIna prakAra kA prajJapta hai| ye sAre caubIsa daMDaka vaktavya haiM, itanA vizeSa jJAtavya hai jisameM jo prApta hai yAvat 60. bhaMte! vaimAnikoM ke vibhaMga-jJAna ke viSaya kA baMdha kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama! baMdha tIna prakAra kA prajJapta hai, jaise- jIva- prayoga-baMdha, anaMtara baMdha, paraMpara-baMdha / 61. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / yAvat viharaNa karane lage / AThavAM uddeza samaya-kSetra meM avasarpiNI - utsarpiNI- pada 62. bhaMte! karma bhUmiyAM kitanI prajJapta haiM ? gautama ! paMdraha karma - bhUmiyAM prajJapta haiM, jaise- pAMca bharata, pAMca airavata, pAMca mahAvideha / 63. bhaMte! akarma-bhUmiyAM kitanI prajJapta haiM ? gautama! tIsa akarma-bhUmiyAM prajJapta haiM, jaise -pAMca haimavata, pAMca hairaNyavata, pAMca harivAsa, pAMca ramyakvAsa, pAMca devakuru, pAMca uttarakuru / 64. bhaMte! ina tIsa akarmabhUmiyoM meM avasarpiNI-kAla hai ? utsarpiNI - kAla hai ? yaha artha saMgata nahIM hai / 65. bhaMte! ina pAMca bharata, pAMca airavata meM avasarpiNI kAla hai ? utsarpiNI - kAla hai ? hAM, hai / ina pAMca mahAvidehoM meM avasarpiNI-kAla nahIM hai, utsarpiNI kAla nahIM hai| AyuSmAn zramaNa ! vahAM kAla avasthita prajJapta hai| pAMca mahAvrata-cAturyAma-dharma-pada 66. bhaMte! ina pAMca mahAvidehoM meM arhat bhagavAn pAMca mahAvrata, sapratikramaNa dharma kA prajJApana karate haiM ? yaha artha saMgata nahIM hai / ina pAMca bharata meM, pAMca airavata meM pUrva aura pazcima ke do arhat bhagavAn pAMca mahAvrata sapratikramaNa-dharma kA prajJApana karate haiN| avazeSa arhat bhagavAna cAturyAma dharma kA prajJApana karate haiN| ina pAMca mahAvidehoM meM arhat bhagavAn cAturyAma dharma kA prajJApana karate haiN| tIrthaMkara pada - 67. bhaMte! jaMbUdvIpa dvIpa meM bhArata varSa meM isa avasarpiNI meM kitane tIrthaMkara prajJapta haiM ? gautama ! caubIsa tIrthaMkara prajJapta haiM, jaise- RSabha, ajita, saMbhava, abhinaMdana, sumati, suprabha, supArzva, caMdra, puSpadaMta, zItala, zreyAMsa, vAsupUjya, vimala, anaMta, dharma, zAMti, kuMthu, ara, malli, munisuvrata, nami, nemi, pArzva aura varddhamAna / 690
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 20 : u. 8 : sU. 68-75 68. bhaMte! ina cAbIsa tIrthaMkaroM meM kitane jinAntara prajJapta haiM? gautama! teIsa jinAntara prajJapta haiN| jinAntaroM meM kAlika-zruta-pada 69. bhaMte! ina teIsa jinAntaroM meM kisa jinAntara meM kaba kAlika-zruta kA vyavaccheda prajJapta gautama! ina teIsa jinAntaroM meM pUrva ke ATha aura aMtima ke ATha jinAntaroM meM kAlika-zruta kA avyavaccheda prajJapta hai| madhyavartI sAta jinAntaroM meM kAlika-zruta kA vyavaccheda prajJapta hai| dRSTivAda kA viccheda sarvatra prajJapta hai| pUrvagata-pada 70. bhaMte! jaMbUdvIpa dvIpa meM bhArata varSa meM isI avasarpiNI meM devAnupriya ke zAsana kA pUrvagata-zruta kitane kAla taka rahegA? gautama! jaMbUdvIpa dvIpa meM bhArata varSa meM isI avasarpiNI meM mere zAsana kA pUrvagata-zruta eka hajAra varSa taka rhegaa| 71. bhaMte! jaise jaMbUdvIpa dvIpa meM bhArata varSa meM isI avasarpiNI meM devAnupriya ke zAsana kA pUrvagata-zruta eka hajAra varSa taka rahegA, bhaMte! vaise jaMbUdvIpa dvIpa meM bhArata varSa meM anya tIrthaMkaroM ke zAsana kA pUrvagata-zruta kitane kAla taka rahA? gautama! kucha kA saMkhyeya kAla aura kucha kA asaMkhyeya kAla rhaa| tIrtha-pada 72. bhaMte! jaMbUdvIpa dvIpa meM bhArata varSa meM isa avasarpiNI meM devAnupriya kA tIrtha kitane kAla taka rahegA? gautama! jaMbUdvIpa dvIpa meM bhArata varSa meM isa avasarpiNI meM merA tIrtha ikkIsa hajAra varSa taka rhegaa| 73. bhaMte! jaise jaMbUdvIpa dvIpa meM bhArata varSa meM isa avasarpiNI meM devAnupriya kA tIrtha ikkIsa hajAra varSa taka rhegaa| bhaMte! vaise jaMbUdvIpa dvIpa meM AgAmI carama tIrthaMkara (caubIsaveM tIrthaMkara) kA tIrtha kitane kAla taka rahegA? gautama! kauzalika arhat RSabha kA jitanA jina-paryAya hai, utane saMkhyeya kAla taka AgAmI carama tIrthaMkara kA tIrtha rhegaa| 74. bhaMte! tIrtha tIrtha hai? tIrthaMkara tIrtha hai? gautama! arhat niyamataH tIrthaMkara haiN| tIrtha cAturvarNa dharmasaMgha hai, jaise-zramaNa, zramaNI, zrAvaka, shraavikaa| 75. bhaMte! pravacana pravacana hai? prAvacanI (pravacanakAra) pravacana hai? gautama! arhat niyamataH prAvacanI haiN| pravacana dvAdazAMga gaNipiTaka haiM, jaise-AcAra, sUtrakRta, 691
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 20 : u. 8,9 : sU. 75-82 bhagavatI sUtra sthAna, samavAya, vyAkhyAprajJapti, jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, aMtakRtadazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa, vipAkazruta, dRssttivaad| ugra-Adi kA nirgatha-dharma-anugamana-pada 76. bhaMte! ye ugra, bhoja, rAjanya, ikSvAku, nAga, kaurava-ye isa dharma meM avagAhana kara ATha prakAra ke karma ke raja-mala ko dhote haiM, dhokara usake pazcAt siddha hote haiM yAvat saba duHkhoM kA aMta karate haiM? hAM, gautama! jo ye ugra, bhoja, rAjanya, ikSvAku, nAga, kaurava-ye isa dharma meM avagAhana karate haiM, ATha prakAra ke karma ke raja-mala ko dhote haiM, dhokara usake pazcAt siddha hote haiM yAvat saba duHkhoM kA aMta karate haiM, kucha kisI devaloka meM deva rUpa meM upapanna hote haiN| 77. bhaMte! devaloka kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! devaloka cAra prakAra ke prajJapta haiM, jaise-bhavanavAsI, vANamaMtara jyotiSka, vaimAnika / 78. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| navAM uddezaka karaNa-pada 79. bhaMte! cAraNa kitane prakAra ke prajJapta haiM? __ gautama! cAraNa do prakAra ke prajJapta haiM, jaise vidyAcAraNa, jNghaacaarnn| 80. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-vidyAcAraNa vidyAcAraNa hai? gautama! niraMtara bele-bele tapa karane vAle tathA vidyA ke dvArA uttaraguNa-labdhi meM sAmarthya prApta karane vAle ke vidyAcAraNa-labdhi nAmaka labdhi samutpanna hotI hai| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-vidyAcAraNa vidyAcAraNa hai| 81. bhaMte! vidyAcAraNa kI zIghra gati kaisI hotI hai? usakA zIghra gati-viSaya kitanA prajJapta gautama! isa jaMbUdvIpa dvIpa meM yAvat usakA parikSepa tIna lAkha, solaha hajAra, do sau sattAIsa yojana, tIna kosa, eka sau aTThAIsa dhanuSa aura sAr3hA teraha aMgula se kucha adhika prajJapta hai| maharddhika deva yAvat mahA aizvaryazAlI yAvat 'yaha rahA, yaha rahA', isa prakAra kaha kara saMpUrNa jaMbUdvIpa dvIpa meM tIna bAra cuTakI bajAne jitane samaya meM tIna bAra ghUma kara zIghra hI A jAtA hai| gautama! vidyAcAraNa kI vaisI zIghra gati hai, vaisA zIghra gati-viSaya prajJapta hai| 82. bhaMte! vidyAcAraNa kA tiryag-gati-viSaya kitanA prajJapta hai? gautama! vaha jaMbUdvIpa dvIpa se eka ur3Ana meM mAnuSottara parvata meM samavasaraNa karatA hai, samavasaraNa kara vahAM caityoM kA vaMdana karatA hai, vaMdana kara dUsarI ur3Ana meM naMdIzvara-dvIpa meM 692
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 20 : u. 9 : sU. 82-87 samavasaraNa karatA vahAM catyoM ko vaMdana karatA hai, vaMdana kara vahAM se lauTatA hai, lauTa kara jaMbUdvIpa dvIpa meM AtA hai, yahAM Akara caityoM ko vaMdana karatA hai / gautama ! vidyAcAraNa kA itanA tiryaggati-viSaya prajJapta hai / 83. bhaMte! vidyAcAraNa kA Urdhva - gati - viSaya kitanA prajJapta hai ? gautama ! vaha jaMbUdvIpa - dvIpa se eka ur3Ana meM naMdana-vana meM samavasaraNa karatA hai, samavasaraNa kara vahAM caityoM ko vaMdana karatA hai, vaMdana kara dUsarI ur3Ana meM paMDaka vana meM samavasaraNa karatA hai| samavasaraNa kara vahAM caityoM ko vaMdana karatA hai, vaMdana kara vahAM se lauTatA hai, lauTa kara jaMbUdvIpa- dvIpa meM AtA hai| yahAM Akara caityoM ko vaMdana karatA hai| gautama ! vidyAcAraNa kA Urdhva-gati-viSaya itanA prajJapta hai| jo usa sthAna kI AlocanA - pratikramaNa kie binA mRtyu ko prApta hotA hai, usake ArAdhanA nahIM hotii| usa sthAna kI AlocanA-pratikramaNa kara mRtyu ko prApta hotA hai, usake ArAdhanA hotI hai / 84. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai- jaMghAcAraNa jaMghAcAraNa hai ? gautama ! niraMtara tele-tele tapa ke dvArA apanI AtmA ko bhAvita karane vAle ke jaMghAcAraNa labdhi nAmaka labdhi samutpanna hotI hai / gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai jaMghAcAraNa jaMghAcAraNa hai / 85. bhaMte! jaMghAcAraNa kI zIghra gati kaisI hotI hai? usakA zIghra gati-viSaya kitanA prajJapta hai ? gautama ! isa jaMbUdvIpa- dvIpa meM yAvat usakA parikSepa tIna lAkha, solaha hajAra do sau aThAIsa yojana, tIna kosa eka sau aThAIsa dhanuSa aura sAr3hA teraha aMgula se kucha adhika prajJapta hai| maharddhika deva yAvat mahAn aizvarya zAlI yAvat yaha rahA, yaha rahA, isa prakAra kaha kara saMpUrNa jaMbUdvIpa dvIpa meM tIna bAra cuTakI bajAne jitane samaya meM ikkIsa bAra ghUma kara zIghra hI A jAtA hai| gautama ! jaMghAcAraNa kI vaisI zIghra gati hai, vaisA zIghra gati - viSaya prajJapta hai / 86. bhaMte! jaMghAcAraNa kA tiryaggati-viSaya kitanA prajJapta hai ? gautama ! vaha jaMbUdvIpa- dvIpa se eka ur3Ana meM rucakavara - dvIpa meM samavasaraNa karatA hai, samavasaraNa kara vahAM caityoM ko vaMdana karatA hai, vaMdana kara vahAM se lauTate hue dUsarI ur3Ana meM naMdIzvara - dvIpa meM samavasaraNa karatA hai, samavasaraNa kara vahAM caityoM ko vaMdana karatA hai, vaMdana kara jaMbUdvIpa - dvIpa meM AtA hai, yahAM Akara caityoM ko vaMdana karatA hai / gautama ! jaMghAcAraNa kA tiryaggati-viSaya itanA prajJapta hai| 87. bhaMte! jaMghAcAraNa kA Urdhva-gati - viSaya kitanA prajJapta hai ? gautama ! vaha jaMbUdvIpa - dvIpa se eka ur3Ana meM paMDaka vana meM samavasaraNa karatA hai, samavasaraNa kara vahAM caityoM ko vaMdana karatA hai, vaMdana kara vahAM se lauTate hue dUsarI ur3Ana meM naMdana-vana meM samavasaraNa karatA hai, samavasaraNa kara vahAM caityoM ko vaMdana karatA hai, vaMdana kara jaMbUdvIpa 693
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 20 : u. 9,10 : sU. 87-94 dvIpa meM AtA ha, yahAM Akara caityoM ko vaMdana karatA hai| gautama ! jaMghAcAraNa kA Urdhva-gati-viSaya itanA prajJapta hai / usa sthAna kI AlocanA-pratikramaNa kie binA mRtyu ko prApta hotA hai, usake ArAdhanA nahIM hotii| usa sthAna kI AlocanA-pratikramaNa kara mRtyu ko prApta hotA hai, usake ArAdhanA hotI hai / vaha aisA hI hai / yAvat viharaNa karane lage / dasavAM uddezaka 88. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! AyuSya-pada 89. bhaMte! kyA jIva sopakrama - AyuSya vAle haiM, nirupakrama- AyuSya vAle haiM ? gautama! jIva sopakrama - AyuSya vAle haiM, nirupakrama - AyuSya vAle bhI haiM / 90. nairayikoM kI pRcchA / gautama ! nairayika sopakrama - AyuSya vAle nahIM haiM, nirupakrama-AyuSya vAle haiN| isa prakAra yAvat stanitakumAra kI vaktavyatA / pRthvIkAyika kI jIva kI bhAMti vaktavyatA / isa prakAra yAvat manuSyoM kI vaktavyatA / vANamaMtara, jyotiSka aura vaimAnika kI nairayikoM kI bhAMti vaktavyatA / 91. bhaMte! nairayika kyA apane upakrama se upapanna hote haiM ? para - upakrama se upapanna hote haiM ? nirupakrama se upapanna hote haiM ? gautama! apane upakrama se bhI upapanna hote haiM, para - upakrama se bhI upapanna hote haiM, nirupakrama se bhI upapanna hote haiN| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / 92. bhaMte! nairayika kyA apane upakrama se udvartana karate haiM? para - upakrama se udvartana karate haiM ? nirupakrama se udvartana karate haiM? gautama! apane upakrama se udvartana nahIM karate, para-upakrama se udvartana nahIM karate, nirupakrama se udvartana karate haiN| isa prakAra yAvat stanitakumAra kI vaktavyatA / pRthvIkAyika yAvat manuSya tInoM prakAra se udvartana karate haiN| zeSa kI nairayika kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai - jyotiSka, vaimAnika cyavana karate haiN| 93. bhaMte! kyA nairayika apanI Rddhi se upapanna hote haiM ? para Rddhi se upapanna hote haiM ? gautama! apanI Rddhi se upapanna hote haiM, para Rddhi se upapanna nahIM hote| isa prakAra yAvat vaimAnika kI vaktavyatA / 94. bhaMte! nairayika apanI Rddhi se udvartana karate haiM ? para Rddhi se udvartana karate haiM ? gautama! apanI Rddhi se udvartana karate haiM, para - Rddhi se udvartana nahIM krte| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA, itanA vizeSa abhilApa hai - jyotiSka, vaimAnika cyavana karate haiM / 694
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 20 : u. 10 : sU. 95-103 95. bhaMte! kyA nairayika apane karma se upapanna hote haiM? para-karma se upapanna hote haiM? gautama! apane karma se upapanna hote haiM, para-karma se upapanna nahIM hote| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| isI prakAra udavartanA-daMDaka kI vktvytaa| 96. bhaMte! kyA nairayika apane prayoga se upapanna hote haiM? para-prayoga se upapanna hote haiM? gautama! apane prayoga se upapanna hote haiM, paraprayoga se upapanna nahIM hote| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| isI prakAra udvartanA-daMDaka kI vktvytaa| kati-saMcita-Adi-pada 97. bhaMte! kyA nairayika kati-saMcita haiM? akati-saMcita haiM? avaktavyaka-saMcita haiM? gautama! nairayika kati-saMcita bhI haiM, akati-saMcita bhI haiM, avaktavyaka-saMcita bhI haiN| 98. yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat avaktavyaka-saMcita bhI haiM? gautama! jo nairayika saMkhyeya-pravezanaka se praveza karate haiM, ve kati-saMcita haiN| jo nairayika asaMkhyeya-pravezanaka se praveza karate haiM, ve akati-saMcita haiM, jo nairayika eka-pravezanaka se praveza karate haiM, ve avaktavyaka-saMcita haiN| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvata avaktavyaka-saMcita bhI haiN| isa prakAra yAvat stanitakumAra kI vktvytaa| 99. pRthvIkAyikoM kI pRcchaa| gautama! pRthvIkAyika kati-saMcita nahIM haiM, akati-saMcita haiM, avaktavyaka-saMcita nahIM haiN| 100. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat avaktavyaka-saMcita nahIM haiM? gautama! pRthvIkAyika asaMkhyeya-pravezana se praveza karate haiN| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat avaktavyaka-saMcita nahIM haiN| isa prakAra yAvat vanaspatikAyika kI vktvytaa| dvIndriya yAvat vaimAnika kI nairayika kI bhAMti vktvytaa| 101. siddhoM kI pRcchaa| gautama! siddha kati-saMcita haiM, akati-saMcita nahIM haiM, avaktavyaka-saMcita bhI haiN| 102. yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat avaktavyaka saMcita bhI haiM? gautama! jo siddha saMkhyeya-pravezanaka se praveza karate haiM, ve kati-saMcita haiN| jo siddha eka-pravezanaka se praveza karate haiM, ve avaktavyaka-saMcita haiN| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat avaktavyaka-saMcita bhI haiN| 103. bhaMte! ina nairayikoM ke kati-saMcita, akati-saMcita aura. avaktavyaka-saMcita meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM? gautama! avaktavyaka-saMcita nairayika sabase alpa haiN| kati-saMcita usase saMkhyeya-guNa haiN| akati-saMcita usase asaMkhyeya-guNa haiN| isa prakAra ekendriya ko chor3akara yAvat vaimAnikoM ke alpa-bahutva kI vktvytaa| 695
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 20 : u. 10 : sU. 104-109 bhagavatI sUtra 104. bhaMte! ina siddhoM ke kati-saMcita aura avaktavyaka-saMcita meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika hai? gautama! kati-saMcita siddha sabase alpa haiM, avaktavyaka-saMcita usase saMkhyeya guNa haiN| SaTka samarjita-Adi-pada 105. bhaMte! kyA nairayika SaTka-samarjita haiM? noSaTka-samarjita haiM? SaTka-noSaTka-samarjita haiM? aneka-SaTka-samarjita haiM? aneka-SaTka-eka-noSaTka-samarjita haiM? gautama! nairayika SaTka-samarjita bhI haiM, noSaTka-samarjita bhI haiM, SaTka-noSaTka-samarjita bhI haiM, aneka-SaTka-samarjita bhI haiM, aneka-SaTka-eka-noSaTka-samarjita bhI haiN| 106. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai nairayika SaTka-samarjita bhI haiM yAvat aneka SaTka-noSaTka-samarjita bhI haiM? gautama! jo nairayika SaTka-pravezanaka se praveza karate haiM, ve SaTka-samarjita haiN| jo nairayika jaghanyataH eka-, do-athavA tIna-, utkRSTataH pAMca-pravezanaka se praveza karate haiM, ve noSaTka-samarjita haiN| jo nairayika eka-SaTka tathA anya jaghanyataH eka-, do-, tIna-, utkRSTataH pAMca-pravezanaka se praveza karate haiM, ve SaTka-noSaTka samarjita haiN| jo nairayika aneka-SaTka-pravezanaka se praveza karate haiM, ve aneka-SaTka-samarjita haiN| jo nairayika aneka Taka tathA anya jaghanyataH eka-do- tIna- utkaSTataH pAMca-pravezanaka se praveza karate haiM, ve aneka-SaTka-eka-noSaTka-samarjita haiN| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat aneka-SaTka-eka-noSaTka-samarjita bhI haiN| isa prakAra yAvat stanitakumAra kI vktvytaa| 107. pRthvIkAyikoM kI pRcchaa| gautama! pRthvIkAyika-jIva SaTka-samarjita nahIM hai, noSaTka-samarjita nahIM hai, SaTka- aura noSaTka-samarjita nahIM haiN| aneka-SaTka-samarjita haiM, aneka-SaTka-eka-noSaTka-samarjita bhI 108. yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat aneka-SaTka-eka-noSaTka-samarjita haiM? gautama! jo pRthvIkAyika-jIva aneka-SaTka-pravezanaka se praveza karate haiM ve pRthvIkAyika aneka-SaTka-samarjita haiN| jo pRthvIkAyika aneka-SaTka tathA anya jaghanya eka-, do-, tIna-, utkRSTataH pAMca-pravezanaka se praveza karate haiM, ve pRthvIkAyika aneka-SaTka-eka-noSaTka-samarjita haiN| isa prakAra yAvat vanaspatikAyika kI vktvytaa| dvIndriya kI vaimAnika kI bhAMti vktvytaa| siddha kI nairayika kI bhAMti vktvytaa| 109. bhaMte! ina nairayikoM ke SaTka-samarjita, noSaTka-samarjita, SaTka-noSaTka-samarjita, aneka-SaTka-samarjita, aneka-SaTka-eka-noSaTka-samarjita meM kauna kinase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM? gautama! SaTka-samarjita nairayika sabase alpa haiM, noSaTka-samarjita unase saMkhyeya-guNa haiM, SaTka-noSaTka-samarjita unase saMkhyeyaguNa haiM, aneka-SaTka-samarjita unase asaMkhyeya-guNa haiM, 696
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 20 : u. 10 : sU. 109-115 aneka SaTka-eka-noSaTka - samarjita unase saMkhyeya-guNa haiN| isa prakAra yAvat stanitakumAra kI vaktavyatA / - 110. bhaMte! ina pRthvIkAyikoM ke aneka SaTka- samarjita, aneka SaTka- eka noSaTka - samarjita meM kauna kinase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? - gautama ! aneka SaTka- samarjita pRthvIkAyika sabase alpa haiN| aneka SaTka- eka noSaTka- samarjita unase saMkhyeya-guNa haiM / isa prakAra yAvat vanaspatikAyika kI vaktavyatA / dvIndriya yAvat vaimAnikoM kI nairayika kI bhAMti vaktavyatA / 111. bhaMte! ina siddhoM ke SaTka- samarjita, noSaTka- samarjita yAvat aneka SaTka-eka- noSaTka - samarjita meM kauna kinase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? gautama ! aneka-SaTka-eka noSaTka samarjita siddha sabase alpa haiM, aneka-SaTka-samarjita unase saMkhyeya-guNa haiM, SaTka- noSaTka- samarjita unase saMkhyeya-guNa haiM, noSaTka - samarjita unase saMkhyeya-guNa haiN| dvAdaza- samarjita-Adi-pada 112. bhaMte! kyA nairayika dvAdaza- samarjita haiM? nodvAdaza- samarjita haiM ? dvAdaza-nodvAdaza- samarjita haiM ? aneka dvAdaza- samarjita haiM ? aneka dvAdaza-nodvAdaza- samarjita haiM ? gautama ! nairayika dvAdaza- samarjita bhI haiM yAvat aneka dvAdaza-nodvAdaza- samarjita bhI haiM / 113. yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat aneka- - dvAdaza-nodvAdaza- samarjita bhI haiM ? gautama ! jo nerayika dvAdaza-pravezanaka se praveza karate haiM, ve dvAdaza- samarjita haiN| jo nairayika jaghanyataH eka-, do-, tIna- utkRSTataH gyAraha pravezanaka se praveza karate haiM, ve nodvAdaza- samarjita haiN| jo nairayika dvAdaza-pravezanaka se praveza karate haiM tathA anya jaghanyataH eka -, do, tIna- utkRSTataH gyAraha - pravezanaka se praveza karate haiM, ve dvAdaza-nodvAdaza- samarjita haiN| jo nairayika aneka dvAdaza-pravezanaka se praveza karate haiM, ve aneka dvAdaza- samarjita haiN| jo nairayika aneka dvAdaza- tathA jaghanyataH eka, do, tIna- utkRSTataH gyAraha - pravezanaka se praveza karate haiM, ve aneka dvAdaza-nodvAdaza- samarjita haiN| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai - yAvat aneka - dvAdaza-nodvAdaza- samarjita bhI haiM / 114. pRthvIkAyikoM kI pRcchA / gautama ! pRthvIkAyika dvAdaza- samarjita nahIM haiM, nodvAdaza- samarjita nahIM haiM, dvAdaza-nodvAdaza- samarjita nahIM haiN| aneka dvAdaza- samarjita haiM, aneka dvAdaza-nodvAdaza- samarjita bhI haiM / 115. yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - yAvat aneka - dvAdaza-nodvAdaza- samarjita bhI haiM ? gautama ! jo pRthvIkAyika aneka - dvAdaza-pravezanaka se praveza karate haiM, ve dvAdaza-samarjita haiN| jo pRthvIkAyika aneka dvAdaza tathA anya jaghanyataH eka, do, tIna- utkRSTataH gyAraha- pravezanaka se praveza karate haiM, ve aneka dvAdaza-nodvAdaza- samarjita haiN| isa apekSA se yaha 697
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 20 : u. 10 : sU. 115-120 bhagavatI sUtra kahA jA rahA hai yAvat aneka-dvAdaza-nodvAdaza-samarjita bhI haiN| isa prakAra yAvat vanaspatikAyika kI vktvytaa| dvIndriya yAvat siddhoM kI nairayika kI bhAMti vktvytaa| 116. bhaMte! ina nairayikoM ke dvAdaza-samarjita-ina sabake alpa-bahutva kI SaTka-samarjitoM kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai-dvAdaza abhilApya hai, zeSa puurvvt| caturazIti-samarjita-Adi-pada 117. bhaMte! kyA nairayika caturazIti(caurAsI)-samarjita haiM? nocaturazIti-samarjita haiM? caturazIti-nocaturazIti-samarjita haiM? aneka-caturazIti-samarjita haiM? aneka-caturazIti-nocaturazIti-samarjita haiM? gautama! nairayika caturazIti-samarjita bhI haiM yAvat aneka-caturazIti-nocaturazIti-samarjita bhI haiN| 118. yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat aneka-caturazIti-nocaturazIti-samarjita bhI haiM? gautama! jo nairayika caurAsI-pravezanaka se praveza karate haiM, ve caturazIti-samarjita haiN| jo nairayika jaghanyataH eka-, do-, tIna- utkRSTataH tirAsI-pravezanaka se praveza karate haiM, ve nocaturazIti-samarjita haiN| jo nairayika caurAsI- tathA anya jaghanyataH eka-, do-, tIna-utkRSTataH tirAsI-pravezanaka se praveza karate haiM, ve caturazIti-nocaturazIti-samarjita haiN| jo nairayika aneka-caurAsI-pravezanaka se praveza karate haiM, ve aneka-caturazIti-samarjita haiN| jo nairayika aneka-caurAsI- tathA anya jaghanyataH eka-, do-, tIna- utkRSTataH tirAsI-pravezanaka se praveza karate haiM, ve aneka-caturazIti-nocaturazIti-samarjita haiN| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat aneka-caturazIti-nocaturazIti-samarjita bhI haiN| isa prakAra yAvat stanitakumAra kI vktvytaa| pRthvIkAyika kI aMtima do vikalpoM kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai-caurAsI abhilApya hai| isa prakAra yAvat vanaspatikAyika kI vktvytaa| dvIndriya yAvat vaimAnikoM kI nairayika kI bhAMti vktvytaa| 119. siddhoM kI pRcchaa| gautama! siddha caturazIti-samarjita bhI haiM, nocaturazIti-samarjita bhI haiM, caturazIti-nocaturazIti-samarjita bhI haiM, aneka-caturazIti-samarjita nahIM hai, aneka-caturazIti-nocaturazIti-samarjita nahIM haiN| 120. yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat aneka, caturazIti-nocaturazIti-samarjita nahIM haiM? gautama! jo siddha caurAsI-pravezanaka se praveza karate haiM, ve caturazIti-samarjita haiN| jo siddha jaghanyataH eka-, do-, tIna- utkRSTataH tirAsI-pravezanaka se praveza karate haiM, ve nocaturazIti-samarjita haiN| jo siddha caurAsI- tathA anya jaghanyataH, eka-, do-, tIna-utkRSTataH tirAsI-pravezanaka se praveza karate haiM, ve caturazIti-nocaturazIti-samarjita haiN| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat caturazIti-nocaturazIti-samarjita haiN| 698
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 20 : u. 10 : sU. 121-123 121. bhaMte ! ina nairayikoM ke caturazIti-samarjita, nocaturazIti-samarjita-sabake alpa-bahutva kI SaTka-samarjita kI bhAMti vaktavyatA yAvat vaimAnika, itanA vizeSa hai-caturazIti abhilApya hai| 122. bhaMte! ina siddhoM ke caturazIti-samarjita, nocaturazIti-samarjita, caturazIti-nocaturazIti-samarjita meM kauna kinase alpa yAvat vizeSAdhika haiM? gautama! caturazIti-nocaturazIti-samarjita siddha sabase alpa haiM, caturazIti-samarjita unase anaMta-guNA haiM, nocaturazIti-samarjita unase anaMta-guNA haiN| 123. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| yAvat viharaNa karane lge| 699
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ ikkIsavAM zataka pahalA varga pahalA uddezaka saMgrahaNI gAthA 1. zAli 2. maTara 3. alasI 4. bAMsa 5. ikSu 6. DAbha 7. abhra 8. tulasI-ikkIsaveM zataka meM ATha varga haiN| pratyeka varga meM dasa uddezaka haiN| isa prakAra saba milakara assI uddezaka ho jAte haiN| zAli-Adi jIvoM kA upapAta-Adi-pada 1. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA-bhaMte! zAli, vrIhi, gehUM, jau, yavayava-bhaMte! inake jo jIva mUla-rUpa meM upapanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiM kyA nairayikoM se upapanna hote haiM? kyA tiryag-yonikoM se upapanna hote haiM? manuSyoM se upapanna hote haiM? devoM se upapanna hote haiM? paNNavaNA (pada 6) avakrAMti-pada meM jaisA upapAta nirUpita hai vaisA hI upapAta yahAM vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-deva mUla-rUpa meM upapanna nahIM hote| 2. bhaMte! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? gautama! jaghanyataH eka, do, tIna, utkRSTataH saMkhyeya athavA asaMkhyeya upapanna hote haiN| (unakI saMkhyA jJAta karane ke lie kie jAne vAle) apahAra kI utpala-uddezaka (bha. 11/4) kI bhAMti vktvytaa| 3. bhaMte! una jIvoM ke zarIra kI avagAhanA kitanI bar3I prajJapta hai? gautama! jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH pRthktv-dhnuss-primaann| 4. bhaMte! ve jIva jJAnAvaraNIya-karma ke baMdhaka haiM? abaMdhaka haiM? utpala-uddezaka (bha. 11/6-11) kI bhAMti vktvytaa| isI prakAra vedana, udaya aura udIraNA kI bhI vktvytaa| 5. bhaMte! ve jIva kRSNa-lezyA vAle haiM? nIla-lezyA vAle haiM? kApota-lezyA vAle haiM? chabbIsa bhaMga vaktavya haiN| dRSTi yAvat iMdriyoM kI utpala-uddezaka (bha. 11/13-28) kI bhAMti vktvytaa| 700
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 21 : va. 1,2 : u. 2-10 : sU. 6-15 6. bhaMte! zAli, vrIhi, gehUM, jau, yavayava-inakA mUla jIva kAla kI apekSA kitane kAla taka rahatA hai? gautama! jaghanyataH aMtarmuhUrta, utkRSTataH asaMkhyeya kAla / 7. bhaMte! zAli, vrIhi, gehUM, jau, yavayava-inakA mUla jIva pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM upapanna hotA hai, punaH zAli, brIhi, gehUM, jau, yavayava ke mUla jIva ke rUpa meM utpanna hokara kitane kAla taka rahatA hai? kitane kAla taka gati-Agati karatA hai? isa prakAra utpala-uddezaka (bha. 11/30-34) kI bhAMti vktvytaa| isa abhilApa ke anusAra yAvat mnussy-jiiv| AhAra kI utpala-uddezaka (bha. 11/35) kI bhAMti vktvytaa| sthiti jaghanyataH aMtarmuhUrta, utkRSTataH pRthaktva vrss| samudghAta, samavahatatA aura udvartanA kI utpala-uddezaka (bha. 11/37-39) kI bhAMti vktvytaa| 8. bhaMte! sarva prANa yAvat sarva sattva zAli, vrIhi, gehUM, jau, yavayava ke mUla jIva ke rUpa meM pahale upapanna hue haiM? hAM, gautama! aneka bAra athavA anaMta bAra / 9. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| dUsarA-dasavAM uddezaka 10. bhaMte! zAli, vrIhi, gehUM, jau, yavayava-inake kaMda-rUpa meM jo jIva upapanna hote haiM, ve jIva kahAM se A kara upapanna hote haiM? isa prakAra kaMda-adhikAra meM vahI pUrvokta mUla-uddezaka aparizeSa vaktavya hai yAvat aneka bAra athavA anaMta bAra upapanna hue haiN| 11. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| 12. isI prakAra skaMdha-uddezaka jJAtavya hai| isI prakAra tvacA-uddezaka kI vktvytaa| isI prakAra zAkhA-uddezaka kI vktvytaa| isI prakAra pravAla-uddezaka kI vktvytaa| isI prakAra patra-uddezaka kI vktvytaa| ye sAta uddezaka pUrNatayA mUla kI bhAMti jJAtavya hai| isI prakAra puSpa-uddezaka kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai-utpala-uddezaka (bha. 11/2) kI bhAMti deva upapanna hote haiN| lezyAeM cAra haiN| assI bhaMga vaktavya haiN| avagAhanA jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH pRthktv-aNgul| zeSa puurvvt| 13. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| 14. puSpa kI bhAMti phala-uddezaka kI pUrNa vktvytaa| isI prakAra bIja-uddezaka kI vktvytaa| ye dasa uddezaka haiN| dUsarA varga 15. bhaMte! maTara, masUra, tila, mUMga, ur3ada, niSpAva (sema) kulathI, cavalA, 'satINa' (maTara kA eka bheda) aura kAlA canA-inake jo jIva mUla-rUpa meM upapanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiM? 701
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 21 : va. 2-6 : u. 1-10 : sU. 15-19 bhagavatI sUtra isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM bhI mUla Adi dasa uddezaka vaise hI niravazeSa vaktavya haiM jaise (bha. 21/1-14 meM) zAli-varga ke saMdarbha meM kahe gae haiN| tIsarA varga 16. bhaMte! alaso, kusumbha, kodava, kaMgu, cInA dhAnya, dAla, 'kodUsA' (kodava kI eka jAti), sana, sarasoM, mUlakabIja-inake jo jIva mUla-rUpa meM upapanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiM? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM bhI mUla Adi daza uddezaka kI vaktavyatA, vaise hI niravazeSa vaktavya haiM jaise (bha. 21/1-14 meM) zAli-varga ke saMdarbha meM kahe gae haiN| cauthA varga 17. bhaMte! vaMza (bAMsa), veNu (bAMsa), kanaka (dhatUrA), karkAvaMza, cAruvaMza, uDA (daNDA), kuTI, vimala (padmakASTha), kaNDA (sarakaMDA), veNukA (veNuyava), kalyANa (garajana)-inake jo jIva mUla-rUpa meM upapanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiM? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM bhI mUla Adi dasa uddezaka vaise hI vaktavya haiM jaise (bha. 21/1-14 meM) zAli-varga ke saMdarbha meM kahe gae haiM, kevala itanA antara hai-deva sarvatra utpanna nahIM hote| tIna lezyAeM hotI haiN| sarvatra chabbIsa bhaMga hote haiM, zeSa usI prkaar| pAMcavAM varga 18. bhaMte! ikSu (gannA), ikSuvATikA (puNDra nAmaka Ikha kA bheda), vIraNa (gADara ghAsa), ikkaTa (ikaDI), bhamAsa (dhamAsA), zruva (cUranahAra), zara (rAmasara), vetra (beMta), timira (jala mahuA), zataporaka Ikha, nala (narakaTa)-inake jo jIva mUla-rUpa meM upapanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiM? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM bhI mUla Adi dasa uddezaka vaise hI vaktavya hai, jaise (bha. 21/17) meM) vaMza-varga ke saMdarbha meM kahe gae haiM, kevala itanA antara haiM-skandha-uddezaka meM deva utpanna hAte haiN| lezyAeM cAra haiN| zeSa usI prkaar| chaThA varga 19. bhaMte! seDiya (ja), bhaktikA (ArAmazItalA), hotrIya (sitadarbha), darbha (DAbha, zveta darbha), kuza (kusa ghAsa), parvata (pahAr3I tRNa), poTagala (nala-tRNa), arjuna (tRNa), ASADhA (durvA-harI dUba), rauhiSaka (dIrgha rauhiSa yA rUsAghAsa), zuka (bAlatRNa athavA paTutRNa), tavakSIra (tIravura), bhusa (bhusA), eraNDa, kurUkuMda (kuruviMda, mothA), karakara (karakarA yA karIra), sUMTha, vibhaMgu, madhura tRNa (majjara tRNa), sthUla ikSura (athavA sthUlazara), zilpikA tRNa-zUkaDitRNa-inake jo jIva mUla-rUpa meM upapanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiM? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM bhI mUla Adi dasa uddezaka vaise hI niravazeSa vaktavya haiM, jaise (bha. 21/17 meM) vaMza-varga ke saMdarbha meM kahe gae haiN| 702
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 21 : va. 7,8 : u. 1-10 : sU. 20-21 sAtavAM varga 20. bhaMte! ambhoruha (kamala), voyANa, harita (zveta sahajana zAka), caulAI kA zAka, tRNa (rohitaghAsa), bathuA, bAMsa kI gAMTha, lAla citraka, pAcI-latA, cillI zAka (bar3A bathuA), pAlaka, jalapIpala, dArUhaladI, suniSaNNaka zAka, brAhmI, mUlI, sarasoM, kokama, jivasAga-inake jo jIva mUla-rUpa meM upapanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiM? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM bhI mUla Adi dasa uddezaka vaise hI niravazeSa vaktavya haiM, jaise (bha. 21/17 meM) vaMza-varga ke saMdarbha meM kahe gae haiN| AThavAM varga 21. bhaMte! tulasI, kRSNa tulasI, darAla, phaNijjaka (phAMgalA), arjaka (bAbarI jo tulasI kA eka bheda hai), jambIratRNa, zaMkhinI, jIraka (jIrA), davanA, sapheda marUA, nIla kamala, zatapuSpA (soA yA vana sauMpha)-inake jo jIva mUla-rUpa meM upapanna hote haiM, bhaMte ! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiM? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM bhI mUla Adi dasa uddezaka vaise hI niravazeSa vaktavya haiM, jaise (bha. 21/17) meM) vaMza-varga ke saMdarbha meM kahe gae haiN| isa prakAra ina ATha vargoM ke assI uddezaka hote haiN| 703
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAIsavAM zataka pahalA varga pahalA uddezaka saMgrahaNI gAthA 1,2. tAla, ekAsthika, 3. bahubIjaka 4. guccha 5. gulma 6. vallI-bAisaveM zataka ke chaha varga haiN| pratyeka varga ke dasa uddezaka haiN| isa prakAra ina chaha vargoM ke sATha uddezaka hote tAla-Adi jIvoM meM upapAta-Adi-pada 1. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA-bhaMte! tAla, tamAla, araNI, tetalI, sAla, cIr3a, sAla-kalyANa, jAvitrI, kevar3A, kelA, kaMdalI (kamalagaTTA), bhojapatra kA vRkSa, akharoTa, hIMga kA vRkSa, lavaMga kA vRkSa, supArI, khajUra tathA nAriyala-inake jo jIva mUla-rUpa meM utpanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara) utpanna hote haiM? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM bhI mUla Adi dasa uddezaka vaise hI vaktavya haiM jaise zAli-varga ke saMdarbha meM (bha. 21/1-14 meM) kahe gaye haiM, kevala itanA antara hai yaha nAnAtva hai-mUla, kaMda, skandha (khaMdha), tvak (tvacA) aura zAkhA-ina pAMca uddezakoM meM deva upapanna nahIM hote| lezyAeM tIna haiN| sthiti jaghanyataH aMtarmuhUrta, utkRSTataH dasa hajAra vrss| aMtima pAMca uddezakoM meM deva upapanna hote haiN| lezyAeM cAra haiN| sthiti jaghanyataH aMtarmuhUrta, utkRSTataH pRthktv-vrss| avagAhanA mUla aura kaMda meM pRthaktva-dhanuSa, skandha (khaMdha), tvak (tvacA) aura zAkhA meM pRthaktva-gavyUta, pravAla aura patte meM pRthaktva-dhanuSa, puSpa meM pRthaktva-hAtha, phala aura bIja meM pRthktv-aNgul| sabhI kI avagAhanA jaghanyataH aNgul-kaa-asNkhyaatvaaN-bhaag| zeSa sAli kI bhAMti jAnanA caahie| isI prakAra ye dasa uddezaka haiN| dUsarA varga nIma-Adi ekAsthika-vRkSoM meM upapAta-Adi-pada 2. bhaMte! nIma, Ama, jAmuna, kosama, sAla, DherA aMkola, pIlU, lisor3A, salai, zAlmalI, kAlI tulasI, maulasarI DhAka, kaMTaka karaMja, jiyA-potA, rIThA, behar3A, harar3a, bhilAvA, vAyaviDaMga, gaMbhIrI, dhAya, cirauMjI, poI, mahAnIma-vakAyana, nirmalI, pAzikAvRkSa (dakSiNa kA eka prasiddha vRkSa), sIsama, vijayasAra, jAyaphala, sulatAna, caMpA, 704
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 22 : va. 2-6 : u. 1-10 : sU. 2-6 sehuMDa kAyaphala, azoka inake jo jIva mUla-rUpa meM upapanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiM? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM mUla Adi dasa uddezaka vaise hI niravazeSa vaktavya haiM jaise (bha. 22/1 meM) tAla-varga ke saMdarbha meM kahe gae tIsarA varga haDasaMdhArI-Adi bahubIjaka-vRkSoM meM upapAta-Adi-pada 3. bhaMte! haDasaMdhArI-haDajor3I, teMdu-AbanUsa, badara(seva), kaitha, Amar3A, bijaurA, nIMbU, bela, AMvalA, kaTahalla, anAra, pIpala, gUlara, bar3a, khejar3I, tUna, pIpara, zatAvarI, pAkara, kaTUmara, dhaniyA, dhadhara bela, tiliyA, baDahara, guNDatRNa, sirasa, chativana, dadhiparNa, lodha, dhauM, caMdana, arjuna, nIma-dhArAkadamba, kuTaja-kUr3A, kadamba-inake jo jIva mUla-rUpa meM upapanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiM? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM mUla Adi dasa uddezaka (bha. 22/1 meM kahe gae) tAla-varga ke sadRza jAnane caahie| yAvat biij| cauthA varga baiMgana-Adi gucchoM ma upapAta-Adi-pada 4. bhaMte! baiMgana, salai, bodarI, isa prakAra paNNavaNA (1/37) kI gAthAnusAra jJAtavya hai, yAvat gAMjA, pADhala, nIla kaTasaraiyA, DherA taka inake jo jIva mUla-rUpa meM utpanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiM? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM mUla Adi dasa uddezaka (bha. 21/17 meM kahe gae) vaMza-varga ke sadRza jAnane cAhie yAvat biij| pAMcavAM varga zvetapuSpa-kaTasaraiyA-Adi galmoM meM upapAta-Adi-pada 5. bhaMte! zvetapuSpavAlI kaTasaraiyA, nevArI, pIle phUlavAlI kaTasaraiyA, dupahariyA, kAmajA, isa prakAra paNNavaNA (1/38) kI gAthAnusAra jJAtavya hai, yAvat mahAmedA, kuMda, vAsaMtI puSpalatA-inake jo jIva mUla-rUpa meM utpanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiM? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM mUla Adi dasa uddezaka (bha. 21/1- 14 meM kahe gae) zAli-varga ko bhAMti niravazeSa jAnane caahie| chaThA varga 6. bhaMte! kumhaDI, tarabUja, kar3avI tumbI, khIrA, bAlukAzAka, isa prakAra paNNavaNA (pada 1, valli-varga) ke anusAra padaccheda karaNIya hai, yAvat semacariyA, kAkalidAkha, jaMgalI eraNDa, sUrajamukhI taka-inake jo jIva mUla-rUpa meM utpanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiM? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM mUla Adi dasa uddezaka (bha. 705
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 22 : va. 6 : sU. 6 bhagavatI sUtra 22/1 meM kahe gae) tAla-varga kI bhAMti kahane cAhie, kevala itanA antara hai-phala-uddezaka meM avagAhanA-jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkarSataH pRthaktva-dhanuSa / sthiti-sarvatra jaghanyataH aMtarmuhUrta, utkarSataH pRthaktva-varSa, zeSa usI prakAra / isa prakAra chaha vargoM ke sATha uddezaka hote haiN|
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ teIsavAM zataka pahalA varga saMgrahaNI gAthA 1. Aluka 2. rohItaka 3. zaivAla 4. pAThA tathA 5. jaMgalI ur3ada - teisaveM zataka ke pAMca varga haiN| pratyeka varga ke dasa uddezaka haiN| isa prakAra ina pAMca vargoM ke pacAsa uddezaka hote haiM / Aluka - Adi jIvoM meM upapAta-Adi-pada 1. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA- bhaMte! Aluka, mUlA, adaraka, haladI, vana roheDA, riMgaNI, jArUla, ghoDabela (bidArI kaMda), vArAhI kaMda, kuMdarU, kRSNapuSpavAlI kaTabhI, jalamahuA, puthalakI, guDamAra, teliyAkaMda, nAkulI, giloyapadma, zAliSASTika Adi- inake jo jIva mUla rUpa meM upapanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara ) utpanna hote haiM ? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM bhI mUla Adi dasa uddezaka (bha. 21/17 meM kahe gae) vaMza-varga ke sadRza kahane cAhie, kevala itanA antara hai - parimANa - jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkarSataH saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA anaMta utpanna hote haiN| apahAra - gautama ! ye jIva anaMta hote haiM jo samaya-samaya meM apahRta kie jAne para anaMta-avasarpiNI- utsarpiNI jitanA kAla vyatIta hone para apahRta hote haiM, utane anaMta haiM / sthiti-jaghanyataH evaM utkarSataH aMtarmuhUrta, zeSa usI prakAra / dUsarA varga 2. bhaMte! rohItaka, tridhArA thUhara thIhU, stabaka, zAla, aDUsA, kAMTA thUhara, kAlI mUsalI - inake jo jIva mUla rUpa meM upapanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiM? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM mUla Adi dasa uddezaka (bha. 23/1) meM kahe gae) Aluka - varga kI bhAMti kahane cAhie, kevala itanA antara hai - avagAhanA - (bha. 22/1 meM kahe gae) tAla - varga kI bhAMti kahanI cAhie, zeSa usI prakAra / 3. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / tIsarA varga 4. bhaMte! Aya kuhaNa (bhUmi sphoTa), kAya, granthiparNa, kunduru (labAna), dArUhaldI, sakA, bar3A zAlavRkSa, bhUiMchattA, vaMsANiya ( vaMzalocana aura zukanAsA), kurANa (kuravANa) - inake 707
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 23 : va. 3-5 : u. 1-10 : sU. 4-9 jo jIva mUla rUpa meM upapanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara ) utpanna hote haiM ? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM bhI mUla Adi dasa uddezaka (bha. 23/1 meM kahe gae) Aluka-varga kI bhAMti avikala rUpa meM kahane cAhie - kevala itanA antara hai, avagAhanA - (bha. 22 / 1 meM kahe gae) tAla varga kI bhAMti vaktavya hai, zeSa usI prakAra / 5. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / cauthA varga 6. bhaMte! pAThA, bar3I indrAyaNa, mulahaThI, karelI, padmA (sthala kamala), ativisA, daMtI (laghudaMtI), liMganI ( zivaliMgI) - inake jo jIva mUla rUpa meM upapanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara) utpanna hote haiM ? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM bhI mUla Adi dasa uddezaka (bha. 23/1 meM kahe gae) Aluka-varga kI bhAMti avikala rUpa meM kahane cAhie- kevala itanA aMtara hai, avagAhanA - (bha. 22 / 6 meM kahe gae) vallI-varga kI bhAMti vaktavya hai, zeSa usI prakAra / 7. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / pAMcavAM varga 8. bhaMte! jaMgalI uDada, vanamUMga, jIvaka, sarasoM, choTI amalatAsa, kAkolI, kSIrakAkAlI, bhAMga, nAhI kaMda, mAjUphala, bhadramustA (mothA ), lAGgalakI (kalikArI), vaca, kRSNA (kRSNa tulasI), bidArI Adi, jalakuMbhI, reNukA (saMbhAlU kA bIja), rohItaka (roheDA ) - inake jo jIva mUla rUpa meM upapanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se (Akara ) utpanna hote haiM? isa prakAra ina jIvoM ke saMdarbha meM bhI mUla Adi dasa uddezaka (bha. 23/ 1 meM kahe gae) Aluka-varga kI bhAMti avikala rUpa meM kahane cAhie / isa prakAra ina pAMca vargoM ke pacAsa uddezaka kahane caahie| ina sabameM deva utpanna nahIM hote haiN| tIna lezyAeM hotI haiN| 9. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai / 708
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ caubIsavAM zataka pahalA uddezaka saMgrahaNI gAthA 1. upapAta 2. parimANa 3. saMhanana 4. uccatva 5. saMsthAna 6. lezyA 7. dRSTi 8. jJAna-ajJAna 9. yoga 10. upayoga 11. saMjJA 12. kaSAya 13. indriya 14. samudghAta 15. vedanA 16. veda 17. AyuH 18. adhyavasAna 19. anubandha 20 kAyasaMvedha ye bIsa dvAra pratyeka jIva-pada meM jIvoM ke daNDaka ke uddezaka haiN| eka-eka daNDaka kA eka-eka uddezaka hai| isa prakAra caubIsaveM zataka meM caubIsa uddezaka hote haiN| nairayika-Adi meM upapAta-Adi ke gamaka kA pada naraka-adhikAra 1. rAjagRha meM yAvat isa prakAra kahA (bha. 1/4-10)- bhante! nairayika kahAM se upapanna hote haiM-kyA nairayikoM se upapanna hote haiM? tiryagyonikoM se upapanna hote haiM? manuSyoM se upapanna hote haiM? devoM se upapanna hote haiM? gautama! nairayikoM se upapanna nahIM hote, tiryagyonikoM se upapanna hote haiM, manuSyoM se bhI upapanna hote haiM, devoM se upapanna nahIM hote| 2. (bhante!) yadi nairayika-jIva tiryagyonikoM se upapanna hote haiM, to kyA-ekendriya-tiryagyonika jIvoM se upapanna hote haiM yAvat paJcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiM? gautama! ekendriya-tiryagyonikoM se upapanna nahIM hote, dvIndriya-, trIndriya-, caturindriya-tiryagyonikoM se upapanna nahIM hote, paJcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiN| prathama AlApaka : nairayika meM asaMjJI-tiryaMca-pacendriya-jIvoM kA upapAta-Adi 3. (bhante!) yadi nairayika-jIva paMcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiM to kyA saMjJI-paMcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiM? asaMjJI-paMcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiM? gautama! saMjJI-paMcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiM, asaMjJI-paMcendriya-tiryagyonikoM se bhI upapanna hote h| 709
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 1 : sU. 4-11 bhagavatI sUtra 4. (bhante!) yadi nairayika-jIva asaMjJI-paMcendriya-tiryagyonika jIvoM se upapanna hote haiM to-kyA jalacara-jIvoM se upapanna hote haiM? sthalacara-jIvoM se upapanna hote haiM? khecara-jIvoM se upapanna hote haiM? gautama! jalacara-jIvoM se upapanna hote haiM, sthalacara -jIvoM se bhI upapanna hote haiN| khecara-jIvoM se bhI upapanna hote haiN| 5. (bhante!) yadi nairayika-jIva jalacara-, sthalacara- aura khecara-jIvoM se upapanna hote haiM to kyA paryAptaka-jIvoM se upapanna hote haiM? aparyAptaka-jIvoM se upapanna hote haiM? gautama! paryAptaka-jIvoM se upapanna hote haiM, aparyAptaka-jIvoM se upapanna nahIM hote| prathama naraka meM asaMjJI-tiryaMca-paMcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi 6. bhante! paryApta-asaMjJI-paMcendriya-tiryagyonika, jo nairayika-jIvoM (narakagati) meM upapanna hone yogya hai vaha kitanI pRthvI taka upapanna ho sakatA hai? gautama! vaha kevala eka ratnaprabhA pRthvI (prathama naraka) meM upapanna ho sakatA hai| (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 1. upapAta-dvAra 7. bhante! paryApta-asaMjJI-paMcendriya-tiryagyonika, jo ratnaprabhA-pRthvI meM nairayikoM meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH dasa hajAra varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH eka-palyopama-ke-asaMkhyAtaveM-bhAga kI sthiti vAle nairayikoM meM upapanna hotA hai| 2. parimANa-dvAra 8. bhante! ve paryApta-asaMjJI-paMcendriya-tiryagyonika-jIva ratnaprabhA meM eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? gautama! jaghanyataH eka, do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyAta athavA asaMkhyAta (jIva) upapanna hote haiN| 3. saMhanana-dvAra 9. bhante! una jIvoM ke zarIra kisa saMhanana vAle prajJapta haiM? gautama! sevArta-saMhanana vAle prajJapta haiN| 4. avagAhanA-dvAra 10. bhante! una jIvoM ke zarIra kI avagAhanA kitanI bar3I prajJapta hai? gautama! jaghanyataH aMgula-ke-asaMkhyAtaveM-bhAga jitanI, utkRSTataH hajAra yojana / 5. saMsthAna-dvAra 11. bhante! una jIvoM ke zarIra kisa saMsthAna vAle prajJapta haiM? 710
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 1 : sU. 11-20 gautama! huMDa-saMsthAna vAle prajJapta haiN| 6. lezyA-dvAra 12. bhante! una jIvoM ke kitanI lezyAeM prajJapta haiM? gautama! tIna lezyAeM prajJapta haiM, jaise-1. kRSNa-lezyA 2. nIla-lezyA 3. kApota-lezyA / 7. dRSTi-dvAra 13. bhante! ve jIva kyA samyag-dRSTi hote haiM? mithyA-dRSTi hote haiM? samyag-mithyA-dRSTi hote haiM? gautama! samyag-dRSTi nahIM hote, mithyA-dRSTi hote haiM, samyag-mithyA-dRSTi nahIM hote| 8. jJAna-ajJAna-dvAra 14. bhante! ve jIva kyA jJAnI hote haiM? ajJAnI hote haiM? gautama! jJAnI nahIM hote, ajJAnI hote haiM, niyamataH do ajJAna vAle hote haiM jaise-mati-ajJAna, shrut-ajnyaan| 9. yoga-dvAra 15. bhante! ve jIva kyA mana-yogI hote haiM? vacana-yogI hote haiM? kAya-yogI hote haiM? gautama! mana-yogI nahIM hote, vacana-yogI bhI hote haiM, kAya-yogI bhI hote haiM / 10. upayoga-dvAra 16. bhante! ve jIva kyA sAkAropayukta hote haiM? anAkAropayukta hote haiM? gautama! sAkAropayukta bhI hote haiM, anAkAropayukta bhI hote haiN| 11. saMjJA-dvAra 17. bhante! una jIvoM ke kitanI saMjJAeM prajJapta haiM? gautama! cAra saMjJAeM prajJapta haiM, jaise-AhAra-saMjJA, bhaya-saMjJA, maithuna-saMjJA aura prigrh-sNjnyaa| 12. kaSAya-dvAra 18. bhante! una jIvoM ke kitane kaSAya prajJapta haiM? gautama! una jIvoM ke cAra kaSAya prajJapta haiM, jaise-krodha-kaSAya, mAna-kaSAya, mAyA-kaSAya aura lobh-kssaay| 13. indriya-dvAra 19. bhante! una jIvoM ke kitanI indriyAM prajJapta haiM? gautama! pAMca indriyAM prajJapta haiM, jaise-zrotrendriya yAvat sprshnendriy| (bha. 2/77) 14. samudghAta-dvAra 20. bhante! una jIvoM ke kitane samudghAta prajJapta haiM? 711
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 1 : sU. 20-27 bhagavatI sUtra gautama! tona samudghAta prajJapta haiM, jaise-vedanA-samudghAta, kaSAya-samudghAta aura maarnnaantik-smdghaat| 15. vedaka-dvAra 21. bhante! ve jIva kyA sAta kA vedana karane vAle hote haiM? asAta kA vedana karane vAle hote haiM? gautama ! sAta kA vedana karane vAle bhI hote haiM, asAta kA vedana karane vAle bhI hote haiN| 16. veda-dvAra 22. bhante! ve jIva kyA strI-veda vAle hote haiM? puruSa-veda vAle hote haiM? napuMsaka-veda vAle hote haiM? gautama! strI-veda vAle nahIM hote, puruSa-veda vAle nahIM hote, napuMsaka-veda vAle hote haiM / 17. sthiti-dvAra 23. bhante! una jIvoM kI kitanI kAla kI sthiti prajJapta haiM? gautama! jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH koTi-pUrva / 18. adhyavasAya-dvAra 24. bhante! una jIvoM ke kitane adhyavasAna prajJapta haiM? gautama! asaMkhyeya adhyavasAna prajJapta haiN| 25. bhante! ve jIva kyA prazasta adhyavasAna vAle hote haiM? aprazasta adhyavasAna vAle hote gautama! prazasta adhyavasAna vAle bhI hote haiM, aprazasta adhyavasAna vAle bhI hote haiN| 19. anubandha-dvAra 26. bhante! vaha (paryAptaka-asaMjJI-paMcendriya-tiryagyonika-jIva) paryAptaka-asaMjJI-paMcendriya-tiryagyonika-rUpa meM kAla kI dRSTi se kitane samaya taka rahatA hai? gautama! jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH kotti-puurv| (yaha anubaMdha-vivakSita paryAya kA avyavacchinna rUpa meM avasthAna hai|) 20. kAyasaMvedha-dvAra 27. bhante! vaha paryAptaka-asaMjJI-paMcendriya-tiryagyonika-jIva ratnaprabhA-pRthvI meM nairayika hokara punaH paryAptaka asaMjJI-paMcendriya-tiryagyonika jIva ke rUpa meM utpanna hotA hai vaha kitane kAla taka rahatA hai? kitane kAla taka vaha gati-Agati karatA hai? gautama! bhava kI apekSA vaha do bhava grahaNa karatA hai-eka bhava asaMjJI-paMcendriya-tiryaJca kA aura dUsarA bhava nAraka kaa| kAla kI apekSA jaghanyataH aMtarmuhUrta-adhika-dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH koTi-pUrva-adhika-palyopama-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| 712
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra (dUsarA gamaka : audhika aura jaghanya ) 28. bhante! paryAptaka- asaMjJI-paMcendriya-tiryagyonika-jIva jo ratnaprabhA - pRthvI ke jaghanya kAla- sthiti vAle nairayikoM meM upapanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitanI kAla sthiti vAle nairayikoM meM upapanna hotA hai ? za. 24 : u. 1 : sU. 28-34 gautama ! jaghanyataH dasa hajAra varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI dasa hajAra varSa kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai / 29. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM ? isa prakAra vahI vaktavyatA niravazeSa kathanIya hai yAvat anubandha taka / (bha. 24/8 - 26) 30. bhante ! vaha paryAptaka- asaMjJI - paMcendriya tiryagyonika-jIva jaghanya kAla sthiti vAlI ratnaprabhA - pRthvI meM nairayika hokara, punaH paryAptaka- asaMjJI-paMcendriya tiryagyonika-jIva ke rUpa meM upapanna hotA hai - vaha kitane kAla taka rahatA hai? kitane kAla taka vaha gati - Agati karatA hai ? gautama ! bhava kI apekSA vaha do bhava grahaNa karatA hai - eka bhava asaMjJI - paMcendriya tiryaJca kA aura dUsarA bhava nAraka kA / kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrtta adhika - dasa hajAra- varSa, utkRSTataH dasa hajAra varSa - adhika-eka-koTi- pUrva- itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati - Agati karatA hai / (tIsarA gamaka : aughika aura utkRSTa ) 31. bhante! paryAptaka-asaMjJI-paMcendriya-tiryagyonika-jIva, jo utkRSTa kAla kI sthiti vAle ratnaprabhA - pRthvI ke nairayikoM meM upapanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitanI kAla sthiti vAle nairayikoM meM upapanna hotA hai ? gautama ! jaghanyataH palyopama-ke-asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAle utkRSTataH bhI palyopama- asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAle nairayikoM meM upapanna hotA hai / 32. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? zeSa pUrvavat vaktavya hai yAvat (bha. 24/8-26) anubandha taka / 33. bhante ! vaha paryAptaka- asaMjJI-paMcendriya tiryagyonika-jIva utkRSTa kAla sthiti vAlI ratnaprabhA - pRthvI meM nairayika hokara punaH paryAptaka- asaMjJI-paMcendriya-tiryagyonika ke rUpa meM utpanna hotA hai - vaha kitane kAla taka rahatA hai? kitane kAla taka vaha gati Agati karatA hai ? gautama ! bhava kI apekSA do bhava grahaNa karatA hai - eka bhava asaMjJI - paMcendriya tiryagyonika kA aura dUsarA bhava nAraka kA / kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrtta-adhika-palyopama-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH koTi- pUrva-adhika- palyopama kA asaMkhyAtavAM-bhAga - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka vaha gati - Agati karatA hai / (cauthA gamaka : jaghanya aura audhika) 34. bhante ! jo paryAptaka- asaMjJI-paMcendriya-tiryagyonika jIva jaghanya kAla kI sthiti vAle 713
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 1 : sU. 34-41 ratnaprabhA - pRthvI meM nairayikoM meM upapanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitanI sthiti vAle nairayikoM meM upapanna hogA ? gautama ! jaghanyataH dasa hajAra varSa sthiti vAle nairayikoM meM, utkRSTataH palyopama-ke- asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAle nairayikoM meM upapanna hotA hai / 35. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM ? zeSa pUrvavat / itanA vizeSa hai ye tIna nAnAtva haiM- AyuSya, adhyavasAna aura anubandha / jaghanyataH sthiti antarmuhUrta, utkRSTataH bhI antarmuhUrtta / 36. bhante ! una jIvoM ke kitane adhyavasAna prajJapta haiM ? gautama ! asaMkhyAta adhyavasAna prajJapta haiM / 37. bhante! ve jIva kyA prazasta adhyavasAna vAle hote haiM? aprazasta adhyavasAna vAle hote haiM ? gautama ! prazasta adhyavasAna vAle nahIM hote, aprazasta adhyavasAna vAle hote haiN| unakA anubaMdha aMtarmuhUrta kA hotA hai, zeSa pUrvavat / 38. bhante ! jaghanya kAla kI sthiti vAlA paryAptaka- asaMjJI - paJcendriya tiryagyonika - jIva ratnaprabhA - pRthvI meM yAvat gati- Agati karatA hai ? gautama ! bhava kI apekSA vaha do bhava grahaNa karatA hai, kAla kI apekSA vaha jaghanyataH antarmuhUrtta adhika-dasa hajAra varSa, utkRSTataH aMtarmuhUrtta adhika-palyopama-kA- asaMkhyAtavAM bhAga - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati - Agati karatA hai / (pAMcavAM gamaka : jaghanya aura jaghanya ) 39. bhante ! jaghanya kAla kI sthiti vAlA paryAptaka asaMjJI - paJcendriya tiryagyonika - jIva jaghanya kAla kI sthiti vAlI ratnaprabhA - pRthvI (prathama naraka) meM nairayika ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai ? gautama ! jaghanyataH dasa hajAra varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI dasa hajAra varSa kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai / 40. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM ? zeSa usI prakAra vaktavya hai, unake tIna nAnAtva haiM-Ayu, adhyavasAya, anubaMdha yAvat - (bha. 24 / 8-26,35-37) 41. bhante ! vaha jaghanya kAla kI sthiti vAlA paryAptaka- asaMjJI - paJcendriya-tiryagyonika-jIva jaghanya kAla kI sthiti vAlI ratnaprabhA - pRthvI meM nairayika hokara punaH paryAptaka-asaMjJI-paMcendriya-tiryagyonika ke rUpa meM upapanna hotA hai, vaha kitane kAla taka rahatA hai ? kitane kAla taka vaha gati - Agati karatA hai ? gautama ! bhava kI apekSA do bhava grahaNa karatA hai, kAla kI apekSA jaghanyataH aMtarmuhUrta- adhika - dasa hajAra varSa, utkRSTataH bhI aMtarmuhUrtta adhika dasa hajAra varSa - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati Agati karatA hai| 714
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra (chaTThA gamaka : jaghanya aura utkRSTa ) 42. bhante ! jaghanya kAla kI sthiti vAlA paryAptaka- asaMjJI - paJcendriya tiryagyonika-jIva utkRSTa kAla kI sthiti vAlI ratnaprabhA - pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai ? za. 24 : u. 1: sU. 42-48 gautama ! jaghanyataH palyopama-ke-asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI palyopama-ke-asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai / 43. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM ? zeSa usI prakAra vaktavya haiM, ye tIna hI nAnAtva haiM- AyuSya, adhyavasAya aura anubandha / yAvat - (bha. 24/8-26,35- 37) 44. bhante ! vaha jaghanya kAla kI sthiti vAlA paryAptaka- asaMjJI - paJcendriya tiryagyonika utkRSTa kAla kI sthiti vAlI ratnaprabhA meM yAvat (bha. 24/27) gati - Agati karatA hai ? gautama ! bhava kI apekSA do bhava grahaNa karatA hai, kAla kI apekSA jaghanyataH aMtarmuhUrta- adhika-palyopama-kA- asaMkhyAtavAM bhAga, utkRSTataH bhI aMtarmuhUrtta adhika- palyopama-kA- asaMkhyAtavAM bhAga itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati Agati karatA hai| (sAtavAM gamaka : utkRSTa aura audhika) 45. bhante! utkRSTa kAla kI sthiti vAlA paryAptaka- asaMjJI - paJcendriya-tiryagyonika-jIva ratnaprabhA - pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai ? gautama! jaghanyataH dasa hajAra varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH palyopama-ke-asaMkhyAtaveM-bhAga kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai / 46. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM ? zeSa jaisA audhika gamaka meM batalAyA gayA hai vaisA hI anugamana karanA cAhie, kevala itanA vizeSa hai-ye do nAnAtva haiM -sthiti jaghanyataH koTi-pUrva, utkRSTataH bhI koTi- pUrva / isI prakAra anubandha bhI vaktavya hai / zeSa vaktavyatA pUrvavat / 47. bhante! vaha utkRSTa kAla kI sthiti vAlA paryAptaka- asaMjJI - paJcendriya-tiryagyonika- jIva ratnaprabhA - pRthvI meM yAvat gati - Agati karatA hai ? gautama ! bhava kI apekSA do bhava grahaNa karatA hai, kAla kI apekSA jaghanyataH dasa hajAra-varSa - adhika-koTi-pUrva utkRSTataH koTi-pUrva- adhika- palyopama- -kA- asaMkhyAtavAM bhAgaitane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati Agati karatA hai / (AThavAM gamaka : utkRSTa aura jaghanya ) 48. bhante! utkRSTa kAla kI sthiti vAlA paryAptaka- asaMjJI - paJcendriya-tiryag-yonika-jIva jaghanya kAla kI sthiti vAlI ratnaprabhA pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai ? 715
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 1 : sU. 48-54 gautama ! jaghanyataH dasa hajAra varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI dasa hajAra varSa kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai / 49. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? zeSa usI prakAra vaktavya hai, jaise sAtavAM gamaka yAvat - (bha. 24/46) / 50. bhante ! vaha utkRSTa kAla kI sthiti vAlA paryAptaka - asaMjJI - paJcendriya-tiryagyonika- jIva jaghanya kAla kI sthiti vAlI ratnaprabhA - pRthvI meM yAvat (bha. 24/27) gati - Agati karatA hai ? gautama ! bhava kI apekSA do bhava grahaNa karatA hai, kAla kI apekSA jaghanyataH dasa hajAra-varSa-adhika-koTi-pUrva, utkRSTataH bhI dasa hajAra varSa - adhika - koTi - pUrva- itane rahatA hai, itane kAla taka gati Agati karatA hai / la (navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa ) 51. bhante ! utkRSTa kAla kI sthiti vAlA paryAptaka- asaMjJI - paJcendriya-tiryagyonika-jIva utkRSTa kAla kI sthiti vAlI ratnaprabhA - pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai ? gautama! jaghanyataH palyopama-ke-asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI palyopama-ke-asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai / 52. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM ? zeSa usI prakAra vaktavya hai, jaise sAtavAM gamaka yAvat (bha. 24/46) / 53. bhante ! utkRSTa kAla kI sthiti vAlA paryAptaka- asaMjJI - paJcendriya-tiryagyonika-jIva utkRSTa kAla kI sthiti vAlI ratnaprabhA - pRthvI meM yAvat (bha. 24/27) gati - Agati karatA hai ? apekSA se jaghanyataH gautama ! bhava kI apekSA se do bhava grahaNa karatA hai, kAla kI koTi-pUrva-adhika-palyopama-kA- asaMkhyAtavAM bhAga, utkRSTataH bhI koTi- pUrva-adhika-palyopama-kA-asaMkhyAtavAM bhAga -itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati - Agati karatA hai / - isa prakAra ye audhika ke tIna gamaka, jaghanya kAla kI sthiti vAloM ke tIna gamaka, utkRSTa kAla kI sthita vAloM ke tIna gamaka- ye saba nau gamaka hote haiM / dUsarA AlApaka : nairayika meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - tiryaMca-paMcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi 54. yadi saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se Akara upapanna hote haiM to kyA - (ve jIva) saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - paJcendriya tiryagyonika-jIvoM se upapanna hote haiM ? athavA asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - paJcendriya tiryagyonika - jIvoM se upapanna hote haiM ? gautama! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - paJcendriya tiryagyonika-jIvoM se upapanna hote haiM, asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - paJcendriya tiryagyonika-jIvoM se upapanna nahIM hote / 716
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 1: sU. 55-62 55. yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - paJcendriya tiryagyonika-jIvoM se upapanna hote haiM to kyA jalacara jIvoM se upapanna hote haiM.... pRcchA / gautama ! jalacara-jIvoM se upapanna hote haiM, jaise asaMjJI yAvat paryAptaka-jIvoM se upapanna hote haiM (bha. 24/4,5), aparyAptaka-jIvoM se upapanna nahIM hote / 56. bhante ! saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta saMjJI - paJcendriya tiryagyonika-jIva nairayika ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, vaha jIva kitanI pRthviyoM meM upapanna hotA hai ? gautama ! vaha jIva sAtoM pRthviyoM (narakoM) meM upapanna hotA hai, jaise - ratnaprabhA meM yAvat adhaH saptamI meN| (bha. 2 / 76) prathama naraka meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - tiryaMca-paMcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi ( pahalA gamaka : audhika aura audhika) 57. bhante ! saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta saMjJI paJcendriya- tiryagyonika-jIva jo ratnaprabhA - pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, vaha jIva kitane kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai ? gautama ! jaghanyataH dasa hajAra varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH eka sAgaropama kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai / 58. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM ? asaMjJI kI bhAMti vaktavyatA / (bha. 59. bhante ! una jIvoM ke zarIra kisa gautama ! chaha prakAra ke saMhanana vAle RSabha-nArAca saMhanana vAlA (ThANaM, 6/30) avagAhanA asaMjJI jIvoM kI bhAMti, jaghanyataH eka hajAra yojana / 60. bhante ! una jIvoM kA zarIra kisa saMsthAna vAlA prajJapta hai ? gautama ! chaha prakAra ke saMsthAna vAlA prajJapta hai, jaise- samacaturasra saMsthAna vAlA, nyagrodha - saMsthAna vAlA yAvat (bha. 14 / 81) huNDaka - saMsthAna vAlA / 61. bhante ! una jIvoM ke kitanI lezyAeM prajJapta haiM ? 24/8 ) / saMhanana vAle prajJapta hai ? prajJapta haiM, jaise - vajra - RSabha nArAca saMhanana vAlA, yAvat sevArtta - saMhanana vaalaa| zarIra kI aMgula kA asaMkhyAtavAM bhAga, utkRSTataH gautama ! chaha lezyAeM prajJapta haiM, jaise - kRSNa - lezyA yAvat zukla lezyA / unameM dRSTi bhI tInoM prakAra kI hotI hai| unameM tIna jJAna athavA ajJAna kI bhajanA - vikalpa hai| yoga bhI tInoM prakAra kA hotA hai| zeSa asaMjJI - jIvoM kI bhAMti vaktavya hai (bha. 24/16-26) yAvat anubandha, itanA vizeSa hai unameM prathama pAMca samudghAta hote haiM / veda tInoM prakAra hote haiN| zeSa - avazeSa pUrvavat / yAvat - 62. bhante ! vaha saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta saMjJI - paJcendriya-tiryagyonika-jIva ratnaprabhA - pRthvI meM yAvat gati - Agati karatA hai ? 717
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 1 : sU. 62-67 bhagavatI sUtra gautama! bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH ATha bhava-grahaNa karatA hai| kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH cAra-koTi-pUrva-adhika-cAra-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (dUsarA gamaka : audhika aura jaghanya) 63. bhante! vaha saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva jaghanya kAla kI sthiti vAlI ratnaprabhA pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH dasa-hajAra-varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI dasa-hajAra-varSa kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai| 64. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? isI prakAra vahI prathama gamaka avikala rUpa se vaktavya hai yAvat (bha. 24/58-62)-kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhartta-adhika-dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH cAlIsa-hajAra-varSa-adhika-cAra-koTi-pUrva-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 65. vahI saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva utkRSTa kAla kI sthiti vAlI ratnaprabhA-pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai, vaha jaghanyataH eka sAgaropama kI sthiti meM, utkRSTataH bhI eka sAgaropama kI sthiti meM upapanna hotA hai| avazeSa parimANa Adi se bhavAdeza-paryanta vahI prathama gamaka jJAtavya hai| yAvat kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-eka-sAgaropama, utkRSTataH cAra-koTi-pUrva-adhika-cAra-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (cauthA gamaka : jaghanya aura audhika) 66. bhante! jaghanya kAla kI sthiti vAlA saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva jo ratnaprabhA-pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha jIva kitane kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH dasa-hajAra-varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH eka sAgaropama kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai| 67. bhante! vaha jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? zeSa vahI gamaka vaktavya hai, itanA vizeSa hai ye ATha nAnAtva haiM-1. zarIra kI avagAhanA- jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH pRthaktva (do se nau)-dhnussy| 2. lezyA-prathama tIna lezyA 3. samyag-dRSTi nahIM hai, mithyA-dRSTi hai, samyag-mithyA-dRSTi nahIM hai| 4. jJAnI nahIM hai, niyamataH do ajJAna / 5. samudghAta-prathama tIna samudghAta 6. Ayu, 7. adhyavasAna, 8. anubandha-ye tInoM asaMjJI-jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| zeSa jaisA prathama gamaka kI bhAMti vaktavya hai yAvat kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH cAra 718
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 1 : sU. 67-73 -antarmuhurta-adhika-cAra-sAgaropama-itane kAla taka rahate haiM, itane kAla taka gati-Agati karate haiN| (pAMcavAM gamaka : jaghanya aura jaghanya) 68. vahI jaghanya kAla kI sthiti vAlA saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI -paJcendriya-tiryagyonika-jIva jaghanya kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai-jaghanyataH dasa-hajAra-varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI dasa-hajAra-varSa kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai| 69. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? isI prakAra vahI caturtha gamaka avikala rUpa se vaktavya hai yAvat (bha. 24/67) kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH cAra-antarmuhartta-adhika-cAlIsa-hajAra-varSa-itane kAla taka rahate haiM, itane kAla taka gati-Agati karate haiN| (chaTThA gamaka : jaghanya aura utkRSTa) 70. vahI jaghanya kAla kI sthiti vAlA saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva utkRSTa kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna jaghanyataH eka sAgaropama kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI eka sAgaropama kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai| 71. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? isI prakAra vahI caturtha gamaka niravazeSa vaktavya hai yAvat (bha. 24/67) kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-eka-sAgaropama, utkRSTataH cAra-antarmuhUrta-adhika-cAra-sAgaropama-itane kAla taka rahate haiM, itane kAla taka gati-Agati karate haiN| (sAtavAM gamaka : utkRSTa aura audhika) 72. bhante! utkRSTa kAla kI sthiti vAlA saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva jo ratnaprabhA-pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha jIva kitane kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH dasa hajAra varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH eka sAgaropama kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai| 73. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? zeSa parimANa se lekara bhavAdezaparyavasAna-(bhava kI apekSA taka) vahI prathama gamaka jJAtavya hai (bha. 24/58-62), itanA vizeSa hai-sthiti-jaghanyataH koTi-pUrva, utkRSTataH bhI kotti-puurv| isI prakAra anubandha bhI vaktavya hai, zeSa puurvvt| kAla kI apekSA jaghanyataH dasa-hajAra-varSa-adhika-koTi-pUrva, utkRSTataH cAra-koTi-pUrva-adhika-cAra-sAgaropama-itane kAla taka rahate haiM, itane kAla taka gati-Agati karate haiN| 719
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 1 : sU. 74-79 bhagavatI sUtra (AThavAM gamaka : utkRSTa aura jaghanya) 74. vahI jaghanya kAla kI sthiti vAlA saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva jaghanya kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai-jaghanyataH dasa-hajAra-varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI dasa-hajAra-varSa kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai| 75. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? vahI saptama gamaka avikala rUpa se vaktavya hai yAvat bhavAdeza-bhava kI apekSA tk| kAla kI apekSA jaghanyataH dasa-hajAra-varSa-adhika-koTi-pUrva, utkRSTataH cAlIsa-hajAra-varSa-adhika-cAra-koTi-pUrva-itane kAla taka rahate haiM, itane kAla taka gati-Agati karate haiN| (navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa) 76. bhante! utkRSTa kAla kI sthiti vAlA saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva jo utkRSTa kAla kI sthiti vAlI ratnaprabhA-pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha jIva kitane kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH eka sAgaropama kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI eka sAgaropama kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai| 77. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? vahI saptama gamaka niravazeSa vaktavya hai yAvat bhavAdeza-bhava kI apekSA tk| kAla kI apekSA jaghayataH koTi-pUrva-adhika-eka-sAgaropama, utkRSTataH cAra-koTi-pUrva-adhika-cAra-sAgaropama-itane kAla taka rahate haiM, itane kAla taka gati-Agati karate haiN| isa prakAra ye nau gamaka haiN| nava hI gamakoM meM utkSepa-gamaka kI prastAvanA aura nikSepa-gamaka kA nigamana paryAptaka-asaMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM kI bhAMti vaktavya hai| tIsarA AlApaka : dUsarI naraka meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-tiryaMca-paMcendriya -jIvoM kA upapAta Adi (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 78. bhante! saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika jIva-jo zarkarAprabhA-pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhaMte! vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH eka sAgaropama kI sthiti vAle, utkRSTataH tIna sAgaropama kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai| 79. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? isa prakAra jaise ratnaprabhA meM upapadyamAna jIva ke parimANa, saMhanana Adi kI prApti batalAI gaI hai, vahI niravazeSa vaktavya hai yAvat bhavAdeza-bhava kI apekSA tk| kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-eka 720
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 1 : sU. 79,81 - sAgaropama, utkRSTataH cAra-koTi- pUrva-adhika - bAraha - sAgaropama - itane kAla taka rahate haiM, itane kAla taka gati - Agati karate haiM / (dUsare se naveM gamaka taka) isa prakAra ratnaprabhA - pRthvI gamaka sadRza ye nau gamaka vaktavya haiM, itanA vizeSa hai - sabhI gamakoM meM bhI nairayika kI sthiti aura saMvedha meM sAgaropama vaktavya hai / cauthA AlApaka : tIsarI se chuTTI naraka meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - tiryaMca-paMcendriya-jIvoM kA upapAta - Adi isa prakAra yAvat chaTThI (tamA ) pRthvI taka / itanA vizeSa hai - jisa pRthvI meM nairayika kI jaghanyataH aura utkRSTataH jitanI sthiti hai, vaha usI krama se (kAyasaMvedha) cAra guNA karaNIya hai| bAlukAprabhA-pRthvI meM (utkRSTa sthiti sAta sAgaropama se) caturguNa karane para aTThAIsa sAgaropama hotI hai| paMkaprabhA (pRthvI) meM (dasa sAgaropama se caturguNa karane para) cAlIsa sAgaropama, dhUmaprabhA (pRthvI) meM (sataraha sAgaropama se caturguNa karane para) ar3asaTha sAgaropama, tamaprabhA (pRthvI) meM ( bAIsa sAgaropama se caturguNa karane para) aTThAsI sAgaropama / saMhanana - bAlukAprabhA - pRthvI meM upapanna hone vAle jIva pAMca saMhanana vAle hote haiM, jaise - vajra - - RSabha - nArAca saMhanana vAle yAvat kIlikA - saMhanana vaale| paMkaprabhA - pRthvI meM upapanna hone vAle jIva cAra saMhanana vAle, dhUmaprabhA-pRthvI meM upapanna hone vAle jIva tIna saMhanana vAle, tamA- pRthvI meM upapanna hone vAle jIva do saMhanana vAle hote haiM, jaise - vajra - RSabha nArAca- saMhanana vAle, RSabha - nArAca saMhanana vAle / zeSa pUrvavat / pAMcavAM AlApaka : sAtavIM naraka meM saMkhyAta varSa kI AyuvAle saMjJI - tiryaMca-paMcendriya- jIvoM kA upapAta - Adi (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 80. bhante ! saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta saMjJI - paJcendriya - tiryagyonika - jIva, jo adhaHsaptamI-pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, vaha jIva kitane kAla kI sthiti vAle jIva ke rUpa meM upapanna hotA ? gautama ! jaghanyataH bAIsa sAgaropama kI sthiti vAle, utkRSTataH taitIsa sAgaropama kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai / 81. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM ? isa prakAra ratnaprabhA - pRthvI kI bhAMti nau gamaka vaktavya haiM, prApti bhI vahI vaktavya hai, itanA vizeSa hai ve vajra - RSabha - - nArAca saMhanana vAle hote haiN| strI - vedaka sAtavIM naraka meM upapanna nahIM hote, zeSa pUrvavat yAvat anubandha taka (bha. 24/79) / kAyasaMvedha-bhava kI apekSA jaghanyataH tIna bhava-grahaNa, utkRSTataH sAta bhava-grahaNa / kAla kI apekSA jaghanyataH do- antarmuhUrtta - adhika- bAIsa - sAgaropama, utkRSTataH cAra- -koTi-pUrva-adhika-chAsaTTa-sAgaropama - itane kAla taka rahate haiM, itane kAla taka gati - Agati karate haiM / 721
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 1 : sU. 82-86 bhagavatI sUtra (dUsarA gamaka : audhika aura jaghanya) 82. vahI (saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva) jaghanya kAla kI sthiti (bAIsa sAgaropama) vAlI adhaHsaptamI-pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai, vahI vaktavyatA yAvat bhavAdeza tk| kAlAdeza-jaghanyataH kAla kI apekSA vahI vaktavya hai yAvat cAra koTi-pUrva-adhika-chAsaTha-sAgaropama-itane kAla taka rahate haiM, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 83. vahI (saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva) utkRSTa kAla kI sthiti (tetIsa sAgaropama) vAlI adhaHsaptamI-pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai, vahI prApti vaktavya hai yAvat anubandha taka (bha. 24/81) / bhava kI apekSA jaghanyataH tIna bhava-grahaNa, utkRSTataH pAMca bhv-grhnn| kAla kI apekSA jaghanyataH do-antarmuhUrta-adhika-taitIsa-sAgaropama, utkRSTataH tIna-koTi-pUrva-adhika-chAsaThasAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (cauthA gamaka : jaghanya aura audhika) 84. vahI apanI jaghanya kAla-sthiti meM utpanna saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva nairayikoM meM upapanna hotA hai| vahI jaghanya kAla kI sthiti vAlI ratnaprabhA-pRthvI meM upapanna hone vAle nairayika kI (bha. 24/67) vaktavyatA yAvat bhavAdeza taka. itanA vizeSa hai-prathama saMhanana- kevala vajra-RSabha-nArAca-saMhanana* vAlA hI hotA hai, strI-vedaka upapanna nahIM hotaa| bhava kI apekSA jaghanyataH tIna bhava-grahaNa, utkRSTataH sAta bhv-grhnn| kAla kI apekSA jaghanyataH do-antarmuhUrta-adhika-bAIsa-sAgaropama, utkRSTataH cAra-antarmuhUrta-adhika-chAsa?-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (pAMcavAM gamaka : jaghanya aura jaghanya) 85. vahI (saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva) jaghanya kAla kI sthiti (bAIsa sAgaropama) vAlI adhaHsaptamI-pRthvI meM jaghanya kAla sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai, vahI caturtha gamaka (bha. 24/67) avikala rUpa se vaktavya hai yAvat kAlAdeza tk| (chaTThA gamaka : jaghanya aura utkRSTa) 86. vahI (saMkhyAta varSa kI AyuvAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva) utkRSTa kAla (tetIsa sAgaropama) sthiti vAlI adhaHsaptamI-pRthvI vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai, vahI prApti vaktavya hai yAvat anubandha taka (bha. 24/81) / bhava kI apekSA jaghanyataH tIna bhava-grahaNa, utkRSTataH pAMca bhv-grhnn| kAla kI apekSA jaghanyataH do-antarmuhUrta-adhika-tetIsa-sAgaropama, utkRSTataH tIna-aMtarmuhUrta-adhika-chAsa?sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| 722
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 1: sU. 87-93 (sAtavAM gamaka : utkRSTa aura audhika) 87. vahI apanI utkRSTa kAla-sthiti meM utpanna saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI -paJcendriya-tiryagyonika-jIva nairayikoM meM upapanna hotA hai| vaha adhaH-saptamI-pRthvI meM jaghanyataH bAIsa sAgaropama kI sthiti vAle, utkRSTataH tetIsa sAgaropama kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai| 88. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? zeSa vahI saptama-pRthvI ke prathama gamaka kI vaktavyatA yAvat bhavAdeza taka, itanA vizeSa hai-sthiti aura anubandha jaghanyataH koTi-pUrva utkRSTataH bhI koTi-pUrva, zeSa puurvvt| kAla kI apekSA jaghanyataH do-koTi-pUrva-adhika-bAIsa-sAgaropama, utkRSTataH cAra-koTi-pUrva-adhika-chAsaTTha-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (AThavAM gamaka : audhika aura jaghanya) 89. vahI (saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva) jaghanya kAla kI sthiti vAlI adhaHsaptamI-pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai, vahI prApti tathA saMvedha bhI vahI sAtaveM gamaka ke sadRza vaktavya hai| (navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa) 90. vahI (saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva) utkRSTa kAla kI sthiti vAlI adhaHsaptamI-pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai, vahI prApti vaktavya hai yAvat anubandha taka (bha. 24/87,88) / bhava kI apekSA jaghanyataH tIna bhava-grahaNa, utkRSTataH pAMca bhv-grhnn| kAla kI apekSA jaghanyataH do-koTi-pUrva-adhika-- tetIsa-sAgaropama, utkRSTataH tIna koTi-pUrva-adhika-chAsaTTha-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| chaTThA AlApaka : naraka meM utpanna hone vAle saMjJI-manuSya 91. bhante! yadi nairayika jIva manuSyoM se upapanna hote haiM to kyA saMjJI-manuSyoM se upapanna hote haiM? asaMjJI-manuSyoM se upapanna hote haiM? gautama! saMjJI-manuSyoM se upapanna hote haiM, asaMjJI-manuSyoM se upapanna nahIM hote| 92. bhante! yadi saMjJI-manuSyoM se upapanna hote haiM, to kyA saMkhyeya varSa kI Ayu vAle saMjJI -manuSyoM se upapanna hote haiM? asaMkhyeya varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM se upapanna hote gautama! saMkhyeya varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM se upapanna hote haiM, asaMkhyeya varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM se upapanna nahIM hote| 93. bhante! yadi saMkhyeya varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM se upapanna hote haiM, to kyA saMkhyeya varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI-manuSyoM se upapanna hote haiM? saMkhyeya varSa kI Ayu vAle aparyApta-saMjJI-manuSyoM se upapanna hote haiM? 723
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 1 : sU. 93-98 bhagavatI sUtra gautama! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI-manuSyoM se upapanna hote haiM, saMkhyAta varSa kI Ayu vAle aparyApta-saMjJI-manuSyoM se upapanna nahIM hote| 94. bhante! saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-manuSya, jo nairayika ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, vaha jIva kitanI pRthviyoM meM upapanna ho sakatA hai? gautama! vaha jIva sAtoM pRthviyoM (narakoM) meM upapanna ho sakatA hai, jaise-ratnaprabhA meM yAvat adhaHsaptamI meN| (bha. 2/75) prathama naraka meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI-manuSyoM kA upapAta Adi (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 95. bhante! saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-manuSya, jo ratnaprabhA-pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH dasa-hajAra-varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH eka sAgaropama kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai| 96. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? gautama! ve jIva eka samaya meM jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyAta jIva upapanna hote haiN| unameM chaha saMhanana hote haiM, unake zarIra kI avagAhanA jaghanyataH pRthaktva (do se nau)-aMgula, utkRSTataH pAMca sau dhanuSa kI hotI hai| isI prakAra zeSa saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM kI bhAMti vaktavya hai| (bha. 24/60,61) bhavAdeza tk| kevala itanA vizeSa hai unameM cAra jJAna aura tIna ajJAna kI bhajanA hai, kevali-samudghAta ko varja kara zeSa chaha samudghAta hote haiN| sthiti aura anubandha jaghanyataH pRthaktva (do se nau)-mAsa, utkRSTataH koTi-pUrva, zeSa puurvvt| kAla kI apekSA jaghanyataH pRthaktva (do se nau)-mAsa-adhika-dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH cAra-koTi-pUrva-adhika-cAra-sAgaropama-itane kAla taka rahate haiM, itane kAla taka gati-Agati karate haiN| (dUsarA gamaka : audhika aura jaghanya) 97. vahI (saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-manuSya) jaghanya kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai, vahI vaktavyatA (bha. 24/15-96), kevala itanA vizeSa hai-kAla kI apekSA jaghanyataH pRthaktva (do se nau)-mAsa-adhika-dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH cAlIsa-hajAra-varSa-adhika-cAra-koTi-pUrva-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 98. vahI (saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-manuSya) utkRSTa kAla kI sthiti vAlI ratnaprabhA-pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai| vahI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-kAla kI apekSA jaghanyataH pRthaktva (do se nau)-mAsa-adhika-eka 724
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 1 : sU. 98-102 -sAgaropama, utkRSTataH cAra-koTi-pUrva-adhika-cAra-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (cauthA gamaka : jaghanya aura audhika) 99. vahI apanI jaghanya kAla sthiti meM utpanna saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI -paJcendriya-manuSya nairayikoM meM upapanna hotA hai| vahI vaktavyatA (bha. 24/95) kevala itanA vizeSa hai ye pAMca nAnAtva haiM-1. zarIra kI avagAhanA-jaghanyataH pRthaktva (do se nau)-aMgula, utkRSTataH bhI pRthktv-aNgul| 2. tIna jJAna aura tIna ajJAna kI bhajanA 3. samudghAta-prathama pAMca samudghAta (AhAraka- aura kevali-samudghAta ko chor3akara), 4.5 sthiti aura anubandha-jaghanyataH pRthaktva (do se nau)-mAsa, utkRSTataH bhI pRthaktva-mAsa, zeSa pUrvavat vaktavya hai yAvat bhavAdeza tk| kAla kI apekSA jaghanyataH pRthaktva-mAsa-adhika-dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH cAra-pRthaktva-mAsa-adhika-cAra-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (pAMcavAM gamaka : jaghanya aura jaghanya) 100. vahI (saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-manuSya) jaghanya kAla kI sthiti vAlA nairayika huA, nairayika jIvoM meM caturtha gamaka ke samAna vktvytaa| (bha. 24/ 99) kevala itanA vizeSa hai kAla kI apekSA jaghanyataH pRthaktva-mAsa-adhika-dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH cAra-pRthaktva-mAsa-adhika-cAlIsa-hajAra-varSa-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati -Agati karatA hai| (chaTThA gamaka : jaghanya aura utkRSTa) 101. vahI (saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-manuSya) utkRSTa kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM utpanna hotA hai, vahI gamaka vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-kAla kI apekSA jaghanyataH pRthaktva-mAsa-adhika-eka-sAgaropama, utkRSTataH cAra-pRthaktva-mAsa-adhika-cAra-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (sAtavAM gamaka : utkRSTa aura audhika) 102. vahI apanI utkRSTa kAla sthiti meM utpanna saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta -saMjJI-paJcendriya-manuSya nairayikoM meM upapanna hotA hai| vahI prathama gamaka jJAtavya hai (bha. 24/ 95,96), kevala itanA vizeSa hai-1. zarIra kI avagAhanA-jaghanyataH pAMca sau dhanuSa, utkRSTataH bhI pAMca sau dhanuSa 2. sthiti-jaghanyataH koTi-pUrva, utkRSTataH bhI kotti-puurv| isI prakAra anubandha bhii| kAla kI apekSA jaghanyataH dasa-hajAra-varSa-adhika-koTi-pUrva, utkRSTataH cAra-koTi-pUrva-adhika-cAra-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| 725
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 1 : sU. 103-106 bhagavatI sUtra (AThavAM gamaka : utkRSTa aura jaghanya) 103. vahI (saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-manuSya) jaghanya kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM utpanna hotA hai, vahI saptama gamaka kI bhAMti vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-kAla kI apekSA jaghanyataH dasa-hajAra-varSa-adhika-koTi-pUrva, utkRSTataH calIsa-hajAra-varSa-adhika-cAra-koTi-pUrva-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gata-Agati karatA hai| (navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa) 104. vahI (saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-manuSya) utkRSTa kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM utpanna hotA hai, vahI saptama gamaka kI bhAMti vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-kAla kI apekSA jaghanyataH koTi-pUrva-adhika-eka-sAgaropama, utkRSTataH cAra-pUrva-koTi-adhika-cAra-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| sAtavAM AlApaka : dUsarI naraka meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 105. bhante! saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-manuSya, jo zarkarAprabhA-pRthvI meM nairayika ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha manuSya kitane kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH eka sAgaropama kI sthiti vAle, utkRSTataH tIna sAgaropama kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai| 106. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? vahI ratnaprabhA-pRthvI ke prathama gamaka kI bhAMti vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-zarIrAvagAhanA-jaghanyataH pRthaktva (do se nau)-ratni (caubIsa aMgula), utkRSTataH pAMca sau dhnuss| sthiti jaghanyataH pRthaktva-varSa, utkRSTataH kotti-puurv| isI prakAra anubandha bhii| zeSa pUrvavat yAvat bhavAdeza tk| kAla kI apekSA jaghanyataH pRthaktva-varSa-adhika-eka-sAgaropama, utkRSTataH cArakoTi-pUrva adhika bAraha-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (dUsarA aura tIsarA gamaka : audhika aura jaghanya, audhika aura utkRSTa) isI prakAra audhika tInoM gamakoM meM manuSya kI prApti kI vaktavyatA, kevala itanA nAnAtva hai-kAla kI apekSA nairayika sthiti aura kAyasaMvedha jJAtavya hai| TippaNa 1. prathama gamaka-Uparavat (bha. 24/105) 2. dvitIya gamaka-audhika aura jaghanya AyuSya ke saMbaMdha meM nAraka kI sthiti jaghanya 726
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 1 : sU. 106-108 aura utkRSTa donoM eka sAgaropama, kAla kI apakSA se kAyasaMvedha jaghanyataH pRthaktva (do se nau)-varSa-adhika-eka-sAgaropama, utkarSataH caar-kotti-puurv-adhik-caar-saagropm| 3. tRtIya gamaka adhika aura utkRSTa sthiti-nAraka kI sthiti jaghanya aura utkRSTa tIna saagropm| kAla kI apekSA se jaghanyataH pRthaktva (do se nau)-varSa-adhika-tIna-sAgaropama, utkRSTataH caar-kotti-puurv-adhik-baarh-saagropm| (cauthe se chaTThA gamaka : jaghanya aura audhika, jaghanya aura jaghanya, jaghanya aura utkRSTa) 107. vahI apanI jaghanya kAla kI sthiti meM utpanna saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-manuSya nairayikoM meM upapanna hotA hai| usakI tInoM gamakoM meM vahI prApti, kevala itanA vizeSa hai-zarIrAvagAhanA-jaghanyataH pRthktva-ratni, utkRSTataH bhI pRthktv-rtni| sthiti-jaghanyataH pRthaktva-varSa, utkRSTataH bhI pRthktv-vrss| isI prakAra anubandha bhI vaktavya hai| zeSa audhika kI bhAMti vaktavya hai| (bha. 24/105) kAyasaMvedha yathocita vaktavya TippaNa 4. caturtha gamaka-jaghanyataH pRthaktva-varSa-adhika-eka-sAgaropama, utkRSTataH caar-pRthktv-vrss-adhik-baarh-saagropm| 5. paJcama gamaka-jaghanyataH pRthaktva-varSa-adhika-eka-sAgaropama, utkRSTataH caar-pRthktv-vrss-adhik-caar-saagropm| 6. SaSTha gamaka-jaghanyataH pRthaktva-varSa-adhika-tIna-sAgaropama, utkRSTataH cAra-pRthaktva -adhika-bAraha-sAgaropama / (sAtaveM se navAM gamaka : utkRSTa aura audhika, utkRSTa aura jaghanya, utkRSTa aura utkRSTa) 108. vahI apanI utkRSTa kAla kI sthiti meM utpanna saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-manuSya nairayikoM meM utpanna hotA hai| usake bhI tInoM gamakoM meM vahI prApti vaktavya hai| kevala yaha nAnAtva hai-zarIrAvagAhanA-jaghanyataH pAMca sau dhanuSa, utkRSTataH bhI pAMca sau dhnuss| sthiti jaghanyataH koTi-pUrva, utkRSTataH bhI kotti-puurv| isI prakAra anubandha kI vktvytaa| zeSa prathama gamaka sadRza vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-nairayika sthiti aura kAyasaMvedha (kAla kI apekSA) ke viSaya meM saptama, aSTama aura navama gamaka vaktavya hai| saptama gamaka-sthiti jaghanyataH eka sAgaropama, utkRSTataH tIna sAgaropama / kAyasaMvedha-jaghanyataH eka koTi-pUrva-adhika-eka-sAgaropama, utkRSTataH caar-kotti-puurv-adhik-baarh-saagropm| aSTama gamaka-jaghanyataH eka sAgaropama, utkRSTataH bhI eka sAgaropama, kAyasaMvedha jaghanyataH eka-koTi-pUrva-adhika-eka-sAgaropama, utkRSTataH cAra-koTi-pUrva-adhika-cAra-sAgaropama, navama gamaka-jaghanyataH tIna sAgaropama, utkRSTataH bhI tIna sAgaropama, kAyasaMvedha-jaghanyataH eka-koTi-pUrva-adhika-tIna-sAgaropama, utkRSTataH cAra-koTi-pUrva-adhika-bArahasAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| 727
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 1: sU. 108-112 AThavAM AlApaka : tIsarI se chuTTI naraka meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta - -saMjJI - manuSyoM kA upapAta - Adi isI prakAra yAvat chaTThI pRthvI taka vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai - ( saMhanana ) saMjJI - -paJcendriya-tiryagyonika kI bhAMti kramazaH eka-eka saMhanana hIna hotA hai / (bha. 24 /79) kAla kI apekSA bhI pUrvavat vaktavyatA (bha. 24 /79), itanA vizeSa hai - manuSya ke gamaka meM manuSya kI sthiti jJAtavya hai / jaghanyataH pRthaktva-varSa - adhika aura utkRSTataH koTi- pUrva-adhika kramazaH zarkarA - prabhA se tamaHprabhA taka kI sthiti jor3a kara batalAnA cAhie / navAM AlApaka : sAtavIM naraka meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI - manuSyoM kA upapAta-Adi ( pahalA gamaka : audhika aura audhika) 109. bhante! saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta saMjJI manuSya jo adhaH saptamI - pRthvI meM nairayika ke rUpa upapanna hone yogya hai, bhante ! vaha jIva kitane kAla kI sthiti vAle nairayika rUpa meM upapanna hotA hai ? gautama ! jaghanyataH bAIsa sAgaropama kI sthiti vAle, utkRSTataH tetIsa sAgaropama kI sthiti vAle nairayika ke rUpa meM upapanna hotA hai| 110. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? avazeSa zarkarAprabhA - pRthvI ke gamaka kI bhAMti jJAtavya hai (bha. 24/105), itanA vizeSa hai - prathama saMhanana - vajra - RSabha - - nArAca saMhanana vAle hote haiM, strI-vedaka upapanna nahIM hote / zeSa pUrvavat yAvat anubandha taka / bhava kI apekSA do bhava-grahaNa (eka manuSya kA, dUsarA sAtavIM naraka kA) kAla kI apekSA jaghanyataH pRthaktva-varSa - adhika - bAIsa sAgaropama, utkRSTataH koTi-pUrva-adhika-tetIsa- sAgaropama - itane kAla taka rahate haiM, itane kAla taka gati - Agati karate haiN| ( dUsarA gamaka : aughika aura jaghanya ) 111. vahI saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta saMjJI - manuSya jaghanya kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa upapanna hotA hai, vahI vaktavyatA (bha. 24 / 110 ) itanA vizeSa hai - nairayika kI sthiti aura kAyasaMvedha jJAtavya hai / TippaNa ( dUsare gamaka kI taraha - sthiti jaghanyataH bAIsa sAgaropama, utkRSTataH bhI bAIsa sAgaropama, kAyasaMvedha--jaghanyataH pRthaktva - ( do se nau)) - varSa - adhika- bAIsa - sAgaropama, utkRSTataH koTi- pUrva-adhika- bAIsa sAgaropama) / (tIsarA gamaka : aughika aura utkRSTa ) 112. vahI saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI - manuSya utkRSTa kAla kI sthiti vAle nairayika ke rUpa upapanna hotA hai, vahI vaktavyatA (bha. 24 / 110 ) itanA vizeSa hai - sthiti aura kAyasaMvedha tIsare gamaka kI bhAMti jJAtavya hai / 728
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 1 : sU. 112-114 TippaNa (sthiti jaghanyataH tetIsa sAgaropama, utkRSTataH bhI tetIsa sAgaropama, kAyasaMvedha-jaghanyataH pRthaktva-varSa-adhika-tetIsa-sAgaropama, utkRSTataH kotti-puurv-adhik-tetiis-saagropm)| (cauthA, pAMcavAM, chaTThA gamaka : jaghanya aura audhika, jaghanya aura jaghanya, jaghanya aura utkRSTa) 113. vahI apanI jaghanya kAla kI sthiti meM utpanna saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-manuSya nairayika meM upapanna hotA hai| usake bhI tInoM gamakoM meM vahI vaktavyatA (bha. 24/110), itanA vizeSa hai-zarIrAvagAhanA-jaghanyataH pRthaktva-ratni, utkRSTataH bhI pRthaktva-ratni, sthiti-jaghanyataH pRthaktva-varSa, utkRSTataH bhI pRthktv-vrss| isI prakAra anubandha bhI vaktavya hai| (pahale gamaka meM utkRSTa sthiti koTi-pUrva batalAI hai, yahAM utkRSTa sthiti aura anubandha pRthaktva-varSa vaktavya hai, cauthe gamaka meM nairayika kI sthiti jaghanyataH bAIsa sAgaropama utkRSTataH tetIsa sAgaropama), kAyasaMvedha yathocita vaktavya hai| TippaNa caturtha se chaTe gamaka tk| (caturtha gamaka-kAyasaMvedha-jaghanyataH pRthaktva-varSa-adhika-bAIsa-sAgaropama, utkRSTataH pRthaktva-varSa-adhika-tetIsa-sAgaropama, paMcama gamaka kAya saMvedha-jaghanyataH pRthaktva-varSa-adhika-bAIsa-sAgaropama aura utkRSTataH bhI pRthaktva-varSa-adhika-bAIsa-sAgaropama, SaSThagamaka-kAyasaMvedha-jaghanyataH pRthaktva-varSa-adhika-tetIsa -sAgaropama aura utkRSTataH bhI pRthktv-vrss-adhik-tetiis-saagropm)| (sAtavAM, AThavAM, navAM gamaka : utkRSTa aura audhika, utkRSTa aura jaghanya, utkRSTa aura utkRSTa) 114. vahI apanI utkRSTa kAla sthiti meM utpanna saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-manuSya nairayikoM meM upapanna hotA hai| usake bhI tInoM gamakoM meM (sAtaveM, AThaveM, navameM) vahI vaktavyatA (bha. 24/110), itanA vizeSa hai-zarIrAvagAhanA-jaghanyataH pAMca sau dhanuSa, utkRSTataH bhI pAMca sau dhnuss| sthiti jaghanyataH koTi-pUrva, utkRSTataH bhI kotti-puurv| isI prakAra anubandha bhI (pahale gamaka meM sthiti aura anubandha meM jaghanyataH pRthaktva varSa thA, yahAM jaghanyataH koTi-pUrva vaktavya hai|) ina nava hI gamakoM meM bhI nairayika sthiti aura kAyasaMvedha jJAtavya hai| sarvatra do bhava-grahaNa yAvat nauvAM gmk| (saptama gamaka-sthiti-jaghanyataH bAIsa sAgaropama, utkRSTataH tetIsa sAgaropama, kAyasaMvedha-jaghanyataH koTi-pUrva-adhika-bAIsa-sAgaropama, utkRSTataH koTi-pUrva-adhika-tetIsa-sAgaropama, aSTama gamaka-sthiti-jaghanyataH bAIsa-sAgaropama, utkRSTataH bhI bAIsa-sAgaropama, kAyasaMvedha-jaghanyataH koTi-pUrva-adhika-bAIsa-sAgaropama, utkRSTataH bhI koTi-pUrva-adhika-bAIsa-sAgaropama, navama gamaka-sthiti-jaghanyataH tetIsa-sAgaropama, utkRSTataH bhI tetiis-saagropm| kAla kI apekSA jaghanyataH koTi-pUrva-adhika-tetIsa-sAgaropama, utkRSTataH bhI koTi-pUrva-adhika-tetIsa-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| 729
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 1,2 : sU. 115-120 bhagavatI sUtra 115. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| yAvat saMyama aura tapa se apane Apako bhAvita karate hue viharaNa karane lge| dUsarA uddezaka dasavAM AlApaka : asurakumAra-deva ke rUpa meM utpanna tiryaMca-paMcendriya-jIva 116. rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA-bhante! asurakumAra ke rUpa meM jIva kahAM se upapanna hote haiM kyA nairayikoM se upapanna hote hai? tiryagyonika-jIvoM, manuSyoM aura devoM se upapanna hote haiM? gautama! nairayikoM se upapanna nahIM hote, tiryagyonika-jIvoM se upapanna hote haiM, manuSyoM se upapanna hote haiM, devoM se upapanna nahIM hote| isa prakAra nairayika-uddezaka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 24/2-6) yAvatasurakumAra-deva ke rUpa meM paryApta-asaMjJI-tiryaMca-paMcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 117. bhante! paryApta-asaMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva jo asurakumAra ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha jIva kitanI kAla kI sthiti vAle asurakumAra ke rUpa meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH dasa-hajAra-varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH eka-palyopama-ke-asaMkhyAtaveM-bhAga kI sthiti vAle asurakumAra ke rUpa meM upapanna hotA hai| 118. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? isa prakAra ratnaprabhA ke gamaka sadRza nau gamaka vaktavya haiM (bha. 24/8-53) itanA vizeSa hai-(cauthe, pAMcave aura chaTe gamaka meM) jaba apanI jaghanya kAla kI sthiti vAlA (asaMjJI-paMcendriya-tiryakayonika-jIva) hotA hai, taba tInoM hI gamakoM meM prazasta adhyavasAna hote haiM, aprazasta adhyavasAna nahIM hote| zeSa puurvvt| gyArahavAM AlApaka : asurakumAra-deva ke rUpa meM asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle (paryApta) -saMjJI-tiryaMca-paMcendriya-(yaugalikoM) kA upapAta-Adi 119. yadi saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se upapanna hote haiM to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se upapanna hote haiM? asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se upapanna hote haiM? gautama! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se upapanna hote haiM, asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se bhI upapanna hote (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 120. bhante! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA (paryApta)-saMjJI-paJcendriya-tiryag-yonika (yaugilaka) jo asurakumAra ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, vaha jIva kitane kAla kI sthiti vAle asurakumAra ke rUpa meM upapanna hotA hai? 730
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 2 : sU. 120-123 gautama! jaghanyataH dasa hajAra varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH tIna palyopama kI sthiti vAle asurakumAra ke rUpa meM upapanna hotA hai| 121. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiN......pRcchaa| gautama! jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyAta upapanna hote haiN| ve vajra-RSabha-nArAca-saMhanana vAle hote haiN| AvagAhanA-jaghanyataH pRthaktva-dhanuSa, utkRSTataH chaha gvyuut| ve samacaturasra-saMsthAna vAle prajJapta haiN| prathama cAra lezyAeM hotI haiM, samyag-dRSTi nahIM hote, mithyA-dRSTi hote haiM, samyag-mithyA-dRSTi nahIM hote| jJAnI nahIM hote, ajJAnI hote haiN| niyamataH do ajJAna-mati-ajJAna aura zruta-ajJAna vAle hote haiN| yoga-tInoM prakAra ke hote haiN| upayoga donoM prakAra ke hote haiN| saMjJAeM caar| kssaay-caar| indriyAM-pAMca / samudghAta-prathama tiin| samavahata avasthA meM bhI mRtyu ko prApta hote haiM, asamavahata avasthA meM bhI mRtyu ko prApta hote haiN| vedanA bhI do prakAra kI hotI hai sAta-vedanA vAle aura asAta-vedanA vAle hote haiN| veda-do prakAra ke hote haiM-strI-veda vAle bhI hote haiM, puruSa-veda vAle bhI, napuMsaka-veda vAle nahIM hote| sthiti-jaghanyataH kucha-adhika-koTi-pUrva, utkRSTataH tIna plyopm| adhyavasAna prazasta bhI, aprazasta bhii| anubandha-sthiti kI bhAMti vaktavya hai| kAyasaMvedha-bhava kI apekSA se do bhava-grahaNa, kAla kI apekSA se jaghanyataH dasa-hajAra-varSa-adhika-sAtireka-koTi-pUrva, utkRSTataH chaha palyopama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (dUsarA gamaka : audhika aura jaghanya) 122. vahI (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika (yaugalika)) jaghanya kAla kI sthiti vAle asurakumAra ke rUpa meM upapanna hotA hai, vahI vaktavyatA, (bha. 24/121) itanA vizeSa hai-asurakumAra-devoM kI sthiti aura saMvedha jJAtavya hai| TippaNa (sthiti-jaghanyataH 'aura utkRSTataH dasa hajAra varSa, kAyasaMvedha-jaghanyataH dasa-hajAra-varSa-adhika-sAtireka-koTi-pUrva, utkRSTataH tIna palyopama yaugalika kA aura dasa hajAra varSa asurakumAra kA) (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 123. vahI (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika (yaugalika) utkRSTa kAla kI sthiti vAle asurakumAra-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai, vaha jaghanyataH tIna palyopama kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI tIna palyopama kI sthiti vAle asurakumAra ke rUpa meM upapanna hotA hai| yahI vaktavyatA, itanA vizeSa hai-sthiti-jaghanyataH tIna palyopama, utkRSTataH bhI tIna plyopm| isI prakAra anubandha bhii| kAla kI apekSA jaghanyataH chaha palyopama, utkRSTataH bhI chaha palyopama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| zeSa prvvt| 731
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 2 : sU. 124-129 ( cauthA gamaka : jaghanya aura audhika) 124. vahI apanI jaghanya kAla sthiti meM utpanna yaugalika asurakumAroM meM upapanna hotA hai / vaha jaghanyataH dasa hajAra varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH sAtireka-koTi-pUrva- AyuSya vAle asurakumAra ke rUpa meM upapanna hotA hai / 125. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM ? avazeSa pUrvavat (bha. 24/123) yAvat bhava kI apekSA taka, itanA vizeSa hai- avagAhanA - jaghanyataH pRthaktva-dhanuSa, utkRSTataH kucha adhika hajAra-dhanuSa / sthiti - jaghanyataH kucha adhika-koTi-pUrva, utkRSTataH bhI kucha- adhik-kotti-puurv| isI prakAra anubandha bhI / kAla kI apekSA jaghanyataH dasa hajAra varSa- adhika-sAtireka-do-koTi- pUrva- itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati Agati karatA hai| (pAMcavAM gamaka : jaghanya aura jaghanya ) 126. vahI (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI - paJcendriya tiryagyonika ( yaugalika )) jaghanya kAla kI sthiti vAle asurakumAra ke rUpa meM upapanna hotA hai, vahI vaktavyatA kevala vizeSa vizeSa hai - asurakumAra kI sthiti aura saMvedha jJAtavya hai / ( sthiti - jaghanyataH aura utkRSTataH dasa hajAra varSa, kAyasaMvedha - jaghanyataH aura vahI utkRSTataH dasa hajAra varSa- adhika-sAtireka-koTi- pUrva / ) (chaTTA gamaka : jaghanya aura utkRSTa ) 127. vahI (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI - paJcendriya tiryagyonika ( yaugalika)) utkRSTa kAla kI sthati vAle asurakumAra meM upapanna hotA hai| vaha jaghanyataH kucha-adhika-koTi- pUrva- AyuSya vAle, utkRSTataH bhI kucha- adhika-koTi- pUrva- AyuSya vAle asurakumAroM meM upapanna hotA haiM, zeSa pUrvavat / itanA vizeSa hai-kAla kI apekSA jaghanyataH sAtireka-koTi-pUrva, utkRSTataH bhI sAtireka-do - pUrva-koTi- itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati - Agati karatA hai / (sAtavAM gamaka : utkRSTa aura audhika) 128. vahI (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI paJcendriya - tiryagyonika ( yaugalika)) apanI utkRSTa kAla kI sthiti vAlA jIva huaa| vaha asurakumAroM meM upapanna hotA hai / vahI prathama gamaka kI vaktavyatA, (bha. 24 / 121) itanA vizeSa hai- sthiti jaghanyataH tIna palyopama, utkRSTataH bhI tIna plyopm| isI prakAra anubandha bhI / kAla kI apekSA jaghanyataH dasa-hajAra- varSa adhika-tIna palyopama, utkRSTataH chaha palyopama - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati Agati karatA hai 1 (AThavAM gamaka : utkRSTa aura jaghanya ) 129. vahI (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI - paJcendriya tiryagyonika ( yaugalika)) jaghanya kAla kI sthiti vAle asurakumAroM meM upapanna hotA hai| vahI vaktavyatA, (bha. 24/ 128) itanA vizeSa hai - asurakumAra kI sthiti aura saMvedha jJAtavya hai / ( sthiti - jaghanyataH 732
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 2 : sU. 129-135 aura utkRSTataH dasa hajAra varSa, kAyasaMvedha - jaghanyataH aura utkRSTataH dasa-hajAra-varSa-kucha- adhika-tIna- palyopama) / (navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa) 130. vahI (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI - paJcendriya-tiryagyonika-jIva) (yaugalika) utkRSTa kAla kI sthiti vAle asurakumAroM meM hotA hai, jaghanyataH tIna palyopama utkRSTataH bhI tIna palyopama, yahI vaktavyatA, (bha. 24 / 129) itanA vizeSa hai-kAla kI apekSA jaghanyataH chaha palyopama, utkRSTataH bhI chaha palyopama - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai / bArahavAM AlApaka : asurakumAra meM saMkhyAta varSa kI AyuSya vAle saMjJI - paJcendriya- tiryagyonika-jIvoM kA upapAta - Adi 131. (bhante!) yadi jIva saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI - paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM asurakumAroM meM upapanna hote haiM to kyA jalacara-jIvoM se upapanna hote haiM? isI prakAra yAvat- (bha. 24/4-5) 132. bhante ! saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta saMjJI - paJcendriya tiryagyonika-jIva jo asurakumAroM meM upapanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitanI kAla kI sthiti vAle asurakumAroM meM upapanna hotA hai ? gautama ! jaghanyataH dasa hajAra varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH kucha adhika-eka-sAgaropama kI sthiti vAle jIva asurakumAroM meM upapanna hotA hai / 1 133. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? isI prakAra ratnaprabhA - pRthvI ke samAna nau gamaka jJAtavya hai (bha. 24/58-77), itanA vizeSa hai - jaba apanI jaghanya kAla kI sthiti vAlA (saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta saMjJI-paMcendriya - tiryagyonika - jIva) hotA hai taba tInoM hI gamaka (cauthA, pAMcavAM aura chaTThA) nAnAtva vaktavya hai-cAra lezyAeM, adhyavasAna - prazasta hote haiM, aprazasta nhiiN| zeSa pUrvavat / kAyasaMvedha - kucha adhika eka sAgaropama karaNIya hai / terahavAM AlApaka : asurakumAra meM saMjJI-manuSya kA upapAta - Adi 134. yadi manuSyoM meM upapanna hote haiM to kyA saMjJI - manuSyoM se asurakumAroM meM upapanna hote haiM ? athavA asaMjJI - manuSyoM se asurakumAroM meM upapanna hote haiM ? gautama! saMjJI - manuSyoM se asurakumAroM meM upapanna hote haiM, asaMjJI - manuSyoM se asurakumAroM meM upapanna nahIM hote / 135. yadi saMjJI-manuSyoM se upapanna hote haiM to kyA - saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - - manuSyoM se upapanna hote haiM? asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - manuSyoM se upapanna hote haiM ? gautama ! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - manuSyoM se upapanna hote haiM, asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - manuSyoM se bhI upapanna hote haiM / 733
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 2 : sU. 136-139 asurakumAra meM asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - manuSyoM (yaugalikoM) kA upapAta - -Adi (pahalA, dUsarA aura tIsarA gamaka : audhika aura audhika, audhika aura jaghanya, audhika aura utkRSTa) 136. bhante! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI - manuSya ( yaugalika), jo asurakumAroM meM upapanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle asurakumAroM meM upapanna hotA hai ? gautama ! jaghanyataH dasa hajAra varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH tIna palyopama kI sthiti vAle asurakumAroM meM upapanna hotA hai| isI prakAra asaMkhyeya-varSa kI AyuvAle tiryagyonika( yaugalikoM) ke samAna prathama tIna gamaka jJAtavya hai / kevala itanA vizeSa hai zarIra kI avagAhanA - prathama aura dvitIya gamakoM meM jaghanyataH kucha adhika pAMca sau - dhanuSa, utkRSTataH tIna gavyUta / zeSa pUrvavat / tIsare gamaka meM avagAhanA - jaghanyataH tIna gavyUta, utkRSTataH bhI tIna gavyUta / zeSa asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - paJcendriya tiryagyonika ( yaugalikoM) kI bhAMti vaktavya hai / (cauthA, pAMcavAM aura chaTTA gamaka : jaghanya aura audhika, jaghanya aura jaghanya, jaghanya aura utkRSTa) 137. vahI apanI jaghanya kAla kI sthiti meM utpanna asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI - - manuSya ( yaugalika) se asurakumAroM meM utpanna hotA hai, usake bhI jaghanya kAla kI sthiti vAle asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle paJcendriya-saMjJI - tiryagyonikoM ke samAna tIna gamaka vaktavya hai (bha. 24 / 124 - 127) / itanA vizeSa hai - zarIra kI avagAhanA - tInoM hI gamakoM meM jaghanyataH kucha adhika pAMca sau dhanuSa, utkRSTataH bhI kucha adhika pAMca sau dhanuSa / zeSa pUrvavat / 6 (sAtavAM, AThavAM aura navAM gamaka : utkRSTa aura audhika, utkRSTa aura jaghanya, utkRSTa aura utkRSTa) 138. vahI apanI utkRSTa kAla- sthiti meM utpanna manuSya asurakumAroM meM upapanna hotA hai / usake bhI ve hI antima tIna gamaka vaktavya haiM, (bha. 24/128- 130) / kevala itanA vizeSa hai - zarIra kI avagAhanA - tInoM hI gamakoM meM jaghanyataH tIna gavyUta, utkRSTataH tIna gavyUta / avazeSa pUrvavat / caudahavAM AlApaka : asurakumAra meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta saMjJI manuSya kA upapAta-Adi 139. yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - manuSyoM se upapanna hote haiM to kyA - saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta saMjJI - manuSyoM se upapanna hote haiM ? saMkhyAta varSa kI Ayu vAle aparyApta-saMjJI - manuSyoM se upapanna hote haiM? gautama ! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta saMjJI - manuSyoM se upapanna hote haiM / saMkhyAta varSa kI Ayu vAle aparyApta saMjJI - manuSyoM se upapanna nahIM hote / 734
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 2,3 : sU. 140-146 140. saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI-manuSya, jo asurakumAra meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle asurakumAroM meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH dasa-hajAra-varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH kucha-adhika-eka-sAgaropama kI sthiti vAle asurakumAroM meM upapanna hotA hai| 141. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? isa prakAra jaise ina jIvoM ke ratnaprabhA-pRthvI meM upapanna hone para jo nava gamaka hote haiM, (bha. 24/96-104) usI prakAra yahAM para bhI nava gamaka vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-kAyasaMvedha kucha-adhika-sAgaropama karaNIya hai| zeSa puurvvt| 142. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| tIsarA uddezaka nAgakumAra-adhikAra 143. rAjagRha meM yAvat isa prakAra kahA-bhante! nAgakumAra-(deva) ke rUpa meM jIva kahAM se upapanna hote haiM kyA nairayikoM se upapanna hote haiM? tiryagyonikoM, manuSyoM aura devoM se upapanna hote haiM? gautama ! nairayikoM se upapanna nahIM hote, tiryaJcayonika-jIvoM se upapanna hote haiM, manuSyoM se upapanna hote haiM, devoM se upapanna nahIM hote| pandrahavAM AlApaka : nAgakumAra-deva meM asaMjJI-tiryaMca-paMcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi 144. yadi tiryagyonikoM se upapanna hote haiM.....? isa prakAra jaise asurakumAra ke viSaya meM vaktavyatA vaisI hI nAgakumAra ke sambandha meM vaktavyatA yAvat asaMjJI tk| (bha. 24/ 116-118) 145. yadi saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiM to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiM? asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM (yaugalikoM) se upapanna hote haiM? gautama! saMkhyAta varSa kI AyuvAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiM, aMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM (yaugalikoM) se bhI upapanna hote haiN| (bha. 24/135) solahavAM AlApaka : nAgakumAra-deva meM asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-tiryaMca -paMcendriya (yaugalikoM) kA upapAta-Adi (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 146. bhante! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika (yaugalika) jo nAgakumAroM meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle nAgakumAroM meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH dasa-hajAra-varSa kI sthiti vAle utkRSTataH kucha-dezona-do-palyopama sthiti vAle nAgakumAroM ma upapanna hotA hai| 735
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 3 : sU. 147-152 bhagavatI sUtra 147. bhante! ve jIva eka samaya ma kitane upapanna hote haiM? zeSa vahI asurakumAroM meM upapanna hone vAle gamaka kI vaktavyatA (bha. 24/121) yAvat-bhavAdeza-bhava kI apekSA tk| kAla kI apekSA jaghanyataH dasa-hajAra-varSa-adhika-sAtireka-pUrva-koTi, utkRSTataH dezona-pAMca-palyopama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (dUsarA gamaka : audhika aura jaghanya) 148. vahI (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika (yaugalika) jaghanya kAla kI sthiti vAle nAgakumAroM meM upapanna hotA hai, vahI vaktavyatA (bha. 24/147)), kevala itanA vizeSa hai-nAgakumAra kI sthiti aura kAyasaMvedha ke viSaya meM jAnanA caahie| sthiti-jaghanyataH dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH bhI ds-hjaar-vrss| kAyasaMvedha-jaghanyataH kucha adhika (dasa-hajAra-varSa-adhika)-koTi-pUrva aura utkRSTataH kuch-adhik-(ds-hjaar-vrss-tiin-plyopm)| (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 149. vahI (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika (yaugalika)) utkRSTa kAla kI sthiti vAle nAgakumAroM meM upapanna hotA hai| vahI vaktavyatA (bha. 24/ 147), itanA vizeSa hai-sthiti jaghanyataH dezona-do-palyopama, utkRSTataH tIna plyopm| zeSa puurvvt| yAvat bhavAdeza tk| kAla kI apekSA jaghanyataH dezona-cAra-palyopama, utkRSTataH dezona-pAMca-palyopama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (cauthA, pAMcavAM aura chaTThA gamaka : jaghanya aura audhika, jaghanya aura jaghanya, jaghanya aura utkRSTa) 150. vahI apanI jaghanya kAla kI sthiti meM utpanna yaugalika-jIva nAgakumAroM meM upapanna hotA hai| usake viSaya meM tInoM hI gamaka asurakumAroM meM upapadyamAna jaghanya kAla kI sthiti vAle asaMkhyAta-varSAyuSka-saMjJI-paMcendriya-tiryagyonika kI bhAMti avikala rUpa se vaktavya hai (bha. 24/137) / (sAtavAM, AThavAM aura navAM gamaka : utkRSTa aura audhika, utkRSTa aura jaghanya, utkRSTa aura utkRSTa) 151. vahI apanI utkRSTa kAla kI sthiti meM utpanna yaugalika nAgakumAroM meM upapanna hotA hai| usake viSaya meM tInoM hI (sAtavAM, AThavAM, aura navavAM) gamaka (bha. 24/138) meM upapadyamAna kI bhAMti vaktavya hai| itanA vizeSa hai-nAgakumAra kI sthiti aura kAyasaMvedha jJAtavya haiN| zeSa puurvvt| satrahavAM AlApaka : nAgakumAra meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta saMjJI-tiryaJca -paJcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi 152. yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiM to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI-paJacendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote 736
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 3 : sU. 152-155 haiM? saMkhyAta vaSa kI Ayu vAle aparyApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiM? gautama! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiM, saMkhyAta varSa kI Ayu vAle aparyApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM se upapanna nahIM hote| (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 153. bhante! saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva nAgakumAroM meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle nAgakumAroM meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH dasa hajAra varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH kucha aMza kama do palyopama kI sthiti vAle nAgakumAroM meM upapanna hotA hai| (dUsare se naveM gamaka taka) isI prakAra asurakumAroM meM upapadyamAna kI vaktavyatA, vaisI hI nau gamakoM meM vaktavya hai (bha. 24/140-141), itanA vizeSa hai-nAgakumAra kI sthiti aura kAyasaMvedha jJAtavya hai| zeSa puurvvt| 154. yadi manuSyoM se nAgakumAroM meM upapanna hote haiM to kyA saMjJI-manuSya se upapanna hote haiM? asaMjJI-manuSya se upapanna hote haiM? gautama! saMjJI-manuSyoM se upapanna hote haiM, asaMjJI-manuSyoM se upapanna nahIM hote, jaise asurakumAra meM upapadyamAna kI bhAMti (bha. 24/134-135) yAvataThArahavAM AlApaka : nAgakumAra meM asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle (paryApta-) saMjJI -manuSya (yaugalikoM) kA upapAta-Adi (pahalA, dUsarA aura tIsarA gamaka : audhika aura audhika, audhika aura jaghanya, audhika aura utkRSTa) 155. bhante! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-manuSya, jo nAgakumAroM meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle nAgakumAroM meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH kucha-aMza-kama-do-palyopama kI sthiti vAle nAgakumAroM meM upapanna hotA hai, jaise asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle tiryagyonikoM kI nAgakumAroM meM (upapanna hone para) jo prathama tIna gamaka kahe gae, yahAM bhI vaktavya haiM (bha. 24/146-149), itanA vizeSa hai-pahale aura dUsare gamaka meM zarIrAvagAhanA-jaghanyataH kucha-adhika-pAMca-sau-dhanuSa, utkRSTataH tIna gvyuut| tIsare gamaka meM avagAhanA-jaghanyataH kucha-aMza-kama-do-gavyUta, utkRSTataH tIna gvyuut| zeSa puurvvt| 737
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 3-11 : sU. 156-162 bhagavatI sUtra (cauthA, pAMcavAM aura chaTThA gamaka : jaghanya aura aughika, jaghanya aura jaghanya, jaghanya aura utkRSTa) 156. vahI (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-manuSya) (yaugalika) apanI jaghanya kAla kI sthiti meM utpanna manuSya-yaugilaka nAgakumAroM meM upapanna hotA hai, usake tInoM gamaka asurakumAroM meM upapadyamAna kI bhAMti niravazeSa vaktavya haiN| (bha. 24/137) (sAtavAM, AThavAM aura navAM gamaka : utkRSTa aura audhika, utkRSTa aura jaghanya, utkRSTa aura utkRSTa) 157. vahI (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-manuSya) (yaugalika) apanI utkRSTa kAla kI sthiti meM upapanna manuSya-yaugalika nAgakumAroM meM upapanna hotA hai| usake tInoM (sAtavAM, AThavAM aura navamAM) gamaka utkRSTa kAla kI sthiti vAle saMjJI-manuSya ke asurakumAroM meM upapadyamAna kI bhAMti vaktavya hai (bha. 24/138), kevala itanA vizeSa hai-nAgakumAra kI sthiti aura kAyasaMvedha jJAtavya haiN| zeSa puurvvt|| unnIsavAM AlApaka : nAgakumAra meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI-manuSyoM kA upapAta Adi 158. yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM se nAgakumAroM meM upapanna hote haiM to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI-manuSyoM se upapanna hote haiM? saMkhyAta varSa kI Ayu vAle aparyApta-saMjJI-manuSyoM se upapanna hote haiM? gautama! saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-manuSyoM se upapanna hote haiM, saMkhyAta varSa kI Ayu vAle aparyApta-saMjJI-manuSyoM se upapanna nahIM hote| (pahale se naveM gamaka taka) 159. bhante! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI-manuSya, jo nAgakumAroM (devoM) meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha jIva kitane kAla kI sthiti vAle nAgakumAroM meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH dasa-hajAra-varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH kucha-aMza-kama-do-palyopama kI sthiti vAle nAgakumAroM meM upapanna hotA hai| isI prakAra asurakumAroM meM upapadyamAna kI bhAMti vahI prApti nau gamakoM meM niravazeSa vaktavya hai (bha. 24/139-141), kevala itanA vizeSa hai-nAgakumAroM kI sthiti aura kAyasaMvedha jJAtavya haiN| 160. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| cauthA-gyArahavAM uddezaka bIsavAM AlApaka : suparNakumAra se stanitakumAra kA adhikAra 161. suvarNakumAra Adi stanitakumAra taka ke ATha uddezaka vaise hI vaktavya haiM, jaise nAgakumAra kI niravazeSa vktvytaa| 162. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| 738
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 12 : sU. 163-168 bArahavAM uddezaka pRthvIkAya kA adhikAra 163. pRthvIkAyika- jIva kahAM se tiryagyonikoM, manuSyoM aura devoM se utpanna hote haiM ? gautama ! pRthvIkAyika nairayikoM se utpanna nahIM hote, tiryagyonikoM, manuSyoM aura devoM se utpanna hote haiN| utpanna hote haiM - kyA nairayikoM se utpanna hote haiM ? 164. yadi tiryagyonikoM se utpanna hote haiM to kyA - ekendriya tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM ? isa prakAra avakrAMti pada (paNNavaNNA, 6/83) upapAta kI bhAMti vaktavyatA yAvat 165. yadi bAdara - pRthvIkAyika- ekendriya-tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM to kyA- paryApta bAdara- pRthvIkAyika-ekendriya-tiryagyonikoM se utpanna hote haiM? aparyApta - bAdara-pRthvIkAyika-ekendriya - tiryagyonikoM se utpanna hote haiM ? gautama ! paryApta - bAdara - pRthvIkAyika- ekendriya tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM, aparyApta bAdara - pRthvIkAyika- ekendriya tiryagyonika-jIvoM se bhI utpanna hote haiM / ikkIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika meM pRthvIkAyika-jIvoM kA upapAta - Adi pahalA gamaka : audhika aura audhika 166. bhante ! pRthvIkAyika- jIva, jo pRthvIkAyika- jIvoM meM utpanna hone yogya hai bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyika- jIvoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanyataH antarmuhUrta kI sthiti vAle, utkRSTataH bAIsa hajAra varSa kI sthiti vAle pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hotA hai / 167. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM.... pRcchaa| gautama ! ve jIva pratyeka samaya meM viraha - rahita asaMkhyAta utpanna hote haiM / sevArtta saMhanana vAle hote haiN| zarIra kI avagAhanA - jaghanyataH aMgula - kA - asaMkhyAtavAM bhAga, utkRSTataH bhI aMgula -kA- asaMkhyAtavAM bhAga / saMsthAna - masUra kI dAla ke saMsthAna vAlA / lezyAeM cAra, samyag - dRSTi nahIM hote, mithyA-dRSTi hote haiM, samyag - mithyA-dRSTi nahIM hote| jJAnI nahIM hote, ajJAnI hote haiM, niyamataH do ajJAna vAle hote haiM, mana yogI nahIM hote, vacana - yogI nahIM hote, kAya-yogI hote haiM / upayoga donoM hI prakAra ke hote haiN| saMjJAeM cAra / kaSAya vedanA do prakAra kI hotI hai / napuMsaka veda vAle hote haiM / cAra / indriya- eka sparzanendriya prajJapta hai| samudghAta tIna strI - veda vAle nahIM hote, puruSa veda vAle nahIM hote, sthiti - jaghanyataH antarmuhUrtta, utkRSTataH bAIsa hajAra varSa / prazasta adhyavasAna vAle bhI hote haiM, aprazasta adhyavasAna vAle bhI hote haiM / anubandha kI sthiti kI bhAMti vaktavyatA / 168. bhante! pRthvIkAyika-jIva punaH pRthvIkAyika meM utpanna hotA hai to kitane kAla taka rahatA hai kitane kAla taka gati Agati karatA hai ? 739
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 12 : sU. 168-173 bhagavatI sUtra gautama! bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH asaMkhyeya bhv-grhnn| kAla kI apekSA jaghanyataH do antarmuhUrta, utkRSTataH asaMkhyeya-kAla-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (dUsarA gamaka : audhika aura jaghanya) 169. vahI jaghanya kAla kI sthiti vAloM meM utpanna pRthvIkAyika-jIva jaghanyataH antarmuhUrta kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI antarmuhUrta kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai| isa prakAra yaha niravazeSa vaktavyatA hai| (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 170. vahI utkRSTa kAla kI sthiti vAloM meM utpanna pRthvIkAyika-jIva jaghanyataH bAIsa hajAra varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI bAIsa hajAra varSa kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai| zeSa puurvvt| yAvat anubandha tk| kevala itanA vizeSa hai-jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya athavA asaMkhyeya utpanna ho sakate haiN| bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH ATha bhv-grhnn| kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-bAIsa-hajAra-varSa, utkRSTataH eka-lAkha-chihattara-hajAra-varSa-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (cauthA gamaka : jaghanya aura audhika) 171. vahI apanI jaghanya kAla kI sthiti meM utpanna pRthvIkAyika-jIva pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai| vahI prathama gamaka vaktavya hai (bha. 24/166-168), kevala itanA vizeSa hai lezyAeM tiin| sthiti-jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH bhI antrmuhuurt| aprazasta adhyavasAna vAle hote haiN| anubandha kI sthiti kI bhAMti vktvytaa| zeSa pUrvavat / (pAMcavAM gamaka : jaghanya aura jaghanya) 172. vahI jaghanya kAla kI sthiti vAloM meM utpanna pRthvIkAyika-jIva jaghanya kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai, vahI caturtha gamaka kI vaktavyatA kathanIya hai| (bha. 24/171) (chaTThA gamaka : jaghanya aura utkRSTa) 173. vahI jaghanya kAla kI sthiti vAloM meM utpanna pRthvIkAyika-jIva utkRSTa kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai, vahI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya athavA asaMkhyeya utpanna ho sakate haiN| yAvat bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH ATha bhv-grhnn| kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-bAIsa-hajAra-varSa, utkRSTataH cAra-antarmuhUrta-adhika-aTThAsI-hajAra-varSa-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA 740
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra (sAtavAM gamaka : utkRSTa aura audhika) 174. vahI apanI utkRSTa kAla kI sthiti vAloM meM utpanna pRthvIkAyika- jIva utkRSTa kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai, isI prakAra tRtIya gamaka ke sadRza avikala rUpa se vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai usakI apanI sthiti jaghanyataH bAIsa hajAra- varSa, utkRSTataH bhI bAIsa hajAra varSa / za. 24 : u. 12 : sU. 174-178 (AThavAM gamaka : utkRSTa aura jaghanya ) 175. vahI utkRSTa kAla kI sthiti vAloM meM utpanna pRthvIkAyika- jIva jaghanyataH antarmuhUrta kI sthiti vAle utkRSTataH bhI antarmuhUrta kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai / isI prakAra jaisA saptama gamaka meM vaktavyatA yAvat bhavAdeza taka / kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrtta adhika- bAIsa hajAra varSa, utkRSTataH cAra - antarmuhUrtta adhika- aTThAsI hajAra varSa - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati Agati karatA hai / (navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa ) - 176. vahI utkRSTa kAla kI sthiti vAloM meM utpanna pRthvIkAyika- jIva jaghanyataH bAIsa - hajAra varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI bAIsa hajAra varSa kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai / vahI saptama gamaka kI vaktavyatA jJAtavya hai yAvat bhavAdeza taka / kAla kI apekSA jaghanyataH cavAlIsa hajAra varSa, utkRSTataH eka lAkha - chihattara hajAra varSa - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati - Agati karatA hai| bAIsavAM AlApaka : pRthvIkAya meM apkAya kA upapAta - Adi 177. yadi apkAyika- ekendriya tiryagyonikoM se pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hote haiM to - kyA sUkSma-apkAyikoM se utpanna hotA hai ? bAdara - apkAyikoM se utpanna hotA hai ? isa prakAra cAra bheda pRthvIkAyika jIvoM kI bhAMti kathanIya hai / 1. aparyApta sUkSma- apkAyika 2. paryApta sUkSma apakAyika 3. aparyApta - bAdara - apkAyika 4. paryApta- bAdara - apkAyika / ( pahalA gamaka : aughika aura audhika) 178. bhante ! apkAyika jIva jo pRthvIkAyika- jIvoM meM utpanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanyataH antarmuhUrtta kI sthiti vAle, utkRSTataH bAIsa ha vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai / (dUsare se naveM gamaka taka) - hajAra varSa kI sthiti isI prakAra pRthvIkAyika ke gamaka sadRza nau gamaka kathanIya haiM, kevala itanA vizeSa hai-- apkAyika- jIva kA saMsthAna stibuka - bindu hotA hai| sthiti - jaghanyataH antarmuhUrtta, utkRSTataH sAta hajAra-varSa / isI prakAra anubandha bhii| isI prakAra tInoM gamakoM ke viSayoM meM bhI vaktavya hai| sthiti ora kAyasaMvedha - tIsare, chaTThe, sAtaveM, AThaveM aura nauveM gamakoM 741
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 12 : sU. 178-181 bhagavatI sUtra meM bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH ATha bhv-grhnn| zeSa cAra gamakoM (pahalA, dUsarA, cauthA aura pAMcavAM) meM jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH asaMkhyeya bhv-grhnn| tIsare gamaka meM kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhurta-adhika-bAIsa-hajAra-varSa, utkRSTataH eka-lAkha-solaha-hajAra-varSa-itane kAla taka rahatA hai. itane kAla taka gati-Agati karatA hai| chaTe gamaka meM kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-bAIsa-hajAra-varSa, utkRSTataH cAra-antarmuhUrta-adhika-aTThAsI-hajAra-varSa-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| sAtaveM gamaka meM kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta- -adhika-sAta-hajAra-varSa, utkRSTataH eka-lAkha-solaha-hajAra-varSa-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| AThaveM gamaka meM kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-sAta-hajAra-varSa, utkRSTataH cAra-antarmuhUrta-adhika-aTThAIsa-hajAra-varSa-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| naveM gamaka meM bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava- grahaNa karatA, utkRSTataH ATha bhava-grahaNa, kAla kI apekSA jaghanyataH unatIsa- hajAra-varSa, utkRSTataH eka-lAkha-solaha-hajAra-varSa-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| isa prakAra nau hI gamakoM meM apkAyika-jIvoM kI sthiti jJAtavya hai| teIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM tejaskAyika-jIvoM kA upapAta-Adi 179. yadi tejaskAyika-ekendriya-tiryagyonikoM se pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hote haiM? tejaskAyikoM ke viSaya meM bhI vahI vaktavyatA, (bha. 24/178) kevala itanA vizeSa hai-nau gamakoM meM lezyAeM tIna, tejaskAyika jIvoM kA saMsthAna suucii-klaap-sNsthaan| sthiti jJAtavya hai (jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa tIna rAtrI-divasa / ) tRtIya gamaka (meM kAla-saMvedha)-kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-bAIsa-hajAra-varSa, utkRSTataH bAraha-rAtrI-divasa-adhika-aTThAsI-hajAra-varSa-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| isI prakAra kAyasaMvedha yathocita vaktavya hai| cobIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM vAyukAyika-jIvoM kA upapAta-Adi 180. yadi vAyukAyika-ekendriya-tiryagyonikoM se pRthvIkAyika jIvoM meM utpanna hote haiM? vAyukAyika-jIvoM ke tejaskAyika-jIvoM kI bhAMti nau gamaka vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-vAyukAyika-jIva patAkA-saMsthAna vAle prajJapta haiN| kAyasaMvedha hajAra varSa vaktavya hai| tRtIya gamaka meM kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-bAIsa-hajAra-varSa, utkRSTataH eka-lAkha-aTThAIsa-hajAra-varSa, isI prakAra kAyasaMvedha yathocita vaktavya hai| paccIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM vanaspatikAyika-jIvoM kA upapAta-Adi 181. yadi vanaspatikAyika-ekendriya-tiryagyonikoM se pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hote haiM? apkAyikoM ke gamaka sadRza vanaspatikAyika-jIvoM ke nau gamaka vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-vanaspatikAyika-jIva aneka prakAra ke saMsthAna vAle haiN| zarIrAvagAhanA prathama tIna aura antima tIna gamakoM meM jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH kucha 742
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 12 : sU. 181-186 -adhika-eka-hajAra-yojana, madhya tIna gamaka pRthvIkAyika-jIvoM kI bhAMti vaktavya hai| kAyasaMvedha aura sthiti jJAtavya hai| tRtIya gamaka meM kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-bAIsa-hajAra-varSa, utkRSTataH eka-lAkha-aTThAIsa-hajAra-varSa-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| isI prakAra kAyasaMvedha yathocita vaktavya hai| chabbIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM dvIndriya-jIvoM kA upapAta-Adi 182. yadi dvIndriya-jIvoM se pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hote haiM to kyA paryApta-dvIndriya se utpanna hote haiM? athavA aparyApta-dvIndriya se utpanna hote haiM? gautama! paryApta-dvIndriya se bhI utpanna hote haiM, aparyApta-dvIndriya se bhI utpanna hote haiN| (pahalA gamaka) 183. bhante! dvIndriya-jIva jo pRthvIkAyika-ekendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM ke rUpa meM utpanna hotA gautama! jaghanyataH antarmuhUrta kI sthiti vAle, utkRSTataH bAIsa-hajAra-varSa kI sthiti vAle pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hotA hai| 184. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM? gautama! jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyAta athavA asaMkhyAta utpanna hote haiN| sevArta-saMhanana vAle hote haiN| una jIvoM kI avagAhanA jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga utkRSTataH bAraha yojn| ve huNDaka-saMsthAna vAle hote haiN| lezyAeM tIna / ve samyag-dRSTi bhI hote haiM, mithyA-dRSTi bhI hote haiM, samyag-mithyA-dRSTi nahIM hote| do jJAna, samyag-dRSTi kI avasthA meM hote haiM, anyathA do ajJAna niyamataH (mithyA-dRSTi kI avasthA meM) hote haiN| mana-yogI nahIM hote, vacana-yogI aura kAya-yogI bhI hote haiN| upayoga donoM prakAra ke hote haiN| saMjJAeM caar| kaSAya caar| indriyAM do prajJapta haiM, jaise-jihvA-indriya-rasanendriya aura sprshnendriy| samudghAta-prathama tiin| zeSa pRthvIkAyika jIvoM kI bhAMti vaktavya hai (bha. 24/167), kevala itanA vizeSa hai-sthiti-jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH bAraha vrss| isI prakAra anubandha bhii| zeSa puurvvt| bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkaSTataH saMkhyeya bhv-grhnn| kAla kI apekSA jaghanyataH do antarmahata. utkRSTataH saMkhyeya kAla-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (dUsarA gamaka) 185. vahI jIva (dvIndriya) jaghanya kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hotA hai-prathama gamaka kI bhAMti vahI sarva vktvytaa| (tIsarA gamaka) 186. vahI jIva (dvIndriya) utkRSTa kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hotA hai| (isa tRtIya gamaka meM) vahI dvIndriya kI labdhi vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH ATha bhv-grhnn| kAla kI apekSA 743
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 12 : sU. 186-189 bhagavatI sUtra jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-bAIsa-hajAra-varSa, utkRSTataH ar3atAlIsa-varSa-adhika -aTThAsI-hajAra-varSa-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (cauthA, pAMcavAM aura chaTThA gamaka) 187. vahI apanI jaghanya kAla kI sthiti meM utpanna dvIndriya-jIva pRthvIkAyika meM utpanna hotA hai| usakI tInoM gamakoM (cauthe, pAMcaveM, chaThe) meM vahI vaktavyatA, (bha. 24/186) kevala itanA vizeSa hai-ye sAta nAnAtva (bhinnatva) haiM, 1. zarIrAvagAhanA-pRthvIkAyika jIvoM kI bhAMti vaktavya hai| 2. samyag-dRSTi nahIM hote, mithyA-dRSTi hote haiM, samyag-mithyA-dRSTi nahIM hote| 3. niyamataH do ajJAna / 4. mana-yogI nahIM hote, vacana-yogI nahIM hote, kAya-yogI hote haiN| 5. sthiti-jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH bhI antarmuhUrta 6. adhyavasAna aprazasta hote haiN| 7. anubandha-sthiti kI bhAMti vaktavya hai| kAyasaMvedha-prathama do gamakoM kI bhaaNti| tIsare gamaka meM usI prakAra bhava kI apekSA ATha bhv-grhnn| kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-bAIsa-hajAra-varSa, utkRSTataH cAra-antarmuhUrta-adhika-aTThAsI-hajAra-varSa-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA (sAtavAM, AThavAM aura navAM gamaka) 188. vahI apanI utkRSTa kAla kI sthiti meM utpanna dvIndriya-jIva pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai| usake bhI tInoM gamaka audhika gamaka ke samAna (sAtavAM, AThavAM aura navamAM) vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-tInoM hI gamakoM meM sthiti jaghanyataH bAraha varSa, utkRSTataH bhI bAraha vrss| isI prakAra anubaMdha bhii| bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH ATha bhv-grhnn| kAla kI apekSA yathocita vaktavya hai| yAvata nauveM gamaka meM jaghanyataH bAraha-varSa-adhika-bAIsa-hajAra-varSa, utkRSTataH ar3acAlIsa-varSa-adhika-aTThAsI-hajAra-varSa-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| sattAIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM teindriya-jIvoM kA upapAta-Adi 189. yadi trIndriyoM se pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hote haiM? isI prakAra hI nava gamaka vaktavya haiM, kevala itanA vizeSa hai-prathama tIna gamakoM meM zarIrAvagAhanA-jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH tIna gvyuut| indriyAM tiin| sthiti jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH unpcaas-raatri-divs| tIsare gamaka meM kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-bAIsa-hajAra-varSa, utkRSTataH eka-sau-chiyAnaveM-rAtri-divasa-adhika-aTThAsI-hajAra-varSa--itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| madhyama tIna (cauthA, pAMcavAM aura chaTThA) gamaka usI prakAra vaktavya haiM, aMtima tIna (sAtavAM, AThavAM aura navAM) gamaka bhI usI prakAra vaktavya haiM, kevala itanA vizeSa hai-sthiti-jaghanyataH unapacAsa-rAtri-divasa, utkRSTataH bhI unpcaas-raatri-divs| kAyasaMvedha yathocita vaktavya 744
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 12 : sU. 190-194 aTThAisavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM caturindriya-jIvoM kA upapAta Adi 190. yadi caturindriya-jIvoM se pRthvIkAyikoM-jIvoM meM utpanna hote haiM? isI prakAra caturindriya ke bhI nau gamaka vaktavya haiM, kevala itanA vizeSa hai-ina sthAnoM meM nAnAtva (bhinnatva) jJAtavya hai| zarIrAvagAhanA-jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH cAra gavyUta, sthiti jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH chaha mhiinaa| isI prakAra anubandha bhii| cAra indriyaaN| zeSa puurvvt| yAvat nauveM gamaka kAla kI apekSA jaghanyataH chaha-mahIne-adhika-bAIsa-hajAra-varSa, utkRSTataH caubIsa-mahIne-adhika-aTThAsI-hajAra-varSa-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| 191. yadi paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se pathvIkAyika-jIvoM meM utpanna hote haiM to kyA-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM? athavA asaMjJI-paJcendriyatiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM? gautama! saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se bhI utpanna hote haiM, asaMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM se bhI utpanna hote haiN| 192. yadi asaMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hote haiM to kyA jalacara-jIvoM se utpanna hote haiM yAvat kyA paryAptaka-jIvoM se utpanna hote haiM? aparyAptaka-jIvoM se utpanna hote haiM? (bha. 24/4,5) gautama! paryAptaka-jIvoM se bhI utpanna hote haiM, aparyAptaka-jIvoM se bhI utpanna hote haiN| unatIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM asaMjJI-tiryaMca-paMcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 193. bhante! asaMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva jo pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha jIva kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hotA gautama! jaghanyataH antarmuhUrta sthiti vAle, utkRSTataH bAIsa-hajAra-varSa kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai| 194. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM? isI prakAra jaise dvIndriya ke aughika gamaka meM labdhi (prApti) vaise hI vaktavya hai (bha. 24/184), kevala itanA vizeSa hai-zarIrAvagAhanA-jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH eka hajAra yojn| indriyAM pAMca / sthiti aura anubandha jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH kotti-puurv| zeSa pUrvavat / bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH ATha bhv-grhnn| kAla kI apekSA jaghanyataH do antarmuharta, utkRSTataH aTTAsI-hajAra-varSa-adhika-cAra-koTi-pUrva-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (dUsare se naveM gamaka taka) nau hI gamakoM meM kAyasaMvedha-bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH 745
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 12 : sU. 194-197 bhagavatI sUtra ATha bhv-grhnn| kAla kI apekSA yathAcita vaktavya hai| kevala itanA vizeSa hai-madhyavartI tInoM gamakoM meM (cauthA, pAMcavAM aura chaTThA) dvIndriya kI bhAMti (bha. 24/187) / antima tInoM gamakoM (sAtaveM, AThaveM aura naveM) meM prathama gamaka kI bhAMti vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura anubaMdha jaghanyataH koTi-pUrva, utkRSTataH bhI kotti-puurv| zeSa pUrvavat / yAvat nauveM gamaka meM jaghanyataH bAIsa-hajAra-varSa-adhika-koTi-pUrva, utkRSTataH aTThAsI-hajAra-varSa-adhika-cAra-koTi-pUrva-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| 195. (bhante!) yadi saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hote haiM to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM? asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote gautama! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM, asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM se utpanna nahIM hote| tIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI- tiryaMca-paMcendriya -jIvoM kA upapAta-Adi 196. yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagayonika-jIvoM se utpanna hote haiM to kyA jalacara-jIvoM se utpanna hote haiM.....? zeSa asaMjJI-jIvoM kI bhAMti vaktavya hai yAvat-(bha. 24/192,193) (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 197. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM? isa prakAra jaise ratnaprabhA meM upapadyamAna saMjJI kI vaktavyatA usI prakAra yahAM vaktavya hai, itanA vizeSa hai-(bha. 24/ 58-62) avagAhanA-jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH eka hajAra yojn| zeSa pUrvavat yAvat kAla kI apekSA jaghanyataH do antarmuhUrta, utkRSTataH aTThAsI-hajAra-varSa-adhika-cAra-koTi-pUrva-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (pahale se naveM gamaka taka) isI prakAra kAyasaMvedha nau hI gamakoM asaMjJI-jIvoM kI bhAMti avikala rUpa se vaktavya hai| prathama tIna gamakoM (pahale, dUsare aura tIsare) meM labdhi ratnaprabhA meM upapadyamAna saMjJI-paMcendriya-tiryagyonikoM kI bhAMti vaktavya hai| madhyama tInoM gamakoM (cauthe, pAMcaveM aura chaThe) meM puurvvt| kevala itanA vizeSa hai-ye nau nAnAtva haiM-avagAhanA-jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH aNgul-kaa-asNkhyaatvaaN-bhaag| lezyAeM tiin| mithyA-dRSTi hote haiN| do ajJAna hote haiN| kAya-yogI hote haiN| samudghAta tiin| sthiti-jaghanyataH antarmuhartta, utkRSTataH bhI antrmuhuurt| adhyavasAna aprazasta hote haiN| anubandha-sthiti kI bhAMti vaktavya hai| zeSa puurvvt| antima tIna gamakoM (sAtaveM, AThaveM aura naveM) meM prathama gamaka ke samAna vktvytaa| kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura anubandha jaghanyataH eka 746
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra koTi-pUrva, utkRSTataH bhI eka koTi- pUrva / zeSa pUrvavat / 198. bhante! yadi manuSya se pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hote haiM to - kyA saMjJI - manuSyoM se utpanna hote haiM ? asaMjJI - manuSyoM se utpanna hote haiM ? gautama ! saMjJI - manuSyoM se utpanna hote haiM, asaMjJI - manuSyoM se bhI utpanna hote haiM / ikatIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM asaMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi ( prathama tIna gamaka) za. 24 : u. 12 : sU. 197 - 203 199. bhante! asaMjJI-manuSya jo pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hone yogya hai, bhante ! vaha jIva kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hotA hai ? isa prakAra jaise jaghanya kAla kI sthiti vAle asaMjJI - paJcendriya tiryagyonika - jIva ke tIna gamaka, vaise hI asaMjJI - manuSya ke bhI audhika tIna gamaka ( gamaka eka, do, tIna ) avikala rUpa meM vaktavya hai / zeSa chaha gamaka vaktavya nahIM haiN| battIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - manuSyoM kA upapAta Adi 200. (bhante!) yadi saMjJI - manuSyoM se pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hote haiM to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - manuSyoM se utpanna hote haiM ? asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - - manuSyoM se utpanna hote haiM ? gautama ! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - manuSyoM se utpanna hote haiM, asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - manuSyoM se utpanna nahIM hote / 201. (bhante!) yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - manuSyoM se pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hote haiM to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI - manuSyoM se utpanna hote haiM ? saMkhyAta varSa kI Ayu vAle aparyApta saMjJI - manuSyoM se utpanna hote haiM ? gautama ! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta saMjJI - manuSyoM se utpanna hote haiM, saMkhyAta varSa kI Ayu vAle aparyApta saMjJI - manuSyoM se bhI utpanna hote haiM / (bha. 24/93) ( prathama tIna gamaka) 202. bhante ! saMjJI - manuSya, jo pRthvIkAyika- jIvoM meM utpanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanyataH antarmuhUrta kI sthiti vAle, utkRSTataH bAIsa hajAra varSa kI sthiti vAle pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hotA hai| 203. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? isa prakAra ratnaprabhA meM upapadyamAna saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM kI bhAMti tInoM hI gamakoM (pahale, dUsare aura tIsare ) meM labdhi vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai- avagAhanA - jaghanyataH aMgula - kA - asaMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH pAMca sau dhanuSa / sthiti - jaghanyataH antarmuhUrtta, utkRSTataH kotti-puurv| isI prakAra anubandha / kAyasaMvedha hI gamakoM samAna vaktavya hai| saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM ke 747
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 12 : sU. 203-209 (cauthe se chaTThe gamaka taka) madhyama tInoM hI gamakoM (cauthe, pAMcaveM aura chaTThe) meM labdhi saMjJI - paJcendriya-tiryagyonika -jIvoM ke samAna vaktavya hai / zeSa pUrvavat avikala rUpa se vaktavya hai / (sAtaveM se naveM gamaka taka) bhagavatI sUtra antima tIna gamaka (sAtavAM, AThavAM aura nauvAM) isI ke audhika gamakoM kI bhAMti vaktavya haiM, kevala itanA vizeSa hai - avagAhanA jaghanyataH pAMca sau dhanuSa, utkRSTataH bhI pAMca / sthiti aura anubandha jaghanyataH koTi- pUrva, utkRSTataH bhI koTi- pUrva / zeSa pUrvavat / tetIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM bhavanapati devoM kA upapAta - Adi 204. (bhante!) yadi devoM se pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hote haiM to - kyA bhavanapati-devoM se utpanna hote haiM, ? vANamantara - devoM se utpanna hote haiM, jyotiSka -devoM se utpanna hote haiM, vaimAnika - devoM se utpanna hote haiM ? gautama! bhavanapati devoM se bhI utpanna hote haiM yAvat vaimAnika- devoM se bhI utpanna hote haiM / 205. (bhante!) yadi bhavanapati - devoM se utpanna hote haiM to kyA - asurakumAra - bhavanapati devoM se utpanna hote haiM yAvat stanitakumAra bhavanapati devoM se utpanna hote haiM ? asurakumAra-bhavanapati-devoM se utpanna hote haiM yAvat stanitakumAra - bhavanapati - devoM gautama ! utpanna hote haiN| ( pahalA gamaka : audhika aura audhika) 206. bhante ! asurakumAra deva jo pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai ? - gautama ! jaghanyataH antarmuhUrta kI sthiti vAle, utkRSTataH bAIsa hajAra varSa kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai 1 207. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyAta athavA asaMkhyAta utpanna hote haiN| 1 208. bhante ! una jIvoM ke zarIra kisa saMhanana vAle prajJapta haiM ? gautama ! chaha saMhananoM meM se eka bhI saMhanana nahIM hotA yAvat pariNamana karate haiM (bha. 1 / 245,224) / 209. bhante ! una jIvoM ke zarIra kI avagAhanA kitanI bar3I prajJapta haiM ? gautama ! zarIra kI avagAhanA do prakAra kI prajJapta haiM, jaise- bhavadhAraNIya (janma se prApta) aura uttara - vaikriya (vaikriya - labdhi se prApta ) / jo bhavadhAraNIya hai vaha jaghanyataH aMgula -kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH sAta ratnI / jo uttaravaikriya hai vaha jaghanyataH aMgula-kA-saMkhyAtavAM bhAga, utkRSTataH eka lAkha yojana / 748
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 12 : sU. 210-213 210. bhante! una jIvoM ke zarIra kisa saMsthAna vAle prajJapta haiM? gautama! zarIra do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-bhavadhAraNIya zarIra (janma se prApta) aura uttaravaikriya zarIra (bAda meM vaikriya labdhi se praapt)| jo bhavadhAraNIya zarIra haiM ve samacaturasra-saMsthAna vAle prajJapta haiN| jo uttaravaikriya zarIra haiM ve aneka prakAra ke saMsthAna vAle prajapta haiN| lezyAeM caar| dRSTi tInoM prakAra kii| tIna jJAna niyamataH, tIna ajJAna kI bhjnaa| tInoM prakAra ke yoga, donoM prakAra ke upayoga-sAkAra-upayoga aura anaakaar-upyog)| saMjJAeM caar| kaSAya caar| indriyAM paaNc| samudghAta paaNc| donoM prakAra kI vednaa| strI-vedaka aura puruSa-vedaka hote haiM, napuMsaka-vedaka nahIM hote| sthiti-jaghanyataH dasa-hajAravarSa, utkRSTataH kuch-adhik-ek-saagropm| adhyavasAna asaMkhya hote haiN| ve prazasta bhI hote haiM aura aprazasta bhii| anubandha-sthiti kI bhAMti vaktavya hai| bhava kI apekSA do bhv-grhnn| kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH bAIsa-hajAra-varSa-adhika-sAtireka-eka-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (dUsare se naveM gamaka taka) isI prakAra nau hI gamaka jJAtavya hai, kevala itanA vizeSa hai-madhyama tIna gamaka aura antima tIna gamakoM meM asurakumAra-devoM kI sthiti kA bheda jJAtavya hai| zeSa audhika gamaka kI taraha labdhi (prApti) aura kAyasaMvedha vktvy| sarvatra bhava kI apekSA se do bhava-grahaNa yAvat naveM gamaka tk| kAla kI apekSA se jaghanyataH bAIsa-hajAra-varSa-adhika-sAtireka-eka-sAgaropama, utkRSTataH bhI bAIsa-hajAra-varSa-adhika-sAtireka-eka-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| 211. bhante! nAgakumAra-deva jo pRthvIkAyikoM-jIvoM meM utpanna hone yogya hai? isI prakAra vaktavyatA yAvat (bha. 24/206-210) bhava kI apekSA taka, kevala itanA vizeSa hai-sthiti-jaghanyataH dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH kuch-aNsh-km-do-plyopm| isI prakAra anubandha bhii| kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH baaiis-hjaar-vrss-adhik-deshon-do-plyopm| isI prakAra nau hI gamaka asurakumAra-devoM ke gamaka ke samAna vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAla kI apekSA jAnanA caahie| isI prakAra yAvat stanitakumAra tk| cautIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM vANamantara-devoM kA upapAta-Adi 212. (bhante!) yadi vANamantara-devoM se pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hote haiM to kyA-pizAca-vANamantara-devoM se utpanna hote haiM yAvat gandharva-vANamantara-devoM se utpanna hote gautama! pizAca-vANamantara-devoM se utpanna hote haiM yAvat gandharva-vANamantara-devoM se utpanna hote haiN| 213. bhante! vANamantara-deva jo pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hone yogya hai? inake bhI 749
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 12 : sU. 213-218 bhagavatI sUtra asurakumAra ke gamaka-sadRza nau gamaka vaktavya haiM (bha. 24/206-210), itanA vizeSa hai-sthiti aura kAla kI apekSA jAnanI caahie| sthiti jaghanyataH dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH eka plyopm| zeSa puurvvt| paiMtIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM jyotiSka-devoM kA upapAta-Adi 214. (bhante!) yadi jyotiSka-devoM se pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hote haiM to kyA candravimAna-jyotiSka-devoM se utpanna hote haiM yAvat tArAvimAna-jyotiSka-devoM se utpanna hote haiM? gautama! candravimAna-jyotiSka-devoM se utpanna hote haiM yAvat tArAvimAna-jyotiSka-devoM se utpanna hote haiN| 215. bhante! jyotiSka-deva jo pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hone yogya hai? labdhi asurakumAra kI bhAMti vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-eka tejo-lezyA prajJapta hai, jJAna tIna, ajJAna niyamataH tiin| sthiti-jaghanyataH eka-palyopama-kA-AThavAM-bhAga, utkRSTataH ek-laakh-vrss-adhik-ek-plyopm| isI prakAra anubandha bhii| (kAyasaMvedha) kAla kI apekSA jaghanyataH antarmahata-adhika-palyopama-kA-AThavAM-bhAga, utkaSTataH eka-lAkha-bAIsa-hajAra-varSa-adhika-eka-palyopama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| isI prakAra zeSa ATha gamaka vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAla kI apekSA jJAtavya hai| chattIsavAM AlApaka : pRthvIkAyika-jIvoM meM vaimAnika-devoM kA upapAta-Adi 216. (bhante!) yadi vaimAnika-devoM se pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hote haiM to kyA-kalpavAsI-vaimAnika-devoM se utpanna hote haiM? kalpAtIta-vaimAnika-devoM se utpanna hote gautama! kalpavAsI-vaimAnika-devoM se utpanna hote haiM, kalpAtIta-vaimAnika-devoM se utpanna nahIM hote| 217. (bhante!) yadi kalpavAsI-vaimAnika-devoM se utpanna hote haiM to kyA saudharma-kalpavAsI-vaimAnika-devoM se utpanna hote haiM yAvat acyuta-kalpavAsI-vaimAnika-devoM se utpanna hote haiN| gautama! saudharma-kalpavAsI-vaimAnika-devoM se utpanna hote haiM, IzAna-kalpavAsI-vaimAnika-devoM se utpanna hote haiM, sanatkumAra-devoM se utpanna nahIM hote yAvat acyuta-kalpavAsI-vaimAnika-devoM se utpanna nahIM hote| pRthvIkAyika-jIvoM meM saudharmavAsI-devoM kA upapAta-Adi (audhika aura audhika) 218. bhante! saudharmavAsI-deva, jo pRthvIkAyika-jIvoM ke rUpa meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyika-jIva meM utpanna hotA hai? (pRcchA) isa prakAra 750
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 12-15 : sU. 218-226 jyotiSka-deva (bha. 24/215) kI bhAMti vaktavya hai| itanA vizeSa hai-sthiti aura anubandha jaghanyataH eka palyopama, utkRSTataH do saagropm| kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrtaadhika-eka-palyopama, utkRSTataH bAIsa-hajAra-varSa-adhika-do-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| isI prakAra zeSa ATha gamaka vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAla kI apekSA jAnanI caahie| pRthvIkAyika-jIvoM meM IzAnavAsI-devoM kA upapAta-Adi 219. bhante! IzAnavAsI-deva, jo pRthvIkAyika-jIvoM meM utpanna hone yogya hai? (......pRcchA) isI prakAra IzAnavAsI-deva ke nau gamaka vaktavya haiM, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura anubandha jaghanyataH kucha-adhika-eka-palyopama, utkRSTataH kuch-adhik-do-saagropm| zeSa puurvvt| 220. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| isa prakAra bhagavAn gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apako bhAvita karate hue viharaNa karane lge| (bha. 1/51) terahavAM uddezaka saiMtIsavAM AlApaka : apkAyika-jIvoM meM pRthvIkAyika-jIvoM kA upapAta-Adi 221. bhante! apkAyika-jIva kahAM se utpanna hote haiM? isI prakAra pRthvIkAyika-jIvoM ke uddezaka kI bhAMti vaktavyatA yAvat-(bha. 24/163-165) 222. bhante! pRthvIkAyika-jIva jo apkAyika-jIvoM meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle apkAyika-jIvoM meM utpanna hotA hai? gautama! jaghanyataH antarmuharta kI sthiti vAle, utkRSTataH sAta-hajAra-varSa kI sthiti vAle apkAyika-jIvoM meM utpanna hotA hai| isa prakAra pRthvIkAyika-jIvoM ke samAna vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAyasaMvedha jJAtavya hai| zeSa puurvvt| 223. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| ___ caudahavAM uddezaka ar3atIsavAM AlApaka : tejaskAyika-jIvoM meM jIvoM kA upapAta-Adi 224. bhante! tejaskAyika-jIva kahAM se utpanna hote haiM? isI prakAra pRthvIkAyika-jIvoM ke uddezaka ke samAna prastuta uddezaka vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAyasaMvedha jAnanA caahie| tejaskAyika-jIva meM devatA utpanna nahIM hote| zeSa puurvvt| 225. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai, isa prakAra bhagavAn gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate hue viharaNa karane lge| pandrahavAM uddezaka unacAlIsavAM AlApaka : vAyukAyika-jIvoM meM jIvoM kA upapAta-Adi 226. bhante! vAyukAyika-jIva kahAM se utpanna hote haiM? isa prakAra tejaskAyika-jIvoM kI bhAMti vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAyasaMvedha jAnanA caahie| 751
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 15-18 : sU. 227-233 227. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / solahavAM uddezaka cAlIsavAM AlApaka : vanaspatikAyika-jIvoM meM jIvoM kA upapAta-Adi 228. bhante ! vanaspatikAyika-jIva kahAM se utpanna hote haiM ? isI prakAra pRthvIkAyika-jIvoM ke uddezaka kI bhAMti vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai jaba vanaspatikAyika jIva vanaspatikAyikoM meM utpanna hotA hai taba prathama, dvitIya, caturtha aura paJcama gamakoM meM parimANa (isa prakAra batalAnA cAhie ) - pratisamaya viraha - rahita ( lagAtAra ) ananta jIva utpanna hote haiM / bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH ananta bhava-grahaNa / kAla kI apekSA jaghanyataH do antarmuhUrtta, utkRSTataH ananta kAla - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati - Agati karatA hai| zeSa pAMca gamakoM (tIsare, chaTTe, sAtaveM, AThaveM aura nauveM) meM utkRSTataH ATha bhava-grahaNa (bha. 24/170), kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAyasaMvedha jAnanA caahie| 229. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / satrahavAM uddezaka ikatAlIsavAM AlApaka : dvIndriya-jIvoM meM jIvoM kA upapAta - Adi 230. bhante ! dvIndriya-jIva kahAM se utpanna hote haiM ? yAvat (paNNavaNA, 6 / 82-86) 231. bhante! pRthvIkAyika- jIva, jo dvIndriya-jIvoM meM utpanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle dvIndriya-jIvoM meM utpanna hotA hai ? pRthvIkAyika- jIva ke pRthvIkAyika- jIvoM meM utpanna hone para jo labdhi ( prApti ) ( bha. 24/166, 167) batalAI gaI, vahI vaktavya hai yAvat kAla kI apekSA jaghanyataH do antarmuhUrtta utkRSTataH saMkhyeya bhava - grahaNa - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati - Agati karatA hai| isI prakAra unhIM cAra gamakoM meM (prathama, dvitIya, caturtha aura paMcama ) vahI kAyasaMvedha ( jaghanyataH do, utkRSTataH saMkhyeya bhava- grahaNa), zeSa pAMca gamakoM (tIsare, chaTTe, sAtaveM, AThaveM, naveM) meM usI prakAra ATha bhava-grahaNa ( jaghanyataH do bhava, utkRSTataH ATha bhava) isI prakAra yAvat caturindriya taka cAra gamakoM meM saMkhyeya bhava, pAMca gamakoM meM ATha bhava / paJcendriya- tiryagyonika-jIva tathA manuSyoM se dvIndriya meM utpanna hone para usI prakAra ATha bhava (nau hI gamakoM meN)| deva dvIndriya meM utpanna nahIM hote| sthiti aura kAyasaMvedha jAnanA cAhie / 232. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / aTThArahavAM uddezaka bayAlIsavAM AlApaka : trIndriya-jIvoM meM jIvoM kA upapAta-Adi 233.bhante! trIndriya-jIva kahAM se utpanna hote haiM ? isI prakAra jaise dvIndriya-jIvoM ke uddezaka kI bhAMti vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai -sthiti aura kAyasaMvedha jAnanA caahie| tejaskAyika-jIva tRtIya gamaka ke sAtha kAyasaMvedha isa prakAra vaktavya hai- utkRSTataH do 752
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 18-20 : sU. 233-240 -sau-ATha-rAtri-divasa, (trIndriya-jIva ke rUpa meM utpanna hone vAle) dvIndriya-jIva ke viSaya meM tRtIya gamaka meM kAyasaMvedha isa prakAra-utkRSTataH eka-sau-chiyAnaveM-rAtri-divasa-adhika-ar3acAlIsa-varSa, (trIndriya-jIva ke rUpa meM utpanna hone vAle) trIndriya-jIva ke viSaya meM tRtIya gamaka meM kAyasaMvedha isa prakAra utkRSTataH tIna-sau-bAnaveM-rAtri-divasa, isI prakAra sarvatra kAyasaMvedha jAnanA cAhie (caturindriya se lekara) yAvat saMjJI-manuSya tk| 234. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| __unnIsavAM uddezaka tayAlIsavAM AlApaka : caturindriya meM jIvoM kA upapAta-Adi 235. bhante! caturindriya-jIva kahAM se utpanna hote haiM? jaise trIndriya-jIvoM ke viSaya meM uddezaka hai vaise hI caturindriya-jIvoM ke uddezaka jJAtavya hai, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAyasaMvedha jAnanA caahie| 236. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| bIsavAM uddezaka tiryaMca-paMcendriya-adhikAra 237. bhante! paJcendriya-tiryagyonika-jIva kahAM se utpanna hote haiM kyA nairayika-jIvoM se utpanna hote haiM? tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM? manuSyoM se utpanna hote haiM? devoM se utpanna hote haiM? gautama! paJcendriya-tiryagyonika-jIva nairayika-jIvoM se utpanna hote haiM, tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM, manuSyoM se bhI utpanna hote haiM, devoM se bhI utpanna hote haiN| 238. bhante! yadi paJcendriya-tiryagyonika-jIva nairayika-jIvoM se utpanna hote haiM to kyA ratnaprabhA-pRthvI ke nairayikoM se utpanna hote haiM yAvat adhaHsaptamI-pRthvI ke nairayika-jIvoM se utpanna hote haiM? gautama! paJcendriya-tiryagyonika-jIva ratnaprabhA-pRthvI ke nairayika-jIvoM se utpanna hote haiM yAvat adhaHsaptamI-pRthvI ke nairayika-jIvoM se bhI utpanna hote haiN| camAlIsavAM AlApaka : tiryaJca-paJcendriya meM prathama naraka ke jIvoM kA upapAta-Adi (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 239. bhante! ratnaprabhA-pRthvI ke nairayika-jIva, jo paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai? gautama! jaghanyataH antarmuhUrta kI sthiti vAle, utkRSTataH koTi-pUrva Ayu vAla paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai| 240. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM? isa prakAra (kAyika jIva ke rUpa meM) asurakumAra-devoM kI bhAMti vaktavyatA (bha. 24/207-208), kevala itanA vizeSa 753
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 20 : sU. 240-243 bhagavatI sUtra hai-saMhanana ke pudgala aniSTa, akAnta yAvat pariNata hote haiN| avagAhanA do prakAra kI prajJapta hai, jaise-bhavadhAraNIya-zarIra kI avagAhanA-jIvana-paryanta rahane vAle zarIra kI avagAhanA aura uttaravaikriya-zarIra kI avagAhanA-pUrvavaikriya-zarIra kI apekSA uttarakAla meM nirmita vaikriya-zarIra kI avgaahnaa| jo bhavadhAraNIya-zarIra kI avagAhanA hai vaha jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH tIna-ratnI-chaha-aMgula-adhika-sAta-dhanuSya, jo uttaravaikriya-zarIra kI avagAhanA hai, vaha jaghanyataH aMgula-kA-saMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH ddhaaii-rtnii-adhik-pndrh-dhnussy| 241. bhante! una jIvoM ke zarIra kisa saMsthAna vAle prajJapta haiM? gautama! zarIra ke do prakAra prajJapta haiM, jaise-1. bhavadhAraNIya-zarIra 2. uttaravaikriya-zarIra / jo bhavadhAraNIya-zarIra haiM ve huMDa-saMsthAna vAle prajJapta haiN| jo uttaravaikriya-zarIra haiM, ve bhI huMDa-saMsthAna vAle prajJapta haiN| lezyA eka kApota-lezyA prajJapta hai| samudghAta caar| ve strI-vedaka nahIM hote, puruSa-vedaka nahIM hote, napuMsaka-vedaka hote haiN| sthiti jaghanyataH dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH eka saagropm| isI prakAra anubandha bhii| zeSa puurvvt| bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH ATha bhv-grhnn| kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH cAra-koTi-pUrva-adhika-cAra-sAgaropama-itane kAla taka rahate haiM, itane kAla taka gati-Agati karate haiN| (dUsarA gamaka : jaghanya aura audhika) 242. vahI jaghanya kAla kI sthiti vAle meM utpanna ratnaprabhA-pRthvI kA nairayika jaghanyataH antarmuhUrta kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI antarmuhUrta kI sthiti vAle paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai (bha. 24/240,241) / kevala itanA vizeSa hai-kAla kI apekSA jaghanyataH puurvvt| utkRSTataH cAra-antarmuhUrta-adhika-cAra-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (tIsare se naveM gamaka taka) isI prakAra zeSa sAta gamaka vaktavya haiM, nairayika-uddezaka kI bhAMti saMjJI-paJcendriya-jIvoM meM utpanna hone vAle jIvoM ke| nairayikoM ke tIna madhyama gamaka (cauthe, pAMcaveM aura chaTTe) aura tIna antima gamaka (sAtaveM, AThaveM aura naveM) meM sthiti kA nAnAtva hotA hai| zeSa puurvvt| sarvatra sthiti aura kAyasaMvedha jJAtavya hai| paiMtAlIsavAM AlApaka : tiryaJca-paMcendriya-jIvoM meM dUsarI se chaTThI naraka ke nairayikoM kA upapAta-Adi 243. bhante! zarkarAprabhA-pRthvI kA nairayika, jo paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hone yogya hai? isI prakAra jaise ratnaprabhA-pRthvI ke nau gamaka vaise hI zarkarAprabhA-pRthvI ke bhI nava gamaka vaktavya haiM (bha. 24/239-249), kevala itanA vizeSa hai-zarIrAvagAhanAavagAhana-saMsthAna kI bhAMti (paNNavaNA, pada 21) sAta-dhanuSya-tIna-hAtha-(ratnI)-chaha-aMgula, utkRSTa avagAhanA prathama naraka meM hai isase Age dugunI-dugunI avagAhanA bhavadhAraNIya 754
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 20 : sU. 243,244 meM batalAnI caahie| uttaravaikriya meM bhavadhAraNIya se dugunI batalAnI caahie| sAtavIM naraka meM uttaravaikriya kI utkRSTa avagAhanA eka hajAra dhanuSya hai| tIna jJAna athavA tIna ajJAna niyamataH hote haiN| sthiti aura anubandha pUrvavat vaktavya hai| isI prakAra nau hI gamaka yathocita vaktavya haiN| isI prakAra chaTThI pRthvI taka, kevala itanA vizeSa hai-avagAhanA, lezyA, sthiti, anubandha aura kAyasaMvedha jJAtavya hai| chiyAlIsavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya-jIvoM meM sAtavIM naraka ke nairayikoM kA upapAta-Adi 244. bhante! adhaHsaptamI-pRthvI kA nairayika jo paJcendriya-tiryagyonika jIvoM meM utpanna hone yogya hai? isI prakAra nau gamaka vaktavya haiM (bha. 24/243), kevala itanA vizeSa hai-avagAhanA, lezyA, sthiti aura anubandha jJAtavya hai| kAyasaMvedha-bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH chaha bhv-grhnn| kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-bAIsa-sAgaropama, utkRSTataH tIna-koTi-pUrva-adhika-chAsaTha-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| prathama chaha gamakoM meM (kAya-saMvedha kI apekSA se) jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH chaha bhava-grahaNa karatA hai| antima tIna gamakoM meM jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH cAra bhv-grhnn| labdhi nau hI gamakoM meM prathama gamaka kI bhAMti vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-sthiti vizeSa aura kAlAdezadvitIya gamaka meM jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-bAIsa-sAgaropama, utkRSTataH tIna-antarmuhUrta-adhika-chAsaTha-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA tIsare gamaka meM jaghanyataH koTi-pUrva-adhika-bAIsa-sAgaropama, utkRSTataH tiin-kotti-puurv-adhik-chaastth-saagropm......| cauthe gamaka meM jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-bAIsa-sAgaropama, utkRSTataH tIna-koTi-pUrva-adhika-chAsaTha-sAgaropama..... / pAMcaveM gamaka meM jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-bAIsa-sAgaropama, utkRSTataH tiin-antrmuhuurt-adhik-chaastth-saagropm.....| chaTe gamaka meM jaghanyataH eka-koTi-pUrva-adhika-bAIsa-sAgaropama, utkRSTataH tiin-kotti-puurv-adhik-chaastth-saagropm.....| sAtaveM gamaka meM jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-tetIsa-sAgaropama, utkRSTataH do koTi-pUrva-adhika-chAsaTha-sAgaropama..... / AThaveM gamaka meM jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-tetIsa-sAgaropama, utkRSTataH do-antrmuhuurt-adhik-chaastth-saagropm.....| navameM gamaka meM jaghanyataH eka-koTi-pUrva-adhika-tetIsa-sAgaropama, utkRSTataH do-koTi-pUrva-adhika-chAsaTha-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA 755
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 20 : sU. 245-249 245. yadi tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM to kyA ekendriya-tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM ? isa prakAra upapAta pRthvIkAyika uddezaka kI bhAMti vaktavya hai yAvat - (bha. 24 / 164, 165) saiMtAlIsavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya-jIvoM meM pRthvIkAyika-jIvoM kA upapAta-Adi 246. bhante! pRthvIkAyika- jIva, jo paJcendriya tiryagyonika-jIva ke rUpa meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle paJcendriya tiryagyonikoM meM utpanna hotA hai ? gautama! jaghanyataH antarmuhUrta kI sthiti vAle, utkRSTataH koTi-pUrva AyuSya vAloM meM utpanna hotA hai / 247. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM? isa prakAra pariNAma se lekara anubandha taka jo svasthAna meM (pRthvIkAyika-jIvoM kI pRthvIkAyika- jIva ke rUpa meM) vaktavyatA hai (bha. 24 / 167) vahI paJcendriya tiryagyonika-jIvoM meM upapadyamAna ke vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai nau hI gamakoM meM parimANa meM pratisamaya jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya athavA asaMkhyeya jIva utpanna hote haiM / bhava kI apekSA bhI nau hI gamakoM meM jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH ATha bhava-grahaNa / zeSa pUrvavat / kAla kI apekSA donoM (pRthvIkAyika aura saMjJI - paJcendriya - tiryagyonika) kI apanI-apanI sthiti karaNIya hai / ar3atAlIsavAM AlApaka : tiryaJca paJcendriya-jIvoM meM apkAyika-jIvoM se lekara caturindriya-jIva taka jIvoM kA upapAta - Adi 248. yadi apkAyika-jIvoM se paJcendriya tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hote haiM..... pRcchA ? isI prakAra apkAyika- jIvoM kI bhI vaktavyatA / isI prakAra yAvat caturindriya-jIvoM kA upapAta vaktavya hai| kevala itanA vizeSa hai sarvatra apanI-apanI labdhi kI vaktavyatA hai| nau hI gamakoM meM bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH ATha bhv-grhnn| kAla kI apekSA donoM (apkAyika Adi jIva tathA saMjJI - paMcendriya tiryagyonika) kI apanI- apanI sthiti sabhI gamakoM meM vaktavya hai| jisa prakAra pRthvIkAyika-jIvoM se tiryaJca-paJcendriya jIvoM meM upapadyamAna jIvoM kI labdhi vaise hI sarvatra ( apkAyika-jIvoM se lekara caturindriya-jIvoM taka ) sabhI gamakoM meM sthiti aura kAyasaMvedha yathocita vaktavya hai 1 9 // 249. yadi paJcendriya tiryagyonika-jIvoM se paJcendriya tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hote haiM to kyA saMjJI - paJcendriya tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM? asaMjJI - paJcendriya- tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM ? gautama ! saMjJI - paJcendriya tiryagyonika-jIvoM se bhI utpanna hote haiM, asaMjJI - paJcendriya- tiryagyonika-jIvoM se bhI utpanna hote haiM, jaisA pRthvIkAyika-jIvoM meM upapadyamAna kA bheda batalAyA gayA hai / yAvat - (bha. 24 / 192) / 756
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 20 : sU. 250- 255 unacAsavAM AlApaka : tiryaJca paJcendriya-jIvoM meM asaMjJI - tiryaJca paJcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi (pahalA gamaka) 250. bhante! asaMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva jo paJcendriya - tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanyataH antarmuhUrtta kI sthiti vAloM, utkRSTataH palyopama-ke-asaMkhyAtaveM-bhAga kI sthiti vAloM meM utpanna hotA hai / 251. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM? zeSa jaise pRthvIkAyika- jIvoM meM upapadyamAna asaMjJI - paJcendriya-tiryagyonika - jIva- vaise hI niravazeSa vaktavya hai yAvat bhavAdeza tk| kAla kI apekSA jaghanyataH do antarmuhUrtta, utkRSTataH pRthaktva (do se nau)-koTi-pUrva-adhika-palyopama-kA-asaMkhyAtavAM bhAga - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati - Agati karatA hai / (dUsarA gamaka) dvitIya gamaka meM yahI labdhi vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai - kAla kI apekSA jaghanyataH do antarmuhUrtta, utkRSTataH cAra antarmuhUrtta adhika - cAra -koTi- pUrva-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati Agati karatA hai| (tIsarA gamaka) 252. vahI utkRSTa kAla kI sthiti vAloM meM utpanna asaMjJI - paJcendriya tiryagyonika-jIva jaghanyataH palyopama-ke-asaMkhyAtaveM bhAga, utkRSTataH bhI palyopama-ke-asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAle saMjJI-paMcendriya - tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai / 253. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? isI prakAra jaise ratnaprabhA meM upapadyamAna asaMjJI-paJcendriya - tiryagyonika-jIva vaise hI avikala rUpa se vaktavya hai yAvat kAlAdeza taka, kevala itanA vizeSa hai - parimANa - jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya utpanna hote haiN| zeSa pUrvavat / (cauthe se chaTThe gamaka taka) 254. vahI apanI jaghanya kAla kI sthiti utpanna asaMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva jaghanyataH aMtarmuhUrtta kI sthiti vAle, utkRSTataH koTi-pUrva AyuSya vAle saMjJI-paMcendriya- tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai / 255. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? avazeSa jaise isa pRthvIkAyika- jIvoM meM upapadyamAna kA madhya tIna gamakoM (cothe, pAMcaveM aura chaTTe) meM kahA vaise yahAM bhI tIna gamakoM meM yAvat anubandha taka / bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH ATha bhava-grahaNa / kAla kI apekSA jaghanyataH do antarmuhUrtta, utkRSTataH cAra- antarmuhUrtta adhika-cAra-koTi-pUrva-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati - Agati karatA hai| 757
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 20 : sU. 256-261 bhagavatI sUtra 256. vahI jaghanya kAla kI sthiti vAloM meM utpanna asaMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva jaghanya kAla kI sthiti vAle paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai| vahI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-kAla kI apekSA jaghanyataH do antarmuhUrta, utkRSTataH ATha antarmuhUrta-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| 257. vahI utkRSTa kAla kI sthiti vAloM se utpanna asaMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva jaghanyataH koTi-pUrva AyuSya vAle, utkRSTataH bhI koTi-pUrva AyuSya vAle saMjJI-paMcendriya-tiryakyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai, vahI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-kAla kI apekSA yathocita vaktavya hai| (sAtavAM gamaka) 258. vahI apanI utkRSTa kAla kI sthiti meM utpanna asaMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva utkRSTa kAla kI sthiti vAle saMjJI-paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai, vahI prathama gamaka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 24/250), kevala itanA vizeSa hai-sthitijaghanyataH koTi-pUrva, utkRSTataH bhI kotti-puurv| zeSa puurvvt| kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-koTi-pUrva, utkRSTataH koTi-pUrva-pRthaktva (do se nau)-adhika-palyopama-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (AThavAM gamaka) 259. vahI utkRSTa kAla kI sthiti vAloM meM utpanna asaMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva jaghanya kAla kI sthiti vAle saMjJI-paMcendriya-tiryakyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai, vahI jaisI sAtaveM gamaka kI bhAMti vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-kAla kI apekSA se jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-koTi-pUrva, utkRSTataH cAra-antarmuhUrta-adhika-cAra-koTi-pUrva-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (navAM gamaka) 260. vahI utkRSTa kAla kI sthiti vAloM meM utpanna asaMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva utkRSTa kAla kI sthiti vAle saMjJI-paMcendriya-tiryagyonikoM meM utpanna hotA hai-sthiti-jaghanyataH palyopama-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH bhI plyopm-kaa-asNkhyaatvaaN-bhaag| isa prakAra jaise ratnaprabhA meM upapadyamAna asaMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM ke nauveM gamaka (meM batalAyA) vaisA hI avikala rUpa se vaktavya hai, yAvat kAlAdeza (bha. 24/52,53), kevala itanA vizeSa hai-parimANa isake tRtIya gamaka kI (bha. 24/253) bhAMti vaktavya hai, zeSa puurvvt| pacAsavAM AlApaka : tiryaMca-paJcendriya-jIvoM meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI -paJcendriya-tiryaJcoM kA upapAta-Adi 261. (bhante!) yadi saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM? asaMkhyAta varSa kI AyuvAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM? 788.
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 20 : sU. 261-266 gautama! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM, asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se utpanna nahIM hote / 262. (bhante!) yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle (saMjJI-paMcendriya-tiryagyonika-jIva se Akara utpanna hotA hai) yAvat to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM? saMkhyAta varSa kI Ayu vAle aparyApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se Akara utpanna hote haiM? (gautama!) donoM se hii| (saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM aura saMkhyAta varSa kI Ayu vAle aparyApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM donoM se utpanna hote haiN|) (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 263. bhante! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva, jo paJcendriya -tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle paMcendriya-tiryakyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai? gautama! jaghanyataH antarmuhUrta kI sthiti vAle, utkRSTataH tIna palyopama kI sthiti vAle paMcendriya-tiryakyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai| 264. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM? avazeSa isI ke saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM ke ratnaprabhA meM upapadyamAna ke prathama gamaka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 24/58-62), kevala itanA vizeSa hai-avagAhanA-jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH eka hajAra yojn| zeSa puurvvt| yAvat bhavAdeza tk| kAla kI apekSA (kAyasaMvedha) jaghanyataH do antarmahata, utkaSTataH pRthaktva-koTi-parva-adhika-tIna-palyopama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (dUsarA gamaka : audhika aura jaghanya) 265. (bhante!) vahI saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva jaghanya kAla kI sthiti vAle paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai| vahI vaktavyatA (bha. 24/263), kevala itanA vizeSa hai-kAla kI apekSA jaghanyataH do antarmuhUrta, utkRSTataH cAra-antarmuhUrta -adhik-caar-kotti-puurv| (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 266. (bhante!) vahI saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva utkRSTa kAla kI sthiti vAle paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM jaghanyataH tIna palyopama kI sthitivAle, utkRSTataH bhI tIna palyopama kI sthiti vAle meM utpanna hotA hai, vahI vaktavyatA (bha. 24/265), kevala itanA vizeSa hai-parimANa-jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya utpanna hote haiN| avagAhanA-jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkRSTataH eka hajAra yojana / zeSa pUrvavat yAvat anubandha-dvAra tk| bhava kI apekSA do bhv-grhnn| kAla kI apekSA-jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-tIna-palyopama, utkRSTataH kotti-puurv-adhik-tiin-plyopm| 759
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 20 : sU. 267-272 (cauthA, pAMcavAM aura chaTTA gamaka : jaghanya aura audhika, jaghanya aura jaghanya, jaghanya aura utkRSTa) 267. vahI apanI jaghanya kAla kI sthiti meM utpanna saMjJI - paMcendriya- tiryagyonika-jIva jaghanyataH antarmuhUrtta kI sthiti vAle, utkRSTataH koTi-pUrva AyuSya vAle paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai, usakI labdhi saMjJI - paJcendriya tiryagyonika-jIva pRthvIkAyika- jIva ke rUpa meM upapadyamAna ke madhyamavartI tIna gamakoM (cothe, pAMcaveM aura chaTThe) meM jo vaktavyatA hai vahI yahAM madhyamavartI tInoM gamakoM meM vaktavya hai / kAyasaMvedha isI ke asaMjJI-paMcendriya-jIvoM ke tInoM gamakoM kI bhAMti vaktavya hai / (sAtavAM gamaka : utkRSTa aura audhika) 268. vahI apanI utkRSTa kAla kI sthiti meM utpanna saMjJI - paJcendriya-tiryagyonika-jIva saMjJI-paMcendriya-tiryagyonika - jIvoM meM utpanna hotA hai - prathama gamaka (bha. 24/263,264) kI bhAMti vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai- sthiti aura utkRSTataH bhI koTi- pUrva / kAla kI apekSA - jaghanyataH utkRSTataH pRthaktva-koTi-pUrva-adhika tIna- palyopama / anubaMdha - jaghanyataH koTi- pUrva, antarmuhUrta - adhika-koTi-pUrva, (AThavAM gamaka : utkRSTa aura jaghanya ) 269. vahI utkRSTa kAla kI sthiti meM utpanna paJcendriya tiryagyonika jIva meM jaghanya kAla kI sthiti vAle paMcendriya tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai| vahI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai - kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrtta - adhika-koTi-pUrva, utkRSTataH cAra- antarmuhUrta - adhika cAra-koTi-pUrva / (navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa) 270. vahI utkRSTa kAla kI sthiti meM utpanna paJcendriya tiryagyonika-jIva utkRSTa kAla kI sthiti vAle paMcendriya tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai - jaghanyataH tIna palyopama kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI tIna palyopama kI sthiti vAle paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai| avazeSa pUrvavat / (bha. 24 / 269) kevala itanA vizeSa hai - parimANa aura avagAhanA-isI ke tIsare gamaka kI bhAMti vaktavya hai / (bha. 24 / 266) / bhava kI apekSA do bhava-grahaNa, kAla kI apekSA jaghanyataH koTi-pUrva-adhika-tIna- palyopama, utkRSTataH koTi- pUrva-adhika tIna - palyopama - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati - Agati karatA hai / tiryaJca paJcendriya meM manuSyoM kA upapAta Adi 271. yadi manuSya se paJcendriya tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hote haiM to kyA saMjJI - manuSyoM se utpanna hote haiM ? asaMjJI - manuSyoM se utpanna hote haiM? gautama ! saMjJI manuSyoM se bhI utpanna hote haiM, asaMjJI - manuSyoM se bhI utpanna hote haiM / ikAvanavAM AlApaka : tiryaJca paJcendriya meM asaMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi 272. bhante ! asaMjJI - manuSya, jo paJcendriya tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hone yogya hai, bhante ! - 760
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 20 : sU. 272-278 vaha kitane kAla kI sthiti vAle paMcendriya-tiryakyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai? gautama! jaghanyataH antarmuhUrta kI sthiti vAle, utkRSTataH koTi-pUrva AyuSya vAle paMcendriya-tiryakyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai| usakI labdhi tInoM hI gamakoM meM pRthvIkAyika-jIvoM meM upapadyamAna kI bhAMti vaktavya hai| (bha. 24/199) kAyasaMvedha-isI meM asaMjJI-paJcendriya-tiryagyonika ke madhyavartI tIna gamakoM meM vaise hI avikala rUpa se vaktavya hai| bAvanavAM AlApaka : tiryaMca-paMcendriya-jIvoM meM saMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi (pahalA gamaka : audhika aura audhika) 273. yadi saMjJI-manuSyoM se utpanna hote haiM to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM se utpanna hote haiM? asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM se utpanna hote haiM? gautama! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM se utpanna hote haiM, asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM se utpanna nahIM hote| 274. yadi saMkhyAta varSa kI AyuvAle saMjJI-manuSyoM se utpanna hote haiM to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI-manuSyoM se utpanna hote haiM? saMkhyAta varSa kI Ayu vAle aparyApta-saMjJI-manuSyoM se utpanna hote haiM? gautama! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryApta-saMjJI-manuSyoM se utpanna hote haiM, saMkhyAta varSa kI Ayu vAle aparyApta-saMjJI-manuSya se bhI utpanna hote haiN| 275. bhante! saMjJI manuSya, jo paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai? gautama! jaghanyataH antarmuhUrta kI sthiti vAle, utkRSTataH tIna palyopama kI sthiti vAle paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai| 276. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM? labdhi isI saMjJI manuSya ke pRthvIkAyika-jIvoM meM upapadyamAna prathama gamaka kI bhAMti vaktavya hai (bha. 24/202,203) yAvat-bhavAdeza tk| kAla kI apekSA jaghanyataH do antarmuhUrta, utkRSTataH pRthaktva (yahAM pRthaktva kA artha sAta hotA hai) kotti-puurv-adhik-tiin-plyopm| (dUsarA gamaka : audhika aura jaghanya) 277. vahI saMjJI-manuSya jaghanya kAla kI sthiti vAle paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai, vahI vaktavyatA (bha. 24/276), kevala itanA vizeSa hai-(kAyasaMvedha)-kAla kI apekSA jaghanyataH do antarmuhUrta, utkRSTataH cAra-antarmuhUrta-adhika-cAra-koTi-pUrva / (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 278. vahI utkRSTa kAla kI sthiti meM utpanna saMjJI-manuSya jaghanyataH tIna palyopama kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI tIna palyopama kI sthiti vAle paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM ke rUpa meM utpanna hotA hai, vahI vaktavyatA (bha. 24/266), kevala itanA vizeSa hai-avagAhanAjaghanyataH pRthaktva (do se nau)-aMgula, utkRSTataH pAMca sau dhnuss| sthiti-jaghanyataH pRthaktva(do se nau) mAsa, utkRSTataH kotti-puurv| isI prakAra anubandha bhii| bhava kI apekSA do 761
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 20 : sU. 278-284 bhagavatI sUtra bhava-grahaNa, kAla kI apekSA jaghanyataH pRthaktva (do se nau)-mAsa-adhika-tIna-palyopama, utkRSTataH koTi-pUrva-adhika-tIna-palyopama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati -Agati karatA hai| (cauthA, pAMcavAM aura chaTThA gamaka : jaghanya aura audhika, jaghanya aura jaghanya, jaghanya aura utkRSTa) 279. vahI apanI jaghanya kAla kI sthiti meM utpanna saMjJI-manuSya-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai| jaise saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva ke paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM upapadyamAna jIva ke madhyavartI tIna gamakoM meM vaktavyatA hai (labdhi bha. 24/267) vahI vaktavyatA isake bhI madhya tIna gamakoM meM avikala rUpa meM batalAnI cAhie, kevala itanA vizeSa hai-parimANa-utkRSTataH saMkhyeya utpanna hote haiN| zeSa pUrvavat / (sAtavAM gamaka : utkRSTa aura audhika) 280. vahI apanI utkRSTa kAla kI sthiti meM utpanna saMjJI-manuSya-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai| vahI prathama gamaka kI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-avagAhanA-jaghanyataH pAMca sau dhanuSa, utkRSTataH bhI pAMca sau dhnuss| sthiti aura anubandha-jaghanyataH koTi-pUrva, utkRSTataH bhI kotti-puurv| zeSa pUrvavat yAvat bhavAdeza taka, kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-koTi-pUrva, utkRSTataH pRthaktva-koTi-pUrva- adhika-tIna-palyopama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (AThavAM gamaka : utkRSTa aura jaghanya) 281. vahI saMjJI-manuSya jaghanya kAla kI sthiti vAle paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai| vahI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-kAla kI apekSA jaghanyataH antarmuhUrta-adhika-koTi-pUrva, utkRSTataH caar-antrmuhuurt-adhik-caar-kotti-puurv| (navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa) 282. vahI saMjJI-manuSya utkRSTa kAla kI sthiti vAle paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai| jaghanyataH tIna palyopama kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI tIna palyopama kI sthiti vAle paMcendriya-tiryakayonika-jIvoM meM upapanna hotA hai| vahI labdhi sAtaveM gamaka kI bhAMti (bha. 24/280) / bhava kI apekSA-do bhv-grhnn| kAya kI apekSA jaghanyataH eka koTi-pUrva-adhika-tIna-palyopama, utkRSTataH bhI eka koTi-pUrva-adhika-tIna-palyopama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| tirepanavAM AlApaka : tiryaJca-paJcendriya meM bhavanapati-devoM kA upapAta-Adi 283. (bhante!) yadi devoM se utpanna hote haiM to kyA bhavanapati-devoM se utpanna hote haiM,? vANamantara devoM se utpanna hote haiM? jyotiSka-devoM se utpanna hote haiM? vaimAnika-devoM se utpanna hote haiM? gautama! bhavanapati-devoM se utpanna hote haiM yAvat vaimAnika-devoM se bhI utpanna hote haiN| 284. (bhante!) yadi bhavanapati-devoM se utpanna hote haiM to kyA asurakumAra-bhavanapati-devoM 762
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 20 : sU. 284-291 se utpanna hote haiM yAvat stanitakumAra-bhavanapati-devoM se utpanna hote haiM? / gautama! asurakumAra-bhavanapati-devoM se yAvat stanitakumAra-bhavanapati-devoM se utpanna hote haiN| 285. bhante! asurakumAra-deva, jo paJcendriya-tiryagyonikoM meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle paMcendriya-tiryagyonikoM meM utpanna hotA hai? gautama! jaghanyataH antarmuhUrta kI sthiti vAle, utkRSTataH koTi-pUrva Ayu vAle paMcendriya-tiryagyonikoM meM utpanna hotA hai| asurakumAroM kI labdhi nau hI gamakoM meM pRthvIkAyika meM upapadyamAna kI bhAMti vaktavya hai (bha. 24/207-210) / isI prakAra yAvat IzAna-deva kI labdhi kI vaktavyatA (bha. 24/211-219) / bhava kI apekSA se sarvatra utkRSTa ATha bhava-grahaNa, jaghanyataH do bhv-grhnn| sthiti aura kAyasaMvedha yathocita vaktavya hai| tiryaJca-paJcendriya meM navanikAya (nAgakumAra se lekara stanitakumAra taka)-bhavanapati-devoM kI utptti| 286. bhante! nAgakumAra-deva, jo paJcendriya-tiryagyonikoM meM utpanna hone yogya hai? vahI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAyasaMvedha yathocita vaktavya hai| isI prakAra yAvat stnitkumaar| cauvanavAM AlApaka : tiryaJca-paMcendriya-jIvoM meM vyantara-devoM kA upapAta-Adi 287. (bhante!) yadi vANamantara-devoM se utpanna hote haiM? to kyA pizAca-vANamantara-devoM se utpanna hote haiM? pUrvavat yAvat288. bhante! vANamantara-deva jo paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hone yogya haiM? isI prakAra vaktavyatA (bha. 24/286), kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAyasaMvedha yathocita vaktavya hai| 289. (bhante!) yadi jyotiSka-devoM se utpanna hote haiM? pUrvavat yAvatpacapanavAM AlApaka : tiryaJca-paJcendriya-jIvoM meM jyotiSka-devoM kA upapAta-Adi 290. bhante! jyotiSka-deva jo paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hone yogya hai? pRthvIkAyika-uddezaka kI bhAMti vahI vaktavyatA (bha. 24/215) / bhava kI apekSA nau hI gamakoM meM utkRSTataH ATha bhava-grahaNa yAvat kAla kI apekSA-jaghanyataH antarmuhUrtaadhika-palyopama-kA-AThavAM-bhAga, utkRSTataH cAra-lAkha-varSa-adhika-cAra-koTi-pUrva aura-cAra-palyopama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| isI prakAra nau hI gamakoM meM, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAyasaMvedha yathocita vaktavya chappanavAM AlApaka : tiryaJca-paJcendriya meM vaimAnika-devoM kA upapAta-Adi 291. (bhaMte!) yadi vaimAnika devoM se paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hote haiM to kyA kalpavAsI-vaimAnika-devoM se utpanna hote haiM? kalpAtIta-vaimAnika-devoM se utpanna hote haiM? 763
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 20,21 : sU. 291-296 bhagavatI sUtra gautama! kalpavAsI-vaimAnika-devoM se utpanna hote haiM, kalpAtIta-vaimAnika-devoM se utpanna nahIM hote| 292. yadi kalpavAsI-vaimAnika devoM se utpanna hote haiM? kalpavAsI-vaimAnika-devoM se yAvat sahasrAra-kalpopaka-vaimAnika-devoM se bhI utpanna hote haiM, Anata- yAvat acyuta-kalpopaka-vaimAnika-devoM se utpanna nahIM hote| sattAvanavAM AlApaka : tiryaJca-paJcendriya-jIvoM meM saudharma-Adi-devoM kA upapAta-Adi 293. bhante! saudharmavAsI-deva jo paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM utpanna hotA hai? gautama! jaghanyataH antarmuharta kI sthiti vAle, utkRSTataH koTi-pUrva AyuSya vAle paMcendriya-tiryagayonika-jIvoM meM utpanna hotA hai| zeSa jaise pRthvIkAyika-uddezaka ke (bha. 24/218) nau gamakoM meM batalAyA gayA thA vaise hI batalAnA cAhie, kevala itanA vizeSa hai-nau hI gamakoM meM (bhava kI apekSA se) jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH ATha bhv-grhnn| sthiti aura kAlAdeza jJAtavya hai| isI prakAra IzAna-deva kI bhI vktvytaa| isI prakAra isI krama se zeSa sabhI yAvat sahasAra-deva taka ke devoM meM upapAta vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-avagAhanA avagAhana-saMsthAna (paNNavaNA, pada 21/70) kI bhaaNti| 294. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| ikkIsavAM uddezaka manuSya-adhikAra 295. bhante! manuSya kahAM se utpanna hote haiM kyA nairayika-jIvoM se utpanna hote haiM? yAvat devoM se utpanna hote haiM? gautama! manuSya naraka-gati se bhI utpanna hote haiM yAvat devoM se bhI utpanna hote haiN| isI prakAra upapAta-jaise-paJcendriya-tiryagyonika-uddezaka meM vaktavya hai yAvat (bha. 24/238) tamA-pRthvI (chaTThI naraka) nairayikoM se bhI utpanna hote haiM, adhaHsaptamI-pRthvI (sAtavIM naraka)__-nairayikoM se utpanna nahIM hote| aTThAvanavAM AlApaka : manuSya meM prathama naraka ke nairayika-jIvoM kA upapAta-Adi 296. bhante! ratnaprabhA-pRthvI ke nairayika, jo manuSyoM meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitanI kAla kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna hotA hai? gautama! jaghanyataH pRthaktva (do se nau)-mAsa kI sthiti vAle, utkRSTataH koTi-pUrva AyuSya vAle manuSyoM meM utpanna hotA hai| zeSa jaise paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM upapadyamAna kI bhAMti vaktavyatA (bha. 24/240-242), kevala itanA vizeSa hai-parimANa-jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya utpanna hote haiN| (kAyasaMvedha-) jaise vahAM (paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM prathama nairayika jIva kI utpati meM) antarmuhartta-adhika-dasa-hajAra-varSa kAyasaMvedha thA) (bha. 24 / 241) vaise hI yahAM pRthaktva (do se nau)-mAsaadhika-dasa-hajAra-varSa kAyasaMvedha karatA hai| zeSa puurvvt| 764
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 21 : sU. 296-300 unasaThavAM AlApaka : manuSya meM dUsarI naraka se chaTThI naraka ke nairayika-jIvoM kA upapAta-Adi jaise ratnaprabhA-(nairayika-jIvoM kI manuSya meM utpatti ke viSaya meM vaktavyatA hai vaisI hI vaktavyatA zarkarAprabhA ke nairayika-jIvoM ke viSaya meM hai, kevala itanA vizeSa hai-(sthiti) jaghanyataH pRthaktva (do se nau)-varSa, utkRSTataH koTi-pUrva AyuSya vAle jIva ke rUpa meM utpanna hotA hai| avagAhanA, lezyA, jJAna, sthiti, anubandha aura kAyasaMvedha kA nAnAtva (bhinnatA) tiryagyonika-uddezaka (bha. 24/243) kI bhAMti jJAtavya hai| isI prakAra yAvat tamA-pRthvI (chaTThI naraka) ke nairayika-jIvoM taka ke viSaya meM batalAnA caahie| sAThavAM AlApaka : manuSya meM tiryaMca kA upapAta-Adi 297. yadi tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM to kyA ekendriya-tiryagyonika-jIvoM se utpanna hote haiM yAvat paJcendriya-tiryagyonika jIvoM se utpanna hote haiM? gautama! ekendriya-tiryagyonika-jIvoM ke bheda paJcendriya-tiryagyonika-uddezaka (bha. 24/ 245-248) kI bhAMti vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-tejaskAyika aura vAyukAyika-jIvoM kA niSedha vaktavya hai| zeSa puurvvt| yAvatikasaThavAM AlApaka : manuSyoM meM pRthvIkAyika-jIvoM kA upapAta-Adi 298. bhante! pRthvIkAyika-jIva jo manuSya meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna hotA hai? gautama! jaghanyataH antarmuhUrta kI sthiti vAle, utkRSTataH koTi-pUrva AyuSya vAle manuSyoM meM utpanna hogaa| 299. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM? isI prakAra jaise paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM meM upapadyamAna pRthvIkAyika-jIvoM kI vaktavyatA (bha. 24/247), vahI upapadyamAna (pRthvIkAyika-jIva ke manuSya meM) nau hI gamakoM meM vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-tIsare, chaTe aura nauveM gamakoM meM parimANa-jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya jIva utpanna hote haiN| jaba pRthvIkAyika-jIva apanI jaghanya-kAla kI sthiti meM utpanna hotA hai, usa samaya prathama gamaka meM adhyavasAna prazasta bhI hote haiM, aprazasta bhI hote hai, dvitIya gamaka meM adhyavasAna aprazasta hote haiM, tRtIya gamaka meM adhyavasAna prazasta hote haiN| zeSa pUrvavat avikala rUpa se vaktavya hai| bAsaThavAM AlApaka : manuSyoM meM apkAyika-jIva Adi nau sthAnoM ke jIvoM kA upapAta-Adi 300. yadi apkAyika-jIva manuSyoM meM utpanna hote haiM? (pRcchA) isI prakAra apkAyika-jIvoM kI vktvytaa| isI prakAra vanaspatikAyika-jIvoM kI vktvytaa| isI prakAra yAvat caturindriya-jIvoM kI vktvytaa| asaMjJI-paJcendriya-tiryagyonika, saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika, asaMjJI-manuSya aura saMjJI-manuSya-ye sabhI paJcendriya-tiryagyonika-uddezaka kI bhAMti vaktavya hai (bha. 24/248-282), kevala itanA 765
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 21 : sU. 300-303 vizeSa hai - inaka parimANa aura adhyavasAna meM nAnAtva jJAtavya, jaisA pRthvIkAyika- uddezaka (bha. 24/299) meM nirdiSTa hai| zeSa avikala rUpa se vaktavya hai (bha. 24 / 261-282) / tiresaThavAM AlApaka : manuSyoM meM asurakumAra devoM kA upapAta - Adi 301. yadi devoM se manuSyoM meM utpanna hote haiM to kyA bhavanapati devoM se utpanna hote haiM? vANamantara- devoM se utpanna hote haiM? jyotiSka- devoM se utpanna hote haiM? vaimAnika -devoM se utpanna hote haiM ? gautama! bhavanapati-devoM se bhI utpanna hote haiM yAvat vaimAnika - devoM se bhI utpanna hote haiN| 302. bhante! yadi bhavanapati - devoM se utpanna hote haiM to - kyA asurakumAra - bhavanapati devoM se utpanna hote haiM yAvat stanitakumAra - bhavanapati - devoM se utpanna hote haiM ? gautama ! asurakumAra-bhavanapati - devoM se utpanna hote haiM yAvat stanitakumAra - bhavanapati devoM se utpanna hote haiM / 303. bhante ! asurakumAra deva, jo manuSya meM utpanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna hogA ? gautama! jaghanyataH pRthaktva ( do se nau) - mAsa kI sthiti vAle, utkRSTataH koTi-pUrva AyuSya vAle manuSyoM meM utpanna hotA hai / isI prakAra paJcendriya tiryagyonika uddezaka meM jo vaktavyatA hai vahI yahAM bhI vaktavya hai / kevala itanA vizeSa hai - jaise paMcendriya tiryagyonika-jIvoM meM jaghanyataH antarmuhUrtta kI sthiti vAle vaise yahAM jaghanyataH pRthaktva (do se nau) - mAsa kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna hotA hai / parimANa - jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya jIva utpanna hote haiN| zeSa pUrvavat jaise - paJcendriya tiryagyonika-jIvoM meM asurakumAra kI utpatti ke viSaya meM batalAyA gayA (bha. 24/285) / causaThavAM AlApaka: manuSya meM navanikAya devoM se lekara dUsare devaloka taka devoM kA upapAta-Adi isI prakAra (bha. 24 / 285 - 293) yAvat IzAna deva taka ( ke rUpa meM utpanna hone ke viSaya meM batalAnA cAhie) jaise vahAM ye nAnAtva (jaghanyataH sthiti, parimANa kA nAnAtva batalAye gaye the, vaise yahAM para bhI batalAne cAhie ) / sanatkumAra Adi yAvat sahasrAra taka paJcendriya tiryagyonika- uddezaka (bha. 24/293) kI bhAMti batalAnA cAhie, kevala itanA vizeSa hai - parimANa - jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH saMkhyeya utpanna hote haiM / upapAta - jaghanyataH pRthaktva varSa kI sthiti vAle manuSyoM meM, utkRSTataH koTi-pUrva AyuSya vAle manuSyoM meM utpanna hote haiN| zeSa (saMhanana Adi) pUrvavat / kAyasaMvedha - pRthaktva - varSa ke sthAna para koTi- pUrva karaNIya hai / (devoM kI jaghanya aura utkRSTa sthiti ke AdhAra para batalAnI cAhie / paiMsaThavAM AlApaka: manuSyoM meM tIsare devaloka se AThaveM devaloka taka ke devoM kA upapAta-Adi manuSyoM meM sanatkumAra deva kA kAyasaMvedha prathama, dvitIya, caturtha, paJcama, gamaka meM jaghanyataH 766
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 21 : sU. 303-305 pRthaktva-varSa-adhika-do-sAgaropama tathA tIsare aura chaTe gamaka meM pUrva-koTi-adhika-sAta-sAgaropama, sAtaveM aura AThaveM gamaka meM pRthaktva-varSa-adhika sAta-sAgaropama, naveM gamaka meM koTi-pUrva-adhika-sAta-sAgaropama, utkRSTataH sanatkumAra kI utkRSTa sthiti ko caturguNita karane para aTThAIsa sAgaropama hotI hai, tathA manuSya ke utkRSTa kAla kA caturguNita karane para pahale, tIsare, cauthe, chaTe, sAtaveM aura navameM gamaka meM cAra koTi-pUrva, dUsare, pAMcaveM aura AThaveM gamaka meM cAra-pRthaktva-varSa-aura-adhika jor3anA cAhie, itanA kAla lagatA hai itane kAla taka gati-Agati karatA hai|) mAhendra-devaloka (devoM kI manuSya ke rUpa meM utpatti kA kAyasaMvedha) usase (sanatkumAra kI sthiti se) kucha adhika hone se kAyasaMvedha ke kAla meM jaghanya kAla meM do sAgaropama se kucha adhika aura sAta sAgaropama se kucha adhika sahita pUrvavat batalAnA cAhie tathA utkRSTa kAla meM caturguNita karane para aTThAIsa sAgaropama se kucha adhika athavA ATha-sAgaropama-se-kucha-adhika-sahita pUrvavat batalAnA cAhie, brahmadeva-loka ke (devoM kI manuSya ke rUpa meM utpatti kA kAyasaMvedha) jaghanya kAla meM sAta-sAgaropama-athavA-dasa-sAgaropama-sahita pUrvavata batalAnA cAhie tathA utkRSTa kAla meM cAlIsa-sAgaropama-(athavA aTThAIsa- sAgaropama)-sahita pUrvavat batalAnA cAhie, lAntaka-devaloka ke (devoM kI manaSya ke rUpa meM utpatti kA kAyasaMvedha) (jaghanya kAla meM dasa-sAgaropama athavA caudaha-sAgaropama sahita pUrvavat batalAnA cAhie tathA utkRSTa kAla meM) chappana sAgaropama-(athavA-cAlIsa-sAgaropama-sahita pUrvavat batalAnA cAhie), mahAzukra-devaloka ke (devoM kI manuSya ke rUpa meM utpatti kA kAyasaMvedha) (jaghanya kAla caudaha-sAgaropama-athavA-satraha-sAgaropama-sahita pUrvavat batalAnA cAhie, utkRSTa kAla) ar3asaTha-sAgaropama-(athavA chappana-sAgaropama-sahita pUrvavat batalAnA cAhie), sahasrAra-devaloka ke (devoM kI manuSya ke rUpa meM utpatti kA kAyasaMvedha jaghanyakAla meM satrahaathavA aThAraha-sAgaropama-sahita pUrvavat batalAnA cAhie, utkRSTa kAla) bahattara-sAgaropama-(athavA-ar3asaTha-sAgaropama-sahita pUrvavat batalAnA cAhie), yaha utkRSTataH sthiti batalAI gii| jaghanya sthiti bhI caturguNita karake vaktavya hai| isI prakAra yAvat IzAnadeva kI vktvytaa| chAsaThavAM AlApaka : manuSyoM meM nauveM devaloka ke devoM kA upapAta-Adi 304. bhante! Anata-deva, manuSya meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna hotA hai? gautama! jaghanyataH pRthaktva (do se nau)-varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH koTi-pUrva kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna hotA hai| 305. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM? isI prakAra sahasAra-devoM kI bhAMti (bha. 24/303), kevala itanA vizeSa hai-avagAhanA, sthiti aura anubandha yathocita vaktavya haiN| zeSa pUrvavat batalAnA caahie| (Anata Adi cAra devoM kI avagAhanA-bhavadhAraNIya utkRSTataH tIna hAtha batalAnI cAhie, Anata-devaloka kI sthiti jaghanyataH aThAraha sAgaropama, utkRSTataH unnIsa sAgaropama batalAnI caahie|) 767
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 21 : sU. 305,306 bhagavatI sUtra manuSyoM meM dasaveM se bArahaveM devaloka ke devoM kA upapAta-Adi prANata-devaloka kI sthiti jaghanyataH unnIsa sAgaropama, utkRSTataH bIsa sAgaropama batalAnI cAhie, AraNa-devaloka kI sthiti jaghanyataH bIsa sAgaropama, utkRSTataH ikkIsa sAgaropama batalAnI cAhie, acyuta-devaloka kI sthiti jaghanyataH ikkIsa sAgaropama, utkRSTataH bAIsa sAgaropama batalAnI cAhie, anubandha-AyuSya kI taraha batalAnA cAhie, zeSa saMhanana Adi sahasrAra-deva kI taraha batalAne caahie| bhava kI apekSA jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH chaha bhava-grahaNa karate haiN| nauveM devaloka kA (kAyasaMvedha)-kAla kI apekSA jaghanyataH pRthaktva-varSa-adhika-aTThAraha-sAgaropama, utkRSTataH tIna-koTi-pUrva-adhika-sattAvana-sAgaropama-itane kAla rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| isI prakAra nau hI gamakoM meM vaktavya, kevala itanA vizeSa hai-sthiti, anubandha aura kAyasaMvedha yathocita vaktavya haiN| isI prakAra yAvat acyuta-deva taka, kevala itanA vizeSa hai-sthiti, anubandha aura kAyasaMvedha yathocita vaktavya haiN| prANata-deva kI sthiti (bIsa sAgaropama) hai, usase tIna guNA karane para sATha sAgaropama, AraNa-deva kI sthiti (ikkIsa sAgaropama) hai, tIna guNA karane para tiresaTha sAgaropama, acyuta-deva kI sthiti (bAIsa sAgaropama) hai, usase tIna guNA karane para chAsaTha sAgaropama (kAyasaMvedha isa kAla ke AdhAra para batalAne caahie)| nauveM devaloka meM (Anata-devaloka meM) sthiti aura anubandha dUsare gamaka meM jaghanyataH aTThAraha sAgaropama, utkRSTataH aTThAraha sAgaropama, tIsare gamaka meM jaghanyataH aTThAraha sAgaropama, utkRSTataH unnIsa sAgaropama, cauthe, pAMcave aura chaTe gamaka meM jaghanya aura utkRSTa aTThAraha sAgaropama, sAtaveM, AThaveM aura navameM gamaka meM jaghanya aura utkRSTa unnIsa sAgaropama, dasaveM devaloka meM (prANata-devaloka kI) sthiti aura anubandha-pahale tIna gamaka meM jaghanya unnIsa sAgaropama, utkRSTa bIsa sAgaropama, cothe, pAMcaveM aura chaThe gamaka meM jaghanya aura ukRSTa unnIsa sAgaropama, sAtaveM, AThaveM aura navameM gamaka meM jaghanya aura utkRSTa bIsa saagropm| gyArahaveM devaloka meM (AraNa-devaloka kI) sthiti aura anubandha-pahale tIna gamaka meM jaghanyataH bIsa sAgaropama, utkRSTataH ikkIsa sAgaropama, cothe, pAMcaveM aura chaThe gamaka meM jaghanyataH aura utkRSTataH bIsa sAgaropama, sAtaveM, AThaveM aura navameM gamaka meM jaghanyataH aura utkRSTataH ikkIsa saagropm| bArahaveM devaloka meM (acyuta-devaloka kI) sthiti aura anubandha-pahale tIna gamaka meM jaghanyataH ikkIsa sAgaropama, utkRSTataH bAIsa sAgaropama, cothe, pAMcaveM aura chaTe gamaka meM jaghanyataH aura utkRSTataH ikkIsa sAgaropama, sAtaveM, AThaveM aura navameM gamaka meM jaghanyataH aura utkRSTataH bAIsa sAgaropama saDasaThavAM AlApaka : manuSyoM meM aveyaka-kalpAtIta-devoM kA upapAta-Adi 306. (bhante!) yadi kalpAtIta-vaimAnika-devoM se utpanna hote haiM to kyA graiveyaka-kalpAtIta-vaimAnika-devoM se utpanna hote haiM? anuttaropAtika-kalpAtIta-vaimAnika-devoM se utpanna hote gautama! graiveyaka-kalpAtIta-vaimAnika-devoM se utpanna hote haiM, anuttaropapAtika-kalpAtIta-vaimAnika-devoM se bhI utpanna hote haiN| 768
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 21 : sU. 307-310 307. yadi graiveyaka - kalpAtIta vaimAnika - devoM se utpanna hote haiM to adho- adhovartI graiveyaka-kalpAtIta-vaimAnika-devoM se utpanna hote haiM yAvat Urdhva UrdhvavartI graiveyaka- kalpAtIta- vaimAnika -devoM se utpanna hote haiM ? gautama ! adho-adhovartI graiveyaka yAvat Urdhva UrdhvavartI graiveyaka - kalpAtIta vaimAnika- devoM se utpanna hote haiM / 308. bhante ! jo graiveyaka deva manuSya meM utpanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle jIva ke rUpa meM utpanna hogA ? - gautama ! jaghanyataH pRthaktva (do se nau) - varSa, utkRSTataH koTi-pUrva sthiti vAle jIva ke rUpa meM utpanna ho sakatA hai| zeSa ( saMhanana Adi vAle) jaisI Anata deva kI vaktavyatA batalAI gaI vaise hI batalAnA cAhie, kevala itanA vizeSa hai - avagAhanA - graiveyaka - devoM ke eka bhavadhAraNIya- zarIra ( vaikriya - zarIra) hotA hai, usakI avagAhanA jaghanyataH aMgula -ke-asaMkhyAtavAM bhAga, utkRSTataH do-ratnI ( do hAtha ) / saMsthAna - eka bhavadhAraNIya- zarIra hotA hai vaha samacaturasra - saMsthAna se saMsthita prajJapta hai / ( samudghAta) graiveyaka deva ke pAMca samudghAta prajJapta haiM, jaise - vedanA - samudghAta yAvat tejas- samudghAta, kintu ve nizcita hI vaikriya - aura tejas- samudghAta ke dvArA na samavahata hue, na samavahata hote haiM, na samavahata hoMge (labdhi kI apekSA se pAMca samudghAta hote haiM, kintu prayojana ke abhAva ke kAraNa inameM se vaikriya aura tejas - ye do samudghAta nahIM karate ) / sthiti ora anubandha - jaghanyataH bAIsa sAgaropama, utkRSTataH ikatIsa saagropm| zeSa ( saMhanana Adi) Anata - deva kI taraha usI prakAra batalAnA caahie| (kAyasaMvedha) kAla kI apekSA se - jaghanyataH pRthaktva - ( do se nau ) - varSa - adhika- bAIsa - sAgaropama, utkRSTataH tIna-koTi- pUrva-adhika tirAnaveM- sAgaropama - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati Agati karatA hai| isI prakAra zeSa AThoM hI gamakoM meM batalAnA cAhie, kevala itanA vizeSa hai-- sthiti aura kAyasaMvedha upayoga lagAkara jAnanA caahie| aDasaThavAM AlApaka: manuSyoM meM vijaya Adi cAra anuttaravimAna ke devoM kA upapAta - Adi 309. yadi anuttaropapAtika-kalpAtIta vaimAnika - devoM se manuSya meM utpanna hote haiM to kyA vijaya- anuttaropapAtika - devoM se utpanna hote haiM ? vaijayanta - anuttaropapAtika yAvat sarvArthasiddha-anuttaropapAtika - devoM se utpanna hote haiM ? 310. gautama ! vijaya - anuttaropapAtika- yAvat sarvArthasiddha-anuttaropapAtika -devoM se utpanna hote haiN| bhnte| vijaya-, vaijayanta-, jayanta- aura aparAjita - deva, jo manuSya utpanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle manuSya ke rUpa meM utpanna hotA hai? isI prakAra graiveyaka devoM kI bhAMti vaktavyatA (bha. 24 / 308), kevala itanA vizeSa hai - avagAhanA - jaghanyataH aMgula kA asaMkhyAtavAM bhAga, utkRSTataH eka ratnI / ye samyag- dRSTi hote haiM, mithyA-dRSTi nahIM hote, samyag - mithyA-dRSTi nahIM hote| jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote, niyamataH tIna jJAna vAle hote haiM, jaise- abhinibodhika jJAnI, zruta- jJAnI aura avadhi- jJAnI / sthiti - jaghanyataH ikatIsa sAgaropama, utkRSTataH tetIsa saagropm| zeSa 769
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 21,22 : sU. 310-316 pUrvavat / bhava kI apekSA - jaghanyataH do bhava-grahaNa, utkRSTataH cAra bhava-grahaNa karatA hai / kI apekSA se jaghanyataH pRthaktva-varSa - adhika ikatIsa sAgaropama, utkRSTataH do-koTi-pUrva-adhika-chAsaTha-sAgaropama - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati - Agati karatA hai / isI prakAra zeSa ATha gamaka vaktavya haiM, kevala itanA vizeSa hai- sthiti, anubandha aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| zeSa pUrvavat / unahattaravAM AlApaka: manuSyoM meM sarvArthasiddha-anuttaravimAna ke devoM kA upapAta - Adi (tIsarA gamaka : audhika aura utkRSTa) 311. bhante! sarvArthasiddha-deva jo manuSyoM meM utpanna hone yogya hai (bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle manuSya ke rUpa meM utpanna hotA hai ? ) vahI vijayAdi deva kI bhAMti vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai - sthiti - jaghanyataH aura utkRSTataH tetIsa saagropm| isI prakAra anubandha bhI / zeSa pUrvavat / bhava kI apekSA do bhava-grahaNa, kAla kI apekSA se jaghanyataH pRthaktva-varSa - adhika-tetIsa sAgaropama, utkRSTataH koTi-pUrva-adhika-tetIsa sAgaropama - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati - Agati karatA hai| (chaTTA gamaka : jaghanya aura utkRSTa ) 312. vahI sarvArthasiddha deva jaghanya kAla kI sthiti vAle manuSya meM utpanna hotA hai, vahI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai - kAla kI apekSA jaghanyataH pRthaktva ( do se nau ) - varSa - -adhika-tetIsa -sAgaropama, utkRSTataH bhI pRthaktva-varSa - adhika- tetIsa sAgaropama - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati Agati karatA hai| ( navAM gamaka : utkRSTa aura utkRSTa ) 313. vahI sarvArthasiddha-deva utkRSTa kAla kI sthiti vAle manuSya ke rUpa meM utpanna hotA hai, vahI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai - kAla kI apekSA jaghanyataH koTi - pUrva-adhika- tetIsa -sAgaropama, utkRSTataH bhI koTi-pUrva-adhika - tetIsa sAgaropama- itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati Agati karatA hai| ye tIna hI gamaka hote haiM, zeSa gamaka vaktavya nahIM hai| 314. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / bAIsavAM uddezaka sattaravAM AlApaka : vANamaMtara - devoM meM asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle asaMjJI tiryaJca- paJcendriya-jIvoM kA upapAta - Adi 315. bhante! vANamantara - deva kahAM se upapanna hote haiM ? -kyA nairayika se upapanna hote haiM ? tiryagyonika se upapanna hote haiM ?. . isI prakAra nAgakumAra - uddezaka (bha. 24 / 143, 144) meM asaMjJI kI utpatti kI bhAMti avikala rUpa se vaktavya hai| 316. bhante! yadi vANamantara - deva saMjJI - paJcendriya tiryagyonika-jIvoM se upapanna hote haiM to I 770
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 22 : sU. 316-319 kyA ve jIva saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se upapanna hote haiM? asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se upapanna hote gautama! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se upapanna hote haiM, asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM se bhI yAvat upapanna hote haiM (bha. 24/145) / (pahalA gamaka) 317. bhante! (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA yaugalika) saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva jo vANamantara-deva meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle vANamaMtara-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH dasa-hajAra-varSa kI sthiti vAle, utkRSTataH palyopama kI sthiti vAle vANamaMtara-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai| zeSa puurvvt| nAgakumAra-deva ke uddezaka kI bhAMti (bha. 24/147) yAvat kAla kI apekSA se jaghanyataH dasa-hajAra-varSa-adhika-sAtireka-koTi-pUrva, utkRSTataH cAra palyopama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (dUsarA gamaka) 318. vahI (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-(yaugalika)) jIva jaghanya kAla kI sthiti vAle vANamantara-devoM meM upapanna hotA hai| nAgakumAra-devoM ke dvitIya gamaka (bha. 24/148) kI bhAMti vktvytaa| (tIsare se naveM gamaka taka) 319. vahI (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-(yaugalika)) jIva utkRSTa kAla kI sthiti vAle vANamantara-devoM meM upapanna hotA hai, jaghanyataH eka palyopama sthiti vAle, utkRSTataH bhI eka palyopama sthiti vAle vANamantara-devoM meM utpanna hotA hai| vahI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-sthiti jaghanyataH eka palyopama, utkRSTataH tIna plyopm| kAyasaMvedha-jaghanyataH do palyopama, utkRSTataH cAra palyopama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| madhyavartI tInoM hI gamaka (cauthe, pAMcaveM aura chaTe) kI nAgakumAra (bha. 24/150) ke aMtima tIna gamaka kI bhAMti vaktavyatA, jaisA nAgakumAra-uddezaka (bha. 24/151) meM kahA gayA, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya hai| ikahattaravAM AlApaka : vANamantara-devoM meM saMkhyAta varSa kI AyuvAle saMjJI-tiryaJca jIvoM kA upapAta-Adi saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-tiryaJca-jIva vANamantara-deva meM upapanna hotA hai| nAgakumAra kI bhAMti vktvytaa| (bha. 24/152,153), kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura anubaMdha-jaghanyataH dasa-hajAra-varSa, utkRSTataH eka plyopm| kAyasaMvedha-donoM 771
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 22,23 : sU. 319-324 bhagavatI sUtra bhavoM-saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-tiryaJca-jIva ke bhava aura vANamantara ke bhava kI sthiti ke anurUpa jAnanA caahie| bahattaravAM AlApaka : vANamantara-devoM meM manuSya-yaugalikoM kA upapAta-Adi 320. yadi manuSyoM se vANamantara-deva meM upapanna hote haiM? asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle manuSya kA vANamantara-deva meM upapAta jaisI nAgakumAra-uddezaka (bha. 24/154-157) kI vaktavyatA hai (vaisI vaktavyatA), kevala itanA vizeSa hai-tRtIya gamaka meM sthiti jaghanyataH eka palyopama, utkRSTataH tIna plyopm| avagAhanA-jaghanyataH eka gavyUta, utkRSTataH tIna gvyuut| zeSa puurvvt| kAyasaMvedha jaisA isI uddezaka meM asaMkhyAta varSa AyuSya vAle saMjJI-tiryaJca-paJcendriya kI vaktavyatA hai (vaisI vktvytaa)| tahattaravAM AlApaka : vANamantara-devoM meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI manuSya kI vyantara-deva ke rUpa meM utpatti nAgakumAra-uddezaka bhAMti (bha. 24/158,159) vaktavya hai| kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAyasaMvedha yathocita vaktavya hai| 321. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| teIsavAM uddezaka cohattaravAM AlApaka : jyotiSka-devoM meM asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-tiryaMca -paMcendriya (yaugalika) kA upapAta Adi 322. bhante! jyotiSka-deva kahAM se upapanna hote haiM-kyA nairayika se upapanna hote haiM?.......bheda yAvat (bha. 24/1-3) saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiM, asaMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM se upapanna nahIM hote| 323. bhante! yadi jyotiSka-deva saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiM to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiM? asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiM? gautama! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM se upapanna hote haiM, asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM se bhI upapanna hote haiN| (pahalA gamaka) 324. bhante! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika (yaugalika), jo jyotiSka-deva meM upapanna hone yogya hai, bhante! kitane kAla kI sthiti vAle jyotiSka-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH palyopama-ke-AThaveM-bhAga kI sthiti vAle, utkRSTataH eka-lAkha-varSa-adhika-eka-palyopama kI sthiti vAle jyotiSka-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai| (yaha candra-vimAna ke deva kA AyuSya batAyA hai) avazeSa asurakumAra-deva ke uddezaka kI bhAMti, 772
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 23 : sU. 324-329 kevala itanA vizeSa hai -sthiti - jaghanyataH palyopama-kA - AThavAM-bhAga, utkRSTataH tIna plyopm| isI prakAra anubandha bhI / zeSa pUrvavat kevala itanA vizeSa hai- kAla kI apekSA - jaghanyataH do bAra palyopama- kA AThavAM - bhAga, (eka bAra palyopama-kA-AThavAM-bhAga tiryaJca-yaugalika ke sambandha meM aura dUsarI bAra palyopama - kA-AThavAM-bhAga tArA- jyotiSI-deva ke sambandha meM), utkRSTataH eka lAkha varSa - adhika -cAra - palyopama (tIna palyopama tiryaJca yaugalika ke sambandha meM aura eka lAkha-varSa - adhika - eka palyopama candra-jyotiSI-deva ke sambandha meM ) - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati - Agati karatA hai / (dUsarA gamaka) 325. vahI (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI - paJcendriya tiryagyonika - ) jIva jaghanya kAla kI sthiti vAle jyotiSka - deva meM upapanna hotA hai, jaghanyataH palyopama-kA-AThaveM-bhAga kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI palyopama ke AThaveM bhAga kI sthiti vAle jyotiSka- deva ke rUpa meM upapanna hotA hai / vahI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai -kAla kI apekSA yathocita jJAtavya hai / - (tIsarA gamaka) 326. vahI (asaMkhyAta varSa kI AyuvAlA saMjJI - paJcendriya tiryagyonika - ) jIva utkRSTa kAla kI sthiti vAle jyotiSka - deva meM upapanna hotA hai, vahI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai -sthiti- jaghanyataH eka lAkha varSa-adhika - eka palyopama, utkRSTataH tIna plyopm| isI prakAra anubandha bhI kAla kI apekSA jaghanyataH do lAkha varSa adhikaka-do- palyopama, utkRSTataH eka lAkha varSa - adhika-cAra - palyopama / - (cauthA gamaka) 327. vahI apanI jaghanya kAla kI sthiti meM utpanna yaugalika - tiryaJca jaghanyataH palyopama-ke-AThaveM bhAga kI sthiti vAle, utkRSTataH palyopama-ke-AThaveM bhAga kI sthiti vAle jyotiSka - deva ke rUpa meM upapanna hogA / 328. bhante ! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM ? vahI vaktavyatA (bha. 24/ 326) kevala itanA vizeSa hai - avagAhanA - jaghanyataH pRthaktva - dhanuSa, utkRSTataH kucha adhika aTThAraha sau dhanuSa / sthiti - jaghanyataH palyopama kA AThavAM bhAga, utkRSTataH bhI palyopama-kA-AThavAM bhAga / isI prakAra anubandha bhI / zeSa pUrvavat / kAla kI apekSA se - jaghanyataH do bAra palyopama-kA-AThavAM-bhAga, utkRSTataH bhI do bAra palyopama kA AThavAM bhAga - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati Agati karatA hai / jaghanya kAla kI sthiti vAle jIva ke yahI eka hI gamaka hai ( pAMcavA, chaTTA gamaka nahIM hotA) / - (sAtaveM se navAM gamaka) 329. vahI apanI utkRSTa kAla sthiti meM utpanna yaugalika - tiryaJca jyotiSka- deva ke rUpa meM upapanna hotA hai| vahI audhika gamaka kI bhAMti vaktavyatA / (dvitIya gamaka kI aSTama 773
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 23,24 : sU. 329-335 bhagavatI sUtra meM aura tRtIya gamaka kI navama meM), kevala itanA vizeSa hai-sthiti-jaghanyataH tIna palyopama, utkRSTataH bhI tIna plyopm| isI prakAra anubandha bhii| zeSa puurvvt| isI prakAra antima tIna gamaka jJAtavya haiM, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya hai| (pAMcavAM aura chaTThA gamaka nahIM hone se) ye sAta gamaka haiN| picahattaravAM AlApaka : jyotiSka-devoM meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-tiryaJca -paJcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi 330. yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM se jyotiSka-deva ke rUpa meM upapanna hote haiM? to asurakumAroM meM upapadyamAna saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika jIvoM kI bhAMti (bha. 24/131-133) nau hI gamaka vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-jyotiSka-devoM kI sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya hai| zeSa niravazeSa puurvvt| 331. yadi manuSyoM se upapanna hote haiM (pRcchA)? bheda usI prakAra yAvat (bha. 24/134 135) / chihattaravAM AlApaka : jyotiSka-devoM meM asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM (yaugalikoM) kA upapAta-Adi 332. bhante! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSya jo jyotiSka-deva meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha jIva kitane kAla kI sthiti vAle jyotiSka-devoM meM upapanna hotA hai? isI prakAra jaise jyotiSka-deva meM upapadyamAna asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika jIvoM ke sAta gamaka batalAe haiM, vaise hI manuSyoM ke bhI vaktavya haiM (bha. 24/324-329). kevala itanA vizeSa hai-avagAhanA kA antara-prathama tIna gamakoM meM avagAhanA jaghanyataH kucha-adhika-nau-sau-dhanuSa, utkRSTataH tIna gvyuut| madhyavartI tIna gamakoM meM avagAhanA jaghanyataH kucha-adhika-nau-sau-dhanuSa, utkRSTataH bhI kuch-adhik-nau-sau-dhnuss| antima tIna gamakoM meM avagAhanA jaghanyataH tIna gavyUta, utkRSTataH bhI tIna gvyuut| zeSa niravazeSa pUrvavat vaktavya hai yAvat kAyasaMvedha tk| sitaMtaravAM AlApaka : jyotiSka-devoM meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi 333. yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM se jyotiSka-deva ke rUpa meM upapanna hote haiM? saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM ke asurakumAra-deva meM upapadyamAna kI vaktavyatA (bha. 24/139-142), vaise hI nava gamaka vaktavya haiM, kevala itanA vizeSa hai-jyotiSka-deva kI sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| zeSa pUrvavat niravazeSa vaktavya hai| 334. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| caubIsavAM uddezaka 335. bhante! saudharma-deva kahAM se upapanna hote haiM kyA nairayika se upapanna hote haiM? bheda jyotiSka-uddezaka (bha. 24/322,323) kI bhAMti vaktavya haiN| 774
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 24 : sU. 336-340 aThahattaravAM AlApaka : saudharma-devoM (prathama devaloka) meM asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-tiryaMca-pacendriya (yaugalikoM) kA upapAta-Adi (pahalA gamaka) 336. bhante! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika (yaugalika) jo saudharma-deva meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane kAla kI sthiti vAle saudharma-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai? gautama! jaghanyataH eka palyopama kI sthiti vAle, utkRSTataH tIna palyopama kI sthiti vAle saudharma deva ke rUpa meM upapanna hotA hai| 337. bhante! ve jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM?......zeSa jyotiSka-devoM meM upapadyamAna saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM (bha. 24/324) kI bhAMti vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-samyag-dRSTi bhI hote haiM, mithyA-dRSTi bhI hote haiM, samyag-mithyA-dRSTi nahIM hote| jJAnI bhI hote haiM. ajJAnI bhI hote haiM, niyamataH do jJAna athavA do ajJAna hote haiN| sthiti-jaghanyataH eka palyopama, utkRSTataH tIna plyopm| isI prakAra anubandha bhii| zeSa puurvvt| kAla kI apekSA jaghanyataH do palyopama, utkRSTataH chaha palyopama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (dUsarA gamaka) 338. vahI (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika (yaugalika)) (audhika AyuSya vAlA) jaghanya kAla kI sthiti vAle saudharma-deva meM upapanna hotA hai, vahI vaktavyatA (bha. 24/336-337), kevala itanA vizeSa hai-kAla kI apekSA jaghanyataH do palyopama, utkRSTataH cAra palyopama- itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (tIsarA gamaka) 339. vahI (asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika (yaugalika) (audhika AyuSya vAlA) utkRSTa kAla kI sthiti vAle saudharma-deva meM upapanna hotA hai, jaghanyataH tIna palyopama kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI tIna palyopama kI sthiti vAle saudharma-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai, vahI vaktavyatA (bha. 24/338), kevala itanA vizeSa hai-sthiti-jaghanyataH tIna palyopama, utkRSTataH bhI tIna plyopm| zeSa puurvvt| kAla kI apekSA jaghanyataH chaha palyopama, utkRSTataH bhI chaha palyopama itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (chaTThA gamaka) 340. vahI apanI jaghanya kAla kI sthiti meM upapanna tiryaMca-yaugalika jaghanyataH eka palyopama kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI eka palyopama kI sthiti vAle saudharma-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai (bha. 24/339) vahI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-avagAhanA-jaghanyataH pRthaktva-dhanuSa, utkRSTataH do gvyuut| sthiti-jaghanyataH eka palyopama, utkRSTataH bhI eka 775
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 24 : sU. 340-345 bhagavatI sUtra plyopm| zeSa puurvvt| kAla kI apekSA jaghanyataH do palyopama, utkRSTataH bhI do palyopama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| (sAtaveM se naveM gamaka taka) 341. vahI apanI utkRSTa kAla kI sthiti meM utpanna tiryaMca-yaugalika saudharma-deva ke rUpa meM upapanna hotA haiM, prathama gamaka ke sadRza (sAtavAM, AThavAM aura navAM) tIna gamaka vaktavya haiM, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAla kI apekSA yathocita jJAtavya hai| unyAsIvAM AlApaka : saudharma devoM (prathama devaloka) meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-tiryaJca-paJcendri-jIvoM kA upapAta-Adi 342. yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika saudharma-deva meM upapanna hote haiM? jisa prakAra saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva ke asurakumAra-deva meM upapadyamAna kI bhAMti nava gamaka (bha. 24/131,132,133) vaise hI nau gamaka haiM, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| jaba apanI jaghanya kAla kI sthiti utpanna paMcendriya-tiryaJca-yaugalika saudharma-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai taba tInoM hI gamakoM (cauthe, pAMcaveM aura chaTe) meM jIva samyag-dRSTi bhI hotA hai, mithyA-dRSTi bhI hotA hai, samyag-mithyA-dRSTi nahIM hotaa| 343. yadi manuSyoM se saudharma-deva meM upapanna hote haiM? bheda jyotiSka-deva meM, (bha. 24/ 331) upapadyamAna kI bhAMti vaktavya haiM yAvatassIvAM AlApaka : saudharma-devoM meM asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSya (yaugalikoM) kA upapAta-Adi 344. bhaMte! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-manuSya, jo saudharma-deva ke rUpa meM upapanna hone yogya hai? isI prakAra jaise asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva ke saudharma-deva meM upapadyamAna batalAye gaye haiM (bha. 24/336-341), vahI sAta gamaka yahAM vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-pahale do gamaka (prathama aura dvitIya) meM avagAhanA-jaghanyataH eka gavyUta, utkRSTataH tIna gvyuut| tIsare gamaka meM jaghanyataH tIna gavyUta, utkRSTataH bhI tIna gvyuut| cauthe gamaka meM jaghanyataH eka gavyUta, utkRSTataH bhI eka gvyuut| antima tIna gamakoM (sAtaveM, AThaveM aura naveM) meM jaghanyataH tIna gavyUta, utkRSTataH bhI tIna gvyuut| zeSa niravazeSa pUrvavat / ikkAsIvAM AlApaka : saudharma-devoM meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi 345. yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM se saudharma-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai? isI prakAra jaise saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM kA asurakumAra-deva meM upapadyamAna (bha. 24/139-141) kI bhAMti nau gamaka yahAM vaktavya haiN| kevala itanA vizeSa hai saudharma-deva kI sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| zeSa puurvvt| 776
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 24 : sU. 346-351 bayAsIvAM AlApaka : IzAna-devoM (dUsare devaloka) meM tiryaMca-yaugalikoM kA upapAta-Adi 346. bhante! IzAna-deva kahAM se upapanna hote haiM? IzAna-devoM kI saudharma-deva ke sadRza vaktavyatA (bha. 24/336) / kevala itanA vizeSa hai-asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika (yaugalika) jIva kI jina sthAnoM meM saudharma-devaloka meM upapadyamAna kI palyopama sthiti hotI hai una sthAnoM meM yahAM (IzAna-devaloka meM) sthiti sAtirekaeka-palyopama kathanIya hai, cauthe gamaka meM avagAhanA-jaghanyataH pRthaktva (do se nau)-dhanuSa, utkRSTataH sAtireka do gvyuut| zeSa puurvvt| tarAsIvAM AlApaka : IzAna-devoM (dUsare devaloka) meM manuSya-yaugalikoM kA upapAta-Adi 347. asaMkhyAta varSa kI AyuvAle saMjJI-manuSya kI (IzAna-devaloka meM) bhI asaMkhyAta varSa kI AyuvAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika (bha. 24/336-341) kI bhAMti zeSa vktvytaa| avagAhanA-jina sthAnoM meM avagAhanA eka gavyUta batalAI gaI, una sthAnoM meM yahAM (IzAna-devaloka meM) upapanna hone vAle manuSya-yaugalika kI avagAhanA kucha adhika eka gavyUta vaktavya hai| zeSa puurvvt|| caurAsIvAM AlApaka : IzAna-devoM (dUsare devaloka) meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI -tiryaMca-paMcendriya-jIvoM evaM saMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi 348. saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika aura manuSya ke saudharma -devaloka meM upapadyamAna devoM kI bhAMti IzAna-devaloka meM bhI nau gamaka avikala rUpa meM vaktavya haiM, kevala itanA vizeSa hai-IzAna-deva kI sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya 349. bhante! sanatkumAra-deva kahAM se upapanna hote haiM? upapAta zarkarAprabhA-pRthvI ke nairayikoM kI bhAMti, yAvatpacAsIvAM AlApaka : sanatkumAra-devoM (tIsare devaloka) meM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-tiryaMca-paJcendriya-jIvoM kA upapAta-Adi 350. bhante! saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika jo sanatkumAra-deva meM upapanna hone yogya hai.....? zeSa parimANa se lekara bhavAdeza taka vahI vaktavyatA jJAtavya hai, jaise saudharma-devaloka meM upapadyamAna (bha. 24/342) kI vaktavyatA hai, kevala itanA vizeSa hai-sanatkumAra-deva kI sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya hai| jaba (saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta saMjJI-paMcendriya-tiryagyonika jIva) apanI jaghanya kAla kI sthiti vAle sanatkumAra-devoM meM upapanna hotA hai, taba tInoM gamaka (cauthe, pAMcaveM aura chaTTe) meM pahalI pAMca lezyAeM vaktavya haiN| zeSa puurvvt| chayAsIvAM AlApaka : sanatkumAra-devoM (tIsare devaloka) meM saMkhyAta varSa kI AyuvAle saMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi 351. yadi manuSyoM se upapanna hote haiM to....? zarkarA-prabhA meM upapadyamAna manuSyoM kI (bha. 777
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 24 : sU. 351-355 bhagavatI sUtra 24/105-108) bhAMti nau hI gamaka vaktavya haiM, kevala itanA vizeSa hai-sanatkumAra-deva kI sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| sattAsIvAM AlApaka : cauthe devaloka se AThaveM devaloka taka saMjJI-tiryaJca-paJcendriya -jIvoM aura saMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi 352. bhante! mAhendraka-deva kahAM se upapanna hote haiM? jisa prakAra sanatkumAra-devoM (bha. 24/ 349-351) kI vaktavyatA vaisI hI mAhendraka-devoM kI vktvytaa| kevala itanA vizeSa hai-(sthiti)-mAhendraka-devoM kI sthiti pUrvokta se sAtireka vaktavya hai| isI prakAra brahmaloka (pAMcaveM devaloka) ke devoM kI bhI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-brahmaloka-deva kI sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| isI prakAra yAvat sahasrAra (AThaveM devaloka) taka, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| jaghanya kAla kI sthiti vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonikoM lAMtaka-Adi-devoM meM utpanna hote haiM, unake tInoM hI gamakoM (cauthe, pAMcaveM aura chaTTe) meM chahoM hI lezyAeM vaktavya haiN| saMhanana-brahmaloka- aura lAMtaka-devaloka meM (pAMcaveM aura chaThe devaloka meM) upapadyamAna tiryagyonikoM aura manuSyoM meM saMhanana prathama pAMca, mahAzukra- aura sahasrAra-devaloka meM (sAtaveM aura AThaveM devaloka meM) upapadyamAna tiryagyonikoM aura manuSyoM meM saMhanana prathama caar| zeSa puurvvt| aTThAsIvAM AlApaka : Anata-devoM (nauveM devaloka) meM saMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi 353. bhante! Anata-deva kahAM se upapanna hote haiM......? upapAta-jaisA sahasrAra-devoM kI bhAMti vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-tiryagayonika-jIvoM kI upapatti nahIM hotI yAvat354. bhante! saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta-saMjJI-manuSya, jo Anata-devaloka meM upapanna hone yogya hai.....(pRcchA)-sahasrAra-devaloka meM upapadyamAna manuSyoM kI bhAMti vaktavyatA (bha. 24/352) kevala itanA vizeSa hai-saMhanana-upapanna hone vAle manuSyoM meM prathama tIna / zeSa pUrvavat yAvat anubaMdha tk| bhava kI apekSA jaghanyataH tIna bhava-grahaNa, utkRSTataH sAta bhv-grhnn| kAla kI apekSA jaghanyataH do pRthaktva (do se nau)-varSa-adhika-aTAraha-sAgaropama. utkaSTataH cAra koTi-parva-adhika-sattAvana-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| isI prakAra zeSa ATha gamaka bhI vaktavya haiM, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| zeSa puurvvt| isI prakAra yAvat acyuta-devoM kI vktvytaa| kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| Anata Adi cAra devaloka meM upapanna hone vAle manuSyoM meM saMhanana-prathama tiin| nayAsIvAM AlApaka : nava graiveyaka-devoM meM saMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi 355. bhante! graiveyaka-deva kahAM se upapanna hote haiM? vahI vaktavyatA (bha. 24/354) kevala itanA vizeSa hai-graiveyaka-deva meM upapanna hone vAle manuSyoM meM prathama do saMhanana hote haiN| sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| 778
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 24 : u. 24 : sU. 356-360 navvevAM AlApaka : prathama cAra anuttaravimAna ke devoM meM saMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi 356. bhante! vijaya-, vaijayanta-, jayanta- aura aparAjita - deva (anuttara - deva) kahAM se upapanna hote haiM? vahI (bha. 24/355 ) niravazeSa vaktavyatA yAvat anubaMdha taka / kevala itanA vizeSa hai - inameM utpanna hone vAle manuSyoM meM saMhanana prathama vajra - RSabha - nArAca hotA hai| zeSa pUrvavat / bhava kI apekSA jaghanyataH tIna bhava-grahaNa, utkRSTataH pAMca bhava-grahaNa / kAla kI apekSA jaghanyataH do - pRthaktva-varSa - adhika- ikkattIsa sAgaropama, utkRSTataH tIna koTi- pUrva-adhika chAsaTha-sAgaropama - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati - Agati karatA hai| isI prakAra zeSa ATha gamaka vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai -sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| manuSyoM meM labdhi nau hI gamakoM meM graiveyaka - devoM meM upapadyamAna kI bhAMti vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-- saMhanana - prathama vajra - RSabha nArAca saMhanana vAle hI upapanna hote haiN| ikyAnaveMvAM AlApaka : sarvArthasiddha-devoM meM saMjJI-manuSyoM kA upapAta-Adi 357. bhante! sarvArthasiddha-deva kahAM se upapanna hote haiM ? upapAta jaisA vijaya Adi devoM kI bhAMti yAvat (pahalA gamaka) 358. bhante ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle devoM ke rUpa meM upapanna hotA hai ? gautama ! jaghanyataH tetIsa sAgaropama kI sthiti vAle, utkRSTataH bhI tetIsa sAgaropama kI sthiti vAle deva ke rUpa meM upapanna hotA hai| avazeSa vijaya Adi devoM meM upapadyamAna kI bhAMti vaktavya hai / kevala itanA vizeSa hai-bhava kI apekSA - tIna bhava-grahaNa, kAla kI apekSA - jaghanyataH do pRthaktva (do se nau) -varSa - adhika - tetIsa -sAgaropama, utkRSTataH bhI do-koTi-pUrva-adhika- tetIsa sAgaropama - itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati- Agati karatA hai / (sarvArthasiddha meM dUsarA aura tIsarA gamaka nahIM hai / ) (cauthA gamaka) 359. vahI apanI jaghanya kAla kI sthiti meM utpanna manuSya sarvArthasiddha-devoM meM upapanna hotA hai, vahI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai- avagAhanA - pRthaktva (do se nau) -ratnI (hAtha) aura sthiti - pRthaktva ( do se nau) - varSa / zeSa pUrvavat / kAyasaMvedha yathocita jJAtavya hai / (pAMcavAM aura chaTThA gamaka nahIM hai / ) (sAtavAM gamaka) 360. vahI apanI utkRSTa kAla kI sthiti meM utpanna manuSya sarvArthasiddha-deva ke rUpa meM utpanna hotA hai / vahI vaktavyatA (bha. 24 / 359), kevala itanA vizeSa hai--avagAhanA-jaghanyataH pAMca sau dhanuSa, utkRSTataH bhI pAMca sau dhanuSa / sthiti--jaghanyataH koTi-pUrva, utkRSTataH bhI koTi-pUrva yAvat bhavAdeza taka / zeSa pUrvavat / kAla kI 779
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 24 : u. 24 : sU. 360,361 . bhagavatI sUtra apekSA jaghanyataH do koTi-pUrva-adhika-tetIsa-sAgaropama, utkRSTataH bhI do koTi-pUrva-adhika-tetIsa-sAgaropama-itane kAla taka rahatA hai, itane kAla taka gati-Agati karatA hai| ye tIna gamaka (prathama, caturtha aura saptama) sarvArthasiddhaka-devoM ke hote haiN| 361. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai, isa prakAra bhagavAn gautama yAvat (bha. 1/51) saMyama aura tapa se apane Apako bhAvita karate hue viharaNa karane lge| 780
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ paccIsavAM zataka pahalA uddezaka saMgrahaNI gAthA paccIsaveM zataka ke bAraha uddezaka-1. lezyA 2. dravya 3. saMsthAna 4. yugma, 5. paryava, 6. nirgrantha 7. zramaNa 8. ogha 9. bhavika 10 abhavika 11. samyak, 12. mithyA ye 12 uddezaka haiN| lezyA-pada 1. usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha meM gaNadhara gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se yAvat (bha. 1/4-10) isa prakAra kahA-bhante! lezyAeM kitanI prajJapta haiM? gautama! chaha lezyAeM prajJapta haiM, jaise-kRSNa-lezyA, prathama zataka ke dvitIya uddezaka (bha. 1/ 102, paNNavaNA, 17/2) kI bhAMti lezyA-vibhAga vaktavya hai| alpabahutva yAvat (paNNavaNNA 17/71-83) cAra prakAra ke devoM aura cAra prakAra kI deviyoM kA alpabahutva saMyukta rUpa se vaktavya hai| yoga kA alpabahutva-pada 2. bhante! saMsAra-samApanaka-jIva kitane prakAra ke prajJata haiM? gautama! saMsAra-samApanna-jIva caudaha prakAra ke prajJapta haiM jaise-1 sUkSma-(ekendriya)-aparyAptaka 2. sUkSma-(ekendriya)-paryAptaka 3. bAdara-(ekendriya)-aparyAptaka 4. bAdara (ekendriya)-paryAptaka 5. dvIndriya-aparyAptaka 6. dvIndriya-paryAptaka 7. trIndriya-paryAptaka 8. trIndriya-paryAptaka 9. caturindriya-aparyAptaka 10. caturindriya-paryAptaka 11. asaMjJI-paJcendriya-aparyAptaka 12. asaMjJI-paJcendriya-paryAptaka 13. saMjJI-paJcendriya-aparyAptaka 14. sNjnyii-pnycendriy-pryaaptk| 3. bhante! ina caudaha prakAra ke saMsAra-samApanaka-jIvoM ke jaghanya aura utkRSTa yoga meM kauna kisase alpa, bahuta , tulya yA vizeSAdhika haiM? gautama! 1. sUkSma-(ekendriya)-aparyAptaka-jIvoM kA jaghanya yoga sabase alpa hai| 2. bAdara-(ekendriya)-aparyAptaka-jIvoM kA jaghanya yoga usase asaMkhyeya-guNA hai| 3. dvIndriya-aparyAptaka-jIvoM kA jaghanya yoga usase asaMkhyeya-guNA hai| 4. isI prakAra trIndriya-(aparyAptaka-jIvoM kA jaghanya yoga) 5. isI prakAra caturindriya-(aparyAptaka-jIvoM kA jaghanya yoga) 6. asaMjJI-paJcendriya-aparyAptaka-jIvoM kA jaghanya yoga usase asaMkhyeya-guNA hai| 7. saMjJI-paMcendriya-aparyAptaka-jIvoM kA jaghanya yoga usase asaMkhyeya-guNA hai| 781
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 1 : sU. 3-6 bhagavatI sUtra 8. sUkSma-paryAptaka-jIvA kA jaghanya yoga usase asaMkhyeya guNA hai| 9. bAdara-paryAptaka-jIvoM kA jaghanya yoga usase asaMkhyeya-guNA hai| 10. sUkSma-paryAptaka-jIvoM kA utkRSTa yoga usase asaMkhyeya-guNA hai| 11. bAdara-aparyAptaka-jIvoM kA utkRSTa yoga usase asaMkhyeya-guNA hai| 12. sUkSma-paryAptaka-jIvoM kA utkRSTa yoga usase asaMkhyeya-guNA hai| 13. bAdara-paryAptaka-jIvoM kA utkRSTa yoga usase asaMkhyeya-guNA hai| 14. dvIndriya-paryAptaka-jIvoM kA jaghanya yoga usase asaMkhyeya-guNA hai| 15. isI prakAra trIndriya- (paryAptaka-jIvoM kA jaghanya yoga usase asaMkhyeya-guNA hai) isI prakAra yAvat 18. saMjJI-paJcendriya paryAptaka-jIvoM kA jaghanya yoga usase asaMkhyeya-guNA hai| 19. dvIndriya-apAryAptaka-jIvoM kA utkRSTa yoga usase asaMkhyeya-guNA hai| 20. isI prakAra trIndriya-(aparyAptaka-jIvoM kA bhI utkRSTa yoga usase asaMkhyeya-guNA hai) isI prakAra yAvat 23. saMjJI-paJcendriya-aparyAptaka-jIvoM kA utkRSTa yoga usase asaMkhyeya-guNA hai| 24. dvIndriya-paryAptaka-jIvoM kA utkRSTa yoga usase asaMkhyeya-guNA hai| 25. isI prakAra trIndriya-paryAptaka-jIvoM kA utkRSTa yoga usase asaMkhyeya-guNA hai) isI prakAra yAvat 28. saMjJI-paMcendriya-paryAptaka-jIvoM kA utkRSTa yoga usase asaMkhyeya-guNA hai| samayogI-viSamayogI-pada 4. bhante! kyA prathama samaya meM upapanna do nairayika sama-yoga vAle haiM? viSama-yoga vAle haiM? gautama! kisI apekSA sama-yoga vAle haiM, kisI apekSA viSama-yoga vAle haiN| 5. bhante! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-kisI apekSA sama-yoga vAle haiM aura kisI apekSA viSama-yoga vAle haiM? gautama! AhAraka-nairayika kI apekSA anAhAraka-nairayika athavA anAhAraka-nairayika kI apekSA AhAraka-nairayika syAt hIna, syAt tulya aura syAt abhyadhika yoga vAlA hotA hai| AhAraka se anAhAraka-yaha hInatA kA hetu hai| anAhAraka se AhAraka-yaha adhikatA kA hetu hai| donoM AhAraka athavA donoM anAhAraka-yaha tulyatA kA hetu hai| yadi hIna yoga vAlA hotA hai to asaMkhyeya-bhAga-hIna yoga vAlA athavA saMkhyeya-bhAga-hIna yoga vAlA hotA hai, saMkhyeya-guNA-hIna yoga vAlA athavA asaMkhyeya-guNA-hIna yoga vAlA hotA hai| yadi adhika yoga vAlA hotA hai to asaMkhyeya-bhAga-adhika yoga vAlA athavA saMkhyeya-bhAga-adhika yoga vAlA athavA saMkhyeya-bhAga-adhika yoga, saMkhyeya-guNA-adhika yoga vAlA athavA asaMkhyeya-guNA-adhika yoga vAlA hotA hai| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-kisI apekSA sama-yoga vAle haiM aura kisI apekSA viSama-yoga vAle haiN| isa prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| yoga-pada 6. bhante! yoga kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! yoga pandraha prakAra ke prajJapta haiM, jaise-1. satya-mano-yoga 2. mRSA-mano-yoga 3. 782
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 1,2 : sU. 6-12 satyAmRSA (mizra) - mano-yoga 4. asatyAmRSA (vyavahAra) - mano- yoga 5. satya vacana - yoga 6. mRSA - vacana - yoga 7. satyAmRSA vacana - yoga 8. asatyAmRSA vacana - yoga 9. audArika-zarIra- kAya - yoga 10. audArika zarIra mizra - kAya yoga 11. vaikriya zarIra kAya yoga 12. vaikriya - zarIra - mizra - kAya yoga 13. AhAraka- zarIra kAya yoga 14. ahAraka- zarIra- mizra - kAya - yoga 15. karma zarIra kAya - yoga / - - 7. bhante! ina pandraha prakAra ke jaghanya aura utkRSTa yoga meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? gautama ! 1. karma - zarIra kA jaghanya yoga sabase alpa hai, 2. audArika- mizra kA jaghanya yoga usase asaMkhyeya-guNA adhika hai, 3. vaikriya-mizra kA jaghanya yoga usase asaMkhyeya-guNA adhika hai, 4. audArika- zarIra kA jaghanya yoga usase asaMkhyeya-guNA adhika hai, 5. vaikriya-zarIra kA jaghanya yoga usase asaMkhyeya-guNA adhika hai, 6. karma - zarIra kA utkRSTa yoga usase asaMkhyeya-guNA adhika hai, 7. AhAraka- mizra kA jaghanya yoga usase asaMkhyeya-guNA adhika hai, 8. usa (AhAraka mizra) kA hI utkRSTa yoga asaMkhyeya-guNA adhika hai / 9,10. audArika- mizra aura vaikriya - mizra - ina donoM kA utkRSTa yoga paraspara tulya hai aura AhAraka- mizra ke utkRSTa yoga se asaMkhyeya-guNA adhika hai, 11. asatyamRSA-mano- yoga kA jaghanya yoga usase asaMkhyeya-guNA adhika hai, 12. AhAraka - zarIra kA jaghanya yoga usase asaMkhyeya-guNA adhika hai, 13 - 19. tIna prakAra ke mano-yoga ke cAra prakAra ke vacana -yoga ke--ye sAtoM bhI paraspara tulya, jaghanya yoga usase asaMkhyeya-guNA adhika hai / 20. AhAraka-zarIra kA utkRSTa yoga usase asaMkhyeya-guNA adhika hai / 21-30. audArika- zarIra aura vaikriya - zarIra ke, cAra prakAra ke mano-yoga ke aura cAra prakAra ke vacana - yoga ke ina dasoM kA bhI paraspara tulya, utkRSTa yoga usase asaMkhyeya-guNA adhika hai| 8. bhante ! vaha aisA hI hai, bhante ! vaha aisA hI hai / dUsarA uddezaka dravya-pada 9. bhante ! dravya kitane prakAra ke prajJapta haiM ? gautama ! dravya do prakAra ke prajJapta haiM, jaise jIva dravya aura ajIva dravya / 10. bhante ! ajIva dravya kitane prakAra ke prajJapta haiM ? gautama ! do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-rUpi - ajIva dravya aura arUpi - ajIva dravya / 11. bhante ! arUpi - ajIva dravya kitane prakAra ke prajJapta haiM ? gautama ! dasa prakAra ke prajJapta haiM, jaise- dharmAstikAya, dharmAstikAya kA deza, dharmAstikAya kA pradeza adharmAstikAya, adharmAstikAya kA deza, adharmAstikAya kA pradeza, AkAzAstikAya, AkAzAstikAya kA deza, AkAzAstikAya kA pradeza, addhAsamaya / 12. bhante ! rUpi - ajIva dravya kitane prakAra ke prajJapta ? 783
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 2 : sU. 12-20 bhagavatI sUtra gautama! cAra prakAra ke prajJapta haiM, jaise-skandha, skandha-deza, skandha-pradeza, paramANu-pudgala / 13. bhante! ve kyA saMkhyeya haiM? asaMkhyeya haiM? ananta haiM? gautama! saMkhyeya nahIM haiM, asaMkhyeya nahIM haiM, ananta haiN| 14. bhante! yaha kisI apekSA se kahA jA rahA hai-saMkhyeya nahIM hai, asaMkhyeya nahIM hai, ananta haiM? gautama! paramANu-pudgala ananta haiM, dvi-pradezI skandha ananta haiM yAvat daza-pradezI-skandha ananta haiM, saMkhyeya-pradezI skandha ananta haiM, asaMkhyeya-pradezI skandha ananta haiM, ananta-pradezI skandha ananta haiN| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai saMkhyeya nahIM hai, asaMkhyeya nahIM hai, ananta haiN| 15. bhante! jIva-dravya kyA saMkhyeya haiM? asaMkhyeya haiM? ananta haiM? gautama! saMkhyeya nahIM haiM, asaMkhyeya nahIM haiM, ananta haiN| 16. bhante! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai jIva-dravya saMkhyeya nahIM haiM, asaMkhyeya nahIM haiM, ananta haiM? gautama! nairayika-jIva asaMkhyeya haiM, yAvat vAyukAya ke jIva asaMkhyeya haiM, vanaspatikAya ke jIva ananta haiM, dvIndriya-jIva asaMkhyeya haiM, isI prakAra yAvat vaimAnika-jIva asaMkhyeya haiM, siddha ananta haiN| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat jIva-dravya ananta haiN| jIvoM kA ajIva paribhoga-pada 17. bhante! kyA jIva-dravya ajIva-dravyoM kA paribhoga karate haiM? athavA kyA ajIva-dravya jIva-dravyoM kA paribhoga karate haiM? gautama! jIva-dravya ajIva-dravyoM kA paribhoga karate haiM, ajIva-dravya jIva-dravyoM kA paribhoga nahIM krte| 18. bhante! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai jIva-dravya ajIva-dravyoM kA paribhoga karate haiM, ajIva-dravya jIva-dravyoM kA paribhoga nahIM karate? gautama! jIva-dravyoM ajIva-dravyoM kA paryAdAna (grahaNa) karate haiM, paryAdAna kara unheM audArika-, vaikriya-, AhAraka-, taijasa-, aura kArmaNa-(zarIra), zrotrendriya yAvat sparzanendriya, mana-yoga, vacana-yoga, kAya-yoga aura AnApAna ke rUpa meM niSpanna karate haiN| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai jIva-dravya ajIva-dravyoM kA paribhoga karate haiM, ajIva-dravya jIva-dravyoM kA paribhoga nahIM krte| 19. bhante! kyA nairayika ajIva-dravyoM kA paribhoga karate haiM? kyA ajIva-dravya nairayikoM kA paribhoga karate haiM? gautama! nairayika ajIva-dravyoM kA paribhoga karate haiM, ajIva-dravya nairayikoM kA paribhoga nahIM krte| 20. yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai? 784
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 2 : sU. 20-26 gautama! nairayika ajIva-dravyoM kA paryAdAna karate haiM, paryAdAna kara unheM vaikriya-, taijasa-, -kArmaNa-(zarIra), zrotrendriya yAvat sparzanendriya, mano-yoga, vacana-yoga, kAya-yoga aura AnApAna ke rUpa meM niSpanna karate haiN| gautama! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-nairayika ajIva-dravyoM kA paribhoga karate haiM, ajIva-dravya nairayikoM kA paribhoga nahIM krte| isI prakAra yAvat vaimAnika tk| kevala itanA vizeSa hai-zarIra, indriya aura yoga jisake jitane hote haiM, ve yathocita vaktavya haiN| avagAha-pada 21. bhante! loka asaMkhyeya-pradezAtmaka hai aura dravya ananta haiM? kyA isa asaMkhyeya-pradezAtmaka sAnta loka-AkAza meM anaMta dravyoM kA samAveza bhaktavya haiM-kyA sAnta meM anaMta kA samAveza vikalpanIya hai? hAM, gautama! loka asaMkhyeya-pradezAtmaka hai aura dravya ananta haiN| phira bhI isa sAnta loka-AkAza meM anaMta dravyoM kA samAveza bhaktavya-sAnta meM anaMta kA samAveza vikalpanIya hai| pudgaloM kA cayAdi-pada 22. bhante! loka ke eka AkAza-pradeza meM kitanI dizAoM se pudgaloM kA caya hotA hai? gautama! vyAghAta na ho to chahoM dizAoM se aura vyAghAta kI apekSA kadAcit tIna dizAoM, kadAcit cAra dizAoM aura kadAcit pAMca dizAoM se pudgaloM kA caya hotA hai| 23. bhante! loka ke eka AkAza-pradeza meM kitanI dizAoM se pudgala pRthak hote haiM? puurvvt| isI prakAra upacaya aura isI prakAra apacaya bhI pUrvavat vaktavya hai| pudgala-grahaNa-pada 24. bhante! jIva jina dravyoM pudgaloM ko audArika-zarIra ke rUpa meM grahaNa karatA hai kyA sthita-dravyoM ko grahaNa karatA hai? athavA asthita-dravyoM ko? gautama! sthita-dravyoM ko bhI grahaNa karatA hai, asthita-dravyoM ko bhI grahaNa karatA hai| 25. bhante! kyA unheM dravyataH grahaNa karatA hai? kSetrataH grahaNa karatA hai? kAlataH grahaNa karatA hai? bhAvataH grahaNa karatA hai? gautama! dravyataH bhI grahaNa karatA hai, kSetrataH bhI grahaNa karatA hai, kAlataH bhI grahaNa karatA hai, bhAvataH bhI grahaNa karatA hai| unheM dravyataH ananta-pradezI dravyoM ke rUpa meM, kSetrataH asaMkhyeya-pradezAvagADha dravyoM ke rUpa meM grahaNa karatA hai-isa prakAra paNNavaNA ke prathama AhAra-uddezaka (paNNavaNA, 28/5-19) kI bhAMti vaktavyatA yAvat nirvyAghAta sthiti meM chahoM dizAoM se aura vyAghAta kI apekSA kadAcit tIna dizAoM, kadAcit cAra dizAoM se aura kadAcit pAMca dizAoM se grahaNa karatA hai| 26. bhante! jIva jina dravyoM ko vaikriya-zarIra ke rUpa meM grahaNa karatA hai to kyA sthita-dravyoM ko grahaNa karatA hai? athavA asthita-dravyoM ko grahaNa karatA hai? puurvvt| kevala itanA vizeSa hai-niyamataH chahoM dizAoM se| isI prakAra AhAraka-zarIra kI vktvytaa| 785
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 2,3 : sU. 27-36 27. bhante! jIva jina dravyoM kA taijasa zarIra ke rUpa meM grahaNa karatA hai.... - pRcchA / gautama ! sthita dravyoM ko grahaNa karatA hai, asthita dravyoM ko grahaNa nahIM krtaa| zeSa audArika- zarIra kI bhAMti vaktavyatA / isI prakAra kArmaNa zarIra kI vaktavyatA / isI prakAra yAvat bhAva kI apekSA bhI grahaNa karatA hai / 28. jina dravyoM ko dravyataH grahaNa karatA hai unheM kyA eka pradezI dravyoM ke rUpa meM grahaNa karatA hai ? dvi-pradezI dravyoM ke rUpa grahaNa karatA hai ? isa prakAra 'paNNavaNA' ke bhASA-pada (11 / 49-68) kI bhAMti vaktavyatA / yAvat svaviSaya kA grahaNa karatA hai, aviSaya kA grahaNa nahIM karatA, anukrama se grahaNa karatA hai, akrama se nahIM karatA / 29. bhante ! unheM kitanI dizAoM se grahaNa karatA hai ? 30. gautama ! nirvyAghAta sthiti meM .... audArika- zarIra kI bhAMti (bha. 25/25) vaktavyatA / bhante ! jIva jina dravyoM ko zrotrendriya ke rUpa meM grahaNa karatA hai ?.... pRcchaa| vaikriya - zarIra kI bhAMti sthita aura asthita donoM prakAra ke dravyoM ko grahaNa karatA hai / isI prakAra yAvat jihvendriya kI vaktavyatA / sparzendriya kI audArika- zarIra kI bhAMti vaktavyatA / nirvyAghAta kI sthiti meM chahoM dizAoM se, vyAghAta kI sthiti meM kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pAMca dizAoM se grahaNa karatA hai| mano-yoga kI kArmaNa zarIra kI bhAMti vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai - niyamataH chahoM dizAoM se grahaNa karatA hai / isI prakAra vacana - yoga kI vaktavyatA / kAya-yoga kI audArika- zarIra kI bhAMti vaktavyatA / 31. bhante ! jIva jina dravyoM ko AnApAna ke rUpa meM grahaNa karatA hai ?.... pRcchA / audArika-zarIra kI bhAMti vaktavyatA / yAvat syAt pAMca dizAoM se grahaNa karatA hai| 32. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / tIsarA uddezaka saMsthAna - pada 33. bhante ! saMsthAna kitane prajJapta haiM ? gautama ! saMsthAna chaha prajJapta haiM, jaise- parimaNDala, vRtta, trikoNa, catuSkoNa, Ayata, anitthaMstha-aniyamita AkAra vAlA / 34. bhante ! parimaNDala saMsthAna kyA dravya kI apekSA saMkhyeya haiM ? asaMkhyeya haiM ? ananta haiM ? gautama ! saMkhyeya nahIM haiM, asaMkhyeya nahIM haiM, ananta haiN| 35. bhante ! vRtta saMsthAna....? isI prakAra yAvat anitthaMstha- saMsthAna kI vaktavyatA / isI prakAra pradeza kI apekSA vaktavyatA / isI prakAra dravya aura pradeza kI apekSA vaktavyatA / 36. bhante ! parimaNDala, vRtta, trikoNa, catuSkoNa, Ayata aura anitthaMstha - ina chaha saMsthAnoM meM dravya kI apekSA, pradeza kI apekSA tathA dravya aura pradeza kI apekSA kauna kinase alpa, adhika, tulya yA vizeSAdhika haiM ? 786
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 3 : sU. 36-45 gautama! dravya kI apekSA parimaNDala-saMsthAna dravya kI apekSA sabase alpa haiM, vRtta-saMsthAna dravya kI apekSA usase saMkhyeya-guNA haiM, catuSkoNa-saMsthAna dravya kI apekSA usase saMkhyeya-guNA haiM, trikoNa-saMsthAna dravya kI apekSA usase saMkhyeya-guNA haiM, Ayata-saMsthAna dravya kI apekSA usase saMkhyeya-guNA haiM, anitthaMstha-saMsthAna dravya kI apekSA usase asaMkhyeya-guNA pradeza kI apekSA parimaNDala-saMsthAna pradeza kI apekSA sabase alpa haiM, vRtta-saMsthAna pradeza kI apekSA usase saMkhyeya-guNA haiM, jaise dravya kI apekSA vaise pradeza kI apekSA bhI yAvat anitthaMstha-saMsthAna pradeza kI apekSA asaMkhyeya-guNA haiN| dravya aura pradeza kI apekSA parimaNDala-saMsthAna dravya aura pradeza kI apekSA sabase alpa haiN| isase Age dravya kI apekSA nirdiSTa gamaka vaktavya hai yAvat anitthaMstha-saMsthAna dravya kI apekSA asaMkhyeya-guNA haiN| dravya kI apekSA anitthaMstha-saMsthAna se pradeza kI apekSA parimaMDala-saMsthAna asaMkhyeya-guNA haiN| vRtta saMsthAna pradeza kI apekSA usase saMkhyeya-guNA haiN| pradeza kI apekSA vahI gamaka vaktavya hai yAvat anitthaMstha-saMsthAna pradeza kI apekSA asaMkhyeya-guNA haiN| ratnaprabhAdi ke saMdarbha meM saMsthAna-pada 37. bhante! saMsthAna kitane prajJapta haiM ? gautama! saMsthAna pAMca prajJapta haiM, jaise parimaNDala- yAvat Ayata-saMsthAna / 38. bhante! parimaNDala-saMsthAna kyA saMkhyeya haiM? asaMkhyeya haiM? ananta haiM? gautama! saMkhyeya nahIM haiM, asaMkhyeya nahIM haiM, ananta haiN| 39. bhante! vRtta-saMsthAna kyA saMkhyeya haiM ......? puurvvt| isI prakAra yAvat Ayata-saMsthAna / 40. bhante! isa ratnaprabhA-pRthvI meM parimaNDala-saMsthAna kyA saMkhyeya haiM? asaMkhyeya haiM? ananta gautama! saMkhyeya nahIM hai, asaMkhyeya nahIM hai ananta haiN| 41. bhante! vRtta-saMsthAna kyA saMkhyeya haiM? __ puurvvt| isI prakAra yAvat Ayata-saMsthAna / 42. bhante! zarkarAprabhA-pRthvI meM parimaNDala-saMsthAna......? puurvvt| isI prakAra yAvat aayt-sNsthaan| isI prakAra yAvat adhHsptmii| 43. bhante! saudharma-kalpa meM parimaNDala-saMsthAna.....? puurvvt| yAvat acyut-klp| 44. bhante! graiveyaka-vimAna meM parimaNDala-saMsthAna....? puurvvt| isI prakAra yAvat anuttara -vimAna meM bhii| isI prakAra ISat-prAgbhArA meM bhI vktvytaa| 45. bhante! jahAM eka parimaNDala-saMsthAna yavamadhya (parimANa vAlA) hai vahAM kyA parimaNDala-saMsthAna saMkhyeya haiM? asaMkhyeya haiM? athavA ananta haiM? gautama! saMkhyeya nahIM haiM, asaMkhyeya nahIM haiM, ananta haiN| 1010
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 3 : sU. 46-51 bhagavatI sUtra 46. bhante! (jahAM eka parimaNDala-saMsthAna yavamadhya parimANa vAlA hai, vahAM kyA) vRtta-saMsthAna saMkhyeya haiM? .....usI prakAra pRcchaa| isI prakAra yAvat aayt-sNsthaan| 47. bhante! jahAM eka vRtta-saMsthAna yavamadhya parimANa vAlA hai, vahAM parimaNDala-saMsthAna saMkhyeya haiM.....? usI prakAra pRcchaa|......vRtt-sNsthaan bhI isI prkaar| isI prakAra yAvat Ayata-saMsthAna / isI prakAra eka-eka saMsthAna ke sAtha pAMcoM saMsthAnoM kI cAraNA karaNIya hai yAvat aayt-sNsthaan| 48. bhante! jahAM isa ratnaprabhA-pRthvI meM eka parimaNDala-saMsthAna yavamadhya parimANa vAlA hai vahAM parimaNDala-saMsthAna kyA saMkhyeya hai....pRcchaa| gautama! saMkhyeya nahIM haiM, asaMkhyeya nahIM haiM, ananta haiM? 49. bhante! (jahAM isa ratnaprabhA-pRthvI.....vahAM) vRtta-saMsthAna kyA saMkhyeya haiM.....? usI prakAra pRcchaa| isI prakAra yAvat aayt-sNsthaan| 50. bhante! jahAM isa ratnaprabhA-pRthvI para eka vRtta-saMsthAna yavamadhya parimANa vAlA hai vahAM parimaNDala-saMsthAna kyA saMkhyeya haiM....? pRcchaa| gautama! saMkhyeya nahIM hai, asaMkhyeya nahIM haiM, ananta haiN| isI prakAra vRtta-saMsthAna anaMta haiN| isI prakAra yAvat aayt-sNsthaan| isI prakAra punarapi eka-eka saMsthAna ke sAtha pAMcoM saMsthAnoM kI cAraNA karaNIya hai, jaise adhastana saMsthAna yAvat Ayata-saMsthAna ke saath| isI prakAra yAvat adhHsptmii| isI prakAra kalpoM meM bhI yAvat iisst-praagbhaaraa-pRthvii| pradezAvagAha kI apekSA saMsthAna-nirUpaNa kA pada 51. bhante! vRtta-saMsthAna kitane pradeza vAlA, kitane pradeza kA avagAhana karane vAlA prajJapta hai? gautama! vRtta-saMsthAna do prakAra kA prajJapta hai, jaise-ghana-vRtta aura pratara-vRtta / usameM jo pratara-vRtta hai vaha do prakAra kA prajJapta hai, jaise-ojas-pradezika (viSama saMkhyA vAle pradezoM se niSpanna skandha) aura yugma-pradezika (sama saMkhyA vAle pradezoM se niSpanna skndh)| jo ojas-pradezika hai vaha jaghanyataH pAMca-pradezI (pAMca paramANuoM se niSpanna pudgala-skandha) hai aura pAMca AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, utkRSTataH ananta-pradezI (paramANu-skandha) hai aura asaMkhyeya-AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai| jo yugma-pradezika hai vaha jaghanyataH bAraha-pradezI (paramANu-skandha) hai aura bAraha AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, utkRSTataH ananta-pradezI (paramANu-skandha) hai aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai| jo ghana-vRtta hai vaha do prakAra kA prajJapta hai, jaise-ojas-pradezika aura yugm-prdeshik| jo ojas-pradezika hai vaha jaghanyataH sAta-pradezI (paramANu-skandha) hai aura sAta AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA tathA utkRSTataH ananta-pradezI (paramANu-skandha) hai aura asaMkhyeya 788
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 3 : sU. 51-53 AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA prajJapta hai| jo yugma-pradezika (paramANu-skandha) hai vaha jaghanyataH battIsa-pradezI hai, aura battIsa AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA prajJapta hai, utkRSTataH ananta-pradezI (paramANu-skandha) hai aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA prajJapta hai| 52. bhante! trikoNa-saMsthAna kitane pradeza vAlA, kitane pradeza kA avagAhana karane vAlA prajJapta gautama! trikoNa-saMsthAna do prakAra kA prajJapta hai, jaise-ghana-trikoNa aura prtr-trikonn| jo pratara-trikoNa hai vaha do prakAra kA prajJapta hai, jaise-ojaspradezika aura yugmprdeshik| jo ojaspradezika hai vaha jaghanyataH tIna-pradezI (paramANu-skandha) aura tIna AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA prajJapta hai, utkRSTataH ananta-pradezI (paramANu-skandha) aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA prajJapta hai| jo yugmapradezika hai vaha jaghanyataH chaha-pradezI (paramANu-skandha) aura chaha AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA prajJapta hai, utkRSTataH ananta-pradezI (paramANu-skandha) aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA prajJapta hai| jo ghana trikoNa hai, vaha do prakAra kA prajJapta hai, jaise-ojaspradezika aura yugmprdeshik| jo ojaspradezika hai vaha jaghanyataH paiMtIsa-pradezI (paramANu-skandha) aura paiMtIsa AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, utkRSTataH ananta-pradezI (paramANu-skandha) aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai| jo yugmapradezika hai vaha jaghanyataH cAra-pradezI (paramANu-skandha) aura cAra AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA prajJapta hai, utkRSTataH ananta-pradezI (paramANu-skandha) aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA prajJapta hai| 53. bhante! catuSkoNa-saMsthAna kitane pradeza vAlA hai....? pRcchaa| gautama! catuSkoNa-saMsthAna do prakAra kA prajJapta hai, jaise-ghana-catuSkoNa aura pratara-catuSkoNa / jo pratara-catuSkoNa hai vaha do prakAra kA prajJapta hai, jaise-ojaspradezika aura yugmapradezika / jo ojaspradezika hai vaha jaghanyataH nava-pradezI (paramANu-skandha) aura nava AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA prajJapta hai, utkRSTataH ananta-pradezI (paramANu-skandha) aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA prajJapta hai| jo yugmapradezika hai vaha jaghanyataH cAra-pradezI (paramANu-skandha) aura cAra AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA prajJapta hai, utkRSTataH ananta-pradezI (paramANu-skandha) aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai| jo ghana-catuSkoNa hai vaha do prakAra kA prajJapta hai, jaise-ojaspradezika aura yugmprdeshik| jo ojaspradezika hai vaha jaghanyataH sattAIsa-pradezI (paramANu-skandha) aura sattAIsa AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, utkRSTataH ananta-pradezI (paramANu-skandha) aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai| jo yugmapradezika hai vaha jaghanyataH 789
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 3 : sU. 53-55 ATha pradezI (paramANu-skandha) aura ATha AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA prajJapta hai, utkRSTataH ananta- pradezI hai (paramANu-skandha) aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai| 54. bhante ! Ayata-saMsthAna kitane pradeza vAlA hai? kitane pradeza kA avagAhana karane vAlA prajJata hai ? gautama! Ayata-saMsthAna tIna prakAra kA prajJapta hai, jaise- zreNI - Ayata, pratara- Ayata, ghana- Ayata / jo zreNI - Ayata hai, vaha do prakAra kA prajJapta hai, jaise- ojaspradezika aura yugmapradezika / jo ojaspradezika hai vaha jaghanyataH tIna pradezI ( paramANu - skandha) aura tIna AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, utkRSTataH ananta- pradezI ( paramANu- skandha) aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai| jo yugmapradezika hai vaha jaghanyataH do- pradezI (paramANu-skandha) aura do AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, utkRSTataH ananta pradezI (paramANu - skandha) aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai / jo pratara- Ayata hai, vaha do prakAra kA prajJapta hai, jaise- ojaspradezika aura yugmapradezika / jo ojaspradezika hai vaha jaghanyataH pandraha - pradezI ( paramANu-skandha) aura paMdraha AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai / utkRSTataH ananta- pradezI ( paramANu - skandha) aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai| jo yugmapradezika hai, vaha jaghanyataH chaha - pradezI (paramANu-skandha) aura chaha AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, utkRSTataH ananta- pradezI (paramANu - skandha) aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai / jo ghana-Ayata hai vaha do prakAra kA prajJapta hai, jaise- ojaspradezika aura yugmapradezika / jo ojaspradezika hai vaha jaghanyataH paiMtAlIsa - pradezI ( paramANu- skandha) aura paiMtAlIsa AkAza- pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, utkRSTataH ananta pradezI ( paramANu-skandha) aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai| jo yugmapradezika hai, vaha jaghanyataH bAraha - pradezI (paramANu - skandha) aura bAraha AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, utkRSTataH ananta- pradezI (paramANu-skandha) aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai| 55. bhante / parimaNDala- saMsthAna kitane pradeza vAlA.....hai ? pRcchA / gautama ! parimaNDala - saMsthAna do prakAra kA prajJapta hai, jaise- ghana parimaNDala aura pratara- parimaNDala / jo pratara - parimaNDala hai vaha jaghanyataH bIsa- pradezI (paramANu-skandha) aura bIsa AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, utkRSTataH ananta- pradezI ( paramANu- skandha) aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai| jo ghana parimaNDala hai vaha jaghanyataH cAlIsa- pradezI (paramANu-skandha) aura cAlIsa AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA prajJapta hai, utkRSTataH ananta pradezI ( paramANu- skandha) aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM kA avagAhana karane vAlA prajJapta hai| 1000
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 3 : sU. 56-63 saMsthAnoM ke yugma Adi kA pada 56. bhante! (eka) parimaNDala-saMsthAna dravya kI apekSA kyA kRtayugma hai? tryoja hai? dvAparayugma hai? kalyoja hai? gautama! (eka) parimaNDala-saMsthAna dravya kI apekSA na kRtayugma hai, na yoja hai, na dvAparayugma hai, kalyoja hai| 57. bhante! vRtta-saMsthAna dravya kI apekSA....? puurvvt| isI prakAra yAvat Ayata-saMsthAna / 58. bhante! (aneka) parimaNDala-saMsthAna dravya kI apekSA kyA kRtayugma haiM, tryoja haiM...? pRcchA / gautama! (aneka) parimaNDala saMsthAna ogha (samuccaya) kI apekSA syAt kRtayugma haiM, syAt yoja haiM, syAt dvAparayugma haiM, syAt kalyoja haiN| vidhAna (eka-eka dravya ke pradeza) kI apekSA kRtayugma nahIM haiM, tryoja nahIM haiM, dvAparayugma nahIM haiM, kalyoja hai| isI prakAra yAvat aayt-sNsthaan| 59. bhante! (eka) parimaNDala-saMsthAna pradeza kI apekSA kyA kRtayugma hai....? pRcchaa| gautama! (eka) parimaNDala-saMsthAna pradeza kI apekSA syAt kRtayugma hai, syAt tryoja hai, syAt dvAparayugma hai, syAt kalyoja hai| isI prakAra yAvat Ayata-saMsthAna / 60. bhante! (aneka) parimaNDala-saMsthAna pradeza kI apekSA kyA kRtayugma haiM....? pRcchaa| gautama! (aneka) parimaNDala-saMsthAna ogha kI apekSA syAt kRtayugma haiM yAvat syAt kalyoja haiM, vidhAna kI apekSA kRtayugma bhI haiM, tryoja bhI haiM, dvAparayugma bhI haiM, kalyoja bhI haiN| isI prakAra yAvat aayt-sNsthaan| 61. bhante! (eka) parimaNDala-saMsthAna kyA kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai yAvat kalyoja-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai? gautama! (eka) parimaNDala-saMsthAna kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, tryoja-pradezoM kA avagAhana karane vAlA nahIM hai, dvAparayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAlA nahIM haiM, kalyoja-pradezoM kA avagAhana karane vAlA nahIM hai| 62. bhante! (eka) vRtta-saMsthAna kyA kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai...? pRcchaa| gautama! (eka) vRtta-saMsthAna syAt kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, syAt yoja-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, dvAparayugma-pradezoM kA avagAhana nahIM karatA, syAt kalyoja-pradeza kA avagAhana karane vAlA hai| 63. bhante! (eka) trikoNa-saMsthAna kyA kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai....? pRcchA / gautama! (eka) trikoNa-saMsthAna syAt kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, syAt yoja-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, syAt dvAparayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, kalyoja-pradeza kA avagAhana nahIM krtaa| 791
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 3 : sU. 64-70 bhagavatI sUtra 64. bhante! (eka) catuSkoNa-saMsthAna kyA kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai....? jaisI vRtta-saMsthAna kI vaktavyatA vaisI catuSkoNa-saMsthAna kI vktvytaa| 65. bhante! (eka) Ayata-saMsthAna.........? pRcchaa| gautama! Ayata-saMsthAna syAt kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai yAvat syAt kalyoja-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai| 66. bhante! (aneka) parimaNDala-saMsthAna kyA kRtayugmoM pradezoM kA avagAhana karane vAle haiM....? pRcchA / gautama! (aneka) pariNmaDala-saMsthAna ogha kI apekSA se bhI aura vidhAna kI apekSA se bhI kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAle haiM, yoja-pradezoM kA avagAhana nahIM karate, dvAparayugma-pradezoM kA avagAhana nahIM karate, kalyoja-pradezoM kA avagAhana nahIM krte| 67. bhante! (aneka) vRtta-saMsthAna kyA kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAle haiM...? pRcchA / gautama! (aneka) vRtta-saMsthAna ogha kI apekSA se kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAle haiM, yoja-pradezoM kA avagAhana nahIM karate, dvAparayugma-pradezoM kA avagAhana nahIM karate, kalyoja--pradeza kA avagAhana nahIM karate, vidhAna kI apekSA se kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAle haiM, yoja-pradezoM kA bhI avagAhana karane vAle bhI haiM, dvAparayugma-pradezoM kA avagAhana nahIM karate, kalyoja-pradezoM kA bhI avagAhana karane vAle haiN| 68. bhante! (aneka) trikoNa-saMsthAna kyA kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAle haiM....? pRcchA / gautama! (aneka) trikoNa-saMsthAna ogha kI apekSA se kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAle haiM, yoja-pradezoM kA avagAhana nahIM karate, dvAparayugma-pradezoM kA avagAhana nahIM karate, kalyoja-kRtayugma-pradezoM kA avagAhana nahIM karate, vidhAna kI apekSA se kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAle bhI haiM, yoja-pradezoM kA avagAhana karane vAle bhI haiM, dvAparayugma se pradezoM kA avagAhana nahIM karate, kalyoja-pradezoM kA avagAhana karane vAle bhI haiN| catuSkoNasaMsthAna kI vRtta-saMsthAna kI bhAMti vktvytaa| 69. bhante! (aneka) Ayata-saMsthAna......? pRcchaa| gautama! (aneka) Ayata-saMsthAna ogha kI apekSA se kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAle haiM, yoja-pradezoM kA avagAhana nahIM karate, dvAparayugma-pradezoM kA avagAhana nahIM karate, kalyoja-pradezoM kA avagAhana karate haiM, vidhAna kI apekSA se kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAle bhI haiM yAvat kalyoja-pradezoM kA avagAhana karane vAle bhI haiN| 70. bhante! (eka) parimaNDala-saMsthAna kyA kRtayugma-samaya kI sthiti vAlA hai? yoja-samaya kI sthiti vAlA hai? dvAparayugma-samaya kI sthiti vAlA hai? kalyoja-samaya kI sthiti vAlA hai? 792
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 3 : sU. 70-77 gautama! eka parimaNDala-saMsthAna (ogha ko apekSA se) syAt kRtayugma-samaya kI sthiti vAlA hai yAvat syAt kalyoja-samaya kI sthiti vAlA hai| isI prakAra yAvat Ayata-saMsthAna kI vktvytaa| 71. bhante! (aneka) parimaNDala-saMsthAna kyA kRtayugma-samaya kI sthiti vAle haiN?....pRcchaa| gautama! (aneka) parimaNDala-saMsthAna ogha kI apekSA se syAt kRtayugma-samaya kI sthiti vAle haiM yAvat syAt kalyoja-samaya kI sthiti vAle haiM, vidhAna kI apekSA se kRtayugma-samaya kI sthiti vAle bhI haiM yAvat kalyoja-samaya kI sthiti vAle bhI haiN| isI prakAra yAvat Ayata-saMsthAna kI vktvytaa| 72. bhante! (eka) parimaNDala-saMsthAna kRSNa-varNa-paryavoM kI apekSA se kyA kRtayugma-paryAya vAlA hai yAvat kalyoja-paryAya vAlA hai? gautama! (eka) parimaNDala-saMsthAna kRSNa-varNa-paryavoM kI apekSA se syAt kRtayugma-paryAya vAlA hai (......)-isa prakAra isa abhilApa ke anusAra pUrvavat sthiti kI vktvytaa| isI prakAra nIla-varNa-paryavoM kI apekSA se vktvytaa| isI prakAra pAMca varNa, do gaMdha, pAMca rasa, ATha sparza yAvat rUkSa-sparza-paryavoM kI apekSA se vktvytaa| zreNI-pada 73. bhante! AkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya kI apekSA kyA saMkhyeya haiM? asaMkhyeya haiM? ananta haiM? gautama! AkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya kI apekSA saMkhyeya nahIM haiM, asaMkhyeya nahIM haiM, ananta haiN| 74. bhante! pUrva-pazcima kI ora lambI AkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya kI apekSA kyA saMkhyeya haiM.....? puurvvt| isI prakAra dakSiNa-uttara kI ora lambI AkAza-pradeza kI zreNiyAM bhii| isI prakAra Urdhva-adhaH kI ora lambI AkAza-pradeza kI zreNiyAM bhii| 75. bhante! lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya kI apekSA kyA saMkhyeya haiM? asaMkhyeya haiM? ananta haiM? gautama! lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya kI apekSA saMkhyeya nahIM haiM, asaMkhyeya haiM, ananta nahIM haiN| 76. bhante! pUrva-pazcima kI ora lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya kI apekSA kyA saMkhyeya... haiM? puurvvt| isI prakAra dakSiNa-uttara kI ora lambI lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM bhii| isI prakAra Urdhva-adhaH kI ora lambI lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM bhii| 77. bhante! alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya kI apekSA kyA saMkhyeya haiM? asaMkhyeya haiM? ananta haiM? gautama! alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya kI apekSA saMkhyeya nahIM hai, asaMkhyeya nahIM haiM, ananta haiN| isI prakAra pUrva-pazcima ko ora laMbI alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM bhii| isI 793
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 3 : sU. 77-85 bhagavatI sUtra prakAra dakSiNa-uttara kI ora lambI alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM bhii| isI prakAra Urdhva-adhaH kI ora lambI alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM bhii| 78. bhante! AkAza-pradeza kI zreNiyAM pradeza kI apekSA kyA saMkhyeya haiM...? jaisI dravya kI apekSA vaktavyatA hai vaise pradeza kI apekSA bhI vaktavya hai yAvat Urdhva-adhaH kI ora lambI zreNiyAM bhii| sabhI zreNiyAM ananta haiN| 79. bhante! lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM pradeza kI apekSA kyA saMkhyeya haiM...? pRcchaa| gautama! lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM pradeza kI apekSA syAt saMkhyeya haiM, syAt asaMkhyeya haiM, ananta nahIM haiN| isI prakAra pUrva-pazcima kI ora laMbI lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM bhii| isI prakAra dakSiNa-uttara kI ora laMbI lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM bhii| Urdhva-adhaH kI ora lambI lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM saMkhyeya nahIM haiM, asaMkhyeya haiM, ananta nahIM haiN| 80. bhante! alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM pradeza kI apekSA saMkhyeya haiM....? pRcchaa| gautama! alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM pradeza kI apekSA syAt saMkhyeya haiM, syAt asaMkhyeya haiM, syAt ananta haiN| 81. bhante! pUrva-pazcima kI ora laMbI alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM....? pRcchaa| gautama! pUrva-pazcima kI ora laMbI alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM saMkhyeya nahIM haiM, asaMkhyeya nahIM haiM, ananta haiN| isI prakAra dakSiNa-uttara kI ora alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM bhii| 82. (bhante!) Urdhva-adhaH kI ora lambI alokAkAza-pradezI kI zreNiyAM...? pRcchaa| gautama! Urdhva-adhaH kI ora lambI alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM syAt saMkhyeya haiM, syAt asaMkhyeya haiM, syAt ananta haiN| 83. bhante! AkAza-pradeza kI zreNiyAM kyA sAdi-saparyavasita haiM? sAdi-aparyavasita haiM? anAdi-saparyavasita haiM? anAdi-aparyavasita haiM? gautama! AkAza-pradeza kI zreNiyAM sAdi-saparyavasita nahIM haiM, sAdi-aparyavasita nahIM hai, anAdi-saparyavasita nahIM haiM, anAdi-aparyavasita haiN| isI prakAra yAvat Urdhva-adhaH kI ora lambI AkAza-pradeza kI zreNiyoM kI vaktavyatA hai| 84. bhante! lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM kyA sAdi-saparyavasita haiN?....pRcchaa| gautama! lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM sAdi-saparyavasita haiM, sAdi-aparyavasita nahIM haiM, anAdi-saparyavasita nahIM haiM, anAdi-aparyavasita nahIM haiN| isI prakAra yAvat Urdhva-adhaH kI ora lambI AkAza-pradeza kI zreNiyoM kI vktvytaa| 85. bhante! alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM kyA sAdi-saparyavasita haiN?...pRcchaa| gautama! alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM syAt sAdi-saparyavasita haiM, syAt sAdi-aparyavasita haiM, syAt anAdi-saparyavasita haiM, syAt anAdi-aparyavasita haiN| isI prakAra pUrva-pazcima kI ora tathA dakSiNa-uttara kI ora laMbI zreNiyoM kI vktvytaa| kevala itanA vizeSa hai ve 794
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 3 : sU. 85-91 sAdi-saparyavasita nahIM haiM, syAt sAdi-aparyavasita haiN| zeSa tInoM hI vikalpa puurvvt| Urdhva-adhaH kI ora lambI AkAza-pradeza kI zreNiyoM ke audhika (samuccaya) ke caturbhaMga (cAra vikalpa) vaktavya haiN| 86. bhante! AkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya kI apekSA kyA kRtayugma haiM, tryoja haiM....? pRcchA / gautama! AkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya kI apekSA kRtayugma haiM, tryoja nahIM haiM, dvAparayugma nahIM haiM, kalyoja nahIM hai| isI prakAra yAvat Urdhva-adhaH kI ora lambI AkAza-pradeza kI zreNiyoM kI vktvytaa| isI prakAra lokAkAza-pradeza kI zreNiyoM kI vktvytaa| isI prakAra alokAkAza-pradeza kI zreNiyoM kI vktvytaa| 87. bhante! AkAza-pradeza kI zreNiyAM pradeza kI apekSA kyA kRtayugma-pradeza vAlI haiM.....? puurvvt| isI prakAra yAvat Urdhva-adhaH kI ora lambI AkAza-pradeza kI zreNiyoM kI vktvytaa| 88. bhante! lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM pradeza kI apekSA....? pRcchaa| gautama! lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM pradeza kI apekSA syAt kRtayugma-pradezavAlI haiM, tryoja-pradeza vAlI nahIM haiM, syAt dvAparayugma-pradeza vAlI haiM, kalyoja-pradeza vAlI nahIM hai| isI prakAra pUrva-pazcima AkAza-pradeza kI ora lambI zreNiyAM bhI, dakSiNa-uttara AkAza-pradeza kI ora lambI zreNiyAM bhii| 89. bhante! Urdhva-adhaH lokAkAza-pradeza kI ora lambI zreNiyAM pradeza kI apekSA ..........? pRcchA / gautama! Urdhva-adhaH lokAkAza-pradeza kI ora lambI zreNiyAM pradeza kI apekSA kRtayugma-pradeza vAlI haiM, yoja-pradeza vAlI nahIM haiM, dvAparayugma-pradeza vAlI nahIM hai, kalyoja-pradeza vAlI nahIM hai| 90. bhante! alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM pradeza kI apekSA...? pRcchaa| gautama! alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM pradeza kI apekSA syAt kRtayugma-pradeza vAlI haiM, yAvat syAt kalyoja-pradeza vAlI haiN| isI prakAra pUrva-pazcima kI ora lambI AkAza-pradeza kI zreNiyAM bhii| isI prakAra dakSiNa-uttara kI ora lambI AkAza-pradeza kI zreNiyAM bhii| isI prakAra Urdhva-adhaH kI ora lambI AkAza-pradeza kI zreNiyAM bhI, kevala itanA vizeSa hai-kalyoja-pradeza vAlI nahIM haiN| zeSa puurvvt| 91. bhante! zreNiyAM kitanI prajJapta haiM? gautama! zreNiyAM sAta prajJapta haiM jaise-1. RjuAyatA-sIdhI aura lmbii| 2. ekatovakrA-eka dizA meM vkr| 3. dvitovakrA donoM ora vkr| 4. ekataHkhahA-eka dizA meM aMkuza kI taraha mur3I huI; jisake eka ora trasanAr3I kA AkAza hotA hai| 5. dvitokhahA-donoM ora aMkuza kI taraha mur3I huI; jisake donoM ora trasanAr3I kA AkAza 795
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra 6. cakravAlA - valaya kI AkRti vAlI / 7. arddhacakravAlA - arddhavalaya kI za. 25 : u. 3 : sU. 91-99 hotA hai / AkRti vAlI / anuzreNI - vizreNI - gati kA pada 92. bhante ! paramANu- pudgaloM kI gati kyA anuzreNI meM hotI hai ? vizreNI meM hotI hai ? gautama ! paramANu - pudgaloM kI gati anuzreNI meM hotI hai, vizreNI meM nahIM hotI / 93. bhante ! dvi- pradezI skandhoM kI gati kyA anuzreNI meM hotI hai ? vizreNI meM hotI hai ? pUrvavat / isI prakAra yAvat ananta pradezI skandhoM kI vaktavyatA / 94. bhante ! nairayikoM kI gati kyA anuzreNI meM hotI hai ? yA vizreNI meM hotI hai ? pUrvavat / isI prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / nirayAvAsa - pada 95. bhante ! isa ratnaprabhA - pRthvI ke kitane lAkha narakAvAsa prajJapta haiM ? gautama ! ratnaprabhA - pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsa prajJapta haiM, isI prakAra bhagavatI ke prathama zataka ke pAMcaveM uddezaka kI bhAMti yAvat anuttaravimAna kI vaktavyatA / gaNipiTaka -pada 96. bhante! gaNipiTaka kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama ! gaNipiTaka dvAdazAMga - bAraha aMga vAlA prajJapta hai, jaise- AcAra yAvat dRSTivAda / 97. vaha AcAra kyA hai ? AcAra meM zramaNa nirgrantha ke AcAra- gocara - vinaya - vainayika zikSA bhASA-abhASA-caraNa- karaNa-yAtrA- mAtrA - vRtti kA AkhyAna kiyA gayA hai, isI prakAra aMgoM kI prarUpaNA naMdI sUtra kI bhAMti vaktavya hai yAvat - anuyoga kI vidhi isa prakAra hai / prathama bAra meM sUtra aura artha kA bodha, dUsarI bAra meM niryukti sahita sUtra aura artha kA bodha, tIsarI bAra meM samagratA kA bodha / alpabahutva-pada 98. bhante ! nairayika, yAvat devoM aura siddhoM ina pAMca gatiyoM ke samAsa (varga) alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? kauna kitane gautama ! ina pAMca gatiyoM ke samAsa (varga) alpabahutva kI paNNavaNA ke tIsare pada 'bahuvaktavyatA' (sU. 38) kI vaktavyatA / ATha gatiyoM (naraka, tiryaJca, tiryajvanI, manuSya, manuSyanI, deva, devI aura siddhagati) ke samAsa (varga) ke bahutva kI paNNavaNA ke tIsare pada 'bahuvaktavyatA' (sU. 39) kI vktvytaa| 99. bhante ! sa- indriya, ekendriya yAvat caturindriya aura anindriya jIvoM meM kauna kinase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM? yaha bhI paNNavaNA ke tIsare pada 'bahuvaktavyatA' (sU. 39) kI bhAMti tathA 'audhikapada' bhI usI prakAra vaktavya hai / sakAyika jIvoM kA 796
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra alpabahutva usI prakAra (sU. 50 ) audhika vaktavya hai| 100 bhante ! jIva, pudgala, addhAsamaya, sarva dravya, sarva- pradeza aura sarva paryavoM meM kauna kinase alpa, bahuta tulya yA vizeSAdhika haiM? paNNavaNA ke tIsare pada 'bahuvaktavyatA' (sU. 124) kI bhAMti vaktavyatA / za. 25 : u. 3,4 : sU. 99-110 101. bhante ! AyuSya-karma ke bandhaka aura abandhaka jIvoM meM (kauna kinase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika hai ?) paNNavaNA ke tIsare pada 'bahuvaktavyatA' (sU. 174) kI bhAMti vaktavyatA yAvat AyuSya-karma ke abandhaka vizeSAdhika hote haiM / 102. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI T cauthA uddezaka yugma pada 103. bhante ! yugma kitane prajJapta haiM ? gautama ! yugma cAra prajJapta haiM jaise - kRtayugma yAvat kalyoja / 104. bhante ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai -yugma cAra prajJapta haiM - kRtayugma yAvat kalyoja? isI prakAra jaisA bhagavatI ke aThArahaveM zataka ke cauthe uddezaka (sU. 90) meM batAyA gayA hai vaisA hI yAvat gautama ! yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai / yugma cAra prajJapta haiM / 105. bhante! nairayikoM ke kitane yugma prajJapta haiM ? gautama! nairayikoM ke cAra yugma prajJapta haiM, jaise- kRtayugma yAvat kalyoja | 106. bhante ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - nairayikoM ke cAra yugma prajJapta haiM, jaise - kRtayugma. ...? artha pUrvavat / isI prakAra yAvat vAyukAyika- jIvoM ke cAra yugma prajJapta haiM 107. bhante! vanaspatikAyikoM ke ? pRcchA / 1 gautama! vanaspatikAyika-jIva syAt kRtayugma hote haiM, syAt tryoja hote haiM, syAt dvAparayugma hote haiM, syAt kalyoja hote haiM / 108. bhante ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - vanaspatikAyika- jIva syAt kRtyugma yAvat kalyoja hote haiM ? gautama! utpatti kI apekSA se / isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai- syAt kRtayugma yAvat kalyoja hote haiN| dvIndriyoM kI nairayikoM kI bhAMti vaktavyatA / isI prakAra yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA / siddhoM kI vanaspatikAyika- jIvoM kI bhAMti vaktavyatA / 109. bhante ! sarva dravya kitane prakAra ke prajJapta haiM ? gautama ! sarva dravya chaH prakAra ke prajJapta haiM, jaise- dharmAstikAya, adharmAstikAya yAvat addhAsamaya / bhante! dharmAstikAya dravya kI apekSA kyA kRtayugma hai yAvat kalyoja hai ? 797 110.
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 4 : sU. 110-119 gautama! dharmAstikAya dravya kI apekSA kRtayugma nahIM hai, tryoja nahIM hai, dvAparayugma nahIM hai, kalyoja hai| isI prakAra adharmAstikAya kI vaktavyatA / isI prakAra AkAzAstikAya kI vaktavyatA / 111. bhante ! jIvAstikAya dravya kI apekSA .......? pRcchA / gautama ! jIvAstikAya dravya kI apekSA kRtayugma haiM, tryoja nahIM haiM, dvAparayugma nahIM haiM, kalyoja nahIM haiN| 112. bhante! pudgalastikAya dravya kI apekSA ? pRcchA / gautama ! pudgalAstikAya dravya kI apekSA syAt kRtayugma hai yAvat syAt kalyoja hai| addhAsamaya kI jIvAstikAya kI bhAMti vaktavyatA / 113. bhante ! dharmAstikAya pradeza kI apekSA kyA kRtayugma hai.....? pRcchaa| gautama ! dharmAstikAya pradeza kI apekSA kRtayugma hai, tryoja nahIM hai, dvAparayugma nahIM hai, kalyoja nahIM hai| isI prakAra yAvat addhAsamaya kI vaktavyatA / 114. bhante ! dharmAstikAya, adharmAstikAya yAvat addhAsamaya- inameM dravya kI apekSA kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM / inakA alpabahutva jaisA paNNavaNA ke tIsare pada 'bahuvaktavyatA' (sU. 114-122) meM prajJapta hai vaisA hI niravazeSa vaktavya hai / 115. bhante ! dharmAstikAya kyA avagAr3ha hai ? anavagAr3ha hai ? gautama! dharmAstikAya avagAr3ha hai, anavagAr3ha nahIM hai / 116. ( bhante ! ) dharmAstikAya yadi avagAr3ha hai to kyA saMkhyeya-pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai? asaMkhyeya- pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai? ananta pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai? asaMkhyeya- pradezoM kA 117. (bhante !) yadi dharmAstikAya asaMkhyeya- pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai to kyA kRtayugma - pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai.... ? pRcchA / gautama ! dharmAstikAya saMkhyeya- pradezoM kA avagAhana nahIM karatA, avagAhana karane hai, ananta pradezoM kA avagAhana nahIM karatA / gautama ! dharmAstikAya kRtayugma pradezoM kA avagAhana karane vAlA hai, tryoja- pradezoM kA avagAhana nahIM karatA, dvAparayugma pradezoM kA avagAhana nahIM karatA, kalyoja- pradezoM kA avagAhana nahIM karatA / isI prakAra adharmAstikAya aura isI prakAra AkAzAstikAya kI vaktavyatA / jIvAstikAya, pudgalAstikAya aura addhAsamaya kI bhI pUrvavat vaktavyatA / 118. bhante ! yaha ratnaprabhA - pRthvI kyA avagAr3ha hai ? anavagAr3ha hai ? jaise dharmAstikAya kI vaktavyatA vaise hI yAvat adhaH saptamI kI / saudharma kI bhI isI prakAra yAvat ISat prAgabhArA- pRthvI kI bhI isI prakAra vaktavyatA / 119. bhante ! dravya kI apekSA (eka) jIva kyA kRtayugma hai.....? pRcchA / 798
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 4 : sU. 119-127 gautama! dravya kI apekSA (eka) jIva kRtayugma nahIM hai, tryoja nahIM hai, dvAparayugma nahIM hai, kalyoja hai| isI prakAra (eka) nairayika bhii| isI prakAra yAvat (eka) siddha / 120. bhante! dravya kI apekSA (aneka) jIva kyA kRtayugma haiM.....? pRcchaa| gautama! ogha (samuccaya) kI apekSA se (aneka) jIva kRtayugma haiM, tryoja nahIM haiM, dvAparayugma nahIM haiM, kalyoja nahIM haiM; vidhAna (eka-eka jIva ke pradeza) kI apekSA se jIva kRtayugma nahIM haiM, yoja nahIM haiM, dvAparayugma nahIM haiM, kalyoja haiN| 121. bhante! dravya kI apekSA (aneka) nairayika jIva......? pRcchaa| gautama! ogha kI apekSA se syAt (aneka) nairayika kRtayugma haiM yAvat syAt kalyoja haiM; vidhAna kI apekSA se (aneka) nairayika kRtayugma nahIM haiM, tryoja nahIM haiM, dvAparayugma nahIM haiM, kalyoja haiN| isI prakAra yAvata (aneka) siddhoM kI vktvytaa| 122. bhante! pradeza kI apekSA (eka) jIva kyA kRtayugma hai.....? pRcchaa| gautama! jIva-pradezoM kI apekSA (eka) jIva kRtayugma hai, tryoja nahIM hai, dvAparayugma nahIM hai, kalyoja nahIM hai| zarIra ke pradezoM kI apekSA (eka) jIva syAt kRtayugma hai, yAvat syAt kalyoja hai| isI prakAra yAvat vaimAnika kI vktvytaa| 123. bhante! pradeza kI apekSA (eka) siddha kyA kRtayugma hai......? pRcchaa| gautama! pradeza kI apekSA (eka) siddha kRtayugma hai, tryoja nahIM hai, dvAparayugma nahIM hai, kalyoja nahIM hai| 124. bhante! pradeza kI apekSA (aneka) jIva kyA kRtayugma haiM......? pRcchaa| gautama! jIva-pradezoM kI apekSA oghAdeza se bhI, vidhAnAdeza se bhI (aneka) jIva kRtayugma haiM, tryoja nahIM haiM, dvAparayugma nahIM haiM, kalyoja nahIM haiN| zarIra ke pradezoM kI apekSA oghAdeza se (aneka) jIva syAt kRtayugma haiM yAvat syAt kalyoja haiN| vidhAnAdeza se (aneka) jIva kRtayugma bhI haiM yAvat kalyoja bhI haiN| isI prakAra nairayikoM kI bhI vktvytaa| isI prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| 125. bhante! (aneka) siddha.......? pRcchaa| gautama! (aneka) siddha oghAdeza se bhI, vidhAnAdeza se bhI kRtayugma haiM, tryoja nahIM haiM, dvAparayugma nahIM haiM, kalyoja nahIM haiN| 126. bhante! kyA (eka) jIva kRtayugma-pradezAvagADha hai.....? pRcchaa| gautama! (eka) jIva syAt kRtayugma-pradezAvagADha hai, yAvat syAt kalyoja-pradezAvagADha hai| isI prakAra yAvat (eka) siddha kI vktvytaa| 127. bhante! kyA (aneka) jIva kRtayugma-pradezAvagADha haiM......? pRcchaa| gautama! (aneka) jIva oghAdeza se kRtayugma-pradezAvagADha haiM, tryoja-pradezAvagADha nahIM haiM, dvAparayugma-pradezAvagADha nahIM haiM, kalyoja-pradezAvagADha nahIM haiM; vidhAnAdeza se kRtayugma-pradezAvagADha bhI haiM, yAvat kalyoja-pradazAvagADha bhI haiN| 799
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 4 : sU. 128-134 bhagavatI sUtra 128. (bhante!) (aneka) nairayika .....? pRcchaa| gautama! (aneka) nairayika jIva oghAdeza se syAt kRtayugma-pradezAvagADha haiM, yAvat syAt kalyoja-pradezAvagADha haiM, vidhAnAdeza se kRtayugma-pradezAvagADha bhI haiM, yAvat kalyoja-pradezAvagADha bhI haiN| isI prakAra (aneka) ekendriya aura siddhoM ko chor3a kara sabhI jIvoM kI vktvytaa| (aneka) siddha aura (aneka) ekendriya kI jIva kI bhAMti vktvytaa| 129. bhante! kyA (eka) jIva kRtayugma-samaya-sthiti vAlA hai.......? pRcchaa| gautama! (eka) jIva kRtayugma-samaya-sthiti vAlA hai, yoja-samaya-sthiti vAlA nahIM hai, dvAparayugma-samaya-sthiti vAlA nahIM hai, kalyoja-samaya-sthiti vAlA nahIM hai| 130. bhante! (eka) nairayika......? pRcchaa| gautama! (eka) nairayika syAt kRtayugma-samaya-sthiti vAlA hai, yAvat syAt kalyoja-samaya-sthiti vAlA hai| isI prakAra yAvat (eka) vaimAnika kI vktvytaa| (eka) siddha kI (eka) jIva kI bhAMti vktvytaa| 131. bhante! (aneka) jIva .....? pRcchaa| gautama! (aneka) jIva oghAdeza se bhI, vidhAnAdeza se bhI kRtayugma-samaya kI sthiti vAle haiM, tryoja-samaya kI sthiti vAle nahIM haiM, dvAparayugma-samaya kI sthiti vAle nahIM haiM, kalyoja -samaya kI sthiti vAle nahIM haiN| 132. bhante! (aneka) nairayika.....? pRcchaa| gautama! (aneka) nairayika oghAdeza se syAt kRtayugma-samaya kI sthiti vAle haiM, yAvat syAt kalyoja-samaya kI sthiti vAle bhI haiN| vidhAnAdeza se kRtayugma-samaya kI sthiti vAle bhI haiM, yAvat kalyoja-samaya kI sthiti vAle bhI haiN| isI prakAra yAvat (aneka) vaimAnikoM kI vktvytaa| (aneka) siddhoM kI (aneka) jIvoM kI bhAMti vktvytaa| 133. bhante! kyA (eka) jIva kRSNa-varNa-paryavoM kI apekSA kRtayugma hai...? pRcchaa| gautama! jIva-pradezoM kI apekSA (eka) jIva kRtayugma nahIM hai, yAvat kalyoja nahIM hai| zarIra-pradezoM kI apekSA (eka) jIva syAt kRtayugma hai, yAvat syAt kalyoja hai| isI prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| (eka) siddha azarIra hai, isalie usakI pRcchA apekSita nahIM hai| 134. bhante! kyA (aneka) jIva kRSNa-varNa-paryavoM kI apekSA...? pRcchaa| gautama! jIva-pradezoM kI apekSA (aneka) jIva oghAdeza se bhI, vidhAnAdeza se bhI kRtayugma nahIM hai, yAvat kalyoja nahIM hai| zarIra-pradezoM kI apekSA se (aneka) jIva oghAdeza se syAt kRtayugma hai, yAvat syAt kalyoja hai; vidhAnAdeza se kRtayugma bhI hai, yAvat kalyoja bhI hai| isI prakAra yAvat (aneka) vaimAnikoM kI vktvytaa| isI prakAra nIla-varNa-paryavoM kI apekSA se vaktavya hai, ekavacana aura bahuvacana vAle donoM daMDaka vaktavya haiN| isa prakAra yAvat rUkSa-sparza-paryavoM kI vktvytaa| 800
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 4 : sU. 135-141 135. bhante! Abhinibodhika-jJAna(mati-jJAna)-paryavoM kI apekSA kyA (eka) jIva kRtayugma hai.....? pRcchA / gautama! Abhinibodhika-jJAna ke paryavoM kI apekSA (eka) jIva syAt kRtayugma hai, yAvat syAt kalyoja hai| isI prakAra (eka) ekendriya ko chor3a kara yAvat (eka) vaimAnika kI vktvytaa| 136. bhante! Abhinibodhika-jJAna-paryavoM kI apekSA (aneka) jIva.....? pRcchaa| gautama! Abhinibodhika-jJAna-paryavoM kI apekSA (aneka) jIva-oghAdeza se syAt kRtayugma haiM yAvat syAt kalyoja haiM, vidhAnAdeza se kRtayugma bhI haiM yAvat kalyoja bhI haiN| isI prakAra (aneka) ekendriya ko chor3a kara yAvat (aneka) vaimAnikoM kI vktvytaa| isI prakAra zruta-jJAna-paryavoM kI bhI vktvytaa| isI prakAra avadhi-jJAna ke paryavoM kI bhI vktvytaa| kevala itanA vizeSa hai-vikalendriyoM ke avadhi-jJAna nahIM hotaa| isI prakAra manaHparyava-jJAna-paryavoM kI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-vaha jIvoM meM kevala manuSyoM ke hotA hai| zeSa daNDakoM meM nahIM hotaa| 137. bhante! kevala-jJAna-paryavoM kI apekSA kyA (eka) jIva kRtayugma hai...? pRcchaa| gautama ! kevala-jJAna ke paryavoM kI apekSA (eka) jIva kRtayugma hai, tryoja nahIM hai, dvAparayugma nahIM hai, kalyoja nahIM hai| isI prakAra (eka) manuSya kI bhI vktvytaa| isI prakAra (eka) siddha kI bhI vktvytaa| 138. bhante! kevala-jJAna-paryavoM kI apekSA kyA (aneka) jIva kRtayugma haiN?....pRcchaa| gautama! kevala-jJAna-paryavoM kI apekSA (aneka) jIva-oghAdeza se bhI aura vidhAnAdeza se bhI kRtayugma haiM, tryoja nahIM haiM, dvAparayugma nahIM haiM, kalyoja nahIM haiN| isI prakAra (aneka) manuSyoM kI bhI vktvytaa| isI prakAra (aneka) siddhoM kI bhI vktvytaa| 139. bhante! mati-ajJAna-paryavoM kI apekSA (eka) jIva kyA kRtayugma hai....? (gautama!) jaise Abhinibodhika-jJAna(mati-jJAna)-paryavoM kI apekSA batAyA gayA hai vaise hI do daNDaka (ekavacana aura bahuvacana) batAne caahie| isI prakAra zruta-ajJAna-paryavoM kI apekSA vktvytaa| isI prakAra vibhaMga-jJAna-paryavoM kI apekSA vktvytaa| cakSu-darzana, acakSu-darzana aura avadhi-darzana ke paryavoM kI apekSA bhI isI prakAra vktvytaa| kevala itanA vizeSa hai jisake jo prApta hai vaha vaktavya hai| kevala-darzana-paryava kevala-jJAna-paryavoM kI bhAMti vaktavya haiN| zarIra-pada 140. bhante! zarIra kitane prajJapta haiM? gautama! zarIra pAMca prajJapta haiM, jaise audArika yAvat kaarmk| paNNavaNA kA zarIra-pada (pada 12) avikala rUpa meM vaktavya hai| saprakampa-aprakampa-pada 141. bhante! kyA jIva saija (saprakampana) haiM? yA nireja (aprakaMpana) haiM? 801
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 4 : sU. 141-151 bhagavatI sUtra gautama! jIva saija bhI haiM, nireja bhI haiN| 142. bhante! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-jIva saija bhI haiM, nireja bhI haiM? gautama! jIva do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-saMsAra-samApannaka aura asNsaar-smaapnk| jo asaMsAra-samApannaka haiM ve siddha haiN| siddha do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-anantara-siddha aura parampara-siddha / jo parampara-siddha haiM ve nireja haiN| jo anantara siddha haiM ve saija haiN| 143. bhante! ve kyA dezataH saija haiM? yA sarvataH saija haiM? gautama! ve dezataH saija nahIM haiM, sarvataH saija haiN| jo saMsAra-samApanaka haiM, ve do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-zailezI-pratipanna aura ashaileshii-prtipnn| jo zailezI-pratipanna haiM ve nireja haiN| jo azailezI-pratipanna haiM ve saija haiN| 144. bhante! ve kyA dezataH saija (kampana vAle) haiM? yA sarvataH saija haiM? gautama! ve dezataH bhI saija haiM, sarvataH bhI saija haiN| gautama! isa apekSA se aisA kahA jA rahA hai-jIva saija bhI haiM, nireja bhI haiN| 145. bhante! nairayika kyA dezataH saija hote haiM? sarvataH bhI saija hote haiM? gautama! nairayika dezataH bhI saija hote haiM, sarvataH bhI saija hote haiN| 146. (bhante!) yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat sarvataH saija hote haiM?' gautama! nairayika do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-vigrahagati-samApannaka aura avigrhgti-smaapnk| jo vigrahagati-samApannaka haiM ve sarvataH saija haiM, jo avagrihagati-samApannaka haiM ve dezataH saija haiN| isa apekSA se aisA kahA jA rahA hai yAvat sarvataH bhI saija hote haiN| isI prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| padgala-pada 147. bhante! kyA paramANu-pudgala saMkhyeya haiM? asaMkhyeya haiM? ananta haiM? gautama! paramANu-pudgala saMkhyeya nahIM haiM, asaMkhyeya nahIM haiM, ananta haiN| isI prakAra yAvat ananta-pradezI skandha kI vktvytaa| 148. bhante! kyA eka AkAza-pradezAvagADha pudgala saMkhyeya haiM? asaMkhyeya haiM? ananta haiM? puurvvt| isI prakAra yAvat asaMkhyeya-pradezAvagADha pudgaloM kI vktvytaa| 149. bhante! kyA eka-samaya kI sthiti vAle pudgala saMkhyeya haiM....? puurvvt| isI prakAra yAvat asaMkhyeya-samaya kI sthiti vAle pudgaloM kI vktvytaa| 150. bhante! kyA eka-guNa-kRSNa pudgala saMkhyeya haiM? puurvvt| isI prakAra yAvat ananta-guNa-kRSNa pudgaloM kI vktvytaa| isI prakAra avazeSa varNa, gaMdha, rasa aura sparza vAle pudgala jJAtavya haiN| yAvat ananta-guNa-rUkSa pudgl| 151. bhante! ina paramANu-pudgaloM aura dvi-pradezI skandhoM meM dravya kI apekSA se kauna kinase bahuta haiM...........? 802
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 4 : sU. 151-159 gautama! dravya kI apekSA dvi-pradezI skandhoM se paramANu-pudgala bahuta haiN| 152. bhante! ina dvi-pradezI skaMdha aura tri-pradezI skandhoM meM dravya kI apekSA kauna kinase bahuta haiM? gautama! dravya kI apekSA tri-pradezI skandhoM se dvi-pradezI skandha bahuta haiN| isI prakAra isa gamaka ke dvArA yAvat dravya kI apekSA daza-pradezI skandhoM se nava-pradezI skandha adhika haiN| 153. bhante! ina dasa-pradezI skandhoM kI pRcchA........? gautama ! dravya kI apekSA daza-pradezI skandhoM se saMkhyeya-pradezI skandha bahuta haiN| 154. bhante! ina saMkhyeya-pradezI skandhoM kI pRcchA........... / gautama! dravya kI apekSA saMkhyeya-pradezI skandhoM se asaMkhyeya-pradezI skandha bahuta haiN| 155. bhante! asaMkhyeya-pradezI skandhoM kI pRcchaa........| gautama! dravya kI apekSA ananta-pradezI skandhoM se asaMkhyeya-pradezI skandha bahuta haiN| 156. bhante! ina paramANu-pudgaloM aura dvi-pradezI skandhoM meM pradeza kI apekSA se kauna kinase bahuta haiM? gautama! pradeza kI apekSA paramANu-pudgaloM se dvi-pradezI skandha bahuta haiN| isI prakAra isa gamaka ke dvArA yAvat pradeza kI apekSA nava-pradezI skandhoM se daza-pradezI skandha bahuta haiN| isI prakAra sarvatra draSTavya hai| pradeza kI apekSA daza-pradezI skandhoM se saMkhyeya-pradezI skandha bahuta haiN| pradeza kI apekSA saMkhyeya-pradezI skandhoM se asaMkhyeya-pradezI skandha bahuta haiN| 157. bhante! ina asaMkhyeya-pradezI skandhoM kI pRcchA...... / gautama! pradeza kI apekSA ananta-pradezI skandhoM se asaMkhyeya-pradezI skandha bahuta haiN| 158. bhante! ina eka-pradezAvagADha aura do-pradezAvagADha pudgaloM meM dravya kI apekSA kauna-kinase vizeSAdhika haiM? gautama! dravya kI apekSA do-pradezAvagADha pudgaloM se eka-pradezAvagADha pudgala vizeSAdhika haiN| isa prakAra isa gamaka ke anusAra dravya kI apekSA tIna-pradezAvagADha pudgaloM se do-pradezAvagADha pudgala vizeSAdhika haiM yAvat dravya kI apekSA daza-pradezAvagADha pudgaloM se nava-pradezAvagADha pudgala vizeSAdhika haiN| dravya kI apekSA daza-pradezAvagADha pudgaloM se saMkhyeya-pradezAvagADha pudgala bahuta haiN| dravya kI apekSA saMkhyeya-pradezAvagADha pudgaloM se asaMkhyeya-pradezAvagADha pudgala bahuta haiN| sarvatra pRcchA vaktavya hai| 159. bhante! ina eka-pradezAvagADha pudgaloM aura do-pradezAvagADha pudgaloM meM pradeza kI apekSA kauna-kinase vizeSAdhika haiM? gautama! pradeza kI apekSA eka-pradezAvagADha pudgaloM se do-pradezAvagADha pudgala vizeSAdhika haiN| isI prakAra yAvat pradeza kI apekSA nava-pradezAvagADha pudgaloM se daza-pradezAvagADha pudgala vizeSAdhika haiN| pradeza kI apekSA daza-pradezAvagADha pudgaloM se saMkhyeya-pradezAvagADha pudgala 803
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 4 : sU. 159-164 bahuta haiN| pradeza kI apekSA saMkhyeya- pradezAvagADha pudgaloM se asaMkhyeya- pradezAvagADha pudgala bahuta haiN| 160. bhante ! ina eka samaya kI sthiti vAle pudgaloM aura do samaya kI sthiti vAle pudgaloM meM dravya kI apekSA (kauna kinase bahuta haiM ) ? jaise avagAhanA kI vaktavyatA vaise sthiti kI bhI vaktavyatA / 161. bhante ! ina eka-guNa-kRSNa pudgaloM aura do-guNa-kRSNa pudgaloM meM dravya kI apekSA kauna kinase vizeSAdhika haiM ? jaise paramANu-pudgala kI vaise hI inakI niravazeSa vaktavyatA / isI prakAra sabhI varNa, gandha aura rasa vAle pudgaloM kI vaktavyatA / 162. bhante ! ina eka-guNa-karkaza pudgaloM aura do-guNa-karkaza pudgaloM meM dravya kI apekSA kauna kinase vizeSAdhika haiM....? gautama ! dravya kI apekSA eka guNa-karkaza pudgaloM se do-guNa-karkaza pudgala vizeSAdhika haiM / isI prakAra yAvat dravya kI apekSA nava-guNa-karkaza pudgaloM se dasa-guNa-karkaza pudgala vizeSAdhika haiN| dravya kI apekSA dasa-guNa-karkaza pudgaloM se saMkhyeya-guNa-karkaza pudgala bahuta haiM / dravya kI apekSA saMkhyeya-guNa-karkaza pudgaloM se asaMkhyeya guNa-karkaza pudgala adhika haiN| dravya kI apekSA asaMkhyeya-guNa-karkaza - pudgaloM se ananta-guNa-karkaza pudgala adhika haiM / isI prakAra pradeza kI bhI vaktavyatA / sarvatra pRcchA vaktavya hai / jisa prakAra karkaza pudgaloM kI vaktavyatA hai usI prakAra mRdu, guru aura laghu pudgaloM kI bhI vaktavyatA / zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa pudgaloM kI varNa kI bhAMti vaktavyatA / 163. bhante ! ina paramANu- pudgaloM, saMkhyeya- pradezI, asaMkhyeya-pradezI aura ananta- pradezI skandhoM meM dravya kI apekSA, pradeza kI apekSA, dravya aura pradeza kI apekSA kauna kinase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama! ananta-pradezI skandha dravya kI apekSA sabase alpa haiM, paramANu - pudgala dravya kI apekSA inase ananta - guNA haiM, saMkhyeya-pradezI skandha dravya kI apekSA inase saMkhyeya-guNA haiM, asaMkhyeya- pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiM / pradeza kI apekSA- ananta - pradezI skandha pradeza kI apekSA sabase alpa haiM, paramANu- pudgala pradeza kI apekSA inase ananta guNA haiM, saMkhyeya-pradezI skandha pradeza kI apekSA inase saMkhyeya-guNA haiM, asaMkhyeya-pradezI skandha pradeza kI apekSA inase asaMkhyeya- guNA haiN| dravya aura pradeza kI apekSA - ananta pradezI skandha dravya kI apekSA sabase alpa haiM, ve hI pradeza kI apekSA inase ananta guNA haiM, paramANu- pudgala dravya aura pradeza kI apekSA inase ananta - guNA haiM, saMkhyeya- pradezI skandha dravya kI apekSA inase saMkhyeya-guNA haiM, ve hI pradeza kI apekSA se inase saMkhyeya-guNA haiM, asaMkhyeya- pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiM, ve hI pradeza kI apekSA inase asaMkhyeya - guNA haiM / 164. bhante ! ina eka pradezAvagAr3ha, saMkhyeya- pradezAvagAr3ha aura asaMkhyeya- pradezAvagAr3ha pudgaloM 804
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 4 : sU. 164-167 meM dravya kI apekSA, pradeza kI apekSA, dravya aura pradeza kI apekSA kauna kinase alpa ? bahuta ? tulya ? yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! eka pradezAvagADha pudgala dravya kI apekSA sabase alpa haiM, saMkhyeya- pradezAvagAr3ha pudgala dravya kI apekSA inase saMkhyeya-guNA haiM, asaMkhyeya- pradezAvagAr3ha pudgala dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| pradeza kI apekSA - eka - pradezAvagAr3ha pudgala apradeza ( paramANu - pudgala) kI apekSA sabase alpa haiM, saMkhyeya- pradezAvagAr3ha pudgala pradeza kI apekSA inase saMkhyeya-guNA haiM, asaMkhyeya--pradezAvagAr3ha pudgala pradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| dravya aura pradeza kI apekSA - eka pradezAvagAr3ha pudgala dravya aura apradeza kI apekSA sabase alpa haiM, saMkhyeya- pradezAvagAr3ha pudgala dravya kI apekSA inase saMkhyeya-guNA haiM, ve hI pradeza kI apekSA inase saMkhyeya-guNA haiM / asaMkhyeya- pradezAvagAr3ha pudgala dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiM, ve hI pradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 165. bhante ! ina eka samaya kI sthiti vAle, saMkhyeya-samaya kI sthiti vAle aura asaMkhyeya- samaya kI sthiti vAle pudgaloM meM (dravya kI apekSA, pradeza kI apekSA, dravya aura pradeza kI apekSA kauna kina se alpa ? bahuta ? tulya ? yA vizeSAdhika haiM ?) jaise avagAhanA kI vaktavyatA (bha. 25/164) vaise hI sthiti ke alpabahutva kI bhI vaktavyatA / 166. bhante ! ina eka guNa-kRSNa, saMkhyeya-guNa-kRSNa, asaMkhyeya-guNA - kRSNa aura ananta - -guNa-kRSNa pudgaloM meM dravya kI apekSA, pradeza kI apekSA, dravya aura pradeza kI apekSA kauna kinase alpa ? bahuta ? tulya ? yA vizeSAdhika haiM ? jaise ina paramANu - pudgaloM kA alpabahutva (bha. 25 / 163) vaise hI ina (eka-guNa-kRSNa.....) pudgaloM ke alpabahutva kI vaktavyatA / isI prakAra zeSa varNa, gandha aura rasa vAle pudgaloM ke alpabahutva kI bhI vaktavyatA / 167. bhante ! ina eka-guNa-karkaza, saMkhyeya-guNa-karkaza, asaMkhyeya-guNa-karkaza aura ananta- guNa-karkaza pudgaloM meM dravya kI apekSA, pradeza kI apekSA, dravya aura pradeza kI apekSA kauna kinase alpa ? bahuta ? tulya ? yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! eka-guNa-karkaza pudgala dravya kI apekSA sabase alpa haiM, saMkhyeya-guNa-karkaza pudgala dravya kI apekSA inase saMkhyeya-guNA haiM, asaMkhyeya-guNa-karkaza pudgala dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiM, ananta-guNa-karkaza pudgala dravya kI apekSA inase ananta - guNA haiM / pradeza kI apekSA bhI pUrvavat / kevala itanA vizeSa hai - saMkhyeya-guNa-karkaza pudgala pradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| zeSa pUrvavat / dravya aura pradeza kI apekSA eka guNa-karkaza pudgala dravya aura pradeza kI apekSA sabase alpa haiM, saMkhyeya-guNa-karkaza pudgala dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiM, ve hI pradeza kI apekSA inase saMkhyeya-guNA haiM / asaMkhyeya-guNa-karkaza pudgala dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiM, ve hI pradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| ananta-guNa-karkaza pudgala dravya kI apekSA inase ananta - guNA haiM, ve hI 805
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 4 : sU. 167-176 bhagavatI sUtra pradeza kI apekSA inase ananta-guNA haiN| isI prakAra mRdu-, guru- aura laghu-sparzoM kA alpabahutva vaktavya hai| zIta-, uSNa-, snigdha- aura rUkSa-spoM kA alpabahutva bhI vargoM kI bhAMti vaktavya hai| 168. bhante! (eka) paramANu-pudgala dravya kI apekSA kyA kRtayugma hai? tryoja hai? dvAparayugma hai? kalyoja hai? gautama! kRtayugma nahIM hai, yoja nahIM hai, dvAparayugma nahIM hai, kalyoja hai| isI prakAra yAvat (eka) ananta-pradezI skandha vaktavya hai| 169. bhante! (aneka) paramANu-pudgala dravya kI apekSA kyA kRtayugma haiN?....pRcchaa| gautama! oghAdeza se syAt kRtayugma haiM, yAvat syAt kalyoja haiM; vidhAnAdeza se kRtayugma nahIM haiM, vyoja nahIM haiM, dvAparayugma nahIM haiM, kalyoja haiN| isI prakAra yAvat (aneka) ananta-pradezI skandha vaktavya haiN| 170. bhante! (eka) paramANu-pudgala pradeza kI apekSA kyA kRtayugma hai-pRcchaa| gautama! kRtayugma nahIM hai, tryoja nahIM hai, dvAparayugma nahIM hai, kalyoja hai| 171. (eka) dvi-pradezI skandha.....? pRcchaa| gautama! kRtayugma nahIM hai, tryoja nahIM hai, dvAparayugma hai, kalyoja nahIM hai| 172. (eka) tri-pradezI skandha......? pRcchaa| gautama! kRtayugma nahIM hai, yoja hai, dvAparayugma nahIM hai, kalyoja nahIM hai| 173. (eka) catuH-pradezI skandhaM.......? pRcchaa| gautama! kRtayugma hai, vyoja nahIM hai, dvAparayugma nahIM hai, kalyoja nahIM hai| (eka) paJca-pradezI skandha (eka) paramANu-pudgala kI bhAMti hai (bha. 25/170) (eka) SaT-pradezI skandha (eka) dvi-pradezI skandha kI bhAMti hai (bha. 25/171) / (eka) sapta-pradezI skandha (eka) tri-pradezI skandha kI bhAMti hai (bha. 25/172) (eka) aSTa-pradezI skandha (eka) catuH-pradezI skandha kI bhAMti hai (bha. 25/173) / (eka) nava-pradezI skandha (eka) paramANu-pudgala kI bhAMti hai| (bha. 25/170) / (eka) dasa-pradezI skandha (eka) dvi-pradezI skandha kI bhAMti hai (bha. 25/171) / 174. bhante! pradeza kI apekSA (eka) saMkhyeya-pradezI pudgala-skandha.....? pRcchaa| gautama! syAt kRtayugma hai yAvat syAt kalyoja hai| isI prakAra (eka) asaMkhyeya-pradezI pudgala-skandha kI bhI, isI prakAra (eka) ananta-pradezI pudgala skandha bhii| 175. bhante! (aneka) paramANu-pudgala pradeza kI apekSA kyA kRtayugma haiM....? pRcchaa| gautama! oghAdeza se syAt kRtayugma haiM, yAvat syAt kalyoja haiM; vidhAnAdeza se paramANupudgala kRtayugma nahIM haiM, tryoja nahIM haiM, dvAparayugma nahIM haiM, kalyoja haiN| 176. (aneka) dvi-pradezI skandha.....? pRcchaa| 806
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 4 : sU. 176-184 gautama! oghAdeza se syAt kRtayugma haiM, vyoja nahIM haiM, syAt dvAparayugma haiM, kalyoja nahIM haiM; vidhAnAdeza se kRtayugma nahIM haiM, tryoja nahIM haiM, dvAparayugma haiM, kalyoja nahIM haiN| 177. (aneka) tri-pradezI skandha ......? pRcchaa| gautama! oghAdeza se syAt kRtayugma haiM yAvat syAt kalyoja haiM; vidhAnAdeza se kRtayugma nahIM haiM, tryoja haiM, dvAparayugma nahIM haiM, kalyoja nahIM haiN| 178. (aneka) catuH-pradezI skandha......? pRcchaa| gautama! oghAdeza aura vidhAnAdeza se bhI kRtayugma haiM, tryoja nahIM haiM, dvAparayugma nahIM haiM, kalyoja nahIM haiN| (aneka) paJca-pradezI skandha paramANu-pudgaloM kI bhAMti haiM (bha. 25/175) / (aneka) SaT-pradezI skandha (aneka) dvi-pradezI skandhoM kI bhAMti haiM (bha. 25/176) / (aneka) sapta-pradezI skandha (aneka) tri-pradezI skandhoM kI bhAMti haiM (bha. 25/177) / (aneka) aSTa-pradezI skandha (aneka) catuH-pradezI skandhoM kI bhAMti haiM (bha. 25/178) / (aneka) nava-pradezI skandha (aneka) paramANu-pudgaloM kI bhAMti (bha. 25/175) / (aneka) dasa-pradezI skandha (aneka) dvi-pradezI skandhoM kI bhAMti haiM (bha. 25/176) / 179. (aneka) saMkhyeya-pradezI pudgala-skandha......? pRcchaa| gautama! oghAdeza se syAt kRtayugma haiM yAvat syAt kalyoja haiM; vidhAnAdeza se kRtayugma bhI haiM yAvat kalyoja bhI haiN| isI prakAra (aneka) asaMkhyeya-pradezI pudgala-skandha, (aneka) ananta-pradezI pudgala skandha vaktavya haiN| 180. bhante! (eka) paramANu-pudgala kyA kRtayugma-pradezAvagAr3ha hai......? pRcchaa| gautama! kRtayugma-pradezAvagAr3ha nahIM hai, tryoja-pradezAvagAr3ha nahIM hai, dvAparayugma-pradezAvagAr3ha nahIM hai, kalyoja-pradezAvagAr3ha hai| 181. (eka) dvi-pradezI skandha.....? pRcchaa| gautama! kRtayugma-pradezAvagAr3ha nahIM hai, yoja-pradezAvagAr3ha nahIM hai, syAt dvAparayugma-pradezAvagAr3ha hai, syAt kalyoja-pradezAvagAr3ha hai| 182. (eka) tri-pradezI skandha........? pRcchaa| gautama! kRtayugma-pradezAvagAr3ha nahIM hai, syAt tryoja-pradezAvagAr3ha hai, syAt dvAparayugma-pradezAvagAr3ha hai, syAt kalyoja-pradezAvagAr3ha hai| 183. (eka) catuH-pradezI skandha.....? pRcchaa| gautama! syAt kRtayugma-pradezAvagAr3ha hai yAvat syAt kalyoja-pradezAvagAr3ha hai| isI prakAra yAvat ? (eka) ananta-pradezI skandha vaktavya hai| 184. bhante! (aneka) paramANu-pudgala kyA kRtayugma-pradezAvagAr3ha haiM......? pRcchaa| gautama! oghAdeza se kRtayugma-pradezAvagAr3ha haiM, yoja-pradezAvagAr3ha nahIM haiM, dvAparayugma-pradezAvagAr3ha nahIM haiM, kalyoja-pradezAvagAr3ha nahIM haiM; vidhAnAdeza se kRtayugma-pradezAvagAr3ha nahIM 807
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 4 : sU. 184-192 bhagavatI sUtra haiM, yoja-pradezAvagAr3ha nahIM hai, dvAparayugma-pradezAvagAr3ha nahIM hai, kalyoja-pradezAvagAr3ha hai| 185. dvi-pradezI skandha........? pRcchaa| gautama! oghAdeza se kRtayugma-pradezAvagAr3ha haiM, yoja-pradezAvagAr3ha nahIM hai, dvAparayugma-pradezAvagAr3ha nahIM hai, kalyoja-pradezAvagAr3ha nahIM hai; vidhAnAdeza se kRtayugma-pradezAvagAr3ha nahIM haiM, yoja-pradezAvagAr3ha nahIM haiM, dvAparayugma-pradezAvagAr3ha bhI haiM, kalyoja-pradezAvagAr3ha bhI haiN| 186. (aneka) tri-pradezI skandha.......? pRcchaa| gautama! oghAdeza se kRtayugma-pradezAvagAr3ha haiM, yoja-pradezAvagAr3ha nahIM haiM, dvAparayugma-pradezAvagAr3ha nahIM haiM, kalyoja-pradezAvagAr3ha nahIM haiM; vidhAnAdeza se kRtayugma-pradezAvagAr3ha nahIM haiM, yoja-pradezAvagAr3ha bhI haiM, dvAparayugma-pradezAvagAr3ha bhI haiM, kalyoja-pradezAvagAr3ha bhI haiN| 187. (aneka) catuH-pradezI skandha.........? pRcchaa| gautama! oghAdeza se kRtayugma-pradezAvagAr3ha haiM, yoja-pradezAvagAr3ha nahIM haiM, dvAparayugma-pradezAvagAr3ha nahIM haiM, kalyoja-pradezAvagAr3ha nahIM hai; vidhAnAdeza se kRtayugma-pradezAvagAr3ha bhI haiM yAvat kalyoja-pradezAvagAr3ha bhI haiN| isI prakAra yAvat (aneka) ananta-pradezI skandha vaktavya haiN| 188. bhante! (eka) paramANu-pudgala kyA kRtayugma-samaya kI sthiti vAlA hai.....? pRcchaa| gautama! syAt kRtayugma-samaya kI sthiti vAlA hai yAvat syAt kalyoja-samaya kI sthiti vAlA hai| isI prakAra yAvat (eka) ananta-pradezI skandha vaktavya haiN| 189. bhante! (aneka) paramANu-pudgala kyA kRtayugma-samaya kI sthiti vAle haiM......? pRcchaa| gautama! oghAdeza se syAt kRtayugma-samaya kI sthiti vAle haiM yAvat syAt kalyoja-samaya kI sthiti vAle haiM; vidhAnAdeza se kRtayugma-samaya kI sthiti vAle bhI haiM yAvat kalyoja-samaya kI sthiti vAle bhI haiN| isI prakAra yAvat (aneka) ananta-pradezI skandha vaktavya haiN| 190. bhante! (eka) paramANu-pudgala kRSNa-varNa-paryavoM kI apekSA kyA kRtayugma hai? yoja hai?..... pRcchA / jaise sthiti kI vaktavyatA vaise hI sabhI vargoM ke paryavoM kI vktvytaa| isI prakAra (sabhI) gandhoM ke paryavoM kI, rasoM ke paryavoM kI yAvat madhura-rasa ke paryavoM kI vktvytaa| 191. bhante! (eka) ananta-pradezI skandha karkaza-sparza-paryavoM kI apekSA kyA kRtayugma hai......? pRcchA / gautama! karkaza-sparza-paryavoM kI apekSA syAt kRtayugma hai yAvat syAt kalyoja hai| 192. bhante! (aneka) ananta-pradezI skandha karkaza-sparza-paryavoM kI apekSA kyA kRtayugma haiM ?......pRcchA / gautama! ananta-pradezI skandha karkaza-sparza-paryavoM kI apekSA-oghAdeza se syAt kRtayugma haiM, yAvat syAt kalyoja haiM; vidhAnAdeza se kRtayugma bhI haiM, yAvat kalyoja bhI haiN| isI prakAra 808
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 4 : sU. 192-202 mRdu-, guru- aura laghu-sparzo ke paryava bhI vaktavya haiN| zIta-, uSNa-, snigdha- aura rUkSa- sparzo ke paryava varNa ke paryavoM kI bhAMti vaktavya haiN| 193. bhante ! (eka) paramANu- pudgala kyA sa ardha hai ? anartha hai ? gautama ! sa - ardha nahIM hai, anartha hai / 194. bhante! (eka) dvi- pradezI skandha ? pRcchA / gautama ! sa - ardha hai, anartha nahIM hai / (eka) tri-pradezI skandha (eka) paramANu- pudgala (bha. 25/193) kI bhAMti hai| (eka) catuH pradezI skandha (eka) dvi-pradezI skandha kI bhAMti hai| (eka) paMca- pradezI skandha (eka) tripradezI skandha kI bhAMti hai / (eka) SaT pradezI skandha (eka) dvi-pradezI skandha kI bhAMti hai| (eka) sapta- pradezI skandha (eka) tri-pradezI skandha kI bhAMti hai| (eka) aSTa-pradezI skandha (eka) dvi-pradezI skandha kI bhAMti hai / (eka) nava-pradezI skandha (eka) tri-pradezI skandha kI bhAMti hai / (eka) dasa-pradezI skandha (eka) dvi- pradezI skandha kI bhAMti hai| 195. bhante ! (eka) saMkhyeya- pradezI skandha... .? pRcchA / gautama ! syAt sa - ardha hai, syAt anartha hai / isI prakAra (eka) asaMkhyeya- pradezI skandha bhI, isI prakAra (eka) ananta - pradezI skandha bhI vaktavya hai / 196. bhante! (aneka) paramANu- pudgala kyA sa ardha haiM ? anardha haiM ? gautama! sa-ardha haiM athavA anartha haiM / isI prakAra yAvat (aneka) ananta - pradezI skandha vaktavya haiM / 197. bhante ! (eka) paramANu- pudgala kyA saija (saprakampa ) hai ? nireja hai ? gautama ! syAt saija hai, syAt nireja hai| isI prakAra yAvat (aneka) ananta-pra vaktavya haiN| - pradezI skandha 198. bhante ! (aneka) paramANu- pudgala kyA saija haiM ? nireja haiM ? gautama ! saija bhI haiM, nireja bhI haiM / isI prakAra yAvat (aneka) ananta pradezI skandha vaktavya haiM / 199. bhante ! (eka) paramANu- pudgala kAla kI dRSTi se saija kitane samaya taka rahatA hai ? gautama ! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH AvalikA kA asaMkhyAtavAM bhAga / 200. bhante ! (eka) paramANu- pudgala kAla kI dRSTi se nireja kitane samaya taka rahatA hai ? gautama! (eka) paramANu-pudgala kAla kI dRSTi se jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH asaMkhyeya kAla / isI prakAra yAvat (eka) ananta - pradezI skandha vaktavya hai| 201. bhante ! (aneka) paramANu- pudgala kAla kI dRSTi se saija kitane samaya taka rahate haiM? gautama! sarvakAla / 202. bhante ! (aneka) paramANu- pudgala kAla kI dRSTi se nireja kitane samaya rahate haiM? 809
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 4 : sU. 202-211 bhagavatI sUtra gautama! srvkaal| isI prakAra yAvat (aneka) ananta-pradezI skandha vaktavya haiN| 203. bhante! (eka) paramANu-pudgala ke saija avasthA kA kitane kAla kA antara hotA hai? gautama! svasthAnAntara kI apekSA se jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH asaMkhyeya kaal| parasthAnAntara kI apekSA jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH asaMkhyeya kaal| 204. (bhante! eka paramANu-pudgala kA) nireja avasthA kA kitane kAla kA antara hotA hai? gautama! svasthAnAntara kI apekSA se jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH aavlikaa-kaa-asNkhyaatvaaN-bhaag| parasthAnAntara kI apekSA jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH asaMkhyeya kaal| 205. bhante! (eka) dvi-pradezI skandha ke saija avasthA......? pRcchaa| gautama! svasthAnAntara kI apekSA jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH asaMkhyeya kaal| parasthAnAntara kI apekSA jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH ananta kaal| 206. (eka dvi-pradezI skandha kA) nireja avasthA kA kitane kAla kA antara hotA hai? gautama! svasthAnAntara kI apekSA se jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH aavlikaa-kaa-asNkhyaatvaaN-bhaag| parasthAnAntara kI apekSA jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH anaMta kAla / isI prakAra yAvat (eka) ananta-pradezI skandha vaktavya hai| 207. bhante! (aneka) paramANu-pudgaloM kA saija avasthA kA kitane kAla kA antara hotA gautama! antara nahIM hotaa| 208. (bhante!) (aneka) paramANu-pudgaloM kI nireja avasthA kA kitane kAla kA antara hotA gautama! antara nahIM hotaa| isI prakAra yAvat (aneka) ananta-pradezI skandha vaktavya haiN| 209. bhante! ina saija aura nireja paramANu-pudgaloM meM kauna-kinase alpa? bahuta? tulya? yA vizeSAdhika haiM? gautama! saija paramANu-pudgala sabase alpa haiM, nireja paramANu-pudgala inase asaMkhyeya-guNA haiN| isI prakAra yAvat asaMkhyeya-pradezI skandha vaktavya haiN| 210. bhante! ina saija aura nireja ananta-pradezI skandhoM meM kauna-kinase alpa? bahuta? tulya? yA vizeSAdhika haiM? gautama! nireja ananta-pradezI skandha sabase alpa haiM, saija ananta-pradezI skandha inase ananta-guNA haiN| 211. bhante! ina saija aura nireja paramANu-pudagaloM, saMkhyeya-pradezI skandhoM, asaMkhyeya-pradezI 810
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 4 : sU. 211-215 skandhoM aura ananta-pradezI skandhoM meM dravya kI apekSA, pradeza kI apekSA, dravya aura pradeza kI apekSA kauna-kinase alpa? bahuta? tulya? yA vizeSAdhika haiM? gautama! 1. nireja (aprakampa) ananta-pradezI skandha dravya kI apekSA sabase alpa haiN| 2. saija ananta-pradezI skandha dravya kI apekSA inase ananta-guNA haiN| 3. saija paramANu-pudgala dravya kI apekSA inase ananta-guNA haiN| 4. saija saMkhyeya-pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 5. saija asaMkhyeya-pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 6. nireja paramANu-pudgala dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 7. nireja saMkhyeya-pradezI skandha dravya kI apekSA inase saMkhyeya-guNA haiN| 8. nireja asaMkhyeya-pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| isI prakAra pradeza kI apekSA alpa-bahutva kI vktvytaa| kevala itanA vizeSa hai-paramANu-pudgala pradeza kI apekSA vaktavya nahIM hai| nireja saMkhyeya-pradezI skandha pradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| zeSa puurvvt| dravya aura pradeza kI apekSA-1. nireja ananta-pradezI skandha dravya kI apekSA sabase alpa haiN| 2. ve hI pradeza kI apekSA inase ananta-guNA haiN| 3. saija ananta-pradezI skandha dravya kI apekSA inase ananta-guNA haiN| 4. ve hI pradeza kI apekSA inase ananta-guNA haiN| 5. saija paramANu-pudgala dravya aura apradeza kI apekSA inase ananta-guNA haiN| 6. saija saMkhyeya-pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 7. ve hI pradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA hai| 8. saija asaMkhyeya pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 9. ve hI pradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 10. nireja paramANu-pudgala dravya aura apradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 11. nireja saMkhyeya-pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 12. ve hI pradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 13. nireja asaMkhyeya-pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 14. ve hI pradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 212. bhante! (eka) paramANu-pudgala kyA dezataH saija hai? sarvataH saija hai? yA nireja hai? gautama! dezataH saija nahIM hai, syAt sarvataH saija hai, syAt nireja hai| 213. bhante! (eka) dvi-pradezI skandha .....? pRcchaa| gautama! syAt dezataH saija hai, syAt sarvataH saija hai, syAt nireja hai| isI prakAra yAvat (eka) ananta-pradezI skandha vaktavya hai| 214. bhante! (aneka) paramANu-pudgala kyA dezataH saija haiM? sarvataH saija haiM? yA nireja haiM? gautama! dezataH saija nahIM haiM, sarvataH saija bhI haiM, nireja bhI haiN| 215. bhante! (aneka) dvi-pradezI skandha......? pRcchaa| gautama! dezataH saija bhI haiM, sarvataH saija bhI haiM, nireja bhI haiN| isI prakAra yAvat (aneka) ananta-pradezI skandha vaktavya haiN| 811
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 4 : sU. 216-226 bhagavatI sUtra 216. bhante! (eka) paramANa-pudgala kAla kI apekSA sarvataH saija kitane samaya taka rahatA hai? gautama! kAla kI apekSA sarvataH saprakampa jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH aavlikaa-kaa-asNkhyaatvaaN-bhaag| 217. (bhante!) (eka) paramANu-pudgala kAla kI apekSA nireja kitane samaya taka rahatA hai? gautama! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH asaMkhyeya kaal| 218. bhante! (eka) dvi-pradezI skandha kAla kI apekSA dezataH saija kitane samaya taka rahatA gautama! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH aavlikaa-kaa-asNkhyaatvaaN-bhaag| 219. (bhante!) (eka) dvi-pradezI skandha kAla kI apekSA sarvataH saija kitane samaya taka rahatA gautama! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH aavlikaa-kaa-asNkhyaatvaaN-bhaag| 220. (bhante!) (eka) dvi-pradezI skandha kAla kI apekSA nireja kitane samaya taka rahatA hai? gautama! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH asaMkhyeya kAla taka rahatA hai| isI prakAra yAvat (eka) ananta-pradezI skandha vaktavya hai| 221. bhante! (aneka) paramANu-pudgala kAla kI apekSA sarvataH saija kitane samaya taka rahate gautama! sarvadA (srvkaal)| 222. (bhante!) (aneka) paramANu-pudgala kAla kI apekSA nireja kitane samaya taka rahate haiM? gautama! srvdaa| 223. bhante! (aneka) dvi-pradezI skandha kAla kI apekSA dezataH saija kitane samaya taka rahate gautama! srvdaa| 224. (bhante!) (aneka) dvi-pradezI skandha kAla kI apekSA sarvataH saija kitane samaya taka rahate haiM? gautama! srvdaa| 225. (bhante!) (aneka) dvi-pradezI skandha kAla kI apekSA nireja kitane samaya taka rahate haiM? gautama! srvdaa| isI prakAra yAvat (aneka) ananta-pradezI skandha vaktavya haiN| 226. bhante! (eka) paramANu-pudgala kI sarvataH saija avasthA meM kitane kAla kA antara hotA hai? 812
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 4 : sU. 226-235 gautama! svasthAnAntara kI apekSA jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH asaMkhyeya kaal| parasthAnAntara kI apekSA jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH asaMkhyeya kaal| 227. (bhante!) (eka) paramANu-pudgala kI nireja avasthA meM kitane kAla kA antara hotA svasthAnAntara kI apekSA jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH aavlikaa-kaa-asNkhyaatvaaN-bhaag| parasthAnAntara kI apekSA jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH asaMkhyeya kaal| 228. bhante! (eka) dvi-pradezI skandha kA dezataH saija avasthA meM kitane kAla kA antara hotA gautama! svasthAnAntara kI apekSA jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH asaMkhyeya kaal| parasthAnAntara kI apekSA jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH ananta kaal| 229. (bhante!) (eka) dvi-pradezI skandha kI sarvataH saija avasthA meM kitane kAla kA antara hotA hai? dezataH saija kI bhAMti vaktavya hai| 230. (bhaMte!) dvi-pradezI skandha kI nireja avasthA meM kitane kAla kA antara hotA svasthAnAntara kI apekSA jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH aavlikaa-kaa-asNkhyaatvaaN-bhaag| parasthAnAntara kI apekSA jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH annt-kaal| isI prakAra yAvat (eka) ananta-pradezI skandha vaktavya hai| 231. bhante! (aneka) paramANu-pudgaloM kI sarvataH saija avasthA meM kitane kAla kA antara hotA hai? antara nahIM hotA / 232. (bhante!) (aneka) paramANu-pudgaloM kI nireja avasthA meM kitane kAla kA antara hotA antara nahIM hotaa| 233. bhante! (aneka) dvi-pradezI skandhoM kI dezataH saija avasthA meM kitane kAla kA antara hotA hai? antara nahIM hotaa| 234. (bhante!) (aneka) dvi-pradezI skandhoM kI sarvataH saija avasthA meM kitane kAla kA antara hotA hai? antara nahIM hotaa| 235. (bhante!) (aneka) dvi-pradezI skandhoM kI nireja avasthA meM kitane kAla kA antara hotA 813
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 4 : sU. 235-239 antara nahIM hotaa| isI prakAra yAvat ( aneka ) ananta- pradezI skandha vaktavya haiM / 236. bhante! ina sarvataH saija aura nireja paramANu- pudgaloM meM kauna - kinase alpa ? bahuta ? tulya ? yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! sarvataH saija paramANu- pudgala sabase alpa haiM, nireja paramANu- pudgala inase asaMkhyeya- guNA haiN| 237. bhante ! ina dezataH saija, sarvataH saija aura nireja dvi-pradezI skandhoM meM kauna- kinase alpa ? bahuta ? tulya ? yA vizeSAdhika haiM ? gautama! sarvataH saija dvi-pradezI skandha sabase alpa haiM, dezataH saija dvi-pradezI skandha inase asaMkhyeya-guNA haiM, nireja dvi-pradezI skandha inase asaMkhyeya-guNA haiM / isI prakAra yAvat asaMkhyeya-pradezI skandhoM kA alpa - bahutva vaktavya hai / 238. bhante ! ina dezataH saija, sarvataH saija aura nireja ananta pradezI skandhoM meM kauna - kinase alpa ? bahuta ? tulya ? yA vizeSAdhika haiM ? gautama! sarvataH saija ananta- pradezI skandha sabase alpa haiM, nireja ananta- pradezI skandha inase ananta - guNA haiM, dezataH saija ananta pradezI skandha inase ananta guNA haiM / 239. bhante ! dezataH saija, sarvataH saija aura nireja paramANu- pudgaloM, saMkhyeya- pradezI, asaMkhyeya- pradezI aura ananta pradezI skandhoM meM dravya kI apekSA, pradeza kI apekSA, dravya aura pradeza kI apekSA kauna - kinase alpa ? bahuta ? tulya ? yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! 1. sarvataH saija ananta pradezI skandha dravya kI apekSA sabase alpa haiM / 2. nireja ananta-pradezI skandha dravya kI apekSA inase ananta - guNA haiM / 3. dezataH saija ananta- pradezI skandha dravya kI apekSA inase ananta guNA haiM / 4. sarvataH saija asaMkhyeya- pradezI skandha dravya kI apekSA inase ananta - guNA haiM / 5. sarvataH saija saMkhyeya- pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiM / 6. sarvataH saija paramANu- pudgala dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiM / 7. dezataH saija saMkhyeya-pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiM / 8 dezataH saija asaMkhyeya- pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiM / 9. nireja paramANu- pudgala dravya kI apekSA inase asaMkhyeya- -guNA haiN| 10. nireja saMkhyeya- pradezI skandha dravya kI apekSA inase saMkhyeya-guNA haiM / 11. nireja asaMkhyeya-pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiM / pradeza kI apekSA- ananta - pradezI skandha sabase alpa haiN| isI prakAra pradeza kI apekSA bhI pUrvavat vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai - paramANu- pudgala pradeza kI apekSA vaktavya nahIM hai / nireja saMkhyeya-pradezI skandha pradeza kI apekSA asaMkhyeya-guNA haiN| zeSa pUrvavat / dravya aura pradeza kI apekSA - 1. sarvataH saija ananta pradezI skandha dravya kI apekSA sabase alpa haiM / 2. ve hI pradeza kI apekSA inase ananta - guNA haiM / 3. nireja ananta pradezI skandha dravya kI apekSA inase ananta - guNA haiM / 4. ve pradeza kI apekSA inase ananta - guNA haiM / dezataH saija ananta-pradezI skandha dravya ko apekSA inase ananta - guNA haiM / 6. ve hI pradeza 5. 814
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 4,5 : sU. 239-246 kI apekSA inase ananta-gaNA haiN| 7. sarvataH saija asaMkhyeya-pradezI skandha dravya kI apekSA inase ananta-guNA haiN| 8. ve hI pradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 9. sarvataH saija saMkhyeya-pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 10. ve hI pradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 11. sarvataH saija paramANu-pudgala dravya aura apradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 12. dezataH saija saMkhyeya-pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 13. ve hI pradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 14. dezataH saija asaMkhyeya-pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 15. ve hI pradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 16. nireja paramANu-pudgala dravya aura apradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 17. nireja saMkhyeya-pradezI skandha dravya kI apekSA inase saMkhyeya-guNA haiN| 18. ve hI pradeza kI apekSA inase saMkhyeya-guNA haiN| 19. nireja asaMkhyeya-pradezI skandha dravya kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| 20. ve hI pradeza kI apekSA inase asaMkhyeya-guNA haiN| madhya-pradeza-pada 240. bhante! dharmAstikAya ke madhya-pradeza kitane prajJapta haiM? gautama! dharmAstikAya ke madhya-pradeza ATha prajJapta haiN| 241. bhante! adharmAstikAya ke madhya-pradeza kitane prajJapta haiM? adharmAstikAya ke madhya-pradeza ATha prajJapta haiN| 242. bhante! AkAzAstikAya ke madhya-pradeza kitane prajJapta haiM? AkAzAstikAya ke madhya-pradeza ATha prajJapta hai| 243. bhante! jIvAstikAya ke madhya-pradeza kitane prajJapta haiM? gautama! jIvAstikAya ke madhya-pradeza ATha prajJapta haiN| 244. bhante! jIvAstikAya ke ye ATha madhya-pradeza kitane AkAza-pradezoM kA avagAhana karate gautama! jaghanyataH eka athavA do athavA tIna athavA cAra athavA pAMca athavA chaha AkAza-pradezoM kA avagAhana karate haiM, utkRSTataH ATha AkAza-pradezoM kA avagAhana karate haiM, sAta AkAza-pradezoM kA avagAhana nahIM krte| 245. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| pAMcavAM uddezaka paryava-pada 246. bhante! paryava kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! paryava do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-jIva-paryava aura ajiiv-pryv| paryava-pada paNNavaNA kA (pAMcavAM pada) niravazeSa vaktavya hai| 815
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 5 : sU. 247-255 kAla-pada 247. bhante ! kyA (eka) AvalikA saMkhyeya samaya vAlI hotI hai ? asaMkhyeya samaya vAlI hotI hai ? ananta samaya vAlI hotI hai ? bhagavatI sUtra gautama! saMkhyeya samaya vAlI nahIM hotI, asaMkhyeya samaya vAlI hotI hai, ananta samaya vAlI nahIM hotI / 248. bhante ! kyA (eka) AnApAna saMkhyeya samaya vAlA hotA hai ? pUrvavat / 249. bhante ! kyA (eka) stoka saMkhyeya samaya vAlA hotA hai ? pUrvavat (bha. 25/247) kI bhAMti / isI prakAra prakAra (eka) lava aura (eka) muhUrtta bhI vaktavya haiN| isI prakAra (eka) ahorAtra - eka dina-rAta vaktavya hai / isI prakAra eka pakSa, mAsa, Rtu, ayana, samvatsara, yuga, sau varSa, hajAra varSa, lAkha varSa, pUrvAMga, pUrva, truTitAMga, truTita, aTaTAMga, aTaTa, avavAMga, avava, hUhUkAMga, hUhUka, utpalAMga, utpala, padmAMga, padma, nalinAMga, nalina, arthanikurAMga, arthanikura, ayutAMga, ayuta, nayutAMga, nayuta, prayutAMga, prayuta, cUlikAMga, cUlikA, zIrSaprahelikAMga, zIrSaprahelikA, palyopama, sAgaropama, avasarpiNI vaktavya hai / isI prakAra (eka) utsarpiNI bhI vaktavya hai / 250. bhante ! kyA (eka) pudgala parivarta saMkhyeya samaya vAlA hotA haiM ? ..... pRcchA / gautama! saMkhyeya samaya vAlA nahIM hotA, asaMkhyeya samaya vAlA nahIM hotA, ananta samaya vAlA hotA hai| isI prakAra atIta kAla, anAgata-kAla aura sarva kAla vaktavya I 251. bhante ! kyA (aneka) AvalikAeM saMkhyeya samaya vAlI hotI haiM.....? pRcchA / gautama ! saMkhyeya samaya vAlI nahIM hotIM, syAt asaMkhyeya samaya vAlI hotI haiM, syAt ananta samaya vAlI hotI haiM / 252. bhante ! kyA (aneka) AnApAna saMkhyeya samaya vAle hote haiM ? pUrvavat (bha. 25/251 kI bhAMti ) / 253. bhante ! kyA (aneka) stoka saMkhyeya samaya vAle hote haiM.....? pUrvavat vaktavyatA haiM (bha. 25/251) / isI prakAra yAvat ( aneka) avasarpiNiyAM (tathA utsarpiNiyAM) vaktavya haiM / 254. bhante ! kyA (aneka) pudgala - parivarta saMkhyeya samaya vAle hote haiM ? ..... pRcchA / gautama ! saMkhyeya samaya vAle nahIM hote, asaMkhyeya samaya vAle nahIM hote, ananta samaya vAle hote haiN| 255. bhante ! kyA (eka) AnApAna saMkhyeya AvalikA vAlA hotA hai....? pRcchA / gautama ! saMkhyeya AvalikA vAlA hotA hai, asaMkhyeya AvalikA vAlA nahIM hotA, ananta 816
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra __ za. 25 : u. 5 : sU. 255-264 AvalikA vAlA nahIM hotaa| isI prakAra (eka) stoka bhii| isI prakAra yAvat (eka) zIrSaprahelikA vaktavya hai| 256. bhante! kyA (eka) palyopama saMkhyeya AvalikA vAlA hotA hai....? pRcchaa| gautama! saMkhyeya AvalikA vAlA nahIM hotA, asaMkhyeya AvalikA vAlA hotA hai, ananta AvalikA vAlA nahIM hotaa| isI prakAra sAgaropama kI vaktavya hai| isI prakAra avasarpiNI aura utsarpiNI bhI vaktavya haiN| 257. (bhante!) kyA (eka) pudgala-parivarta......? pRcchaa| gautama! saMkhyeya AvalikA vAlA nahIM hotA, asaMkhyeya AvalikA vAlA nahIM hotA, ananta AvalikA vAlA hotA hai| isI prakAra yAvat sarvakAla vaktavya hai| 258. bhante! kyA (aneka) AnApAna saMkhyeya AvalikA vAle hote haiM.....? pRcchaa| gautama! syAt saMkhyeya AvalikA vAle hote haiM, syAt asaMkhyeya AvalikA vAle hote haiM, syAt ananta AvalikA vAle hote haiN| isI prakAra yAvat zIrSaprahelikA vaktavya hai| 259. (aneka) palyopama ..................? pRcchA gautama! saMkhyeya AvalikA vAle nahIM hote, syAt asaMkhyeya AvalikA vAle hote haiM, syAt ananta AvalikA vAle hote haiN| isI prakAra yAvat (aneka) utsarpiNiyAM vaktavya haiN| 260. (aneka) pudgala-parivarta...................? pRcchaa| gautama! saMkhyeya AvalikA vAle nahIM hote, asaMkhyeya AvalikA vAle nahIM hote, ananta AvalikA vAle hote haiN| 261. bhante! kyA (eka) stoka saMkhyeya AnApAna vAle hote haiM? asaMkhyeya AnApAna vAle hote haiM?....jaise AvalikA kI vaktavyatA (bha. 25/258) vaise hI AnApAna kI bhI niravazeSa vktvytaa| isI prakAra isa gamaka ke dvArA yAvat zIrSaprahelikA vaktavya hai| 262. bhante! kyA (eka) sAgaropama asaMkhyeya palyopama vAlA hotA hai?.....pRcchaa| gautama! saMkhyeya palyopama vAlA hotA hai, asaMkhyeya palyopama vAlA nahIM hotA, ananta palyopama vAlA nahIM hotaa| isI prakAra (eka) avasarpiNI aura (eka) utsarpiNI vaktavya haiN| 263. (bhante!) (eka) pudgala-parivarta.............. / pRcchaa| gautama! saMkhyeya palyopama vAlA nahIM hotA, asaMkhyeya palyopama vAlA nahIM hotA, ananta palyopama vAlA hotA hai| isI prakAra yAvat sarva-kAla vaktavya hai| 264. bhante! kyA (aneka) sAgaropama saMkhyeya palyopama vAle hote haiN?........pRcchaa| gautama! syAt saMkhyeya palyopama vAla hote haiM, syAt asaMkhyeya palyopama vAle hote haiM, syAt 817
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 5 : sU. 264-272 ananta palyopama vAle hote haiN| isI prakAra yAvat (aneka) avasarpiNiyAM aura (aneka) utsarpiNIyAM bhI vaktavya haiN| 265. (aneka) pudgala - parivarta. .? pRcchA / gautama ! saMkhyeya palyopama vAle nahIM hote, asaMkhyeya palyopama vAle nahIM hote, ananta palyopama vAle hote haiM / 266. bhante ! kyA (eka) avasarpiNI saMkhyeya sAgaropama vAlI hotI hai ? jaisI palyopama kI vaktavyatA hai vaisI sAgaropama kI vaktavyatA / 267. bhante ! kyA (eka) pudgala parivarta (parAvarta) saMkhyeya avasarpiNI - utsarpiNI vAlA hotA hai .....? pRcchA / gautama ! saMkhyeya avasarpiNI- utsarpiNiyoM vAlA nahIM hotA, asaMkhyeya avasarpiNI - utsarpiNI vAlA nahIM hotA, ananta uvasarpiNI- utsarpiNiyoM vAlA hotA hai| isI prakAra yAvat sarvakAla vaktavya hai / 268. bhante ! kyA ( aneka) pudgala - parivarta saMkhyeya avasarpiNI- utsarpiNiyoM vAle hote haiM.......? pRcchaa| gautama ! saMkhyeya avasarpiNI- utsarpiNiyoM vAle nahIM hote, asaMkhyeya avasarpiNI- utsarpiNiyoM nahIM hote, ananta avasarpiNI - utsarpiNiyoM vAle hote haiN| 269. bhante ! kyA atIta kAla meM saMkhyeya pudgala - parivarta hote haiM....? pRcchA / gautama ! saMkhyeya pudgala - parivarta nahIM hote, asaMkhyeya pudgala - parivarta nahIM hote, ananta pudgala - parivarta hote haiN| isI prakAra anAgata-kAla bhI / isI prakAra sarva kAla kI vaktavya hai / 270. bhante ! kyA anAgata-kAla meM saMkhyeya atItakAla hote haiM ? asaMkhyeya atItakAla hote haiM ? ananta atItakAla hote haiM? gautama ! saMkhyeya atIta kAla nahIM hote, asaMkhyeya atIta kAla nahIM hote, ananta atIta- kAla nahIM hote / anAgata-kAla atIta kAla se eka samaya adhika hai, atIta-kAla anAgatakAla se eka samaya kama hai| 271. bhante ! kyA sarva kAla meM saMkhyeya atIta kAla hote haiM ? pRcchaa| gautama ! saMkhyeya atIta kAla nahIM hote, asaMkhyeya atIta kAla nahIM hote, ananta atItakAla nahIM hote| sarva-kAla atIta kAla se sAtireka dviguNa hai, atIta-kAla sarva-kAla se kucha kama ardha hai| 272. bhante ! kyA sarva kAla ke saMkhyeya anAgata-kAla hote haiM ? ..... pRcchA / gautama ! saMkhyeya anAgata-kAla nahIM hote, asaMkhyeya anAgata-kAla nahIM hote, ananta anAgata-kAla nahIM hote / sarva-kAla anAgata-kAla se kucha kama dviguNa hai / anAgata-kAla sarva kAla se sAtireka ardha hai| 818
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 5,6 : sU. 273-280 273. bhante! nigoda kitana prakAra ke prajJapta haiM? gautama! nigoda do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-nigodaka (nigoda-zarIra) aura nigodaka jIva (nigod-jiiv)| 274. bhante! nigoda kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! nigoda do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-sUkSma-nigoda aura baadr-nigod| isI prakAra (jIvAjIvAbhigama 5/39-60 kI bhAMti) nigoda kI niravazeSa vktvytaa| nAma-pada 275. bhante! nAma (bhAva) kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! nAma (bhAva) chaha prakAra ke prajJapta haiM, jaise-audayika yAvat saannipaatik| 276. vaha audayika nAma kyA hai? audayika nAma do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-udaya aura udy-nisspnn| isI prakAra (bhagavatI ke) satrahaveM zataka ke prathama uddezaka (sU. 17) kI bhAMti bhAva kI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-yaha nAma kA nAnAtva hai, zeSa puurvvt| yAvat sAnnipAtika kI vktvytaa| 277. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| chaTThA uddezaka saMgrahaNI-gAthA chaThe uddezaka meM nirgranthoM ke chattIsa dvAra haiM1. prajJApanA 2. veda 3. rAga 4. kalpa 5. cAritra 6. pratiSevaNA 7. jJAna 8. tIrtha 9. liMga 10. zarIra 11. kSetra 12. kAla 13. gati 14. saMyama 15 nikaas| 16. yoga 17. upayoga 18. kaSAya 19. lezyA 20. pariNAma 21. bandha 22. veda 23. karma-udIraNA 24. upasampat-prahANa 25. saMjJA 26. aahaar| 27. bhava 28. AkarSa 29. kAla 30. antara 31. samudghAta 32. kSetra 33. sparzanA 34. bhAva 35. parimANa 36. alpbhutv| prajJApanA-pada 278. rAjagRha nagara meM yAvat isa prakAra bole-(bha. 1/10) bhante ! nirgrantha kitane prajJapta haiM? gautama! nirgrantha pAMca prajJapta haiM, jaise-pulAka, bakuza, kuzIla, nirgrantha aura snaatk| 279. bhante! pulAka kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! pulAka pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise-jJAna-pulAka, darzana-pulAka, cAritra-pulAka, liMga-pulAka, pAMcavAM ythaa-suukssm-pulaak| 280. bhante! bakuza kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! bakuza pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise-Abhoga-bakuza, anAbhoga-bakuza, saMvRta-bakuza, asaMvRta-bakuza, pAMcavAM ythaa-suukssm-bkush| 819
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 6 : sU. 281-291 bhagavatI sUtra 281. bhante! kuzIla kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! kuzIla do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-pratiSevaNA-kuzIla aura kssaay-kushiil| 282. bhante! pratiSevaNA-kuzIla kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! pratiSevaNA-kuzIla pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise-jJAna-pratiSevaNA-kuzIla, darzana-pratiSevaNA-kuzIla, cAritra-pratiSevaNA-kuzIla, liMga-pratiSevaNA-kuzIla, pAMcavAM ythaa-suukssm-prtissevnnaa-kushiil| 283. bhante! kaSAya-kuzIla kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! kaSAya-kuzIla pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise-jJAna-kaSAya-kuzIla, darzana-kaSAya-kuzIla, caritra-kaSAya-kuzIla, liMga-kaSAya-kuzIla, pAMcavAM yathA-sUkSma-kaSAya-kuzIla / 284. bhante! nirgrantha kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise-prathama-samaya-nirgrantha, aprathama-samaya-nirgrantha, carama-samaya-nirgrantha, acarama-samaya-nirgrantha, pAMcavAM yathA-sUkSma-nirgrantha / 285. bhnte| snAtaka kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! snAtaka pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise-acchavi-avyathaka; azabala-ekAnta vizuddha cAritra vAle; akarmANu-ghAtikarmoM se mukta; saMzuddha-jJAna-darzana-ghara-kevala-jJAna-darzana ke dhAraka arhat, jina, kevalI; aparisAvI-abaMdhaka, niruddha-yoga vaalaa| veda-pada 286. bhante! kyA pulAka nirgrantha savedaka hotA hai? avedaka hotA hai? gautama! savedaka hotA hai, avedaka nahIM hotaa| 287. yadi savedaka hotA hai to kyA vaha strI-vedaka hotA hai? puruSa-vedaka hotA hai? puruSa -napuMsaka vedaka hotA hai? gautama! strI-vedaka nahIM hotA, puruSa-vedaka hotA hai athavA puruSa-napuMsaka-vedaka bhI hotA hai| 288. bhante! kyA bakuza-nirgrantha savedaka hotA hai? avedaka hotA hai? gautama! savedaka hotA hai, avedaka nahIM hotaa| 289. yadi savedaka hotA hai to kyA vaha strI-vedaka hotA hai? puruSa-vedaka hotA hai? puruSa-napuMsaka-vedaka hotA hai? gautama! strI-vedaka hotA hai, athavA puruSa-vedaka hotA hai, athavA puruSa-napuMsaka-vedaka hotA hai| isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla-nirgrantha bhI vaktavya hai| 290. bhante! kyA kaSAya-kuzIla-savedaka hotA hai?........pRcchaa| gautama! savedaka hotA hai athavA avedaka hotA hai| 291. yadi avedaka hotA hai to kyA upazAnta-vedaka hotA hai? kSINa-vedaka hotA hai? 820
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 6 : sU. 291-302 gautama! upazAnta-vedaka hotA hai athavA kSINa-vedaka hotA hai| 292. savedaka hotA hai to kyA strI-vedaka hotA hai?.....pRcchaa| gautama! bakuza-nirgrantha kI bhAMti tInoM hI veda hote haiM (bha. 25/289) / 293. bhante! kyA nirgrantha-nirgrantha savedaka hotA hai?....pRcchaa| gautama! savedaka nahIM hotA, avedaka hotA hai| 294. yadi hotA hai to kyA upazAnta-vedaka hotA hai?.....pRcchaa| gautama! upazAnta-vedaka hotA hai athavA kSINa-vedaka hotA hai| 295. bhante! kyA snAtaka-nirgrantha savedaka hotA hai? jaise nirgrantha kI vaise snAtaka kI bhI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-snAtaka upazAnta-vedaka nahIM hotA, kSINa-vedaka hotA hai| rAga-pada 296. bhante! kyA pulAka sarAga hotA hai? vItarAga hotA hai? gautama! sarAga hotA hai, vItarAga nahIM hotaa| isI prakAra yAvat kaSAya-kuzIla kI vktvytaa| 297. bhante! kyA nirgrantha sarAga hotA hai?............pRcchaa| gautama! sarAga nahIM hotA, vItarAga hotA hai| 298. yadi vItarAga hotA hai to kyA upazAnta-kaSAya-vItarAga hotA hai? kSINa-kaSAya-vItarAga hotA hai? gautama! upazAnta-kaSAya-vItarAga hotA hai athavA kSINa-kaSAya-vatIrAga hotA hai| isI prakAra snAtaka kI bhI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-snAtaka upazAnta-kaSAya-vItarAga nahIM hotA, kSINa-kaSAya-vItarAga hotA hai| kalpa-pada 299. bhante! kyA pulAka-nirgrantha sthita-kalpa hotA hai? asthita-kalpa hotA hai? gautama! sthita-kalpa bhI hotA hai athavA asthita-kalpa bhI hotA hai| isI prakAra yAvat snAtaka kI vktvytaa| 300. bhante! kyA pulAka-nirgrantha jina-kalpa hotA hai? sthavira-kalpa hotA hai? kalpAtIta hotA hai? gautama! jina-kalpa nahIM hotA, sthavira-kalpa hotA hai, kalpAtIta nahIM hotaa| 301. bakuza................? pRcchA (bha. 25/300) / gautama! jina-kalpa hotA hai athavA sthavira-kalpa hotA hai, kalpAtIta nahIM hotaa| isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI bhI vktvytaa| 302. kaSAya-kuzIla .................? pRcchA (bha. 25/300) / gautama! jina-kalpa hotA hai athavA sthavira-kalpa hotA hai athavA kalpAtIta hotA hai| 821
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 6 : sU. 303-310 bhagavatI sUtra 303. nirgrantha..........? pRcchA (bha. 25/300) / gautama! jina-kalpa nahIM hotA, sthavira-kalpa nahIM hotA, kalpAtIta hotA hai| isI prakAra snAtaka kI bhI vktvytaa| cAritra-pada 304. bhante! kyA pulAka-nirgrantha ke sAmAyika-saMyama hotA hai? chedopasthApanIya-saMyama hotA hai? parihAravizuddhika-saMyama hotA hai? sUkSmasaMparAya-saMyama hotA hai? yathAkhyAta-saMyama hotA gautama! sAmAyika-saMyama hotA hai athavA chedopasthApanIya-saMyama hotA hai, parihAravizuddhika-saMyama nahIM hotA, sUkSmasaMparAya-saMyama nahIM hotA, yathAkhyAta-saMyama nahIM hotaa| isI prakAra bakuza kI bhI vktvytaa| isa prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI bhI vktvytaa| 305. kaSAya-kuzIla ..............? pRcchA (bha. 25/304) / gautama! sAmAyika-saMyama hotA hai yAvat sUkSmasaMparAya-saMyama bhI hotA hai (bha. 25/304), yathAkhyAta-saMyama nahIM hotaa| 306. nirgrantha ..................? pRcchA (bha. 25/304) / gautama! sAmAyika-saMyama nahIM hotA yAvat sUkSmasaMparAya-saMyama nahIM hotA, yathAkhyAta-saMyama hotA hai| isI prakAra snAtaka kI bhI vktvytaa| pratiSevaNA-pada 307. bhaMte! kyA pulAka pratiSevaka (doSa lagAne vAlA) hotA hai? apratiSevaka (doSa nahIM lagAne vAlA) hotA hai? gautama! pratiSevaka hotA hai, apratiSevaka nahIM hotaa| 308. yadi pulAka pratiSevaka hotA hai to kyA mUla-guNa-pratiSevaka hotA hai? uttara-guNa-pratiSevaka hotA hai? gautama! mUla-guNa-pratiSevaka bhI hotA hai athavA uttara-guNa-pratiSevaka bhI hotA hai| mUla-guNa-pratiSevaka hotA huA vaha pAMca AzravoM meM se kisI eka Azrava kI pratiSevaNA karatA hai, uttara-guNa-pratiSevaka hotA huA vaha dasa prakAra ke pratyAkhyAna meM se kisI eka kI pratiSevaNA karatA hai| 309. bakuza...........? pRcchA (bha. 25/306) / gautama! bakuza pratiSevaka hotA hai, apratiSevaka nahIM hotaa| 310. yadi pratiSevaka hotA hai to kyA mUla-guNa-pratiSevaka hotA hai? uttara-guNa-pratiSevaka hotA gautama! mUla-guNa-pratiSevaka nahIM hotA, uttara-guNa-pratiSevaka hotA hai| uttara-guNa-pratisevaka hotA huA dasa prakAra ke pratyAkhyAna meM se kisI eka kI pratiSevaNA karatA hai| pratiSevaNA-pulAka kI bhAMti vktvytaa| 822
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 6 : sU. 311-319 311. kaSAya-kuzIla...........? pRcchA (bha. 25/307) / gautama! pratiSevaka nahIM hotA, apratiSevaka hotA hai| isI prakAra nirgrantha kI bhI vktvytaa| isI prakAra snAtaka kI bhI vktvytaa| jJAna-pada 312. bhante! pulAka kitane jJAnoM meM hotA hai? gautama! do meM hotA hai athavA tIna meM hotA hai| yadi do meM hotA hai to Abhinivodhika-jJAna (mati-jJAna) aura zruta-jJAna meM hotA hai| yadi tIna jJAna meM hotA hai to Abhinibodhika-jJAna, zruta-jJAna aura avadhi-jJAna meM hotA hai| isI prakAra bakuza kI bhI vktvytaa| isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI bhI vktvytaa| 313. kaSAyakuzIla ........? pRcchA (bha. 25/312) / gautama! do jJAna meM hotA hai athavA tIna jJAna meM hotA hai athavA cAra jJAna meM hotA haiN| yadi do jJAna meM hotA hai to Abhinibodhika-jJAna aura zruta-jJAna meM hotA hai| yadi tIna jJAna meM hotA hai to Abhinibodhika-jJAna, zruta-jJAna aura avadhi-jJAna meM hotA hai athavA yadi tIna jJAna meM hotA hai to abhinibodhika-jJAna, zruta-jJAna aura manaHparyava-jJAna meM hotA hai| yadi cAra jJAna meM hotA hai to Abhinibodhika-jJAna, zruta-jJAna, avadhi-jJAna aura manaHparyava-jJAna meM hotA hai| isI prakAra nirgrantha kI bhI vktvytaa| 314. snAtaka ................? pRcchA (bha. 25/312) / gautama! snAtaka eka kevala-jJAna meM hotA hai| 315. bhante! pulAka kitane zruta kA adhyetA hotA hai? gautama! jaghanyataH navama pUrva kI tIsarI AcAra-vastu, utkRSTataH nava-pUryoM kA adhyetA hotA 316. bakuza.........? pRcchA (bha. 25/315) / gautama! jaghanyataH ATha pravacana-mAtAoM kA, utkRSTataH dasa pUrvo kA adhyetA hotA hai| isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla-nirgrantha kI bhI vktvytaa| 317. kaSAyakuzIla ...........? pRcchA (bha. 25/315) / gautama! jaghanyataH ATha pravacana-mAtA, utkRSTataH caudaha pUrvo kA adhyetA hotA hai| isI prakAra nirgrantha kI bhI vktvytaa| 318. snAtaka...............? pRcchA (bha. 25/315) / gautama! snAtaka zrutavyatirikta (zrutAtIta) hotA hai| tIrtha-pada 319. bhante! kyA pulAka tIrtha meM hotA hai? atIrtha meM hotA hai? gautama! tIrtha meM hotA hai, atIrtha meM nahIM hotaa| isI prakAra bakuza kI bhI vktvytaa| isI 823
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 6 : sU. 319-327 bhagavatI sUtra prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI bhI vktvytaa| 320. kaSAyakuzIla .......? pRcchA (bha. 25/319) / gautama! tIrtha meM hotA hai athavA atIrtha meM hotA hai| 321. yadi atIrtha meM hotA hai to kyA vaha tIrthaMkara hotA hai? athavA pratyeka-buddha hotA hai? gautama! tIrthaMkara bhI hotA hai athavA pratyeka-buddha bhI hotA hai| isI prakAra nirgrantha kI bhI vktvytaa| isI prakAra snAtaka kI bhI vktvytaa| liMga-pada 322. bhante! kyA pulAka svaliMga meM hotA hai? anyaliMga meM hotA hai? gRhiliMga meM hotA hai? gautama! dravyaliMga kI apekSA svaliMga meM hotA hai athavA anyaliMga meM hotA hai athavA gRhiliMga meM hotA hai| bhAvaliMga kI apekSA niyamataH svaliMga meM hotA hai| isI prakAra yAvat snAtaka kI vktvytaa| zarIra-pada 323. bhante! pulAka kitane zarIroM se saMpanna hotA hai? gautama! audArika-tejasa-karmaka-ina tInoM zarIroM se saMpanna hotA hai| 324. bhante! bakuza...........? pRcchA (bha. 25/323) / gautama! tIna athavA cAra zarIroM se saMpanna hotA hai| yadi tIna se saMpanna hotA hai to audArika, tejasa aura karmaka ina tIna zarIroM se saMpanna hote haiN| yadi vaha cAra se saMpanna hotA hai to audArika, vaikriya, tejas aura karmaka-ina cAra zarIroM se saMpanna hotA hai| isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI bhI vktvytaa| 325. kaSAya-kuzIla .............? pRcchA (bha. 25/323) / gautama! tIna athavA cAra athavA pAMca zarIroM se saMpanna hotA hai| yadi vaha tIna se saMpanna hotA hai to audArika, taijasa aura karmaka-ina tIna zarIroM se saMpanna hotA hai| yadi vaha cAra se saMpanna hotA hai to audArika, vaikriya, taijasa aura karmaka-ina cAra zarIroM se saMpanna hotA hai| yadi vaha pAMca se saMpanna hotA hai to audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa, karmaka-ina pAMca zarIroM se saMpanna hotA hai| nirgrantha aura snAtaka kI pulAka kI bhAMti vktvytaa| 326. bhante! kyA pulAka karmabhUmi meM utpanna hotA hai? akarmabhUmi meM utpanna hotA hai? gautama! janma aura sadbhAva (vidyamAnatA) kI apekSA karmabhUmi meM utpanna hotA hai, akarmabhUmi meM utpanna nahIM hotaa| 327. bakuza...............? pRcchA (bha. 25/326) / gautama! janma aura sadbhAva kI apekSA karmabhUmi meM utpanna hotA hai, akarmabhUmi meM utpanna nahIM hotaa| 824
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 6 : sU. 327-332 saMharaNa kI apekSA karmabhUmi meM utpanna hotA hai athavA akarmabhUmi meM bhI utpanna hotA hai| isI prakAra yAvat snAtaka kI vktvytaa| kAla-pada 328. bhante! kyA pulAka avasarpiNi-kAla meM hotA hai? utsarpiNI-kAla meM hotA hai? no-avasarpiNI-no-utsarpiNI-kAla meM bhI hotA hai? gautama! avasarpiNI-kAla meM hotA hai athavA utsarpiNI-kAla meM hotA hai athavA no-avasarpiNI-no-utsarpiNI-kAla meM bhI hotA hai| 329. yadi avasarpiNi-kAla meM hotA hai to kyA suSama-suSamA-kAla meM hotA hai? suSamA-kAla meM hotA hai? suSama-duSSamA-kAla meM hotA hai? duHSama-suSamA-kAla meM hotA hai? duSSamA-kAla meM hotA hai? duSSama-duSSamA-kAla meM hotA hai? gautama! janma kI apekSA suSama-suSamA-kAla meM nahIM hotA, suSamA-kAla meM nahIM hotA, suSama-duSSamA-kAla meM hotA hai athavA duSSama-suSamA-kAla meM hotA hai, duSSamA-kAla meM nahIM hotA, duSSama-duSSamA-kAla meM nahIM hotA / sadbhAva kI apekSA suSama-suSamA-kAla meM nahIM hotA, suSamA-kAla meM nahIM hotA, suSama-duSSamA-kAla meM hotA hai athavA duSSama-suSamA-kAla meM hotA hai athavA duSSamA-kAla meM hotA hai, duSSama-duSSamA-kAla meM nahIM hotaa| 330. yadi utsarpiNi-kAla meM hotA hai to kyA duSSama-duSSamA-kAla meM hotA hai? duSSamA-kAla meM hotA hai? duSSama-suSamA-kAla meM hotA hai? suSama-duSSamA-kAla meM hotA hai? suSamA-kAla meM hotA hai? suSama-suSamA-kAla meM hotA hai? gautama! yadi utsarpiNI-kAla meM hotA hai to janma kI apekSA duSSama-duSSamA-kAla meM nahIM hotA, duSSamA-kAla meM hotA hai athavA duSSama-suSamA-kAla meM hotA hai athavA suSama-duSSamA-kAla meM hotA hai, suSamA-kAla meM nahIM hotA aura suSama-suSamA-kAla meM nahIM hotaa| sadbhAva kI apekSA duSSama-duSSamA-kAla meM nahIM hotA, duSSamA-kAla meM nahIM hotA, duSSama-suSamA-kAla meM hotA hai athavA suSama-duSSamA-kAla meM hotA hai, suSamA-kAla meM nahIM hotA, suSama-suSamA-kAla meM nahIM hotaa| 331. yadi no-avasarpiNI-no-utsarpiNI kAla meM hotA hai to kyA suSama-suSamA-sadRza-kAla meM hotA hai? suSamA-sadRza-kAla meM hetA hai? suSama-duSSamA-sadRza-kAla meM hotA hai? duSSama-suSamA-sadRza-kAla meM hotA hai? gautama! janma aura sadbhAva kI apekSA suSama-suSamA-sadRza-kAla meM nahIM hotA, suSamA-sadRza-kAla meM nahIM hotA, suSama-duSSamA-sadRza-kAla meM nahIM hotA, duSSama-suSamA-sadRza-kAla meM hotA hai| 332. bakuza..............? pRcchA (bha. 25/328) / gautama! avasarpiNI-kAla meM hotA hai athavA utsarpiNI-kAla meM hotA hai athavA no-avasarpiNI-no-utsarpiNI-kAla meM hotA hai| 825
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 6 : sU. 333-337 333. yadi avasarpiNI-kAla meM hotA hai to kyA suSama-suSamA-kAla meM hotA hai ?... pRcchA (bha. 25/329) / gautama ! janma aura sadbhAva kI apekSA suSama- suSamA - kAla meM nahIM hotA, suSamA kAla meM nahIM hotA, suSama- duSSamA - kAla meM hotA hai athavA duSSama - suSamA - kAla meM hotA hai athavA duSSamA- kAla meM hotA hai, duSSama - duSSamA kAla meM nahIM hotA / saMharaNa kI apekSA avasarpiNI ke kisI eka samAkAla ara meM ho sakatA 1 .? 334. yadi utsarpiNI-kAla meM hotA hai to kyA duSSama duSSamA kAla meM hotA hai.. pRcchA (bha. 25 / 330 ) / gautama ! janma kI apekSA duSSama duSSamA kAla meM nahIM hotA, pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/330) / sadbhAva kI apekSA duSSama duSSamA - kAla meM nahIM hotA, duSSamA - kAla meM nahIM hotA / isI prakAra sadbhAva kI apekSA bhI pulAka kI bhAMti vaktavyatA yAvat suSama-suSamA- kAla meM nahIM hotA ( bha. 25 / 330 ) / saMharaNa kI apekSA utsarpiNI ke kisI eka samAkAla ara meM ho sakatA hai| 335. yadi no-avasarpiNI -no- utsarpiNI-kAla meM hotA hai...? pRcchA (bha. 25 / 331) / gautama ! janma aura sadbhAva kI apekSA suSama- suSamA sadRza-kAla meM nahIM hotA, pulAka-nirgrantha kI bhAMti vaktavyatA yAvat duSSama - suSamA sadRza-kAla meM ho sakatA hai (bha. 25/ 331) / saMharaNa kI apekSA no avasarpiNI-no utsarpiNI-kAla ke kisI eka samAkAla ara meM ho sakatA hai| bakuza kI bhAMti pratiSevaNA-kuzIla kI bhI vaktavyatA / isI prakAra kaSAya- kuzIla kI bhI vaktavyatA / nirgrantha aura snAtaka kI pulAka kI bhAMti vaktavyatA / kevala itanA vizeSa hai - pulAka kI apekSA abhyadhika vaktavya hai saMharaNa / zeSa pUrvavat / gati-pada 336. bhante! pulAka mRtyu ko prApta hone para kisa gati ko prApta hotA hai ? gautama ! deva - gati ko prApta hotA hai / 337. deva- gati ko prApta hotA hai to kyA bhavanapati devoM meM upapanna hotA hai ? vAnamantara- devoM meM upapanna hotA hai ? jyotiSa- devoM meM upapanna hotA hai ? vaimAnika devoM meM upapanna hotA hai ? gautama ! bhavanapati - devoM meM upapanna nahIM hotA, vAnamantara- devoM meM upapanna nahIM hotA, jyotiSka- devoM meM upapanna nahIM hotA, vaimAnika devoM meM upapanna hotA hai| vaimAnika meM upapanna hotA hai to vaha jaghanyataH saudharma - kalpa meM, utkRSTataH sahasrAra - kalpa meM upapanna hotA hai| isI prakAra kuza kI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai- bakuza utkRSTataH acyuta - kalpa meM upapanna hotA hai / pratiSevaNA- kuzIla kI bakuza kI bhAMti vaktavyatA / kaSAya-kuzIla pulAka kI bhAMti vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai - kaSAya- kuzIla utkRSTataH anuttaravimAnoM meM utpanna hotA / isI prakAra nirgrantha kI vaktavyatA yAvat vaimAnika - devoM meM upapanna hotA hai to ajaghanya - - anutkRSTa rUpa arthAt kevala anuttaravimAnoM ma upapanna hotA hai / 826
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 6 : sU. 338-347 338. bhante! snAtaka mRtyu ko prApta hone para kisa gati ko prApta hotA hai? gautama! siddhi-gati ko prApta hotA hai| 339. bhante! pulAka deva ke rUpa meM upapanna hotA hai to kyA vaha indra ke rUpa meM upapanna hotA hai? sAmAnika-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai? tAvatriMzaka-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai? lokapAla-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai? ahamindra-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai? gautama! avirAdhanA kI apekSA indra ke rUpa meM upapanna hotA hai, sAmAnika-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai, tAvatriMzaka-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai, lokapAla-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai, ahamindra-deva ke rUpa meM upapanna nahIM hotaa| virAdhanA kI apekSA kisI bhI prakAra ke deva ke rUpa meM upapanna ho sakatA hai-bhavanapati, vAnamantara, jyautiSika athavA vaimAnika / isI prakAra bakuza kI bhI vktvytaa| isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI bhI vktvytaa| 340. kaSAya-kuzIla..........? pRcchA (bha. 25/339) / gautama! avirAdhanA kI apekSA indra ke rUpa meM bhI upapanna hotA hai yAvat ahamindra ke rUpa meM bhI upapanna hotA hai| virAdhanA kI apekSA bhavanapati Adi kisI bhI prakAra ke deva ke rUpa meM upapanna hotA hai| 341. nirgrantha ............? pRcchA (bha. 25/339) / gautama! avirAdhanA kI apekSA indra ke rUpa meM upapanna nahIM hotA yAvat lokapAla ke rUpa meM upapanna nahIM hotA (bha. 25/339) / ahamindra ke rUpa meM upapanna hotA hai| virAdhanA kI apekSA bhavanapati Adi kisI bhI prakAra ke deva ke rUpa meM upapanna hotA hai| 342. bhante! devaloka meM upapadyamAna pulAka kI kitane kAla kI sthiti prajJapta hai? gautama! jaghanyataH pRthaktva(do se nau)-palyopama aura utkRSTataH aTThAraha-sAgaropama kii| 343. bakuza............? pRcchA (bha. 25/342) / gautama! jaghanyataH pRthaktva (do se nau)-palyopama aura utkRSTataH baaiis-saagropm| isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI bhI vktvytaa| 344. kaSAya-kuzIla ................? pRcchA (bha. 25/342) / gautama! jaghanyataH pRthaktva(do se nau)-palyopama aura utkRSTataH tetiis-saagropm| 345. nirgrantha...........? pRcchA (bha. 25/342) / gautama! ajaghanya-anutkRSTa arthAt kevala taitIsa saagropm| saMyama-sthAna-pada 346. bhante! pulAka ke kitane saMyama-sthAna prajJapta haiM? gautama! asaMkhyeya saMyama-sthAna prajJapta haiN| isI prakAra yAvat kaSAya-kuzIla kI vktvytaa| 347. bhante! nirgrantha ke kitane saMyama-sthAna prajJapta haiM? gautama! ajaghanya-anutkRSTa kevala eka sNym-sthaan| isI prakAra snAtaka kI bhI vktvytaa| 827
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 6 : sU. 348-353 bhagavatI sUtra 348. bhante! ina pulAka, bakuza, pratiSevaNA (kuzIla), kaSAyakuzIla, nirgrantha aura snAtaka ke saMyama-sthAnoM meM kauna-kinase alpa? bahuta? tulya? yA vizeSAdhika haiM? gautama! ina (chaha prakAra ke nirgranthoM ke saMyama-sthAnoM meM) nirgrantha aura snAtaka kA ajaghanya aura anutkRSTa arthAt kevala eka saMyama-sthAna sabase alpa hai| pulAka ke saMyama-sthAna isase asaMkhyeya-guNA haiN| bakuza ke saMyama-sthAna inase asaMkhyeya-guNA haiN| pratisevaNA-kuzIla ke saMyama-sthAna inase asaMkhyeya-guNA haiN| kaSAyakuzIla-nirgrantha ke saMyama-sthAna inase asaMkhyeya-guNA haiN| nikarSa-pada 349. bhante! pulAka ke kitane caritra-paryava prajJapta haiM? gautama! ananta caritra-paryava prajJapta haiN| isI prakAra yAvat snAtaka kI vktvytaa| 350. eka pulAka bhikSu sajAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA dUsare pulAka bhikSu ke caritra-paryavoM se kyA hIna hai? tulya hai? abhyadhika hai? gautama! syAt hIna hai, syAt tulya hai, syAt abhyadhika hai| yadi vaha hIna hotA hai, to usase ananta-bhAga-hIna hotA hai athavA asaMkhyeya-bhAga-hIna hotA hai athavA saMkhyeya-bhAga-hIna hotA hai athavA saMkhyeya-guNA-hIna hotA hai athavA asaMkhyeya-guNA-hIna hotA hai athavA ananta-guNA-hIna hotA hai| yadi vaha abhyadhika hotA hai, to usase ananta-bhAga-abhyadhika hotA hai athavA asaMkhyeya-bhAga-abhyadhika hotA hai athavA saMkhyeya-bhAga-abhyadhika hotA hai athavA saMkhyeya-guNA-abhyadhika hotA hai athavA asaMkhyeya-guNA-abhyadhika hotA hai athavA ananta-guNA-abhyadhika hotA hai| 351. bhante! eka pulAka vijAtIya sthAna vAle anya bakuza ke sannikarSa arthAt saMyojana se cAritra-paryavoM kI dRSTi se kyA hIna hai? tulya hai? abhyadhika hai? gautama! hIna hai, tulya nahIM hai, abhyadhika nahIM hai| vaha usakA ananta-guNA-hIna hai| isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI vktvytaa| jaise pulAka kI pulAka kI apekSA svasthAna meM SaTsthAna-patita kI vaktavyatA hai (bha. 25/350), vaise hI pulAka kI kaSAyakuzIla ke sAtha SaTsthAna-patita kI vaktavyatA hai| nirgrantha kI bakuza kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/251) / isI prakAra snAtaka kI bhI vktvytaa| 352. bhante! eka bakuza bhikSu vijAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA pulAka bhikSu ke caritra-paryavoM se kyA hIna hai? tulya hai? abhyadhika hai? gautama! hIna nahIM hai, tulya nahIM hai, abhyadhika hai-ananta-guNA-abhyadhika hai| 353. bhante! eka bakuza bhikSu sajAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA dUsare bakuza ke cAritra-paryavoM se pRcchA-kyA hIna hai? tulya hai? abhyadhika hai?) gautama! syAt hIna hai, syAt tulya hai, syAt abhyadhika hai| yadi vaha hIna hotA hai, to usase SaTsthAna-patita hai (bha. 25/350) / (yadi vaha abhyadhika hai to usI prakAra SaTsthAna-patita hotA hai (bha. 25/350) / 828
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 6 : sU. 354-361 354. bhante ! eka bakuza bhikSa vijAtIya saMyama sthAnoM ke saMyojana kI apekSA pratiSevaNA- kuzIla ke cAritra - paryavoM se kyA hIna hai ? (gautama !) SaTsthAna - patita hotA hai| isI prakAra kaSAya-kuzIla kI bhI vaktavyatA / 355. bhante ! ( eka bakuza) bhikSu vijAtIya saMyama sthAnoM saMyojanA kI apekSA nirgrantha ke cAritra - paryavoM se pRcchA-kyA hIna hai ? tulya hai ? abhyadhika hai ? gautama ! hIna hai, tulya nahIM hai, abhyadhika nahIM hai - vaha usase ananta - guNA-hIna hai| isI prakAra snAtaka kI bhI vaktavyatA / ( vaha usase ananta guNA-hIna hai ) / pratiSevaNA-kuzIla-nirgrantha kA anya nirgranthoM ke sAtha sannikarSa ke viSaya meM jaisI bakuza-nirgrantha kA anya nirgranthoM ke sAtha sannikarSa ke viSaya meM vaktavyatA hai vaisI batalAnI caahie| kaSAya-kuzIla-nirgrantha kA anya nirgranthoM ke sAtha sannikarSa ke viSaya meM yahI vaktavyatA jo bakuza-nirgrantha kA anya nirgranthoM ke sAtha sannikarSa ke viSaya meM hai vahI batalAnI cAhie, kevala itanA vizeSa hai - kaSAya-kuzIla-nirgrantha kA pulAka-nirgrantha ke sAtha sannikarSa ke viSaya meM SaTsthAna-patita batalAnA cAhie / 356. bhante ! eka nirgrantha vijAtIya saMyama sthAnoM ke saMyojana kI apekSA pulAka bhikSu ke cAritra - paryavoM se....? pRcchA (bha. 25/351) / gautama! hIna nahIM hai, tulya nahIM hai, abhyadhika hai - ananta - guNA - abhyadhika hai / isI prakAra yAvat kaSAya-kuzIla kI vaktavyatA / 357. bhante ! eka nirgrantha sajAtIya saMyama sthAnoM ke saMyojana kI apekSA dUsare nirgrantha ke cAritra - paryavoM se... .? pRcchA (bha. 25 / 351) / gautama ! hIna nahIM hai, tulya hai, abhyadhika nahIM hai| 1 358. bhante ! eka nirgrantha vijAtIya saMyama sthAnoM ke saMyojana kI apekSA snAtaka ke sannikarSa se cAritra - paryavoM se......? pRcchA / gautama ! hIna nahIM hai, tulya hai, abhyadhika nahIM hai / 359. bhante ! eka snAtaka vijAtIya saMyama sthAnoM ke saMyojana kI apekSA pulAka bhikSu cAritra - paryavoM se...? pRcchaa| gautama ! hIna nahIM hai, tulya nahIM hai, abhyadhika hai - ananta - guNA - abhyadhika hai| isI prakAra yAvat kaSAyakuzIla kI vaktavyatA / 360. bhante ! snAtaka vijAtIya saMyama sthAnoM ke saMyojana kI apekSA nirgrantha ke cAritra - paryavoM se.. .? pRcchA (bha. 25 / 351) / gautama ! hIna nahIM hai, tulya hai, abhyadhika nahIM hai / 361. bhante ! snAtaka sajAtIya saMyama sthAnoM kI apekSA dUsare snAtaka cAritra - paryavoM se......? pRcchA (bha. 25 / 351) / gautama ! hIna nahIM hai, tulya hai, abhyadhika nahIM hai / 829
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u 6 : sU. 362-369 362. bhante ! ina pulAka, bakuza, pratiSevaNA-kuzala, kaSAya-kuzIla, nirgrantha aura snAtaka bhikSuoM ke jaghanya aura utkRSTa cAritra - paryavoM meM kauna kinase alpa ? bahuta ? tulya ? yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! ina (chaha prakAra ke nirgranthoM ke jaghanya aura utkRSTa cAritra - paryavoM meM) 1. pulAka aura kaSAya-kuzIla ina donoM ke jaghanya cAritra - paryava paraspara tulya aura sabase alpa hote haiM / 2. pulAka ke utkRSTa cAritra - paryava unase ananta guNA hote haiM / 3. bakuza aura pratiSevaNA- kuzIla- ina donoM ke jaghanya cAritra - paryava paraspara tulya aura pUrva se ananta - guNA hote haiM / 4. bakuza ke utkRSTa cAritra-paryava pUrva se ananta - guNA hote haiM / 5. pratiSevaNA-kuzIla ke utkRSTa cAritra-paryava pUrva se ananta - guNA hote haiM / 6. kaSAya- kuzIla ke utkRSTa cAritra paryava pUrva se ananta - guNA hote haiM / 7. nirgrantha aura snAtaka - ina donoM ke ajaghanya aura anutkRSTa arthAt kevala eka cAritra - paryava paraspara tulya aura pUrva se ananta guNA hotA 1 yoga- pada 363. bhante ! kyA pulAka sayogI hotA hai ? ayogI hotA hai ? gautama ! pulAka sayogI hotA hai, ayogI nahIM hotA / 364. yadi sayogI hotA hai to kyA mana-yogI hotA hai ? vacana -yogI hotA hai ? kAya - yogI hotA hai ? gautama ! mana- yogI bhI hotA hai, yAvat nirgrantha kI vaktavyatA / vacana - -yogI bhI hotA hai, kAya yogI bhI hotA hai / isI prakAra 365. snAtaka.. ? pRcchA (bha. 25/363) / gautama ! snAtaka sayogI bhI hotA hai, ayogI bhI hotA hai / yadi sayogI hotA hai to kyA mana-yogI hotA hai...... zeSa pulAka kI bhAMti vaktavyatA / upayoga - pada 366. bhante ! kyA pulAka sAkAropayoga vAlA hotA hai ? anAkAropayoga vAlA hotA hai ? gautama ! sAkAropayoga vAlA hotA hai athavA anAkAropayoga vAlA hotA hai| isI prakAra yAvat snAtaka kI vaktavyatA / kaSAya-pada 367. bhante ! kyA pulAka kaSAya sahita hotA hai ? kaSAya-rahita hotA hai ? gautama ! kaSAya sahita hotA hai, kaSAya-rahita nahIM hotA / 368. yadi kaSAya-sahita hotA hai to bhante ! vaha kitane kaSAyoM se yukta hotA hai ? gautama ! cAroM kaSAyoM - krodha, mAna, mAyA aura lobha se yukta hotA hai| isI prakAra bakuza kI vktvytaa| isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI bhI vaktavyatA / 369. kaSAya-kuzIla ? pRcchA (bha. 25/367) / 830
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 6 : sU. 369-379 gautama! kaSAya-sahita hotA ha, kaSAya-rahita nahIM hotaa| 370. yadi kaSAya-sahita hotA hai to kitane kaSAyoM se yukta hotA hai? gautama! cAra athavA tIna athavA do athavA eka kaSAya se yukta hotA hai| cAra kaSAya se yukta hotA hai to vaha saMjvalana-krodha, saMjvalana-mAna, saMjvalana-mAyA aura saMjvalana-lobha se yukta hotA hai| tIna kaSAyoM se yukta hotA hai to vaha saMjvalana-mAna, saMjvalana-mAyA aura saMjvalana-lobha se yukta hotA hai| do kaSAyoM se yukta hotA hai to vaha saMjvalana-mAyA aura saMjvalana-lobha se yukta hotA hai| eka kaSAya se yukta hotA hai to vaha saMjvalana-lobha se yukta hotA hai| 371. nirgrantha .........? pRcchA (bha. 25/367) / gautama! nirgrantha kaSAya-sahita nahIM hotA, kaSAya-rahita hotA hai| 372. yadi kaSAya-rahita hotA hai to kyA vaha upazAnta-kaSAya vAlA hotA hai? kSINa-kaSAya vAlA hotA hai? gautama! upazAnta-kaSAya vAlA hotA hai athavA kSINa-kaSAya vAlA hotA hai| snAtaka ke viSaya meM bhI prazna pUrvavat kintu itanA vizeSa hai-vaha upazAMta-kaSAya vAlA nahIM hotA, kSINa-kaSAya vAlA hotA hai| lezyA-pada 373. bhante! kyA pulAka lezyA-yukta hotA hai? lezyA-mukta hotA hai? gautama! lezyA-yukta hotA hai, lezyA-mukta nahIM hotaa| 374. yadi lezyA-yukta hotA hai to bhnte| vaha kitanI lezyAoM se yukta hotA hai? gautama! tIna vizuddha lezyAoM se yukta hotA hai, jaise-taijasa-lezyA vAlA, padma-lezyA vAlA aura zukla-lezyA vaalaa| isI prakAra bakuza kI bhI, isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI bhI vktvytaa| 375. kaSAya-kuzIla...........? pRcchA (bha. 25/373) / gautama! lezyA-yukta hotA hai, lezyA-mukta nahIM hotaa| 376. yadi lezyA-yukta hotA hai to bhante! vaha kitanI lezyAoM se yukta hotA hai? gautama! chaha lezyAoM se yukta hotA hai, jaise-kRSNa-lezyA vAlA yAvat zukla-lezyA vaalaa| 377. bhante! nirgrantha .........? pRcchA (bha. 25/373) / gautama! lezyA yukta hotA hai, lezyA-mukta nahIM hotaa| 378. yadi lezyA-yukta hotA hai to bhante! vaha kitanI lezyAoM se yukta hotA hai? gautama! eka zukla lezyA vAlA hotA hai| 379. snAtaka...........? pRcchA (bha. 25/373) /
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 6 : sU. 379-391 bhagavatI sUtra gautama! snAtaka lezyA-yukta hotA hai athavA lezyA-mukta hotA hai| 380. yadi snAtaka lezyA-yukta hotA hai, to bhante! vaha kitanI lezyAoM se yukta hotA hai? gautama! eka parama-zukla-lezyA vAlA hotA hai| pariNAma-pada 381. bhante! kyA pulAka vardhamAna pariNAma vAlA hotA hai? hIyamAna pariNAma vAlA hotA hai? avasthita pariNAma vAlA hotA hai? gautama! vardhamAna pariNAma vAlA hotA hai athavA hIyamAna pariNAma vAlA hotA hai athavA avasthita pariNAma vAlA hotA hai| isI prakAra yAvat kaSAya-kuzIla kI vktvytaa| 382. nirgrantha...........? pRcchA (bha. 25/381) / gautama! vardhamAna pariNAma vAlA hotA hai, hIyamAna pariNAma vAlA nahIM hotA athavA avasthita pariNAma vAlA hotA hai| isI prakAra snAtaka kI bhI vktvytaa| 383. bhante! pulAka kitane kAla taka vardhamAna pariNAma vAlA hotA hai? gautama! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH antrmuhuurt| 384. pulAka kitane kAla taka hIyamAna pariNAma vAlA hotA hai? gautama! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH antrmuhuurt| 385. pulAka kitane kAla taka avasthita pariNAma vAlA hotA hai? gautama! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH sAta smy| isI prakAra yAvat kaSAya-kuzIla kI vktvytaa| 386. bhante! nirgrantha kitane kAla taka vardhamAna pariNAma vAlA hotA hai? gautama! jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH bhI antrmuhuurt| 387. nirgrantha kitane kAla taka avasthita pariNAma vAlA hotA hai? gautama! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH antarmuhUrta / 388. bhante! kitane kAla taka vardhamAna pariNAma vAlA hotA hai? gautama! jaghanyataH bhI antarmuhUrta, utkRSTataH bhI antarmuhUrta / 389. snAtaka kitane kAla taka avasthita pariNAma vAlA hotA hai? gautama! jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH deshon-kotti-puurv| bandha-pada 390. bhante! pulAka kitanI karma-prakRtiyoM kA bandha karatA hai? gautama! AyuSya-karma ko chor3akara sAta karma-prakRtiyoM kA bandha karatA hai| 391. bakuza..........? pRcchA (bha. 25/390) / gautama! sAta prakAra kI karma-prakRtiyoM kA baMdha karane vAlA athavA ATha prakAra kI karma 832
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 6 : sU. 391-399 -prakRtiyoM ko baMdha karane vAlA hotA hai| vaha sAta karma-prakRtiyoM ko baMdha karatA huA AyuSya-karma ko chor3a kara sAta karma-prakRtiyoM kA baMdha karatA hai| ATha karma-prakRtiyoM kA baMdha karatA huA pratipUrNa ATha karma-prakRtiyoM kA baMdha karatA hai| isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI bhI vktvytaa| 392. kaSAya-kuzIla............? pRcchA (bha. 25/390) / gautama! sAta prakAra kI karma-prakRtiyoM kA baMdha karane vAlA athavA ATha prakAra kI karma-prakRtiyoM kA baMdha karane vAlA athavA chaha prakAra kI karma prakRtiyoM kA baMdha karane vAlA hotA hai| vaha sAta karma-prakRtiyoM kA baMdha karatA huA AyuSya-karma ko chor3akara sAta karma-prakRtiyoM kA baMdha karatA hai, ATha karma-prakRtiyoM ko baMdha karatA huA pratipUrNa ATha karma-prakRtiyoM ko bAMdhatA hai, chaha karma-prakRtiyoM kA baMdha karatA huA AyuSya-karma aura mohanIya-karma ko chor3akara chaha karma-prakRtiyoM kA baMdha karatA hai| 393. nirgrantha..........? pRcchA (bha. 25/390) / gautama! eka vedanIya-karma kA bandha karatA hai| 394. snAtaka.........? pRcchA (bha. 25/390) / gautama! snAtaka eka karma-prakRti kA baMdha karane vAlA hotA hai athavA abandhaka-baMdha nahIM karane vAlA hotA hai| eka karma-prakRti kA baMdha karatA huA kevala vedanIya-karma kA baMdha karatA vedana-pada 395. bhante! pulAka kitanI karma-prakRtiyoM kA vedana karatA hai? gautama! niyamataH ATha karma-prakRtiyoM kA vedana karatA hai| isI prakAra yAvat kaSAya-kuzIla kI vktvytaa| 396. nirgrantha ............? pRcchA (bha. 25/395) / gautama! mohanIya-karma ko chor3akara sAta karma-prakRtiyoM kA vedana karatA hai| 397. snAtaka ..............? pRcchA (bha. 25/395) / gautama! vedanIya, AyuSya, nAma aura gotra-ina cAra karma-prakRtiyoM kA vedana karatA hai| udIraNA-pada 398. bhante! pulAka kitanI karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai? gautama! AyuSya- aura vedanIya-karma ko chor3akara chaha karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai| 399. bakuza.........? pRcchA (bha. 25/398) / gautama! sAta prakAra kI karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai athavA ATha prakAra kI karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai athavA chaha prakAra kI karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai| sAta karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA huA AyuSya karma ko chor3akara sAta karma-prakRtiyoM 833
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 6 : sU. 399-405 kI udIraNA karatA hai, ATha karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA huA pratipUrNa ATha karma- prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai, chaha karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA huA AyuSya aura vedanIya karma ko chor3akara chaha karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai / pratiSevaNA-kuzIla kI pUrvavat vaktavyatA / 400. kaSAya-kuzIla ..? pRcchA (bha. 25/398) / gautama ! nirgrantha sAta prakAra kI karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai athavA ATha prakAra kI karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai athavA chaha prakAra kI karma - prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai athavA pAMca prakAra kI karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai| sAta karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA huA vaha AyuSya-karma ko chor3akara sAta karma - prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai| ATha karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA huA vaha pratipUrNa ATha karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai, chaha karma - prakRtiyoM kI udIraNA karatA huA vaha AyuSya- aura vedanIya karma ko chor3akara chaha karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai| pAMca karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA huA vaha AyuSya, vedanIya aura mohanIya karma ko chor3akara pAMca karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai| 401. nirgrantha ..? pRcchA (bha. 25/398) / gautama ! pAMca prakAra kI karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai athavA do prakAra kI karma- prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai| pAMca karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA huA vaha AyuSya-, vedanIya aura mohanIya karma ko chor3akara pAMca karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai, do karma - prakRtiyoM kI udIraNA karatA huA vaha nAma aura gautra - karma - prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai / 402. snAtaka .? pRcchA (bha. 25/398) / gautama ! do prakAra kI karma - prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai athavA nahIM krtaa| do karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA huA vaha nAma kI udIraNA karatA hai / anudIraNa hotA hai- udIraNA aura gautra - karma - prakRtiyoM upasaMpad-hAna-pada 403. bhante! pulAkatva kA parityAga karatA huA pulAka kinakA parityAga karatA hai, kise upasaMpanna karatA hai ? gautama! vaha pulAkatva kA parityAga karatA huA kaSAya-kuzIla athavA asaMyama ko upasaMpanna karatA hai| 404. bhante! bakuza bakuzatva kA parityAga karatA huA kisakA parityAga karatA hai ? kise upasaMpanna karatA hai ? gautama ! vaha bakuzatva kA parityAga karatA hai / pratiSevaNA- kuzIla athavA kaSAya-kuzIla athavA asaMyama athavA saMyamAsaMyama ko upasaMpanna karatA hai / 405. pratiSevaNA-kuzIla .? pRcchA (bha. 25/403) / 834
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 6 : sU. 405-415 gautama! pratiSevaNA-kuzIlatva kA parityAga karatA hai| bakuza athavA kaSAya-kuzIla athavA asaMyama athavA saMyamAsaMyama ko upasaMpanna karatA hai| 406. kaSAya-kuzIla ........? pRcchA (bha. 25/403) / gautama! kaSAya-kuzIlatva kA parityAga karatA hai| pulAka athavA bakuza athavA pratiSevaNA-kuzIla athavA nirgrantha athavA asayaMma athavA saMyamAsaMyama ko upasaMpanna karatA hai| 407. nirgrantha ...............? pRcchA (bha. 25/403) / gautama! nirgranthatva kA parityAga karatA hai| kaSAya-kuzIla athavA snAtaka athavA asaMyama ko upasaMpanna karatA hai| 408. snAtaka ...........? pRcchA (bha. 25/403) / gautama! snAtaka snAtakatva kA parityAga karatA hai| siddhi-gati ko upasaMpanna karatA hai| saMjJA-pada 409. bhante! kyA pulAka saMjJopayukta hotA hai? nosaMjJopayukta hotA hai? gautama! nosaMjJopayukta hotA hai| 410. bhante ! bakuza.............? pRcchA (bha. 25/409) / gautama! saMjJopayukta hotA hai athavA nosaMjJoyukta hotA hai| isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI bhI vktvytaa| isI prakAra kaSAya-kuzIla kI bhI vktvytaa| nirgrantha aura snAtaka nirgrantha kI pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/409) / AhAra-pada 411. bhante! kyA pulAka AhAraka hotA hai? anAhAraka hotA hai? gautama! AhAraka hotA hai, anAhAraka nahIM hotaa| isI prakAra yAvat nirgrantha kI vktvytaa| 412. snAtaka ............? pRcchA (bha. 25/411) / gautama! snAtaka AhAraka hotA hai athavA anAhAraka hotA hai| bhava-pada 413. bhante! pulAka kitane bhava (janmoM) meM hotA hai? gautama! jaghanyataH eka, utkRSTataH tIna janmoM meM hotA hai| 414. bakuza ........? pRcchA (bha. 25/413) / gautama! jaghanyataH eka, utkRSTataH ATha janmoM meM hotA hai| isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI bhii| isI prakAra kaSAya-kuzIla kI bhI vktvytaa| nirgrantha kI pulAka kI bhAMti vktvytaa| 415. snAtaka .......? pRcchA (bha. 25/413) / gautama! ek|
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 6 : sU. 416-428 AkarSa-pada 416. bhante ! pulAka ke eka bhava meM kitane AkarSa - pulAkatva ke sparza prajJapta haiM ? gautama ! jaghanyataH eka, utkRSTataH tIna AkarSa / 417. bakuza... ? pRcchA (bha. 25/416) / gautama ! jaghanyataH eka, utkRSTataH pRthaktva - sau (do sau se nau sau ) AkarSa / isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI bhI, isI prakAra kaSAya - kuzIla bhI bhI vaktavyatA / 418. nirgrantha......... .? pRcchA (bha. 25/416) / gautama ! jaghanyataH eka, utkRSTataH do AkarSa / ? pRcchA (bha. 25/416) / bhagavatI sUtra 419. snAtaka.......... gautama ! eka AkarSa / 420. bhante ! pulAka ke aneka bhavoM meM kitane AkarSa - pulAkatva ke sparza prajJapta haiM ? gautama ! jaghanyataH do, utkRSTataH sAta AkarSa / 421. bakuza.. .? pRcchA (bha. 25 / 420) / gautama ! jaghanyataH do, utkRSTataH pRthaktva- hajAra AkarSa (do hajAra se nau hajAra taka) hote haiN| isI prakAra yAvat kaSAya-kuzIla kI vaktavyatA / .? pRcchA (bha. 25/420) / 422. nirgrantha gautama ! jaghanyataH do, utkRSTataH pAMca AkarSa / 423. snAtaka.. .? pRcchA (bha. 25/420) / gautama ! eka bhI AkarSa nahIM hotA ( kyoMki usI bhava meM mukta ho jAtA hai / ) / kAla-pada 424. bhante ! (eka) pulAka kAla kI apekSA kitane kAla taka hotA hai ? gautama ! jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH bhI antarmuhUrta | 425. (eka) bakuza .? pRcchA (bha. 25/424) / gautama ! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH dezona koTi - pUrva / isI (eka) prakAra patiSevaNA- kuzIla aura (eka) kaSAya- kuzIla kI bhI vaktavyatA / 25 / 424) / 426. (eka) nirgrantha ? pRcchA (bha. gautama ! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH antarmuhUrtta / 427. (eka) snAtaka ? pRcchA (bha. 25 / 424) / gautama ! jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH dezona-koTi- pUrva / 428. bhante ! (aneka) pulAka kAla kI gautama ! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH apekSA kitane kAla taka rahate haiM ? antarmuhUtaH / 836
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 6 : sU. 429-438 429. (aneka) bakuza .........? pRcchA (bha. 25/424) / gautama! sarva kAla taka rahate haiN| isI prakAra yAvat kaSAya-kuzIloM kI vktvytaa| (aneka) nirgrantha (aneka) pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/428) / (aneka) snAtaka kI (aneka) bakuza kI bhAMti vktvytaa| antara-pada 430. bhante! (eka) pulAka ke punaH pulAka hone meM kitane kAla kA antara hotA hai? gautama! jaghanyataH antarmuhUrta, utkRSTataH ananta kAla-kAla kI apekSA ananta avasarpiNI-utsarpiNI, kSetra kI apekSA deshon-apaardh-pudgl-praavrtn| isI prakAra yAvat nirgrantha kI vktvytaa| 431. (eka) snAtaka.........? pRcchA (bha. 25/430) / gautama! antara nahIM hotaa| 432. bhaMte! (aneka) pulAka ke pulAka hone meM kitane kAla kA aMtara hotA hai?-(aneka) pulAka-nirgranthoM kI apekSA se kitane kAla kA viraha ho sakatA hai? gautama! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH saMkhyeya varSa kAla / 433. (aneka jIvoM kI apekSA se kAla kA antara) bhante! (aneka) bakuza-nirgranthoM ke kitane kAla kA antara hotA hai-(aneka) bakuza-nirgranthoM kI apekSA se kitane kAla kA viraha ho sakatA hai (bha. 25/432)? gautama! bakuza-nirgranthoM ke antara nahIM hotaa| isI prakAra yAvat kaSAya-kuzIla kI vktvytaa| 434. (aneka jIvoM kI apekSA se kAla kA antara) bhante! (aneka) nirgrantha..... pRcchA (bha. 25/432) / gautama! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH chaha maas| (aneka) snAtaka kI (aneka) bakuza kI bhAMti vktvytaa| samudghAta-pada 435. bhante! pulAka ke kitane samudghAta prajJapta haiM? gautama! tIna samudghAta prajJapta haiM, jaise-vedanA-samadghAta, kaSAya-samudghAta aura maarnnaaNtik-smdghaat| 436. bhante! bakuza .............? pRcchA (bha. 25/435) / gautama! pAMca samudghAta prajJapta haiM, jaise-vedanA-samudghAta yAvat tejs-smudghaat| isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI bhI vktvytaa| 437. kaSAya-kuzIla ........? pRcchA (bha. 25/435) / gautama! chaha samudghAta prajJapta haiM, jaise-vedanA-samudghAta yAvat AhAraka-samudghAta / 438. nirgrantha ..............? pacchA (bha. 25/435) / in
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 6 : sU. 438-447 gautama ! eka bhI samudghAta nahIM hotA / .? pRcchA (bha. 25/435) / 439. snAtaka gautama ! eka kevali - samudghAta prajJapta hai| kSetra - pada 440. bhante ! kyA pulAka-nirgrantha loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM hotA hai ? asaMkhyAtaveM bhAga meM hotA hai ? saMkhyAta bhAgoM meM hotA hai ? asaMkhyAta bhAgoM meM hotA hai ? sarvaloka meM hotA hai ? gautama ! loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM nahIM hotA, asaMkhyAtaveM bhAga meM hotA hai, saMkhyAta bhAgoM meM nahIM hotA, asaMkhyAta bhAgoM meM nahIM hotA, sarva - loka meM nahIM hotaa| isI prakAra yAvat nirgrantha kI vaktavyatA / 441. snAtaka .? pRcchA (bha. 25/440) / gautama ! loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM nahIM hotA, asaMkhyAtaveM bhAga meM hotA hai, saMkhyAta bhAgoM meM nahIM hotA, asaMkhyAta bhAgoM meM hotA hai, sarva loka meM bhI hotA hai / sparzanA-pada bhagavatI sUtra 442. bhante ! kyA pulAka loka ke saMkhyAtaveM bhAga kA sparza karatA hai ? asaMkhyAtaveM bhAga kA sparza karatA hai ? isa prakAra avagAhana kI bhAMti sparzanA bhaNitavya hai yAvat snAtaka kI vaktavyatA / bhAva-pada 443. bhante ! pulAka kisa bhAva meM hotA hai ? gautama! kSAyopazamika-bhAva meM hotA hai| isI prakAra yAvat kaSAya-kuzIla kI vaktavyatA / 444. nirgrantha ke viSaya meM pRcchA (bha. 25/443) / gautama ! aupazamika-bhAva meM hotA hai athavA kSAyika bhAva meM hotA hai| .? pRcchA (bha. 25/443) / 445. snAtaka gautama ! kSAyika bhAva meM hotA hai| parimANa - pada 446. bhante ! pulAka eka samaya meM kitane hote haiM ? gautama ! pratipadyamAna kI apekSA syAt hote haiM, syAt nahIM hote / yadi hote haiM to jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH pRthaktva - sau ( do sau se nau sau taka) hote haiM / pulAka pUrva pratipannaka paryAya kI apekSA syAt hote haiM, syAt nahIM hote / yadi hote haiM to jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH pRthaktva - hajAra ( do hajAra se nau hajAra taka) hote haiN| 447. bhante ! bakuza eka samaya kitane hote haiM ? gautama ! pratipadyamAna kI apekSA syAt hote haiM, syAt nahIM hote / yadi hote haiM to jaghanyataH 838
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 6,7 : sU. 447-453 eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH pRthaktva-sau (do sau se nau so taka) hote haiN| pUrva pratipannaka kI apekSA jaghanyataH pRthaktva-sau-karor3a (do sau karor3a se nau sau karor3a taka), utkRSTataH bhI pRthaktva-sau-karor3a taka hote haiN| isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI bhI vktvytaa| 448. kaSAya-kuzIla ................? pRcchA (bha. 25/446) / gautama! pratipadyamAna kI apekSA syAt hote haiM, syAt nahIM hote| yadi hote haiM to jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH pRthaktva-hajAra (do hajAra se nau hajAra taka) hote haiN| pUrva pratipannaka kI apekSA jaghanyataH pRthaktva-hajAra-karor3a taka, utkRSTataH bhI pRthaktva-hajAra-karor3a hote haiN| 449. nirgrantha .......? pRcchA (bha. 25/446) / gautama! nirgrantha pratipadyamAna kI apekSA syAt hote haiM, syAt nahIM hote| yadi hote haiM to jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH eka sau bAsaTha hote haiM-eka sau ATha nirgrantha kSapaka-zreNI vAle hote haiM aura caupana nirgrantha upazama-zreNI vAle hote haiN| nirgrantha pUrva paryAya kI apekSA se syAt hote haiM, syAt nahIM hote| yadi hote haiM to jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkarSataH pRthaktva-sau (do sau se no sau taka) hote haiN| pUrva pratipannaka kI apekSA se syAt hote haiM, syAt nahIM hote| yadi hote haiM to jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH pRthaktva-sau hote haiN| 450. snAtaka .................? pRcchA (bha. 25/446) / gautama! snAtaka pratipadyamAna kI apekSA syAt hote haiM, syAt nahIM hote| yadi hote haiM to jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH eka sau ATha hote haiN| pUrva-pratipannaka kI apekSA jadhanyataH pRthktv-kotti| utkRSTataH bhI pRthaktva-koTi (do karor3a se nau karor3a taka) hote haiN| alpabahutva-pada 451. bhante! ina pulAka-, bakuza-, pratiSevaNA-kuzIla-, kaSAyakuzIla-, nirgrantha- aura snAtaka-nirgranthoM meM kauna-kinase alpa? bahuta? tulya? yA vizeSAdhika haiM? / gautama! nirgrantha sabase alpa haiM, pulAka inase saMkhyeya-guNA haiM, snAtaka inase saMkhyeya-guNA haiM, bakuza inase saMkhyeya-guNA haiM, pratiSevaNA-kuzIla-nirgrantha inase saMkhyeya-guNA haiM, kaSAyakuzIla inase saMkhyeya-guNA haiN| 452. bhante! vaha aisA hI hai| bhante vaha aisA hI hai| isa prakAra bhagavAn gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate hue viharaNa kara rahe haiN| sAtavAM uddezaka prajJApanA-pada 453. bhante! saMyata kitane prajJapta haiM? gautama! saMyata pAMca prajJapta haiM, jaise-sAmAyika-saMyata, chedopasthApanIya-saMyata, parihAra . . 839
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 7: sU. 453-459 - vizuddhika- saMyata, sUkSmasamparAya saMyata aura yathAkhyAta - saMyata / 454. bhante! sAmAyika saMyata kitane prakAra kA prajJapta hai ? gautama ! do prakAra kA prajJapta hai, jaise- itvarika (alpakAlika) aura yAvatkathika (AjIvana) / bhagavatI sUtra 455. bhante ! chedopasthApanIya- saMyata .......? pRcchA (bha. 25 / 454) / gautama ! do prakAra kA prajJapta hai, jaise- sAticAra - sadoSa aura niraticAra - doSarahita / 456. (bhante!) parihAravizuddhika-saMyata .......? pRcchA (bha. 25 / 454) / gautama ! do prakAra kA prajJapta hai, jaise- nirviSamAnaka - parihAravizuddha-tapa karatA huA aura nirviSTakAyika--parihAravizuddha-tapa saMpanna kara cukA / 457. (bhante!) sUkSmasaMparAya - saMyata ..? pRcchA (bha. 25/454) / gautama! do prakAra kA prajJapta hai, jaise - saMklizyamAnaka - upazama-zreNI se giratA huA, aura vizuddhyamAnaka-upazama-zreNI athavA kSapaka zreNI samArohaNa karatA huA / 458. bhante! yathAkhyAta - saMyata ke viSaya meM pRcchA / gautama ! do prakAra kA prajJapta hai, jaise- chadmastha aura kevalI / saMgrahaNI - gAthA sAmAyika-cAritra svIkAra kara jo anuttara cAturyAma dharma kA tIna karaNa se sparza karatA hai vaha sAmAyika saMyata hai / pUrva - paryAya kA chedana kara jo apanI AtmA ko paJca-yAma dharma meM sthApita karatA hai vaha chedopasthApana - saMyata hai / jo parihAravizuddhi-tapa kA AcaraNa karatA hai, anuttara paJca-yAma-dharma kA tIna karaNa se sparza karatA hai vaha pArihArika saMyata hai / jo (sUkSma) lobhANuoM kA vedana karatA huA upazAmaka athavA kSapaka hai vaha sUkSma-saMparAya- saMyata hai / vaha yathAkhyAta - saMyata se kicit nyUna hai / mohanIya karma ke upazAnta athavA kSINa hone para jo chadmastha athavA jina ( kevalI) hai vaha yathAkhyAta - saMyata hai / veda-pada 459. bhante ! kyA sAmAyika saMyata savedaka hotA hai ? avedaka hotA hai ? gautama ! savedaka hotA hai athavA avedaka hotA hai| yadi savedaka hotA hai to isI prakAra jaisA kaSAya-kuzIla (bha. 25/291,292) kI bhAMti niravazeSa vaktavyatA / isI prakAra chedopasthApanIya- saMyata kI vaktavyatA / parihAravizuddhika-saMyata kI pulAka (bha. 25/286,287) kI bhAMti vktvytaa| sUkSmasaMparAya - saMyata aura yathAkhyAta - saMyata kI nirgrantha (bha. 25/293) kI bhAMti vaktavyatA / 840
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 7 : sU. 460-467 rAga-pada 460. bhante! kyA sAmAyika-saMyata sarAga hotA hai? vItarAga hotA hai? gautama! sarAga hotA hai, vItarAga nahIM hotaa| isI prakAra yAvat sUkSmasamparAya-saMyata kI vktvytaa| yathAkhyAta-saMyata kI nirgrantha (bha. 25/297,298) kI bhAMti vktvytaa| kalpa-pada 461. bhante! kyA sAmAyika-saMyata sthita-kalpa hotA hai? asthita-kalpa hotA hai? gautama! sthita-kalpa hotA hai athavA asthita-kalpa hotA hai| 462. chedopasthApanIka-saMyata........? pRcchA (bha. 25/461) / gautama! sthita-kalpa hotA hai, asthita-kalpa nahIM hotaa| isI prakAra parihAravizaddhika saMyata kI bhI vktvytaa| zeSa do (sUkSmasamparAya- aura yathAkhyAta-saMyata) kI sAmAyika-saMyata kI bhAMti vktvytaa| 463. bhante! kyA sAmAyika-saMyata jina-kalpa hotA hai? sthavira-kalpa hotA hai? kalpAtIta hotA hai? gautama! jina-kalpa hotA hai athavA sthavira-kalpa hotA hai athavA kalpAtIta hotA hai, kaSAya-kuzIla kI bhAMti niravazeSa vaktavyatA (bha. 25/302) / chedopasthApanIya-saMyata aura parihAra-vizuddhika-saMyata kI bakuza kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/301) / zeSa do (sUkSmasamparAya- aura yathAkhyAta-saMyata) kI nirgrantha kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/303) / nirgrantha-pada 464. bhante! kyA sAmAyika-saMyata pulAka hotA hai? bakuza yAvat snAtaka hotA hai (bha. 25/278)? gautama! pulAka hotA hai athavA bakuza yAvat athavA kaSAya-kuzIla hotA hai, nirgrantha nahIM hotA, snAtaka nahIM hotaa| isI prakAra chedopasthApanika-saMyata kI bhI vktvytaa| 465. parihAravizuddhika-saMyata .......... ? pRcchaa| (bha. 25/464) gautama! pulAka nahIM hotA, bakuza nahIM hotA, pratiSevaNA-kuzIla nahIM hotA, kaSAya-kuzIla hotA hai, nirgrantha nahIM hotA, snAtaka nahIM hotaa| isI prakAra sUkSmasamparAya-saMyata kI bhI vktvytaa| 466. yathAkhyAta-saMyata .............? pRcchaa| (bha. 25/464) gautama! pulAka nahIM hotA yAvat kaSAya-kuzIla nahIM hotA, nirgrantha hotA hai athavA snAtaka hotA hai| pratiSevaNA-pada 467. bhante! kyA sAmAyika-saMyata pratiSevaka (doSa lagAne vAlA) hotA hai? apratiSevaka (doSa nahIM lagAne vAlA) hotA hai? 841
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 7 : sU. 467-474 bhagavatI sUtra gautama! pratiSevaka hotA hai athavA apratiSevaka hotA hai| yadi pratiSevaka hotA hai to kyA mUlaguNa-pratiSevaka hotA hai....zeSa pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/308) / jaise sAmAyika-saMyata kI vaktavyatA, usI prakAra chedopasthApanika-saMyata kI bhI vktvytaa| 468. parihAravizuddhika ..........? pRcchA (bha. 25/467) / gautama! pratiSevaka nahIM hotA, apratiSevaka hotA hai| isI prakAra yAvat yathAkhyAta-saMyata kI vktvytaa| jJAna-pada 469. bhante! sAmAyika-saMyata kitane jJAnoM se saMpanna hotA hai? gautama! vaha do athavA tIna athavA cAra jJAnoM se saMpanna hotA hai| isI prakAra jaisA kaSAya-kuzIla kI bhAMti bhajanA se cAra jJAna hote haiM (bha. 25/313) / isI prakAra yAvat sUkSmasamparAya-saMyata kI vktvytaa| yathAkhyAta-saMyata ke bhajanA se pAMca jJAna hote haiM (bha. 8/105) / 470. bhante! sAmAyika-saMyata kitane zruta kA adhyetA hotA hai? gautama! sAmAyika-saMyata jaghanyataH ATha pravacana-mAtA kA adhyetA hotA hai, jaise kaSAya-kuzIla kI vaktavyatA (bha. 25/317) / isI prakAra chedopasthApanika-saMyata kI vktvytaa| 471. parihAravizuddhika-saMyata........? pRcchA (bha. 25/470) / gautama! jaghanyataH navama pUrva kI tIsarI AcAra-vastu, utkRSTataH asampUrNa dasa pUrvo kA adhyetA hotA hai| sUkSmasaMparAya-saMyata kI sAmAyika-saMyata (bha. 25/470) kI bhAMti vktvytaa| 472. yathAkhyAta-saMyata .........? pRcchA (bha. 25/470) / gautama! jaghanyataH ATha pravacana-mAtA kA, utkRSTataH caudaha-pUrvo kA adhyetA hotA hai| athavA vaha zruta-vyatirikta (zrutAtIta) hotA hai| tIrtha-pada 473. bhante! kyA sAmAyika-saMyata tIrtha meM hotA hai? atIrtha meM hotA hai? gautama! sAmAyika-saMyata tIrtha meM hotA hai athavA atIrtha meM hotA hai, kaSAyakuzIla kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/321) / chedopasthApanika-saMyata aura parihAravizuddhika-saMyata kI pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/319) / zeSa do (sUkSmasamparAya-saMyata aura yathAkhyAta-saMyata) kI sAmAyika-saMyata kI bhAMti vktvytaa| liMga-pada 474. bhante! kyA sAmAyika-saMyata svaliMga meM hotA hai? anyaliMga meM hotA hai? gRhiliMga meM hotA hai? pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/322) / isI prakAra chedopasthApanika-saMyata kI bhI vktvytaa| 842
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 7: sU. 475-480 475. bhante ! parihAravizuddhika- saMyata kyA (svaliMga meM hotA hai ? anyaliMga meM hotA hai ? gRhiliMga meM hotA hai) pRcchA (bha. 25/474) / gautama! dravyaliMga kI apekSA bhI aura bhAvaliMga kI apekSA bhI svaliMga meM hotA hai, anyaliMga meM nahIM hotA, gRhiliMga meM nahIM hotaa| zeSa do sUkSmasamparAya saMyata aura yathAkhyAta kI sAmAyika - saMyata kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/474) / zarIra - pada 476. bhante! sAmAyika saMyata kitane zarIroM se saMpanna hotA hai? gautama ! sAmAyika - saMyata tIna zarIroM athavA cAra zarIroM athavA pAMca zarIroM se saMpanna hotA haiM jaise kaSAya- kuzIla kI vaktavyatA (bha. 25 / 325) / isI prakAra chedopasthApanika - saMyata kI bhI vaktavyatA / zeSa (parihAravizuddhika- saMyata, sUkSmasamparAya saMyata aura yathAkhyAta- saMyata) kI pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/323) / kSetra - pada 477. bhante ! kyA sAmAyika saMyata karmabhUmi meM utpanna hotA hai ? akarmabhUmi meM utpanna hotA hai ? gautama ! janma aura sadbhAva kI apekSA bakuza kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25 / 327) / isI prakAra chedopasthApanika saMyata kI bhI vaktavyatA / parihAravizuddhika- saMyata pulAka kI bhAMti vaktavyatA / zeSa do (sUkSmasamparAya saMyata aura yathAkhyAta - saMyata) kI sAmAyika saMyata kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25 / 476) / kAla-pada 478. bhante ! sAmAyika saMyata kyA avasarpiNi-kAla meM hotA hai ? utsarpiNi-kAla meM hotA hai ? no- avasarpiNi-no - utsarpiNi-kAla meM hotA hai ? gautama ! avasarpiNi-kAla meM, bakuza bhAMti vaktavyatA (bha. 25/332- 325) / isI prakAra chedopasthApanika-(saMyata) kI bhI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai - janma aura sadbhAva kI apekSA cAroM hI pratibhAgoM meM nahIM hotA, saMharaNa kI apekSA kisI bhI eka bhAga meM ho sakatA hai, zeSa pUrvavat / 479. parihAravizuddhika- (saMyata). .? pRcchA (bha. 25/478) / 1 gautama ! avasarpiNi-kAla meM hotA hai athavA utsarpiNi-kAla meM hotA hai, no-avasarpiNi-no-utsarpiNi-kAla meM nahIM hotA / yadi avasarpiNi-kAla meM hotA hai - lAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25 / 329) / utsarpiNi-kAla meM bhI pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25 / 330) sUkSmasamparAyika - (saMyata) kI bhAMti vaktavyatA / isI prakAra yathAkhyAta- (saMyata) kI bhI vaktavyatA / gati - pada 480 bhante ! sAmAyika saMyata kAla-gata hone para kisa gati ko prApta hotA hai ? 843
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 7 : sU. 480-487 gautama ! deva-gati ko prApta hotA hai| 481. sAmAyika-saMyata deva gati ko prApta hotA hai to kyA bhavanavAsI devoM meM upapanna hotA hai ? vAnamantara - devoM meM upapanna hotA hai ? jyautiSka - devoM meM upapanna hotA hai ? vaimAnika -devoM meM upapanna hotA hai ? gautama ! sAmAyika-saMyata ( bhavanavAsI meM ) upapanna nahIM hotA jaise kaSAyakuzIla kI vaktavyatA (bha. 25/337) / isI prakAra chedopasthApanika saMyata kI vaktavyatA / parihAravizuddhika- saMyata kI pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/336, 337) / sUkSmasamparAya - saMyata kI nirgrantha kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25 / 337) / 482. yathAkhyAta .? pRcchA (bha. 25/480,481) / gautama ! isI prakAra yathAkhyAta- saMyata kI bhI vaktavyatA / yAvat ajaghanya - anutkRSTa rUpa meM kevala anuttara - vimAna meM upapanna hotA hai, kucheka siddha hote haiM yAvat sarva duHkhoM kA anta karate haiN| 483. bhante ! sAmAyika saMyata deva rUpa meM upapanna hotA hai to kyA indra ke rUpa meM upapanna hotA hai ? ( sAmAnika-, trAyatriMza-, lokapAla, ahamindra deva ke rUpa meM upapanna ho sakatA hai ) ...... ? pRcchA (bha. 25 / 339) / gautama ! avirAdhanA kI apekSA ( indra ke rUpa meM upapanna hotA hai yAvat ahamindra ke rUpa meM bhI utpanna hotA hai) kaSAyakuzIla kI vaktavyatA (bha. 25 / 340 ) / isI prakAra chedopasthApanika- (saMyata) kI bhI vaktavyatA / parihAra- vizuddhika- (saMyata) kI pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/339) / zeSa do (sUkSmasamparAya - saMyata aura yathAkhyAta - saMyata ) ke viSaya meM nirgrantha kI taraha batalAnA cAhie (bha. 25/341) / 484. bhante ! deva-lokoM meM upapadyamAna sAmAyika saMyata kI sthiti kitane kAla kI prajJapta hai ? gautama ! jaghanyataH do palyopama, utkRSTataH taiMtIsa saagropm| isI prakAra chedopasthApanika- (saMyata) kI bhI vaktavyatA / 485. parihAravizuddhika ....... .? pRcchA (bha. 25/484) / gautama ! jaghanyataH do palyopama, utkRSTataH aTThAraha saagropm| zeSa donoM (sUkSmasamparAya - - saMyata aura yathAkhyAta - saMyata ) kI nirgrantha kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25 / 345) / saMyamasthAna - pada 486. bhante ! sAmAyika saMyata ke kitane saMyama sthAna prajJapta haiM ? gautama ! sAmAyika - saMyata ke asaMkhyeya saMyama sthAna prajJapta haiN| isI prakAra yAvat parihAra- vizuddhika- saMyata ke saMyama sthAnoM kI vaktavyatA / 487. sUkSmasamparAya saMyata.. gautama ! sUkSmasamparAya - saMyata ke .? pRcchA (bha. 25/486) / antarmuhUrtta sthiti vAle asaMkhyeya saMyama - sthAna prajJapta haiM / 844
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 7 : sU. 488-494 488. yathAkhyAta-saMyata........? pRcchA (bha. 25/486) / gautama! ajaghanya-anutkRSTa rUpa meM kevala eka saMyama-sthAna prajJapta hai| 489. bhante! ina sAmAyika-, chedopasthApanika-, parihAravizuddhika-, sUkSmasamparAya- aura yathAkhyAta-saMyatoM ke saMyama-sthAnoM meM kauna-kinase alpa? bahuta? tulya? yA vizeSAdhika gautama! inameM yathAkhyAta-saMyata kA ajaghanya-anutkRSTa kevala eka saMyama-sthAna sabase alpa hai, sUkSmasamparAya-saMyata ke antarmuhUrta sthiti vAle saMyama-sthAna usase asaMkhyeya-guNA haiM, parihAravizuddhika-saMyata ke saMyama-sthAna inase asaMkhyeya-guNA haiM, sAmAyika-saMyata aura chedopasthApanika-saMyata-ina donoM ke saMyama-sthAna paraspara tulya tathA parihAravizuddhika-saMyata ke saMyama-sthAnoM se asaMkhyeya-guNA haiN| nikarSa-pada 490. bhante! sAmAyika-saMyata ke kitane cAritra-paryava prajJapta haiM? gautama! ananta cAritra-paryava prajJapta haiN| isI prakAra yAvat yathAkhyAta-saMyata ke cAritra-paryavoM kI vktvytaa| 491. bhante! eka sAmAyika-saMyata sajAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA dUsare sAmAyika-saMyata ke cAritra-paryavoM se kyA hIna hai? tulya hai? abhyadhika hai? gautama! syAt hIna haiM-SaTsthAnapatita (bha. 25/350) kI vktvytaa| 492. bhante! sAmAyika-saMyata vijAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA chedopasthApanika-saMyata ke cAritra-paryavoM se (kyA hIna hai? tulya hai? abhyadhika hai?)......pRcchA (bha. 25/491) / gautama! syAt hIna haiM-SaTsthAna patita (bha. 25/350) kI vktvytaa| isI prakAra parihAravizuddhika-saMyata kI bhI vktvytaa| 493. bhante! sAmAyika-saMyata vijAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA sUkSmasamparAya-saMyata ke cAritra-paryavoM se (kyA hIna hai?......) pRcchA (bha. 25/491) / gautama! hIna hai, tulya nahIM hai, abhyadhika nahIM hai, ananta-guNA-hIna hai| isI prakAra yathAkhyAta-saMyata ke cAritra-paryavoM kI vktvytaa| isI prakAra chedopasthApanika-saMyata kI bhI adhovartI tInoM (sAmAyika-saMyata, chedopasthApanika-saMyata, parihAravizuddhika-saMyata) se SaTsthAna-patita tathA uparivartI do (sUkSmasamparAya-saMyata aura yathAkhyAta-saMyata) se usI prakAra (bha. 25/493) kI bhAMti ananta-guNA-hIna vaktavya hai| parihAra-vizuddhika-saMyata kI chedopasthApanika-saMyata kI bhAMti vktvytaa| 494. bhante! sUkSmasamparAya-saMyata vijAtIya saMyama sthAnoM ke saMyojana kI apekSA sAmAyika-saMyata ke cAritra-paryavoM se (kyA hIna hai?........) pRcchA (bha. 25/493) / 845
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 7 : sU. 494-498 bhagavatI sUtra gautama! hIna nahIM hai, tulya nahIM hai, abhyadhika hai-ananta-guNA abhyadhika hai| isI prakAra chedopasthApanika-saMyata aura parihAravizuddhika-saMyata kI tulya vktvytaa| apane sajAtIya sthAna vAle syAt hIna hai, tulya nahIM hotA, syAt abhyadhika hai| yadi hIna hai to ananta-guNA hIna hai, yadi abhyadhika hai to ananta-guNA abhydhik| 495. sUkSmasamparAya-saMyata vijAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA yathAkhyAta-saMyata ...........? pRcchaa| (bha. 25/494) gautama! hIna hai, tulya nahIM hai, abhyadhika nahIM hai, ananta-guNA-hIna hai| yathAkhyAta-saMyata vijAtIya saMyama-sthAnoM kI apekSA adhovartI cAroM saMyatoM (sAmAyika-saMyata, chedopasthApanika-saMyata, parihAravizuddhika-saMyata aura sUkSmasamparAya-saMyata) ke cAritra-paryavoM se hIna nahIM hai, tulya nahIM hai, abhyadhika hai-ananta-guNA-abhyadhika hai| yathAkhyAta-saMyata sajAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA cAritra-paryavoM se hIna nahIM hai, tulya hai, abhyadhika nahIM hai| 496. bhante! ina sAmAyika-, chedopasthApanika-, parihAravizuddhika-, sUkSmasamparAya- aura yathAkhyAta-saMyatoM ke jaghanya aura utkRSTa cAritra-paryavoM meM kauna-kinase alpa? bahuta ? tulya? yA vizeSAdhika hai? gautama! (1,2) sAmAyika-saMyata aura chedopasthApanika-saMyata-ina donoM ke jaghanya cAritra-paryava paraspara tulya aura sabase alpa hote haiN| (3) parihAravizuddhika-saMyata ke jaghanya cAritra-paryava inase ananta-guNA hote haiN| (4) usake (parihAravizuddhika-saMyata ke) hI utkRSTa cAritra-paryava inase ananta-guNA hote haiN| (5,6) sAmAyika-saMyata aura chedopasthApanika-saMyata ina donoM ke utkRSTa cAritra-paryava paraspara tulya aura inase ananta-guNA hote haiN| (7) sUkSmasamparAya-saMyata ke jaghanya cAritra-paryava inase ananta-guNA hote haiN| (8) usake (sUkSmasamparAya-saMyata ke) hI utkRSTa cAritra-paryava inase ananta-guNA hote haiN| (9) yathAvyAta-saMyata ke ajaghanya-anutkRSTa kevala eka cAritra-paryava inase ananta-guNA hotA hai| yoga-pada 497. bhante! kyA sAmAyika-saMyata sayogI hotA hai? ayogI hotA hai? gautama! sayogI hotA hai, pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/363,364) / isI prakAra yAvat sUkSmasamparAya-saMyata kI vktvytaa| yathAkhyAta-saMyata kI snAtaka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/365) / upayoga-pada 498. bhante! kyA sAmAyika-saMyata sAkAra-upayoga vAlA hotA hai? anAkAra-upayoga vAlA hotA hai? gautama! sAkAra-upayoga vAlA hotA hai, pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/366) / isI prakAra yAvat yathAkhyAta-saMyata kI vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-sUkSmasamparAya-saMyata sAkAra-upayoga vAlA hotA hai, anAkAra-upayoga vAlA nahIM hotaa| 846
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 7 : sU. 499-506 kaSAya-pada 499. bhante! kyA sAmAyika-saMyata kaSAya-sahita hotA hai? kaSAya-rahita hotA hai? gautama! kaSAya-sahita hotA hai, kaSAya-rahita nahIM hotaa| kaSAya-kuzIla kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/369,370) / isI prakAra chedopasthApanika-saMyata kI bhI vktvytaa| parihAra-vizuddhika-saMyata kI pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/367,368) / 500. sUkSmasamparAya-saMyata ..........? pRcchA (bha. 25/499) / gautama! kaSAya-sahita hotA hai, kaSAya-rahita nahIM hotaa| 501. yadi kaSAya-sahita hotA hai to bhante! vaha kitane kaSAyoM se yukta hotA hai? gautama! kevala eka saMjvalana-lobha-yukta hotA hai| yathAkhyAta-saMyata kI nirgrantha kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/371,372) / lezyA -pada 502. bhante! kyA sAmAyika-saMyata lezyA-sahita hotA hai? lezyA-rahita hotA hai? gautama! sAmAyika-saMyata lezyA-sahita hotA hai (bha. 25/375,376) kaSAya-kuzIla kI bhAMti vktvytaa| isI prakAra chedopasthApanika-saMyata kI bhI vktvytaa| parihAravizuddhika-saMyata kI pulAka kI bhAMti (bha. 25/373,374) / sUkSmasamparAya-saMyata kI nirgrantha kI bhAMti (bha. 25/377,378) / yathAkhyAta-saMyata kI snAtaka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/379,380), kevala itanA vizeSa hai-yadi lezyA-yukta hotA hai to kevala eka zukla-lezyA-yukta hotA hai| pariNAma-pada 503. bhante! kyA sAmAyika-saMyata vardhamAna-pariNAma vAlA hotA hai? hIyamAna-pariNAma vAlA hotA hai? avasthita-pariNAma vAlA hotA hai? gautama! vardhamAna-pariNAma vAlA hotA hai pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/381) / isI prakAra yAvat parihAravizuddhika-saMyata kI bhI vktvytaa| 504. sUkSmasamparAya-saMyata........pRcchA (bha. 25/503) / gautama! vardhamAna-pariNAma vAlA hotA hai athavA hIyamAna-pariNAma vAlA hotA hai, avasthita-pariNAma vAlA nahIM hotaa| yathAkhyAta-saMyata kI nirgrantha kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/ 382) / 505. bhante! sAmAyika-saMyata kitane kAla taka vardhamAna-pariNAma vAlA hotA hai? gautama! jaghanyataH eka samaya... pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/383) / isI prakAra yAvat parihAra-vizuddhika-saMyata kI vktvytaa| 506. bhante! sUkSmasamparAya-saMyata kitane kAla taka vardhamAna-pariNAma vAlA hotA hai? gautama! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH antrmuhuurt| 847
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 7 : sU. 507-515 bhagavatI sUtra 507. sUkSmasamparAya-saMyata kitane kAla taka hIyamAna-pariNAma vAlA hotA hai? pUrvavat (bha. 25/506) / 508. bhante! yathAkhyAta-saMyata kitane kAla taka vardhamAna-pariNAma vAlA hotA hai? gautama! jaghanyataH antarmuhurta, utkRSTataH bhI antrmuhrt| 509. (bhaMte!) yathAkhyAta-saMyata kitane kAla taka avasthita-pariNAma vAlA hotA hai? gautama! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH dezona-koTi-pUrva / bandha-pada 510. bhante! sAmAyika-saMyata kitanI karma-prakRtiyoM kA bandha karatA hai? gautama! sAta prakAra kI karma-prakRtiyoM kA baMdha karatA hai athavA ATha prakAra kI karma-prakRtiyoM kA baMdha karatA hai, bakuza kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/391) / isI prakAra yAvat parihAravizuddhika-saMyata kI vktvytaa| 511. sUkSmasamparAga-saMyata .........? pRcchA (bha. 25/510) / gautama! AyuSya- aura mohanIya-karma ko chor3akara chaha prakAra kI karma-prakRtiyoM kA baMdha karatA hai| yathAkhyAta-saMyata kI snAtaka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/394) / vedana-pada 512. bhante! sAmAyika-saMyata kitanI karma-prakRtiyoM kA vedana karatA hai? gautama! niyamataH ATha karma-prakRtiyoM kA vedana karatA hai| isI prakAra yAvat sUkSmasamparAya-saMyata kI vktvytaa| 513. yathAkhyAta saMyata........? pRcchA (bha. 25/512) / / gautama! sAta prakAra kI karma-prakRtiyoM kA vedana karatA hai athavA cAra prakAra kI karma-prakRtiyoM kA vedana karatA hai| vaha sAta karma-prakRtiyoM kA vedana karatA hai to mohanIya karma ko chor3akara sAta karma-prakRtiyoM kA vedana karatA hai, cAra karma-prakRtiyoM kA vedana karatA hai to vedanIya, AyuSya, nAma aura gotra-ina cAra karma-prakRtiyoM kA vedana karatA hai| udIraNA-pada 514. bhante! sAmAyika-saMyata kitanI karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai? gautama! bakuza-nirgrantha kI taraha sAta prakAra kI karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai........ (bha. 25/399) / isI prakAra yAvat parihAravizuddhika-saMyata kI vktvytaa| 515. sUkSmasamparAya-saMyata .........? pRcchA (bha. 25/514) / gautama! chaha prakAra kI karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai athavA pAMca prakAra kI karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai| chaha karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai to vaha AyuSya- aura vedanIya-karma ko chor3akara chaha karma-prakRtiyAM kI udIraNA karatA hai, pAMca karma 848
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 7 : sU. 515-522 -prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai to vaha AyuSya-, vedanIya- aura mohanIya-karma ko chor3akara pAMca karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai| 516. yathAkhyAta-saMyata .............? pRcchA (bha. 25/514) / gautama! pAMca prakAra kI karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai athavA do prakAra kI karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai athavA udIraNA nahIM bhI krtaa| pAMca karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai to AyuSya-, vedanIya- aura mohanIya-karma ko chor3akara (pAMca karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai|) (yathAkhyAta-saMyata ke viSaya meM) zeSa nirgrantha kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/401) / upasaMpad-hAna-pada 517. bhante! sAmAyika-saMyatatva kA parityAga karatA huA sAmayika-saMyata kisakA parityAga karatA hai, kise upasaMpanna karatA hai? gautama! vaha sAmAyika-saMyatatva kA parityAga karatA hai, chedopasthApanika-saMyatatva athavA sUkSmasamparAga-saMyatatva athavA asaMyama athavA saMyamAsaMyama ko upasaMpanna karatA hai| 518. chedopasthApanika .............? pRcchA (bha. 25/517) / gautama! chedopasthApanika-saMyatatva kA parityAga karatA hai, sAmAyika-saMyatatva athavA parihAra-vizuddhika-saMyatatva athavA sUkSmasamparAya-saMyatatva athavA asaMyama athavA saMyamAsaMyama ko upasaMpanna karatA hai| 519. parihAravizuddhika-saMyata.........? pRcchA (bha. 25/517) / gautama! parihAravizuddhika-saMyatatva kA parityAga karatA hai, chedopasthApanika-saMyatatva athavA asaMyama ko upasaMpanna karatA hai| 520. sUkSmasamparAya-saMyata ...........? pRcchA (bha. 25/517) / gautama! sUkSmasamparAya-saMyatatva kA parityAga karatA hai, sAmAyika-saMyatatva athavA chedopasthApanika-saMyatatva athavA yathAkhyAta-saMyatatva athavA asaMyama ko upasaMpanna karatA hai| 521. yathAkhyAta-saMyata ........? pRcchA (bha. 25/517) / gautama! yathAkhyAta-saMyatatva kA parityAga karatA hai, sUkSmasamparAya-saMyatatva athavA asaMyama athavA siddhi-gati ko upasaMpanna karatA hai| saMjJA-pada 522. bhante! sAmAyika-saMyata kyA saMjJopayukta hotA hai? no-saMjJopayukta hotA hai? gautama! saMjJopayukta hotA hai, bakuza kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/410) / isI prakAra yAvat parihAravizuddhika-saMyata kI vktvytaa| sUkSmasamparAya-saMyata aura yathAkhyAta-saMyata kI pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/409) / 849
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 7 : sU. 523-532 bhagavatI sUtra AhAra-pada 523. bhante! sAmAyika-saMyata kyA AhAraka hotA hai? anAhAraka hotA hai? pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/411) / isI prakAra yAvat sUkSmasamparAya-saMyata kI vktvytaa| yathAkhyAta-saMyata kI snAtaka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/412) / bhava-pada 524. bhante! sAmAyika-saMyata kitane janmoM meM hotA hai? gautama! jaghanyataH eka, utkRSTataH ATha janmoM meM hotaa| isI prakAra chedopasthAnika-saMyata kI vktvytaa| 525. parihAravizuddhika-saMyata.........? pRcchA (bha. 25/524) / gautama! jaghanyataH eka, utkRSTataH tIna janmoM meM hotA hai| isI prakAra yAvat yathAkhyAta-saMyata kI vktvytaa| AkarSa-pada 526. bhante! sAmAyika-saMyata ke eka bhava meM kitane AkarSa-sparza-sAmAyika-saMyatatva ke sparza prajJapta haiM? gautama! jaghanyataH eka, bakuza kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/417) / 527. chedopasthApanika-saMyata.......? pRcchA (bha. 25/526) / gautama! jaghanyataH eka, utkRSTataH pRthaktva-bIsa (eka sau bIsa) aakrss| 528. parihAravizuddhika-saMyata ..............? pRcchA (bha. 25/526) / gautama! jaghanyataH eka, utkRSTataH tIna aakrss| 529. sUkSmasamparAya-saMyata.......? pRcchA (bha. 25/526) / gautama! jaghanyataH eka, utkRSTataH cAra aakrss| 530. yathAkhyAta-saMyata ..........? pRcchA (bha. 25/526) / gautama! jaghanyataH eka, utkRSTataH do aakrss| 531. bhante! sAmAyika-saMyata ke aneka janmoM meM kitane AkarSa-sAmAyika-saMyatatva ke sparza prajJapta haiM? gautama! bakuza kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/421) / 532. chedopasthApanika-saMyata .............? pRcchA (bha. 25/531) / gautama! jaghanyataH do, utkRSTataH nau sau se adhika aura hajAra se kama (nau sau sATha) aakrss| parihAravizuddhika-saMyata ke jaghanyataH do, utkRSTataH sAta aakrss| sUkSmasamparAya-saMyata ke jaghanyataH do, utkRSTataH nava aakrss| yathAkhyAta-saMyata ke jaghanyataH do, utkRSTataH pAMca AkarSa hote haiN| 850
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 7 : sU. 533-542 kAla-pada 533. bhante! (eka) sAmAyika-saMyata kAla kI apekSA se kitane kAla taka rahatA hai? gautama! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH dezona-nava-varSa kama kotti-puurv| isI prakAra (eka) chedopasthApanika-saMyata kI bhI vktvytaa| (eka) parihAravizuddhika-saMyata jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH dezona-UnatIsa varSa kama kotti-puurv| (eka) sUkSmasamparAya-saMyata kI nirgrantha kI bhAMti (bha. 25/426), (eka) yathAkhyAta-saMyata kI sAmAyika saMyata kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/533) / 534. bhante! (aneka) sAmAyika-saMyata kAla kI apekSA se kitane kAla taka rahate haiM? gautama! srvkaal| 535. (aneka) chedopasthApanika-saMyata..........? pRcchA (bha. 25/534) / gautama! jaghanyataH aDhAI-sau-varSa, utkRSTataH pcaas-laakh-kotti-saagropm| 536. (aneka) parihAravizuddhika-saMyata ...............? pRcchA (bha. 25/534) / gautama! jaghanyataH dezona-do-sau-varSa, utkRSTataH deshon-do-kotti-puurv| 537. (aneka) sUkSmasamparAga-saMyata.............? pRcchaa| (bha. 25/534) gautama! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH antrmuhuurt| (aneka) yathAkhyAta-saMyatoM kI (aneka) sAmAyika-saMyatoM kI bhAMti vktvytaa| antara-pada 538. bhante! (eka) sAmAyika-saMyata ke punaH sAmAyika-saMyata hone meM kitane kAla kA antara hotA hai? gautama! pulAka kI bhAMti jaghanyataH antarmuhUrta.....(bha. 25/430) / isI prakAra yAvat (eka) yathAkhyAta-saMyata kI vktvytaa| 539. bhante! (aneka) sAmAyika-saMyatoM ........? pRcchaa| gautama! koI antara nahIM hotaa| 540. bhante! (aneka) chedApesthApanika-saMyata.........? pRcchA (bha. 25/539) / gautama! jaghanyataH tiresaTha hajAra varSa, utkRSTataH atthaarh-krodd'aakrodd'-saagropm| 541. (aneka) parihAravizuddhika-saMyata .......? pRcchaa| gautama! jaghanyataH caurAsI-hajAra-varSa, utkRSTataH atthaarh-krodd'aakrodd'-saagropm| (aneka) sUkSmasamparAya-saMyatoM kI nirgranthoM kI bhAMti vktvytaa| (bha. 25/434) / (aneka) yathAkhyAta-saMyatoM kI sAmAyika-saMyatoM kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/539) / samudghAta-pada 542. bhante! sAmAyika-saMyata ke kitane samudghAta prajJapta haiM? gautama! chaha samudghAta prajJapta haiM, kaSAya-kuzIla kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/437) / isI 851
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 7 : sU. 542-549 bhagavatI sUtra prakAra chedopasthApanika-saMyata kI bhI vktvytaa| parihAravizuddhika-saMyata kI pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/435) / sUkSmasamparAya-saMyata kI nirgrantha kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/438) / yathAkhyAta-saMyata kI snAtaka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/439) / kSetra-pada 543. bhante! sAmAyika-saMyata kyA loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM hotA hai, asaMkhyAtaveM bhAga meM hotA hai?......pRcchaa| (bha. 25/440) gautama! saMkhyAtaveM bhAga meM nahIM hotA pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/440) / isI prakAra yAvat sUkSmasamparAya-saMyata kI vktvytaa| yathAkhyAta-saMyata kI snAtaka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/441) / sparzanA-pada 544. bhante! kayA sAmAyika-saMyata loka ke saMkhyAtaveM bhAga kA sparza karatA hai? pAMcoM prakAra ke saMyatoM kI jaise hone kI vaktavyatA (bha.25/543) vaise sparza kI vktvytaa| bhAva-pada 545. bhante! sAmAyika-saMyata kauna se bhAva meM hotA hai? gautama! kSAyopazamika-bhAva meM hotA hai| isI prakAra yAvat sUkSmasaMparAya-saMyata kI vktvytaa| 546. yathAkhyAta-saMyata .........? pRcchA (bha. 25/545) / gautama! aupazamika-bhAva meM hotA hai athavA kSAyika-bhAva meM hotA hai| parimANa-pada 547. bhante! sAmAyika-saMyata eka samaya meM kitane hote haiM? gautama! pratipAdyamAna kI apekSA kaSAya-kuzIla kI bhAMti niravazeSa vaktavyatA (bha. 25/ 448) / 548. chedopasthApanika-saMyata ..........? pRcchA (bha. 25/547) / gautama! pratipadyamAna kI apekSA syAt hote haiM, syAt nahIM hote| yadi hote haiM to jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH pRthaktva-sau (do sau se nau sau taka) hote haiN| chedopasthApanika-saMyata pUrva pratipadyamAna kI apekSA syAt hote haiM, syAt nahIM hote| yadi hote haiM to jaghanyataH pRthaktva-sau-koTi (do sau se nau sau koTi) hote haiM, utkRSTataH bhI pRthktv-sau-kotti| parihAravizuddhika-saMyata pulAka (bha. 25/446) kI bhAMti vktvytaa| sUkSmasamparAya-saMyata nigraMtha kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/449) / / 549. yathAkhyAta-saMyata ............? pRcchA (bha. 25/547) / gautama! pratipadyamAna paryAya kI apekSA syAt hote haiM, syAt nahIM hote| yadi hote haiM to jaghanyataH eka athavA do athavA tIna, utkRSTataH eka-sau-bAsaTha-eka-sau-ATha yathAkhyAta-saMyata kSapaka-zreNI vAle hote haiM aura caupana yathAkhyAta-saMyata upazama-zreNI vAle hote haiN| 852
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 7 : sU. 549-552 yathAkhyAta-saMyata pUrva pratipadyamAna kI apekSA jaghanyataH pRthaktva-koTi (do karor3a se nau karor3a taka) hote haiM, utkRSTataH bhI pRthaktva-koTi hote haiN| alpabahutva-pada 550. bhante! ina sAmAyika-, chedopasthApanika-, parihAravizuddhika-, sUkSmasamparAya- aura yathAkhyAta-saMyatoM meM kauna-kinase alpa? bahuta? tulya? athavA vizeSAdhika haiM? / gautama! sUkSmasamparAya-saMyata sabase alpa haiM, parihAravizuddhika-saMyata inase saMkhyeya-guNA haiM, yathAkhyAta-saMyata inase saMkhyeya-guNA haiM, chedopasthApanika-saMyata inase saMkhyeya-guNA haiM, sAmAyika-saMyata inase saMkhyeya-guNA haiN| saMgrahaNI-gAthA pratiSevaNA doSa, AlocanA, AlocanArha, sAmAcArI, prAyazcitta aura tapa-agrima sUtroM meM ye chaha viSaya pratipAdita hai| pratiSevaNA-pada 551. bhante! pratiSevaNA kitane prakAra kI prajJapta haiM? gautama! pratiSevaNA dasa prakAra kI prajJapta haiM, jaise-1. darpa-pratiSevaNA-darpa (uddhatabhAva) se kiyA jAne vAlA prANAtipAta Adi kA Asevana / 2. pramAda-pratiSevaNA-kaSAya, vikathA Adi se kiyA jAne vAlA prANAtipAta Adi kA aasevn| 3. anAbhoga-pratiSevaNA-vismRtivaza kiyA jAne vAlA prANAtipAta Adi kA aasevn| 4. Atura-pratiSevaNA-bhUkha-pyAsa aura roga se abhibhUta hokara kiyA jAne vAlA prANAtipAta Adi kA aasevn| 5. Apat-pratiSevaNA-ApadA prApta hone para kiyA jAne vAlA prANAtipAta Adi kA aasevn| 6. saMkIrNa-pratiSevaNA-eSaNIya AhAra Adi ko bhI vyAkulatA-sahita lene se hone vAlA prANAtipAta Adi kA Asevana / 7. sahasAkaraNa-pratiSevaNA-akasmAt hone vAlA prANAtipAta Adi kA aasevn| 8. bhaya-pratiSevaNA-bhayavaza hone vAlA prANAtipAta Adi kA aasevn| 9. pradoSa-pratiSevaNA-krodha Adi kaSAya se kiyA jAne vAlA prANAtipAta Adi kA Asevana / 10. vimarza-pratiSevaNA-ziSyoM kI parIkSA ke lie kiyA jAne vAlA prANAtipAta Adi kA Asevana / AlocanA-pada 552. AlocanA ke dasa doSa prajJapta haiM, jaise1. Akampya-sevA Adi ke dvArA AlocanA dene vAle kI ArAdhanA kara AlocanA krnaa| 2. anumAnya maiM durbala hUM, mujhe thor3A prAyazcitta denA isa prakAra anunaya kara AlocanA krnaa| 3. yadRSTa-AcArya Adi dvArA jo doSa dekhA gayA hai-usI kI AlocanA krnaa| 4. bAdara-kevala bar3e doSoM kI AlocanA krnaa| 5. sUkSma kevala choTe doSoM kI AlocanA krnaa| 6. channa-AcArya na suna pAe vaise AlocanA krnaa| 7. zabdAkula-jora-jora se bolakara dUsare agItArtha sAdhu sune vaise AlocanA krnaa| 8. bahujana-eka ke pAsa AlocanA kara phira usI doSa kI dUsare ke pAsa AlocanA krnaa| 853
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 7 : sU. 552-556 bhagavatI sUtra 9. avyakta-agItArtha ke pAsa doSoM kI AlocanA krnaa| 10. tatsevI-AlocanA dene vAle jina doSoM kA svayaM sevana karate haiM, unake pAsa una doSoM kI AlocanA krnaa| 553. dasa sthAnoM (guNoM) se sampanna anagAra apane doSa kI AlocanA karane ke yogya hotA hai, jaise-1. jAti-sampanna, 2. kula-sampanna, 3. vinaya-sampanna, 4. jJAna-sampanna, 5. darzana-sampanna, 6. cAritra-sampanna, 7. kSAnta, 8. dAnta, 9. amAyAvI 10. apazcAnutApI-aparAdha kI AlocanA kara pazcAttApa na karane vaalaa| 554. ATha sthAnoM se sampanna anagAra AlocanA dene ke yogya hotA hai jaise-1. AcAracAn-jJAna, darzana, cAritra, tapa aura vIrya-ina pAMca AcAroM se yukt| 2. AdhAravAn-AlocanA lene vAle ke dvArA AlocyamAna samasta aticAroM ko jAnane vaalaa| 3. vyavahAravAn-Agama, zruta, AjJA, dhAraNA aura jIta-ina pAMca vyavahAroM ko jAnane vaalaa| 4. apavrIDaka-AlocanA karane vAle vyakti meM, vaha lAja yA saMkoca se mukta hokara samyak AlocanA kara sake, vaisA sAhasa utpanna karane vaalaa| 5. prakArI-AlocanA karane para vizuddhi karAne vaalaa| 6. aparizrAvI-AlocanA karane vAle ke Alocita doSoM ko dUsaroM ke sAmane pragaTa na karane vaalaa| 7. niryApaka-bar3e prAyazcitta ko bhI nibhA sake-aisA sahayoga dene vaalaa| 8. apAyadarzI-prAyazcitta-bhaGga se tathA samyak AlocanA na karane se utpanna doSoM ko batAne vaalaa| sAmAcArI-pada 555. sAmAcArI dasa prakAra kI prajJapta haiM, jaise 1. icchA-kArya karane yA karAne meM icchAkAra kA pryog| 2. mithyA bhUla ho jAne para svayaM usakI AlocanA krnaa| 3. tathAkAra-AcArya ke vacanoM ko svIkAra krnaa| 4. AvazyakI-upAzraya ke bAhara jAte samaya 'maiM Avazyaka kArya ke lie jAtA hUM' khnaa| 5. niSIdhikA-kArya se nivRtta hokara Ae taba 'maiM nivRtta ho cukA hUM' khnaa| 6. ApRcchA-apanA kArya karane kI AcArya se anumati lenaa| 7. pratipRcchA dUsaroM kA kArya karane kI AcArya se anumati lenaa| 8. chandanA-AhAra ke lie sAdharmika sAdhuoM ko AmaMtrita krnaa| 9. nimaMtraNA-maiM Apake lie AhAra Adi lAU'-isa prakAra guru Adi ko nimaMtrita krnaa| 10. upasaMpadA-jJAna, darzana aura cAritra kI vizeSa prApti ke lie kucha samaya taka dUsare AcArya kA ziSyatva svIkAra krnaa| ye dasa prakAra kI sAmAcArI se saMsAra se tIrNa hote haiN| prAyazcitta-pada 556. prAyazcitta dasa prakAra ke prajJapta haiM, jaise 1. AlocanA-yogya-guru ke samakSa apane doSoM kA nivedn| 2. pratikramaNa-yogya-'mithyA me duSkRtam' merI duSkRta niSphala ho isakA bhAvanApUrvaka uccaarnn| 3. tadubhaya-yogya AlocanA aura prtikrmnn| 4. viveka-yogya-azuddha AhAra Adi kA utsrg| 5. vyutsrg-yogy-kaayotsrg| 6. tapa-yogya-anazana, UnodarI aadi| 7. cheda 854
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 7 : sU. 556-567 -yogya-dIkSAparyAya kA chedn| 8. muul-yogy-punrdiikssaa| 9. anavasthApya-yogya-tapasyApUrvaka punrdiikssaa| 10. pArAMcika-yogya bhartsanA evaM avahelanApUrvaka punrdiikssaa| tapa-pada 557. tapa do prakAra kA prajJapta hai, jaise bAhya aura aabhyntrik| 558. bAhya-tapa kyA hai? bAhya-tapa ke chaha prakAra prajJapta haiM, jaise-1. anazana, 2. avamodarikA, 3. bhikssaacryaa| 4. rasa-parityAga 5. kAyakleza, 6. prtisNliintaa| 559. anazana kyA hai? anazana do prakAra kA prajJapta hai, jaise itvarika aura yaavtkthik| 560. itvarika kyA hai? itvarika aneka prakAra kA prajJapta hai, jaise-caturtha-bhakta, SaSTha-bhakta, aSTama-bhakta, dazama-bhakta, dvAdaza-bhakta, caturdaza-bhakta, ardhamAsika-bhakta, mAsika-bhakta, dvimAsika-bhakta, trimAsika-bhakta, yAvat ssnnmaasik-bhkt| yaha hai itvrik| 561. yAvatkathika kyA hai? yAvatkathika do prakAra kA prajJapta hai, jaise-prAyopagamana aura bhakta-pratyAkhyAna / 562. prAyopagamana kyA hai? prAyopagamana do prakAra kA prajJapta hai, jaise-nirhArI aura anirhaarii| yaha niyamataH apratikarma hotA hai| yaha hai prAyopagamana / 563. bhakta-pratyAkhyAna kyA hai? bhakta-pratyAkhyAna do prakAra kA prajJapta hai, jaise-nirhArI aura anirhaarii| yaha niyamataH sapratikarma hotA hai| yaha hai bhakta-pratyAkhyAna / yaha hai yaavtkthik| yaha hai anazana / 564. avamodarikA kyA hai? avamodarikA do prakAra kI prajJapta hai, jaise-1. dravya-avamodarikA 2. bhaav-avmodrikaa| 565. dravya-avamodarikA kyA hai? dravya-avamodarikA do prakAra kI prajJapta hai, jaise-1. upakaraNa-avamodarikA 2. bhkt-paan-avmodrikaa| 566. upakaraNa-avamodarikA kyA hai? upakaraNa-avamodarikA tIna prakAra kI prajJapta hai, jaise-1. eka vastra rakhanA, 2. eka pAtra rakhanA, 3. sammata upakaraNa rkhnaa| yaha hai upkrnn-avmodrikaa| 567. bhakta-pAna-dravya-avamodarikA kyA hai? bhakta-pAna-dravya-avamodarikA-murgI ke aNDe jitane ATha kavala kA AhAra vAlA 855
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 7 : sU. 567-569 bhagavatI sUtra alpAhArI kahalAtA hai, murgI ke aNDe jitane bAraha kavala kA AhAra karane vAlA apArddha-avamodarika kahalAtA hai, murgI ke aNDe jitane solaha kavala kA AhAra karane vAlA dvibhAga-prApta avamodarika kahalAtA hai murgI ke aNDe jitane caubIsa kavala kA AhAra karane vAlA avamodarika kahalAtA hai aura murgI ke aNDe jitane battIsa kavala kA AhAra karane vAlA pramANa-prApta kahalAtA hai| isase eka grAsa bhI kama AhAra karane vAlA zramaNa-nirgrantha prakAma-rasa-bhojI nahIM khlaataa| yaha hai bhktpaan-drvy-avmodrikaa| yaha hai drvy-avmodrikaa| 568. bhAva-avamodarikA kyA hai? bhAva-avamodarikA aneka prakAra kI prajJapta haiM, jaise-1. alpa-krodha-krodha kI alptaa| 2. alpa-mAna-mAna kI alptaa| 3. alpa-mAyA mAyA kI alptaa| 4. alpa-lobha-lobha kI alptaa| 5. alpa-zabda-UMce svara meM na bolnaa| 6. alpa-jhaMjha-kalaha kA abhaav| 7. alpa-tumantuma-tuma tuma kA abhaav| yaha hai bhAva-avamodarikA / yaha hai avmodrikaa| 569. bhikSAcaryA kyA hai? bhikSAcaryA aneka prakAra kI prajJapta haiM, jaise-1. dravya-abhigraha-caraka-dravya-viSayaka abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vAlA 2. kSetra-abhigraha-caraka-kSetra-viSayaka abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vAlA 3. kAla-abhigraha-caraka-kAla-viSayaka abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vAlA 4. bhAva-abhigraha-caraka-bhAva-viSayaka abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vAlA 5. utkSipta-caraka-dAtA dvArA apane prayojana se pAka-bhAjana se nikAla kara rakhI vastu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vAlA 6. nikSipta-caraka-pAka bhAjana se na nikAlI gaI vastu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vaalaa| 7. utkSipta-nikSipta-caraka-pahale utkSipta aura bAda meM nikSipta kI gaI vastu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vaalaa| 8. nikSipta-utkSipta-caraka-pahale nikSipta aura bAda meM utkSipta kI gaI vastu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vaalaa| 9. vRttyamAna-caraka-vRttAkAra meM cakra lagAkara dene vAle dAtA ke pAsa se vastu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vaalaa| 10. saMhriyamAna-caraka-ThaNDA karane ke lie pAtra se nikAlI huI tathA ThaNDA hone para punaH pAtra meM DAlI huI vastu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vaalaa| 11. upanIta-caraka-kisI ke dvArA dAtA ko bheMTa kI gaI vastu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vaalaa| 12. apanIta-caraka-dI jAne vAlI vastu ke bIca meM se kucha vastu ko nikAla kara anyatra sthApita kI gaI vastu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vaalaa| 13. upanIta-apanIta-caraka-dAtA dvArA jisa vastu ke guNa kA varNana kara punaH usa guNa kA nirAkaraNa kara diyA jAye aisI vastu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vaalaa| 14. apanIta-upanIta-caraka-dAtA dvArA jisa vastu kA eka guNa varNita ho tathA dUsarA guNa doSa yukta batAyA gayA hai aisI vastu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vaalaa| 15. saMsRSTa-caraka-lipta-sane hue hAtha Adi se dAtA
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 7 : sU. 569-573 dvArA dI jAne vAlI vastu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vaalaa| 16. asaMsRSTa-caraka-alipta-na sane hue hAtha Adi se dAtA dvArA dI jAne vAlI vasatu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vaalaa| 17. tajjAta-saMsRSTa-caraka-dI jAne valI vastu kI avirodhI vastu se lipta hAtha Adi ke dvArA dI jAne vAlI vastu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vaalaa| 18. ajJAta-caraka svayaM kA paricaya na dete huve vastu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vaalaa| 19. mauna-caraka-mauna raha kara vastu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vaalaa| 20. zuddhaiSaNika zuddha eSaNA arthAt zaMkA-Adi-doSa-rahita vastu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vaalaa| (vaikalpika artha-zaddha arthAta vyaJjana Adi se rahita kevala kara Adi dhAnya ko lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vAlA) 21. saMkhyAdattika-nirdhArita saMkhyA meM dattiyoM dI jAne vAlI vastu ke lene kA abhigraha grahaNa kara bhikSAcaryA karane vaalaa| yaha hai bhikssaacryaa| 570. rasa-parityAga kyA hai? rasa-parityAga aneka prakAra kA prajJapta haiM, jaise-1. nirvikRtika-vikRti kA tyAga karane vaalaa| 2. praNItarasa-tyAga-praNIta rasa kA varjana karane vaalaa| 3. AyaMbila-amlapAnI ke sAtha eka dhAnya kA AhAra karane vaalaa| 4. AyAma-siktha-bhojI-dhAnya ke dhovaNa ke sAtha anna kA AhAra karane vAlA 5. arasa AhAra-rasa-rahita bhojana karane vaalaa| hIMga, namaka Adi masAloM se rahita bhojana krnaa| jaise-canA, cAvala, kulmASa aadi| 6. virasa AhAra-purAne dhAnya kA AhAra karane vaalaa| purAnepana ke kAraNa rasa samApta ho jAtA hai| 7. antya AhAra-nIrasa AhAra, jaghanya dhAnya kA AhAra karane vaalaa| jaise-ur3ada, mothiyA, kulmASa aadi| 8. prAntya AhAra-ThaNDA AhAra karane vaalaa| 9. rUkSa AhAra-rUkhA AhAra krnaa| yaha hai rs-prityaag| 571. kAyakleza kyA hai? kAyakleza aneka prakAra kA prajJapta hai, jaise-1. sthAnAyatika-Urdhva-kAyotsarga karane vaalaa| 2. utkaTukAsanikaH-ukaDU baiThane vAlA 3. pratimAsthAyI pratimAkAla meM kAyotsarga kI mudrA meM avsthit| 4. vIrAsanika vIrAsana kI mudrA meM avasthita 5. naiSadhika-baiTha kara kie jAne vAle Asana kA pryoktaa| 6. AtApaka-zIta Adi se deha ko abhyasta banAne vAlA 7. aprAvRtaka-vastra-tyAga karane vaalaa| 8. akaNDUyaka-khAja na karane vAlA 9. aniSThIvaka-thUkane kA tyAga karane vAlA 10. sarva-gAtra-parikarma-vibhUSa-vipramukta-sarva-gAtra-parikarma-vibhUSA kA vrjn| yaha hai kaayklesh| 572. pratisaMlInatA kyA hai? pratisaMlInatA cAra prakAra kI prajJapta hai, jaise-1. indriya-pratisaMlInatA 2. kaSAya-pratisaMlInatA 3. yoga-pratisaMlInatA 4. vivikt-shynaasn-sevnaa| 573. indriya-pratisaMlInatA kyA hai? 857
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 7 : sU. 573-580 indriya- pratisaMlInatA pAMca prakAra kI prajJapta hai, jaise- zrotrendriya ke viSaya pracAra kA nirodha-zrotrendriya ke iSTa aura aniSTa zabdoM ke prati hone vAlI zravaNa - pravRti kA nirodha aura zrotrendriya ke viSayoM meM prApta hone vAle arthoM ke prati rAga aura dveSa kA vinigraha / cakSurindriya ke viSaya pracAra kA nirodha-cakSurindriya ke iSTa aura aniSTa rUpoM ke prati hone vAlI darzana- pravRti kA nirodha aura cakSurindriya ke viSayoM meM prApta hone vAle arthoM ke prati rAga aura dveSa kA vinigraha / isI prakAra yAvat sparzendriya ke viSaya pracAra kA nirodha-sparzendriya ke iSTa aura aniSTa sparzo ke prati hone vAlI sparza pravRti kA nirodha aura sparzendriya ke viSayoM meM prApta hone vAle arthoM ke prati rAga aura dveSa kA vinigrh| yaha hai indriya-pratisaMlInatA / 574. kaSAya- pratisaMlInatA kyA hai ? kaSAya- pratisaMlInatA cAra prakAra kI prajJapta hai, jaise- krodhodaya kA nirodha aura udaya - prApta krodha kA viphalIkaraNa / isI prakAra yAvat lobhodaya kA nirodha aura udaya prApta lobha kA viphalIkaraNa / yaha hai kaSAya pratisaMlInatA / 575. yoga - pratisaMlInatA kyA hai ? yoga-pratisaMlInatA tIna prakAra kI prajJapta hai, jaise- - mana- yoga- pratisaMlInatA, vacana-yoga- pratisaMlInatA, kAya - yoga- pratisaMlInatA / 576. mana- yoga- pratisaMlInatA kyA hai ? mana-yoga- pratisaMlInatA hai - akuzala mana kA nirodha, kuzalamana kI udIraNA aura mana kA ekIbhAva-karaNa - eka AlaMbana para mana kA niyojn| yaha hai mana-yoga- pratisaMlInatA / 577. vacana-yoga-pratisaMlInatA kyA hai ? vacana-yoga-pratisaMlInatA hai - akuzala vacana kA nirodha, kuzalavacana kI udIraNA aura vacana kA ekatrIbhAvakaraNa - mauna athavA vAk- saMyama / yaha hai vacana - yoga - pratisaMlInatA / 578. kAya-yoga-pratisaMlInatA kyA hai ? kAyayoga pratisaMlInatA usake hotI hai jo vyakti susamAhita hai, prazAnta hai, saMhRta-pANi-pAda- hAtha aura paira saMharaNa karane vAlA, kacchue kI bhAMti guptendriya, AlIna aura pralIna hotA hai| yaha hai kAya-yoga-pratisaMlInatA hai / yaha hai yoga - pratisaMlInatA / 579. vivikta - zayanAsana sevana kyA hai ? vivikta-zayanAsana-sevana usake hotA hai jo ArAmoM, udyAnoM, devakula, sabhAoM, prapAoM athavA strI- pazu napuMsaka - varjita vasati yoga meM prAsuka - eSaNIya pITha - phalaka- zayyA - saMstAraka prApta kara viharaNa karatA | yaha hai vivikta zayanAsana sevn| yaha hai pratisaMlInatA / yaha hai bAhya tapa / 580. Abhyantara tapa kyA hai ? Abhyantara tapa ke chaha prakAra prajJapta hai, jaise- 1. prAyazcitta, 2. vinaya, 3. vaiyAvRttya, 4. svAdhyAya, 5. dhyAna aura 6. vyutsrg| 858
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 7 : sU. 581-588 581. prAyazcitta kyA hai? prAyazcitta dasa prakAra kA prajJapta hai, jaise--AlocanA-yogya-guru ke samakSa apane doSoM kA nivedana, yAvat pArAMcika-yogya (bha. 25/556) / yaha hai praayshcitt| 582. vinaya kyA hai? vinaya sAta prakAra kA prajJapta hai, jaise-1. jJAna-vinaya, 2. darzana-vinaya, 3. cAritra-vinaya, 4. mana-vinaya, 5. vacana-vinaya, 6. kAya-vinaya, 7. lokopacAra-vinaya / 583. jJAna-vinaya kyA hai? jJAna-vinaya pAMca prakAra kA prajJapta hai, jaise-1. Abhinibodhika-jJAna-vinaya 2. zruta-jJAna-vinaya 3. avadhi-jJAna-vinaya 4. manaHparyava-jJAna-vinaya 5. kevl-jnyaan-viny| yaha hai jnyaan-viny| 584. darzana-vinaya kyA hai? darzana-vinaya do prakAra kA prajJapta hai, jaise-zuzruSA-vinaya aura anatyAzAtanA-vinaya -AzAtanA na krnaa| 585. zuzrUSA-vinaya kyA hai? zuzrUSA-vinaya aneka prakAra kA prajJapta hai, jaise-satkAra-sammAna, kRtikarma, abhyutthAna, aJjalipragraha, Asana-abhigraha, Asana-anupradAna, Ate hue ke sAmane jAnA, sthita kI paryupAsanA karanA, jAte hue ko phuNcaanaa-aadi| yaha hai zuzruSA-vinaya / 586. anatyAzAtanA-vinaya kyA hai? anatyAzAtanA-vinaya paiMtAlIsa prakAra kA prajJapta hai, jaise1. arhatoM kI antyaashaatnaa| 2. arhat-prajJapta-dharma kI antyaashaatnaa| 3. AcAryoM kI antyaashaatnaa| 4. upAdhyAyoM kI antyaashaatnaa| 5. sthaviroM kI antyaashaatnaa| 6. kula kI antyaashaatnaa| 7. gaNa kI antyaashaatnaa| 8. saMgha kI antyaashaatnaa| 9. kriyA kI antyaashaatnaa| 10. saMbhoja (pArasparika saMbaMdha) kI antyaashaatnaa| 11. Abhinibodhika-jJAna kI anatyAzAtanA yaavt| 12. zruta-jJAna, 13. avadhi-jJAna, 14. manaHparyava-jJAna, 15. kevala-jJAna kI anatyAzAtanA-ina (pandraha) kA bhaktipUrvaka bahumAna karanA, ina pandraha kA varNa-saMjvalana-sadbhUtaguNavarNana ke dvArA yazodIpana krnaa| yaha hai anatyAzAtanA vinaya / yaha hai drshn-viny| 587. cAritra-vinaya kyA hai? cAritra-vinaya pAMca prakAra kA prajJapta hai, jaise-sAmAyika-cAritra-vinaya yAvat yathAkhyAta-cAritra-vinaya (bha. 25/453) / yaha hai cAritra-vinaya / 588. mana-vinaya kyA hai? mana-vinaya do prakAra kA prajJapta hai, jaise-1. prazasta-mana-vinaya 2. aprshst-mn-viny| 859
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 7 : sU. 589-597 589. prazasta-mana-vinaya kyA hai ? prazasta-mana-vinaya sAta prakAra kA prajJapta hai, jaise- 1. apApaka- mana ko zubha cintana meM pravRtta krnaa| 2. asAvadya - mana ko corI Adi garhita karmoM meM na lgaanaa| 3. akriya - mana ko kAyikI, AdhikaraNikI Adi kriyAoM meM pravRtta na karanA / 4. nirUpakleza - mana ko zoka, cintA Adi meM pravRtta na karanA / 5. anAsnavakara - mana ko prANAtipAta Adi pAMca AzravoM pravRtta na karanA / 6. akSapikara - mana ko prANiyoM ko vyathita karane meM na lgaanaa| 7. abhUtAbhizaGkana - mana ko abhayaMkara banAnA / yaha hai prazasta - mana- vinaya / 590. aprazasta-mana-vinaya kyA hai ? aprazasta - mana- vinaya sAta prakAra kA prajJapta hai, jaise 1. pApaka 2. sAvadya 3. sakriya 4. sopakleza 5. 7. bhUtAbhizaGkana / yaha hai aprazasta - mana- vinaya / yaha hai mana vinaya / 691. vaha vacana - vinaya kyA hai ? vacana - vinaya do prakAra kA prajJapta hai, jaise- prazasta - vacana - vinaya aura aprazasta - vacana - vinaya / 592. prazasta - vacana - vinaya kyA hai ? prazasta-vacana-vinaya sAta prakAra kA prajJapta hai, jaise- 1. apApaka, 2. asAvadya yAvat abhUtAbhizaMkana (bha. 25/ 589) / yaha hai prazasta-vacana- vinaya / 593. aprazasta - vacana-vinaya kyA hotA hai ? Asnavakara 6. kSapikara aprazasta-vacana- vinaya sAta prakAra kA prajJapta hai, jaise- pApaka, sAvadya yAvat bhUtAbhizaGkana (bha. 25/590) / yaha aprazasta - vacana - vinaya hai| yaha hai vacana - vinaya / 594. kAya-vinaya kyA hai ? kAya-vinaya do prakAra kA prajJapta hai, jaise- prazasta kAya-vinaya aura aprazasta kAya-vinaya / 595. prazasta kAya-vinaya kyA hai ? prazasta-kAya-vinaya sAta prakAra kA prajJapta hai, jaise- 1. Ayukta (saMyamapUrvaka) gamana 2. Ayukta sthAna 3. Ayukta niSIdana 4. Ayukta tvagvartana 5. Ayukta ullaMghana 6. Ayukta pralaMghana 7. Ayukta sarvendriya-yoga- yojanA - yaha hai prazasta kAya-vinaya / 596. aprazasta kAya-vinaya kyA hai ? aprazasta-kAya-vinaya sAta prakAra kA prajJapta hai, jaise- anAyukta gamana yAvat anAyukta sarvendriya-yoga-yojanA ( bha. 25/ 595) / yaha hai aprazasta kAya-vinaya / yaha hai kAya- vinaya / 597. lokopacAra - vinaya kyA hai ? lokopacAra - vinaya sAta prakAra kA prajJapta hai, jaise- 1. abhyAsavartitva - zruta-grahaNa karane ke lie AcArya ke samIpa baThanA / 2. paracchandAnuvartitva - dUsaroM ke abhiprAya ke anusAra vartana 860
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra 4. karanA / 3. kAryahetu- 'isane mujhe jJAna kRtapratikRtitva-pratyupakAra kI bhAvanA se auSadha Adi kI gaveSaNA karanA / 6. za. 25 : u. 7 : sU. 597-604 diyA' - isalie usakA vinaya karanA / vinaya karanA / 5. ArttagaveSaNa - rogI ke lie dezakAlajJatA - avasara ko jAnanA / 7. sarvArtha- apratilomatA - saba viSayoM meM anukUla AcaraNa karanA / yaha hai lokopacAra - vinaya / yaha hai vinaya / 598. vaiyAvRttya kyA hai ? vaiyAvRttya dasa prakAra kA prajJapta vaiyAvRttya 3. sthavira kA vaiyAvRttya 4 6. zaikSa- navadIkSita kA vaiyAvRttya 7. kA vaiyAvRttya 10. sAdharmika kA vaiyAvRttya / yaha hai vaiyAvRttya / 599. svAdhyAya kyA hai ? hai jaise - 1. AcArya kA veyAvRttya 2. upAdhyAya kA tapasvI kA vaiyAvRttya 5. glAna - rUgNa kA vaiyAvRttya kula kA vaiyAvRttya 8. gaNa kA vaiyAvRttya 9. saMgha svAdhyAya pAMca prakAra kA prajJapta hai, jaise- 1. vAcanA -adhyApana 2. pracchanA - saMdigdha viSayoM meM prazna karanA 3. parivartanA - paThita jJAna kI punarAvRtti karanA 4. anuprekSA - cintana 5. dharma- kathA / yaha hai svAdhyAya / 600. dhyAna kyA hai ? dhyAna cAra prakAra kA prajJapta hai, jaise- 1. Artta - dhyAna 2. raudra - dhyAna, 3. dharmya - dhyAna 4. zukla-dhyAna / 601. Artta-dhyAna cAra prakAra kA prajJapta hai, jaise- 1. amanojJa saMyoga se saMyukta hone para usa (amanojJa viSaya) ke viyoga kI cintA meM lIna ho jaanaa| 2. manojJa saMyoga se saMyukta hone para usa (manojJa viSaya) ke viyoga na hone kI cintA meM lIna ho jaanaa| 3. AtaMka (sadyodhAtI roga) ke saMyoga se saMyukta hone para usake viyoga kI cintA meM lIna ho jAnA / 4. prItikara kAma-bhoga ke saMyoga se saMyukta hone para usake viyoga na hone kI cintA meM lIna ho jAnA / 602. Artta - dhyAna ke cAra lakSaNa prajJapta haiM, jaise- 1. Akranda karanA 2. zoka karanA 3. AMsU bahAnA 4. vilApa karanA / 603. raudra-dhyAna cAra prakAra kA prajJapta hai, jaise- 1. hiMsAnubandhI- jisameM hiMsA kA anubandha (satata pravartana) ho, 2. mRSAnubandhI- jisameM mRSA kA anubandha ho, 3. steyAnubandhI- jisameM corI kA anubandha ho, 4. saMrakSaNAnubandhI- jisameM viSaya ke sAdhanoM ke saMrakSaNa kA anubandha ho / 604. raudra-dhyAna ke cAra lakSaNa prajJapta haiM, jaise 1. utsanna -doSa - prAyaH hiMsA Adi meM pravRtta rahanA, 2 . bahula - doSa - hiMsAdi kI vividha pravRttiyoM meM saMlagna rhnaa| 3. ajJAna - doSaajJAnavaza hiMsA Adi meM pravRtta honA / 4. AmaraNAnta - doSa - maraNAnta taka hiMsA Adi karane kA anutApa na honA / 861
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 7 : sU. 605-615 bhagavatI sUtra 605. dharmya-dhyAna cAra prakAra kA aura cAra padoM (svarUpa, lakSaNa, Alambana aura anuprekSA) meM avatarita hotA hai, jaise-1. AjJA-vicaya-pravacana ke nirNaya meM saMlagna citta-atIndriya viSayoM meM pravRtta citt| 2. apAya-vicaya-doSoM ke nirNaya meM saMlagna citta, 3. vipAka-vicaya-karma-phaloM ke nirNaya meM saMlagna citta, 4. saMsthAna-vicaya-vividha padArthoM ke AkRti-nirNaya meM saMlagna citt| 606. dharmya-dhyAna ke cAra lakSaNa prajJapta haiM, jaise-1. AjJA-ruci-pravacana meM zraddhA honaa| 2. nisarga-ruci-sahaja hI satya meM zraddhA honaa| 3. sUtra-ruci-sUtra-pATha se satya meM zraddhA utpanna honaa| 4. avagAr3ha-ruci-vistRta paddhati se satya meM zraddhA honaa| 607. dharmya-dhyAna ke cAra Alambana prajJapta haiM, jaise-1. vAcanA 2. pratipracchanA 3. parivartanA 4. dhrmkthaa| 608. dharmya-dhyAna kI cAra anuprekSAeM prajJapta haiM, jaise-1. ekatva-anuprekSA-akelepana kA cintana karanA 2. anitya-anuprekSA-padArthoM kI anityatA kA cintana krnaa| 3. azaraNa-anuprekSA-azaraNa dazA kA cintana krnaa| 4. saMsAra-anuprekSA-saMsAra-paribhramaNa kA cintana krnaa| 609. zukla-dhyAna cAra prakAra kA aura cAra padoM (svarUpa, lakSaNa, Alambana aura anuprekSA) meM avatarita hotA hai, jaise-1. pRthaktva-vitarka-savicAra 2. ekatva-vitarka-avicAra 3. sUkSma-kriyA-anivRtti 4. smucchinnkriyaa-aprtipaati| 610. zukla-dhyAna ke cAra lakSaNa prajJapta haiM, jaise-1. zAnti-kSamA, 2. mukti-nirlobhatA, 3. Arjava-saralatA, 4. maardv-mRdutaa| 611. zukla-dhyAna ke cAra Alambana prajJapta haiM, jaise-1. avyathA kSobha kA abhAva, 2. asammoha-sUkSma-padArtha-viSayaka mUDhatA kA abhAva, 3. viveka zarIra aura AtmA ke bheda kA jJAna 4. vyutsarga-zarIra aura upadhi meM anAsakta bhaav| 612. zukla-dhyAna kI cAra anuprekSAeM prajJapta haiM, jaise-1. anantavRttitA-anuprekSA-saMsAra -paramparA kA cintana krnaa| 2. vipariNAma-anuprekSA-vastuoM ke vividha pariNAmoM kA cintana krnaa| 3. azubha-anuprekSA-padArthoM kI azubhatA kA cintana krnaa| 4. apAya-anuprekSA-doSoM kA cintana krnaa| yaha hai dhyAna / 613. vyutsarga kyA hai? vyutsarga do prakAra kA prajJapta hai, jaise-1. dravya-vyutsarga aura 2. bhaav-vyutsrg| 614. dravya-vyutsarga kyA hai? dravya-vyutsarga cAra prakAra kA prajJapta hai, jaise-1. gaNa-vyutsarga, 2. zarIra-vyutsarga, 3. upadhi-vyutsarga aura 4. bhktpaan-vyutsrg| yaha hai dravya-vyutsarga / 615. bhAva-vyutsarga kyA hai? bhAva-vyutsarga tIna prakAra kA prajJapta hai, jaise-kaSAya-vyutsarga, saMsAra-vyutsarga aura krm-vyutsrg| 862
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra 616. kaSAya- vyutsarga kyA hai ? kaSAya- vyutsarga cAra prakAra kA prajJapta haiM, jaise- 1. krodha - vyutsarga 2. mAna - vyutsarga 3. - vyutsarga 4. lobh-vyutsrg| mAyA 617. saMsAra - vyutsarga kyA hai ? saMsAra - vyutsarga cAra prakAra kA prajJapta haiM, jaise - nairayika saMsAra - vyutsarga yAvat deva-saMsAra- vyutsrg| yaha hai saMsAra - vyutsrg| 618. karma - vyutsarga kyA hai ? karma - vyutsarga ATha prakAra kA prajJapta hai, jaise - jJAnAvaraNIya karma - vyutsarga yAvad antarAya- karma - vyutsarga | yaha hai krm-vyutsrg| yaha hai bhAva vyutsrg| yaha hai Abhyantarika tapa / 619. bhante! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / I AThavAM uddezaka za. 25 : u. 7,8 : sU. 616-621 nairayika Adi kA punarbhava- pada 620. rAjagRha nagara yAvat isa prakAra bole (bha. 1 / 10 ) - bhante ! nairayika jIva kaise upapanna hote haiM ? gautama ! jisa prakAra koI plavaka ( kUdanevAlA) kUdatA huA 'mujhe amuka sthAna para kUda kara jAnA hai' aise adhyavasAya ke nirvartita karaNa upAya - utplavana-krIr3A kauzala ke dvArA avasthita sthAna ko chor3a kara agrima sthAna meM calA jAtA hai, isI prakAra ye jIva bhI plavanaka kI bhAMti kUdate hue adhyavasAya - nirvartita-karaNa upAya ke dvArA isa bhava ko chor3akara agrima bhava meM cale jAte haiM / - 621. bhante ! una jIvoM kI gati kaisI zIghra hotI hai ? unakA gati kA viSaya kaisA zIghra prajJapta hai ? gautama! jaise koI puruSa taruNa, balavAn, yugavAn, yuvA, svastha aura sadhe huye hAthoM vAlA hai, usake hAtha, pAMva, pArzva, pRSThAntara aura Uru dRr3ha aura vikasita haiM / samazreNI meM sthita do tAla vRkSa aura parighA ke samAna jisakI bhujAyeM haiM, carameSTaka-, pASANa, mudgara aura muTThI ke prayogoM se jisake zarIra ke puTTe Adi sudRr3ha haiM, jo Antarika utsAha - bala se yukta haiM, laMghana, plavana, dhAvana aura vyAyAma karane meM samartha hai, cheka, dakSa, prAptArtha, kuzala, medhAvI, nipuNa aura sUkSma zilpa se samanvita hai| vaha puruSa saMkucita bhujA ko phailAtA hai, phailAI huI bhujA ko saMkucita karatA hai| khulI muTThI ko banda karatA hai, banda muTThI ko kholatA hai / khulI AMkhoM ko banda karatA hai, banda AMkhoM ko kholatA hai| kyA nairayikoM kA gati-kAla itanI zIghratA se hotA hai ? 863 yaha artha saMgata nahIM hai / nairayika eka samaya, do samaya athavA tIna samaya vAlI vigraha-gati se upapanna ho jAte haiM / isa prakAra jaise caudahaveM zataka ke prathama uddezaka (bha. 14 / 3) meM yAvat
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 25 : u. 8-12 : sU. 621-631 bhagavatI sUtra tIna samaya vAlI vigraha-gati se upapanna hote haiN| una jIvoM ke vaisI zIghra gati hai, vaisA zIghra gati-viSaya prajJapta hai| 622. bhante! jIva kisa prakAra para-bhava ke AyuSya kA bandhana karate haiM? gautama! adhyavasAya-yoga-nirvartita-karaNopAya ke dvArA (para-bhava kA AyuSya bAMdhate haiM), isa prakAra ve jIva para-bhava ke AyuSya kA baMdha karate haiN|| 623. bhante! una jIvoM ke gati kA pravartana kaise hotA hai? gautama! una jIvoM kA Ayu-kSaya, bhava-kSaya aura sthiti-kSaya hone para una jIvoM ke gati kA pravartana hotA hai| 624. bhante! kyA ve jIva apanI Rddhi se (para-bhava meM) utpanna hote haiM? para-Rddhi se utpanna hote haiM? gautama! apanI Rddhi se utpanna hote haiM, para-Rddhi se utpanna nahIM hote| 625. bhante! kyA ve jIva Atma-karma se utpanna hote haiM? para-karma se utpanna hote haiM? gautama! Atma-karma se utpanna hote haiM, para-karma se utpanna nahIM hote| 626. bhante! kyA ve jIva Atma-prayoga se utpanna hote haiM? para-prayoga se utpanna hote haiM? gautama! ve jIva Atma-prayoga se utpanna hote haiM, para-prayoga se utpanna nahIM hote| 627. bhante! asurakumAra kisa prakAra utpanna hote haiM? nairayika jIvoM kI bhAMti avikala rUpa se vaktavyatA yAvat para-prayoga se upapanna nahIM hote (bha. 25/620-626) / isI prakAra ekendriya jIvoM ko chor3akara yAvat vaimAnika kI vktvytaa| ekendriya jIvoM kI isI prakAra vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-cAra samaya kI vigraha-gati se utpanna hote haiN| zeSa (zeSa daNDakoM ke viSaya meM) puurvvt| 628. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai, isI prakAra yAvat bhagavAn gautama (saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate hue) viharaNa kara rahe haiN| navAM-bArahavAM uddezaka (navAM uddezaka) 629. bhante! bhavasiddhika-nairayika-jIva kisa prakAra upapanna hote haiM? gautama! jisa prakAra koI plavaka kUdatA huA....zeSa puurvvt| yAvat vaimAnika (bha. 25/ 620-627) kI vaktavyatA / 630. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (dazavAM uddezaka) 631. bhante! abhavasiddhika-nairayika-jIva kisa prakAra upapanna hote haiM? gautama! jisa prakAra koI plavaka kUdatA huA.....zeSa puurvvt| isI prakAra yAvat vaimAnika (bha. 620-627) kI vktvytaa| 864
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 25 : u. 9-12 : sU. 632-636 632. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (gyArahavAM uddezaka) 633. bhante! samyag-dRSTi-nairayika-jIva kisa prakAra se upapanna hote haiM? gautama! jisa prakAra koI plavaka kUdatA huA.....zeSa puurvvt| isI prakAra ekendriya ko chor3akara yAvat vaimAnika (bha. 25/620-627) kI vktvytaa| 634. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (bArahavAM uddezaka) 635. bhante! mithyA-dRSTi-nairayika-jIva kisa prakAra upapanna hote haiM? gautama! jisa prakAra koI plavaka kUdatA huA....zeSa puurvvt| isI prakAra yAvat vaimAnika (bha. 25/620-627) kI vktvytaa| 636. bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte! vaha aisA hI hai| 865
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ chabbIsavAM zataka pahalA uddeza zrutadevatA bhagavatI ko namaskAra saMgrahaNI gAthA 1. jIva 2. lezyA 3. pAkSika 4. dRSTi 5. ajJAna 6. jJAna 7. saMjJA 8. veda 9. kaSAya 10. upayoga 11. yoga-karma-bandha ke ye gyAraha sthAna haiN| jIvoM aura lezyAdi se vizeSita-jIvoM kA bandhAbandha- pada 1. usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA - (bha. 1 / 10) bhante ! kyA jIvoM ne pApa karma kA bandha kiyA thA ? kara rahA hai? karegA ? jIvoM ne kyA pApa-karma kA bandha kiyA thA, kara rahA hai, nahIM karegA? jIvoM ne kyA pApa karma kA bandha kiyA thA, nahIM kara rahA hai, karegA ? jIvoM ne kyA pApa karma kA bandha kiyA thA, nahIM kara rahA hai, nahIM karegA ? gautama! kisI jIva ne pApa karma kA bandha kiyA thA, kara rahA hai, kregaa| kisI jIva ne pApa- karma kA bandha kiyA thA, kara rahA hai, nahIM kregaa| kisI jIva ne pApa karma kA bandha kiyA thA, nahIM kara rahA hai, kregaa| kisI jIva ne pApa karma kA bandha kiyA thA, nahIM kara rahA hai, nahIM kregaa| 2. bhante ! kyA lezyA yukta-jIva ne pApa karma kA bandha kiyA thA, kara rahA hai, karegA ? lezyA - yukta jIva ne pApa karma kA bandha kiyA thA, kara rahA hai, nahIM karegA - pRcchA / (bha. 26/1) gautama ! lezyA -yukta kisI jIva ne pApa karma kA bandha kiyA thA, kara rahA hai, kregaa| isI prakAra cAra bhaMga vaktavya haiN| 3. bhante ! kyA kRSNa-lezyA yukta jIva ne pApa karma kA bandha kiyA thA...? pRcchA / (bha. 26/1) gautama ! kRSNa - lezyA -yukta kisI jIva ne pApa karma kA bandha kiyA thA, kara rahA hai, karegA / kRSNa - lezyA - yukta kisI jIva ne pApa karma kA bandha kiyA thA, kara rahA hai, nahIM kregaa| isI prakAra yAvat padma-lezyA yukta- jIva kI vaktavyatA / sarvatra prathama aura dvitIya bhaMga vaktavya hai| zukla - lezyA - yukta jIva kI lezyA yukta- jIva ke cAra bhaMga (bha. 26 / 2) kI bhAMti vaktavyatA / 866
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 26 : u. 1 : sU. 4-16 4. bhante! kyA lezyA-rahita-jIva ne pApa-karma kA bandha kiyA thA....? pRcchaa| (bha. 26/1) gautama! lezyA-rahita-jIva ne pApa-karma kA bandha kiyA thA, nahIM kara rahA hai, nahIM kregaa| 5. bhante! kRSNapAkSika-jIva ne pApa-karma kA bandha kiyA thA.....? pRcchaa| (bha. 26/1) gautama! kisI kRSNapAkSika-jIva ne pApa-karma kA bandha kiyA thA, prathama aura dvitIya bhaMga vaktavya hai| 6. bhante! zuklapAkSika-jIva.......? pRcchaa| (bha. 26/1) gautama! zuklapAkSika-jIva ke viSaya meM cAra bhaMga vaktavya hai| (bha. 26/1) 7. samyag-dRSTi-jIva ke cAra bhaMga, mithyA-dRSTi-jIva ke prathama aura dvitIya do bhNg| samyag-mithyA-dRSTi-jIva ke isI prakAra (prathama do bhaMga) vaktavya haiN| 8. jJAnI-jIva ke cAra bhaMga vaktavya haiN| Abhinibodhika-jJAnI yAvat manaHparyava-jJAnI ke cAra bhaMga, kevala-jJAnI ke lezyA-rahita kI bhAMti aMtima bhaMga vaktavya hai| 9. ajJAnI jIva ke prathama aura dvitIya do bhaMga, isI prakAra mati-ajJAnI, zruta-ajJAnI aura vibhaMga-jJAnI kI vktvytaa| 10. AhAra-saMjJA meM upayukta yAvat parigraha-saMjJA meM upayukta-jIva ke prathama aura dvitIya do bhNg| no-saMjJA-upayukta ke cAra bhaMga vaktavya hai| 11. savedaka jIva ke prathama aura dvitIya do bhNg| isI prakAra strI-vedaka, puruSa-vedaka aura napuMsaka-vedaka jIva kI bhI vktvytaa| avedaka ke cAra bhaMga kI vktvytaa| 12. kaSAya-rahita jIva ke cAra bhaMga, krodha-kaSAya-sahita ke prathama aura dvitIya do bhNg| isI prakAra mAna-kaSAya-sahita aura mAyA-kaSAya-sahita ke bhI do bhaMga vaktavya hai, lobha-kaSAya-sahita ke cAra bhaMga vaktavya hai| 13. bhante! kyA kaSAya-rahita jIva ke pApa-karma kA bandha kiyA thA......? pRcchaa| (bha. 26/1) gautama! kisI kaSAya-rahita jIva ne pApa-karma kA bandha kiyA thA, nahIM kara rahA hai, kregaa| kisI akaSAyI jIva ne pApa-karma kA bandha kiyA thA, nahIM kara rahA hai, nahIM kregaa| 14. sayogI jIva ke cAra bhNg| isI prakAra mana-yogI, vacana-yogI aura kAya-yogI jIvoM ke bhI cAra bhaMga vaktavya hai| ayogI jIva ke aMtima bhaMga kI vktvytaa| 15. sAkAra-upayoga-yukta jIva ke cAra bhaMga, anAkAra-upayoga-yukta jIva ke bhI cAra bhaMga vaktavya hai| nairayika-Adi aura lezyAdi se vizeSita-nairayika-Adi jIvoM kA bandhAbandha-pada 16. bhante! kyA nairayika-jIva ne pApa-karma kA bandha kiyA thA, kara rahA hai, karegA? gautama! kisI nairayika-jIva ne pApa-karma kA bandha kiyA thA, prathama aura dvitIya bhaMga kI vktvytaa| 867
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 26 : u. 1: sU. 17,19 bhagavatI sUtra 17. bhante! lezyA-yukta nairayika-jIva ne pApa karma kA bandha kiyA thA....? (bha. 26/1) puurvvt| (bha. 26/16) isI prakAra kRSNa-lezyA, nIla-lezyA, kApota-lezyA vAle nairayika kI vktvytaa| isI prakAra kRSNapAkSika, zuklapAkSika, samyag-dRSTi, mithyA-dRSTi aura samyag-mithyA-dRSTi, jJAnI-Abhinibodhika-jJAnI zruta-jJAnI aura avadhi-jJAnI, ajJAnI-mati-ajJAnI zruta-ajJAnI, vibhaMga-jJAnI, AhAra-saMjJopayukta nairayika-jIva yAvat parigraha-saMjJopayukta, savedaka aura napuMsaka-vedaka, kaSAya-sahita nairayika jIva yAvat lobha-kaSAya-sahita sayogI, mana-yogI, vacana-yogI nairayika-jIva aura kAya-yogI, sAkAra-upayoga-yukta aura anAkAra-upayoga-yukta nairayika kI ina sabhI padoM meM prathama, dvitIya bhaMga vaktavya hai| isI prakAra asurakumAra kI vktvytaa| kevala itanA vizeSa hai-tejo-lezya, strI-vedaka vaktavya hai, napuMsaka-vedaka vaktavya nahIM hai, zeSa puurvvt| sarvatra prathama aura dvitIya bhaMga vaktavya hai| isI prakAra yAvat stanitakumAra kI vktvytaa| isI prakAra pRthvIkAyika meM bhI, apakAyika meM bhI yAvat paJcendriya-tiryagyonika-jIva kI bhI vktvytaa| sarvatra jIva ke dvitIya bhaMga vaktavya hai| kevala itanA vizeSa hai jisake jo lezyA haiM ve vaktavya haiN| dRSTi, jJAna, ajJAna, veda aura yoga jisameM jo prApta haiM ve bhaNitavya haiM, zeSa puurvvt| jIva-pada kI vaktavyatA hai vahI manuSya ke viSaya niravazeSa vaktavya hai| vAnamantara-deva kI (bha. 26/17) jyotiSka-deva kI aura vaimAnika-deva kI asurakumAra kI bhAMti vktvytaa| usI prakAra vaktavyatA, kevala itanA vizeSa hai-jisameM jo lezyAeM haiM ve jJAtavya haiN| zeSa pUrvavat / jIva-Adi kA jJAnAvaraNIya-Adi-karma kI apekSA baMdha-abaMdha-pada 18. bhante! kyA jIva jJAnAvaraNIya-karma kA bandha karatA thA, kara rahA hai, karegA? jaise pApa-karma kI vaktavyatA, vaise hI jJAnAvaraNIya-karma kI bhI vktvytaa| kevala itanA vizeSa hai-jIva-pada aura manuSya-pada meM kaSAya-sahita jIva meM yAvat lobha-kaSAya-sahita jIva meM prathama, dvitIya bhaMga vaktavya hai, avazeSa puurvvt| yAvat vaimaanik| isI prakAra darzanAvaraNIya -karma kA daNDaka bhI avikala rUpa se vaktavya hai| 19. bhante! kyA jIva ne vedanIya-karma kA bandha kiyA thA.....? pRcchaa| (bha. 26/18) gautama! koI jIva vedanIya-karma kA bandha karatA thA, kara rahA hai, kregaa| koI jIva vedanIya-karma kA bandha karatA thA, kara rahA hai, nahIM kregaa| koI jIva vedanIya-karma kA bandha karatA thA, nahIM kara rahA hai aura nahIM kregaa| isI prakAra salezya jIva meM bhI tRtIya bhaMga ko chor3akara pUrvavat vktvytaa| kRSNa-lezya jIva yAvat padma-lezya jIva meM dvitIya bhaMga kI vktvytaa| zukla-lezya jIva meM tRtIya bhaMga ko chor3akara zeSa tIna bhaMga kI vktvytaa| alezya jIva meM kevala carama bhaMga kI vktvytaa| kRSNapAkSika meM prathama, dvitIya bhaMga kI vktvytaa| isI prakAra samyag-dRSTi jIva meM (tRtIya bhaMga ko chor3akara) zeSa tIna bhaMga vaktavya haiN| mithyA-dRSTi aura samyag-mithyA-dRSTi jIva meM prathama, dvitIya bhaMga kI vktvytaa| jJAnI meM tRtIya bhaMga ko chor3akara zeSa tIna bhaMga kI vktvytaa| Abhinibodhika-jJAnI meM prathama, dvitIya bhaMga kI vktvytaa| kevala-jJAnI meM tRtIya bhaMga chor3akara zeSa tIna bhaMga kI vktvytaa| isI prakAra nosaMjJopayukta, avedaka, kaSAya-sahita, sAkAra-upayoga-yukta jIva-inameM tRtIya bhaMga ko chor3akara 868
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 26 : u. 1 : sU. 19-26 zeSa tIna bhaMga vaktavya haiN| ayogI jIva meM carama bhaMga kI vktvytaa| zeSa saba jIvoM meM prathama, dvitIya bhaMga kI vktvytaa| 20. bhante! kyA nairayika-jIva vedanIya-karma kA bandha karatA thA, kara rahA hai, karegA? (bha. 26/18) isI prakAra nairayika yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| jisameM jo bola prApta hotA hai usameM sarvatra hI prathama, dvitIya bhaMga vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-manuSya meM jIva kI bhAMti vktvytaa| 21. bhante! kyA jIva mohanIya-karma kA bandha karatA thA, kara rahA hai, karegA? (bha. 26/18) jaise pApa-karma ke bandha kI vaktavyatA (bha. 26/18) vaise hI mohanIya karma kI bhI avikala rUpa se yAvat vaktavyatA vaimAnika tk| 22. bhante! kyA jIva AyuSya-karma kA bandha karatA thA, kara rahA hai.....? pRcchaa| (bha. 26/ 18) gautama! koI jIva AyuSya-karma kA bandha karatA thA, (kara rahA hai aura karegA) cAra bhaMga vaktavya hai (bha. 26/1) / salezya jIva yAvat zukla-lezya jIva meM cAra bhaMga kI vktvytaa| alezya meM carama bhaMga kI vktvytaa|| 23. kRSNapAkSika jIva .............? pRcchaa| (bha. 26/22) gautama! koI kRSNapAkSika jIva AyuSya-karma kA baMdha karatA thA, kara rahA hai karegA, koI kRSNa-pAkSika jIva AyuSya-karma kA bandha karatA thA, nahIM kara rahA hai, kregaa| zuklapAkSika, samyag-dRSTi aura mithyA-dRSTi meM cAra bhaMga kI vktvytaa| 24. samyag-mithyAdRSTi ..............? pRcchaa| (bha. 26/22) gautama! koI samyag-mithyA-dRSTi jIva AyuSya-karma kA bandha karatA thA, nahIM kara rahA hai, karegA, koI samyag-mithyA-dRSTi jIva AyuSya-karma kA bandha karatA thA, nahIM kara rahA hai, nahIM kregaa| jJAnI jIva yAvat avadhi-jJAnI jIva meM cAra bhaMga kI vktvytaa| 25. manaHparyava-jJAnI ...............? pRcchaa| (bha. 26/22) gautama! koI manaHparyava-jJAnI jIva AyuSya-karma kA bandha karatA thA, kara rahA hai, kregaa| koI manaHparyava-jJAnI jIva AyuSya-karma kA bandha karatA thA, nahIM kara rahA hai, kregaa| koI manaHparyava-jJAnI jIva AyuSya-karma kA bandha karatA thA, nahIM kara rahA hai, nahIM kregaa| kevala-jJAna (kevala-jJAnI) meM carama bhaMga kI vktvytaa| isI prakAra isa krama se no-saMjJopayukta jIva meM manaHparyava-jJAnI kI bhAMti dvitIya bhaMga chor3akara zeSa tIna bhaMga vaktavya hai| avedaka aura kaSAya-rahita jIva meM samyag-mithyAdRSTi kI bhAMti tRtIya, caturtha bhaMga kI vktvytaa| ayogI jIva meM carama bhaMga kI vaktavyatA, zeSa padoM meM cAroM bhaMga yAvat anAkAra-upayoga-yukta meN| 26. bhante! kyA nairayika-jIva AyuSya-karma kA bandha karatA thA....? pRcchaa| (bha. 26/22) gautama! koI nairayika jIva meM cAroM bhaMga vaktavya hai| isI prakAra sarvatra nairayika-jIvoM meM cAroM bhaMga vaktavya hai| kevala itanA vizeSa hai-kRSNa-lezya aura kRSNapAkSika meM prathama, tRtIya bhaMga, 869
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 26 : u. 1,2 : sU. 26-30 - samyag - mithyA-dRSTi meM tRtIya aura caturtha bhaMga vaktavya hai / asurakumAra meM pUrvavat, kevala itanA vizeSa hai - kRSNa - lezya asurakumAra meM cAroM bhaMga vaktavya hai, zeSa kI nairayika kI bhAMti vaktavyatA / isI prakAra yAvat stanikumAroM kI vaktavyatA / pRthvIkAyika meM sarvatra hI cAroM bhaMga kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai - kRSNapAkSika pRthvIkAyika meM prathama aura tRtIya bhaMga kI vaktavyatA / 27. tejolezya - pRthvIkAyika- jIva ..? pRcchaa| (bha. 26 / 26) gautama ! tejolezya - pRthvIkAyika- jIva ne AyuSya-karma kA bandha kiyA thA, nahIM kara rahA hai, kregaa| (yahAM kevala tIsarA bhaMga hai / ) zeSa sabhI meM sarvatra cAroM bhaMga vaktavya hai / isI prakAra apkAyika aura vanaspatikAyikoM kI bhI avikala rUpa se vaktavyatA / taijaskAyika- aura vAyukAyika- jIvoM meM sarvatra prathama aura tRtIya bhaMga vaktavya hai / dvIndriya-, trIndriya aura caturindriya-jIvoM ke bhI sarvatra hI prathama aura tRtIya bhaMga vaktavya hai, itanA vizeSa hai - samyag - - dRSTi, jJAnI, Abhinibodhika jJAnI aura zruta - jJAnI dvIndriya-, trIndriya - aura caturindriya- jIva meM tRtIya bhaMga vaktavya hai / paMcendriya tiryagyonika-jIvoM meM kRSNa - pAkSika-pada meM prathama aura tRtIya bhaMga vaktavya hai| paMcendriya tiryagyonika - jIvoM ke samyag - mithyA dRSTi pada meM tRtIya aura caturtha bhaMga vaktavya hai / paJcendriya tiryagyonika-jIva ke samyag dRSTi, jJAnI, Abhinibodhika jJAnI, zruta- jJAnI aura avadhi - jJAnI ina pAMcoM padoM meM dvitIya bhaMga ko chor3a kara zeSa tIna bhaMgoM kI vaktavyatA / paMcendriya tiryagyonika-jIva ke zeSa padoM meM cAroM bhaMga vaktavya hai / manuSya kI jIvoM kI bhAMti vaktavyatA / (bha. 26 / 22 - 25), itanA vizeSa hai - manuSya ke samyagdRSTi, audhika jJAnI, Abhinibodhika jJAnI, zruta-jJAnI aura avadhi - jJAnI ina (pAMca padoM) meM dvitIya bhaMga ko chor3akara zeSa tIna bhaMga kI vaktavyatA / manuSya ke zeSa padoM kI jIva kI bhAMti vaktavyatA / vAnamantara, jyotiSika- aura vaimAnika devoM ke AyuSya-bandha ke viSaya meM asurakumAra kI bhAMti vaktavyatA / nAma karma, gotra-karma aura antarAya - karma - ina tInoM ke bandha kI jJAnAvaraNIya karma-bandha kI bhAMti vaktavyatA / - - 28. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai| isa prakAra bhagavAn gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apako bhAvita karate hue viharaNa kara rahe hai / dUsarA uddeza vizeSita - nairayika- Adi jIvoM kA bandhAbandha - pada 29. bhante ! anantara - upapanna (prathama samaya ke) - nairayika- jIva kyA pApa karma kA bandha karatA thA.......? puurvvt....pRcchaa| (bha. 26 / 1 ) gautama ! anantara - upapanna koI nairayika pApa karma kA bandha karatA thA..... prathama, dvitIya bhaMga kI vaktavyatA / 30. bhante ! salezya - anantara - upapanna - nairayika-jIva kyA pApa karma kA bandha karatA thA....? pRcchA / (bha. 26 / 1) 870
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 26 : u. 2-10 : sU. 30-34 gautama! prathama, dvitIya bhaMga kI vaktavyatA, isI prakAra sarvatra prathama, dvitIya bhaMga kI vaktavyatA, itanA vizeSa hai-(anantara-upapanna-nairayika meM pApa-karma ke viSaya meM) samyag-mithyA-dRSTi, mana-yoga aura vacana-yoga kI pRcchA apekSita nahIM haiN| isI prakAra yAvat stanitakumAroM kI vktvytaa| dvIndriya-, trIndriya- aura caturindriya-jIva meM vacana-yoga kA pada vivikSata nahIM hai| paMcendriya-tiryagyonika jIva meM bhI samyaga-mithyA-dRSTi, avadhi-jJAna, vibhaMga-jJAna, manayoga aura vacana-yoga-inakI vaktavyatA apekSita nahIM hai| manuSyoM meM alezya, samyag-mithyAdRSTi, manaHparyava-jJAna, kevala-jJAna, vibhaMga-jJAna, no-saMjJopayukta, avedaka, akaSAya, manayoga, vacana-yoga aura ayogI-ye ina gyAraha padoM kI vaktavyatA apekSita nahIM hai| vAnamantara-, jyotiSika- aura vaimAnika-deva meM nairayika kI bhAMti tIna pada (samyag-mithyAdRSTi, mana-yoga aura vacana-yoga) kI vaktavyatA apekSita nahIM hai| sabhI jIvoM ke jo zeSa sthAna haiM, unameM sarvatra prathama, dvitIya bhaMga vaktavya hai| ekendriya-jIva meM sarvatra prathama, dvitIya bhaMga vaktavya hai| jaisI pApa kI vaktavyatA hai, vaisI hI jJAnAvaraNIya-karma kA daNDaka bhI vaktavya hai, isI prakAra AyuSya-karma ko chor3akara yAvat antarAya-karma kA daNDaka vaktavya hai| 31. bhante! anantara-upapanna-nairayika-jIva kyA AyuSya-karma kA bandha karatA thA....? pRcchaa| (bha. 26/29) gautama! anantara-upapanna-nairayika-jIva ne AyuSya-karma kA bandha kiyA thA, nahIM kara rahA hai, kregaa| 32. bhante! salezya-anantara-upapannaka-nairayika-jIva ne kyA AyuSya-karma kA bandha kiyA thA? (bha. 26/29) / isI prakAra tRtIya bhaMga vaktavya hai| isI prakAra yAvat anAkAra-upayoga-upayukta-nairayika-jIva kI vktvytaa| sarvatra tRtIya bhaMga vaktavya hai| isI prakAra manuSya ko chor3akara yAvat (upapanna) vaimAnika-devoM kI vktvytaa| (tRtIya bhaMga) manuSya ke sarvatra tRtIya aura caturtha bhaMga vaktavyatA, itanA vizeSa hai-kRSNapAkSika manuSya meM tRtIya bhNg| sabhI (anantara-utpanna)-jIvoM meM jo nAnAtva hai, vaha pUrvavat vaktavya hai| 33. bhante! vaha aisA ho hai| bhante! vaha aisA hI hai| tIsarA-dasavAM uddezaka ___ tIsarA uddezaka (parampara-upapannaka kA bandhAbandha) 34. bhante! parampara-upapannaka (prathama samaya ko chor3akara dUsare, tIsare Adi samaya ke)-nairayika-jIva ne kyA pApa-karma kA bandha kiyA thaa?.....pRcchaa| (bha. 26/1) gautama! parampara-upapannaka kisI nairayika-jIva ne pApa karma kA baMdha kiyA thaa| prathama, dvitIya bhaMga vaktavya hai| isI prakAra jaise prathama uddezaka kI vaktavyatA thI vaise hI parampara-upapanna-nairayika ke viSaya meM bhI uddezaka vaktavya hai| yahAM nairayika Adi-caubIsa daNDakoM ke parampara-upapanna-jIvoM ke viSaya meM parampara-upapanna-nairayika Adi kI bhAMti nava daNDakoM (pApa-karma 871
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 26 : u. 3-7 : sU. 34-42 bhagavatI sUtra kA bandha tathA ATha karma ke ATha daNDaka) kA saMgraha apekSita hai| AThoM karma-prakRtiyoM meM usa karma kI jo vaktavyatA hai, vaha na hIna aura na adhika jJAtavya hai| yAvat parampara-upapannaka vaimAnika-deva aura anAkAra-upayoga-upayukta taka kI vktvytaa| 35. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| cauthA uddezaka (anantarAvagADha kA bandhAbandha-pada) 36. bhante! prathama samaya meM jisa kSetra kA avagAhana jisa nairayika ne kiyA thA usa anantarAvagADha-nairayika jIva ne kyA pApa-karma kA bandha kiyA thA...? pRcchaa| (bha. 26/1) gautama! kisI anantarAvagADha-nairayika-jIva ne pApa-karma kA baMdha kiyA thA, isI prakAra jaise anantaropapannaka-navadaNDaka-saMgRhIta-uddezaka kI vaktavyatA, vaise hI anantarAvagADha-nairayika jIva kI bhI na hIna aura na adhika vktvytaa| (anantarAvagADha)-nairayika Adika jIva yAvat (anantarAvagADha)-vaimAnika-deva taka vktvytaa| (bha. 26/29-32) 37. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| pAMcavAM uddezaka (paramparAvagADha kA bandhAbandha) 38. bhante! dUsare, tIsare Adi samaya meM jisa kSetra kA avagAhana jisa nairayika ne kiyA thA usa paramparAvagADha-nairayika jIva ne kyA pApa-karma kA bandha kiyA thA....? (bha. 26/1) jisa prakAra paramparopapannaka-uddezaka kI vaktavyatA hai| (bha. 26/34) vahI niravazeSa vaktavya 39. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| chaThA uddezaka (anantarAhAraka kA bandhAbandha) 40. bhante! prathama samaya meM jisa nairayika ne AhAra liyA thA usa anantarAhAraka-nairayika-jIva ne kyA pApa-karma kA bandha kiyA thA.....? pRcchaa| (bha. 26/1) / isI prakAra jaise anantaropapannaka -uddezaka kI vaktavyatA hai (bha. 26/29-32) vahI niravazeSa vaktavya hai| 41. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| sAtavAM uddezaka (paramparAhAraka kA bandhAbandha) 42. bhaMte! dUsare, tIsare Adi samaya meM jisa nairayika ne AhAra liyA thA usa paramparAhAraka 872
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 26 : u. 7-10 : sU. 42-49 -nairayika-jIva ne kyA pApa karma kA bandha kiyA thA......? pRcchaa| (bha. 26/1) gautama! isI prakAra jaisA paramparopapannaka-uddezaka kI vaktavyatA hai, (bha. 26/34) vahI niravazeSa vaktavya hai| 43. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| AThavAM uddezaka (anantara-paryAptaka-bandhAbandha) 44. bhante! jo paryAptakatva ke prathama samayavartI nairayika-jIva hai usa anantara-paryAptaka-nairayika-jIva ne kyA pApa-karma kA bandha kiyA thA.......? pRcchaa| (bha. 26/1) gautama! jaise anantaropapannaka-(nairayika Adi) kI vaktavyatA hai, (bha. 26/29-32) vahI niravazeSa vaktavya hai| 45. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| nauvAM uddezaka (parampara-paryAptaka kA bandhAbandha) 46. bhante! jo paryAtakatva ke dUsare, tIsare Adi samayavartI nairayika-jIva hai usa paramparaparyAptaka-nairayika-jIva ne kyA pApa-karma kA bandha kiyA thA.....? pRcchaa| (bha. 26/ gautama! isI prakAra jaisA paramparopapannaka-(nairayika Adi)-uddezaka kI vaktavyatA hai, (bha. 26/34) vaisA niravazeSa vaktavya hai| 47. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| isI prakAra bhagavAn gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate huye viharaNa kara rahe haiN| dasavAM uddezaka (carama kA bandhAbandha) 48. bhante! usa carama-nairayika jo punaH nairayika bhava prApta nahIM karegA usa jIva ne kyA pApa-karma kA bandha kiyA thA......? pRcchaa| ((bha. 26/1) gautama! isI prakAra jaise paramparopapannaka-(nairayika Adi)-uddezaka kI vaktavyatA hai| (bha. 26/34) vaise hI carama-(nairayika Adi)-uddezaka niravazeSa vaktavya hai| 49. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| isa prakAra bhagavAna gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate huye viharaNa kara rahe haiN| 873
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 26 : u. 11 : sU. 50-55 gyArahavAM uddezaka bhagavatI sUtra ( acarama kA bandhAbandha) 50. bhante ! acarama-nairayika jo punaH vahI bhava prApta karegA usane kyA pApa karma kA bandha kiyA thA......? pRcchA / (bha. 26 / 1 ) gautama ! koI acarama - nairayika-jIva ne isI prakAra jaise pahale uddezaka meM (bha. 26 / 1-28) prathama, dvitIya do bhaMga kI sarvatra vaktavyatA yAvat paJcendriya tiryagyonika / 51. bhante acarama - manuSya ne pApa karma kA bandha kiyA thA.....? pRcchA / (bha. 26 / 1) gautama ! koI acarama- manuSya ne pApa karma kA bandha kiyA thA, kara rahA hai, karegA, koI acarama-manuSya ne pApa karma kA bandha kiyA thA kara rahA hai, nahIM karegA, koI acarama - manuSya pApa-karma kA bandha kiyA thA, nahIM kara rahA hai, nahIM kregaa| 52. bhante ! salezya - acarama manuSya ne kyA pApa karma kA bandha kiyA thA...? isI prakAra antima bhaMga chor3a kara pahale tIna bhaMga kI vaktavyatA / isI prakAra jaise prathama uddezaka kI bhAMti vaise hI batalAnA cAhie, kevala itanA vizeSa hai - jina bIsa padoM meM vahAM (bhagavatI, zataka chabbIsa, uddezaka pahalA, sUtra saMkhyA 2, 3, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 14, 15 meM) cAra bhaMga batalAye gae the, una padoM meM se yahAM (acarama - manuSya meM ) carama bhaMga chor3akara pahale tIna bhaMga vaktavya haiN| alezya-, kevalajJAnI- aura ayogI - manuSya - ina tInoM padoM meM acarama- manuSya kI pRcchA apekSita nahIM hai, zeSa pUrvavat (bha. 26 / 3, 5, 6, 9, 10, 11, 12, 13) / acarama vAnamantara-, jyotiSika-, vaimAnika devoM kI nairayika kI bhAMti (bha. 26/50) vaktavyatA / 53. bhante ! acarama - nairayika jIva ne kyA jJAnAvaraNIya karma kA bandha kiyA thA...? pRcchA / (bha. 26 /18) gautama ! isI prakAra acarama - nairayika ke pApa-karma-bandha kI bhAMti (bha. 26 / 50) vaktavyatA, itanA vizeSa hai - kaSAya- sahita- aura lobha - kaSAya- sahita - acarama - manuSya meM prathama aura dvitIya bhaMga vaktavya haiN| zeSa aTThAraha padoM meM carama bhaMga ko chor3a kara pahale tIna bhaMga vaktavya haiM, zeSa pUrvavat yAvat vaimAnika - devoM kI vaktavyatA (bha. 26 / 50-52) / darzanAvaraNIya karma ke bandha ke viSaya meM bhI isI prakAra niravazeSa vaktavyatA / vedanIya karma ke bandha meM sarvatra hI prathama - dvitIya do bhaMga kI vaktavyatA yAvat vaimAnika - deva, itanA vizeSa hai - manuSya meM alezya, kevalI aura ayogI - ina tIna kI vaktavyatA apekSita nahIM hai / 54. bhante ! acarama - nairayika-jIva ne kyA mohanIya karma kA bandha kiyA thA.....? pRcchA / (bha. 26 / 21) gautama! acarama - nairayika- jIva ke mohanIya karma ke bandha ke viSaya meM jaise pApa karma kI vaktavyatA hai, (bha. 26 / 50-53) vaise hI niravazeSa vaktavya yAvat vaimAnika | 55. bhante ! acarama - nairayika jIva ne kyA AyuSya-karma kA bandha kiyA thA? pRcchA / (bha. 26 / 1 ) 874
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 26 : u. 11 : sU. 55,56 gautama ! prathama aura tRtIya - do bhaMga vaktavya hai / (salezya Adi) sarva padoM meM bhI isI prakAra vaktavyatA / nairayikoM meM prathama aura tRtIya bhaMga kI vaktavyatA / itanA vizeSa hai - samyag - mithyA- dRSTi meM tRtIya bhaMga vaktavya hai / isI prakAra yAvat stanitakumAroM kI vaktavyatA / acarama pRthvIkAyika-, apkAyika- aura vanaspatikAyika- jIva ke tejolezyA meM kevala tRtIya bhaMga kI vaktavyatA / (acarama pRthvIkAyika- apkAyika- aura vanaspatikAyika-jIva ke tejo- lezyA ko chor3a kara ) zeSa sabhI padoM meM sarvatra prathama aura tRtIya bhaMga kI vaktavyatA / acarama tejaskAyika- aura vAyukAyika- jIva meM sarvatra prathama aura tRtIya - ye do bhaMga vaktavya haiM / acarama dvIndriya, trIndriya aura caturindriya meM pUrvavat vaktavyatA / itanA vizeSa hai - samyaktva, audhika, Abhinibodhika jJAna aura zruta jJAna - ina cAroM hI padoM meM tRtIya bhaMga kI vaktavyatA / acarama paJcendriya-tiryagyonika ke samyag - mithyA dRSTi- pada meM tRtIya bhaMga kI vaktavyatA / zeSa sabhI padoM meM sarvatra prathama aura tRtIya bhaMga kI vaktavyatA / acarama manuSya meM samyag-mithyA-dRSTi, avedaka aura kaSAya-rahita (ina tIna padoM meM) tRtIya bhaMga kI vaktavyatA, alezya, kevala - jJAnI aura ayogI ( ina tIna padoM kI vivakSA yathocita nahIM hai|) zeSa padoM meM sarvatra prathama aura tRtIya bhaMga kI vaktavyatA / vAnamantara, jyotiSikaaura vaimAnika - deva meM acarama-nairayika (bha. 26/55) kI bhAMti vaktavyatA / acarama - nairayika Adi sabhI sabhI jIvoM meM nAma, gotra- aura antarAya-karma ke bandha meM jJAnAvaraNIya karmabandha kI bhAMti niravazeSa vaktavyatA / 56. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai| isa prakAra bhagavAn gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate huye viharaNa kara rahe haiN| 875
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattAIsavAM zataka pahalA-gyArahavAM uddezaka jIvoM kA pApa-karma-karaNa-akaraNa-pada 1. bhante! jIva ne kyA pApa-karma kiyA thA, karatA hai, karegA? jIva ne kayA pApa-karma kiyA thA, karatA hai, nahIM karegA? jIva ne kyA pApa-karma kiyA thA, nahIM karatA, karegA? jIva ne kyA pApa-karma kiyA thA, nahIM karatA hai, nahIM karegA? gautama! kisI jIva ne pApa-karma kiyA thA, karatA hai, karegA; kisI jIva ne pApa-karma kiyA thA, karatA hai, nahIM karegA; kisI jIva ne pApa karma kiyA thA, nahIM karatA, karegA; kisI jIva ne pApa-karma kiyA thA, nahIM karatA, nahIM kregaa| 2. bhante! lezyA-yukta jIva ne kyA pApa-karma kiyA thA, karatA hai aura karegA? isI prakAra isa abhilApa ke dvArA bandhi-zataka meM jo vaktavyatA, niravazeSa vktvytaa| usI prakAra navadaNDaka (bha. 26/34) meM saMgRhIta gyAraha uddezaka vaktavya haiN| 876
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ aTThAIsavAM zataka pahalA uddezaka jIvoM kA pApa-karma-samarjana-samAcaraNa-pada 1. bhante! jIvoM ne pApa-karma kA samarjana kahAM (kisa gati meM) kiyA thA? pApa-karma kA samAcaraNa kahAM kiyA thA? gautama! 1. sabhI jIvoM ne tiryagyonikoM meM pApa-karma kA samarjana kiyA thA, pApa karma kA samAcaraNa kiyA thaa| 2. athavA sabhI jIvoM ne tiryagyonikoM meM tathA nairayikoM meM pApa-karma kA samarjana kiyA thA, samAcaraNa kiyA thaa| 3. athavA sabhI jIvoM ne tiryagyonikoM meM tathA manuSyoM meM pApa-karma kA samarjana kiyA thA, samAcaraNa kiyA thaa| 4. athavA sabhI jIvoM ne tiryagyonika meM tathA devoM meM pApa-karma kA samarjana kiyA thA, samAcaraNa kiyA thaa| 5. athavA sabhI jIvoM ne tiryagyonikoM, nairiyakoM tathA manuSyoM meM pApa-karma kA samarjana kiyA thA, samAcaraNa kiyA thaa| 6. athavA sabhI jIvoM ne tiryagyonikoM, nairayikoM tathA devoM meM pApa-karma kA samarjana kiyA thA, samAcaraNa kiyA thaa| 7. athavA sabhI jIvoM ne tiryagyonikoM, manuSyoM tathA devoM meM pApa-karma kA samarjana kiyA thA, samAcaraNa kiyA thaa| 8. athavA sabhI jIvoM ne tiryagyonikoM, nairayikoM, manuSyoM tathA devoM meM pApa-karma kA samarjana kiyA thA, samAcaraNa kiyA thaa| 2. bhante! lezyAyukta-jIvoM ne pApa-karma kA samarjana kahAM (kisa gati meM) kiyA thA? pApa-karma kA samAcaraNa kahAM kiyA thA? pUrvavat vktvytaa| isI prakAra kRSNa-lezyA-yuktayAvat lezyA-rahita-jIvoM kI vktvytaa| isI prakAra kRSNapAkSikoM, zuklapAkSikoM yAvat anAkAra-upayoga-yukta-jIva kI vktvytaa| 3. bhante! nairayikoM ne pApa-karma kA samarjana kahAM kiyA thA? samAcaraNa kahAM kiyA thA? gautama! sabhI nairayikoM ne tiryaga-yonikoM meM pApa-karma kA samarjana kiyA thA, samAcaraNa kiyA thaa| isI prakAra ATha bhaMga vaktavya haiN| isI prakAra sarvatra ATha bhaMga vaktavya haiM yAvat anAkAropayukta-jIvoM kI vktvytaa| isI prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| isI prakAra jJAnAvaraNIya-karma ke sAtha bhI daNDaka vaktavya hai| isI prakAra yAvat antarAya-karma ke sAtha bhI daNDaka vaktavya hai| isI prakAra jIva se lekara vaimAnika paryavasAna ye nava daNDaka hote haiN| 877
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 28 : u. 1-11: sU. 4-8 4. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / isa prakAra bhagavAn gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate hue viharaNa kara rahe haiN| dUsarA uddezaka 5. bhante ! anantara - upapatra ( prathama samaya ke ) - nairayikoM ne pApa karma kA samarjana kahAM kiyA thA ? samAcaraNa kahAM kiyA thA ? gautama! sabhI anantara - upapanna - nairayikoM - tiryagyonikoM meM pApa karma kA samarjana kiyA thA, samAcaraNa kiyA thA, isI prakAra yahAM bhI ATha bhaMga vaktavya haiN| isI prakAra anantara - upapanna- nairayikoM ke jisameM jo hai, lezyA se lekara anAkAra - upayoga upayukta paryavasAna sabhI isa bhajanA ke dvArA vaktavya haiM yAvat vaimAnika, itanA vizeSa hai - anantara - upapannaka-jIvoM meM jo pariharaNIya hai, unakA bandhi-zataka (bha. 26vAM zataka) kI bhAMti yahAM parihAra karaNIya hai / isI prakAra jJAnAvaraNIya karma ke sAtha bhI daNDaka vaktavya haiN| isI prakAra yAvat antarAya- karma ke sAtha niravazeSa vaktavyatA / nava daNDakoM meM saMgRhIta yaha uddezaka vaktavya hai| 6. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / tIsarA- gyArahavAM uddezaka 7. isI prakAra isa krama se jaise bandhi-zataka (bha. 26 veM zataka) meM uddezakoM kI paripATI hai vaise hI yahAM bhI ATha bhaMga jJAtavya haiM, itanA vizeSa hai - yaha jJAtavya hai jo jisameM prApta hai vaha vaktavya hai yAvat acarama - uddezaka ye sabhI gyAraha uddezaka vaktavya haiN| 8. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / isa prakAra bhagavAn gautama yAvat viharaNa kara rahe haiN| 878
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ unatIsavAM zataka pahalA uddezaka jIvoM ke pApa-karma ke prAraMbha aura anta kA pada 1. bhante ! jIvoM ne pApa karma ke vedana kA prAraMbha eka sAtha kiyA thA, usake vedana kA anta eka sAtha kiyA thA ? jIvoM ne pApa karma ke vedana kA prAraMbha eka sAtha kiyA thA aura usake vedana kA anta viSama samaya meM kiyA thA ? jIvoM ne pApa-karma ke vedana kA prAraMbha viSama samaya meM kiyA tathA usakA aMta eka sAtha kiyA thA? jIvoM ne pApa karma ke vedana kA prAraMbha viSama samaya meM kiyA tathA usakA aMta bhI viSama samaya meM kiyA thA ? gautama ! kucha jIvoM ne pApa karma ke vedana kA eka sAtha prArambha kiyA thA tathA usakA anta eka sAtha kiyA yAvat kucha jIvoM ne pApa-karma ke vedana kA prAraMbha viSama samaya meM kiyA thA aura usakA anta viSama samaya meM kiyA thA / 2. bhante ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai- kucha jIvoM ne pApa-karma ke vedana kA prArambha eka sAtha kiyA thA aura usakA anta eka sAtha kiyA thA? zeSa pUrvavat / gautama! jIva cAra prakAra ke prajJapta haiM, jaise- kucha jIva sama-Ayu aura eka sAtha upapanna haiN| kucha jIva sama-Ayu aura viSama-kAla meM upapanna haiN| kucha jIva viSama Ayu aura eka sAtha upapanna haiN| kucha jIva viSama-Ayu aura viSama-kAla meM upapanna haiN| inameM jo jIva sama-Ayu aura eka sAtha upapanna haiM unhoMne pApa karma ke vedana kA prArambha eka sAtha kiyA thA aura usakA aMta eka sAtha kiyA thaa| inameM jo sama-Ayu aura viSama-kAla meM upapanna haiM, unhoMne pApa-karma ke vedana kA prAraMbha eka sAtha kiyA thA aura usakA anta viSama-kAla meM kiyA thaa| inameM jo viSama-Ayu aura eka sAtha upapanna haiM, unhoMne pApa karma ke vedana kA prAraMbha viSama-kAla meM kiyA thA aura usakA anta eka sAtha kiyA thaa| inameM jo viSama-Ayu aura viSama-kAla meM upapatra haiM unhoMne pApa karma ke vedana kA prAraMbha viSama-kAla meM kiyA thA aura usakA anta viSama-kAla meM kiyA thA / gautama ! isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat pUrvavat / 3. bhante! lezyA - yukta jIvoM ne pApa-karma ke vedana kA prAraMbha eka sAtha kiyA thA, usakA anta eka sAtha kiyA thA ? pUrvavat vaktavyatA / isI prakAra sabhI meM bhI yAvat anAkAropayukta - jIvoM kI vaktavyatA / ye sAre hI pada isI vaktavyatA se kathanIya hai / 4. bhante! nairayikoM ne pApa karma ke vedana kA prAraMbha eka sAtha kiyA thA aura usakA anta bhI 879
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 29 : u. 1-11 : sU. 4-10 bhagavatI sUtra eka sAtha kiyA thA......? pRcchaa| gautama! kucha nairayikoM ne pApa-karma ke vedana kA prAraMbha eka sAtha kiyA thA, isI prakAra jaise jIvoM kI vaktavyatA, vaise hI nairayikoM kI vaktavyatA yAvat anAkAropayukta-jIvoM kI vktvytaa| isI prakAra yAvat vaimAnikoM kI jisameM jo prApta hai vaha isI krama se vaktavya hai| jisa prakAra pApa-karma kA daNDaka hai usI krama se AThoM hI karma-prakRtiyoM ke ATha daNDaka vaktavya haiM-jIva se lekara vaimAnika-paryavasAna hai| nava daNDaka meM saMgRhIta yaha prathama uddezaka vaktavya hai| 5. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| dUsarA uddezaka 6. bhaMte! anantara-upapannaka-nairayikoM ne pApa-karma ke vedana kA prArambha eka sAtha kiyA thA aura anta eka sAtha kiyA thA........? pRcchA / gautama! anantara-upapanna kucha nairayikoM ne pApa-karma ke vedana kA prAraMbha eka sAtha kiyA thA aura unakA anta eka sAtha kiyA thA, kucha nairayikoM ne pApa-karma ke vedana kA prAraMbha eka sAtha kiyA thA, usakA anta viSama-kAla meM kiyA thaa| 7. bhante! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai kucha nairayikoM ne pApa-karma ke vedana kA prAraMbha eka sAtha kiyA thA? pUrvavat.........? gautama! anantara-upapanna-nairayika do prakAra ke prajJapta haiM, jaise kucha nairayika sama-Ayu aura eka sAtha upapanna haiM, kucha nairayika sama-Ayu aura viSama-kAla meM upapanna haiN| inameM jo sama-Ayu aura eka sAtha upapanna haiM unhoMne pApa-karma ke vedana kA prArambha eka sAtha kiyA aura usakA anta eka sAtha kiyA thaa| jo sama-Ayu aura viSama-kAla meM upapanna haiM unhoMne pApakarma ke vedana kA prArambha eka sAtha kiyA thA aura anta viSama-kAla meM kiyA thaa| yaha isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai-pUrvavat vaktavya hai| 8. bhante! lezyA-yukta-anantara-upapannaka-nairayikoM ne pApa-karma ke vedana kA prArambha eka sAtha kiyA thA aura usakA anta eka sAtha kiyA thA....? isI prakAra pUrvavat vaktavyatA, yAvat anAkaropayukta-jIvoM kI vaktavya haiN| isI prakAra asurakumAroM kI bhI vaktavyatA hai| isI prakAra yAvat vaimAnikoM kI vktvytaa| itanA antara hai jisake jo prApta haiM, usake vaha vaktavya hai| isI prakAra jJAnAvaraNIya-karma ke sAtha bhii| isI prakAra niravazeSa vaktavyatA yAvat aMtarAya-karma ke saath| 9. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| isa prakAra bhagavAn gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate huve viharaNa kara rahe haiN| tIsarA-gyArahavAM uddezaka 10. isI prakAra isa gamaka ke dvArA bandhi-zataka meM jo uddezakoM kI paripATI batAI gaI hai vahI yahAM bhI vaktavya hai yAvat acrm-uddeshk| anantara-uddezakoM ke cAra kI vaktavyatA eka hai, zeSa sAta uddezakoM kI vaktavyatA eka hai| 880
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsavAM zataka pahalA uddezaka samavasaraNa-pada 1. bhante! samavasaraNa kitane prajJapta haiM? gautama! samavasaraNa cAra prajJapta haiM, jaise-kriyAvAdI, akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainyikvaadii| 2. bhante! jIva kyA kriyAvAdI haiM? akriyAvAdI haiM? ajJAnikavAdI haiM? vainayikavAdI haiM? gautama! jIva kriyAvAdI bhI haiM, akriyAvAdI bhI haiM, ajJAnikavAdI bhI haiM, vaiyikavAdI bhI 3. bhante! lezyA-yukta-jIva kyA kriyAvAdI haiM.....? pRcchaa| gautama! lezyA-yukta-jIva kriyAvAdI bhI hai, akriyAvAdI bhI hai, ajJAnikavAdI bhI hai aura vainayikavAdI bhI haiN| isI prakAra yAvat zukla-lezyA vAle jIvoM kI vktvytaa| 4. bhante! lezyA-rahita-jIvoM kI ............? pRcchaa| gautama! lezyA-rahita-jIva kriyAvAdI haiM, akriyAvAdI nahIM haiM, ajJAnikavAdI nahIM haiM, vainayikavAdI nahIM haiN| 5. bhante! kRSNapAkSika-jIva kyA kriyAvAdI haiM........? pRcchaa| gautama! kRSNapAkSika-jIva kriyAvAdI nahIM haiM, akriyAvAdI haiM, ajJAnikavAdI bhI haiM, vainayikavAdI bhI haiN| zuklapAkSika-jIvoM kI lezyA-yukta-jIvoM kI bhAMti vktvytaa| samyag-dRSTi-jIvoM kI lezyA-rahita-jIvoM kI bhAMti vktvytaa| mithyA-dRSTi jIvoM kI kRSNa-pAkSika jIvoM kI bhAMti vktvytaa| 6. samyag-mithyA-dRSTi-jIvoM kI ...........? pRcchaa| gautama! samyag-mithyA-dRSTi vAle jIva kriyAvAdI nahIM haiM, akriyAvAdI nahIM haiM, ajJAnikavAdI bhI haiM, vainayikavAdI bhI haiM / jJAnI yAvat kevalajJAnI kI lezyA-rahita-jIvoM kI bhAMti vktvytaa| ajJAnI yAvat vibhaMga-jJAnI kI kRSNapAkSika-jIvoM kI bhAMti vktvytaa| AhAra-saMjJA-upayukta-jIva yAvat parigraha-saMjJA-upayukta-jIva lezyA-yukta-jIvoM kI bhAMti vktvytaa| nosaMjJA-upayukta-jIva kI lezyA-rahita-jIvoM kI bhAMti 881
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 30 : u. 1 : sU. 6-12 bhagavatI sUtra vktvytaa| savedaka- yAvat napuMsaka-vedaka-jIva kI lezyA-yukta jIvoM kI bhAMti vktvytaa| avedaka kI lezyA-rahita-jIvoM kI bhAMti vktvytaa| kaSAya-sahita-jIva yAvat lobhakaSAya-yukta kI lezyA-sahita-jIvoM kI bhAMti vktvytaa| kaSAya-rahita-jIvoM kii| lezyArahita-jIvoM kI bhAMti vktvytaa| sayoga yAvat kAya-yogI-jIvoM kI lezyA-yukta-jIvoM kI bhAMti vktvytaa| ayogI-jIvoM kI lezyA-rahita-jIvoM kI bhAMti vktvytaa| sAkAropayukta-anAkAropayukta-jIvoM kI lezyA-yukta jIvoM kI bhAMti vktvytaa| 7. bhante! nairayika-jIva kyA kriyAvAdI haiM......? pRcchaa| gautama! nairayika jIva kriyAvAdI bhI haiM yAvat vainayikavAdI bhI haiN| 8. bhante! lezyA-yukta-nairayika jIva kyA kriyAvAdI haiM? pUrvavat vktvytaa| isI prakAra yAvat kApota-lezyA vAle nairayika-jIvoM kI vktvytaa| kRSNapAkSika-nairayika-jIva kriyAvAdI ko chor3a kara zeSa saba haiN| isI prakAra isa krama se jIvoM kI jo vaktavyatA, vahI nairayikoM kI vaktavyatA hai yAvat anAkAropayukta-nairayika, itanA vizeSa hai jo hai, vaha vaktavya hai, zeSa vaktavya nahIM hai| jisa prakAra nairayikoM kI vaktavyatA usI prakAra yAvat stanitakumAroM kI vktvytaa| 9. bhante! pRthvIkAyika-jIva kyA kriyAvAdI haiM.....? pRcchaa| gautama! pRthvIkAyika-jIva kriyAvAdI nahIM haiM, akriyAvAdI bhI haiM, ajJAnikavAdI bhI haiM, vainayikavAdI nahIM haiN| isI prakAra pRthvIkAyika-jIvoM meM jo prApti hai, una sabameM sarvatra ye do madhyama samavasaraNa vaktavya haiM yAvat anaakaaropyukt| isI prakAra yAvat caturindriya-jIvoM kI vktvytaa| saba sthAnoM meM ye do madhyama samavasaraNa vaktavya haiN| samyaktva aura jJAna ke viSaya meM bhI ye hI do madhyama samavasaraNa vaktavya haiN| tiryagyonika-paJcendriya kI (bha. 30/ 2) jIvoM kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai-jo jisameM hai vaha usameM vaktavya hai| manuSyoM kI jIvoM kI bhAMti niravazeSa vktvy| vAnamantara-devoM, jyotiSika-devoM tathA vaimAnika-devoM meM asurakumAroM kI bhAMti vktvytaa| 10. bhante! kriyAvAdI jIva kyA nairayika-Ayu kA bandha karate haiM? tiryagyonika-Ayu kA bandha karate haiM? manuSya-Ayu kA bandha karate haiM? deva-Ayu kA bandha karate haiM? gautama! kriyAvAdI jIva nairayika-Ayu kA bandha nahIM karate, tiryagyonika-Ayu kA bandha nahIM karate haiM, manuSya-Ayu kA bandha bhI karate haiM, deva-Ayu kA bandha bhI karate haiN| 11. yadi ve deva-Ayu kA bandha karate haiM to kyA bhavanavAsI-deva-Ayu kA bandha karate haiM yAvat vaimAnika-deva-Ayu kA bandha karate haiM? gautama! ve bhavanavAsI-deva-Ayu kA bandha nahIM karate, vAnamantara-deva-Ayu kA bandha nahIM karate, jyotiSka-deva-Ayu kA bandha nahIM karate, vaimAnika-deva-Ayu kA bandha karate haiN| 12. bhante! akriyAvAdI jIva kyA nairayika-Ayu kA bandha karate haiM, tiryagyonika-Ayu kA bandha karate haiM........? pRcchaa| gautama! akriyAvAdI jIva nairayika-Ayu kA bandha bhI karate haiM, yAvat deva-Ayu kA bhI bandha 882
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 30 : u. 1 : sU. 12-19 karate haiN| isI prakAra ajJAnikavAdI bhI, vainayikavAdI bhI vaktavya haiN| 13. bhante! lezyA-yukta-kriyAvAdI-jIva kyA nairayika-Ayu kA bandha karate haiM........? pRcchA / gautama! lezyA-yukta-kriyAvAdI-jIva nairayika-Ayu kA bandha nahIM karate, isI prakAra jIva kI bhAMti lezyA-yukta jIvoM meM cAroM samavasaraNa vaktavya haiN| 14. bhante! kRSNa-lezyA vAle kriyAvAdI-jIva kyA nairayika-Ayu kA bandha karate haiM.........? pRcchA / gautama! kRSNa-lezyA vAle kriyAvAdI-jIva nairayika-Ayu kA bandha nahIM karate, tiryagyonika-Ayu kA bandha nahI karate, manuSya-Ayu kA bandha karate haiM, deva-Ayu kA bandha nahIM krte| kRSNa-lezyA vAle akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI jIva cAroM hI prakAra ke AyuSya kA bandha karate haiN| isI prakAra nIla-lezyA vAle aura kApota-lezyA vAle kriyAvAdI, akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI jIvoM kI vktvytaa| 15. bhante! tejo-lezyA vAle kriyAvAdI-jIva kyA nairayika-Ayu kA bandha karate haiM......? pRcchA / gautama! tejo-lezyA vAle kriyAvAdI-jIva nairayika-Ayu kA bandha nahIM karate, tiryagyonika-Ayu kA bandha nahIM karate, manuSya-Ayu kA bhI bandha bhI karate haiM, deva-Ayu kA bhI bandha karate haiN| yadi deva-Ayu kA bandha karate haiM, to pUrvavat vktvytaa| (bha. 30/11) 16. bhante! tejo-lezyA vAle akriyAvAdI-jIva kyA nairayika-Ayu kA bandha karate haiM.......? pRcchA / gautama! tejo-lezyA vAle akriyAvAdI-jIva nairayika-Ayu kA bandha nahIM karate, manuSya-Ayu kA bhI bandha karate, tiryagyonika-Ayu kA bhI bandha karate haiM, deva-Ayu kA bhI bandha karate haiN| isI prakAra tejo-lezyA vAle ajJAnikavAdI, vainayikavAdI-jIvoM kI bhI vktvytaa| jisa prakAra tejo-lezyA vAle akriyAvAdI-jIvoM kI vktvytaa| vaise hI padma-lezyA vAle bhI, zuklalezyA vAle jIva bhI jJAtavya haiN| 17. bhante! lezyA-rahita-kriyAvAdI-jIva kyA nairayika-Ayu.........? pRcchaa| gautama! lezyA-rahita-kriyAvAdI-jIva nairayika-Ayu kA bandha nahIM karate, tiryagyonika-Ayu kA bandha nahIM karate, manuSya-Ayu kA bandha nahIM karate, deva-Ayu kA bandha nahIM krte| 18. bhante! kRSNapAkSika-akriyAvAdI-jIva kyA nairayika-Ayu........? pRcchaa| gautama! kRSNapAkSika-akriyAvAdI-jIva nairayika-Ayu kA bhI bandha karate haiN| isI prakAra cAroM prakAra ke Ayu kA bhI bandha karate haiN| isI prakAra kRSNapAkSika-ajJAnikavAdI bhI aura vainayikavAdI bhI vaktavya haiN| zuklapAkSika-jIva lezyA-yukta-jIvoM kI bhAMti vaktavya hai| 19. bhante! samyag-dRSTi-kriyAvAdI-jIva kyA nairayika-Ayu kA bandha karate haiM.......? pRcchaa| 883
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 30 : u. 1 : sU. 19-25 gautama ! samyagdRSTi-kriyAvAdI - jIva nairayika- Ayu kA bandha nahIM karate, tiryagyonika - Ayu kA bandha nahIM karate, manuSya Ayu kA bhI bandha karate haiM, deva-Ayu kA bhI bandha karate haiM / mithyA-dRSTi kI kRSNapAkSika-jIvoM kI bhAMti vaktavyatA hai / 20. bhante ! samyag - mithyA-dRSTi- ajJAnikavAdI jIva kyA nairayika- Ayu (kA bandha karate *).........? lezyA - rahita jIvoM kI bhAMti vaktavyatA / isI prakAra vainayikavAdI kI bhI vaktavyatA / jJAnI (samuccaya), Abhinibodhika jJAnI, zruta- jJAnI aura avadhi - jJAnI samyag -dRSTi- jIvoM kI bhAMti vaktavyatA / 21. bhante ! manaH paryava-jJAnI. ..? pRcchA / gautama ! manaH paryava - jJAnI jIva nairayika Ayu kA bandha nahIM karate, tiryagyonika - Ayu kA bandha nahIM karate, manuSya-Ayu kA bandha nahIM karate, deva-Ayu kA bandha karate haiM / 22. (bhante!) yadi ve deva-Ayu kA bandha karate haiM to kyA bhavanavAsI- deva - Ayu kA bandha karate haiM ..... ? pRcchA / gautama ! ve bhavanavAsI deva Ayu kA bandha nahIM karate, vAnamantara - deva - Ayu kA bandha nahIM karate, jyotiSka- deva-Ayu kA bandha nahIM karate, vaimAnika -deva-Ayu kA bandha karate haiM / kevala - jJAnI kI lezyA - rahita jIvoM kI bhAMti vaktavyatA / ajJAnI jIva yAvat vibhaMga- ajJAnI kI kRSNapAkSika-jIvoM kI bhAMti vaktavyatA / cAroM saMjJA vAle jIva lezyA yukta- jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| nosaMjJopayukta - jIva manaH paryava - jJAnI kI bhAMti vaktavya haiN| savedaka yAvat napuMsakavedaka kI lezyA yukta jIvoM kI bhAMti vaktavyatA / avedaka kI lezyA - rahita - jIvoM kI bhAMti vaktavyatA / kaSAya sahita (samuccaya) yAvat lobhakaSAya-sahita kI lezyAyukta - jIvoM kI bhAMti vaktavyatA / kaSAya-rahita kI lezyA -rahita- jIvoM kI bhAMti vaktavyatA / sayogI yAvat kAya-yogI kI lezyA yukta jIvoM kI bhAMti vktvytaa| ayogI kI lezyA - rahita - jIvoM kI bhAMti vaktavyatA / sAkAropayukta aura anAkAropayukta kI lezyA - yukta jIvoM kI bhAMti vaktavyatA / 23. bhante ! kriyAvAdI - nairayika- jIva kyA nairayika Ayu kA ( bandha karate haiM ) .. .? pRcchA / gautama ! nairayika-Ayu kA bandha nahIM karate, tiryagyonika Ayu kA bandha nahIM karate haiM, manuSya - Ayu kA bandha karate haiM, deva-Ayu kA bandha nahIM karate / - .? pRcchA / 24. bhante ! akriyAvAdI nairayika-jIva kyA nairayika Ayu kA bandha karate haiM. gautama ! nairayika- Ayu kA bandha nahIM karate, tiryagyonika Ayu kA bhI bandha karate haiM, manuSya-Ayu kA bhI bandha karate haiM, deva-Ayu kA bandha nahIM krte| isI prakAra ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI kI bhI vaktavyatA / 25. bhante ! lezyA -yukta - nairayika- kriyAvAdI - jIva kyA nairayika Ayu kA bandha karate haiM ? isI prakAra jo kriyAvAdI nairayika jIva haiM ve sabhI eka manuSya-Ayu kA hI bandha karate haiM, jo akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI - nairayika-jIva haiM ve sabhI sthAnoM meM bhI - 884
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 30 : u. 1 : sU. 25-29 nairayika-Ayu kA bandha nahIM karata haiM, tiryagyonika-Ayu kA bhI bandha karate haiM, manuSya-Ayu kA bhI bandha karate haiM, deva-Ayu kA bandha nahIM karate, kevala itanA antara hai-samyag-mithyA-dRSTi vAle jIvoM meM Upara ke do samavasaraNa ke jIva kisI bhI AyuSya kA bandha nahIM krte| jaisA jIva-pada meM batAyA gayA vaisA vaktavya hai| isI prakAra yAvat 'stanitakumAra taka' devoM ke AyuSya-bandha jaisA nairayika-jIvoM ke viSaya meM batAyA gayA hai vaisA hI jAnanA caahie| 26. bhante! akriyAvAdI-pRthvIkAyika-jIvoM ke viSaya meN.....pRcchaa| gautama! akriyAvAdI-pRthvIkAyika-jIva nairayika-Ayu kA bandha nahIM karate, tiryagyonika-Ayu kA bandha karate haiM, manuSya-Ayu kA bandha karate haiM, deva-Ayu kA bandha nahIM krte| isI prakAra ajJAnikavAdI-pRthvIkAyika-jIvoM ke viSaya meM samajhanA caahie| 27. bhante! lezyA-yukta-pRthvIkAyika-jIva ke viSaya meM (pRcchaa)| (gautama!) isI prakAra jo-jo pada pRthvIkAyika-jIvoM ke viSaya meM batAye haiM una-una meM do madhyama samavasaraNoM meM vaisA hI vaktavya hai| (arthAt kevala akriyAvAdI aura ajJAnikavAdI lezyA-yuktapRthvIkAyika-jIva vakvya haiM) isI prakAra do prakAra ke AyuSya kA bandha karate haiM, kevala itanA antara hai-tejo-lezyA vAle pRthvIkAyika-jIva kisI bhI AyuSya kA bandha nahIM krte| isI prakAra arthAt pRthvIkAyika-jIvoM kI bhAMti apkAyika- aura vanaspatikAyika-jIvoM ke viSaya meM bhI vaktavyatA hai| tejaskAyika aura vAyukAyika jIva sabhI sthAnoM meM do madhyama samavasaraNoM meM arthAt akriyAvAdI aura ajJAnikavAdI hote haiM, ve nairayika-Ayu kA bandha nahIM karate, tiryagyonika-Ayu kA bandha karate haiM, manuSya-Ayu kA bandha nahIM karate, deva-Ayu kA bandha nahIM krte| dvIndriya-, trIndriya- tathA caturindriya-jIva pRthvIkAyika-jIvoM kI bhAMti vaktavya haiM, kevala itanA antara hai-samyakatvI- aura jJAnI-jIva eka (kisI) bhI AyuSya kA bandha nahIM krte| 28. bhante! kriyAvAdI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva kyA nairayika-Ayu kA bandha karate haiM....pRcchA / gautama! kriyAvAdI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva jaisA manaHparyava-jJAnI ke jIvoM ke viSaya meM batAyA gayA hai vaisA jAnanA caahie| akriyAvAdI-, ajJAnikavAdI- aura vainayikavAdI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva cAroM prakAra ke AyuSya kA bandha karate haiN| jisa prakAra se samuccaya paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM kI vaktavyatA hai usI prakAra lezyA-yuktapaJcendriya-tiryagyonika-jIvoM ke viSaya meM vaktavya hai| 29. bhante! kRSNa-lezyA vAle kriyAvAdI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva kyA nairayika-Ayu kA bandha karate haiN....pRcchaa| gautama! kRSNa-lezyA vAle kriyAvAdI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva nairayika-Ayu kA bandha nahIM karate, tiryagyonika-Ayu kA bandha nahIM karate, manuSya-Ayu kA bandha nahIM karate, deva-Ayu kA bandha nahIM krte| akriyAvAdI, ajJAnikavAdI, aura vainayikavAdI jIva cAroM 885
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 30 : u. 1 : sU. 29-32 bhagavatI sUtra prakAra ke AyuSya kA bandha karate haiN| jisa prakAra kRSNa-lezyA vAle jIvoM ke viSaya meM batAyA gayA hai vaise hI nIla-lezyA vAle bhI, kApota-lezyA vAle bhI jIvoM ke viSaya meM vaktavya hai| tejo-lezyA vAle paJcendriya-tiryagyonika-jIva lezyA-yukta-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM kI bhAMti vaktavya hai, kevala itanA antara hai-akriyAvAdI-, ajJAnikavAdI- aura vainayikavAdI-paJcendriya-tiryagyonika-jIva nairayika-Ayu kA bandha nahIM karate, tiryagyonika-Ayu kA bhI bandha karate haiM, manuSya-Ayu kA bhI bandha karate haiM, deva-Ayu kA bhI bandha karate haiN| isI prakAra padma-lezyA-vAle paJcendriya-tiryagyonika-jIva bhI vaktavya haiN| isI prakAra zukla-lezyA vAle paJcendriya-tiryagyonika-jIva bhI vaktavya haiN| kRSNapAkSika-paJcendriya-tiryagyonika-jIva tInoM samavasaraNoM meM (akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI) cAroM prakAra ke AyuSya kA bandha karate haiN| zuklapAkSika-paJcendriya-tiryagyonika-jIva lezyA-yukta-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| jaise manaHparyava-jJAnI-jIva vaimAnika-devoM kA AyuSya bandha karate haiM vaise hI samyag-dRSTi-paJcendriya-tiryagyonika-jIva ke viSaya meM jAnanA caahie| mithyA-dRSTi-paJcendriya-tiryagyonika jIva kRSNapAkSika kI bhAMti vaktavya haiN| (ajJAnikavAdI evaM vainayikavAdI) nairayika jIvoM kI bhAMti samyag-mithyA-dRSTi-paJcendriya-tiryagyonika-jIva eka bhI AyuSya kA bandha nahIM krte| jJAnI (samuccaya) yAvat avadhi-jJAnI-paJcendriyatiryagyonika-jIva taka samyag-dRSTi-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| ajJAnI (samuccaya)- yAvat vibhaMga-jJAnI-paJcendriya-tiryagyonika jIvoM taka kRSNapAkSika-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| zeSa sabhI padoM ke yAvat anAkAropayukta-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM taka jaise lezyA-yukta paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM ke viSaya meM batAyA gayA vaise hI vaktavya haiN| paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM kI jaise vaktavyatA batAI gaI vaisI vaktavyatA manuSyoM kI bhI vaktavya hai, kevala itanA antara hai-manaHparyava-jJAnI- tathA no-saMjJopayukta-manuSyoM ke viSaya meM jaise samyaga-dRSTi-tiryagyonika-jIvoM ke viSaya meM batAyA vaise hI vaktavya hai| lezyA-rahita, kevalajJAnI, avedaka, akaSAyI aura ayogI-ye sAre eka bhI AyuSya kA bandha nahIM krte| jaise audhika (samuccaya) jIvoM ke viSaya meM batAyA gayA vaise hI zeSa saba paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| vAnamantara-devoM, jyotiSika-devoM tathA vaimAnika-devoM ke jIva asurakumAra-devoM ke jIvoM kI taraha vaktavya haiN| 30. bhante! kriyAvAdI-jIva kyA bhavasiddhika hai? abhavasiddhika haiM? gautama! kriyAvAdI-jIva bhavasiddhika haiM, athavasiddhika nahIM haiN| 31. bhante! akriyAvAdI-jIva kyA bhavasiddhika hai....pRcchaa| gautama! akriyAvAdI-jIva bhavasiddhika bhI haiM, abhavasiddhika bhI hai| isI prakAra ajJAnikavAdI-jIva bhI aura vainayikavAdI-jIva bhI samajhane caahie| 32. bhante! lezyA-yukta-kriyAvAdI-jIva kyA bhavasiddhika hai.....? pRcchaa| gautama! lezyA-yukta-kriyAvAdI-jIva bhavasiddhika haiM, abhavasiddhika nahIM haiN| 886
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra 33. bhante ! lezyA -yukta - akriyAvAdI - jIva kyA bhavasiddhika haiM.... pRcchA / gautama ! lezyA - yukta- akriyAvAdI - jIva bhavasiddhika bhI haiM, abhavasiddhika bhI haiN| isI prakAra ajJAnikavAdI bhI, vainayikavAdI bhI lezyA - sahita - jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| isI prakAra yAvat zukla-lezyA vAle jIvoM taka samajhanA caahie| 34. bhante! lezyA-rahita - kriyAvAdI - jIva kyA bhavasiddhika haiM.... pRcchaa| - gautama! lezyA-rahita- kriyAvAdI - jIva bhavasiddhika haiM, abhavasiddhika nahIM hai| isI prakAra isa abhilApa (pATha-paddhati) dvArA kRSNapAkSika-jIva tInoM hI samavasaraNa (akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI) vAle kRSNapAkSika-jIvoM meM bhavasiddhika aura abhavasiddhika donoM kI bhajanA (vikalpa) hai / cAroM hI samavasaraNa vAle zuklapAkSika-jIva bhavasiddhika hote haiM, abhavasiddhika nahIM hote / samyag-dRSTi vAle jIva lezyArahita - jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| mithyA-dRSTi-jIva kRSNapAkSika kI bhAMti vaktavya haiN| donoM hI samavasaraNa vAle (ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI) samyag - mithyAdRSTi vAle jIva lezyA - rahita - jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| jJAnI (samuccaya) yAvat kevala - jJAnI jIva bhavasiddhika hote haiM, abhavasiddhika nahIM hote / ajJAnI (samuccaya) yAvat vibhaMga - jJAnI - jIvoM taka kRSNapAkSika kI bhAMti vaktavya haiN| cAroM saMjJA vAle jIva lezyA sahita jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| no-saMjJopayukta-jIva samyag -dRSTi- jIvoM kI bhAMti vaktavya haiM / savedaka-jIva (samuccaya) yAvat napuMsaka - veda vAle jIvoM taka lezyA sahita jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| avedaka (samuccaya) - -jIva samyag-dRSTi-jIvoM kI bhAMti vaktavya haiM / sakaSAyI (samuccaya)- yAvat lobha-kaSAyI-jIvoM taka lezyA - sahita - jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| akaSAyI (samuccaya) - jIva samyag-dRSTi-jIvoM kI bhaMti vaktavya haiM / sayogI (samuccaya) - yAvat kAya-yogI-jIvoM taka lezyA - sahita - jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| ayogI (samuccaya) - jIva samyag -dRSTi- jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| sAkAropayukta aura anAkAropayukta jIva lezyA sahita jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| isI prakAra nairayika- jIvoM kI vaktavyatA hai, kevala itanA antara hai - jisameM jo prApta hotA hai vaha jJAtavya hai / isI prakAra asurakumAra devoM ke viSaya meM bhI yAvat stanitakumAra - donoM taka vaktavya haiN| do madhyama samavasaraNa vAle (akriyAvAdI aura ajJAnikavAdI) pRthvIkAyika-jIva sabhI sthAnoM meM bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiN| isI prakAra yAvat vanaspatikAyika-jIvoM taka vaktavya haiN| dvIndriya-, trIndriya- aura caturindriya-jIvoM ke viSaya meM bhI usI prakAra vaktavya haiM, kevala itanA antara hai - do madhyama samavasaraNa vAle ina jIvoM meM samyaktva, samuccaya jJAna, Abhinibodhaka-jJAna aura zruta jJAna meM bhavasiddhika hote haiM abhavasiddhika nahIM hote / zeSa usI prakAra vaktavya haiM / paJcendriya - tiryagyonika - jIva nairayika- jIvoM kI bhAMti vaktavya haiM, kevala itanA antara hai - jisameM jo prApta hotA hai vaha jAnanA caahie| manuSya aughika jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| vAnamantara-devoM, jyotiSka- devoM tathA vaimAnika- devoM ke jIvoM meM asurakumAradevoM ke jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| 35. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / 887 za. 30 : u. 1: sU. 33-35
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 30 : u. 2 : sU. 36-42 bhagavatI sUtra dUsarA uddezaka 36. bhante ! anantara- upapanna (prathama samaya ke) - nairayika-jIva kyA kriyAvAdI ... pRcchA / gautama ! anantara - upapanna (prathama samaya ke ) - nairayika-jIva kriyAvAdI bhI hote haiM yAvat vainayikavAdI bhI hote haiN| 37. bhante ! lezyA -yukta - anantara - upapanna (prathama samaya ke ) - nairayika- jIva kyA kriyAvAdI hote haiM...? isI prakAra jAnanA caahie| isI prakAra jaise prathama uddezaka meM nairayika- jIvoM kI vaktavyatA hai vaise hI yahAM bhI vaktavya hai, kevala itanA antara hai- anantara - upapanna - nairayika jIvoM meM jo-jo bola prApta haiM ve ve vaktavya haiN| isI prakAra sabhI jIvoM ke viSaya meM yAvat vaimAnika - devoM ke viSaya meM vaktavya haiM, kevala itanA antara hai- anantara - upapanna (prathama samaya ke) - jIvoM ke viSaya meM jo bola jahAM prApta haiM ve bola vahAM vaktavya haiN| - 38. bhante ! kriyAvAdI - anantara - upapanna (prathama samaya ke ) - nairayika- jIva kyA nairayika Ayu kA bandha karate haiM..... pRcchA / gautama ! kriyAvAdI - anantara - upapanna (prathama samaya ke ) - nairayika- jIva nairayika Ayu kA bandha nahIM karate, tiryagyonika Ayu kA bandha nahIM karate, manuSya-Ayu kA bandha nahIM karate, deva- Ayu kA bandha nahIM krte| isI prakAra akriyAvAdI bhI, ajJAnikavAdI bhI aura vainayikavAdI bhI jAnanA caahie| 39. bhante ! lezyA - yukta kriyAvAdI- anantara - upapanna (prathama samaya ke) - nairayika- jIva kyA nairayika- Ayu kA bandha karate haiM... pRcchA / gautama ! lezyA - yukta kriyAvAdI - anantara - upapanna - nairayika- jIva nairayika- Ayu kA bandha nahIM karate yAvat deva-Ayu kA bandha nahIM krte| isI prakAra yAvat vaimAnika tk| isI prakAra anantara - upapanna (prathama samaya ke ) - nairayika- jIva sabhI sthAnoM meM (sabhI boloM meM) kisI bhI AyuSya kA bandha nahIM karate yAvat anAkAropayukta taka vyaktavya haiN| isI prakAra yAvat vaimAnika taka vaktavya haiM, kevala itanA antara hai- jo bola jisameM haiM ve usameM vaktavya haiN| 40. bhante ! kriyAvAdI - anantara - upapanna (prathama samaya ke ) - nairayika-jIva kyA bhavasiddhika haiM ? abhavasiddhika haiM ? gautama ! kriyAvAdI - anantara - upapanna - nairayika- jIva bhavasiddhika haiM, abhavasiddhika nahIM haiN| 41. bhante ! akriyAvAdI ke viSaya meM.... pRcchA / gautama ! akriyAvAdI - anantara - upapanna (prathama samaya ke ) - nairayika-jIva bhavasiddhika bhI haiM, abhavasiddhika bhI haiN| isI prakAra ajJAnikavAdI bhI aura vainayikavAdI bhI jJAtavya haiN| 42. bhante! lezyA - yukta kriyAvAdI - anantara - upapanna ( prathama samaya ke ) - nairayika- jIva kyA bhavasiddhika haiM? abhavasiddhika haiM ? gautama! lezyA yukta-kriyAvAdI - anantara - upapanna-nairayika- jIva bhavasiddhika hote haiM, abhavasiddhika nahIM hote| isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jaise audhika uddezaka meM 888
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 30 : u. 2-11 : sU. 42-47 nairayika-jIvoM kI vaktavyatA batalAI gaI vaise hI yahAM para bhI batalAnI cAhie, yAvat anAkAropayukta tk| isI prakAra yAvat vaimAnika-devoM taka kevala itanA antara hai-jo bola jisameM haiM use usameM batalAnA caahie| usakA lakSaNa isa prakAra hai-jo kriyAvAdIzuklapAkSika-samyaga-mithyA-dRSTi-jIva hote haiM ye sabhI bhavasiddhika hote haiM, abhavasiddhika nahIM hote| zeSa sabhI bhavasiddhika bhI hote haiM abhavasiddhika bhI hote haiN| 43. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| tIsarA uddezaka 44. bhante! parampara-upapanna (prathama samaya ko chor3akara dUsare, tIsare Adi samaya ke)-nairayika-jIva kyA kriyAvAdI haiM.....? isI prakAra jaise audhika-uddezaka batAyA gayA vaise hI parampara-upapanna-nairayika Adi jIvoM ke viSaya meM sampUrNa rUpase vaktavya haiM, usI prakAra daNDaka-traya meM saMgrahIta nairayika Adi jIvoM ke viSaya meM kriyAvAdI Adi kA nirUpaNa vaktavya haiN| (prathama daNDaka meM nairayika Adi padoM meM kriyAvAdI Adi kI prarUpaNA vaktavya hai| dUsare daNDaka meM Ayu-bandha kI prarUpaNA vaktavya hai| tIsare daNDaka meM bhavasiddhika abhavasiddhika kI prarUpaNA vaktavya hai|) 45. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| isa prakAra bhagavAna gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate huve viharaNa kara rahe haiN| - cauthA-gyArahavAM uddezaka 46. isI prakAra isI krama se jo-jo bola bandhi-zataka (bha. 26veM zataka) meM jo uddezakoM kI paripATI batAI gaI hai vahI yahAM para bhI vaktavya hai yAvat acarama-uddezaka taka, kevala itanA antara hai-cAroM hI anantara-uddezakoM kA eka hI gamaka hai| cAroM hI parampara-uddezakoM kA eka hI gamaka hai| (prathama uddezaka audhika (samuccaya) hai isa prakAra nau uddezaka hue)| isI prakAra carama-uddezaka bhI, aura acarama-(uddezaka) bhI isI prakAra, kevala itanA antara hai-inameM lezyA-rahita, kevalI aura ayogI ye tIna bola vaktavya nahIM haiM (kyoMki asaMbhava hai), zeSa usI prakAra vaktavya hai| 47. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| ye gyAraha uddezaka bhI (samavaraNa zataka ke) 889
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ ikkatIsavAM zataka pahalA uddezaka 1. rAjagRha nagara meM yAvat isa prakAra bole-bhante! kSullaka-yugma kitane prajJapta haiM? gautama! kSullaka-yugma cAra prajJapta haiM, jaise-kRtayugma (cAra), tryoja (tIna), dvAparayugma (do), kalyoja (ek)| 2. bhante! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-kSullaka-yugma cAra prajJapta haiM, jaise-kRtayugmayAvat kalyoja? gautama! jo rAzi cAra (saMkhyA) dvArA apahata hone para cAra zeSa rahatI hai use kSullaka-kRtayugma kahA jAtA hai| (jaise-cAra, ATha, bAraha, Adi saMkhyA vAlI rAzi kSullaka-kRtayugma haiN)| jo rAzi cAra (saMkhyA) dvArA apahata hone para tIna zeSa rahatI haiM use kSullaka-tryoja kahA jAtA hai| (tIna, sAta, gyAraha Adi saMkhyA vAlI rAzi kSullaka-tryoja haiN)| jo rAzi cAra (saMkhyA) dvArA apahRta hone para do zeSa rahatI hai, use kSullaka-dvAparayugma kahA jAtA hai| (do, chaha, dasa Adi saMkhyA vAlI rAzi kSullaka-dvAparayugma haiN)| jo rAzi cAra (saMkhyA) dvArA apahRta hone para eka zeSa rahatI hai use kSullaka-kalyoja kahA jAtA hai| (eka, pAMca, nau Adi saMkhyA vAlI rAzi kSullaka-kalyoja hai) yaha isa apekSA se yAvat klyoj| 3. bhante! kSullaka-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM-kyA nairayika-jIvoM se Akara upapanna hote haiM? tiryagyonika jIvoM se Akara upapanna hote haiN....pRcchaa| gautama! kSullaka-kRtayugma-nairayika-jIva nairayika-jIvoM se Akara upapanna nahIM hote| isI prakAra nairayikoM kA upapAta jaise paNNavaNA ke chaThe pada 'avakrAnti' (sU. 17-80) meM batalAyA gayA hai vaise vaktavya haiN| 4. bhante! eka samaya meM ve jIva kitane upapanna hote haiM? gautama! kSullaka-kRtayugma-nairayika-jIva eka samaya meM cAra, ATha, bAraha, solaha, saMkhyeya athavA asaMkhyeya upapanna hote haiN| 5. bhante! ve jIva kaise upapanna hote haiM? gautama! jisa prakAra kAI plavaka (kUdane vAlA) kUdatA huA mujhe isa prakAra adhyavasAya kA nirvartana karake kUdane kI kriyA ke upAya se, isI prakAra jaise 25ve zataka meM AThaveM uddezaka 890
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 31 : u. 1-2 : sU. 5-12 (bha. 25 / 620) meM nairayika-jIvoM kI vaktavyatA hai vaise hI yahAM para bhI batalAnI cAhie, yAvat apane prayoga se upapanna hote haiM, para-prayoga se upapanna nahIM hote| 6. bhnte| ratnaprabhA-pRthvI ke kSullaka-kRtayugma-nairayika jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM? isI prakAra jaise samuccaya nairayika-jIvoM ke viSaya meM vaktavyatA hai vaisI hI vaktavyatA ratnaprabhA ke viSaya meM batalAnI cAhie, yAvat 'para-prayoga se upapanna nahIM hote' tk| isI prakAra zarkarAprabhA ke viSaya meM bhI isI prakAra yAvat 'adhaHsaptamI' taka batalAnI caahie| isI prakAra upapAta jaise paNNavaNA ke chaThe pada avakrAnti (sU. 80) meM batalAyA gayA hai vaise vaktavya hai| asaMjJI, jIva prathama naraka-pRthvI; sarIsRpa jIva (bhujasarIsRpa), pakSI tIsarI naraka-pRthvI; siMha caturtha naraka-pRthvI; uraga (urasarIsRpa) paJcamI naraka-pRthvI; striyAM chaTThI naraka-pRthvI; matsya aura manuSya sAtavIM naraka-pRthvI taka upapanna hote haiN| yaha naraka-pRthviyoM meM upapAta jAna lenA caahie| zeSa usI prakAra samajhanA caahie| 7. bhante! kSullaka-tryoja-nairayika jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM kyA nairayika-jIvoM se Akara upapanna hote haiM....? upapAta jaise paNNavaNA ke chaThe pada avakrAnti (sU. 79-80) meM batAyA gayA hai vaise vaktavya haiN| 8. bhante! eka samaya meM ve jIva kitane upapanna hote haiM? gautama! kSullaka-tryoja-nairayika-jIva eka samaya meM tIna, sAta, gyAraha, pandraha, saMkhyeya athavA asaMkhyeya upapanna hote haiN| zeSa kRtayugma-nairayika kI bhAMti vaktavya haiN| isI prakAra yAvat 'adhaHsaptamI' taka samajhanA caahie| 9. bhante! kSullaka-dvAparayugma-nairayika-jIva kahAM se upapanna hote haiM? isI prakAra kSullaka-kRtayugma kI bhAMti vaktavya haiM, kevala itanA antara hai unakI saMkhyA do, chaha, dasa, caudaha, saMkhyeya athavA asaMkhyeya upapanna hote haiN| zeSa usI prakAra samajhanA cAhie yAvat 'adhaHsaptamI' taka samajhanA caahie| 10. bhante! kSullaka-kalyoja-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM? isI prakAra kSullaka-kRtayugma kI bhAMti vaktavya haiM, kevala itanA antara hai-unakI saMkhyA eka, pAMca, nau, teraha, saMkhyeya athavA asaMkhyeya upapanna hote haiM, zeSa usI prakAra samajhanA caahie| isI prakAra yAvat 'adhaHsaptamI' taka samajhanA caahie| 11. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| isa prakAra bhagavAn gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate huve viharaNa kara rahe haiN| dUsarA uddezaka 12. bhante! kRSNalezya-kSullaka-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM? isI 891
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 31 : u. 2,4 : sU. 12-20 bhagavatI sUtra prakAra audhika-gamaka (samuccaya) kI bhAMti vaktavya haiN| yAvat 'paraprayoga se upapanna nahIM hote' taka, kevala itanA antara hai-upapAta jaise paNNavaNA ke chaTTe pada 'avakrAnti' (sU. 77) meM batalAyA gayA hai vaisA samajhanA caahie| dhUmaprabhA-pRthvI ke nairayikoM ke upapAta kI pRcchaa| zeSa vaise hI samajhanA caahie| (jaisA avakrAnti-pada meM batAyA gayA hai) 13. bhante! dhUmaprabhA-pRthvI ke kRSNalezya-kSullaka-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM? isI prakAra sampUrNa AlApaka vaktavya hai| isI prakAra tamA-pRthvI meM (chaTThI nArakI) bhI adhaHsaptamI-pRthvI meM bhI batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai-sarvatra upapAta jaise paNNavaNA ke chaThe pada 'avakrAnti' (sU. 77-80) meM batalAyA gayA hai vaisA samajhanA caahie| 14. bhante! kRSNalezya-kSullaka-tryoja-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM? isI prakAra vaktavya hai, kevala itanA antara hai-(unakI saMkhyA) tIna, sAta, gyAraha, pandraha, saMkhyeya athavA asaMkhyeya haiN| zeSa usI prakAra vaktavya hai| isI prakAra yAvat adhaHsaptamI taka bhI vaktavya hai| 15. bhante! kRSNalezya-kSullaka-dvAparayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM ? isI prakAra vaktavya hai, kevala itanA antara hai-(unakI saMkhyA) do, chaha, dasa athavA caudaha hai| (saMkhyeya athavA asaMkhyeya jIva upapanna hote haiN)| zeSa usI prakAra vaktavya hai| isI prakAra dhUmaprabhA meM bhI yAvat 'adhaHsaptamI' taka vaktavya haiN| 16. bhante! kRSNalezya-kSullaka-kalyoja-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM? isI prakAra vaktavya hai, kevala itanA antara hai-(unakI saMkhyA) eka, pAMca, nau, teraha, saMkhyeya athavA asaMkhyeya upapanna hote haiM, zeSa usI prakAra vaktavya hai| isI prakAra dhUmaprabhA (pAMcavIM nArakI) meM bhI, tamaHprabhA (chaTThI nArakI) meM bhI, adhaHsaptamI meM bhI vaktavya hai| 17. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| tIsarA uddezaka 18. bhante! nIlalezya-kSullaka-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM? isI prakAra kRSNalezya-kSullaka-kRtayugma kI bhAMti vaktavya hai, kevala itanA antara hai-jo upapAta jaisA bAlukAprabhA meM batalAyA gayA hai vaha vaktavya hai, zeSa usI prakAra vaktavya hai| bAlukAprabhA-pRthvI meM nIlalezya-kSullaka-kRtayugma-nairayika-jIvoM kA upapAta usI prakAra vaktavya hai| paMkaprabhA meM bhI isI prakAra, dhUmaprabhA meM bhI isI prakAra vaktavya hai| cAroM yugmoM meM bhI isI prakAra vaktavya hai, kevala itanA antara hai-parimANa (saMkhyA) jAnanA caahie| parimANa (saMkhyA) kRSNalezya-uddezaka kI bhAMti vaktavya hai| zeSa usI taraha vaktavya hai| 19. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| cauthA uddezaka 20. bhante! kApotalezya-kSullaka-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM? isI 892
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra.... za. 31 : u. 4-28 : sU. 20-30 prakAra kRSNalezya-kSullaka-kRtayugma-nairayika-jIvoM kI bhAMti vaktavya hai, kevala itanA antara hai jo upapAta jaisA ratnaprabhA meM batalAyA gayA hai vaha vaktavya hai, zeSa usI prakAra vaktavya 21. bhante! ratnaprabhA-pRthvI ke kApotalezya-kSullaka-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM? isI prakAra vaktavya hai| isI prakAra zarkarAprabhA meM bhI, bAlukAprabhA meM bhI isI prakAra vaktavya hai, cAroM yugmoM meM bhI isI prakAra vaktavya hai, kevala itanA antara hai-parimANa (saMkhyA) jAnanA caahie| (parimANa) kRSNalezya-uddezaka kI bhAMti vaktavya hai| zeSa usI prakAra vaktavya hai| 22. bhante! vaha aisA ho hai| bhante! vaha aisA hI hai| pAMcavAM uddezaka 23. bhante! bhavasiddhika-kSullaka-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM kyA nairayika jIvoM se....? isI prakAra jaisA audhika (samuccaya) gamaka vaisA hI sampUrNa vaktavya hai| yAvat 'para-prayoga se upapanna nahIM hote' tk| 24. bhante! ratnaprabhA-pRthvI ke bhavasiddhika-kSullaka-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM...? isI prakAra sampUrNatayA vaktavya hai| isI prakAra yAvat 'adhaHsaptamI' taka vaktavya hai| isI prakAra bhavasiddhika-kSullaka-tryoja-nairayika-jIva bhii| isI prakAra yAvat kalyoja taka vaktavya hai, kevala itanA antara hai-parimANa (saMkhyA) jJAtavya hai, parimANa (saMkhyA) jaise prathama uddezaka meM pahale batalAyA gayA hai| 25. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| chaTThA uddezaka 26. bhante! kRSNalezya-bhavasiddhika-kSullaka-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM? isI prakAra jaisA audhika (samuccaya)-kRSNalezya-uddezaka meM batAyA gayA hai vaisA sampUrNatayA cAroM yugmoM meM bhI vaktavya hai yAvat27. bhante! adhaHsaptamI-pRthvI ke kRSNalezya-kSullaka-kalyoja-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM......? usI prakAra vaktavya hai| 28. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| sAtavAM se aTThAisavAM uddezaka (sAtavAM uddezaka) 29. nIlalezya-bhavasiddhika cAroM hI yugmoM meM (nairayika-jIva) usI prakAra vaktavya hai jaisA audhika (samuccaya)-nIlalezya-uddezaka meM batAyA gayA hai| 30. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| isI prakAra bhagavAn gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate hue viharaNa kara rahe haiN| 893
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 31 : u. 7-28 : sU. 31-42 bhagavatI sUtra (AThavAM uddezaka) 31. kApotalezya-bhavasiddhika cAroM hI yugmoM meM (nairayika-jIva) usI prakAra upapanna karAnA cAhie jaisA audhika (samuccaya) kApotalezya-uddezaka meM batalAyA gayA hai| 32. bhante! vaha aisA hI hai| bhante vaha aisA hI hai| isI prakAra bhagavAn gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate hue viharaNa kara rahe haiN| (navAM-bArahavAM uddezaka) 33. jaise bhavasiddhikoM ke cAra uddezaka batAye gae haiM vaise hI abhavasiddhikoM ke bhI cAra uddezaka batAne cAhie yAvat 'kApotalezya-uddezaka' tk| 34. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (terahavAM-solahavAM uddezaka) 35. isI prakAra lezyA-yukta-samyag-dRSTi-(nairayika-jIvoM) ke bhI cAroM uddezaka karane cAhie, kevala itanA antara hai-samyag-dRSTi-(nairayika-jIvoM kA) prathama aura dvitIya ina do uddezakoM meM adhaHsaptamI-pRthvI meM upapanna nahIM karanA caahie| zeSa usI prakAra vaktavya hai| 36. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (satarahavAM se bIsavAM uddezaka) 37. mithyAdRSTi-(nairayika-jIvoM ke) bhI cAra uddezaka karane cAhie jaisA bhavasiddhika-nairayika -jIvoM ke batalAye gaye haiN| 38. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (ikkIsavAM-aTThAIsavAM uddezaka) 39. isI prakAra lezyA-saMyukta-kRSNapAkSika-(nairayika-jIvoM ke) cAra uddezaka karane cAhie, jaisA bhavasiddhika-nairayika-jIvoM ke batalAye gaye haiN| 40. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| 41. zuklapAkSika-(nairayika-jIvoM ke) isI prakAra cAra uddezaka vaktavya haiM yAvatbhante! bAlukAprabhA-pRthvI ke kApotalezya-zuklapAkSika-kSullaka-kalyoja-nairayika-jIva kahAM se AkAra upapanna hote haiM? usI prakAra yAvat 'paraprayoga se upapanna nahIM hote' taka vaktavya haiN| 42. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| ye sAre hI aTTAIsa uddezaka vaktavya haiN| 894
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ battIsavAM zataka pahalA uddezaka kSullaka-yugma-nairayika-Adi kA udvartana-pada 1. bhante! kSullaka-kRtayugma-nairayika-jIva vahAM se uvRtta hone ke (vahAM se nikalane ke) anantara kahAM jAte haiM, kahAM upapanna hote haiM? kyA nairayika-jIvoM ke rUpa meM upapanna hote haiM? tiryagyonika-jIvoM ke rUpa meM upapanna hote haiM.... jaise paNNavaNA ke chaThe pada (sU. 99- 100) meM udvartanA batalAI gaI hai vaise yahAM vaktavya hai| 2. bhante! eka samaya meM ve kitane jIva udvartana karate haiM (vahAM se nikalate haiM)? gautama! eka samaya meM ve cAra, ATha, bAraha, solaha, saMkhyeya athavA asaMkhyeya jIva vahAM se udvartana karate haiN| 3. bhante! ve jIva vahAM se kaise udvartana karate haiM? gautama! jisa prakAra koI plavaka....(bha. 25 / 620) usI prakAra vaktavya hai| isI prakAra vahI gamaka yAvat 'Atma-prayoga se udvartana karate haiM, para-prayoga se udvartana nahIM karate' taka (bha. 251620-626) vaktavya hai| 4. ratnaprabhA-pRthvI ke kSullaka-kRtayugma-nairayika-jIva? isI prakAra ratnaprabhA ke viSaya meM bhI sAre praznottara samajhane caahie| isI prakAra yAvat 'adhaHsaptamI-pRthvI' taka samajhanA caahie| isI prakAra kSullaka-tryoja-, kSullaka-dvAparayugma-, kSullaka-kalyoja-nairayika-jIvoM ke viSaya meM vaktavya hai, kevala itanA antara hai-parimANa (saMkhyA) jJAtavya hai, zeSa usI prakAra samajhanA caahie| 5. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| dUsarA-aTThAIsavAM uddezaka 6. kRSNalezya-kRtayugma-nairayika-jIva....? isI prakAra isa krama se jaise upapAta-zataka meM aTThAIsa uddezaka batAye gaye the vaise hI udvartana-zataka meM bhI aTThAIsa uddezaka sampUrNatayA vaktavya haiM, kevala itanA antara hai-('upapanna hote haiM' ke sthAna meM) 'udvartana karate haiM aisA abhilApa vaktavya hai, zeSa usI prakAra vaktavya haiN| 7. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| isa prakAra bhagavAna gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate hue viharaNa kara rahe haiN| 895
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ tetIsavAM zataka prathama ekendriya zataka pahalA uddezaka 1. bhante! ekendriya-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! ekendriya-jIva pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise pRthvIkAyika yAvat 'vanaspatikAyika' vaktavya hai| 2. bhante! pRthvIkAyika-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! pRthvIkAyika-jIva do prakAra ke prajJapta haiM, jaise--sUkSma-pRthvIkAyika aura baadr-pRthviikaayik| 3. bhante! sUkSma-pRthvIkAyika-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! sUkSma-pRthvIkAyika-jIva do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-paryApta-sUkSma-pRthvIkAyika aura apryaapt-suukssm-pRthviikaayik| 4. bhante! bAdara-pRthvIkAyika-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? isI prakAra vaktavya haiN| isI prakAra apkAyika-jIvoM ke bhI cAra bheda jAnane caahie| (1. paryApta-sUkSma-apakAya, 2. aparyApta-sUkSma-apkAya, 3. paryApta-bAdara-apkAya 4. aparyApta-bAdara-apkAya) isI prakAra yAvat vanaspatikAyika-jIvoM taka vaktavya haiN| 5. bhante! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIvoM ke karma-prakRtiyAM kitanI prajJapta haiM? gautama! aparyApta-sUkSma-pRthvI-kAyika-jIvoM ke ATha karma-prakRtiyAM prajJapta haiM, jaise-jJAnAvaraNIya yAvat antarAya / 6. bhante! paryApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIvoM ke karma-prakRtiyAM kitanI prajJapta haiM? gautama! paryApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIvoM ke karma-prakRtiyAM . ATha prajJapta haiM, jaise-jJAnAvaraNIya yAvat antarAya / 7. bhante! aparyApta-bAdara-pRthvIkAyika-jIvoM ke karma-prakRtiyAM kitanI prajJapta haiM? isI prakAra samajhanA caahie| 8. bhante! paryApta-bAdara-pRthvIkAyika-jIvoM ke karma-prakRtiyAM kitanI prajJapta haiM? isI prakAra samajhanA caahie| isI prakAra isa krama se yAvat bAdara-vanaspatikAyika 896
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 33 za. 1 : u. 1,2 : sU. 8-17 -jIvoM ke paryApta taka vaktavya haiN| 9. bhante! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva kitanI karma-prakRtiyoM kA bandha karate haiM? gautama! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva saptavidha-bandhaka bhI hote haiM, aSTavidha-bandhaka bhI hote haiM sAta karma-prakRtiyoM kA bandha bhI karate haiM, ATha karma-prakRtiyoM kA bandha bhI karate haiN| sAta karma-prakRtiyoM kA bandha karate hue jIva AyuSya-karma ko chor3akara zeSa sAta karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiM, ATha karma-prakRtiyoM kA bandha karate hue jIva pratipUrNa AThoM karma-prakRtiyoM kA bandha karate haiN| 10. bhante! paryApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva kitanI karma-prakRtiyoM kA bandha karate haiM? isI prakAra samajhanA cAhie, isI prakAra sabhI ekendriya-jIvoM ke karma-bandha vaktavya haiM yAvat11. bhante! paryApta-bAdara-vanaspatikAyika-jIva kitanI karma-prakRtiyoM kA bandha karate haiM? isI prakAra samajhanA caahie| 12. bhante! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva kitanI karma-prakRtiyoM kA vedana karate haiN| gautama! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika jIva caudaha karma-prakRtiyoM kA vedana karate haiM jaise-1. jJAnAvaraNIya yAvat 8. antarAya 9. zrotrendriyavadhya (zrotrendriyAvaraNIya) 10. cakSurindrayAvaraNIya, 11. ghrANendriyAvaraNIya, 12. jihvendriyAvaraNIya, 13. strIvedAvaraNIya, 14. purussvedaavrnniiy| isI prakAra pRthvIkAyika-jIvoM ke cAra bheda jAnane caahie| 13. bhante! paryApta-bAdara-vanaspatikAyika-jIva kitanI karma-prakRtiyoM kA vedana karate haiM? gautama! isI prakAra caudaha karma-prakRtiyoM kA vedana karate haiN| 14. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| dUsarA uddezaka 15. bhante! anantara-upapanna (prathama samaya ke)-ekendriya-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! anantara-upapanna (prathama samaya ke)-ekendriya-jIva pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise-pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika taka vaktavya haiN| 16. bhante! anantara-upapanna (prathama samaya ke)-pRthvIkAyika-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! anantara-upapanna (prathama samaya ke)-pRthvIkAyika-jIva do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-sUkSma-pRthvIkAyika aura baadr-pRthviikaayik| isI prakAra yAvat anantara-upapanna-vanaspatikAyika taka ke do-do bheda jAnane caahie| (apakAya, tejaskAya, vAyukAya aura vanaspatikAya ke do-do bheda sUkSma aura bAdara jAnane cAhie) 17. bhante! anantara-upapanna-sUkSma-pRthvIkAyika-jIvoM ke kitanI karma-prakRtiyAM prajJapta haiM? gautama! anantara-upapanna-sUkSma-pRthvIkAyika-jIvoM ke ATha-ATha karma-prakRtiyAM prajJapta haiM, jaise-jJAnAvaraNIya yAvat antraayik| 897
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 33 : u. 2-5 : sU. 18-26 bhagavatI sUtra 18. bhante! anantara-upapanna-bAdara-pRthvIkAyika-jIvoM ke kitanI karma-prakRtiyAM prajJapta haiM? gautama! anantara-upapanna-bAdara-pRthvIkAyika-jIvoM ke ATha karma-prakRtiyAM prajJapta haiM, jaise-jJAnAvaraNIya yAvat antraayik| isI prakAra yAvat anntr-uppnn-baadr-vnsptikaayik| anantara-upapanna- sUkSma-vAdara-apkAyika, anantara-upapanna-sUkSma-bAdara-tejaskAyika, anantara-upapanna-sUkSma-bAdaravAyukAyika, anantara-upapanna-sUkSma-bAdara-vanaspatikAyika jAnane caahie| 19. bhante! anantara-upapanna-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva kitanI karma-prakRtiyoM kA bandha karate gautama! anantara-upapanna-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva AyuSya-karma ko chor3akara zeSa sAta karma-prakRtiyoM kA bandha karate haiN| isI prakAra yAvat anantara-upapanna-bAdara-vanaspatikAyika jiiv| 20. bhante! anantara-upapanna-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva kitanI karma-prakRtiyoM kA vedana karate gautama! anantara-upapanna-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva caudaha karma-prakRtiyoM kA vedana karate haiM, jaise-jJAnAvaraNIya, usI prakAra yAvat puruSa-vedavadhya tk| (bha. 33 / 12) isI prakAra yAvat anantara-upapanna-bAdara-vanaspatikAyika jIva / 21. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| tIsarA uddezaka 22. bhante! parampara-upapanna (prathama samaya ko chor3akara, dUsare, tIsare Adi samaya ke)-ekendriya-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! parampara-upapanna-ekendriya-jIva pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise-pRthvIkAyika (Adi) isI prakAra cAra bheda audhika-uddezaka kI bhAMti vaktavya haiN| 23. bhante! parampara-upapanna-aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIvoM ke karma-prakRtiyAM kitanI prajJapta haiM? isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jaise aughika-uddezaka meM batAyA gayA hai vaise hI sampUrNatayA jAnanA cAhie yAvat caudaha (karma-prakRtiyoM kA) vedana karate haiN| 24. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| ___ cauthA-gyArahavAM uddezaka (cauthA uddazaka) 25. anantara-avagADha-ekendriya-jIvoM ke karma-prakRti ke viSaya meM anantara-upapanna-ekendriya -jIvoM kI bhAMti vaktavya hai| (pAMcavAM uddezaka) 26. parampara-avagADha-ekendriya-jIvoM ke karma-prakRti ke viSaya meM parampara-upapanna-ekendriya-jIvoM kI bhAMti vaktavya hai| 898
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 33 : za. 1 : u. 6-11 u. 1 : sU. 27-36 (chaTThA uddezaka) 27. anantara-AhAraka-ekendriya-jIvoM ke karma-prakRti ke viSaya meM anantara-upapanna -ekendriya-jIvoM kI bhAMti vaktavya hai| (sAtavAM uddezaka) 28. parampara-AhAraka-ekendriya-jIvoM ke karma-prakRti ke viSaya meM parampara-upapanna-ekendriya -jIvoM kI bhAMti vaktavya hai| (AThavAM uddezaka) 29. anantara-paryApta-ekendriya-jIvoM ke karma-prakRti ke viSaya meM anantara-upapanna-ekendriya -jIvoM kI bhAMti vaktavya hai| (navAM uddezaka) 30. parampara-paryApta-ekendriya-jIvoM ke karma-prakRti ke viSaya meM parampara-upapanna-ekendriya -jIvoM kI bhAMti vaktavya hai| (dazavAM uddezaka) 31. carama-ekendriya-jIvoM ke karma-prakRti ke viSaya meM parampara-upapanna-ekendriya-jIvoM kI bhAMti vaktavya haiN| (gyArahavAM uddezaka) 32. isI prakAra acarama-ekendriya-jIvoM ke karma-prakRti ke viSaya meM (parampara-upapannaekendriya-jIvoM kI bhAMti) vaktavya hai| isI prakAra ye gyAraha uddezaka prathama-ekendriya-zataka ke jAnane caahie| 33. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| isa prakAra bhagavAn gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate huve viharaNa kara rahe haiN| dUsarA zataka pahalA uddezaka 34. bhante! kRSNa-lezyA vAle ekendriya-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! kRSNa-lezyA vAle ekendriya-jIva pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise--pRthvIkAyika yAvat vnsptikaayik| 35. bhante! kRSNa-lezyA vAle pRthvIkAyika-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! kRSNa-lezyA vAle pRthvIkAyika-jIva do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-sUkSma-pRthvIkAyika aura baadr-pRthviikaayik| 36. bhante! kRSNa-lezyA vAle sUkSma-pRthvIkAyika-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? isI prakAra isa abhilApa ke dvArA kRSNa-lezyA vAle pRthvIkAyika-jIvoM ke cAra bheda audhika (samuccaya)-uddezaka kI bhAMti vaktavya haiN| 899
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 33 : za. 2 : u. 2 11 : sU. 37-44 37. bhante! kRSNalezya aparyApta sUkSma- pRthvIkAyika-jIvoM ke kitanI karma-prakRtiyAM prajJapta haiM? isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jaisA aughika (samuccaya) - uddezaka meM batalAyA gayA hai vaisA hI prajJapta haiM, vaisA hI bandha hotA hai, vaise hI vedana karate haiM / 38. bhante ! vaha aisA hI hai / bhanta ! vaha aisA hI hai / dUsarA uddezaka 39. bhante! anantara-upapanna (prathama samaya ke ) - kRSNa - lezyA vAle ekendriya-jIva kitane prakAra prajJapta haiM ? gautama ! anantara - upapanna - kRSNa - lezyA vAle ekendriya-jIva pAMca prakAra ( prajJapta haiM) / isI prakAra isa abhilApa ke dvArA anantara - upapanna- kRSNa - lezyA vAle pRthvIkAyika- jIva ke usI prakAra do bheda prajJapta haiM yAvat vanaspatikAyika | 40. bhante! anantara-upapanna (prathama samaya ke ) - kRSNa - lezyA vAle sUkSma- pRthvIkAyika- jIvoM ke kitanI karma-prakRtiyAM prajJapta haiM ? isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jaisA aughika (samuccaya) - anantara - upapanna - (ekendriya) - jIvoM kA uddezaka batalAyA gayA usI prakAra yAvat 'vedana karate haiM' taka vaktavya hai| 41. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / tIsarA - gyArahavAM uddezaka 42. bhante ! parampara-upapanna (prathama samaya ko chor3akara dUsare, tIsare Adi samaya ke) - kRSNa- lezyA vAle ekendriya-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM ? gautama ! parampara- upapanna - kRSNa - lezyA vAle ekendriya-jIva pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise--pRthvIkAyika Adi, isI prakAra isa abhilApa ke dvArA parampara- upapanna - kRSNa-lezyA vAle pRthvIkAyika- jIva ke cAra bheda usI prakAra vaktavya haiM yAvat 'vanaspatikAya' taka jAnane caahie| 43. bhante ! parampara- upapanna - kRSNa - lezyA vAle aparyApta sUkSma- pRthvIkAyika- jIvoM ke kitanI karma-prakRtiyAM prajJapta haiM? isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jisa prakAra audhika (samuccaya) - parampara- upapanna - (ekendriya) - jIvoM kA uddezaka batalAyA gayA usI prakAra 'vedana karate haiM' taka vaktavya hai / isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jaise audhika (samuccaya) - ekendriya- zataka ke gyAraha uddezaka batAye gaye vaise hI kRSNalezya - zataka ke bhI (gyAraha uddezaka) yAvat 'acarama- carama-kRSNa-lezyA vAle ekendriya-jIvoM taka batAne cAhie / tIsarA, cauthA zataka (tIsarA zataka ) 44. jaise kRSNa-lezyA vAle (ekendriya) - jIvoM ke sAtha (dUsarA) zataka batalAyA gayA vaise hI nIla-lezyA vAle (ekendriya) - jIvoM ke sAtha bhI ( tIsarA ) zataka batalAnA caahie| 900
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za.33 : za. 3-6 :: sU. 45-53 45. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (cauthA zataka) 46. isI prakAra kApota-lezyA vAle (ekendriya)-jIvoM ke sAtha bhI (cauthA) zataka batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai-('nIla-lezyA vAle' ke sthAna para) 'kApota-lezyA vAle' aisA abhilApa batalAnA caahie| pAMcavAM zataka bhavasiddhika-ekendriya-jIvoM ke karma-prakRti-pada 47. bhante! bhavasiddhika-ekendriya-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! bhavasiddhika-ekendriya-jIva pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise-pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika, bhavasiddhika-pRthvIkAyika ke cAra bheda yAvat bhavasiddhika-vanaspatikAyika' taka vaktavya hai| 48. bhante! bhavasiddhika-aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIvoM ke kitanI karma-prakRtiyAM prajJapta haiM? isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jaisA prathama-ekendriya-zataka batalAyA gayA hai vaisA hI bhavasiddhika-zataka bhI vaktavya hai| uddezakoM kI paripATI vaise hI jJAtavya hai yAvat 'acarama' tk| 49. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| chaTThA zataka 50. bhante! kRSNa-lezyA vAle bhavasiddhika-ekendriya-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! kRSNa-lezyA vAle bhavasiddhika-ekendriya-jIva pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise-pRthvIkAyika yAvat vnsptikaayik| 51. bhante! kRSNa-lezyA vAle bhavasiddhika-pRthvIkAyika-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! kRSNa-lezyA vAle bhavasiddhika-pRthvIkAyika-jIva do prakAra ke prajJapta haiM, jaise sUkSma-pRthvIkAyika aura baadr-pRthviikaayik| 52. bhante! kRSNa-lezyA vAle bhavasiddhika-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva kitane prakAra ke prajJapta gautama! kRSNa-lezyA vAle bhavasiddhika-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva do prakAra ke prajJapta haiM, jaise paryApta aura apryaapt| isI prakAra kRSNa-lezyA vAle bhava-siddhika-bAdara-pRthvIkAyika-jIva ke bhI do prakAra prajJapta haiN| isa abhilApa ke dvArA vaise hI cAra bheda vaktavya haiN| 53. bhante! kRSNa-lezyA vAle bhavasiddhika-aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIvoM ke kitanI karma-prakRtiyAM prajJapta haiM? isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jaise audhika (samuccaya)-uddezaka meM batalAyA gayA hai vaise hI yAvat 'vedana karate haiM' taka samajhanA caahie| 901
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 33 : za. 6-11 : sU. 54-60 bhagavatI sUtra 54. bhante! anantara-upapanna(prathama samaya ke)-kRSNa-lezyA vAle bhavasiddhika-ekendriya-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiN| gautama! anantara-upapanna-kRSNa-lezyA vAle bhavasiddhika-ekendriya-jIva pAMca prakAra ke prajJapta haiM yAvat vnsptikaayik| 55. bhante! anantara-upapanna-kRSNa-lezyA vAle bhavasiddhika-pRthvIkAyika-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! anantara-upapanna-kRSNa-lezyA vAle bhavasiddhika-pRthvIkAyika-jIva do prakAra ke prajJapta haiM, jaise-sUkSma-pRthvIkAyika aura bAdara-pRthvIkAyika, isI prakAra do bheda samajhane caahie| 56. bhante! anantara-upapanna-kRSNa-lezyA vAle bhavasiddhika-sUkSma-pRthvIkAyika-jIvoM ke kitanI karma-prakRtiyAM prajJapta haiM? isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jaisA audhika (samuccaya)-anantara-upapanna-uddezaka batalAyA gayA vaisA hI yAvat 'vedana karate haiM' taka samajhanA caahie| isI prakAra isa abhilApa ke dvArA gyAraha uddezaka vaise hI vaktavya haiN| jaise audhika-zataka meM batalAye gaye haiM yAvat 'acarama' taka samajhanA caahie| sAtavAM, AThavAM zataka (sAtavAM zataka) 57. jaise kRSNa-lezyA vAle bhavasiddhika-(ekendriya)-jIvoM ke viSaya meM zataka batAyA gayA vaise hI nIla-lezyA vAle bhavasiddhika-(ekendriya)-jIvoM ke viSaya meM bhI zataka vaktavya (AThavAM zataka) 58. isI prakAra kApota-lezyA vAle bhavasiddhika-(ekendriya)-jIvoM ke viSaya meM bhI zataka vaktavya hai| navAM-bArahavAM zataka (navAM zataka) abhavasiddhika-ekendriya-jIvoM ke karma-prakRti-pada 59. bhante! abhavasiddhika-ekendriya-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! abhavasiddhika-ekendriya jIva pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise- pRthvIkAyika yAvat vnsptikaayik| isI prakAra jaisA bhavasiddhika-zataka batalAyA gayA hai vaisA hI vaktavya hai, kevala itanA antara hai-carama aura acarama ina do uddezakoM ko chor3a kara zeSa nava uddezaka vaise hI jAnane caahie| (dasavAM zataka) 60. isa prakAra kRSNa-lezyA vAle abhavasiddhika-ekendriya-jIvoM ke viSaya meM bhI zataka vaktavya hai| 902
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra (gyArahavAM zataka) 61. nIla-lezyA vAle abhavasiddhika-ekendriya-jIvoM ke viSaya meM bhI zataka vaktavya hai / (bArahavAM zataka) 62. kApota-lezyA vAle abhavasiddhika-ekendriya-jIvoM ke viSaya meM zataka vaktavya hai / isa prakAra cAroM hI abhavasiddhika-ekendriya-jIvoM ke viSaya meM zatakoM ke nava-nava uddezaka hote haiN| isa prakAra ye bAraha zataka ekendriya-jIvoM ke viSaya meM hote haiN| (jo tetIsaveM zataka ke antara- zataka ke rUpa meM batAe haiM / ) 903 za. 33 : za. 11-12 : sU. 61,62
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ cautIsavAM zataka pahalA ekendriya- zataka pahalA uddeza ekendriya-jIvoM ke vigraha-gati kA pada 1. bhante ! ekendriya-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM ? gautama! ekendriya-jIva pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise- pRthvIkAyika yAvat vnsptikaayik| isI prakAra pRthvIkAyika ke ye cAra bheda vaktavya haiM yAvat vanaspatikAyika / 2. bhante ! aparyApta-sUkSma - pRthvIkAyika- jIva isa ratnaprabhA - pRthvI meM pUrva (dizA) ke caramAnta meM ( mAraNAntika) - samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya (aparyApta- sUkSma- pRthvIkAyika- jIva ke rUpa meM upapanna hone kI yogyatA prApta ) isa ratnaprabhA - pRthvI meM pazcima dizA ke caramAnta meM aparyApta sUkSma - pRthvIkAyika- jIva ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane samaya vAlI vigraha - gati ( antarAla - gati) ke dvArA upapanna hotA hai ? gautama ! vaha jIva eka samaya vAlI athavA do samaya vAlI athavA tIna samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA upapanna hotA hai / 3. bhante! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai vaha jIva eka samaya vAlI athavA do samaya vAlI athavA yAvat upapanna hotA hai taka ? gautama ! maiMne isa prakAra sAta zreNiyAM prajJapta kI haiM, jaise- 1. RjuAyatA - jo sIdhI aura lambI ho / 2. ekatovakrA - jo eka dizA meM vakra ho / 3. dvitovakrA - jo donoM ora vakra ho / 4. ekataH khahA- jo eka dizA meM aMkuza kI taraha mur3I huI ho; jisake eka ora trasanADI kA AkAza ho / 5. dvitaH khahA- jo donoM ora aMkuza kI taraha muDI huI ho, jisake donoM ora trasanAr3I kA AkAza ho / 6. cakravAlA - jo valaya kI AkRti vAlI / 7. arddha-cakravAlA - jo arddhavalaya kI AkRti vAlI ho / RjuAyatA-zreNI ke dvArA upapanna hotA huA vaha jIva eka samaya vAlI vigraha - gati ( antarAla gati) ke dvArA upapanna hotA hai| ekatovakrA zreNI ke dvArA upapanna hotA huA vaha jIva do samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) dvArA upapanna hotA hai / dvitovakrA - zreNI ke dvArA upapanna hotA huA vaha jIva tIna samaya vAlI vigraha - gati ( antarAla - gati) ke dvArA upapanna hotA hai / gautama ! yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai / yAvat upapanna hotA hai / 904
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 34 : za. 1 : u. 1 : sU. 4,5 4. bhante! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva isa ratnaprabhA-pRthvI meM pUrva (dizA) ke caramAnta meM (mAraNAntika samudghAta) se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya paryApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta) isa ratnaprabhA-pRthvI meM pazcima dizA ke caramAnta meM paryApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA upapanna hotA hai? gautama! vaha jIva eka samaya vAlI athavA do samaya vAlI athavA tIna samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA utpanna hotA hai| gautama! isa apekSA se kahA jA rahA hai vaha jIva eka samayavAlI athavA do samaya-vAlI athavA tIna samayavAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA upapanna hotA hai| (tIsarA AlApaka) isI prakAra aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva (isa ratnaprabhA-pRthvI meM) pUrva (dizA) ke caramAnta meM (mAraNAntika)-samudghAta karake (AyuSya pUrva kara) (isa ratnaprabhA-pRthvI meM) pazcima dizA ke caramAnta meM bAdara-pRthvIkAyika-jIvoM ke aparyAptakoM meM (eka, do athavA tIna sAmayika-vigraha-gati ke dvArA) upapanna karavAnA caahie| (cauthA AlApaka) taba (aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva (isa ratnaprabhA-pRthvI meM) pUrva dizA ke caramAnta meM (mAraNAntika)-samudghAta karake (AyuSya-pUrNa karake isa ratnaprabhA-pRthvI meM) pazcima dizA ke caramAnta meM bAdara-pRthvIkAyika-jIvoM ke) paryAptakoM meM (eka, do athavA tIna sAmayika vigraha-gati ke dvArA upapanna karavAnA caahie| isI prakAra apkAyika-jIvoM meM cAra AlApaka batalAne cAhie-(prathama AlApaka) 1. sUkSma-pRthvIkAyika-aparyAptaka kA sUkSma-apkAyika-aparyAptaka meM 2. sUkSma-pRthvIkAyika-aparyAptaka kA sUkSmaapakAyika-paryAptaka meM 3. sUkSma-pRthvIkAyika-aparyAptaka kA bAdara-apkAyikaaparyAptaka meM 4. sUkSma-pRthvIkAyika-aparyAptaka kA bAdara-apakAyika-paryAptaka meM upapanna karavAnA caahie| isI prakAra (dUsarA AlApaka) 1. sUkSma-pRthvIkAyika-aparyAptaka-jIva kA sUkSma-tejaskAyika-aparyAptaka meM 2. sUkSma-pRthvIkAyikaaparyAptaka-jIva kA sUkSma-tejaskAyika-paryAptaka meM upapanna karavAnA caahie| 5. bhante! (tIsarA AlApaka) aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva isa ratnaprabhA-pRthvI meM pUrva (dizA) ke caramAnta meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya manuSya-kSetra meM aparyApta-bAdara-tejaskAya meM upapanna hone kI yogya prApta manuSya-kSetra meM aparyApta-bAdara-tejaskAyika rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA upapanna hotA hai? zeSa usI prakAra vaktavya hai| (cauthA AlApaka) isI prakAra (aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva isa ratnaprabhA-pRthvI meM pUrva dizA ke caramAnta meM mAraNAntika-samudghAta karake AyuSya-pUrNa kara manuSya-kSetra meM) paryApta-bAdara-tejaskAyika-jIva ke rUpa meM (eka, do athavA tIna sAmayika vigraha-gati ke dvArA) utpanna karavAnA caahie| (aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva isa ratnaprabhA-pRthvI meM pUrva dizA ke caramAnta meM mAraNAntika-samudghAta-samavahata hotA hai, samavahata hokara) jisa prakAra (cAra AlApakoM ke dvArA) apkAyika-jIvoM meM upapAta batalAyA gayA thA usI prakAra sUkSma- aura bAdara-vAyukAyika-jovoM meM (cAra AlApaka ke dvArA) upapAta karavAnA -905
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 34 : u. 1: sU. 5-8 caahie| isI prakAra una jIvoM kA (cAra AlApakoM ke dvArA) vanaspatikAyika-jIvoM meM bhI ( upapAta karavAnA cAhie) / 6. bhante! paryApta - sUkSma- pRthvIkAyika- jIva isa ratnaprabhA - pRthvI ke viSaya meM..... pRcchA ? isI prakAra paryApta sUkSma- pRthvIkAyika- jIva bhI ( isa ratnaprabhA - pRthvI meM) pUrva dizA ke caramAnta meM (mAraNAntika) - samudghAta karake (AyuSya pUrNa karake) isI krama se ina bIsa sthAnoM meM upapAta karavAnA caahie| (pRthvIkAya, apkAya, tejaskAya, vAyukAya aura vanaspatikAya-ina pAMca ke sUkSma aura bAdara tathA pratyeka ke paryAptaka aura aparyAptaka- ye bIsa bheda hote haiM) yAvat 'bAdara - vanaspatikAyika ke paryAptaka meM' taka bhI vaktavya hai / isI prakAra aparyApta - bAdara - pRthvIkAyika- jIva kA bhI bIsa sthAnoM meM upapAta karavAnA cAhie / isI prakAra paryApta - bAdara - pRthvIkAyika- jIva kA bhI bIsa sthAnoM meM upapAta karavAnA caahie| isI prakAra apkAyika- jIva kA bhI cAra gamakoM meM (isa ratnaprabhA - pRthvI meM) pUrva dizA ke caramAnta meM ( mAraNAntika) - samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara........ isI prakAra pUrvavat vaktavyatA ke dvArA inhIM bIsa sthAnoM meM upapAta karavAnA caahie| sUkSmatejaskAyika- jIva ke bhI aparyAptaka aura paryAptaka ye do bheda batalAye / inhIM bIsa sthAnoM meM inakA upapAta karavAnA cAhie / 7. bhante ! aparyApta - bAdara - tejaskAyika jIva manuSya-kSetra meM samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya (aparyApta sUkSma- pRthvIkAyika- jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta) isa ratnaprabhA-pRthvI meM pazcima dizA ke caramAnta meM aparyApta sUkSma-pRthvIkAyika- jIva ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane samaya vAlI vigraha-gati (antarAla - gati) ke dvArA upapanna hotA hai ? zeSa usI prakAra vaktavya hai yAvat 'yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai' tk| isI prakAra cAra prakAra ke pRthvIkAyika-jIvoM kA bhI upapAta karavAnA cAhie, isI prakAra cAra prakAra ke apkAyika- jIvoM kA bhI (upapAta karavAnA cAhie), sUkSma-tejaskAyika- jIvoM ke aparyAptaka aura paryAptaka meM isI prakAra upapAta karavAnA cAhie / 8. bhante ! aparyApta - bAdara - tejaskAyika- jIva manuSya-kSetra meM samavahata hotA hai samavahata hokara jo bhava (aparyApta bAda tejaskAyika- jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta) (manuSya-kSetra meM aparyApta - bAdara - tejaskAyika- jIva ke rUpa meM utpanna hone yogya hai), bhante ! vaha kitane samaya vAlI vigraha - gati (antarAla - gati) ke dvArA ... ? zeSa usI prakAra vaktavya hai / isI prakAra paryApta - bAdara - tejaskAyika- jIva ke rUpa meM bhI upapAta karavAnA caahie| vAyukAyika- tathA vanaspatikAyika- jIva ke rUpa meM jaisA pRthvIkAyika jIva ke rUpa upapAta karavAyA gayA vaisA hI cAra bheda se upapAta karavAnA cAhie / isI prakAra paryApta- bAdara-tejaskAyika- jIva kA bhI samaya kSetra meM mAraNAntika - samudghAta ke dvArA samavahata hokara inhIM bIsa sthAnoM meM upapAta karavAnA caahie| jaisI aparyApta-tejaskAyika-jIva kI upapAta batalAI gaI vaisI hI sarvatra bAdara - tejaskAyika- jIvoM ke aparyAptaka aura paryAptaka meM samaya-kSetra meM upapAta karavAnA cAhie, mAraNAntika- samudghAta karavAnA cAhie / 906
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 34 : u. 1 : sU. 8-12 vAyukAyika- aura vanaspatikAyika-jIvoM kA upapAta vaisA karavAnA cAhie jaise pRthvIkAyika-jIvoM ke cAra bheda batalAye gaye the, yAvat 9. bhante! paryApta - bAdara - vanaspatikAyika- jIva isa ratnaprabhA - pRthvI meM pUrva (dizA) ke caramAnta meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya (paryApta-bAdara-vanaspatikAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta ) isa ratnaprabhA - pRthvI meM pazcima dizA ke caramAnta meM paryApta - bAdara - vanaspatikAyika jIva ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane samaya vAlI vigraha - gati ( antarAla - gati) ke dvArA upapanna hotA hai....? zeSa usI prakAra vaktavya hai yAvat 'yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai' taka / 10. bhante ! aparyApta sUkSma- pRthvIkAyika- jIva isa ratnaprabhA - pRthvI meM pazcima dizA ke caramAnta meM mAraNAntika- samudghAta se samavahata hotA hai| samavahata hokara jo bhavya (aparyApta sUkSma- pRthvIkAyika jIva ke rUpa meM hone kI yogyatA prApta ) isa ratnaprabhA - pRthvI meM pUrva dizA ke caramAnta meM aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIva ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane samaya vAlI vigraha - gati (antarAla - gati) ke dvArA ( upapanna hotA hai ) ? zeSa usI prakAra sampUrNa rUpa se vaktavya hai / isI prakAra pUrva dizA ke caramAnta meM sabhI padoM meM bhI mAraNAntika-samudghAta kI bhAMti pazcima dizA ke caramAnta meM tathA samaya-kSetra meM upapAta karavAnA cAhie aura samaya-kSetra meM jo mAraNAntika- samudghAta se samavahata hue unakA pazcima dizA ke caramAnta meM aura samaya-kSetra meM upapAta karavAnA cAhie, isI prakAra isI krama se pazcima ke caramAnta meM tathA samaya-kSetra meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hokara pUrva dizA ke caramAnta meM aura samaya-kSetra meM usI gamaka ke dvArA upapAta karavAnA cAhie / isI prakAra isI gamaka ke dvArA dakSiNa dizA ke caramAnta meM mAraNAntika - samudghAta se samavahata hokara uttara dizA ke caramAnta meM aura samaya-kSetra meM upapAta batalAnA caahie| isI prakAra uttaradizA ke caramAnta meM aura samaya-kSetra meM mAraNAntika - samudghAta se samavahata hokara dakSiNa dizA ke caramAnta meM aura samaya-kSetra meM usI gamaka ke dvArA upapAta karavAnA cAhie / 11. bhante ! aparyApta sUkSma- pRthvIkAyika-jIva zarkarAprabhA - pRthvI meM pUrva dizA ke caramAnta meM mAraNAntika- samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya (aparyApta sUkSmapRthvIkAyika- jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta ) isa zarkarAprabhA - pRthvI meM pazcima dizA ke caramAnta meM aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIva ke rUpa meM utpanna hone yogya hai....isI prakAra vaktavya hai jaisA ratnaprabhA - pRthvI meM batAyA gayA hai yAvat 'yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai' tk| isI prakAra isI krama se yAvat 'paryApta sUkSma - tejaskAyika-jIvoM ke rUpa meM utpanna hone' taka vaktavya hai / 12. bhante ! aparyApta sUkSma- pRthvIkAyika-jIva zarkarAprabhA - pRthvI meM pUrva dizA ke caramAnta meM mAraNAntika- samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya (aparyApta - bAdara- tejaskAyika- jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta) samaya kSetra meM aparyApta bAdara-tejaskAyika- jIva ke rUpa meM utpanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane samaya vAlI (vigraha- gati se utpanna hotA hai ) -pRcchA / 907
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 34 : u. 1: sU. 12-15 gautama ! vaha jIva do samaya vAlI athavA tIna samaya vAlI vigraha - gati ( antarAla - gati) ke dvArA utpanna hotA hai / 13. yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai ? gautama ! maiMne isa prakAra sAta zreNiyAM prajJapta kI haiM, jaise- 1. RjuAyatA yAvat ardhacakravAlA / ekato- vakrA zreNI ke dvArA utpanna hotA huA vaha jIva do samaya vAlI vigraha - gati (antarAla - gati) ke dvArA utpanna hotA hai| dvitovakrA zreNI ke dvArA utpanna hotA huA vaha jIva tIna samaya vAlI vigraha - gati ( antarAla - gati) ke dvArA utpanna hotA hai / vaha isa apekSA se kahA jA rahA hai| isI prakAra paryApta - bAdara - tejaskAyika-jIva ke rUpa meM ( utpanna hone para vaktavya hai)| zeSa jaisA ratnaprabhA sandarbha meM pRthvIkAyika- jIva ke viSaya meM batalAyA gayA thA (bha. 34 / 10) vaisA yahAM vaktavya hai / jo bhI aparyApta- aura paryApta-bAdara-tejaskAyika-jIva samaya kSetra meM mAraNAtika - samudghAta se samavahata hokara dUsarI pRthvI (zarkarAprabhA) ke pazcima dizA ke caramAnta meM cAra prakAra ke pRthvIkAyika (bha. 33 / 2-3)-, cAra prakAra ke apkAyika (bha. 33 / 2-3)-, do prakAra ke tejaskAyika (bha. 34 / 5) -, cAra prakAra ke vAyukAyika (bha. 33 / 2-3) -, cAra prakAra ke vanaspatikAyika (bha. 33 / 2-3 ) - jIvoM ke rUpa meM utpanna hote haiM, ve bhI isI prakAra do samaya vAlI athavA tIna samaya vAlI vigraha - gati (antarAla - gati) ke dvArA utpanna karavAnA caahie| aparyApta aura paryApta - bAdara - tejaskAyika- jIva jaba unhIM meM (arthAt aparyAptaaura paryApta - bAdara - tejaskAyika- jIvoM ke rUpa meM) utpanna hote haiM, taba jisa prakAra ratnaprabhA ke sandarbha meM batalAyA gayA thA usI prakAra eka samaya vAlI, do samaya vAlI, tIna samaya vAlI vigraha-gati (antarAla - gati) ke dvArA utpanna hone vAle vaktavya haiM, zeSa jaisA ratnaprabhA sandarbha meM batalAyA gayA hai vaisA hI sampUrNa rUpa meM jAnanA caahie| jaisI zarkarAprabhA kI vaktavyatA batalAI gaI hai usI prakAra yAvat 'adhaHsaptamI taka' batalAnI cAhie / 14. bhante ! aparyApta-sUkSma- pRthvIkAyika-jIva adho- loka - kSetra kI ( trasa ) - nAla ke bAhara ke kSetra meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya (aparyApta- sUkSma-pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta ) Urdhva - loka - kSetra kI (trasa)-nAla ke bAhara ke kSetra meM aparyApta sUkSma- pRthvIkAyika- jIva ke rUpa meM upapanna hone yogya hai, bhante ! vaha kitane samaya vAlI vigraha - gati ( antarAla - gati) se utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jIva tIna samaya vAlI athavA cAra samaya vAlI vigraha-gati ( antarAla - gati) ke dvArA utpanna hotA hai / 15. bhante ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-tIna samaya vAlI athavA cAra samaya vAlI vigraha-gati (antarAla - gati) ke dvArA utpanna hotA hai ? gautama! aparyApta sUkSma-pRthvIkAyika- jIva adho-loka - kSetra kI ( trasa ) - nAla ke bAhara ke kSetra meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya Urdhva-loka- kSetra kI (sa) - nAla ke bAhara ke kSetra meM aparyApta sUkSma- pRthvIkAyika- jIva ke rUpa meM eka pratara meM anuzreNI ke dvArA utpanna hone kI yogyatA prApta hai vaha tIna samaya vAlI vigraha-gati 908
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 34 : u. 1: sU. 15-18 (antarAla - gati) se utpanna hotA hai / (adho- loka kSetra meM trasa - nAla ke bAhara pUrva Adi dizA mara kara prathama samaya meM trasa-nAla meM praviSTa hotA hai, dUsare samaya meM Urdhva-gati karatA hai tathA usI pratara meM pUrva athavA pazcima meM jaba utpatti hotI hai taba anuzreNI meM gati kara tRtIya samaya meM utpanna hotA hai / ) jo bhavya vizreNI ke dvArA pRthvIkAyika- jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta hai) vaha cAra samaya vAlI vigraha gati ( antarAla - gati) se utpanna hotA hai| (jaba trasa-nAla ke bAhara vAyavya Adi vidizA meM maratA hai taba prathama samaya meM pazcima athavA uttara dizA meM jAtA hai, dUsare samaya meM trasa-nAla meM praviSTa hotA hai, tRtIya samaya meM Urdhva-gati karatA hai, tathA caturtha samaya meM anuzreNI meM jAkara pUrva Adi dizA meM utpanna hotA hai / ) yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat 'utpanna hotA hai' tk| (jo jIva adho- loka kSetra meM trasa - nAla bAhara mRtyu ko prApta hotA hai vaha yadi Urdhva - loka - kSetra meM trasa-nAla ke bAhara vizreNI meM (vidizA meM) utpanna ho, to vaha cAra samaya vAlI vigraha-gati (antarAla - gati) ke dvArA utpanna hotA hai / ) isI prakAra paryApta sUkSma- pRthvIkAyika- jIva ke rUpa meM utpanna hone ke viSaya meM bhI, isI prakAra yAvat 'paryApta sUkSma - tejaskAyika- jIva ke rUpa meM utpanna hone' taka vaktavya hai / kSetra meM mAraNAntika-samudghAta 16. bhante ! aparyApta sUkSma- pRthvIkAyika- jIva adho-loka - kSetra kI (sa) - nAla ke bAhara ke samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya ( aparyApta- bAdara-tejaskAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta ) samaya kSetra meM aparyApta- bAdara-tejaskAyika- jIva ke rUpa meM utpanna hotA hai, bhante ! vaha kitane samaya vAlI vigraha- gati (antarAla-gati) se utpanna hotA hai ? - - gautama ! vaha jIva do samaya vAlI athavA tIna samaya vAlI vigraha - gati ( antarAla - gati) ke dvArA utpanna hotA hai / 17. yaha kisa apekSA se ? gautama ! maiMne isa prakAra sAta zreNiyAM prajJapta kI haiM, jaise- 1. RjuAyatA yAvat ardhacakravAlA (bha. 34 / 3) / ekatovakrA zreNI ke dvArA utpanna hotA huA vaha jIva do samaya vAlI vigraha - gati ( antarAla - gati) ke dvArA utpanna hotA hai| dvitovakrA zreNI ke dvArA utpanna hotA huA vaha jIva tIna samaya vAlI vigraha - gati (antarAla - gati) ke dvArA utpanna hotA hai / yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai| isI prakAra paryApta bAdara tejaskAyika-jIva ke rUpa meM bhI utpanna karavAnA caahie| vAyukAyika- aura vanaspatikAyika- jIvoM ke rUpa meM cAra bhedoM ke dvArA vaisA hI utpanna karavAnA cAhie jaisA apkAyika- jIvoM ke rUpa meM karavAyA gayA thA / (bha. 34 / 13) isI prakAra jaisA aparyApta sUkSma- pRthvIkAyika- jIva kA gamaka batalAyA gayA hai usI prakAra paryApta sUkSma- pRthvIkAyika- jIva kA bhI batalAnA cAhie, usI prakAra bIsa sthAnoM meM utpanna karavAnA caahie| (bha. 34 / 13) 18. (bhante ! aparyApta- bAdara - pRthvIkAyika-jIvoM ke viSaya meM pRcchA ? (bha. 34 / 13)) adho-loka-kSetra kI (trasa) - nAla ke bAhara ke kSetra meM mAraNAntika- samudghAta se samavahata hotA hai ? (bha. 34 / 14 ) isI prakAra bAdara - pRthvIkAyika- jIva ke paryAptaka aura 909
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 34 : u. 1 : sU. 18-23 bhagavatI sUtra aparyAptaka ke viSaya meM batalAnA caahie| isI prakAra apkAyika-jIva ke cAroM prakAra ke viSaya meM batalAnA caahie| sUkSma-tejaskAyika-jIva ke do prakAra ke viSaya meM bhI usI prakAra batalAnA caahie| 19. bhante! aparyApta-bAdara-tejaskAyika-jIva samaya-kSetra meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya (aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta) Urdhva-loka-kSetra kI (basa)-nAla ke bAhara ke kSetra meM aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) se utpanna hotA hai? gautama! vaha jIva do samaya vAlI athavA tIna samaya vAlI athavA cAra samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA utpanna hotA hai| 20. yaha kisa apekSA se? jisa apekSA se ratnaprabhA-pRthvI ke viSaya meM batalAyA gayA usI apekSA se sAtoM zreNiyoM ke viSaya meM batalAnA caahie| (bha. 34 / 3) isI prakAra yAvat / 21. bhante! aparyApta-bAdara-tejaskAyika-jIva samaya-kSetra meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya (paryApta-sUkSma-tejaskAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta) Urdhva-loka-kSetra kI (trasa)-nAla ke bAhara ke kSetra meM paryApta-sUkSma-tejaskAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone yogya hai, bhante! (vaha kitane samaya vAlI vigraha-gati se utpanna hotA hai?) zeSa usI prakAra vaktavya hai (bha. 34 / 19) / 22. bhante! aparyApta-bAdara-tejaskAyika-jIva samaya-kSetra meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya (aparyApta-bAdara-tejaskAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta) samaya-kSetra meM aparyApta-bAdara-tejaskAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) se utpanna hotA hai? gautama! vaha jIva eka samaya vAlI athavA do samaya vAlI athavA tIna samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA utpanna hotA hai| 23. yaha kisa apekSA se? jisa apekSA se ratnaprabhA-pRthvI ke viSaya meM batalAyA gayA hai usI apekSA se sAtoM zreNiyoM ke viSaya meM batalAnA caahie| isI prakAra (aparyApta-bAdara-tejaskAyika-jIva kA upapAta) paryApta-bAdara tejaskAyika-jIva ke rUpa meM jAnanA caahie| vAyukAyika-jIvoM ke rUpa meM aura vanaspatikAyika-jIvoM ke rUpa meM (aparyApta-bAdara-tejaskAyika-jIva kA) jaise pRthvIkAyika-jIvoM meM upapAta karavAyA gayA usI prakAra cAra bhedoM ke dvArA upapAta karavAnA caahie| isI prakAra paryApta-bAdara-tejaskAyika-jIva kA bhI inhIM sthAnoM meM upapAta karavAnA caahie| vAyukAyika aura vanaspatikAyika-jIvoM kA jaise pRthvIkAyika-jIva kA upapAta batalAyA gayA vaisA hI batalAnA caahie| 910
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 34 : u. 1 : sU. 24-26 24. bhante! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika jIva Urdhva-loka-kSetra kI (basa)- nAla ke bAhara ke kSetra meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya (aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta) adho-loka-kSetra kI (sa)-nAla ke bAhara ke kSetra meM aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika jIva ke rUpa meM utpanna hone kA yogya hai, bhante! vaha kitane samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) se utpanna hotA hai? isI prakAra Urdhva-loka-kSetra kI (basa)-nAla ke bAhara ke kSetra meM mAraNAntika- samudaghAta se samavahata hotA hai, (samavahata hokara) adho-loka-kSetra kI (trasa) nAla-ke bAhara ke kSetra meM utpanna hote hue jIvoM ke viSaya meM vahI gamaka sampUrNa rUpa meM batalAnA caahie| (bha. 34 / 14) yAvat 'bAdara-vanaspati-kAyika paryAptaka jIva kA bAdara-vanaspatikAyika-paryAptaka jIvoM meM upapAta' taka batalAnA caahie| 25. bhante! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika jIva loka ke pUrva dizA ke caramAnta meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya (aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta) loka ke pUrva dizA ke hI caramAnta meM aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika jIva ke rUpa meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA utpanna hotA hai? gautama! vaha jIva eka samaya vAlI athavA do samaya vAlI athavA tIna samaya vAlI athavA cAra samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA utpanna hotA hai| 26. bhante! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai-eka samaya vAlI athavA (cAra samaya vAlI) yAvat 'utpanna hotA hai? gautama! maiMne isa prakAra sAta zreNiyAM prajJapta kI haiM, jaise-RjuAyatA yAvad 'ardhacakravAlA' (bha. 34/3) / RjuAyatAzreNI ke dvArA utpanna hotA huA vaha jIva eka samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA utpanna hotA hai| ekatovakrA zreNI ke dvArA utpanna hotA huA vaha jIva do samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA utpanna hotA hai| dvitovakrA zreNI ke dvArA utpanna hotA huA jo bhavya eka pratara meM anuzreNI ke dvArA (aparyApta-sUkSma- pRthvIkAyika jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta hai), vaha tIna samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) se utpanna hotA hai| jo bhavya vizreNI ke dvArA (aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta hai) vaha cAra samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) se utpanna hotA hai| yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat 'utpanna hotA hai'| isI prakAra aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika jIva loka ke pUrva caramAnta meM mAraNAntika- samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara loka ke pUrva caramAnta meM hI 1. aparyAptaka- aura 2. paryAptaka-sUkSma-pRthvIkAyika jIvoM rUpa meM, 3. aparyAptaka- aura 4. paryAptaka-sUkSma-apkAyika jIvoM ke rUpa meM, 5. aparyAptaka- aura 6. paryAptaka-sUkSma-tejaskAyika jIvoM ke rUpa meM, 7. aparyAptaka-aura 8. paryAptaka-sUkSma-vAyukAyika jIvoM ke rUpa meM, 9. aparyAptaka-aura 10. paryAptaka-bAdaravAyukAyika jIvoM ke rUpa meM, 11. aparyAptaka-aura 12. paryAptaka-sUkSma-vanaspatikAyika 911
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 34 : u. 1 : sU. 26-30 bhagavatI sUtra jIvoM ke rUpa meM isa prakAra aparyAptaka- aura paryAptaka-bAraha sthAnoM meM isI krama se vaktavya haiN| sUkSma-pRthvIkAyika-paryAptaka jIva isI prakAra se sampUrNa rUpa meM bAraha hI sthAnoM meM utpanna karavAnA caahie| isI prakAra isa gamaka ke dvArA yAvat 'sUkSma-vanaspati-kAyika-paryAptaka jIva kA utpAda sUkSma-vanaspatikAyika-paryAptaka jIvoM' taka ke rUpa meM batalAnA caahie| 27. bhante! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva loka ke pUrva dizA ke caramAnta meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya (aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta) loka ke dakSiNa dizA ke caramAnta meM aparyAta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA utpanna hotA hai? gautama! vaha jIva do samaya vAlI athavA tIna samaya vAlI athavA cAra samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA utpanna hotA hai| 28. bhante! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai? gautama! maiMne isa prakAra sAta zreNiyAM prajJapta kI haiM jaise-RjuAyatA yAvat ardhacakravAlA (bha. 34 / 3) / ekatovakrA-zreNI ke dvArA utpanna hotA huA vaha jIva do samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA utpanna hotA hai| dvitovakrA-zreNI ke dvArA utpanna hotA huA vaha bhavya eka pratara meM anuzreNI ke dvArA aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta hai, vaha tIna samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) se utpanna hotA hai| jo bhavya vizreNI ke dvArA (aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta hai), vaha cAra samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) se utpanna hotA hai| gautama! yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai| isI prakAra isa gamaka ke dvArA pUrva dizA ke caramAnta meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hokara dakSiNa dizA ke caramAnta meM utpanna karavAnA cAhie yAvat 'sUkSma-vanaspati-kAyika-paryAptaka-jIva kA sUkSma-vanaspatikAyika-jIvoM meM utpAda karavAnA caahie| sabhI jIvoM kA vigraha do samaya vAlA, tIna samaya vAlA athavA cAra samaya vAlA batalAnA caahie| 29. bhante! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva loka ke pUrva dizA ke caramAnta meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya (aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogatA prApta) loka ke pazcima dizA ke caramAnta meM aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha kitane samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA utpanna hotA hai| gautama! vaha jIva eka samaya vAlI athavA do samaya vAlI athavA tIna samaya vAlI athavA cAra samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA utpanna hotA hai| 30. yaha kisa apekSA se? isI prakAra jaise pUrva dizA ke caramAnta meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai, 912
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 34 : u. 1 : sU. 30-32 (samavahata hokara) pUrva dizA ke hI caramAnta meM utpanna huA thA (bha. 34 / 25) vaise hI pUrva dizA ke caramAnta meM samavahata huA thA, (samavahata hokara) pazcima dizA ke caramAnta meM sabhI jIvoM ko utpanna karavAnA caahie| 31. bhante! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva loka ke pUrva dizA ke caramAnta meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya (aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta) loka ke uttara dizA ke caramAnta meM aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone yogya hai, bhante! vaha (kitane samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) ke dvArA utpanna hotA hai)? isI prakAra jaise pUrva dizA ke caramAnta meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai (savamahata hokara) dakSiNa dizA ke caramAnta meM utpanna karavAyA thA vaise hI pUrva dizA ke caramAnta meM samavahata hotA hai, (savamahata hokara) uttara dizA ke caramAnta meM utpanna karavAnA caahie| 32. bhante! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva loka ke dakSiNa dizA ke caramAnta meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya (aparyApta-sUkSmapRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone kI yogyatA prApta) loka ke dakSiNa dizA ke hI caramAnta meM aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM utpanna hone yogya haiM? isI prakAra jaise pUrva dizA ke caramAnta meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara pUrva dizA ke hI caramAnta meM utpanna karavAnA cAhie, vaise hI dakSiNa dizA meM samavahata hokara dakSiNa dizA meM hI utpanna karavAnA cAhie, vaise hI sampUrNa rUpa se batalAnA cAhie yAvat 'sUkSma-vanaspatikAyika-paryAptaka-jIva kA sUkSma-vanaspatikAyika-paryAptaka-jIva ke rUpa meM (loka ke) dakSiNa caramAnta' taka meM utpanna karavAnA caahie| isI prakAra dakSiNa meM samavahata hokara pazcima ke caramAnta meM utpanna karavAnA cAhie, kevala itanA antara hai-do samaya vAlI, tIna samaya vAlI athavA cAra samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) se (utpanna karavAnA cAhie), zeSa usI prakAra batalAnA caahie| isI prakAra dakSiNa meM samavahata hokara uttara ke caramAnta meM utpanna karavAnA cAhie, jaise svasthAna ke viSaya meM batalAyA gayA vaise hI eka samaya vAlI, do samaya vAlI, tIna samayavAlI athavA cAra samaya vAlI vigraha-gati se utpanna karavAnA caahie| (dakSiNa ke caramAMta meM mara kara, pUrva caramAnta meM utpanna hone vAle ke lie vaise hI batalAnA cAhie jaisA (dakSiNa ke caramAMta meM marakara) pazcima ke caramAnta meM utpanna hone vAle ke viSaya meM batalAyA gayA thA, vaise hI do samaya vAlI, tIna samaya vAlI athavA cAra samaya vAlI vigraha-gati se utpanna karavAnA caahie| (aba) pAzcAtya caramAnta meM marakara cAroM dizAoM meM utpanna hone vAle jIvoM ke viSaya meM batAyA jA rahA hai-(jaise pUrva ke caramAnta meM marakara pUrva ke caramAnta meM utpanna hone vAle jIvoM ke viSaya meM svasthAna meM eka, do, tIna, cAra samaya kI vigraha-gati (antarAla-gati) batalAI gaI thI vaise hI yahAM bhI) pazcima ke caramAnta meM (mAraNAntika-samadaghAta se samavahata hote haiM). samavahata hokara pazcima ke caramAnta meM hI utpanna hone vAle jIvoM ke viSaya meM svasthAna meM eka, do, tIna aura cAra samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) batalAnI caahie| (pazcima ke caramAnta meM mara kara) uttara ke caramAnta meM utpanna hone vAle jIvoM kI eka samaya vAlI vigraha-gati 913
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 34 : u. 1 : sU. 32,33 bhagavatI sUtra (antarAla-gati) nahIM hotI, zeSa usI prakAra vaktavya hai| (jaisA pazcima ke caramAnta meM mara kara pazcima ke caramAnta meM utpanna hone vAle jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA hai|) (pazcima ke caramAnta meM marakara) pUrva ke caramAnta meM utpanna hone vAle jIvoM ke viSaya meM vaise hI batalAnA cAhie jaisA svasthAna meM (eka, do, tIna, cAra samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) batalAnI caahie)| (yahAM pazcima ke caramAnta meM mara kara pUrva ke caramAnta meM samazreNI se utpanna ho sakate haiM isalie eka samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) batalAnI caahie)| (pazcima ke caramAnta meM marakara) dakSiNa ke caramAnta meM utpanna hone vAle jIva ke (pazcima kA caramAnta dakSiNa ke caramAnta ke sAtha samazreNI meM nahIM haiM isalie) eka samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) nahIM hotI, zeSa isI prakAra samajhanA caahie| (arthAt svasthAna meM do, tIna aura cAra samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) batalAnI caahie| (uttara ke caramAnta meM marakara cAroM dizAoM meM utpanna hone vAle jIvoM ke viSaya meM batAyA jA rahA hai-) uttara ke caramAnta meM (mAraNAntika-samudghAta se samavahata hote haiM,) samavahata hokara uttara meM hI utpanna hone vAle jIvoM ke viSaya meM vaisA hI batalAnA cAhie jaisA svasthAna ke viSaya meM batalAyA gayA hai| (eka, do, tIna aura cAra samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) batalAnI caahie)| (svasthAna meM utpanna hote haiM, isalie eka samaya vAlI vigraha-gati bhI ho sakatI hai) uttara ke caramAnta meM (mAraNAntika-samudghAta se samavahata hote haiM,) samavahata hokara pUrva ke caramAnta meM utpanna hone vAle jIvoM ke viSaya meM vaise hI batalAnA cAhie, (jaisA uttara ke caramAnta meM marakara uttara ke caramAnta meM utpanna ho vAle jIvoM ke viSaya meM svasthAna meM batalAyA gayA hai), kevala itanA antara hai-eka samaya vAlI vigraha-gati nahIM hotii| uttara ke caramAnta meM (mAraNAntika-samudghAta se samavahata hote haiM,) samavahata hokara dakSiNa ke caramAnta meM utpanna ho vAle jIvoM ke viSaya meM vaise hI batalAnA cAhie jaise svasthAna meM eka, do, tIna aura cAra samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) batalAI gaI thii| (yahAM uttara ke caramAnta aura dakSiNa ke caramAnta meM zramazreNI hai, isalie eka samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati bhI hotI hai)| uttara ke caramAnta meM (mAraNAntika-samudghAta se samavahata hote haiM,) samavahata hokara pazcima ke caramAnta meM utpanna hone vAle jIvoM kI eka samaya vAlI vigraha-gati (antarAla-gati) nahIM hotI (kyoMki uttara kA caramAnta aura pazcima kA caramAnta samazreNI meM nahIM haiM), zeSa usI prakAra batalAnA cAhie jaise (uttara ke caramAnta meM marakara pUrva ke caramAnta meM utpanna hone vAle jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA thA) yAvat 'sUkSma-vanaspatikAyika-paryAptaka-jIva kI utpatti sUkSma-vanaspatikAyika-paryAptaka-jIvoM meM' taka (pUrva kI taraha jAnanI caahie)| 33. bhante! bAdara-pRthvIkAyika-paryAptaka-jIvoM ke sthAna kahAM prajJapta haiM? gautama! apane sthAna kI apekSA se ATha pRthviyoM meM (bAdara-pRthvIkAyika-paryAptaka-jIvoM ke sthAna prajJapta haiM,) jaisA (paNNavaNA ke dUsare sthAna-pada (sU. 1-15) meM batalAyA gayA hai 914
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 34 : u. 1 : sU. 33-39 yAvat sUkSma-vanaspatikAyika-jIvoM ke jo paryAptaka haiM aura jo aparyAptaka haiM ve saba eka prakAra ke haiM, avizeSa aura nAnAtva-rahita haiM, sampUrNa-loka meM vyApta batalAye gaye haiM, he zramaNAyuSman! 34. bhante! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIvoM ke kitanI karma-prakRtiyAM prajJapta haiM? gautama! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIvoM ke ATha karma-prakRtiyAM prajJapta haiM, jaise-jJAnAvaraNIya yAvat antraay| isI prakAra pRthvIkAyika-jIvoM ke cAra bhedoM meM (aparyApta-sUkSma-ekendriya-pRthvIkAyika, paryApta-sUkSma-ekendriya-pRthvIkAyika, aparyAptabAdara-ekendriya-pRthvIkAyika, paryApta-bAdara-ekendriya-pRthvIkAyika jaise ekendriya-zataka (bha. 33 / 6-8) meM batalAyA gayA hai yAvat 'bAdara-vanaspatikAyika-jIvoM ke paryAptaka' tk| 35. bhante! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIvoM ke kitanI karma-prakRtiyoM kA bandha hotA hai? gautama! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva saptavidha-bandhaka bhI hote haiM, aSTavidha-bandhaka bhI hote haiM, jaise ekendriya-zataka (bha. 33 / 9-11) meM batalAyA gayA hai yAvat 'bAdara-vanaspatikAyika-jIvoM' tk| 36. bhante! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva kitanI karma-prakRtiyoM kA vedana karate haiM? gautama! aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva caudaha karma-prakRtiyoM kA vedana karate haiM jaise-jJAnAvaraNIya, jaise ekendriya-zataka (bha. 33 / 12-13) meM batalAyA gayA hai yAvat (puruSavedAvaghya) tk| isI prakAra yAvat 'bAdara-vanaspatikAyika-jIvoM ke paryAptaka' tk| 37. bhante! ekendriya-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM kyA nairayikoM se Akara utpanna hote haiM? jaise paNNavaNA ke chaThe pada avakrAnti (sU. 82-85) meM pRthvIkAyika jIvoM kA utpAda batalAyA gayA hai vaisA vaktavya hai| 38. bhante! ekendriya jIvoM ke kitane samudghAta prajJapta haiM? gautama! ekandriya jIvoM ke cAra samudghAta prajJapta haiM, jaise-vedanA-samudghAta yAvat vaikriy-smudghaat| (vedanA, mAraNAntika, kaSAya aura vaikriya) 39. bhante! tulya-sthiti vAle (arthAt eka dUsare kI apekSA se samAna AyuSya vAle) ekendriya-jIva kyA tulya-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM (arthAt paraspara kI apekSA se tulya-karma-bandha vAle haiM aura pUrvakAla meM bandhe hue karma kI apekSA se adhikatara karma bandha karate haiM)? tulya-sthiti vAle ekendriya-jIva kyA vemAtra-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM (arthAt paraspara kI apekSA se viSama parimANa meM karma-bandha vAle haiM aura pUrvakAla meM bandhe hue karma kI apekSA se adhikatara karma bandha karate haiM)? vemAtra-sthiti vAle (arthAt paraspara kI apekSA se viSama mAtrA meM sthiti vAle) ekendriya-jIva kyA tulya-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM (arthAt paraspara kI apekSA se tulya karma bandha vAle haiM aura pUrvakAla meM bandhe hue 915
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 34 : u. 1,2 : sU. 39-43 bhagavatI sUtra karma kI apekSA se adhikatara karma bandha karate haiM)? vemAtra-sthiti vAle (arthAt paraspara kI apekSA se viSama mAtrA meM sthiti vAle) ekendriya-jIva kyA vemAtra-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM (arthAt paraspara kI apekSA se viSama parimANa meM karma-bandha vAle haiM aura kI apekSA se adhikatara karma bandha karate haiM)? gautama! kucheka tulya-sthiti vAle ekendriya-jIva tulya-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM, kucheka tulya-sthiti vAle ekendriya-jIva vemAtra-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM, kucheka vemAtra-sthiti vAle ekendriya-jIva tulya-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM, kucheka vemAtra-sthiti vAle ekendriya-jIva vemAtra-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiN| 40. bhante! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai kucheka tulya-sthiti vAle ekendriya-jIva yAvat 'vemAtra-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM' taka? gautama! ekendriya-jIva cAra prakAra ke prajJapta haiM, jaise-kucha ekendriya-jIva samAna Ayu vAle aura eka sAtha upapanna haiM, kucha ekendriya-jIva samAna AyuvAle aura bhinna kAla meM upapanna haiM, kucha ekendriya-jIva viSama Ayu vAle aura eka sAtha upapanna haiM, kucha ekendriya-jIva viSama Ayu vAle aura bhinna kAla meM upapanna haiN| inameM jo ekendriya-jIva samAna Ayu vAle aura eka sAtha upapanna haiM ve tulya-sthiti vAle aura tulya-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiN| inameM jo ekendriya-jIva samAna Ayu vAle aura bhinna kAla meM upapanna haiM ve tulya-sthiti vAle aura vemAtra-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiN| inameM jo ekendriya-jIva viSama Ayu vAle aura eka sAtha upapanna haiM ve vemAtra-sthiti vAle aura tulya-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiN| inameM jo ekendriya-jIva viSama Ayu vAle aura bhinna kAla meM upapanna haiM ve vemAtra-sthiti vAle aura vemAtra-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiN| gautama ! yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat (vemAtra-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM) taka vaktavya haiN| (bha. 34 / 39) 41. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| isa prakAra bhagavAn gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate hue viharaNa kara rahe haiN| dUsarA uddezaka 42. bhante! anantara-upapanna(prathama samaya ke)-ekendriya-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! anantara-upapanna(prathama samaya ke)-ekendriya-jIva pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise--pRthvIkAyika, (apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vnsptikaayik)| pratyeka ke do bheda jaise ekendriya-zataka meM batalAye haiM yAvat bAdara-vanaspatikAyika' taka samajhane caahie| (anantara-upapanna-ekendriya-jIva kevala aparyAptaka hI hote haiM, ataH paryAptaka ke bheda yahAM nahIM hoMge) 43. bhante! anantara-upapanna(prathama samaya ke)-bAdara-pRthvIkAyika-jIvoM ke sthAna kahAM prajJapta haiM? gautama! apane sthAna kI apekSA se ATha pRthviyoM meM (anantara-upapanna-bAdara-pRthvIkAyika ke 916
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 34 : u. 2 : sU. 43-48 sthAna para prajJapta haiM), jaise - ratnaprabhA Adi, jisa prakAra paNNavaNA ke dvitIya pada 'sthAna-pada' (sU. 1,2) meM prajJapta haiM, isI prakAra yAvat 'dvIpoM aura samudroM meM' taka samajhanA cAhie, yahAM anantara- upapanna - bAdara - pRthvIkAyika- jIvoM ke sthAna prajJapta haiM, upapAta kI apekSA se sarva loka meM anantara - upapanna - bAdara - pRthvIkAyika kA sthAna haiN| mAraNAMtika - - samudghAta kI apekSA se sarva loka meM anantara - upapanna - bAdara - pRthvIkAyika ke sthAna haiN| apane sthAna kI apekSA se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM anantara - upapanna - bAdara- pRthvIkAyika ke sthAna haiN| anantara - upapanna - sUkSma- pRthvIkAyika- jIva eka prakAra ke haiM, avizeSa aura nAnAtvarahita haiM, sampUrNa loka meM vyApta batalAye gaye haiM, he zramaNAyuSman ! isI prakAra isa krama se sabhI ekendriya-jIva ke viSaya meM batalAnA caahie| apane sthAna kI apekSA se sabhI jIvoM ke sthAna jisa prakAra paNNavaNA ke sthAna - pada (sU. 1, 2) meM batalAye gaye haiM vaise samajhane caahie| bAdara - pRthvIkAyika Adi paryAptaka- jIvoM ke upapAta, samudghAta aura svasthAna kI apekSA se jaise batalAye gaye vaise hI una bAdara-jIvoM ke aparyAptakoM ke batalAne caahie| jaise pRthvIkAyika- jIvoM ke batalAye haiM vaise hI sabhI sUkSma jIvoM ke batalAne cAhie yAvat vanaspatikAyika-jIvoM taka / 44. bhante! anantara-upapanna - sUkSma- pRthvIkAyika- jIvoM ke karma-prakRtiyAM kitanI prajJapta haiM? gautama! anantara- upapanna - sUkSma - pRthvIkAyika- jIvoM ke ATha karma - prakRtiyAM prajJapta haiN| isI prakAra jaise ekendriya- zataka meM anantara - upapanna - uddezaka meM prajJapta haiM vaise hI prajJapta haiM, vaise hI karma-prakRtiyoM kA bandha karate haiM, vaise hI karma-prakRtiyoM kA vedana karate haiM, yAvat (anantara- upapanna - bAdara-vanaspatikAyika jIva) taka / 45. bhante ! anantara - upapanna - ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM ? jaisA audhika- uddezaka meM batalAyA gayA hai vaisA hI batalAnA cAhie / 46. bhante! anantara-upapanna - ekendriya-jIvoM ke kitane samudghAta prajJapta haiM ? gautama ! anantara- upapanna - ekendriya-jIva ke do samudghAta prajJapta haiM, jaise - vedanA - samudghAta aura kaSAya-samadghAta / 47. bhante! anantara-upapanna - ekendriya-jIva kyA tulya-sthiti vAle hote haiM tulya-vizeSAdhika karma karane vAle hote haiM usI prakAra pRcchA / gautama! kucheka tulya-sthiti vAle anantara - upapanna - ekendriya-jIva tulya-vizeSAdhika karma karane vAle hote haiM, kucheka tulya-sthiti vAle anantara - upapanna - ekendriya jIva vemAtra - - vizeSAdhika karma karane vAle hote haiM / 48. bhante ! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat vemAtra - vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM ? gautama! anantara-upapanna- ekendriya-jIva do prakAra ke prajJapta haiM, jaise- kucheka anantara - upapanna-ekendriya-jIva samAna Ayu vAle aura eka sAtha upapanna haiM, kucheka anantara - upapanna- ekendriya-jIva samAna Ayu vAle aura bhinna kAla meM upapanna haiM / inameM jo anantara-upapanna 917
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 34 : u. 2-11 : za. 2 : u. 1 : sU. 48-55 bhagavatI sUtra -ekendriya-jIva samAna AyuvAle aura eka sAtha upapanna haiM ve tulya-sthiti vAle aura tulya-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiN| inameM jo anantara-upapanna-ekendriya-jIva samAna Ayu vAle aura bhinna kAla meM upapanna haiM ve tulya-sthiti vAle aura vemAtra-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiN| yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat 'vemAtra-vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM' tk| 49. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| tIsarA uddezaka 50. bhante! parampara-upapanna(prathama samaya ko chor3akara dUsare, tIsare Adi samaya ke)-ekendriya -jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! parampara-upapanna-ekendriya-jIva pAMca prakAra ke prajJapta haiM, jaise-pRthvIkAyika Adi (apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika) yAvat 'pratyeka ke cAra bheda batalAne cAhie' yAvat 'vanaspatikAyika' tk| 51. bhante! parampara-upapanna-aparyAptaka-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva isa ratnaprabhA-pRthvI meM pUrva (dizA) ke caramAnta meM mAraNAntika-samudghAta se samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya (aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM upapanna hone kI yogyatA prApta) isa ratnaprabhA-pRthvI meM pazcima dizA ke caramAnta meM aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-jIva ke rUpa meM upapanna hone yogya haiM? (bhante! vaha) isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jaisA prathama uddezaka (bha. 34 / 2-32) meM batalAyA gayA thA vaisA yAvat 'loka ke caramAnta' taka batalAnA caahie| 52. bhante! parampara-upapanna-bAdara-pRthvIkAyika-jIvoM ke sthAna kahAM prajJapta haiM? gautama! apane sthAna kI apekSA se ATha pRthviyoM meM (parampara-upapanna-bAdara-pRthvIkAyika jIvoM ke sthAna haiN)| isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jaisA prathama uddezaka meM batalAyA gayA hai, (vaisA) yAvat 'tulya-sthiti vAle' taka batalAnA caahie| 53. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| cauthA-gyArahavAM uddezaka 54. isI prakAra zeSa ATha uddezakoM ko batalAnA cAhie yAvat 'acarama' taka, (jaise 26veM zataka meM batalAe gae haiM), kevala itanA antara hai-anantaroM ke uddezaka anantara ke sadRza batalAne cAhie aura paramparoM ke uddezaka parampara ke sadRza batalAne cAhie, carama aura acarama bhI isI prakAra batalAne caahie| isa prakAra ye gyAraha uddezaka (prathama ekendriya-zreNI-zataka ke) hote haiN| dUsarA zataka pahalA-gyArahavAM uddezaka 55. bhante! kRSNalezya-ekendriya-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM? 918
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 34 : za. 2-6 : sU. 55-64 gautama ! kRSNalezya - ekendriya-jIva pAMca prakAra ke prajJapta haiM, pratyeka ke cAra bheda jaise kRSNalezya ekendriya- zataka (bha. 33 / 2-3) meM batalAye haiM vaise batalAne cAhie yAvat 'vanaspatikAyika' taka / 56. bhante ! kRSNalezya- aparyApta sUkSma pRthvIkAyika- jIva isa ratnaprabhA - pRthvI ke pUrva dizA ke caramAnta meM...? isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jaisA audhika uddezaka (bha. 34 / 2-32) meM batalAyA gayA hai| vaisA hI batalAnA cAhie yAvat 'loka ke caramAnta' tk| sarvatra kRSNalezya-jIvoM meM utpAda karavAnA cAhie / 57. bhante! kRSNalezya aparyAptaka- bAdara- pRthvIkAyika- jIvoM ke sthAna kahAM prajJapta haiM ? isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jaisA aughika uddezaka (bha. 34 / 33 - 41) meM batalAyA gayA hai vaisA batalAnA cAhie yAvat 'tulya-sthiti' taka / 58. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / 59. isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jaisA prathama zreNI - zataka (bha. 34 / 42-49) batalAyA gayA vaise hI gyAraha uddezaka batalAne cAhie / tIsarA- pAMcavAM zataka 60. isI prakAra nIlalezya- (ekendriya-jIvoM ) ke sAtha bhI (tRtIya) zataka batAnA cAhie / isI prakAra bhI kApotalezya (ekendriya-jIvoM ) ke sAtha (caturtha) zataka batalAnA cAhie / bhavasiddhika- ekendriya-jIvoM ke sAtha (pAMcavAM ) zataka batalAnA caahie| chaTThA zataka 61. bhante! kRSNalezya-bhavasiddhika-ekendriya-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM ? jisa prakAra audhika uddezaka (bha. 34 / 1 - 31 ) meM batalAyA gayA hai, vaisA hI batalAnA cAhie / 62. bhante! anantara-upapanna-kRSNalezya-bhavasiddhika- ekendriya-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM ? jaisA anantara - upapanna-audhika uddezaka (bha. 34 / 42-49) meM batalAyA gayA hai vaisA hI batalAnA cAhie / 63. bhante! parampara-upapanna - kRSNalezya-bhavasiddhika- ekendriya-jIva kitane prakAra ke prajJapta haiM ? gautama ! parampara-upapanna - kRSNalezya-bhavasiddhika- ekendriya-jIva pAMca prakAra ke prajJapta haiM, (pRthvIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika), pratyeka ke cAra-cAra bheda (bha. 34 / 51-54 ) kI bhAMti vaktavya haiM, yAvat 'vanaspatikAyika' tk| 64. bhante! parampara-upapanna - kRSNalezya-bhavasiddhika-aparyAptaka-sUkSma-pRthvIkAyika- jIva isa ratnaprabhA - pRthvI ke (pUrva dizA ke caramAnta meM)....? isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jaisA aughika-uddezaka (bha. 34 / 51) batalAyA gayA hai vaisA hI yAvat 'loka ke caramAnta' taka batalAnA caahie| (jaisA pUrva meM batalAyA gayA vaisA hI) sarvatra kRSNalezya-bhavasiddhika-jIvoM meM utpAda karavAnA cAhie / 919
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 34 : za. 6-12 : sU. 65-67 bhagavatI sUtra 65. bhante! parampara-upapanna-kRSNalezya-bhavasiddhika-paryAptaka-bAdara-pRthvIkAyika-jIvoM ke sthAna kahAM prajJapta haiM? isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jaisA audhika-uddezaka (bha. 34152) batalAyA gayA hai vaisA hI yAvat 'tulya-sthitika' taka batalAnA caahie| isI prakAra isa abhilApa ke dvArA kRSNalezya-bhavasiddhika-ekendriya-jIvoM ke viSaya meM bhI batalAnA caahie| usI prakAra gyAraha uddezaka-saMyukta chaTThA zataka kahA gayA hai| sAtavAM-bArahavAM zataka 66. nIlalezya-bhavasiddhika-ekendriya-jIvoM ke viSaya meM (sAtavAM) zataka jAnanA caahie| isI prakAra kApotalezya-bhavasiddhika-ekendriya-jIvoM ke viSaya meM (AThavAM) zataka jAnanA caahie| jaise bhavasiddhika-ekendriya-jIvoM ke cAra zataka batalAye gaye vaise hI abhavasiddhika-ekendriya-jIvoM ke bhI cAra zataka batalAne cAhie, kevala itanA antara hai-carama, acarama-ina do uddezakoM ko chor3akara nava uddezaka batalAne cAhie, zeSa saba usI prakAra hai| isa prakAra ekendriya zreNI ke ye bAraha zataka batalAe gye| 67. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| isa prakAra bhagavAn gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate hue viharaNa kara rahe haiN| 920
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ paiMtIsavAM zataka pahalA ekendriya- mahAyugma - zataka pahalA uddeza mahAyugma - ekendriyoM kA upapAta - Adi-pada 1. bhante ! mahAyugma kitane prajJapta haiM ? gautama ! mahAyugma solaha prajJapta haiM, jaise1. kRtayugma - kRtayugma ( jaghanyataH solaha ) 2. kRtayugma tryoja ( jaghanyataH unnIsa ) 3. kRtayugma - dvAparayugma ( jaghanyataH aThAraha) 4. kRtayugma - kalyoja ( jaghanyataH sataraha) 5. tryoja - kRtayugma ( jaghanyataH bAraha ) 6. tryoja - tryoja ( jaghanyataH pandraha ) 7. tryoja - dvAparayugma (jaghanyataH caudaha ) 8. tryoja - kalyoja ( jaghanyataH teraha ) 9. dvAparayugma kRtayugma ( jaghanyataH ATha) 10. dvAparayugma - kalyoja (jaghanyataH gyAraha) 11. dvAparayugma - dvAparayugma ( jaghanyataH dasa) 12. dvAparayugma - kalyoja ( jaghanyataH nava) 13. kalyoja - kRtayugma ( jaghanyataH cAra) 14. kalyoja - tryoja ( jaghanyataH sAta) 15. kalyoja - dvAparayugma ( jaghanyataH chaha ) 16. kalyoja - kalyoja (jaghanyataH pAMca) 2. bhaMte! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai - solaha mahAyugma prajJapta haiM, jaise kRtayugma- kRtayugma yAvat kalyoja - kalyoja ? gautama ! jisa rAzi ko sAmayika-catuSka ke dvArA apahAra karane para cAra paryavasita rahate haiM tathA apahAra - samaya bhI catuSka ke dvArA apahAra kiye jAne para cAra hI paryavasita rahate haiM vaha rAzi kRtayugma - kRtayugma hai / (dravya ke apahAra kI apekSA se tathA samaya ke apahAra kI 921
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 35 : u. 1 : sU. 2 bhagavatI sUtra apekSA se bhI cAra-cAra rahate haiM, vaha rAzi dravya se bhI kRtayugma aura samaya se bhI kRtayugma hai, ataH kRtayugma-kRtayugma kahalAtI hai; yaha jaghanyataH solaha hai)||1|| jisa rAzi ke sAmayika-catuSka ke dvArA apahAra karane para tIna paryavasita rahate haiM tathA apahAra-samaya-catuSka ke dvArA apahAra kiye jAne para cAra hI paryavasita rahate haiM; vaha rAzi kRtayugma-tryoja hai; (yaha jaghanyataH unnIsa hai)||2|| jisa rAzi ko sAmayika-catuSka ke dvArA apahAra karane para do paryavasita rahate haiM tathA apahAra-samaya-catuSka ke dvArA apahAra kiye jAne para cAra hI paryavasita rahate haiM vaha rAzi kRtayugma-dvAparayugma hai; (yaha jaghanyataH aThAraha hai)||3|| jisa rAzi ko sAmayika-catuSka ke dvArA apahAra karane para eka paryavasita rahatA hai tathA apahAra-samaya-catuSka ke dvArA apahAra kiye jAne para cAra hI paryavasita rahate haiM, vaha rAzi kRtayugma-kalyoja hai; yaha jaghanyataH satraha hai||4|| jisa rAzi ko sAmayika-catuSka ke dvArA apahAra karane para cAra paryavasita rahate haiM tathA apahAra-samaya-catuSka ke dvArA apahAra kiye jAne para tIna hI paryavasita rahate haiM, vaha rAzi yoja-kRtayugma hai; (yaha jaghanyataH bAraha hai)||5|| jisa rAzi ko sAmayika-catuSka ke dvArA apahAra karane para tIna paryavasita rahate haiM tathA apahAra-samaya-catuSka ke dvArA apahAra kiye jAne para tIna hI paryavasita rahate haiM, vaha rAzi yoja-tryoja hai; (yaha jaghanyataH pandraha hai)||6|| jisa rAzi ko sAmayika-catuSka ke dvArA apahAra karane para do paryavasita rahate haiM tathA apahAra-samaya-catuSka ke dvArA apahAra kiye jane para tIna hI paryavasita rahate haiM, vaha rAzi yoja-dvAparayugma hai; (yaha jaghanyataH caudaha hai)||7|| jisa rAzi ko sAmayika-catuSka ke dvArA apahAra karane para eka paryavasita rahatA hai tathA apahAra-samaya-catuSka ke dvArA apahAra kiye jAne para tIna hI paryavasita rahate haiM, vaha rAzi yoja-kalyoja hai (yaha jaghanyataH teraha hai)||8|| jisa rAzi ko sAmayika-catuSka ke dvArA apahAra karane para cAra paryavasita rahate haiM tathA apahAra-samaya-catuSka ke dvArA apahAra kiye jAne para do hI paryavasita rahate haiM, vaha rAzi dvAparayugma-kRtayugma hai; (yaha jaghanyataH ATha hai)||9|| jisa rAzi ko sAmayika-catuSka ke dvArA apahAra karane para tIna paryavasita rahate haiM tathA apahAra-samaya-catuSka ke dvArA apahAra kiye jAne para do hI paryavasita rahate haiM, vaha rAzi dvAparayugma-tryoja hai; (yaha jaghanyataH gyAraha hai)||10|| jisa rAzi ko sAmayika-catuSka ke dvArA apahAra karane para do paryavasita rahate haiM tathA apahAra-samaya-catuSka ke dvArA apahAra kiye jAne para do hI paryavasita rahate haiM, vaha rAzi dvAparayugma-dvAparayugma hai; (yaha jaghanyataH dasa hai)||11|| jisa rAzi ko sAmayika-catuSka ke dvArA apahAra karane para eka paryavasita rahatA hai tathA apahAra-samaya-catuSka ke dvArA apahAra kiye jAne para do hI paryavasita rahate haiM, vaha rAzi 922
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra dvAparayugma - kalyoja hai; (yaha jaghanyataH nava hai ) // 12 // jisa rAzi ko sAmayika-catuSka ke dvArA apahAra karane para cAra paryavasita rahate haiM tathA apahAra - samaya-catuSka ke dvArA apahAra kiye jAne para eka hI paryavasita rahatA hai, vaha rAzi kalyoja - kRtayugma hai; ( yaha jaghanyataH cAra hai ) / / 13 / / za. 35 : u. 1: sU. 2-7 jisa rAzi ko sAmayika-catuSka ke dvArA apahAra karane para tIna paryavasita rahate haiM tathA apahAra - samaya-catuSka ke dvArA apahAra kiye jAne para eka hI paryavasita rahatA hai, vaha rAzi kalyo-yoja hai; (yaha jaghanyataH sAta hai ) // 14 // jisa rAzi ko sAmayika - catuSka ke dvArA apahAra karane para do paryavasita rahate haiM tathA apahAra - samaya-catuSka ke dvArA apahAra kiye jAne para eka hI paryavasita rahatA hai, vaha rAzi kalyoja - dvAparayugma hai; (yaha jaghanyataH chaha hai) / / 15 / / jisa rAzi ko sAmAyika-catuSka ke dvArA apahAra karane para eka paryavasita rahatA hai tathA apahAra - samaya-catuSka ke dvArA apahAra kiye jAne para eka hI paryavasita rahatA hai, vaha rAzi kalyoja - kalyoja hai; ( yaha jaghanyataH pAMca hai) / / 16 / / yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat kalyoja - kalyoja tk| 3. bhante ! kRtayugma - kRtayugma ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM - kyA nairayika se Akara utpanna hote haiM ?. jaise utpala - uddezaka (bha. 11 / 2) meM batalAyA gayA hai vaisA yahAM upapAta batalAnA cAhie / 4. bhante ! ve (kRtayugma - kRtayugma - ekendriya) - jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! ve (kRtayugma - kRtayugma ekendriya) - jIva eka samaya meM solaha utpanna hote haiM, (athavA battIsa, aDacAlIsa.....) saMkhyeya athavA asaMkhyeya athavA ananta utpanna hote haiM / 5. bhante ! jIva pratisamaya apaharaNa kiye jAne para ( nikAle jAne para ) - pRcchA ( kitane samaya meM apahRta hote haiM ) ? gautama ! ve ananta jIva pratisamaya apaharaNa kiye jAne para ( nikAle jAne para) ananta avasarpiNI-utsarpiNI-kAla taka (bhI) apahRta kiye jAye, to bhI apahRta nahIM hote| ina jIvoM kA uccatva jaisA gyArahaveM zataka ke prathama utpala - uddezaka (bha. 11 / 5) meM batalAyA gayA hai vaisA batalAnA cAhie / 6. bhante ! ve jIva kyA jJAnAvaraNIya karma ke bandhaka haiM? abandhaka haiM ? gautama ! ve jIva jJAnAvaraNIya karma ke bandhaka hai, abandhaka nahIM haiN| isI prakAra AyuSya-karma ko chor3akara zeSa sabhI karma ke bandhaka hote haiM, abandhaka nahIM hote / AyuSya-karma ke bandhaka bhI hote haiM abandhaka bhI hote haiM / 7. bhante ! ve jIva kyA jJAnAvaraNIya karma kA vedana karate haiM - pRcchA / gautama ! ve jIva vedaka haiM, avedaka nahIM haiN| isI prakAra sabhI karmoM ke viSaya meM jAnanA caahie| 923
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 35 : u. 1 : sU. 8-11 bhagavatI sUtra 8. bhante! ve jIva kyA sAta-vedaka hote haiM (sAta-vedanIya kA vedana karate haiM)? athavA asAta-vedaka hote haiM? (AsAtA-vedanIya kA vedana karate haiM)? gautama! ve jIva sAtavedaka bhI hote haiM, asAtavedaka bhI hote haiN| isI prakAra utpala-uddezaka (bha. 11 / 9-11) kI paripATI batalAnI caahie| sabhI karmoM ke udaya vAle haiM, anudaya vAle nahIM haiN| ve jIva chaha karmoM kI udIraNA karane vAle haiM, anudIraka nahIM haiN| vedanIya aura AyuSya-karma ke udIraka bhI haiM, anudIrIka bhI haiN| 9. bhante! ve (kRtayugma-kRtayugma-ekendriya)-jIva kyA kRSNalezya haiN....pRcchaa| gautama! ve (kRtayugma-kRtayugma-ekendriya)-jIva kRSNalezya bhI hote haiM, nIlalezya bhI hote haiM, kApotalezya bhI hote haiM, tejolezya bhI hote haiN| ve jIva samyag-dRSTi nahIM hote, samyag-mithyA-dRSTi nahIM hote kintu ve mithyA-dRSTi hI hote haiN| ve jIva jJAnI nahIM hote, ajJAnI hI hote haiM ve jIva niyamataH do ajJAna vAle hote haiM, jese-mati-ajJAnI aura shrut-ajnyaanii| ve jIva mana-yogI nahIM hote, vacana-yogI nahIM hote, kAya-yogI hI hote haiN| ve jIva sAkAra-upayoga vAle bhI hote haiM, anAkAra-upayoga vAle bhI hote haiN| 10. bhante! una jIvoM ke zarIra kitane varNa vAle hote haiM?.....jaisA utpaloddezaka (bha. 11 / 17-28) meM batalAyA gayA hai vaisA sarvatra praSTavya hai| gautama! jaise utpaloddezaka meM batalAyA gayA hai vaise ve jIva ucchvAsaka bhI hote haiM, nizvAsaka bhI hote haiM, ucchvAsa-nizvAsaka nahIM haiN| ve jIva AhAraka bhI haiM, anAhAraka bhI haiN| jIva virata nahIM hai, avirata haiM, viratAvirata nahIM haiN| ve jIva kriyA-sahita haiM, kriyA-rahita nahIM haiN| ve jIva saptavidha-bandhaka bhI haiM, aSTavidha-bandhaka bhI haiN| ve jIva AhAra-saMjJA-upayukta bhI haiM yAvat parigraha-saMjJA-upayukta bhI haiN| ve jIva krodha-kaSAyI bhI haiM yAvat lobha-kaSAyI bhI haiN| ve jIva strI-vedaka nahIM haiM, puruSa-vedaka nahIM haiM, napuMsaka-vedaka haiN| ve jIva strI-veda-bandhaka bhI haiM, puruSa-veda-bandhaka bhI haiM, napuMsaka-veda-bandhaka bhI haiN| ve jIva saMjJI nahIM haiM, asaMjJI haiN| ve jIva indriya-sahita hai, anindriya nahIM hai| 11. bhante! ve kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIva kAla kI apekSA se kitane samaya taka rahate gautama! ve jIva jaghanyataH eka samaya kI sthiti vAle hote haiM, utkarSataH ananta-kAla kI sthiti vAle hote haiM-ananta-avasarpiNI-utsarpiNI taka unakI sthiti hotI hai-yaha ananta-avasarpiNI-utsarpiNI kA samaya vanaspatikAyika kAla jitanA hotA hai| ina jIvoM ke saMvedha nahIM batalAnA caahie| (utpala-uddezaka (bha. 11 / 30-34) meM utpala-jIva kA saMvedha batalAyA gayA thA vaisA yahAM saMbhava nahIM hai)| ina jIvoM kA AhAra jaisA utpala-uddezaka (bha. 11135) meM batalAyA gayA thA vaisA batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai-vyAghAta na ho to ye jIva chahoM dizAoM se AhAra grahaNa karate haiM, vyAghAta kI apekSA se kadAcit tIna dizAoM, kadAcit cAra dizAoM aura kadAcit pAMca dizAoM se AhAra grahaNa karate haiM, zeSa kathana usI prakAra samajhanA caahie| (jaisA utpala-uddezaka meM batalAyA 924
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 35 : u. 1 : sU. 11-19 gayA hai)| ina jIvoM kI sthiti jaghanyataH antarmuhUrta, utkarSataH bAIsa hajAra varSa kI hotI hai| ye jIva prathama cAra prakAra ke samudghAta karate haiN| mAraNantika-samudghAta se samavahata ho kara bhI marate haiM, samavahata na hokara bhI marate haiN| ina jIvoM kA udvartana jaisA utpala-uddezaka (bha. 11 / 39) meM batalAyA gayA hai vaisA batalAnA caahie| 12. bhante! sabhI prANa yAvat sabhI sattva (saba prANa, bhUta, jIva aura sattva) kyA kRtayugma -kRtayugma-ekendriya-jIvoM ke rUpa meM pahale utpanna hue haiM? hAM, gautama! (sabhI prANa, bhUta, jIva ora sattva) katayagma-katayagma-ekendriya-jIvoM ke rUpa meM ananta bAra utpanna hue haiN| 13. bhante! kRtayugma-tryoja-ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM...? ina jIvoM kA utpAda vaisA hI batalAnA cAhie (jaisA kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIvoM kA (bha. 35 / 3) meM batalAyA gayA hai)| 14. bhante! ve (kRtayugma-tryoja-ekendriya)-jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ?......pRcchA / gautama! ve (kRtayugma-tryoja-ekendriya)-jIva eka samaya meM unnIsa utpanna hote haiM athavA saMkhyeya utpanna hote haiM athavA asaMkhyeya utpanna hete haiM athavA ananta utpanna hote haiM, zeSa jaisA kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIvoM ke utpAda ke viSaya meM batalAyA gayA hai (bha. 35-12) yAvat 'ananta bAra' taka vaisA hI batalAnA caahie| 15. bhante! kRtayugma-dvAparayugma-ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM? ina jIvoM kA utpAda vaisA hI batalAnA caahie| (jaisA bha. 35 / 3 meM batalAyA gayA hai|) 16. bhante! ve (kRtayugma-dvAparayugma-ekendriya)-jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM....pRcchA / gautama! ve (kRtayugma-dvAparayugma-ekendriya)-jIva eka samaya meM aTThAraha utpanna hote haiM athavA saMkhyeya utpanna hote haiM athavA asaMkhyeya utpanna hote haiM athavA ananta utpanna hote haiM, zeSa jaisA kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIvoM ke utpAda ke viSaya meM batalAyA gayA hai yAvat 'ananta bAra' taka vaisA hI batalAnA caahie| 17. bhante! kRtayugma-kalyoja-ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM? ina jIvoM kA utpAda vaisA hI batalAnA caahie| ina jIvoM kA parimANa satraha athavA saMkhyeya athavA asaMkhyeya athavA ananta hotA hai, zeSa usI prakAra batalAnA cAhie yAvat 'ananta bAra' tk| 18. bhante! tryoja-kRtayugma-ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM....? ina jIvoM kA utpAda vaisA hI batalAnA caahie| ina jIvoM kA parimANa bAraha athavA saMkhyeya athavA asaMkhyeya athavA ananta hotA hai, zeSa usI prakAra batalAnA cAhie yAvat 'ananta bAra' takA 19. bhante! tryoja-tryoja-ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM....? ina jIvoM kA 925
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 35 : u. 1,2 : sU: 19-23 bhagavatI sUtra utpAda vaisA hI batalAnA caahie| ina jIvoM kA parimANa pandraha athavA saMkhyeya athavA asaMkhyeya athavA ananta hote haiM, zeSa usI prakAra batalAnA cAhie yAvat 'ananta bAra' tk| isI prakAra ina solaha mahAyugmoM ke viSaya meM eka hI gamaka jAnanA cAhie, kevala itanA antara hai-parimANa meM nAnAtva hai, jaise-tryoja-dvAparayugma-ekendriya-jIvoM kA parimANa-caudaha athavA saMkhyeya athavA asaMkhyeya athavA ananta utpanna hote haiN| yoja-kalyoja-ekendriya-jIvoM kA parimANa-teraha athavA saMkhyeya athavA asaMkhyeya athavA ananta utpanna hote haiN| dvAparayugma-kRtayugma-ekendriya-jIvoM kA parimANa-ATha athavA saMkhyeya athavA asaMkhyeya athavA ananta utpanna hote haiN| dvAparayugma-tryoja-ekendriya-jIvoM kA parimANa-gyAraha athavA saMkhyeya athavA asaMkhyeya athavA ananta utpanna hote haiN| dvAparayugma-dvAparayugma-ekendriya-jIvoM kA parimANa-dasa athavA saMkhyeya athavA asaMkhyeya athavA ananta utpanna hote haiN| dvAparayugma-kalyoja-ekendriya-jIvoM kA parimANa-nava athavA saMkhyeya athavA asaMkhyeya athavA ananta utpanna hote haiN| kalyoja-kRtayugma-ekendriya-jIvoM kA parimANa-cAra athavA saMkhyeya athavA asaMkhyeya athavA ananta utpanna hote haiN| kalyoja-tryoja-ekendriya-jIvoM kA parimANa-sAta athavA saMkhyeya athavA asaMkhyeya athavA ananta utpanna hote haiN| kalyojadvAparayugma-ekendriya-jIvoM kA parimANa chaha athavA saMkhyeya athavA asaMkhyeya athavA ananta utpanna hote haiN| 20. bhante! kalyoja-kalyoja-ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM? ina jIvoM kA utpAda vaisA hI batalAnA caahie| ina jIvoM kA parimANa-pAMca athavA saMkhyeya athavA asaMkhyeya athavA ananta hote haiM, zeSa usI prakAra batalAnA cAhie yAvat 'ananta bAra' tk| 21. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| dUsarA uddezaka 22. bhante! prathama samaya ke kRtayugma-kRtayugma-ekendriya jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM? gautama! usI prakAra isI prakAra jaisA prathama uddezaka (bha. 35 / 3-20) meM batalAyA gayA hai vaisA solaha (solaha prakAra ke mahAyugmoM ke prathama samaya ke jIvoM ke viSaya meM) bAra dvitIya uddezaka batalAnA caahie| usI prakAra sampUrNa vaktavya hai, kevala itanA antara hai ye dasa nAnAtva haiM-1. avagAhanA-prathama samaya ke kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIvoM kI avagAhanA jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkarSataH bhI aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga hotI hai| 2. ve AyuSya-karma kA bandha nahIM karate, ataH abandhaka hote haiN| 3. ve AyuSya-karma kI udIraNA nahIM karate, ataH anudIraka hote haiN| 4. ve na ucchvAsaka hote haiM, na niHzvAsaka hote haiM, na ucchvAsaka-niHzvAsaka hote haiN| 5. ve saptavidha-bandhaka hote haiM, aSTavidha-bandhaka nahIM hote| 23. bhante! ve prathama samaya ke kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIva kAla kI apekSA se kitane samaya taka rahate haiM? gautama! 6. ve prathama samaya ke kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIva kAla kI apekSA se eka 926
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 35 : u. 2-6 : sU. 23-32 samaya taka rahate haiM / 7. isI prakAra unakI sthiti bhI batalAnI cAhie- eka samaya kI sthiti hotI hai / 8. ve pahale do prakAra ke samudghAta karate haiM (vedanA aura kaSAya ) / 9. (mAraNAntika-samudghAta se) samavahata hokara ( isa viSaya meM) prazna nahIM karanA cAhie (kyoMki mAraNAntika-samudghAta nahIM hotA) 10. ina jIvoM ke udvartanA ke viSaya meM nahIM pUchanA cAhie (kyoMki inakI udvartanA nahIM hotI), zeSa sArA sampUrNa rUpa se solaha hI gamakoM meM vaisA hI batalAnA cAhie yAvat 'anantara bAra' taka / 24. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai| tIsarA - gyArahavAM uddezaka (tIsarA uddezaka) 25. bhante ! aprathama samaya (pahalA samaya chor3akara) ke kRtayugma kRtayugma ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM..? jaisA prathama uddezaka meM solaha hI yugmoM ke viSaya meM batalAyA gayA vaisA hI yaha viSaya batalAnA cAhie yAvat 'kalyoja- kalyoja' taka yAvat 'ananta bAra' taka batalAnA cAhie / 26. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / (cauthA uddezaka) 27. bhante! carama samaya ke kRtayugma kRtayugma ekendriya jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM..? isI prakAra jaisA prathama samaya ke kRtayugma - kRtayugma ekendriya-jIvoM ke viSaya meM audhika- uddezaka meM (dasa nAnAtva batalAye gaye) vaisA hI yahAM batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai- inameM devatA utpanna nahIM hote, tejolezyA ke viSaya meM nahIM pUchanA cAhie, zeSa usI prakAra vaktavya hai / 28. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / (pAMcavAM uddezaka) 29. bhante ! acarama samaya (antima samaya chor3akara) ke kRtayugma kRtayugma ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM....? jaisA aprathama- samaya uddezaka (tIsarA uddezaka) batalAyA gayA hai vaisA sampUrNa rUpa se batalAnA caahie| (pahalA, tIsarA aura pAMcavAM uddezaka eka samAna haiM, unameM dasa prakAra ke nAnAtva nahIM hai) / 30. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / (chaTTA uddezaka) 31. bhante ! prathama - prathama samaya (jo ekendriya jIva prathama samaya meM utpanna haiM tathA kRtayugma- kRtayugmatva ke anubhava ke prathama samaya meM vartamAna haiM) ke kRtayugma- kRtayugma - ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM...? jaisA prathama-samaya- uddezaka meM pahalA uddezaka batalAyA gayA hai vaisA sampUrNa rUpa se batalAnA cAhie / - 32. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai-isa prakAra bhagavAna gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate huve viharaNa kara rahe haiM / 927
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 35 : u. 2-11 : sU. 33-43 bhagavatI sUtra (sAtavAM uddezaka) 33. bhante! prathama-aprathama samaya (prathama samaya meM utpanna hote hue bhI jina ekendriya-jIvoM ne kRtayugma-kRtayugmatva kA anubhava pUrva bhava meM kara liyA ho ve) ke kRtayugma-kRtayugma-ekendriya jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM....? jaisA prathama-samaya-uddezaka batalAyA gayA hai vaisA batalAnA caahie| 34. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (AThavAM uddezaka) 35. bhante! prathama-carama-samaya (kRtayugma-kRtayugma ke anubhava ke prathama-samaya meM vartamAna tathA carama samaya arthAt maraNa samaya meM vartamAna jIva) ke kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM....? jaisA caramoddezaka (cothe uddezaka) batalAyA gayA hai vaisA sampUrNa rUpa se batalAnA caahie| 36. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (navAM uddezaka) 27. bhante! prathama-acarama samaya (kRtayugma-kRtayugmatva ke anubhava ke prathama samaya meM vartamAna tathA acarama arthAt ekendriya meM utpatti ke prathama samaya meM vartamAna jIva) ke kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM...? jaisA-dUsare uddezaka batalAyA gayA hai vaisA sampUrNa rUpa se batalAnA caahie| 38. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai-isa prakAra bhagavAna gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate hue viharaNa kara rahe haiN| (dasavAM uddezaka) 39. bhante! carama-carama samaya (kRtayugma-kRtayugmatva ke anubhava ke carama samaya meM vartamAna tathA carama arthAt maraNa-samayavartI jIva) ke kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM....? jaisA cothA uddezaka batalAyA gayA hai vaisA sampUrNa batalAnA caahie| 40. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (gyArahavAM uddezaka) 41. bhante! carama-acarama samaya (kRtayugma-kRtayugmatva ke anubhava ke carama samaya meM vartamAna tathA acarama samaya arthAt ekendriya meM utpatti ke prathama samaya meM vartamAna jIva) ke kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIva kahAM se Akara utpana hote haiM.....? jaisA prathama-samaya-uddezaka batalAyA gayA hai vaisA sampUrNa batalAnA caahie| 42. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai-isa prakAra bhagavAna gautama yAvat saMyama aura tapa se apane Apa ko bhAvita karate hue viharaNa kara rahe haiN| 43. isa prakAra ye gyAraha uddezaka-jinameM pahalA, tIsarA aura pAMcavAM uddezaka samAna gamaka vAle haiM tathA zeSa ATha uddezaka samAna gamaka vAle haiM, kevala itanA antara hai-cothe, AThaveM 928 . .
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 35 : u. 1-11: za. 1,2 : sU. 43-52 aura dasaveM uddezaka meM deva utpanna nahIM hote haiM, isalie tejolezyA nahIM hotI, aisA batalAnA cAhie / dUsarA ekendriya mahAyugma zataka pahalA uddeza 44. bhante ! kRSNalezya kRtayugma kRtayugma ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM....? gautama ! kRSNalezya - kRtayugma kRtayugma - ekendriya-jIvoM kI utpatti usI prakAra batAnI cAhie jaisA audhika - uddezaka (uddezaka 35 / 3-20 ) meM batalAyI gaI hai, kevala itanA antara hai - yaha nAnAtva hai| 45. bhante ! ve jIva kRSNalezya haiM ? hAM, ve jIva kRSNalezya haiN| 46. bhante ! ve kRSNalezya kRtayugma kRtayugma ekendriya-jIva kAla kI apekSA se kitane samaya taka rahate haiM ? gautama ! ve kRSNalezya kRtayugma kRtayugma ekendriya-jIva kAla kI apekSA se jaghanyataH eka samaya, utkarSataH antarmuhUrta rahate haiN| isI prakAra unakI sthiti (kRSNa-lezyA vAle jIvoM kI sthiti) bhI batalAnI caahie| zeSa usI prakAra batalAnA cAhie yAvat 'ananta - bAra' taka / isI prakAra solaha yugma bhI batalAne cAhie / 47. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / dUsarA uddezaka 48. bhante ! prathama samaya ke kRSNalezya kRtayugma kRtayugma ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM.... ? jaisA prathama-samaya- uddezaka batalAyA gayA hai vaisA batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai 49. bhante ! ve jIva kRSNalezya haiM ? hAM, ve jIva kRSNalezya haiN| zeSa usI prakAra vaktavya hai / (bha. 35/46) 50. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / tIsarA se gyArahavAM uddezaka 51. isa prakAra jaise audhika zataka (bha. 35 / 22-43) gyAraha uddezaka batalAe gaye usI prakAra kRSNalezya - zataka meM bhI gyAraha uddezaka batalAne caahie| inameM pahalA, tIsarA aura pAMcavAM uddezaka samAna gamaka vAle haiM, zeSa ATha uddezaka bhI samAna gamaka vAle haiM, kevala itanA antara hai-cothe, AThaveM aura dasaveM uddezaka meM devoM kA upapAta nahIM hai / 52. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai| 929
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 35 : u. 1-11: za. 3-6 : sU. 53-61 tIsarA- bArahavAM zataka pahalA- gyArahavAM uddezaka bhagavatI sUtra (tIsarA zataka ) 53. bhante! isI prakAra nIlalezya - ( kRtayugma - kRtayugma - ekendriya-jIvoM ke viSaya meM) bhI zataka batalAnA cAhie, jaisA kRSNalezya - ( kRtayugma kRtayugma ekendriya-jIvoM ke viSaya meM) zataka batalAyA gayA hai, usake gyAraha uddezaka usI prakAra batalAne cAhie / 54. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / (cauthA zataka) pahalA- gyArahavAM uddezaka 55. isI prakAra kApotalezya- (kRtayugma- kRtayugma- ekendriya-jIvoM ke viSaya meM) bhI zataka batalAnA cAhie, jaisA kRSNalezya - ( kRtayugma - kRtayugma ekendriya-jIvoM ke viSaya meM) zataka batalAyA gayA hai| 56. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai| (pAMcavAM zataka) pahalA- gyArahavAM uddezaka 57. bhante! bhavasiddhika- kRtayugma - kRtayugma- ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM...? jaisA audhika - zataka (bha. 35 / 22-43) meM batalAyA gayA hai vaisA hI batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai-- gyAraha hI uddezakoM ke viSaya meM jo praSTavya hai usa viSaya meM batalAnA cAhie / 58. bhante ! kyA sabhI prANa yAvat sabhI sattva (prANa, bhUta, jIva aura sattva) bhavasiddhika-kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIva ke rUpa meM pahale utpanna hue the ? gautama ! yaha artha - saMgata nahIM hai, zeSa usI prakAra vaktavya hai / 59. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / (chaTTA zataka) pahalA- gyArahavAM uddezaka 60. bhante ! kRSNalezya-bhavasiddhika- kRtayugma- kRtayugma - ekendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM...? isI prakAra kRSNalezya-bhavasiddhika- kRtayugma - kRtayugma ekendriya-jIvoM ke viSaya meM bhI (chaTThA) zataka batalAnA cAhie, jaisA kRSNalezya - ( kRtayugma - kRtayugma - ekendriya-jIvoM ke viSaya meM) dUsarA zataka (bha. 35 / 44 -51) batalAyA gayA thA / 61. bhante ! vaha aisA ho hai / bhante ! vaha aisA hI hai / 930 -
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 35 : u. 1-11 : za. 7-12 : sU. 62-67 (sAtavAM zataka) pahalA-gyArahavAM uddezaka 62. isI prakAra nIlalezya-bhavasiddhika-(kRtayugma-kRtayugma)-ekendriya-jIvoM ke viSaya meM bhI (sAtavAM) zataka batalAnA cAhie, (jaisA kRSNalezya-bhavasiddhika-kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA thaa)| 63. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| . (AThavAM zataka) pahalA-gyArahavAM uddezaka 64. isI prakAra kApotalezya-bhavasiddhika-(kRtayugma-kRtayugma)-ekendriya-jIvoM ke viSaya meM bhI usI taraha gyAraha uddezaka saMyukta (AThavAM) zataka batalAnA cAhie, (jaisA kRSNalezya-bhavasiddhika-kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA thaa)| isI prakAra ye cAra zataka (pAMca se ATha taka) bhavasiddhika-(kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIvoM ke viSaya meM batalAye haiN)| (bhante! kyA) cAroM hI zatakoM ke viSaya meM sabhI prANa yAvat 'pahale utpanna hue the' taka (pRcchA)? (gautama) yaha artha saMgata nahIM haiN| 65. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| navAM-bArahavAM zataka pratyeka ke pahalA-gyArahavAM uddezaka 66. jaise bhavasiddhika-(kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIvoM ke) viSaya meM cAra zataka (lezyA-saMyukta) batalAye gaye the, vaise hI abhavasiddhika-(kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIvoM) ke viSaya meM bhI cAra zataka lezyA-saMyukta batalAne caahie| (bha. 35 / 56-64) sabhI prANa....(yAvat utpanna-pUrva taka) usI prakAra (pRcchA) batalAnI cAhie (jaisA vahAM batalAyA gayA hai) (bha. 35 / 64) (gautama!) yaha artha saMgata nahIM hai| isa prakAra meM bAraha ekendriya-mahAyugma-zataka hote haiN| 67. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| 931
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ chattIsavAM zataka pahalA dvIndriya-mahAyugma-zataka pahalA uddezaka mahAyugma-dvIndriyoM meM upapAta-Adi-pada 1. bhante! kRtayugma-kRtayugma-dvIndriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM...? kRtayugma-kRtayugma-dvIndriya-jIvoM kA upapAta jaisA avakrAnti-pada (paNNavaNA, 686) meM batalAyA gayA hai vaisA batalAnA caahie| ina jIvoM kA parimANa-eka samaya meM ye jIva solaha athavA saMkhyeya athavA asaMkhyeya utpanna hote haiN| ina jIvoM kA apahAra (samaya-samaya para apaharaNa kiye jAne para (nikAle jAne para))-jaisA utpala-uddezaka (bha. 11 / 4) meM batalAyA gayA hai vaisA batalAnA caahie| ina jIvoM kI avagAhanA jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga, utkarSataH bAraha yojana hotI hai| isI prakAra jaisA ekendriya-mahAyugmoM ke viSaya meM pahale uddezaka (bha. 35 / 10) meM batalAyA gayA hai vaisA hI batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai ina jIvoM ke tIna lezyAeM hotI haiM. inameM deva utpanna nahIM hote haiN| ye jIva samyag-dRSTi bhI hote haiM, mithyA-dRSTi bhI hote haiM, samyag-mithyA-dRSTi nahIM hote| ye jIva jJAnI bhI hote haiM, ajJAnI bhI hote haiN| ye jIva mana-yogI nahIM hote, vacana-yogI bhI hote haiM, kAya-yogI bhI hote haiN| 2. bhante! ve kRtayugma-kRtayugma-dvIndriya-jIva kAla kI apekSA se kitane samaya taka rahate haiM? gautama! ve kRtayugma-kRtayugma-dvIndriya-jIva kAla kI apekSA se jaghanyataH eka samaya, utkarSataH saMkhyeya kAla taka rahate haiN| unakI sthiti jaghanyataH eka samaya, utkarSataH bAraha varSa kI hai| ve AhAra niyamataH chahoM dizAoM se grahaNa karate haiN| ina jIvoM ke tIna samudghAta (vedanA, kaSAya aura mAraNAntika) hote haiM, zeSa usI prakAra batalAnA cAhie yAvat 'ananta bAra' tk| (bha. 35 / 23) isI prakAra solaha hI yugmoM ke viSaya meM batalAnA caahie| 3. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| dUsarA-gyArahavAM uddezaka 4. bhante! prathama samaya ke kRtayugma-kRtayugma-dvIndriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM...? isI prakAra jaisA ekendriya-mahAyugmoM ke viSaya meM prathama-samaya- uddezaka (bha. 35 / 22-24) batalAyA gayA thA vaisA batalAnA caahie| yahAM para bhI ve hI dasa nAnAtva batalAne cAhie jo 932
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 36 : u. 2- 11 : za. 2-8 : sU. 4-11 vahAM batalAya gaye the / gyArahavAM nAnAtva isa prakAra hai - prathama samaya ke kRtayugma kRtayugma- dvIndriya-jIva mana yogI nahIM hote, vacana - yogI nahIM hote, kevala kAya-yogI hote haiN| zeSa jaisA dvIndriya-jIvoM kA prathama uddezaka (bha. 36 / 1- 3) batalAyA gayA hai vaisA hI ina jIvoM ke viSaya meM batalAnA caahie| 5. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai| 6. isI prakAra ye gyAraha uddezaka jisa prakAra ekendriya- mahAyugmoM ke viSaya meM batalAye gaye the vaise hI batalAne cAhie, kevala itanA antara hai - cauthe, AThaveM aura dasaveM uddezaka meM ina jIvoM meM samyaktva aura jJAna nahIM batalAne caahie| jaise ekendriya-jIvoM meM prathama, tRtIya aura paJcama uddezaka meM eka hI gamaka hai tathA zeSa ATha uddezakoM meM eka hI gamaka hai, vaise hI yahAM batalAne cAhie / dUsarA- bArahavAM dvIndriya- mahAyugma - zataka (dUsarA zataka ) 7. bhante ! kRSNalezya-kRtayugma - kRtayugma- dvIndriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM....? isI prakAra batalAnA caahie| (bha. 36 / 4) kRSNalezya - kRtayugma - kRtayugma - dvIndriya-jIvoM ke viSaya meM gyAraha uddezaka saMyukta zataka usI prakAra batalAnA cAhie, (jaisA bha. 36 / 6 meM batalAyA gayA hai), kevala itanA antara hai - ina jIvoM meM lezyA evaM saMsthAna - kAla vaisA hI batalAnA cAhie jaisA kRSNalezya ekendriya-jIvoM kA batalAyA gayA hai| (bha. 35 / 44-47) (tIsarA zataka ) 8. isI prakAra nIlalezya kRtayugma kRtayugma-dvIndriya-jIvoM ke viSaya meM bhI (gyAraha uddezaka saMyukta) zataka batalAnA cAhie / (cauthA zataka) 9. isI prakAra kApotalezya - kRtayugma - kRtayugma - dvIndriya-jIvoM ke viSaya meM bhI (gyAraha uddezaka saMyukta zataka batalAnA cAhie ) / (pAMcavAM-AThavAM zataka) 10. bhante ! bhavasiddhika- kRtayugma - kRtayugma - dvIndriya-jIva ( kahAM se Akara utpanna hote haiM)....(pRcchA)? isI prakAra bhavasiddhika- kRtayugma - kRtayugma - dvIndriya-jIvoM ke viSaya meM bhI cAra zataka batalAne cAhie jaise pUrvagamaka meM batalAye gaye haiM (bha. 35 / 57-67), kevala itanA antara hai- kyA sabhI prANa (bhUta, jIva aura sattva) ( yAvat pahale utpanna hue the taka pRcchA?) ( gautama !) vaha artha saMgata nahIM hai / zeSa usI prakAra cAra audhika zataka yahAM batalAne cAhie / 11. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / 933
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 36 : za. 9-12 : sU. 12,13 ( navAM - bArahavAM zataka) 12. jisa prakAra bhavasiddhika- kRtayugma kRtayugma dvIndriya-jIvoM ke viSaya meM cAra zataka batalAye gaye haiM (bha. 35 / 66), usI prakAra abhavasiddhika- kRtayugma kRtayugma dva - dvIndriya-jIvoM ke viSaya meM bhI cAra zataka batalAne cAhie, kevala itanA antara hai - ina sabhI ( abhavya ) jIvoM meM samyakatva evaM jJAna nahIM hai, zeSa usI prakAra samajhanA caahie| isI prakAra ye bAraha zataka dvIndriya- mahAyugmoM ke viSaya meM hote haiM / 13. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai| bhagavatI sUtra 934
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ saiMtIsavAM zataka pahalA uddezaka mahAyugma - trIndriyoM meM upapAta - Adi-pada 1. bhante ! kRtayugma - kRtayugma trIndriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM....? isI prakAra kRtayugma - kRtayugma - trIndriya-jIvoM ke viSaya meM bhI bAraha zataka dvIndriya- zataka ke samAna batalAne cAhie, kevala itanA antara hai - ina jIvoM kI avagAhanA jaghanyataH aMgula kA asaMkhyAtavAM bhAga hai, utkarSataH tIna gavyUta hai / ina jIvoM kI sthiti jaghanyataH eka samaya, utkarSataH uncAsa rAtrI - dina haiM, zeSa usI prakAra samajhanA caahie| (bha. 36 / 2) 2. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / 935
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ ar3atIsavAM zataka pahalA uddezaka mahAyugma-caturindriyoM meM upapAta-Adi-pada 1. kRtayugma-kRtayugma-caturindriya-jIvoM ke viSaya meM bhI bAraha zataka batalAne cAhie, kevala itanA antara hai-ina jIvoM kI avagAhanA jaghanyataH aMgula-kA-asaMkhyAtavAM-bhAga hai, utkarSataH cAra gavyUta hai| ina jIvoM kI sthiti jaghanyataH eka samaya, utkarSataH chaha mahIne haiN| zeSa jaisA kRtayugma-kRtayugma-dvIndriya-jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA hai vaisA batalAnA caahie| 2. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| 936
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ unacAlIsavAM zataka pahalA uddezaka mahAyugma - asaMjJI - paMcendriyoM meM upapAta-Adi-pada 1. bhante ! kRtayugma - kRtayugma-asaMjJI-paMcendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM....? jaise kRtayugma kRtayugma - dvIndriya-jIvoM ke viSaya bAraha zataka batalAye gaye vaise hI kRtayugma-kRtayugma-asaMjJI-paMcendriya-jIvoM ke viSaya meM bhI bAraha zataka batalAne cAhie, kevala itanA antara hai- ina jIvoM kI avagAhanA jaghanyataH aMgula kA asaMkhyAtavAM bhAga hai, utkarSataH hajAra yojn| ina jIvoM kA saMsthAna kAla jaghanyataH eka samaya, utkarSataH pRthaktva (do se nava) - koTi - pUrva hai / ina jIvoM kI sthiti jaghanyataH eka samaya, utkarSataH koTi- pUrva hai, zeSa jaisA kRtayugma kRtayugma- dvIndriya-jIvoM kA batalAyA gayA hai vaisA jAnanA caahie| 2. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / - 937 ..
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAlIsavAM zataka pahalA saMjJI-paMcendriya-mahAyugma-zataka pahalA uddezaka mahAyugma-saMjJI-paMcendriyoM meM upapAta-Adi-pada 1. bhante! kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM....? ina jIvoM meM utpAta cAroM hI gatiyoM se hotA hai| inameM utpanna hone vAle jIva saMkhyeya-varSaAyuSya vAle hote haiM, asaMkhyeya-varSa-AyuSya vAle hote haiM, paryAptaka hote hai aura aparyAptaka hote haiM, kahIM se bhI utpanna hone kA pratiSedha nahIM hai yAvat anuttara-vimAnoM se bhI Akara utpanna hote haiN| ina jIvoM kA parimANa, apahAra aura avagAhanA jaisI kRtayugma-kRtayugma-asaMjJI-paMcendriya-jIvoM kI batalAI gaI thI vaisI batalAnI caahie| ye jIva vedanIya-karma ko chor3akara sAta karma-prakRtiyoM ke bandhaka bhI hote haiM, abandhaka bhI hote haiM, vedanIya-karma ke bandhaka hote haiM, abandhaka nahIM hote| ye jIva mohanIya-karma ke vedaka bhI hote haiM, avedaka bhI hote haiM, zeSa sAtoM hI karmoM ke vedaka hote haiM, avedaka nahIM hote| ye jIva sAta-vedaka bhI hote haiM asAta-vedaka bhI hote haiN| ina jIvoM ke mohanIya-karma kA udaya bhI hotA hai, anudaya bhI hotA hai, zeSa sAtoM hI karmoM kA udaya hotA hai, anudaya nahIM hotaa| ye jIva nAma- aura gotra-karma ke udIraka hote haiM, anudIraka nahIM hote, zeSa chahoM hI karmoM ke udIraka bhI hote haiM, anudIraka bhI hote haiN| ye jIva kRSNalezya bhI hote haiM yAvat zuklalezya bhI hote haiN| ye jIva samyag-dRSTi bhI hote haiM, mithyA-dRSTi bhI hote haiM, samyag-mithyA-dRSTi bhI hote haiN| ye jIva jJAnI bhI hote haiM, ajJAnI bhI hote haiN| ye jIva mana-yogI bhI hote haiM, vacana-yogI bhI hote haiM, kAya-yogI bhI hote haiN| ina jIvoM meM upayoga, varNa (varNa, gaMdha, rasa Adi) Adi, ucchvAsaka-niHzvAsaka aura AhAraka jaisA kRtayugma-kRtayugma-ekendriya-jIvoM meM batalAyA gayA hai (bha. 35 / 10) vaisA batalAnA caahie| ye jIva virata bhI hote haiM, avirata bhI hote haiM, viratAvirata bhI hote haiN| ye jIva kriyA-sahita hote haiM, kriyA-rahita nahIM hote| 2. bhaMte! ve kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva kyA saptavidha-bandhaka hote hai? aSTavidha-bandhaka hote haiM? SaDvidha-bandhaka hote haiM? ekavidha-bandhaka hote haiM? gautama! ve jIva saptavidha-bandhaka bhI hote haiM yAvat ekavidha-bandhaka bhI hote haiN| 3. bhante! ve kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva kyA AhAra-saMjJopayukta hote haiM yAvat 938
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra parigraha - saMjJopayukta hote haiM? kyA nosaMjJopayukta hote haiM ? gautama ! kRtayugma kRtayugma-saMjJI - paMcendriya-jIva AhAra-saMjJopayukta bhI hote haiM yAvat nosaMjJopayukta bhI hote haiM / ( isI prakAra ) sabhI boloM ke viSaya meM pRcchA karanI cAhie - ( gautama ! ) ye jIva krodha-kaSAyI bhI hote haiM yAvat lobha kaSAyI bhI hote haiM, akaSAyI bhI hote haiN| ye jIva strI-vedaka bhI hote haiM, puruSa - vedaka bhI hote haiM, napuMsaka - vedaka bhI hote haiM, avedaka bhI hote haiM / ye jIva strI-vedaka-bandhaka bhI hote haiM, puruSa - veda-bandhaka bhI hote haiM, napuMsaka - veda-bandhaka bhI hote haiM, abandhaka bhI hote haiN| ye jIva saMjJI hI hote haiM, asaMjJI nahIM hote| ye jIva sa-indriya hI hote haiM, anindriya nahIM hote| ina jIvoM kA saMsthAna-kAla jaghanyataH eka samaya, utkarSataH sAtireka (kiMcit adhika) pRthaktva-zata (do sau se nava sau ) - sAgaropama hai| ve jIva AhAra usI prakAra yAvat niyamataH chahoM dizAoM se grahaNa karate haiN| (ye jIva trasa-nAla meM hote haiN)| ina jIvoM kI sthiti jaghanyataH eka samaya, utkarSataH tetIsa sAgaropama kI hotI hai| ina jIvoM ke pahale chaha (sAtavAM chor3akara) samudghAta hote haiM (kyoMki kevalI nosaMjJI noasaMjJI hote haiM) ye jIva mAraNAntika - samudghAta se samavahata hokara bhI marate haiM, asamavahata hokara bhI marate haiN| ina jIvoM se udvartana (jIvoM kA bAhara nikalanA) vaisA hI hotA hai jaisA upapAta batalAyA gayA hai (bha. 40 / 1), kahIM bhI pratiSedha nahIM hai yAvat 'anuttara vimAna' taka / za. 40 kA pahalA aMtarzataka : u. 1,2 : sU. 3-6 4. bhante ! sabhI prANa yAvat (saba prANa, bhUta jIva aura sattva kyA kRtayugma kRtayugma saMjJI - -paMcendriya-jIvoM ke rUpa meM pahale utpanna hue haiM ? hAM, gautama ! sabhI prANa yAvat sattva kRtayugma kRtayugma-saMjJI-paMcendriya jIvoM ke rUpa meM) ananta bAra taka (utpanna hue haiN)| isa prakAra solaha hI yugmoM ke viSaya meM batalAnA cAhie, yAvat 'ananta bAra' taka kevala itanA antara hai - ina jIvoM kA parimANa jaisA (sabhI yugmoM ke) dvIndriya-jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA vaisA hI batalAnA cAhie, zeSa usI prakAra batalAnA cAhie / 5. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / dUsarA- gyArahavAM uddezaka (dUsarA uddezaka) 6. bhante ! prathama samaya ke kRtayugma kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM.....? ina jIvoM kA upapAta, parimANa tathA AhAra jaisA prathama uddezaka (bha. 40 / 3) meM kRtayugma - kRtayugma-saMjJI - paMcendriya-jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA vaisA batalAnA cAhie / ina jIvoM kI avagAhanA, bandha, veda tathA vedanA ke viSaya meM aura ye jIva udayI aura udIraka hote haiM isa viSaya meM jaisA prathama samaya ke kRtayugma kRtayugma dvIndriya-jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA vaisA batalAnA caahie| usI prakAra ye jIva kRSNalezya hote haiM yAvat 'zuklalezya hote haiM' taka batalAnA caahie| ina jIvoM ke zeSa boloM ke viSaya meM jaisA prathama samaya ke kRtayugma - kRtayugma- dvIndriya-jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA yAvat 'ananta bAra' 939
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 40 kA pahalA aMtarzataka : u. 2-11 : dUsarA aMtarzataka : u. 1-2 : sU. 6-13 bhagavatI sUtra taka batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai-ye jIva strI-vedaka bhI hote haiM, puruSa-vedaka bhI hote haiM, napuMsaka-vedaka bhI hote haiM, ye jIva saMjJI hote haiM, asaMjJI nahIM hote, zeSa usI prakAra batalAnA caahie| isI prakAra solaha hI yugmoM meM ina jIvoM kA parimANa Adi sabhI bola vaise hI batalAne caahie| 7. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| tIsarA-gyArahavAM uddezaka 8. isI prakAra yahAM bhI gyAraha uddezaka usI prakAra batalAne cAhie (jaise prathama samaya ke kRtayugma-kRtayugma-dvIndriya-jIvoM ke viSaya meM batalAye gaye the (bha. 36/6)), pahalA, tIsarA aura pAMcavAM uddezaka samAna gamaka vAle tathA zeSa ATha uddezaka samAna gamaka vAle batalAne caahie| cauthe, AThaveM aura dasaveM uddezaka meM koI vizeSa nahIM batalAnA caahie| 9. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| dUsarA saMjJI-paMcendriya-mahAyugma-zataka pahalA uddezaka 10. bhante! kRSNalezya-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM.....? usI prakAra jaisA kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA hai vaisA hI yahAM batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai-ina jIvoM ke bandha aura vedanA ke viSaya meM ye jIva udayI evaM udIraka hote haiM, ye jIva kauna-sI lezyA vAle hote haiM, ye jIva kitane prakAra ke karmoM ke bandhaka hote haiM, ye jIva saMjJI hote haiM (athavA asaMjJI hote haiM), ye jIva kauna se kaSAya vAle hote haiM, ye jIva kauna-se veda ke bandhaka hote haiM ina viSayoM meM jaisA kRtayugma-kRtayugma-dvIndriya-jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA vaisA batalAnA caahie| kRSNalezya-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIvoM ke tInoM prakAra ke veda hote haiM, ye avedaka nahIM hote| ina jIvoM ke saMsthAna-kAla jaghanyataH eka samaya. utkarSataH tetIsa sAgaropama meM antarmuhurta adhika hotA hai| isI prakAra sthiti ke viSaya meM bhI vaisA hI batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai-sthiti meM antarmuhUrta adhika nahIM batalAnA caahie| zeSa jaisA ina viSayoM ke saMbaMdha meM prathama uddezaka (bha. 40 / 1-5) meM batalAyA gayA vaisA batalAnA cAhie yAvat 'ananta bAra' tk| isI prakAra solaha hI yugmoM ke viSaya meM batalAnA caahie| 11. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| dUsarA uddezaka 12. bhante! prathama-samaya ke kRSNalezya-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM....? jaisA saMjJI-paMcendriya ke prathama uddezaka (bha. 40 / 6-9) meM batalAyA gayA vaisA hI sampUrNa se yahAM batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai13. bhante ! ve jIva kRSNalezya haiM? 940
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 40 kA dUsarA aMtarzataka u. 2 11, tIsare se pAMcavAM aMtarzataka: sU. 13-22 hAM, ve jIva kRSNalezya haiM, zeSa usI prakAra batalAnA caahie| isI prakAra solaha yugmoM ke viSaya meM batalAnA cAhie / 14. bhante ! vaha aisA / bhante ! vaha aisA hI hai / tIsarA - gyArahavAM uddezaka 15. isI prakAra ye gyAraha uddezaka prathama- samaya ke kRSNalezya - kRtayugma kRtayugma-saMjJI - -paMcendriya-jIvoM ke viSaya meM batalAnA caahie| pahalA, tIsarA aura pAMcavAM uddezaka samAna gamaka vAle haiM, tathA zeSa ATha uddezaka samAna gamaka vAle haiN| 16. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai| tIsarA-caudahavAM saMjJI - mahAyugma - zataka (tIsarA zataka ) 17. isI prakAra nIlalezya kRtayugma kRtayugma-saMjJI - paMcendriya-jIvoM ke viSaya meM bhI zataka batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai - ina jIvoM kA saMsthAna kAla jaghanyataH eka samaya, utkarSataH dasa sAgaropama meM palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga adhika hotA hai| isI prakAra ina jIvoM kI sthiti ke viSaya meM bhI batalAnA caahie| isI prakAra tIna uddezakoM (pahalA, tIsarA, pAMcavAM) ke viSaya meM batalAnA cAhie, zeSa usI prakAra vaktavya hai / 18. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / (cauthA zataka) 19. isI prakAra kApotalezya kRtayugma kRtayugma-saMjJI - paMcendriya-jIvoM ke viSaya meM bhI zataka batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai- ina jIvoM kA saMsthAna kAla jaghanyataH eka samaya, utkarSataH tIna sAgaropama meM palyopama-kA- asaMkhyAtavAM bhAga adhika hotA hai| isI prakAra ina jIvoM kI sthiti ke viSaya meM bhI batalAnA caahie| isI prakAra tIna uddezakoM (pahalA, tIsarA, pAMcavA) ke viSaya meM bhI batalAnA cAhie, zeSa usI prakAra vaktavya hai / 20. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / - - (pAMcavAM zataka) 21. isI prakAra tejolezya - kRtayugma - kRtayugma-saMjJI - paMcendriya-jIvoM ke viSaya meM bhI zataka batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai - ina jIvoM kA saMsthAna kAla jaghanyataH eka samaya, utkarSataH do sAgaropama meM palyopama-kA- asaMkhyAtavAM bhAga adhika hotA hai| isI prakAra ina jIvoM kI sthiti ke viSaya meM bhI batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai - ye jIva nosaMjJopayukta bhI hote haiM / isI prakAra tIna uddezakoM (pahalA, tIsarA, pAMcavAM ) ke viSaya meM bhI batalAnA cAhie, zeSa usI prakAra vaktavya hai 22. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / 941
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 40 kA aMtarzataka 6-10 : sU. 17-32 bhagavatI sUtra (chaTThA zataka) 17. jaisA tejolezya-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIvoM ke viSaya meM zataka batalAyA gayA vaisA hI padmalezya-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIvoM ke viSaya meM bhI zataka batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai-ina jIvoM ke saMsthAna-kAla jaghanyataH eka samaya, utkarSataH dasa-sAgaropama-meM-antarmuhartta-adhika hotA hai| isI prakAra ina jIvoM kI sthiti bhI batalAnI cAhie, kevala itanA antara hai yahAM anrtuhUrta adhika nahIM batalAnA cAhie, zeSa usI prakAra vaktavya hai| isI prakAra ina pAMcoM zatakoM meM jaisA kRSNalezya-zataka meM gamaka batalAyA gayA vaisA hI jAnanA cAhie yAvat 'ananta bAra' tk| 24. bhante! vaha aisA hI hai| bhante ! vaha aisA hI hai| (sAtavAM zataka) 25. zuklalezya-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIvoM ke viSaya meM zataka audhika zataka (bha. 40 / 1-5) meM batalAyA gayA hai vaisA batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai-ina jIvoM ke saMsthAna-kAla aura sthiti jaisA kRSNalezya-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva-viSayaka-zataka meM batalAyA gayA vaisA batalAnA cAhie, zeSa usI prakAra vaktavya hai, yAvat 'ananta bAra' tk| 26. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (AThavAM zataka) 27. bhante! bhavasiddhika-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM.....? jaisA kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva-viSayaka-prathama (antara)-zataka meM batalAyA gayA vaisA bhavasiddhika-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva-viSayaka-AlApa meM batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai28. sabhI prANa (bhUta, jIva aura sattva kyA kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIvoM ke rUpa meM pahale utpanna hue haiM)? gautama! vaha artha saMgata nahIM hai, zeSa usI prakAra vaktavya hai| 29. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (navAM zataka) 30.bhante! kRSNalezya-bhavasiddhika-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM....? isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jaisA audhika kRSNalezya-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva-viSayaka-zataka batalAyA gayA vaisA batalAnA caahie| 31. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (dasavAM zataka) 32. bhante! isI prakAra nIlalezya-bhavasiddhika-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva-viSayaka-zataka bhI batalAnA caahie| 942
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra 33. bhante ! vaha aisA hI ha / bhante ! vaha aisA hI hai / (gyArahavAM-caudahavAM zataka) za. 40 kA aMtarzataka 10-14, aMtarzataka 15 u. 1,2 : sU. 33-38 34. isI prakAra jaise kRtayugma - kRtayugma-saMjJI - paMcendriya-jIva-viSayaka sAta audhika- zataka batalAye gae, vaise hI bhavasiddhika- kRtayugma kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva-viSayaka sAta zataka batalAne cAhie, kevala itanA antara hai - sAtoM hI zatakoM meM sabhI prANa yAvat (pUrva utpanna huve haiM ? ) 'yaha artha saMgata nahIM hai' taka batalAnA cAhie, zeSa usI prakAra batalAnA caahie| 35. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / pandrahavAM-ikkIsavAM saMjJI - mahAyugma - zataka pandrahavAM zataka pahalA uddeza 36. bhante! abhavasiddhika- kRtayugma kRtayugma-saMjJI - paMcendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM....? ina jIvoM kA upapAta vaise batalAnA cAhie (bha. 40 / 27) kevala anuttara-vimAna ko chodd'kr| ina jIvoM kA parimANa, apahAra, uccatva, bandha, veda, vedanA, udaya aura udIraNA jaise kRSNalezya - kRtayugma kRtayugma-saMjJI - paMcendriya-jIva - viSayaka-zataka meM batalAyA gayA, vaise batalAnA chie| ye jIva kRSNalezya bhI hote haiM yAvat zuklalezya bhI hote haiN| ye jIva samyag - dRSTi nahIM hote, mithyA-dRSTi hI hote haiM, samyag - mithyA-dRSTi nahIM hote haiN| ye jIva jJAnI nahIM hote, ajJAnI hI hote haiM / isI prakAra jaise kRSNalezya - kRtayugmakRtayugma -saMjJI - paMcendriya-jIva - viSayaka - zataka (bha. 40 / 10) meM batalAye gaye vaise batalAne cAhie, kevala itanA antara hai-ye jIva virata nahIM hote, avirata hote haiM, viratAvirata nahIM hote| ina jIvoM kA saMsthAna - kAla aura sthiti jaisI audhika uddezaka (bha. 40 / 3) meM batalAI gaI hai vaisI batalAnI caahie| ina jIvoM meM pahale pAMca samudghAta (AhAraka- aura kevali-samudghAta chor3akara) hote haiN| ina jIvoM kI udvartanA usI prakAra batalAnI cAhie kevala anuttara -vimAna ke chor3akara (bhante !) kyA sabhI prANa (jIva, bhUta aura sattva inameM pUrva utpanna hue haiM)? (gautama! ) yaha artha saMgata nahIM hai, zeSa jaise kRSNalezya - kRtayugma-saMjJI - paMcendriya-jIva-viSayaka - zataka (bha. 40 / 4) meM batalAyA gayA hai vaisA batalAnA cAhie yAvat 'ananta bAra' taka / isI prakara solaha hI yugmoM ke viSaya meM batalAnA cAhie / 37. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai| dUsarA uddeza 38. bhante ! prathama samaya ke abhavasiddhika- kRtayugma kRtayugma-saMjJI paMcendriya-jIva kahAM se akara utpanna hote haiM...? jaise kRtayugma - kRtayugma- saMjJI ke prathama-samaya- uddezaka (bha. 40 / 6) meM batalAyA gayA hai vaisA hI batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai-ina jIvoM ke sarvatra samyaktva, samyag - mithyAtva 943
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 40 kA aMtarzataka 15 : u. 2-11, aMtarzataka 16-21 : sU. 38-48 bhagavatI sUtra aura jJAna nahIM hote, zeSa usI prakAra batalAnA caahie| 39. bhante! ve aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| tIsarA-gyArahavAM uddezaka 40. isI prakAra yahAM bhI gyAraha uddezaka karane cAhie, pahalA, tIsarA aura pAMcavAM uddezaka samAna gamaka vAle haiM, zeSa AThoM hI uddezaka samAna gamaka vAle haiN| 41. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (solahavAM zataka) 42. bhante! kRSNalezya-abhavasiddhika-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM....? jaisA ina jIvoM kA (abhavasiddhika-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya)-jIvoM kA audhika-zataka (bha. 40 / 36) meM batalAyA gayA hai vaisA kRSNalezya-abhavasiddhika-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva-viSayaka-zataka bhI batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai43. bhante! ve jIva kyA kaSNalezya haiM? hAM, gautama! ve jIva kRSNalezya haiN| ina jIvoM kI sthiti aura saMsthAna-kAla jaise kRSNalezya-kRtayugma-kRtayugma saMjJIpaMcendriya-jIva-viSayaka-zataka meM batalAyA gayA hai vaise hI batalAnA cAhie, zeSa usI prakAra vaktavya hai| 44. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (satrahavAM-ikkIsavAM zataka) 1. isI prakAra chahoM hI lezyAvAle abhavasiddhika-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva-viSayaka chaha zataka karane cAhie, jaisA kRSNalezya-abhavasiddhika-kRtayugma-kRtayugma-saMjJIpaMcendriya-jIva-viSayaka-zataka (bha. 40 / 42-43) meM batalAyA gayA, kevala itanA antara hai-ina jIvoM kA saMsthAna-kAla aura sthiti jaisI (abhavasiddhika-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIva-viSayaka) audhika zataka (bha. 40 / 36) meM batalAyI gayI vaisI hI batalAnI cAhie, kevala itanA antara hai-zuklalezya-abhavasiddhika-kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-jIvoM kA saMsthAna-kAla utkarSataH ikatIsa sAgaropama se antarmuharta adhika hotA hai| ina jIvoM kI sthiti isI prakAra batalAnI cAhie, kevala itanA antara hai-jaghanya sthiti meM antarmuhUrta nahIM batalAnA cAhie, usI prakAra sarvatra samyaktva aura jJAna nahIM hotaa| ina jIvoM meM virata, viratAvirata aura anuttara-vimAna meM utpatti ye tIna nahIM hote| (bhante!) kyA sabhI prANa (bhUta, jIva aura sattva inameM pUrva meM utpanna hue the)? (gautama!) yaha artha saMgata nahIM hai| 46. bhante! ve aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| 47. isI prakAra ye abhavasiddhika-mahAyugma-jIva-viSayaka sAta zataka hote haiN| 48. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| 944
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 40 kA aMtarzataka : 21 : sU. 49 49. isI prakAra ye saMjJI-paMcendriya-mahAyugma-jIva-viSayaka ikkIsa zataka haiN| ye sabhI mahAyugma-jIva-viSayaka ikyAsI zataka haiN| (ekendriya-mahAyugma ke bAraha, dvIndriya-mahAyugma ke bAraha, trIndriya-mahAyugma ke bAraha, caturindriya-mahAyugma ke bAraha, asaMjJI-paMcendriya-mahAyugma ke bAraha, saMjJI-paMcendriya-mahAyugma ke ikkIsa antara-zataka hote haiN|) isa prakAra sabhI mahAyugmoM ke ikyAsI antara-zataka haiN|
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ ikatAlIsavAM zataka pahalA uddezaka rAziyugma-nairayika-Adi meM upapAta-Adi-pada 1. bhante! rAziyugma kitane prakAra ke prajJapta haiM? gautama! rAziyugma cAra prakAra ke prajJapta haiM, jaise-kRtayugma yAvat kalyoja (kRtayugma, tryoja, dvAparayugma, klyoj)| (bha. 31 / 1) 2. bhante! yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai rAziyugma cAra prajJapta haiM, jaise- kRtayugma yAvat kalyoja? gautama! jo rAzi cAra (saMkhyA) dvArA apahRta hone para cAra zeSa rahatI hai use rAziyugma-kRtayugma kahate haiM (jaise-cAra, ATha, bAraha Adi saMkhyAvAlI rAzi rAziyugma-kRtayugma hai)| isI prakAra (bha. 31 // 2) yAvat jo rAzi cAra (saMkhyA) dvArA apahRta hone para eka zeSa rahatI hai use rAziyugma-kalyoja kahA jAtA hai| yaha isa apekSA se yAvat klyoj| 3. bhante! rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM....? ina jIvoM kA upapAta jaise paNNavaNA ke chaThe pada meM avakrAnti (sU. 70-80) meM batalAyA gayA hai vaise vaktavya hai| 4. bhante! ye jIva eka samaya meM kitane upapanna hote haiM? gautama! rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIva eka samaya meM cAra, ATha, bAraha, solaha, saMkhyeya athavA asaMkhyeya upapanna hote haiN| 5. bhante! ye jIva kyA antara-sahita upapanna hote haiM? yA antara-rahita upapanna hote haiM? gautama! rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIva antara-sahita bhI upapanna hote haiM, antara-rahita bhI upapanna hote haiN| antara-sahita upapanna hone para jaghanyataH eka samaya ke antara se upapanna hote haiM, utkarSataH asaMkhyeya samaya ke antara se upapanna hote haiN| antara-rahita upapanna hone para jaghanyataH do samaya taka antara-rahita upapanna hote haiM, utkarSataH asaMkhyeya samaya taka pratisayama, avirahita aura antara-rahita upapanna hote haiN| 6. bhante! ye jIva jisa samaya kRtayugma hote haiM, kayA usa samaya tryoja hote haiM? jisa samaya tryoja hote haiM, kyA usa samaya kRtayugma hote haiM? 946
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 41 : u. 1: sU. 6-15 (gautama!) yaha artha saMgata nahIM hai| 7. (bhante!) ve jIva jisa samaya kRtayugma hote haiM, kyA usa samaya dvAparayugma hote haiM? jisa samaya dvAparayugma hote haiM, kyA usa samaya kRtayugma hote haiM? (gautama!) yaha artha saMgata nahIM hai| 8. (bhante!) ve jIva jisa samaya kRtayugma hote haiM, kyA usa samaya kalyoja hote haiM? jisa samaya kalyoja hote haiM, kyA usa samaya kRtayugma hote haiM? (gautama!) yaha artha saMgata nahIM hai| 9. bhante! ve jIva kaise upapanna hote haiM? gautama! jisa prakAra koI plavaka (kUdanevAlA) kUdatA huA, isa prakAra jaisA upapAta-zataka (bha. 31 / 5) meM batalAyA gayA hai yAvat (isa prakAra adhyavasAya kA nirvartana karake kUdane kI kriyA ke upAya se. isI prakAra jaise 25veM zataka meM AThaveM uddezaka (sa. 620) meM nairayika-jIvoM kI vaktavyatA hai vaise hI yahAM para bhI batalAnI cAhie, yAvat 'apane prayoga se upapanna hote haiM) para prayoga se upapanna nahIM hote' tk| 10. bhante ! ye jIva kyA Atma-yaza (Atma-saMyama) se upapanna hote haiM? athavA Atma-ayaza (Atma-asaMyama) se upapanna hote haiM? gautama! ve jIva Atma-yaza se upapanna nahIM hote, Atma-ayaza se upapanna hote haiN| 11. yadi ye jIva Atma-ayaza se upapanna hote haiM to kyA Atma-yaza kA jIvana jIte haiM? athavA Atma-ayaza kA jIvana jIte haiM? gautama ! ve Atma-yaza kA jIvana nahIM jIte, Atma-ayaza kA jIvana jIte haiN| 12. yadi Atma-ayaza kA jIvana jIte haiM to kyA ye jIva salezya haiM? athavA alezya haiM? gautama! ye jIva salezya haiM, alezya nahIM haiN| 13. yadi ye jIva salezya haiM to kyA kriyA-sahita haiM? athavA kriyA-rahita haiM? gautama! ve jIva kriyA-sahita haiM, kriyA-rahita nahIM haiN| 14. yadi ye jIva kriyA-sahita haiM to kyA usI bhava meM siddha hote haiM yAvat sabhI duHkhoM kA anta karate haiM? (gautama !) yaha artha saMgata nahIM haiN| 15. bhante! rAziyugma-kRtayugma-asurakumAra-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM? jaise rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA vaise hI sampUrNa rUpa meM batalAyA caahie| isI prakAra yAvat 'rAziyugma-kRtayugma-paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM' taka batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai-rAziyugma-kRtayugma-vanaspatikAyika-jIva yAvat asaMkhyeya bhI utpanna hote haiM, ananta bhI utpanna hote haiM, zeSa usI prakAra batalAnA caahie| rAziyugma--kRtayugma-manuSyoM ke viSaya meM bhI usI prakAra batalAnA cAhie yAvat Atma-yaza 947
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 41 : u. 1,2 : sU. 15-26 bhagavatI sUtra se utpanna nahIM hota, Atma-ayaza se utpanna hote haiN| 16. yadi ye jIva Atma-ayaza se utpanna hote haiM to kyA Atma-yaza kA jIvana jIte haiM? athavA Atma-ayaza kA jIvana jIte haiN| gautama! ve Atma-yaza kA jIvana bhI jIte haiM, Atma-ayaza kA jIvana bhI jIte haiN| 17. yadi ye jIva Atma-yaza kA jIvana jIte haiM, to kyA ve salezya haiM? athavA alezya haiM? gautama! ve jIva salezya bhI hai, alezya bhI haiN| 18. yadi ye jIva haiM to kyA kriyA-sahita haiM? athavA kriyA-rahita haiM? gautama! ve jIva kriyA-sahita nahIM haiM, kriyA-rahita haiN| 19. yadi ye jIva kriyA-rahita hai to kayA usI bhava meM siddha hote haiM? yAvat sabhI duHkhoM kA anta karate haiM? hAM, usI bhava meM siddha hote haiM yAvat sabhI duHkhoM kA anta karate haiN| 20. yadi ve jIva salezya haiM to kyA kriyA-sahita haiM? athavA kriyA-rahita hai| gautama! ve jIva kriyA-sahita haiM, kriyA-rahita nahIM haiN| 21. yadi ye jIva kriyA-sahita haiM to kyA usI bhava meM siddha hote haiM? yAvat sabhI duHkhoM kA anta karate haiM? gautama! unameM se kucheka jIva usI bhava meM siddha hote haiM yAvat sabhI duHkhoM kA anta karate haiM, kucheka jIva usI bhava meM siddha nahIM hote haiM yAvat sabhI duHkhoM kA anta nahIM krte| 22. yadi ye jIva Atma-ayaza kA jIvana jIte haiM to kyA salezya haiM? athavA alezya haiM? gautama! ve jIva salezya haiM, alezya nahIM haiN| 23. yadi ye jIva salezya haiM to kyA kriyA-sahita haiM? athavA kriyA-rahita haiM? gautama! ve jIva kriyA-sahita haiM, kriyA-rahita nahIM haiN| 24. yadi ye jIva kriyA-sahita haiM to kyA usI bhava meM siddha hote haiM yAvat sabhI duHkhoM kA anta karate haiM? yaha artha saMgata nahIM hai| rAziyugma-kRtayugma-vAnamantara, -jyautiSika aura- vaimAnika-devoM ke viSaya meM vaisA hI batalAnA cAhie jaisA rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA thaa| (bha. 41 / 3-14) 25. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| dUsarA uddezaka 26. bhante! rAziyugma-tryoja-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM? usI prakAra pUrA uddezaka batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai-ina jIvoM kA parimANa tIna, sAta, gyAraha, pandraha, saMkhyeya athavA asaMkhyeya hotA hai| ina jIvoM ke antara-sahita upapanna hone ke viSaya meM vaisA hI batalAnA cAhie jesA prathama uddezaka (bha. 41 / 5) meM batalAyA gayA hai| 948
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 41 : u. 2-4 : sU. 27-35 27. bhante! ve jIva jisa samaya meM tryoja hote haiM, kyA usa samaya meM ve kRtayugma hote haiM? jisa samaya meM ve kRtayugma hote haiM, kyA usa samaya meM ve tryoja hote haiM? (gautama!) yaha artha saMgata nahIM hai| 28. (bhante! ve jIva kyA) jisa samaya meM tryoja hote haiM usa samaya dvAparayugma hote haiM? jisa samaya dvAparayugma hote haiM usa samaya kyA ve tryoja hote haiM? / yaha artha saMgata nahIM hai| isI prakAra rAziyugma-kalyoja-nairayika-jIvoM ke viSaya meM bhI batalAnA cAhie, zeSa usI prakAra batalAnA cAhie yAvat 'vaimAnika-devoM' taka, kevala itanA antara hai-ina jIvoM kA upapAta sabhI ke viSaya meM jaise paNNavaNA ke chaThe pada meM avakrAnti (sU. 70-98) meM batalAyA gayA hai vaise vaktavya haiN| 29. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| tIsarA uddezaka 30. bhante! rAziyugma-dvAparayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM? isI prakAra pUrA uddezaka batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai-ina jIvoM kA parimANa do athavA chaha athavA dasa athava saMkhyeya athavA asaMkhyeya hotA hai, ina jIvoM kA saMvedha vaisA hI batalAnA caahie| (bha. 35 / 11) 31. bhante ! ve jIva jisa samaya meM dvAparayugma hote haiM to kyA usa samaya meM ve kRtayugma hote haiM? jisa samaya meM kRtayugma hote haiM to kyA usa samaya meM ve dvAparayugma hote haiM? yaha artha saMgata nahIM haiN| isI prakAra rAziyugma-tryoja-nairayika-jIvoM ke viSaya meM bhI batalAnA cAhie, isI prakara rAziyugma-kalyoja-nairayika-jIvoM ke viSaya meM bhI batalanA cAhie, zeSa jaisA prathama uddezaka meM batalAyA gayA hai vaisA yAvat vaimAnika-devoM taka batalAnA caahie| 32. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! ve aisA hI hai| cauthA uddezaka 33. bhante! rAziyugma-kalyoja-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM....? isI prakAra pUrA uddezaka batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai-ina jIvoM kA parimANa eka athavA pAMca athavA nava athavA teraha athavA saMkhyeya athavA asaMkhyeya hotA hai, ina jIvoM kA saMvedha vaisA hI batalAnA caahie| (bha. 35 / 11) 34. bhante! ve jIva jisa samaya meM kalyoja hote haiM, to kyA usa samaya ve kRtayugma hote haiM? jisa samaya meM kRtayugma hote haiM to kyA usa samaya meM ve kalyoja hote haiM? yaha artha saMgata nahIM hai| isI prakAra rAziyugma-tryoja-nairayika-jIvoM ke viSaya meM bhI batalAnA cAhie, isI prakAra rAziyugma-dvAparayugma-nairayika-jIvoM ke viSaya meM bhI batalAnA cAhie, zeSa jaisA prathama uddezaka meM batalAyA gayA hai vaisA yAvat 'vaimAnika-devoM' taka batalAnA caahie| 35. bhanta! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| 949
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 41 : u. 5-12 : sU. 36-44 bhagavatI sUtra pAMcavAM-aTThAIsavAM uddezaka (pAMcavA uddezaka) 36. bhante! kRSNalezya-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM...? ina jIvoM kA upapAta vaisA hI batalAnA cAhie jaisA dhUmaprabhA meM upapanna jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA, zeSa jaisA prathama uddezaka meM batalAyA gayA vaisA batalAnA caahie| kRSNalezya-rAziyugma-kRtayugma-asurakumAra-jIvoM ke viSaya meM vaisA hI batalAnA cAhie, isI prakAra yAvat kRSNlezya-rAziyugma-kRtayugma-vAnamantara-devoM ke viSaya meM batalAnA caahie| kRSNalezya-rAziyugma-kRtayugma-manuSyoM ke viSaya meM bhI vaisA hI batalAnA cAhie jaisA kRSNalezya-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA (bha. 41 / 11) / ve jIva Atma-ayaza kA jIvana jIte haiN| una jIvoM ke viSaya meM aisA nahIM batalAnA cAhie ki ye jIva lezyA-rahita, kriyA-rahita, usI bhava meM siddha hote haiM, zeSa jaisA prathama uddezaka meM batalAyA gayA hai vaisA batalAnA caahie| 37. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (chaThA uddezaka) 38. kRSNalezya-rAziyugma-tryoja-nairayika-jIvoM ke viSaya meM bhI isI prakAra pUrA uddezaka batalAnA caahie| 39. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (sAtavAM uddezaka) 40. bhante! kRSNalezya-rAziyugma-dvAparayugma-nairayika-jIvoM ke viSaya meM isI prakAra pUrA uddezaka batalAnA caahie| 41. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (AThavAM uddezaka) 42. kRSNalezya-rAziyugma-kalyoja-nairayika-jIvoM ke viSaya meM bhI isI prakAra pUrA uddezaka batalAnA caahie| ina jIvoM kA parimANa aura saMbaMdha jaisA audhika-uddezakoM meM batalAyA gayA hai vaisA batalAnA caahie| 43. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (navAM-bArahavAM uddezaka) 44. jaise kRSNalezya-jIvoM ke viSaya meM rAziyugma-kRtayugma, rAziyugma-tryoja, rAziyugma-dvAparayugma, rAziyugma-kalyoja ke cAra uddezaka batalAye gaye vaise hI nIlalezya-jIvoM ke viSaya meM inhIM cAra uddezakoM ko sampUrNa rUpa se batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai-nIlalezya-rAziyugma-kRtayugma-, rAziyugma-tryoja-, rAziyugma-dvAparayugma-, rAziyugma-kalyoja)-nairayika jIvoM kA upapAta jaisA bAlukAprabhA ke nairayika jIvoM kA batalAyA gayA hai vaisA batalAnA cAhie, zeSa usI prakAra vaktavya hai| 950
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra 45. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / ,, (terahavAM- solavAM uddezaka ) za. 41 : u. 13-28 : sU. 45-53 46. isI prakAra kApotalezya jIvoM ke viSaya meM bhI rAziyugma kRtayugma, rAziyugma - yoja, rAziyugma - dvAparayugma, rAziyugma - kalyoja ke cAra uddezaka batalAne cAhie, kevala itanA antara hai- ( kApotalezya - rAziyugma kRtayugma, rAziyugma tryoja-, rAziyugma - dvAparayugma-, rAziyugma- kalyoja) - nairayika-jIvoM kA upapAta jaisA ratnaprabhA ke nairayika- jIvoM kA batalAyA gayA hai vaisA batalAnA cAhie, zeSa usI prakAra vaktavya hai| I 47. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / (satrahavAM- bIsavAM uddezaka) 48. bhante! tejolezya rAziyugma kRtayugma asurakumAra devoM ke jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM.....? (ye sAre viSaya) usI prakAra batalAne cAhie, (jaise kApotalezya - rAziyugma- kRtayugma - nairayika- jIvoM ke viSaya meM batalAye gaye haiM) kevala itanA antara hai-jina jIvoM meM tejolezyA prApta hotI hai una jIvoM ke viSaya meM batalAnA caahie| isI prakAra jaise kRSNalezya jIvoM ke viSaya meM rAziyugma kRtayugma, rAziyugma tryoja, rAziyugma - dvAparayugma, rAziyugma-kalyoja- ye cAra uddezaka batalAye gaye vaise hI cAra uddezaka tejolezya jIvoM ke viSaya meM batalAne caahie| 49. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / (ikkIsavAM-cauvIsavAM uddezaka) 50. isI prakAra padmalezya jIvoM ke viSaya meM bhI rAziyugma - kRtayugma, rAziyugma tryoja, rAziyugma- dvAparayugma, rAziyugma-kalyoja ke cAra uddezaka batalAne caahie| paMcendriya-tiryagyonika-jIvoM, manuSyoM aura vaimAnika - devoM - ina tIna (daNDaka ) ke jIvoM meM padmalezyA batAI gaI hai, zeSa daNDaka ke jIvoM meM padmalezyA nahIM haiN| 51. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / (paccIsavAM aTThAisavAM uddezaka) 52. jisa prakAra padmalezya jIvoM ke viSaya meM rAziyugma kRtayugma, rAziyugma - yoja, rAziyugma dvAparayugma, rAziyugma-kalyoja -ye cAra uddezaka batalAye gaye vaise hI zuklalezya - jIvoM ke viSaya meM batalAne cAhie, kevala itanA antara hai - manuSyoM kA gamaka jaisA audhika uddezakoM meM batalAyA gayA hai vaisA batalAnA cAhie, zeSa usI prakAra vaktavya hai / isI prakAra chaha lezyA vAle jIvoM meM ye caubIsa uddezaka batalAye gaye tathA cAra audhika uddezaka batalAye gaye, ve saba aTThAIsa uddezaka hote haiM / 53. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai| 951 - -
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 41 : u. 29-60 : sU. 54-63 bhagavatI sUtra unatIsavAM-chappanavAM uddezaka (uNatIsavAM-battIsavAM uddezaka) 54. bhante! bhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM? jaise pahale cAra audhika-uddezaka batalAye gaye (bha. 41 / 26-35) vaise hI sampUrNa rUpa se batalAne caahie| ye cAra uddezaka hote haiN| 55. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| (tetIsavAM-chattIsavAM uddezaka) 56. bhante! kRSNalezya-bhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM? jaise kRSNalezya-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke viSaya meM cAra uddezaka hote haiM vaise ina kRSNalezya-bhavasiddhika-rAziyugma- kRtayugma-nairayika-jIvoM ke viSaya meM bhI cAra uddezaka karane caahie| (saiMtIsavAM-cavAlIsavAM uddezaka) 57. isI prakAra nIlalezya-bhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke viSaya meM bhI cAra uddezaka karane caahie| 58. isI prakAra kApotalezya-bhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke viSaya meM bhI cAra uddezaka karane caahie| (paiMtAlIsavAM-bAbanavAM uddezaka) 59. tejolezya-bhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke viSaya meM bhI cAra uddezaka audhika-uddezakoM ke samAna batalAne caahie| 60. padmalezya-bhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke bhI cAra uddezaka karane caahie| (tirepanavAM-chappanavAM uddezaka) 61. zuklalezya-bhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke viSaya meM bhI cAra uddezaka audhika-uddezakoM ke samAna batalAne caahie| isI prakAra ye bhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugmanairayika-jIvoM ke viSaya meM aTThAIsa uddezaka (bha. 41/54-61) hote haiN| 62. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| ___sattAvanavAM-caurAsIvAM uddezaka (sattAvanavAM-sAThavAM uddezaka) 63. bhante! abhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM.....? jaisA prathama uddezaka (bha. 41 / 3) meM batalAyA gayA hai vaisA batalAnA cAhie, kevala itanA antara hai-abhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-manuSyoM aura -nairayika-jIvoM ke viSaya meM samAna rUpa se batalAnA cAhie, zeSa usI prakAra vaktavya hai| 952
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra za. 41 : u. 60-112 : sU. 64-75 64. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| 65. isI prakAra cAra yugmoM ke viSaya meM cAra uddezaka batalAne caahie| (ikasaThavAM-causaThavAM uddezaka) 66. bhante! kRSNalezya-abhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM....? isI prakAra cAroM hI uddezaka batalAne caahie| (paiMsaThavAM-bahattaravAM uddezaka) 67. isI prakAra nIlalezya-abhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke cAra uddezaka batalAne caahie| 68. kApotalezya-abhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke bhI cAra uddezaka batalAne caahie| (tihattaravAM-assIvAM uddezaka) 69. tejolezya-abhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke bhI cAra uddezaka batalAne caahie| 70. padmalezya-abhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke bhI cAra uddezaka batalAne caahie| (ikkAsIvAM-caurAsIvAM uddezaka) 71. zuklalezya-abhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke viSaya meM bhI cAra uddezaka batalAne caahie| isI prakAra ye aTThAIsa uddezaka abhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-manuSyoM ke viSaya meM abhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-gamaka kI taraha batalAne caahie| 72. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| paccAsIvAM-ekasau bArahavAM uddezaka 73. bhante! samyag-dRSTi-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM....? isI prakAra jaisA prathama uddezaka (bha. 41 / 3) batalAyA gayA vaisA batalAnA caahie| isI prakAra cAroM hI yugmoM ke viSaya meM cAra uddezaka bhavasiddhika-rAziyugma ke samAna karane caahie| 74. bhante! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| 75. bhante! kRSNalezya-samyag-dRSTi-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM....? ina jIvoM ke viSaya meM bhI jaise kRSNalezya- rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke viSaya meM batalAye gaye vaise karane caahie| isI prakAra samyag-dRSTi-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke viSaya meM bhI bhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM ke samAna aTThAIsa uddezaka karane caahie| 953
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ za. 41 : u. 113-196 : sU. 76-84 76. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / bhagavatI sUtra ekasau terahavAM - ekasau cAlIsavAM uddezaka 77. bhante ! mithyAdRSTi - rAziyugma kRtayugma nairayika- jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM.... ? isI prakAra yahAM bhI mithyAdRSTi - rAziyugma - kRtayugma - nairayika- jIvoM ke abhilApa meM abhavasiddhika- rAziyugma kRtayugma - nairayika- jIvoM ke samAna aTThAIsa uddezaka karane cAhie / 78. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai| ekasau ikatAlIsavAM - ekasau ar3asaThavAM uddezaka 79. kRSNapAkSika- rAziyugma - kRtayugma - nairayika- jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM.....? isa prakAra yahAM bhI abhavasiddhika- rAziyugma kRtayugma - nairayika- jIvoM ke samAna aTThAIsa uddeza karane cAhie / 80. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / ekasau unahattaravAM-ekasau chayAnavevAM uddezaka - 81. bhante ! zuklapAkSika- rAziyugma kRtayugma nairayika jIva kahAM se Akara upapanna hote haiM.....? isa prakAra yahAM bhI bhavasiddhika- rAziyugma - kRtayugma - nairayika- jIvoM ke samAna aTThAIsa uddeza hote haiM / isa prakAra se sabhI ekasau chayAnave uddezaka rAziyugma zataka ke hote haiM yAvat 'zuklalezya - zuklapAkSika - rAziyugma-kalyoja - vaimAnika taka' yAvat 82. yadi ye jIva kriyA sahita hote haiM to kyA usI bhava meM siddha hote haiM yavat saba duHkhoM kA anta karate haiM? gautama ! yaha artha saMgata nahIM hai / 83. bhante ! vaha aisA hI hai / bhante ! vaha aisA hI hai / 84. bhagavAn gautama zramaNa bhagavAn mahAvIra ko dAyIM ora se prArambha kara tIna bAra pradakSiNA karate haiM, vandana - namaskAra karate haiM, vandana - namaskAra kara ve isa prakAra bolate haiM- bhante ! yaha aisA hI hai, bhante ! yaha tathA (saMvAditApUrNa) hai, bhante ! yaha avitatha hai, bhante ! yaha asaMdigdha hai, bhante ! yaha iSTa hai, bhante ! yaha pratIpsita ( prApta karane ke lie iSTa) hai aura bhante ! yaha iSTa-pratIpsita hai - yaha artha satya hai jo Apa kaha rahe haiM aisA kaha kara, arhat bhagavAn apUrvavacana vAle hote haiM (aisA mAnakara ) zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra karate haiM, vandana - namaskAra kara ve saMyama aura tapa se apane Apako bhAvita karate hue viharaNa kara rahe haiM / 954
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra : khaNDa 2-zuddhipatra sarvatra- bhaMte ! vaha aisA hI hai....viharaNa karane lge| azuddha) kI jagaha bhante ! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| isa prakAra kahakara bhagavAna gautama (bha. 1/51) yAvat rahate haiN| (zuddha) pddh'eN| sarvatra-bhite! vaha aisA hI hai....viharaNa kara rahe haiN| azuddha) kI jagaha bhaMte ! vaha aisA hI hai| bhante! vaha aisA hI hai| isa prakAra kahakara bhagavAna gautama ! (bha. 1/51) yAvat rahate haiN| (zuddha) pddh'eN| bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte ! vaha aisA hI hai| (azuddha) kI jagaha bhaMte ! vaha aisA hI hai| bhaMte ! vaha aisA hI hai| isa prakAra kahakara (bha. 1/51) (zuddha) pddh'eN| bhaMte! vaha aisA hI hai| bhaMte ! vaha aisA hI hai| isa prakAra bhagavAn gautama (azuddha) kI jagaha bhaMte ! vaha aisA hI hai| bhaMte ! vaha aisA hI hai| isa prakAra kahakara bhagavAna gautama (zuddha) pddh'eN| karate hue viharaNa kara rahe haiN| yA karate hue vihAra kara rahe haiN| karate hue viharaNa karane lge| yA karate hue vihAra karane lge| (azuddha) kI jagaha karate hue rahate haiN| (zuddha) pddh'eN| nimnAMkita zabda sarvatra zuddha par3heMazuddha | azuddha azuddha -upapatraka rAyapaseNaiyaM rAyapaseNiyaM guNA adhika -guNA -pradezI vAnamantara saMjJIsaMjJi AjIvaka AjIvika kevala itanA koTi-pUrva asaMjJI asaMjJi azuddha -upapanna vANamantara pUrva-koTi pradezika itanA nimnAMkita sthAnoM para isI prakAra (azuddha) kI jagaha isa prakAra (zuddha) par3heMzataka 12-459/78/6-7,12,21, 460/78/30; 460/79/15, 461/79/23, 461/80/18, 462/83/3, 462/85/6; 462/86/3,4; 463/87/3,4, 463/89/3, 463/90/6; 463/91/3,4,5, 463/92/6, 464/93, 464/94/4; 464/95/ 4,5, 465/97/8,10, 465/98/4; 467/113/3,5, 467/114,115/4; 467/117/3, 467/123/18,19,20, 472/130/4,5, 473/136/3, 473/139/5; 473/140/4; 473/141/4-5 (isa prakAra yAvat) 474/142/4,5: 474/144/3-4; 477/172/3, 477/173,175/2, 478/177/2, 478/183/7,8, 479/191/3, 481/203/2, 481/204/3, 482/204/9, 482/207/4; 482/208/5, 483/210/3-4; 483/213/2, 483/215/6; 483/216/21 zataka 13-490/3/ 28,30,35, 490/4/7,9,11,12, 491/4/14,15, 491/5/10,12,14,15 (donoM bAra),17,19, 491/6/5-6, 493/16/6 (donoM bAra),7; 493/17/5, 494/27/10,12, 495/33/3,7,10, 495/34/4; 496/34/10, 496/36/4-5, 496/37/4; 496/38/3, 497/40/1, 498/44/4; 501/63/3,8, 501/64/2,502/66/2, 504/76/3, 505/76/8, 505/77/3; 505/79/3; 505/80/3,4,508/93/4; 508/95/3, 517/138/5,6, 517/141/5,6 / zataka 14-521/2/10 522/5/ 6, 522/8/2-3, 523/10/5, 523/14/4; 525/24,27/4; 526/33/2, 527/40/3, 528/48/7, 529/57/11, 529/58/4, 530/60/13, 530/62,63,67/2, 531/73/6; 533/81/4,7,12(donoM bAra); 534/81/15,20,21,25,29-33, 35,42,43, 536/98/4, 542/127/2, 542/128/2, 545/149,150,151/2, 545/153/2 / zataka 16-592/24/4; 592/25/3; 593/26/3; 593/29/4,5, 595/42/11,12, 603/79/2 / zataka 17-613/4/3615/10/9, 615/14/ 2,3, 616/23/2, 617/28/3, 620/42/1,2,620/47/7,12,621/47/16:622/57/2,3622/59/2, 622/60/3; 622/61/4; 622/62/3, 622/63/4; 623/69/3; 624/74/3, 624/76/4625/80/5,6 / zataka 18-628/9/1; 628/10/2,3,5, 628/11/2, 628/12/2,4; 628/14/2, 629/19/1, 629/23/2, 630/26/1, 635/62/100 636/68/4; 637/79/4; 639/94/2,3, 640/99/2, 641/103/8; 601/101/1, 641/105/2, 644/122/3, 644/ 126,127,128/2,648/153/3, 649/157/14, 653/184/4, 653/188/2,653/189/3,5, 655/197/3, 655/200/6, 657/216/10 / zataka 19-666/55/2, 666/56/2, 669/84/3 zataka 20-673/3/4; 675/11/5, 677-686/ 28-36/sarvatra jahAM isI prakAra hai, vahAM isa prakAra pa; 688/47/4-8,10-14; 688/49/5, 689/58/3; 689/59/2 / zataka 21-700/4/2, 701/12/1-3; 701/14/1 / zataka 22-704/1/13 zataka-24-715/46/3; 724/96/4; 727/107/4; 727/108/4,17, 729/113/4, 731/123/5, 734/136/5, 738/159/5, 741/175/3; 741/178/6,8; 742/179/7; 743/181/8, 744/188/4; 745/190/4; 746/197/8 747/203/4-5, 749/210/15, 749/211/3,5; 750/ 215/7; 751/218/6, 751/224/1,752/228/1,752/331/53; 754/242/7; 754/243/2, 755/243/9,10, 755/244/2, 756/248/2; 761/278/5, 763/285/5, 763/286/2-3, 763/288/1-2, 763/290/5-6; 764/293/7; 765/300/2, 766/303/4,12,47; 767/305/1; 769/308/16, 769/310/3-4, 770/310/11, 770/315/2, 773/324/8, 773/328/4; 774/329/4; 774/332/3; 776/344,345/2, 778/352/3; 778/354/7/ zataka 25-781-782/3/sarvatra jahAM isI prakAra hai, vahAM isa prakAra par3heM:784/16/4: 785/20/5-6, 785/23/2, 785/26,27/3; 786/30/2-3786/35/1-2,2; nimnAMkita sUtroM meM isI prakAra (zuddha) hai, inheM chor3akara pR. 787 se pR. 954 taka sabhI sUtroM meM isI prakAra (azuddha) hai, usakI jagaha isa prakAra (zuddha) karanA hai| zataka 25-788/47/3-bhI isI prakAra; 788/50/3; 794/85/3; 795/86.90/5, 798/118/2, 801/136/5,6; 801/139/5, 808/190/3 826/337/6,10, 863/620/5, 864/627/3 / zataka 26-868/19/4; 871/32/3 874/52/1; 874/53/7 / zataka 28-877/3/3 / zataka 30-885/27/4; 888/37/2 / zataka 31-892/14/1-2, 892/15/2, 892/16/1-2, 893/21,23,24/2, 894/41/1 / zataka 32-895/3/2 / zataka 33-896/4/1; 896/7/1; 896/8/2, 897/ 10,11/2 / zataka 34-905/4/22, 906/7/8; 907/10/12-13, 908/13/13, 912/26/20; 918/54/4; 919/60/2 // zataka 36-933/7/1-2 / zataka 40-844/45/81 zataka 41-949/30/1949/33/2; 951/46/1 nimnAMkita sthAnoM meM vaktavyatA (azuddha) kI jagaha (vaktavya hai|aa (zuddha) par3heM449/38/2, 467/115/3,4, 503/69/3, 508/95/4603/80/3; 616/24/3; 617/29/3, 629/23/3; 630/27/1; 630/31/2,4630/33-36/1; 636/7018636/71/2, 639/93/4,5 (donoM bAra); 639/94/2; 642/109/7; 661/22/3; 666/56/3; 667/61/4,5 (donoM bAra); 678/28/18; 679/29/26; 680/30/3,24,25,26, 680/31/3,26,27 (donoM bAra); 681/32/4; 682/32/27,28 (donoM bAra); 682/33/5,28,29 (donoM bAra); 683/34/4.10 (donoM bAra), 11; 694/10/3; 694/90/5, 694/12/5; 700/4/2, 701/7/4; 786/35/2 (donoM bAra); 801/136/7, 801/139/4 (donoM bAra),5; 826/335/6; 842/473/5, 864/627/2, 872/36/6 874/52/8; 875/55/4,17, 881/5/3,4,5; 881/6/4 882/6/7-11; 882/9/7,9; 883/15/5; 884/19/5, 884/20/3,5; 884/22/5,6,8,10-13 nimnAMkita sthAnoM meM vaktavyatA (azuddha) kI jagaha (vaktavya hai| (zuddha) par3heM464/95/5, 483/216/3; 493/17/5, 502/64/7; 502/67/5: 531/71/8 593/26/3; 620/42/5, 628/12/6; 628/15/1; 629/18/3, 629/19/1,1-2,3, 629/24/3; 629/25/2; 630/26-29/2, 630/28/1; 630/29/3-4; 630/30/1; 630/31/1,3, 630/32,34,35/2, 635/62/10 643/116/3, 652/177/2,658/221/3, 658/223/3; 660/11/3; 665/36/3,4, 673/3/6; 675/12/3, 677/27/12, 677/28/1, 678/29/2, 679/29/27; 680/30/ 2, 680/31/2; 681/32/2; 682/33/2,8; 698/116/2; 699/121/2, 727/108/5, 740/171/4; 751/221,226/2, 759/264/2,785/25/6; 797/100,101/3; 798/112/3; 799/126/3; 819/274/3, 822/310/5; 826/334/ 5, 835/414/3; 842/473/3,4; 842/474/2, 852/542/4 (donoM bAra),5; 852/543/5 /
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ nimnAMkita sthAnoM meM kI vaktavyatA (azuddha) kI jagaha (vaktavya hai|aa(shddh) par3heM449/38/2, 467/117/4; 483/213/2,3, 483/215/7; 483/217/2 (donoM bAra); 496/34/10, 500/54/8 526/31/2, 529/58/2,4, 533/81/5,13,15-16, 534/81/15-16,30 (donoM bAra), 31,32 (donoM bAra), 33,42,44,44-45; 536/98/5: 591/10/2,3; 591/12,14/3, 592/16/3 592/22/3 (donoM bAra); 592/24/2-3,3,4, 592/25/2, 593/26/3, 615/10/9615/14/3; 615/15/5620/47/8,13, 621/47/18, 627/5/2,627/10/3; 628/11/2; 628/12/2-3, 628/14/2, 629/16/2, 629/17,18/1; 629/20/2, 629/23/3, 630/25/4635/62/9, 643/115/5, 652/175/4; 652/177/3; 652/179/7; 652/181/6; 655/197/3, 661/20/2, 675/11/5, 695/95/3; 695/96/3, 695/103/5, 696/108/4-5, 700/2/4; 701/7/5-6, 701/12/1,2 (donoM bAra),3,4, 701/14/1, 732/128/3; 739/167/11; 752/228/2, 763/285/6; 792/64/2,793/70/5-6,798/110/3,3-4, 798/113/3; 799/122/4; 799/126/3,800/130/3-4 (donoM bAra); 800/133/4; 801/135/5, 801/137/3, 811/7/3,819/276/3,4821/299/3; 824/322/4 824/325/6-7, 825/327/5, 826/337/7,7-8,8-10,827/346/2,830/ 368/3; 832/381/4; 833/385/3,833/385/3; 834/399/8836/421/3; 837/429,430,433/4; 838/440/5, 838/442/3; 838/443/2, 840/459/4,6841/460/3 (donoM bAra); 842/468/3, 842/469-471/4 843/ 477,474/4844/481/5,7,844/483/7-8,845/491/3,845/493/4,8-9,846/497/3 (donoM bAra); 846/498,499/4; 847/501/2-3,847/502/5; 847/504/3,847/505/3,848/510/4848/511-514/3,849/522/3; 852/423/2, 850/524/3; 850/525/3, 851/533/6; 851/538/4 852/543/4; 852/545/2, 866/3/5,6-7; 867/14/2, 868/19/5,7,13 (donoM bAra); 869/25/5,8; 870/27/17, 871/32/4; 875/55/7,11,12,15,16 nimnAMkita sthAnoM meM kI vaktavyatA (azuddha) kI jagaha (vaktavya hA(zuddha par3heM462/06/5, 464/93/10 467/113/4; 467/114/5; 467/115/4; 468/118/7; 474/144/4; 488/225/10 490/3/36, 494/28/2, 495/33/6,8498/44/3-4; 502/67/5-6; 505/76/3; 505/80/8517/138,141/6,7; 522/8/3; 523/10/5; 523/13/3; 525/24/5: 525/27/4; 530/62,2-3, 530/63/3; 530/67/2, 531/71/8 531/73/6; 534/81/22,24-25,35, 609/115/11, 615/15/3,6 (donoM bAra); 617/28/3, 627/1/3, 627/3/2; 627/5/3, 628/11/3; 628/12/4; 629/22/3; 636/68/4; 639/91, 93/2; 639/94/4,4-5, 640/99/1-2,2, 641/101/2, 641/105/2,3, 653/186/7; 666/54/3, 666/56/2, 667/61/5, 667/63/3, 667/68/5, 668/74/ 2,673/3/4,5, 694/90/3,4; 694/91,92/4; 694/93/3, 694/94/3; 695/95,97/3; 695/98/9, 695/100/4 (donoM bAra); 696/105/10 696/108/5, 696/108/6; 697/109/2, 698/115/2 (donoM bAra); 698/116/2,698/ 118/11; 698/118/13 (donoM bAra); 700/5/2-3; 701/7/7; 702/16/4; 786/35/1, 793/71/5, 794/83/5; 794/84,85/4; 795/86/5,6,795/87/3; 799/121/4,6,800/132/5 (donoM bAra); 800/134/5-6801/136/4;802/ 146/5, 802/147/3, 802/148,149,150/2,826/335/6, 835/410/4; 841/462/34,841/463/6, 843/476/5: 844/485,486/3,849/522/4; 851/537/3, 4851/541/3,4, 864/627/3,4, 864/629,631/3; 865/ 633,635/3; 867/11/2,867/16/3; 868/19/6,9,10,11, 471/19/14, 869/20/3; 869/22/4,5, 869/24/4; 869/25/7 870/26/7 (donoM bAra); 870/27/16, 870/29/3-4; 871/30/3 (donoM bAra); 871/32/5.6 872/36/5; 874/52/2,8; 874/53/8; 875/55/4,8,13, 877/2/3,4 877/3/4; 880/4/4-5 881/3/3, 882/8/2,4,5-6 883/14/7; 883/16/6; 885/28/6 nimnAMkita sthAnoM meM kI bhI vaktavyatA (azuddha) kI jagaha bhI vaktavya hA(zuddha) par3heM533/81/7,8 615/14/3; 635/62/10, 801/137/3,4 821/295/1-2, 821/298/4 821/301/3 822/303/3; 822/304/6 (donoM bAra); 822/306/3, 823/311/3, 823/312/5; 823/313/7; 823/316-317/3, 823/319/2; 824/319/3; 824/321/3; 824/324/5, 826/335/5,6,827/339/8 (donoM bAra); 827/347/2, 828/351/7; 830/368/3,831/374/4; 832/382/3, 833/391/6; 835/414/3; 836/417/3,837/436/3, 839/447/5, 841/ 464/4 841/465/3-4 842/474/3, 843/476/4; 843/477/4; 843/479/6; 844/482/2, 844/483/6; 844/484/4 845/492/5, 847/499/3, 847/502/3,847/503/4 852/542/3 nimnAMkita sthAnoM meM kI bhI vaktavyatA (azuddha) kI jagaha bhI (vaktavya hai(zuddha) par3heM463/87/4 496/34/10, 628/12/6; 628/15/1629/18/3; 629/19/1,1-2,3, 630/26-29/2, 630/29/3-4; 630/30/1; 700/4/3; 799/124/5; 801/138/4 (donoM bAra); 801/136/5 (donoM bAra); 804/162/9; 835/414/3; 836/425/3; 867/11/2,880/8/4883/16/5,884/20/3,884/24/4 / nimnAMkita sthAnoM meM vaktavya hai azuddha) kI jagaha vaktavya hA(zaddha) par3heM501/62/5, 505/79/4; 708/6/6; 722/83,86,89,90/3; 727/108/5; 728/113/5, 737/153/7,8, 747/203/6,9, 757/251/7; 758/260/5, 765/299/8 774/333/5; 775/335,337/2, 813/229/3; 816/249/7,8; 817/255/4; 817/257/3, 817/258,261/4; 817/263/3, 867/8/2, 868/18/5, 871/30/14-15,15, 871/32/3,7, 875/55/5; 877/3/5,6,880/7/8 885/27/3; 889/46/2,7; 891/6/6; 892/14/2-4, 892/15/2,3; 892/16/2-4892/18/sarvatra 893/20/2,3-4893/21/sarvatra 893/24/2-4, 894/35/3:895/3/4 895/4/4; 895/6/4; 898/22/4 898/25,26/2,899/27-32/2,899/36/3; 900/40/4; 901/47/4 901/48/3, 902/ 58/2, 902/59/3; 902/60/2, 903/61,62/1; 905/5/5; 906/6/6; 906/7/5; 906/8/4-5, 907/9,10/6; 907/11/5; 914/32/26, 927/27/5; 930/58/3 941/17,19/5, 941/21/6; 942/23/6; 942/25/4 942/28/3; 944/43/4, 950/44/6; 951/46/5, 951/52/4; 952/63/2 nimnAMkita sthAnoM meM vaktavya haiM (azuddha) kI jagaha (vaktavya hai|aa (zuddha) par3heM473/140,141/4; 493/17/6; 530/67/3; 702/18/5; 702/19/8; 703/20,21/7; 748/203/11, 774/335/2, 817/256/4; 817/259/3, 817/262/4, 818/264/4, 866/2/5; 867/8/1; 878/5/4; 878/7/3; 886/29/ 13,13-14,17,19,22,24,26,32,33, 887/34/sarvatra; 888/39/7 (donoM bAra); 892/15/4 894/41/1; 894/42/2, 895/6/3; 896/4/4; 897/8/3; 900/42/5; 908/13/18; 912/26/20, 916/40/14 nimnAMkita sthAnoM meM vaktavya hai] (azuddha) kI jagaha (vaktavya hai| (zuddha) par3heM492/8/3, 530/64-66/2; 615/15/4; 742/180/2, 743/181/5; 757/251/2 816/250/3-4; 867/5/3, 867/6,12,15/2, 867/12/3, 868/17/9,12,13, 868/18/4 869/20,22/4 869/25/6; 869/26/2, 870/26/4,5; 870/27/3,5,6, 871/30/13,14, 871/34/4; 875/55/3; 885/28/7; 886/29/8,9,29 / nimnAMkita sthAnoM meM vaktavya haiM (azuddha) kI jagaha (vaktavya hA(zuddha) par3heM715/43/1; 878/5/8; 889/44/5, 891/7/4; 891/9,10/2, 895/6/4; 896/4/1; 949/28/6 nimnAMkita sthAnoM meM vaktavyatA (azuddha) kI jagaha (vaktavyatA) (zuddha) par3heM501/63/3,8 (donoM bAra); 501/64/3; 502/64/6; 502/65/2; 502/66,67/3; 502/66/5; 503/69/3; 503/70/2, 503/71/4; 504/73/4; 505/76/9; 505/77/6; 505/78/3 (donoM bAra); nimnAMkita sthAnoM meM hai ? (azuddha) kI jagaha haiM? (athavA) (zuddha) par3heM haiM ? (azuddha) kI jagaha hai? (athavA) (zuddha) pddh'eN| 757/261/2; 758/262/3; 760/271/2, 761/273/2; 761/274/3; 763/291/2; 768/306/2; 771/316/3; 772/332/2, 820/286/1; 820/287/1 (donoM bAra); 820/288.1 820/289/1 (donoM bAra); 820/291/1, 821/299/1; 821/300/1 (donoM bAra); 841/467/1923/6/1 nimnAMkita sthAnoM para hai....? (azuddha) kI jagaha hai? (zuddha) tathA haiM....? (azuddha) kI jagaha haiM.? (zuddha) par3heM777/350/2, 787/39/1, 793/74/2, 794/78/1,795/87/1,801/139/1,821/295/1888/36/2, 891/6/7892/20/1893/29/2, 923/3/2, 924/13/1, 924/15/1; 926/17/1; 926/19/1926/20/1, 926/22/1; 927/25/2, 927/27/2, 927/29/2, 927/31/3; 928/33/3 928/35/3 928/41/3 929/44/1, 929/48/2; 930/60/2: 932/1/1, 932/4/1, 933/7/1, 935/1/1, 937/1/1, 937/1/1, 939/6/2, 940/10/2, 940/12/2, 942/ 27/2, 942/30/2, 943/36/2, 944/42/2, 946/3/1947/15/1948/19,21,26/1949/30,33/1950/36/1; 951/48/2,952/63/2, 953/66/2, 953/73,75/2, 954/77/1, 954/79/1, 954/81/2
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 453 64 462 87 1 463 87 3-6 vaimAnikoM meM parivarta kI vktvytaa| isI prakAra vaikriya pudgala parivarta kI bhI vktvytaa| isI prakAra yAvat AnApAna pudgala parivarta kI vaimAnikoM meM vktvytaa| yaha parivarta pRthak pRthak aneka jIvoM kI apekSA caubIsa daMDakoM meM hI hotA hai| rUpa meM asurakumAra kI bhAMti vaktavyatA sUtra paMkti 2 463 90 7 pRSTha sUtra paMkti 569 1142,3 569 114 4.5 pRSTha sUtra paMkti 623 1-4 624 azuddha hRSTa-tuSTa ho gaI (bha. 1/152-155) kI vaktavyatA, vaise hI pravarjita ho gaI yAvata he ? bhaviSya pRSTha sUtra paMkti 630 31 zIrSaka 630 31 1-5 azuddha tapaH teja se parAbhUta hokara, merA zarIra pittajvara se vyApta nahIM hogA, usameM jalana paidA nahIM hogI, maiM chaha mAha ke bhItara mRtyu ko prApta nahIM kruuNgaa| tapaH- teja se parAbhUta hokara tumhArA zarIra pittajvara se vyApta ho jAegA, usameM jalana paidA ho jAegI, zuddha hRSTa-tuSTa ho gaI, zeSa jaise devAnaMdA (kI vaktavyatA), vaise hI pravrarjita ho gaI (bha. 9 / 152 - 155) yAvat hai ? ananta bhaviSya vaimAnikoM ke isa prakAra vaikriya-pudgala parivarta bhI (vaktavya haiN)| isa prakAra yAvat vaimAnikoM ke AnApAna pudgala parivarta (vaktavya haiN)| ye pRthak-pRthak (aneka jIvoM kI apekSA) sAta parivarta caubIsa daNDakoM meM hote haiN| rUpa meM jaise asurakumAra ke rUpa meM parivarta) (bha. 12 / 89 meM) (batalAe gae), (vaise batalAne caahie)| zataka 15 zuddha tapa se teja se parAbhUta hone para, pittajvara se vyApta zarIra vAlA ho aura jalana se AkrAnta ho meM chaha mAha ke bhItara chadyastha avasthA meM hI mRtyu ko prApta nahIM karUMgA, tapa se teja se parAbhUta hone para pittajvara se vyApta zarIra vAlA ho aura jalana se AkrAnta ho zataka 17 azuddha bhaMte! pRthvIkAyika jIva zarkarAprabhA pRthvI para samavahata hotA hai, samavahata hokara saudharma kalpa meM pRthvIkAyika ke rUpa meM upapanna hone ke yogya hai ? azuddha isa prakAra jaise ratnaprabhA pRthvIkAyika kA upapAta batalAyA gayA hai| vaise hI zarkarAprabhA ke pRthvIkAyika kA upapAta bhI vaktavya hai yAvat ISat prAgbhArA meM isa prakAra jaise ratnaprabhA kI vaktavyatA isI prakAra yAvat adhaH saptamI meM samavahata hokara ISat prAgbhArA meM upapAta kI vktvytaa| zeSa pUrvavat / 72 1-8 bhaMte! pRthvIkAyika saudharma kalpa para samavahata hotA hai| samavahata hokara jo bhavya isI ratnaprabhA pRthvI meM pRthvIkAyika ke rUpa meM upapanna hone vAlA hai| bhaMte! kyA vaha pahale upapanna hogA, pazcAt sthAna ko saMprApta karegA ? zeSa pUrvavat / jaise ratnaprabhA ke pRthvIkAyika kA sarva kalpoM meM yAvat ISat prAgbhArA meM upapAta isI prakAra saudharmapRthvIkAyika kA sAtoM pRthviyoM meM upapAta vaktavya he yAvat adhaHsaptamI meM isa prakAra jaise saudharma pRthvIkAyika kA saba pRthviyoM meM upapAta isI prakAra yAvat ISat prAgbhArA pRthvIkAyika se sarva pRthviyoM meM upapAta yAvat adhaH saptamI meM / bhaMte! pRthvIkAyika-jIva saudharma kalpa para samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya isI ratnaprabhA pRthvI meM pRthvIkAyika jIva ke rUpa meM upapanna hone vAlA hai, bhaMte! kyA vaha pahale upapanna hogA, pazcAt sthAna ko saMprApta karegA ? zeSa puurvvt| jaise ratnaprabhA (pRthvI) para ( samudghAta ke pazcAt ) pRthvIkAyika jIva kA sarva kalpoM meM yAvat ISat prAgbhArA meM upapAta karavAyA gayA vaise hI saudharma-pRthvIkAyikajIva kA sAtoM pRthviyoM meM upapAta karavAnA cAhie yAvat adhaH saptamI meM isa prakAra jaise saudharma pRthvIkAyika- jIva kA saba pRthviyoM meM upapAta karavA gayA usI prakAra yAvat ISat prAgbhArA pRthvIkAyika jIva kA sarva pRthviyoM meM upapAta karavAnA cAhie yAvat adhaH saptamI meN| zataka 18 zuddha bhaMte! pRthvIkAyika-jIva zarkarAprabhA pRthvI para samavahata hotA hai, samavahata hokara jo bhavya saudharma kalpa meM pRthvIkAyika jIva ke rUpa meM upapanna hone vAlA hai0 ? jJAnI kI sarvatra samyagdRSTi kI bhAMti vaktavyatA / Abhinibodhika jJAnI yAvat manaH paryava jJAnI kI AhAraka kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai jinake jo hai kevalajJAnI kI nosaMjJI noasaMjJI kI bhAMti vktvytaa| ajJAnI yAvat vibhaMga jJAnI kI AhAraka kI bhAMti vaktavyatA / isa prakAra jaise ratnaprabhA (pRthvI) para ( samudghAta ke pazcAt ) pRthvIkAyika jIva kA upapAta (saudharma kalpa Adi meM) karavAyA gayA, vaise hI zarkarAprabhA (pRthvI) para ( samudghAta ke pazcAt ) pRthvIkAyika jIva kA upapAta (saudharma kalpa se lekara) yAvat ISat prAgbhArA (pRthvI) meM karavAnA caahie| zuddha (jJAna-dvAra) jJAnI (ekavacana bahuvacana meM) sarvatra samyagdRSTi kI bhAMti (vaktavya hai)| Abhinibodhika jJAnI (ekavacana bahuvacana meM) yAvat manaH paryava jJAnI (ekavacana bahuvacana meM) AhAraka (bha. 18/24) kI bhAMti (vaktavya hai ), itanA vizeSa hai jisake jo hai / kevalajJAnI ( ekavacana bahuvacana meM) nosaMjJi - noasaMjJI (bha. 18/26) kI bhAMti (vaktavya hai) / ajJAnI (ekavacana bahuvacana meM) yAvat vibhaMgajJAnI (ekavacana bahuvacana meM) AhAraka kI bhAMti (vaktavya haiM) / zataka 18 nimnAMkita sthAnoM meM sarvatra kitane gaMdha (azuddha) kI jagaha kitanI gaMdha vAlA (zuddha) varNa (azuddha) kI jagaha varNa vAlA (zuddha) gaMdha (azuddha) kI jagaha gaMdha vAlA (zuddha) rasa (azuddha) kI jagaha risa vAlA (zuddha) par3heM 642 / 107 - 114 sarvatra 643 / 114 - 117; 677 / 26-28,30-36 sarvatra mala, mUtra, zleSma, nAka ke maila, zarIra ke gAr3he mela kA pariSThApana (azuddha) kI jagaha uccAra-prasavaNa kSvela siMghANa jalla-pariSThApana (zuddha) pddh'eN|
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti azuddha 653 | 186/2-8 gautama! jo bhavya tiryagyonika, manuSya athavA deva pRthvIkAyika-nikAyoM meM upapanna hoNge| isa gautama! jo bhavya (pRthvIkAyikoM meM upapanna hone kI yogyatA prApta) tiryagyonika, manuSya athavA deva hai, (mRtyu ke pazcAt) vaha pRthvIkAyikoM meM upapanna apekSA se kahA jAtA hai| apkAyika, vanaspatikAyika kI pUrvavat vktvytaa| tejasa, vAyu, | honevAlA hai| isa (bhaviSya meM usake pRthvIkAyikoM meM upapatra hone kI) apekSA se use (bhavya-dravya-pRthvIkAyika bhavya-dravya-pRthvIkAyika) kahA jAtA hai| dvIndriya, trIndriya, caturindriyoM ke jo bhavya tiryagyonika, manuSya, taijasa, vAyu, dvIndriya, zrIndriya (bhavya-dravya-) apkAyikoM aura (bhavya-dravya-) vanaspatikAyikoM kI isI prakAra (vktvytaa)| jo bhavya (tejaskAyikoM, vAyukAyikoM, dvIndriyoM, trIndriyoM athavA caturindriyoM meM upapanna hoNge| paMcendriya-tiryagyonika ke jo bhavya nairayika, tiryak, yonika, aura caturindriyoM meM upapanna hone kI yogyatA prApta) tiryagayonika athavA manuSya hai, (mRtyu ke pazcAt) vaha tejaskAyikoM, vAyukAyikoM, dvIndriyoM, trIndriyoM manuSya, deva, paJcendriya-tiryagyonika athavA paJcendriya-tiryagayonikoM meM upapanna hoNge| isa prakAra | athavA caturindriyoM meM upapanna hone vAlA hai| (bhaviSya meM usake tejaskAyikoM, vAyukAyikoM, dvIndriyoM, trIndriyoM athavA caturindriyoM meM upapanna hone kI) apekSA manuSyoM kI vktvytaa| vANamaMtara, jyotiSka, vaimAnika kI nairayika kI bhAMti vktvytaa| se use (kramazaH) (bhavya-dravya-tejaskAyika, bhavya-dravya-vAyukAyika, bhavya-dravya-dvIndriya, bhavya-dravya-trIndriya, bhavya-dravya-caturindriya) kahA jAtA hai| jo bhavya (paJcendriya-tiryagyonikoM meM upapanna hone kI yogyatA-prApta) nairayika, tiryagyonika, manuSya, deva athavA paJcendriya-tiryagyonika hai, (mRtyu ke pazcAt) vaha paJcendriya-tiryagyonikoM meM upapatra hone vAlA hai| (bhaviSya meM usake paJcendriya-tiryagyonikoM meM upapanna hone kI apekSA se use bhavya-dravya-paJcendriyatiryagyonika kahA jAtA hai|) isa prakAra (bhavya-dravya-) manuSya bhI (vaktavya hai)| (bhavya-dravya-) vAnamaMtara, (bhavya-dravya-) jyotiSka aura (bhavya -dravya-) vaimAnika (bhavya-dravya-) nairayikoM kI bhAMti (vaktavya haiN)| 653|1893-6] isI prakAra apkAyika kI vktvytaa| tejasa, vAyukAyika kI nairayika kI bhAMti vktvytaa| isI prakAra (bhavya-dravya-) apkAyika kI bhI (vktvytaa)| (bhavya-dravya-) taijasa (kAyika), (bhavya-dravya-) vAyukAyika kI (bhavya-dravya-) nairayika kI dIndriya, trIndriya aura caturindriya kI nairayika kI bhAMti vktvytaa| paJcendriya-tiryagayonika kI bhAMti (vktvytaa)| (bhavya-dravya-) vanaspati-kAyika kI (bhavya-dravya-) pRthvIkAyika kI bhAMti (vktvytaa)| (bhavya-dravya-) dvIndriya, (bhavya-dravya-) jaghanyataH aMtarmuharta, utkRSTataH taiMtIsa sAgaropama / isI prakAra manuSya kI vktvytaa| vANamaMtara, trIndriya aura (bhavya-dravya-) caturindriya kI (bhavya-dravya-) nairayika kI bhAMti (vktvytaa)| (bhavya-dravya-) paMcendriya-tiryagyonika kI jaghanyataH antarmuharta, jyotiSka, vaimAnika kI asurakumAra kI bhAMti vktvytaa| utkarSataH taiMtIsa sAgaropama / isa prakAra (bhavya-dravya-) manuSya kI bhI (vktvytaa)| (bhavya-dravya-) vAnamaMtara, (bhavya-dravya-) jyotiSka, (bhavya-dravya-) vaimAnika kI (bhavya-dravya-) asurakumAra kI bhAMti (vktvytaa)| 658220 5 bhI huuN| isa apekSA se yaha (kahA jA rahA hai) yAvat maiM bhUta, vartamAna aura bhAvI aneka paryAyoM se yukta bhI huuN| zataka 20 pRSTha | sUtra paMkti azuddha 47|3-16 | upapanna hotA hai? upapanna hotA hai? isI prakAra / isa prakAra yAvat adhaHsaptamI meM upapAta karavAnA cAhie-upapAta vaktavya hai| isa prakAra sanatkumAra-, mAhendra-, brahmalokapUrvavat / isI prakAra yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| kalpa ke bIca samavahata huA, samavahata hokara punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta karavAnA caahie| isa prakAra bahmaloka- aura lAMtaka-kalpa ke bIca samavahata isI prakAra sanatkumAra-, mAhendra-, brahmaloka-kalpa ke bIca samavahata huA, samavahata hokara punaH | huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM (upapAta karavAnA caahie)| isa prakAra lAMtaka- aura mahAzukra-kalpa ke bIca samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI prakAra brahmaloka-, lAMtaka-kalpa ke bIca samavahata (upapAta karavAnA caahie)| isa prakAra mahAzukra- aura sahasAra-kalpa ke bIca samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM (upapAta karavAnA caahie)| isa prakAra huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI prakAra lAMtaka-mahAzukra--kalpa ke bIca meM sahasAra- aura Anata-, prANata-kalpoM ke bIca samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM (upapAta karavAnA caahie)| isa prakAra Anata-, prANata- aura samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI prakAra mahAzukra-, sahasAra-kalpa AraNa-, acyuta-kalpoM ke bIca samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM (upapAta karavAnA caahie)| isa prakAra AraNa, acyuta aura graiveyaka-vimAnoM ke ke bIca meM samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI prakAra sahasAra-, bIca samavahata huA, punaH yAvat aghaHsaptamI meM (upapAta karavAnA caahie)| isa prakAra aveyaka-vimAnoM aura anuttara- vimAnoM ke bIca samavahata huA, punaH Anata-, prANata-kalpoM ke bIca samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI yAvat adhaHsaptamI meM (upapAta karavAnA caahie)| isa prakAra anuttara-vimAnoM aura ISat-prAgbhArA ke bIca samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta prakAra Anata-, prANata-, AraNa-, acyuta-kalpoM ke bIca meM samavahata huA, punaH yAvat karavAnA caahie| adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI prakAra AraNa, acyuta, graiveyaka-vimAnoM ke bIca samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI prakAra praiveyaka-vimAnoM aura anuttaravimAnoM ke bIca samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| isI prakAra anuttara vimAnoM, ISat-prAgbhArA ke bIca samavahata huA, punaH yAvat adhaHsaptamI meM upapAta hotA hai| 697/113/1-9 | yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat aneka-dvAdaza-nodvAdaza-samarjita bhI haiM? yaha kisa apekSA se aisA kahA jA rahA hai yAvat (aneka-dvAdaza- aura eka-nodvAdaza-) samarjita bhI haiM? gautama! jo nerayika dvAdaza-pravezanaka se praveza karate haiM, ve dvAdaza-samarjita haiN| jo nairayika gautama! jo nairayika dvAdazaka-pravezanaka se praveza karate haiM, ve nairayika dvAdaza-samarjita haiN| jo nairayika jaghanyataH eka-, do-, jaghanyataH eka-, do-, tIna- utkRSTataH myAraha-pravezanaka se praveza karate haiM, ve nodvAdaza-samarjita -tIna-, utkarSataH gyAraha-pravezanaka se praveza karate haiM, ve nairayika nodvAdaza-samarjita haiN| jo nairayika dvAdazaka-pravezanaka se praveza karate haiM tathA anya jaghanyataH haiN| jo nairayika dvAdaza-pravezanaka se praveza karate haiM tathA anya jaghanyataH eka-, do-, tIna- eka-, do-, tIna-, utkarSataH ekAdazaka-pravezanaka se praveza karate haiM, ve nairayika dvAdaza-nodvAdaza-samarjita haiN| jo nairayika aneka-dvAdazaka-pravezanaka se praveza utkRSTataH gyAraha-pravezanaka se praveza karate haiM, ve dvAdaza-nodvAdaza-samarjita haiN| jo nairayika aneka- karate haiM, ve nairayika aneka-dvAdaza-samarjita haiN| jo nairayika aneka-dvAdaza- tathA jaghanyataH eka-, do-, tIna-, utkarSataH ekAdazaka-pravezanaka se praveza karate dvAdaza-pravezanaka se praveza karate haiM, ve aneka-dvAdaza-samarjita haiN| jo nairayika aneka- dvAdaza- tathA haiM, ve nairayika aneka-dvAdaza- aura eka-nodvAdaza-samarjita haiN| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat (aneka-dvAdaza aura eka-nodvAdaza-) samarjita bhI haiN| jaghanyataH eka-, do-, tIna- utkRSTataH gyAraha-pravezanaka se praveza karate haiM, ve aneka-dvAdaza- isa prakAra yAvat stanitakumAra (vaktavya hai)| nodvAdaza-samarjita haiN| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat aneka-dvAdaza-nodvAdaza-samarjita
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti 698 118 1- 13 pRSTha 764 293 9 767 sUtra paMkti 776 776 342 1-7 343 1-2 azuddha yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai- yAvat aneka caturazIti-nocaturazIti samarjita bhI haiM ? gautama! jo nairayika caurAsI pravezanaka se praveza karate haiM, ve caturazIti samarjita haiM jo nairayika jaghanyataH eka, do, tInautkRSTataH tirAsI pravezanaka se praveza karate haiM, ve nocaturazIti samarjita haiN| jo nairayika caurAsI tathA anya jaghanyataH eka- do* tIna utkRSTataH tirAsI pravezanaka se praveza karate haiM, ve caturazIti-nocaturazIti samarjita haiN| jo nairayika aneka caurAsI pravezanaka se praveza karate haiM, ve aneka caturazIti samarjita haiM jo nairayika aneka caurAsI tathA anya jaghanyataH eka, do, tInautkRSTataH tirAsI pravezanaka se praveza karate haiM, ve aneka caturazIti-nocaturazIti samarjita haiN| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai - yAvat aneka caturazIti nocaturazIti samarjita bhI haiN| isa prakAra yAvat stanitakumAra kI vktvytaa| pRthvIkAyika kI aMtima do vikalpoM kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai-caurAsI abhilApya hai| isa prakAra yAvat vanaspatikAyika kI vaktavyatA / dvIndriya yAvat vaimAnikoM kI nairayika kI bhAMti vaktavyatA / kI bhAMti / zataka 20 azuddha 30 324-48 pRthaktva varSa adhika do sAgaropama tathA tIsare aura chaTThe gamaka meM pUrva-koTi-adhika sAta sAgaropama, sAtaveM aura AThaveM gamaka meM pRthaktva varSa adhika sAta sAgaropama, naveM gamaka meM koTi- pUrva adhika sAta sAgaropama, utkRSTataH sanatkumAra kI utkRSTa sthiti ko caturguNita karane para aTThAIsa sAgaropama hotI hai, tathA manuSya ke utkRSTa kAla kA caturguNita karane para pahale tIsare, cauthe, chaTTe, sAtaveM aura navameM gamaka meM cAra koTi-pUrva, dUsare, pAMcaveM aura AThaveM gamaka meM cAra pRthaktva varSa aura adhika jor3anA cAhie, itanA kAla lagatA hai itane kAla taka gati Agati karatA hai|) mAhendra devaloka (devoM kI manuSya ke rUpa meM utpatti kA kAyasaMvedha) usase ( sanatkumAra kI sthiti se) kucha adhika hone se kAyasaMvedha ke kAla meM jaghanya kAla meM do sAgaropama se kucha adhika aura sAta sAgaropama se kucha adhika sahita pUrvavat batalAnA cAhie tathA utkRSTa kAla meM caturguNita karane para aTThAIsa sAgaropama se kucha adhika athavA ATha sAgaropama se kucha adhika sahita pUrvavat batalAnA cAhie, brahmadeva loka ke (devoM kI manuSya ke rUpa meM utpatti kA kAyasaMvedha) jaghanya kAla meM sAta sAgaropama athavA dasa sAgaropama sahita pUrvavat batalAnA cAhie tathA utkRSTa kAla meM cAlIsasAgaropama (athavA aTThAIsa sAgaropama) sahita pUrvavat batalAnA cAhie, lAntaka devaloka ke (devoM kI manuSya ke rUpa meM utpatti kA kAyasaMvedha) (jaghanya kAla meM dasa sAgaropama athavA caudaha sAgaropama sahita pUrvavat batalAnA cAhie tathA utkRSTa kAla meM) chappana sAgaropama (athavA cAlIsa sAgaropama sahita pUrvavat batalAnA cAhie), mahAzukra devaloka ke (devoM kI manuSya ke rUpa meM utpatti kA kAyasaMvedha) ( jaghanya kAla caudaha sAgaropama athavA satraha- sAgaropama sahita pUrvavat batalAnA cAhie, utkRSTa kAla) ar3asaThasAgaropama (athavA chappana sAgaropama sahita pUrvavat batalAnA cAhie), sahasrAra devaloka ke (devoM kI manuSya ke rUpa utpatti kA kAyasaMvedha jaghanyakAla meM satraha athavA aThAraha sAgaropama sahita pUrvavat batalAnA cAhie, utkRSTa kAla) bahattara - sAgaropama(athavA ar3asaTha sAgaropama sahita pUrvavat batalAnA cAhie), yaha utkRSTataH sthiti batalAI gaI jaghanya sthiti bhI caturguNita karake vaktavya hai| isI prakAra yAvat IzAnadeva kI vaktavyatA / zataka 24 342. yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI pajvendriya tiryagyonika saudharma deva meM upapanna hote haiM? jisa prakAra saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI paJcendriya tiryagyonika jIva ke asurakumAra deva meM upapadyamAna kI bhAMti nava gamaka (bha. 24/131,132,133) vaise hI nau gamaka haiM, kevala itanA vizeSa hai-sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiM jaba apanI jaghanya kAla kI sthiti utpanna paMcendriya tiryaJca yaugalika saudharma deva ke rUpa meM upapanna hotA hai taba tInoM hI gamakoM (cauthe, pAMcaveM aura chaTThe) meM jIva samyagdRSTi bhI hotA hai, mithyA dRSTi bhI hotA hai, samyag mithyA dRSTi nahIM hotaa| 343. yadi manuSyoM se saudharma-deva meM upapanna hote haiM? bheda jyotiSka deva meM, (bha. 24 / 331) upapadyamAna kI bhAMti vaktavya haiM yAvat zuddha yaha kisa apekSA se kahA jA rahA hai yAvat (aneka caturazIti aura eka nocaturazIti) samarjita bhI haiM ? gautama! jo nairayika caturazItika pravezanaka se praveza karate haiM, ve nairayika caturazIti samarjita haiN| jo nairayika jaghanyataH eka, do, tIna, utkarSataH tryazItika pravezanaka se praveza karate haiM, ve nairayika nocaturazIti samarjita haiN| jo naira yika caturazItikatathA anya jaghanyataH eka, do, tIna, utkarSataH tryazItika pravezanaka se praveza karate haiM, ve nairayika caturazIti-nocaturazItisamarjita haiM jo nairayika aneka caturazItika pravezanaka se praveza karate haiM, ve nairayika aneka caturazIti samarjita haiN| jo nairayika aneka caturazItika tathA anya jaghanyataH eka, do, tIna, utkarSataH tryazItika pravezanaka se praveza karate haiM, ve nairayika aneka caturazIti aura eka nocaturazIti samarjita haiN| isa apekSA se yaha kahA jA rahA hai yAvat (aneka caturazIti- aura eka nocaturazIti - ) samarjita bhI haiN| isa prakAra yAvat stanitakumAra (vaktavya haiN)| pRthvIkAyika aMtima do vikalpoM kI bhAMti (vaktavya haiM), itanA vizeSa hai-caturazItika abhilApya hai| isa prakAra yAvat vanaspatikAyika (vaktavya haiM) / dvIndriya yAvat yAvat vaimAnika nairayikoM kI bhAMti (vaktavya haiM) / zuddha kI bhAMti, lezyA - sanatkumAra mAhendra aura brahmaloka devoM meM eka padma lezyA, zeSa devoM meM eka zukla lezyA veda-ve strI-veda vAle nahIM hote, puruSa veda vAle hote haiM, napuMsaka veda vAle nahIM hote| AyuSya aura anubandha sthiti pada (paNNavaNA, pada 4) kI bhAMti (vaktavya haiN)| zeSa IzAna deva kI bhAMti tathA kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| pRthaktva-varSa adhika do sAgaropama, tIsare aura chaTTe gamakoM meM koTi- pUrva-adhika sAta sAgaropama, sAtaveM aura AThaveM gamakoM meM pRthaktva-varSa - adhika-sAta-sAgaropama, naveM gamaka meM koTi- pUrva adhika sAta sAgaropama, utkarSataH sanatkumAra kI utkRSTa sthiti ko caturguNita karane para aTThAIsa sAgaropama hotI hai, (manuSya ke utkRSTa kAla kA caturguNita karane para pahale tIsare, cauthe, chaTThe, sAtaveM aura naveM gamakoM meM cAra koTi-pUrva, dUsare, pAMcaveM aura AThaveM gamakoM meM cAra pRthaktva varSa aura adhika jor3anA cAhie, itanA kAla lagatA haiM, itane kAla taka gati Agati karatA hai|) mAhendra devaloka (ke devoM kI manuSya ke rUpa meM utpatti kA kAyasaMvedha) usase (sanatkumAra kI sthiti se) kucha adhika hone se kAyasaMvedha ke kAla meM jaghanya kAla meM dosAgaropama se kucha adhika aura sAta sAgaropama se kucha adhika sahita pUrvavat (batalAnA cAhie) tathA utkRSTa kAla meM caturguNita karane para aTThAIsa sAgaropama se kucha adhika athavA ATha-sAgaropama se kucha adhika sahita pUrvavat (batalAnA cAhie), brahma devaloka ke (devoM kI manuSya ke rUpa meM utpatti kA kAyasaMvedha) jaghanya kAla meM sAta sAgaropama athavA dasasAgaropama sahita pUrvavat (batalAnA cAhie) tathA utkRSTa kAla meM cAlIsa sAgaropama (athavA aTThAIsa sAgaropama) sahita pUrvavat (batalAnA cAhie), lAntaka devaloka ke (devoM kI manuSya ke rUpa meM utpatti kA kAyasaMvedha) ( jaghanya kAla meM dasasAgaropama athavA caudaha sAgaropama sahita pUrvavat (batalAnA cAhie) tathA utkRSTa kAla meM) chappana sAgaropama (athavA cAlIsa sAgaropama sahita pUrvavat batalAnA cAhie), mahAzukra devaloka ke (devoM kI manuSya ke rUpa meM utpatti kA kAyasaMvedha) ( jaghanya kAla meM caudaha sAgaropama athavA satraha - sAgaropama sahita pUrvavat batalAnA caahie| utkRSTa kAla meM) ar3asaTha - sAgaropama (athavA chappana sAgaropama sahita pUrvavat batalAnA cAhie), sahasrAra devaloka ke (devoM kI manuSya ke rUpa meM utpatti kA kAyasaMvedha jaghanya kAla meM satraha athavA aThAraha sAgaropama sahita pUrvavat batalAnA cAhie, utkRSTa kAla meM) bahattara - sAgaropama (athavA ar3asaTha sAgaropama sahita pUrvavat batalAnA cAhie), yaha utkarSataH sthiti batalAI gaI / jaghanya sthiti bhI caturguNita karake (vaktavya hai)| 342. yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJi paJcendriya tiryagyonika-jIva saudharma deva meM upapanna hote haiM0? asurakumAroM meM upapadyamAna saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJi tiryagyonika jIva ke nava gamaka jisa prakAra (batalAe gae haiM, usI prakAra (bha. 24 / 131, 132,133) nau hI gamaka (vaktavya haiM), itanA vizeSa hai sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| jaba apanI jaghanya kAla kI sthiti meM utpanna paMcendriya tiryaJca yaugalika saudharma deva ke rUpa meM upapanna hotA hai taba tInoM hI gamakoM (cauthe, pAMcaveM aura chaTThe) meM jIva samyagdRSTi bhI hotA hai, mithyA dRSTi bhI hotA hai, samyag mithyA-dRSTi nahIM hotA (samyagdRSTi kI apekSA) do jJAna niyamataH aura ( mithyA dRSTi kI apekSA) do ajJAna niyamataH hote haiN| zeSa pUrvavat / 343. yadi manuSyoM se saudharma deva meM upapatra hote haiM0? bheda jyotiSka- devoM meM upapadyamAna (bha. 24 / 331) kI bhAMti (vaktavya hai) yAvat
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti azuddha 776, 344|1-8 | 344. bhaMte! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI-manuSya, jo saudharma-deva ke rUpa meM upapanna hone yogya hai? isI prakAra 344. bhaMte ! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJi-manuSya, jo saudharma-kalpa meM deva ke rUpa meM upapanna hone yogya hai 0? isa prakAra saudharma jaise asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika- -jIva ke saudharma-deva meM upapadyamAna batalAye gaye kalpa meM deva-rUpa meM upapadyamAna (bha. 24/336-341) asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJi-paJcendriyahaiM (bha. 24/336-341), vahI sAta gamaka yahAM vaktavya hai, kevala itanA vizeSa hai-pahale do gamaka (prathama aura -tiryagyonika-jIva ke jaise sAta gamaka (batalAye gaye haiM), vaise hI sAta gamaka yahAM (vaktavya haiM), itanA vizeSa hai-pahale do gamakoM dvitIya) meM avagAhanA-jaghanyataH eka gavyUta, utkRSTataH tIna gavyUta / tIsare gamaka meM jaghanyataH tIna gavyUta, utkRSTataH (prathama aura dvitIya) meM avagAhanA-jaghanyataH eka gavyUta, utkarSataH tIna gavyUta / tIsare gamaka meM jaghanyataH tIna gavyUta, utkarSataH bhI bhI tIna gavyUta / cauthe gamaka meM jaghanyataH eka gavyUta, utkRSTataH bhI eka gavyUta / antima tIna gamakoM (sAtaveM, AThaveM tIna gvyuut| cauthe gamaka meM jaghanyataH eka gavyUta, utkarSataH bhI eka gvyuut| antima tIna gamakoM (sAtaveM, AThaveM aura nauveM) meM aura naveM) meM jaghanyataH tIna gavyUta, utkRSTataH bhI tIna gvyuut| zeSa niravazeSa puurvvt| jaghanyataH tIna gavyUta, utkarSataH bhI tIna gavyUta / zeSa niravazeSa pUrvavat / 776| 345/1-4| 345. yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM se saudharma-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai? isI prakAra jaise saMkhyAta 345. yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJi-manuSyoM se saudharma-deva ke rUpa meM upapanna hotA hai? isa prakAra asurakumAroM meM upapadyamAna varSa kI Ayu vAle saMjJI-manuSyoM kA asurakumAra-deva meM upapadyamAna (bha. 24/139-141) kI bhAMti nau gamaka yahAM saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJi-manuSyoM ke nau gamaka (bha. 24/139-141) jisa prakAra (batalAe gae haiM), usI prakAra nau gamaka vaktavya haiN| kevala itanA vizeSa hai-saudharma-deva kI sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| zeSa puurvvt|| yahAM vaktavya haiM, itanA vizeSa hai-saudharma-deva kI sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| zeSa puurvvt| 777] 347/1-5 | asaMkhyAta varSa kI AyuvAle saMjJI-manuSya kI (IzAna-devaloka meM) bhI asaMkhyAta varSa kI AyuvAle saMjJI-paJcendriya- (IzAna-devaloka meM upapadyamAna) asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJi-manuSya kI bhI sthiti usI prakAra (vaktavya hai) jaisI (IzAna tiryagyonika (bha. 24/336-341) kI bhAMti zeSa vktvytaa| avagAhanA-jina sthAnoM meM avagAhanA eka gavyUta devaloka meM upapadyamAna) asaMkhyAta varSa kI AyuvAle saMjJi-paJcendriya-tiryagyonika (bha. 24/337-341) kI (ukta hai)| avagAhanA batalAI gaIM, una sthAnoM meM yahAM (IzAna-devaloka meM) upapanna hone vAle manuSya-yaugalika kI avagAhanA kucha adhika eka bhI-jina sthAnoM meM (vahAM) avagAhanA eka gavyUta batalAI gaI, una sthAnoM meM yahAM (IzAna-devaloka meM) upapanna hone vAle manuSya-yogalika gavyUta vaktavya hai| zeSa pUrvavat / kI avagAhanA kucha- -adhika-eka-gavyUta (vaktavya hai)| zeSa (parimANa Adi labdhi) puurvvt| 777| 348/1-4 | saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI-paJcendriya-tiryagyonika aura manuSya ke saudharma--devaloka meM upapadyamAna devoM kI bhAMti | saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJi-paJcendriya-tiryagyonika aura manuSya ke saudharma-devaloka meM upapadyamAna (saMjJi-paMcendriya-tiryagyonikoM IzAna-devaloka meM bhI nau gamaka avikala rUpa meM vaktavya haiM, kevala itanA vizeSa hai-IzAna-deva kI sthiti aura kAyasaMvedha (bha. 24/342), saMjJi-manuSyoM (bha. 24/345)) kI bhAMti IzAna-devaloka meM bhI nau gamaka niravazeSa (vaktavya haiM), itanA vizeSa yathocita jJAtavya haiN| hai-IzAna-deva kI sthiti aura kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| 764/ 293| 9 | kI bhaaNti| kI bhAMti, lezyA sanatkumAra-, mAhendra- aura brahmaloka-devoM meM eka padma-lezyA, zeSa devoM meM eka shukl-leshyaa| veda ve strI-veda vAle nahIM hote, puruSa-veda vAle hote haiM, napuMsaka-veda vAle nahIM hote| AyuSya aura anubaMdha sthiti-pada (paNNavaNA, pada 4) kI bhAMti (vaktavya haiN)| zeSa IzAna-deva kI bhAMti tathA kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| zataka 25 pRSTha| sUtra | paMkti azuddha 796 / 99/2-4| tIsare pada 'bahuvaktavyatA' (sU. 31) kI bhAMti tathA 'auSikapada' bhI usI prakAra vaktavya hai| sakAyika jIvoM kA alpabahatva | tIsare 'bahuvaktavyatA (-pada)' ke 'audhikapada' (sU. 40) kI bhAMti vaktavya hai| sakAyika-jIvoM kA alpabahutva usI prakAra audhika usI prakAra (sU. 50) audhika vaktavya hai| (sU. 50) kI bhAMti vaktavya hai| 118/1-2] kI vaktavyatA vaise hI yAvat adhaHsaptamI kii| saudharma kI bhI isI prakAra yAvat ISat-prAgabhArA-pRthvI kI bhI isI prakAra (ukta hai (bha. 24/115-117) vaise hI ratnaprabhA pRthvI vaktavya hai)| isa prakAra yAvat adhaHsaptamI (vaktavya hai)| saudharma isI prakAra vktvytaa| (vaktavya hai)| isa prakAra yAvat ISat-prAgabhArA-pRthvI (vaktavya hai)| 1345-7| isI prakAra naula-varNa-paryavoM kI apekSA se vaktavya hai, ekavacana aura bahuvacana vAle donoM daMDaka vaktavya haiN| isa prakAra isa prakAra yAvat (aneka) vaimAnika (vaktavya haiN)| isa prakAra nIla-varNa-paryoM kI apekSA (vaimAnikoM taka) pratyeka daNDaka ekavacana yAvat rUkSa-sparza-paryavoM kI vktvytaa| aura bahuvacana donoM meM (vaktavya haiN)| 806/173/4-8 dvi-pradezI skandha kI bhAMti hai (bha. 25/171) / (eka) sapta-pradezI skandha (eka) tri-pradezo skandha kI bhAMti hai (bha. dvipradezika skandha (bha. 25/171) kI bhAMti hai| (eka) saptapradezika skandha (pradeza kI apekSA) (eka) tripradezika skandha (bha. 25/ |25/172) (eka) aSTa-pradezI skandha (eka) catuH-pradezI skandha kI bhAMti hai (bha. 25/173) / (eka) nava-pradezI 172) kI bhAMti hai| (eka) aSTapradezika skandha (pradeza kI apekSA) (eka) catuHpradezika skandha (bha. 25/173) kI bhAMti hai| skandha (eka) paramANu-pudgala kI bhAMti hai| (bha. 25/170) / (eka) dasa-pradezI skandha (eka) dvi-pradezI skandha kI bhAMti (eka) navapradezika skandha (pradeza kI apekSA) (eka) paramANu-pudgala (bha. 25/170) kI bhAMti hai| (eka) dasa-pradezika skandha he (bha. 25/171) / (pradeza kI apekSA) (eka) dvipradezika skandha (bha. 25/171) kI bhAMti hai| zataka 26 |922sUtra 2 sarvatra aMtima aMka ke pUrva sthita donoM virAma haTeMge tathA aMta meM eka virAma rhegaa| jaise / / 1 / / (azuddha) kI jagaha 1 / (zuddha) par3heM zataka 41 pRSTha | sUtra paMkti azuddha |948/ 24 |3,4 | | rAziyugma-kRtayugma-vAnamantara, -jyotiSika aura- vaimAnika-devoM ke viSaya meM vaisA hI batalAnA cAhie jaisA rAziyugma- | rAziyugma-kRtayugma-vAramantara-deva, rAziyugma-kRtayugma-jyotiSika-devoM aura rAziyugma-kRtayugma-vaimAnika-deva (rAziyugma-kRtayugma-) kRtayugma-nairayika-jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA thaa| (bha. 41/3-14) nairayika-jIvoM (bha. 41/3-14) kI bhAMti (vaktavya haiN)|
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti azuddha 443, saM.gA. 2 | 10.AtmA / ..| 1 | 3,8 | yathA-parigrahIta 443 1 4 | raha rahe the | sakumAla hAtha paira | raha rahA thA | vaktavyatA yAvat dharma kahA, yAvat hue viharaNa kareMge AkAravAlA huA viharaNa karUM upavAsa kruuN| 6 | brahmacArI rahUM sahAyya nirapekSa karane lgaa| 5 | karatA huaa| vihAra kara rahA hai| vandana namaskAra kara Azana vihAra kareMge 1 | bolA- devAnupriya 4 | bhojana karatA huA pAkSika viharaNa karUM | prati jAgaraNA vihAra kro| |viharaNa kara rahA hai| 7 | viharaNa karo 8 | pAkSika | hue viharaNa kiyaa| AkAravAlA pradakSiNa vandana namaskAra AeM vahAM Akara | kahA thA- devAnupriya vihAra kreNge| vihAra kiyaa| 19| 3 | priyadharmA hai-dRr3hadharmA hai 19| 3 | sudRr3ha jAgarikA 20 5 | sudRr3ha jAgarikA 2.12. sudRr3ha-jAgarikA 10. AtmA // 1 // yathA-parigRhIta rahate the| sukumAra-hAtha-paira rahatA thaa| vaktavyatA (bha. 11/178) yAvat dharma kA nirUpaNa kiyA yAvat hue rheNge| AkAra vAlA huA rhuuN| upavAsa karUM, brahmacArI rahUM, sahAyya-nirapekSa karatA huA rahatA hai| karatA huA rahatA hai| vandana-namaskAra kara azana rheNge| bolA-devAnupriya | bhojana karatA karatA, pAkSika w zataka 12 pRSTha sUtra paMkti azuddha 27,7,8 | chedana karegA, kara chedana karegA, chedana kara, 9 saudharma kalpa | saudharma-kalpa 9 | devarUpa deva-rUpa 6 -sakumAla hAtha-paira vAlI -sukumAra-hAtha-paira vAlI 7 jAnane vAlI, yAvat jAnane vAlI (bha. 2/04) 8 | vihAra kara rahI thI rahatI thii| 0,11 sukumAra hAtha paira vAlI sukumAra-hAtha-paira vAlI 12 | raha rahI thI rahatI thI 1 | usa kAla usa samaya | usa kAla aura usa samaya 4-5 | jaise koNika rAjA kI vaktavyatA | jaise kaNika vaise hI saba (vaktavya (uvavAI sU. 56-59) vaise hI hai) (ovAiyaM, sU. 56-59) yAvat | sampUrNa varNana yAvat | 7 | anugAmikatA AnugAmikatA | 34 | 1 | hRSTa-tuSTa cittavAlI, haSTa-tuSTa-citta vAlI, 2 | prItipUrNa manavAlI parama-saumanasya- prItipUrNa-mana vAlI, paramayukta, saumanasya-yukta 3 AkAravAlI AkAra vAlI 1,2 | zIghra gati kriyA kI dakSatA se yukta zIghna-gati-kriyA kI dakSatA se yukta yAvat (bha. 9/141) yAvat 2 | taiyara kara zIghra upasthita kro| taiyAra kara zIghra upasthita karo, 2 | alpabhara bahumUlya alpabhAra-bahumUlya 2 | kubjA yAvat kubjA (bha. 9/144) yAvat 4 |niklii| nikala kara jahAM bAharI nikalI, nikala kara jahAM bAharI upasthAnazAlA upasthAna-zAlA 1 | hokara hokara, 2 |kI vaktavyatA yAvat (kI vaktavyatA) (bha. 9/146) yAvat 2 | vaMdana- namaskAra vaMdana-namaskAra 1,4 | halakA halake 1 karate hai? karate haiM? 3 | parimita, aura parimita aura 5 utsarpiNa utsarpiNI 1 jIvoM ko jIvoM kA 2 acchA hai| acchA hai, 1 jA rahA hai- kucha jA rahA hai kucha 3 | adhArmika, (adharma kA anugamana |adhArmika (adharma kA anugamana karane vAle) karane vAle), | 7 | paritapta karane ke lie, paritapta karane ke lie ,, | 8 | ve svayaM ko, ve svayaM ko 12,13 jAgrata jAgRta 15,17] lh rhuuN| pRSTha paMkti azuddha 4 | acchA hai| acchA hai| 6 | durbala hone se svayaM ko, | durbala hone se ve svayaM ko, 9 acchA hai| acchA hai| acchA hai| acchA hai, ye jIva, ye jIva 8 karate haiN| karate haiM, 10 ko duHkhI ne karane ko duHkhI na karane | jIva kyA karma-baMdha karatA hai? jIva kyA baMdha karatA hai? 1 jIva karma kA baMdha karatA hai? jIva kyA baMdha karatA hai? 1 | jIva kyA karma kA bandha karatA hai? jIva kyA baMdha karatA hai? thA, yAvat thA (bha. 1/4-10) yAvat 3 (3) ke . (3) kA 1 | hote haiM usa hote haiM, usa 5 | do dvipradezI do dvipradezika | paramANu-padugala dUsarI paramANu-pudgala, dUsarI tIna-tIna pradezI tIna-tripradezika | chaha- pradezI SaTpradezika 458 paramANu-pudgala dUsarI paramANu-pudgala, dUsarI | asaMkhyeya pradezI skaMdha, asaMkhyeyapradezika skaMdha, isI prakAra catuSka-saMyoga yAvat | isa prakAra catuSka-saMyoga yAvat asaMkhyaya sNyog| | asNkhyey-sNyog| saMyoga / jaise asaMkhyeya-pradezI sNyog| ye sabhI (bhaMga) jaise asaMkhyeya skandha kI vaktavyatA pradezika skandha ke batalAe gae, 19 skandha kI vaktavayatA, skandha ke bhI batalAne cAhie. | kI vaktavyatA (batalAe gae) | kI vktvytaa| batalAne caahie| jyotiSka, jyotiSka | vaikriya-zarIra haiM, vahAM vaikriya-zarIra hai vahAM | 6 sAta sAtoM hI 465 3 | vizeSAdhika hai? vizeSAdhika haiM? -guNa hai| -guNA hai| jaise sAtaveM sAtaveM vaktavyatA, vaise hI sAtaveM | bhAMti saatvaaN| ATha sparza ye ATha sparza vAle 467 stnitkumaaroN| stanitakumAra 467 | isI prakAra yAvat caturindriya kI isa prakAra yAvat caturindriyoM kI 467 6 vAyukAyika kI bhAMti vAyukAyikoM kI bhAMti -devoM 467 117 3 | prajJapta haiN| isI prakAra prajJapta hai| isa prakAra 468 | 10 varNa rahita haiN| varNa-rahita haiN| 1187 | anAgata-kAla aura sarva-kAla anAgata-kAla bhI aura sarva-kAla bhI | 120 zIrSaka | x karmataH vibhakti-pada | 123, 33 dUra jAtA hai taba dUra jAtA hai, taba pratijAgaraNA rho| rahatA hai| h h (pAkSika hue) rahate haiN| AkAra vAlA pradakSiNA vandana-namaskAra AeM, vahAM Akara kahA thA-devAnupriya | rheNge| rhe| priyadharmA hai, dRr3hadharmA hai sudraSTA-jAgarikA sudraSTA-jAgarikA sudraSTA-jAgarikA 465 467 467 | 6 | manda-anubhava 226,7 | tIvra-anubhava 25 | 2 | pUrvavata 7 | namaskAra kiyA manda-anubhAva tIvra-anubhAva pUrvavat -namaskAra kiyA, | 16 | ve jIvoM kA jAgRta 56 1 jA rahA hai- kucha ve jIva jAgRta jA rahA hai kucha 469
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti azuddha isI prakAra dhana prApta kara kArya (tilaka Adi) maMgala aura gandha ina rahane vAle.....? pRSTha | sUtra paMkti | azuddha 488 225/9,10 skaMdha |488 | 225/9 | jaise-SaT-pradezI skandha kI vaktavyatA, isI prakAra zataka 13 saM.gA. 3 | smudghaat|| (skaMdha) jaise-SaTpradezika (skandha) vaise , usI prakAra dhana prApta kara, kArya (tilaka Adi), maMgala aura gandha-ina rahane vAle0? 6 2 hote haiM ? yAvat upapatra-pUrva0? | upapanna-pUrva hai 4 | isI prakAra saba jIva hai| isI prakAra 4 / isI prakAra saba jIva bhI 7,8 vAnamaMtara, jyotiSka, saudharma -vimAnAvAso meM.....? rUpa meM.....? saba jIvoM 145, 1 | yaha jIva saba jIvoM 47,40, | 51 | , 146- 1 | kyA saba jIva 48,50, isa prakAra samasta jIva haiN| isa prakAra isa prakAra samasta jIva bhI vAnamaMtaroM, jyotiSkoM, saudharmoM |-vimAnAvAso meM0? rUpa meM? sabhI jIva bhI yaha jIva samasta jIvoM hote ha? yAvat tIna utkRSTataH | anAkAra- upayoga anAkAra - upayoga gamaka kI bhAMti | bAlukA prabhA | saMkhyeya vistRta aura asaMkhyeya vistRta 5 kI ratna-prabhA | hote hote 26 | 3,4 | asaMkhyeya vistRta 27 , 2 | upapanna hote haiM? yAvat | saudharma-kalpa ke tIna gamaka saudharma kI vaktavyatA hai, samudghAta / / 1 // hote haiM yAvat hote haiM yAvat tIna, utkarSataH anAkAra-upayoga anAkAra-upayoga gamakoM kI bhAMti vAlukA-prabhA saMkhyeya-vistRta aura asaMkhyeyavistRta ratnaprabhA hote-hote asaMkhyeya-vistRta upapanna hote haiM yAvat | saudharma-kalpa ke devoM ke tIna gamaka saudharma-devoM kI vaktavyatA batalAI gaI hai, IzAna-devoM ke gamaka sanatkumAra-devoM kI sahasrAra-kalpa ke devoM kI kyA samasta jIva | 167| 3 | vijJAtA sarvajJa vijJAtA, sarvajJa 173 | 3 | adhaH-saptamI adhaHsaptamI paMcavidha-devoM kI sthiti-pada paMcavidha-devoM kI sthiti kA pada | 84 |-anuttaropapAtika vaimAnika-devoM |-anuttaropapAtika-vaimAnika-devoM 2 antarmuhUrta utkRSTataH antarmuhUrta, utkarSataH 5 eka samaya utkRSTataH eka samaya, utkarSataH - sarvatra | usase unase pRSTha | sUtra paMkti azuddha | 4 vanaspatikAyika jIva vanaspatikAyika-jIva 3 | brahma-loka-kalpa ariSTa-vimAna- brahma-loka-kalpa meM ariSTa-vimAna prastara ke nIce |-prastara ke nIce, 3 madhya hai vahAM madhya hai, vahAM vaha rucaka.. yaha pairA pichale paira ke sAtha hai| sAdi-saparyavasita hai| sAdi-saparyavasita hai, saMsthAna kyA hai? usakA saMsthAna kyA hai? pravAhita hai| pravAhita hai, pradeza hai| pradeza vAlI haiM, asaMkhyeya pradeza haiN| asaMkhyeya pradeza haiM, 7 -saparyavasita hai| -saparyavasita hai, 9 indrA kI bhAMti naiRti indrA kI bhAMti, naiRti kitane pradeza haiM? usake kitane pradeza haiM? pradeza vAlI haiM? pradeza haiM? | paryavasita hai? saMsthAna kyA hai? vaha paryavasita hai? usakA saMsthAna kyA hai? 4 | pravAhita hai| pravAhita hai, nahIM hotI loka kI nahIM hotii| loka kI asaMkhyeya pradeza haiN| asaMkhyeya pradeza haiM, -saparyavasita hai| -saparyavasita hai, 500 55 zIrSaka loka-pada | hotA hai| upayoga hotA hai| upayoga zIrSaka | dharmAstikAya Adi dharmAstikAya-Adi 63 |3,8 pradezoM kI pradezoM se bhI (sparzanA) kI | 8 addhAsamaya kI bhI vaktavyatA addhA samayoM se bhI (sparzanA) (kI vaktavyatA) 2 pradezoM kI pradezoM se bhI (sparzanA) kI 3 | pradezoM kI pradezoM se bhI (sparzanA) kI 502 2-3 | pradezoM kI pradezoM se bhI (sparzanA) kI itanA vizeSa hai- jaghanya-pada itanA vizeSa hai-jaghanya-pada jaghanya pada jaghanya-pada jaghanya-pada me jaghanya-pada meM 2 kI vaktavyatA vaise kI niravazeSa niravazeSa 4 pradezoM kI pradezoM se bhI (sparzanA) kI 6 addhA-samaya se addhA samayoM se bhI (sparzanA) (kI vaktavyatA) | addhA-samaya ke kitane pradeza kitane addhA-samaya avagADha haiM? avagAr3ha haiN| 506 ananta, annt| 506 addhAsamaya / yAvat kitane addhAsamaya addhA-samaya yAvat kitane addhA samaya | IzAna ke gamakoM sanatkumAra kI 10 sahasAra-kalpa kI kI bhI bhI 36 | 2,4 502 198| 2 | acyuta- kalpa-, 5-12 AtmA hai, 4,6 | bhajanIya hai| acyuta-kalpa-, -AtmA hai bhajanIya haiN| 7 | bhajanIya hai| 2 vizeSAdhika hai? sarvatra usase 4 stanitakumAra devoM 1,3.5 jIvoM 5-6 vaimAnika devoM 2,3 | kI bhI 2 jaise saudharma-kalpa bhajanIya haiN| vizeSAdhika haiM? unase stanitakumAra-devoM vaise inakI vaktavyatA nahIM hai| ye vaktavya nahIM haiM, asaMkhyeya vistRta asaMkhyeya-vistRta anuttaropapAtika upapatra anuttaropapAtika-deva upapatra | graiveyaka vimAnoM | graiveyaka-vimAnoM 38 | 3 | hAM gautama! hAM, gautama! jA rahA hai yAvat jA rahA hai yAvat 43 | 10 | SaSThI tamA-pRthvI ke pAMca kama eka | chaTrI tamA-pRthvI ke pAMca kama eka | lAkha nau sau picAnaveM | lAkha ninyAnave hajAra nau sau picAnaveM 43 | 26 | alpa dyutikatara alpadyutikatara aniSTa yAvat aniSTa (bha. 1/357) yAvat nairayika hAM gautama hAM, gautama 45/ 5 mahatI hai? pRcchA / mahatI hai-pRcchaa| 46 | 1 | pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika pRthvIkAyika- yAvat vanaspatikAyika46 2 jIva haiM, -jIva haiM, 46 | 3 | pRthvIkAdhika yAvat pRthvIkAyika- yAvat -jIvoM nairayikoM vaimAnika-devoM isa prakAra jaise saudharma-kalpa (bha. 12/214) jA rahA hai yAvat no-AtmA 15 jA rahA hai / yAvat 222 15 no- AtmA
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha | sUtra paMkti azuddha 529| stanitakumAra kI vktvytaa| stanitakumAroM kI vktvytaa| 529 | ekendriya nairayika ekendriya nairayikoM 529 jaise-asurakumAra vaise dvIndriya kI jaise asurakumAra vaise dvIndriya pRthvIkAyika chaha pRthvIkAyika-jIva chaha 2 puruSakAra, parAkrama puruSakAra-parAkrama vanaspatikAyika vanaspatikAyika-jIvoM dvIndriya sAta dvIndriya-jIva sAta ekendriya ekendriyoM trIndriyoM rahate the| pRSTha sUtra paMkti azuddha 506 84,85 1 eka pRthvIkAyika jIva -jIva sarvatra jIva kitane pRthvIkAyika-jIva 6 pRthvIkAyika jIvoM pRthvIkAyika-jIvoM | vaktavyatA, vaktavyatA vanaspatikAyika jIva vanaspatikAyika-jIva 5 | jA rahA hai yAvat jA rahA hai yAvat rSika loka-pada | sarvalaghu prajJapta hai? sarva laghu (saMkSipta) prajJapta hai? | vizeSAdhika hai? vizeSAdhika haiM? 3 asaMkhyeya guNa adhika hai| asaMkhyeya-guNA hai| 1 rAjagRha nagara yAvat gautama svAmI rAjagRha (nagara) (bha. 1/4-10) yAvat (gautama svAmI) 3 asurakumAroM asurakumAra 96 | 10 vahAM sabhA nahIM hai yAvat vahAM sabhA nahIM hai (bha. 2/121) yAvat | manuSya loka manuSya-loka aupakArika layana, aupakArika layana (pIThikA), | prapAta layana, prapAta layana haiM, mohita karate haiN| mohita karate haiM, janapada vihAra karane lage janapada-vihAra karate haiN| raha rahe the | sukumAla hAtha-paira vAlI sukumAra-hAtha-paira vAlI varNaka / yAvat viharaNa karane lge| varNaka yAvat rahate haiN| sukumAla hAtha-paira vAlA sukumAra-hAtha-paira vAlA sukumAla hAtha-paira sukumAra-hAtha-paira | sindhu sauvIra sindhu-sauvIra samartha aura sAmarthya-yukta jAnane vAlA yAvat (bha. 3/94) | jAnane vAlA (bha. 3/94) yAvat raha rahA thA rahatA thaa| yAvat (bha. 12/6) (bha. 12/6) yAvat viharaNa karane lge| rahate haiN| isa prakAra kahA- devAnupriyo! isa prakAra kahA-devAnupriyo! kI vaktavyatA vaise hI kI (vaktavyatA) (bha. 11/61) vaise hI iSTa janoM iSTa-janoM samartha aura sAmarthya-yukta vaktavyatA, (vaktavyatA) (bha. 9/180,181). vaktavya hai yAvat (vaktavya hai)abhiniSkramaNa abhiSeka niSkramaNa-abhiSeka vaktavyatA, (vaktavyatA) (bha.9/184-189), 2 vaktavyatA (vaktavyatA) (bha. 9/190-192)/ 117| 12 | uttara pUrva dizA uttara-pUrva-dizA 1983 bAra bAra bAra-bAra pRSTha | sUtra paMkti azuddha 118 5 kezIrAjA kezI rAjA | vaktavyatA (vaktavyatA) (bha. 9/150-151) 6 aMtaHpura parivAra aMtaHpura-parivAra 7 | vicaraNa aura vicaraNa karate hue aura 10 jAnane vAlA yAvat jAnane vAlA (bha. 2/94) yAvat | karate hue vihAra karane lgaa| karatA huA rahatA hai| | mahAvideha vAsa mahAvideha kSetra | 10 mana nahI hotA mana nahIM hotA 516 | 133 3 kyoMki nairayika kyoMki nairayikoM ke 135 3 gautama ! jo nairayika gautama! kyoMki nairayikoM ke | 149 zIrSaka bhAvitAtma-vikiyA-pada bhAvitAtma-vikriyA-pada 149| 1 |rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa rAjagRha (nagara) (bha. 1/4-10) | prakAra kahA yAvat (gautama ne) isa prakAra kahA519| 162 1 (DubakI lagA kara) unmajjana (DubakI lagA kara), unmajjana zataka 14 saM.gA. 3 | kevlii| kevlii||1|| 1 | 1 | rAjagRha nagara yAvat gautama ne rAjagRha (nagara) (bha. 1/4-10) yAvat (gautama ne) 5212 0-16 viharaNa karatA hai rahatA hai 8 | 1 |-anupanaka -anupapannaka-nairayika 12 | 1 | baMdha karate haiM? pRcchaa| baMdha karate haiM pRcchaa| 206 vANamaMtara, jyotiSka, vaimAnika vAnamaMtaroM, jyotiSkoM, vaimAnikoM 4 vANamaMtara, jyotiSka, vaimAnika vAnamaMtaroM, jyotiSkoM, vaimAnikoM asurakumAra deva asurakumAra-deva |-upapatraka / jo |-upapanna / unameM jo satkAra sammAna satkAra-sammAna jAte haiN| jo jAte haiN| unameM jo stanitakumAra stanitakumAroM vANamaMtara, jyotiSka, vaimAnika vAnamaMtaroM, jyotiSkoM, vaimAnikoM 2 samartha hai / prahAra samartha hai, prahAra 3 jAtA hai| pahale jAtA hai, pahale 5 | dasaveM zataka (bha.10/24-30) meM dasarve zataka meM Atma-Rddhi-uddezaka Atma-Rddhi uddezaka, vaise cAroM meM jaise (ukta hai) vaise hI cAroM 6 vaktavya haiM, yAvat vaktavya haiM (bha. 10/28-38) yAvat vaimAnika-devI kA vaimAnika-devI (ke bIcoMbIca | 7 samartha hai| samartha hai, zastra se binA prahAra kara jAne meM bhI samartha hai|) 6 hAM gautama! hAM, gautama! 54 zIrSaka agni kA atikramaNa-pada agnikAya kA atikramaNa-pada 529| 57/57 jo unameM jo 57/5 vaktavya haiM, yAvat | (vaktavya haiM) yAvat 65.66 1 jIva -jIva dvIndriyoM 64,662 hai 2 trIndriya 1 paMcendriya-tiryakyonika jIva paMcendriya-tiryagyonika-jIva 67 asurakumAra asurakumAroM 53168,61 2 | tiryak parvata athavA tiryak bhitti tiryak-parvata athavA tiryak-bhitti 71 | 1 | rAjagRha nagara yAvat gautama ne rAjagRha (nagara) (bha. 1/4-10) yAvat (gautama ne) 4 karate haiN| zarIra-poSaka karate haiM, zarIra-poSaka 5 hotA hai| yoni paudgalika hai| sthiti hotA hai, unakI yoni paudgalika hai, unakI sthiti kA | nairayika jIva nairayika-jIva avIci dravyoM avIci-dravyoM -dravyoM cAhate haiM, vaha yaha kaise karate haiM? |cAhatA hai, taba vaha yaha kaise karatA hai| | taba ve | taba vaha |cakra-nAbhi ke pratirUpa kA nirmANa nemi (cakra ke ghere) ke pratirUpa kI karate vikurvaNA karate | usa cakra nAbhi pratirUpa | usa nemi-pratirUpa bahusama ramaNIya bhUmi bhAga bahusama-ramaNIya bhUmi-bhAga 6 yAvat maNi | (rAyapaseNiya sUtra 24-31) yAvat maNiyoM cakra pratirUpa ke bahumadhya- nemi-pratirUpa kA bahumadhya| prAsAdAvataMsaka kA nirmANa karatA prAsAdAvataMsaka kI vikurvaNA karatA dravyoM 532 haiM yAvat 532| maNi kA sparza / maNipIThikA vaimAnika kI bhAMti kA nirmANa karatA hai, | varNana yAvat haiM (rAyapaseNiya sUtra 34) yAvat | maNiyoM kA sparza / usakI maNipIThika vaimAnikoM kI maNipIThikA kI bhAMti kI vikurvaNA karatA hai, varNana (rAyapaseNiyaM, sUtra 245) yAvat Ahata-nATyoM rahatA hai| 532 532 | 14 Ahata nATyo 74 | 16 | viharaNa karatA hai||
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 lh 532 pRSTha | sUtra paMkti azuddha pRSTha sUtra paMkti azuddha 532 75 | 1 cAhate haiM, vaha cAhatA hai, vaha 543/1363,5,7| devoM -devoM 1,2 karate haiM? karatA hai? |21 | Anata, prANata, AraNa aura Anata-, prANata-, AraNa- aura siMhAsana kA nirmANa karatA hai, siMhAsana kI vikurvaNA karatA hai, zataka 15 Ahata nATyoM yAvat viharaNa karatA hai| Ahata-nATyoM yAvat rahatA hai| | 5 | AyuSman'! 'AyuSman! 532 viharaNa karatA hai| rahatA hai| 6 | anartha hai| anartha hai| rAjagRha nagara yAvat | rAjagRha (nagara) (bha. 1/4-8) | 2 |saMbhrama- rahita | saMbhrama-rahita 533 ds-prdeshii| dazapradezika (skNdh)| 1 | sunakara avadhAraNa kara sunakara, avadhAraNa kara -pradezAvagADha -pradezAvagADha pudgl| sukumAra hAtha-paira vAlI sukumAra-hAtha-paira vAlI 534 asaMkhyeya-pradezAvagADha kI asaMkhyeya-pradezAvagADha pudgala brAhmaNa rahatA thA vaha samRddha yAvat brAhmaNa rahatA thA-vaha samRddha (bha. 2 // bhava-tulya hai| bhava-tulya hai? |94) yAvat 534 24 | tiryagyonika kI tiryagyonika 4 | Rgveda yAvat aneka brAhmaNa aura Rgveda (bha. 2/24) yAvat aneka | manuSya kI manuSya brAhmaNa- aura | 29 | -kRSNa kI -kRSNa | 2 | (bhikSutva vRtti) (bhikSutva-vRtti) donoM bAra 4 | gobahula brAhmaNa kA gauzAlA gobahula brAhmaNa kI gauzAlA | 45 parimaMDala saMsthAna parimaMDala-saMsthAna | 1 | sukumAra hAtha-paira | sukumAra-hAtha-paira taruNa yAvat taruNa (bha. 14/3) yAvat | sarvatra | ucca, nIca tathA madhyama kuloM ucca-, nIca- tathA madhyama-kuloM abhI abhI abhI-abhI 564 zramaNa nigraMtha zramaNa-nigraMtha dhArA nipAtavRSTi , dhArA-nipAta-vRSTi, zIrSaka | abAdhA-atara-pada abAdhA-aMtara-pada 579 1 saudharma-IzAna kalpa saudharma-IzAna-kalpa |551 26 | 4 bajI, 1 saudharma-IzAna aura saudharma-IzAna- aura 551 'aho ! dAnam aho ! dAnam' 'aho! dAnam, aho! dAnam' sanatkumAra-mAhendra aura sanatkumAra-mAhendra- aura 579 1 brahmaloka aura brahmaloka-aura |552 dravyazuddha, dAtAzuddha dravya-zuddha, dAtA-zuddha, 1 lAMtaka aura lAMtaka- aura 553 2 | parIta kiyA, usa parIta kiyaa| usa 3 Anata-prANata aura Anata-prANata- aura | avadhAraNa kara, avadhAraNa kara 1 zAlayaSTika-vRkSa zAlayaSTikA-zAlavRkSa kI TahanI saniveza varNaka saniveza-varNaka udumbarayaSTikA-vRkSa udumbarayaSTikA udumbaravRkSa kI pratigrAhaka zuddha, trividha pratigrAhaka zuddha-isa prakAra trividha TahanI ratnoM kI dhArA ratnoM kI dhArA538/109/ 22 |rUdrAkSa AbharaNa, rudrAkSa-AbharaNa, zarad kAla samaya zarad-kAla-samaya , ,R8.29 ammar3a ammaDa tila puSpa tila-puSpa 540 | 11110,12 ammar3a ammaDa kA upavAsa tapaHkarma meM ke upavAsa) rUpa tapaHkarma ke sAtha 541 | 116| 2 | karatA hai| karatA hai, jUMeM usakI jaTAoM se nikala jUeM cAroM ora se sampUrNatayA nikala , 116| 3 karatA hai| kUTa-pIsa kara karatA hai, kUTa-pIsa kara gira rahI thI [gira rahI thIM karatA hai, vaha una jUoM ko vaha una girI huI, girI huI jUoM ko 542/123| 3 | hAM gautama! hAM, gautama! punaH sira meM -punaH vahIM-vahIM (sira Adi meM) 542/1273 stanitakumAra kI stanitakumAroM ke (pudgala) | dekhakara mere dekhakara tuma mere .. | 128/1,2 | pRthvIkAyika jIvoM pRthvIkAyika-jIvoM | eka cullu pAnI eka cullu-bhara pAnI 542 manuSyoM kI manuSyoM ke (pudgala) 14 | vanaspatikAyika jIvoM vanaspatikAyika-jIvoM vaimAnikoM kI vaimAnikoM ke (pudgala) ., vanaspatikAyika jIva vanaspatikAyika-jIva asurakumAra kI asurakumAroM ke (pudgala) kI ||558 4 | ho gyaa| prajJapta hai| " 129 zIrSaka iSTa-aniSTa-Adi-pudgala-pada 1 | kulmASa piNDikA kulmASa-piNDikA 542/129/ 2 kI bhaNiti hai, bhaNita haiM, .. | eka cullu bhara pAnI eka cullu-bhara pAnI 3 padgaloM kI pudgala bhI 2 bele bele bele-bele pRSTha | sUtra paMkti azuddha | 2 | AtApana bhUmi AtApana-bhUmi 3 | jina-pralApI, yAvat jina-pralApI yAvat 8 jina-pralApI hai, yAvat jina-pralApI hai yAvat 9 | jina-pralapI haiM, yAvat jina-pralApI haiM yAvat avabhAsa vAlA, yAvat avabhAsa vAlA yAvat kuMbhakArApaNa thA kuMbhakArApaNa thA, ananta-guNa ananta-guNA ananta-guNa ananta-guNA |-guNa -guNA 1 zramaNa nigranthoM zramaNa-nirgranthoM prati-preraNA pratipreraNA 6 prati-preraNA pratipreraNA 7 | pratyupacAra tiraskAra pratyupacAra-tiraskAra 101 16 karate haiM, karate haiM 17 pravRtta huI hai, pravRtta huI hai 101 | 21 / isa prakAra isI prakAra 23 | 1. sUkSma bondi kalevara 2. bAdara 1. sUkSma-bondi-kalevara 2. bAdarabondi kalevara bondi-kalevara 24 jo sUkSma bondi kalevara jo sUkSma-bondi-kalevara 24 jo bAdara bondi kalevara jo bAdara-bondi-kalevara 40 | mAnasa meM mAnuSottara 52 | sukumAla sukumAra ,, 5,78 gautama putra gautama-putra 'poTTa parihAra'! meM 'poTTa parihAra' meM aagyaa| A gayA, |, 104 zIrSaka: gozAla dvArA sarvAnubhUti kA bhasma rAzi-karaNa-pada 568 | 105 zIrSaka | gozAla dvArA sarvAnubhUti kA bhasma rAzi-karaNa-pada 107/ 11 gozAla! tuma vahI ho, vahI tumhArI gozAla! vahI tumhArI chAyA hai, anya chAyA hai, tuma anya nahIM ho| nahIM hai| 113/ 2 tapaHteja se anAviSTa hokara tapa se, teja se parAbhUta hokara 113| 3 | chAstha-avasthA meM chadmastha-avasthA meM hI | 5 hai| unameM hai? unameM zramaNa nirgranthoM ne | zramaNa-nirgranthoM ne 5 | ho gyaa| krodha ho gayA, krodha kiJcita AbAdhA, kiJcit AbAdhA 6 meM, athavA meM athavA 4 A gyaa| | 10 | viharaNa kara rahA thA rahatA thA | 8 | pApa karma pApa-karma .. | 13 | AryoM! maMkhaliputra Aryo! maMkhaliputra 14 pApa karma pApa-karma |" karatA hai| use A gayA,
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha | sUtra paMkti azuddha upacita yAvat 587 |taka (paNNavaNA, 1/51) haiM, 587 81, jIvoM zuddha upacita (paNNavaNA, 1/50) yAvat taka haiM, -jIvoM pRSTha | sUtra paMkti azuddha | 2 |sthAla pAnaka 2. tvacA pAnaka 3 | 4. zuddha pAnaka 3 cUse, athavA 4 cUse kintu 2 phalI ur3ada kI phalI, athavA 3 -AjIvaka upAsaka AtaJjala jala se karate hue isa prakAra | ayaMpula! kA yaha AtaJcana-jala nahIM thaa| yAvat nahIM thaa| yAvat zramaNa ghAtaka Ae, yAvat vinIta / mAlukAkaccha 3 tapaH-karma meM |sthAla-pAnaka 2.tvacA-pAnaka shuddh-paank| cUse athavA cUse, kintu phalI, ur3ada kI phalI athavA AjIvika-upAsaka AtaJcana-udaka se karate hue tumheM isa prakAra ayaMpula! kyA yaha AtaJcana-udaka nahIM thA yAvat nahIM thA yAvat zramaNa-ghAtaka Ae yAvat vinIta mAlukAkaccha tapaH-karma ke sAtha G 2 | prakRti bhadra zIrSakax. 122 3 rakhA huA, mArjArakRta kukkuTamAMsa arthAt caupatiyA avadhAraNakara 10 hai| gRhasvAminI revatI ne pRSTha sUtra paMkti azuddha |593 | 31 6 vaimAnika kI vaimAnikoM kI 33 | 8 | dharma kahA yAvat dharma kA nirupaNa kiyA (ovAiyaM, sU. 71,79) yAvat loTa gaI (uvavAI, sU. 71-79) loTa gii| hote haiN| AyuSman hote haiM, AyuSman prajJapta haiM jaise prajJapta haiM, jaise vaimAnika kI vaimAnikoM kI | kama-pada karma-pada veda-baMdha pada vedAbaMdha-pada | baMdha-veda pada baMdhAveda-pada 5 baMdhA-baMdha pada baMdhAbaMdha-pada hai, yAvat . haiM yAvat 9 sivAya atirikta kriyA sivAya kriyA / 1 rAjagRha nagara yAvat gautama ne rAjagRha (nagara) (bha. 1/4-10) yAvat gautama ne hai, yAvat hai yAvat 11 | hote haiM, aura hote haiM aura | usa kAla usa samaya vajrapANi | usa kAla aura usa samaya meM vrajapANi hai?-ina ATha ina ATha saMdarbha ma saMdarbha meM mithyA dRSTi hUM? | mithyA-dRSTi hUM? 9 | divya devadyuti, divya devAnubhAva | divya deva-dyuti, divya deva-anubhAva 6,7 | divya devAnubhAva divya deva-anubhAva AyA thA, usI AyA thA usI divya devAnubhAva divya deva-anubhAva 6 | divya-Rddhi, divya devadyuti | divya deva-Rddhi, divya deva-dyuti | devAnubhAva labdha, deva-anubhAva labdha, Age Age Age-Age parivrajana, aura parivrajana aura kiyaa| vaMdana-namaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra divya devAnubhAva divya deva-anubhAva mahAvideha-vAsa mahAvideha kSetra caturindriya caturindriyoM paMcendriya tiryagyonika paMcendriya-tiryagyonika manuSya kI jIva manuSyoM kI jIvoM vANamaMtara, jyotiSka vAnamaMtaroM, jyotiSkoM vaimAnika kI nairayika vaimAnika nairayikoM | hai? yAvat hai yAvat 6 zarkarA prabhA kI zarkarAprabhA ke bhI (cAroM caramAntoM) pulAkRmika yAvat pulAkRmika (paNNavaNA,1/49) yAvat taka paNNavaNA, 1/49) haiM, taka hai, guccha yAvat guccha (paNNavaNA, 1/33) yAvat taka (paNNavaNA, 1/33) haiM, pUrvavAta yAvat pUrvavAta (paNNavaNA, 1/29) yAvat taka (paNNavaNA, 1/29) haiM, taka haiM, aMgAra yAvat aMgAra (paNNavaNA, 1/26) yAvat sUryakAntamaNi nizrita sUryakAntamaNi-nizrita taka (paNNavaNA, 1/26) haiM, osa, yAvat osa (paNNavaNA, 1/23) yAvat taka (paNNavaNA, 1/23) haiM, taka haiM. legA- bahularUpa meM legA-bahularUpa meM zarkarA yAvat zarkarA (paNNavaNA, 1/20) yAvat | taka (paNNavaNA, 1/20) haiM, | zvasura kula zvasura-kula |143 | kalpa -kalpa , 153 | mahAvideha varSa | mahAvideha kSetra zataka 16 2 | 14. stnit| 14. stanita / / 1 / / 2-4 sarvatra | jIva -jIva 4 | tejasa aura taijasa- aura prANAtipAta kriyA | prANAtipAta-kriyA prANAtipAta kriyA prANAtipAta-kriyA | 2 | nairayika kI nairayikoM kI vaimAnika kI vaimAnikoM kI jA rahA hai yAvat jA rahA hai yAvat vaimAnika kI vaimAnikoM kI | 3 manuSya kI | manuSyoM kI 3 |-zarIra kI -zarIra jaise-audArika zarIra kI vaktavyatA jaise audArika-zarIra kI vaktavyatA, vaise vaise -yoga kI -yoga nairayika kI nairayikoM kI stanitakumAra kI stanitakumAroM kI 5 caturindriya kI caturindriyoM kI | 5 | zeSa jIvoM kI bhAMti vaktavya haiM zeSa (jIvoM) kI jIvoM (samuccaya) (bha. 16/28,29) kI bhAMti | (vaktavyatA) 1 kahA- devAnupriya prakRti se bhadra siMha dvArA revatI ke ghara se bhaiSajya-Anayana-pada rakhA huA mArjArakRta kukkuTa-mAMsa-caupatiyA avadhAraNa kara hai| gRhasvAminI revatI ne, gRhasvAminI revatI ne kahA-devAnupriya mahAvideha kSetra anagAra prakRti mahAvideha kSetra acyuta-kalpa meM deva-rUpa rAta-dina do deva, jaisesmRddh-vrnnk| mahAvideha kSetra dUsarI bAra bhI pAMcavIM ghUmaprabhA-pRthvI uraH parisarpa saMjJi-jIva asaMjJi-jIva |palyopama-ke-asaMkhyeya-bhAga ura:parisarpa kachuA (paNNavaNA, 1/55) yAvat taka haiM, unameM -jIvoM mahAvideha vAsa anagAra-prakRti 13 mahAvideha vAsa 4 acyuta kalpa meM devarUpa 5 rAta dina 1,5 | do deva jaise smRddh-vrnnk| mahAvideha vAsa dUsarI bAra bhI dhUmaprabhA-pRthvI uraparisarpa saMjJI jIva asaMjJI jIva palyopama ke asaMkhyeya-bhAga uraparisarpa | kachuA yAvat | taka paNNavaNA 1/55 haiM, unameM 12,77 jIvoM 20 / 593 115/9 greveyaka vimAnoM | veyaka-vimAnoM
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti 610 121 5 610 121 6 611 121 10 11 12 " ************************* " 613 saM.gA. 613 " " 613 614 614 " 614 614 614 614 615 615 " " 616 616 " 617 3 24 5. " 4 5. 6 6 2 "" 8 vvvaze 4 7 7 5... 7 8 1 8 8 9 10 10 10 12 14 15. 15 17 21 3 sattaraha " 24 2 3 3. 3. 6 7 1 huA yAvat 5 pAMca kriyA 1, 3 7 9 2 5 3. 1 3 * 3 |tigiccha kUTa hai| itanA AtmarakSaka deva pUrvavat yAvat 121) vairocanendra 8 2 azuddha zataka 17 prANa kA viyojana ve jIva uddezaka haiN| rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra mahAvideha vAsa | isI prakAra........ car3hatA hai| girAtA hai car3hatA hai, girAtA hai, kAyikI yAvat kAyikI (bha. 16 / 117) yAvat prANa yAvat sattvoM kA prANa viyojana prANa (bha. 5/134) yAvat prANaviyojana prANa- viyojana ve jIva bhI prANa kA viyojana ve jIva hote haiN| jo girAtA hai prANa kA viyojana hote haiN| jo isI prakAra zuddha huA (bha. 7/64) yAvat pAMca kriyAoM gurutA se yAvat prANa kA viyojana gurutA se (bha. 5 / 135) yAvat prANa viyojana prANa- viyojana tigiJchikUTa hai, itanA AtmarakSaka- deva pUrvavat - 121) yAvat vairocanendra audArika yAvat zrotrendriya yAvat pRthvIkAyika kI audArika zarIra 3 3 25 2,3 ekAnta bAla satraha uddezaka haiM // 1 // rAjagRha (bha. 1/4-10) yAvat (gautama ne) isa prakAra mahAvideha kSetra yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| hote haiN| usake jo yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| audArika (bha. 10/8) yAvat zrotrendriya (bha. 2/77) yAvat pRthvIkAyika bhI audArika zarIra pRthvIkAyika jIvoM kI vaktavyatA pRthvIkAyika- jIva bhI vaikriya zarIra vaikriya zarIra aNuogaddArAI meM chaha nAma aNuogadArAI (sU. 273 - 297) aNuogaddArAI, 273-297) meM chaha nAma haiM. he yAvat tiryagyonika manuSyoM jIvoM hai yAvat tiryakyonika manuSyoM kI jIvoM jyotiSka, vaimAnika nairayika jyotiSka aura vaimAnika nairayikoM ekAnta bAla ve jIva bhI hote haiN| usake jo girAtA hai, prANa- viyojana pRSTha sUtra paMkti 617 26 25 ekAnta bAla 617 29 1 29 2. 2 2 4 " " 617 " " " n 30 30 30 " 618 31 1 32 1 33 33 6 " 3, 4 abhisamanvAgata karatA huuN| jo jIva isa zarIra se 618 33 7 surabhi gandhatva 618 33 7,8 durabhi gandhatva 35 4 " 618 619 ". ". "1 620 " " "1 " 29 622 " 622 " 40 42 620 47 6 -calanA hai| 620 47 10 rUpa pariNata 620 47 5, 12, he yAvat 2 3 8 16 621 47 17, 18 yoga- calanA kI, 621 48 8 AyuSman zramaNa ! 1 rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa 50 prakAra hotii| yAvat Atma-kRta hotI hai| para-kRta nahIM hotii| adattAdAna, maithuna parigraha kI vaktavyatA yAvat vaktavya hai, yAvat 56 57 51 2 53 2 paMcendriya tiryagyonikoM paMcendriya tiryakyonika azuddha bAla- paMDita bhI haiM, manuSyoM kI nairayika 9 10 15 he yAvat -ejanA 4 (tIna bAra) 2 3 2 yAvat krodha-viveka yAvat 59 2 60 1 60 tiryak, manuSya kaise haiM ? maharddhika yAvat karatA hUM, karatA hU~ / 35 7,8 surabhi gandhatva yAvat durabhi-gaMdhatva surabhigaMdhatva, durabhigandhatva nahIM hai| kevala nahIM hai, prajJapta haiM ? prajJapta hai ? 37 3 39 1 40 5 hai yAvat tiryagyonika dravyoM kahA jA rahA hai prakAra daMDaka Atma-kRta hai, Atma-kRta hai| 12 ekAnta bAla paMcendriya tiryagyonikoM paMcendriya tiryagyonika bAla- paMDita bhI haiN| manuSya nairayikoM (bha. 1/384) yAvat krodha viveka (bha. 1/385) yAvat zuddha tiryaktva, manuSyatva kaise hai ? maharddhika (ma. 1 / 339) yAvat abhisamanvAgata karatA hU~, jo jIva usa zarIra se surabhigandhatva durabhigandhatva hai yAvat tiryagyonika dravyoM (kahA jA rahA hai) hai yAvat -ejanA bhI, -calanA hai? rUpa meM pariNata hai yAvat yoga- calanA bhI AyuSman zramaNa ! rAjagRha nagara (bha. 1/4-10) yAvat (gautama ne) isa prakAra hotI (bha. 1/259-266) yAvat Atma-kRta hotI hai, para-kRta nahIM hotI, adattAdAna kI bhI maithuna kI bhI, parigraha kI bhI (vaktavyatA) / vaise hI (bha. 17/51-54) yAvat vaktavya he yAvat prakAra vaisA hI daMDaka Atma-kRta hai ? Atma-kRta hai, pRSTha sUtra paMkti 622 623 623 | 623 " " " " " 23 76 624 76 " 60 61 65 65 65 68 76 624 78 37 624 76 1 624 76 2 62476 62476 23 3, 4 4. " "} " " : 624 78 625 78 625 78 62578 625 80 625 80 78 ::: 4 80 10 avto us 9 m w 82 1. 4 6 7 2 6 1 4. 5 g 4. 1. my x 4 4 1 2 3 80 4, 5 g g th g 3 2 hone vAlA hai| bhaMte! kyA karatA hai| pRthvIkAyika.......... 6 6. azuddha 2 vaimAnika kI vaimAnikoM kI vaha yahAM IzAna ke viSaya meM bhI niravazeSa Atma-kRta duHkha kA vedana karate haiM, Atma-kRta duHkha kA vedana karate haiM ? IzAnAvataMsaka mahAvimAna IzAnAvataMsaka mahAvimAna vaha IzAna kI niravazeSa pUrvavat yAvat pRthvIkAyika jIvoM hai yAvat bhaMte! saudharma kalpa meM apkAyika hotA hai| apkAyika ke bhaMte! kyA karatA hai ? pUrvavat !........ saudharma apkAyika kI bhAMti ISat prAgbhArA ke apkAyika upapAta vaktavya hai| bhaMte! isa ratnaprabhA pRthvI para vAyukAyika jIva pRthvIkAyika kI bhAMti vAyukAyika kI vktvytaa| itanA vAyukAyika jIvoM yAvat vaikriya samudghAta, upapAta vaktavya hai| saudharma kalpa para vAyukAyika vAyukAyika ke bhaMte! karatA hai| pUrvavat / ...... vAyukAyika kA sAtoM pRthviyoM meM upapAta vaktavya hai| vAyukAyika kA upapAta vaktavya hai| zuddha isa prakAra....... pUrvavat (bha. 10/100) yAvat pRthvIkAyika- jIvoM hai yAvat bhaMte! apkAyika jIva saudharma kalpa para samavahata hotA hai, apkAyika jIva ke bhaMte 0 ? (kyA karatA hai ?) zeSa pUrvavat.... yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| saudharma apkAyika jIva kI bhAMti ISat prAgbhArA apkAyika jIva vaktavya hai| upapAta karavAnA cAhie- upapAta vaktavya hai| vAyukAyika jIva isa ratnaprabhA pRthvI hone vAlA hai, bhaMte 0 ? (kyA) karatA hai ?) yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| pRthvIkAyika jIva kI bhAMti vAyukAyika jIva kI vaktavyatA, itanA vAyukAyika jIva (bha. 2/74) yAvat vaikriya samudghAta / upapAta karavAnA cAhie - upapAta vaktavya hai| vAyukAyika jIva saudharma-kalpa para vAyukAyika jIva ke bhaMte 0 ? karatA hai? zeSa pUrvavat / ) vAyukAyika jIva kA sAtoM hI pRthviyoM meM upapAta vaktavya hai, - vAyukAyika- jIva kA upapAta karavAnA cAhie - upapAta vaktavya hai| yaha pairA pichale paire ke sAtha hai|
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti azuddha | 3 | vaktavyatA, vahI * -- 1 tejolezyA vAloM 2 | kisase 2 vizeSAdhika hai? 3 ekendriya sabase | ananta-guNa (jo) vaktavyatA batalAI gaI hai, kahI | tejo-lezyA vAle ekendriya-jIvoM kinase vizeSAdhika haiM? ekendriya-jIva sabase ananta-guNA Rddhi0? vAle haiM? dvIpakumAra (bha. 16/125-128) vAle haiM? pRSTha | sUtra paMkti azuddha zIrSaka (jJAna-dvAra) 1 jJAnI ke ekatva-bahutva kI jJAnI ekatva-bahutva meM 2 | manaHparyavajJAnI kI manaHparyava-jJAnI .. | pUrvavat usI prakAra, 3 | jIva, manuSya siddha jIva (-pada), manuSya (-pada) aura siddha jIva (-pada) 3 prathama hai, aprathama nahIM hai| prathama haiM, aprathama nahIM haiN| | zruta-ajJAnI, vibhaMga-jJAnI kI zruta-ajJAnI aura vibhaMga-jJAnI | AhAraka kI bhAMti AhAraka (bha. 18/5) kI bhAMti (yoga-dvAra) | kAya-yogI ke ekatva-bahutva kI kAya-yogI ekatva-bahutva meM ayogI-jIva siddha, manuSya | ayogI-jIva, manuSya aura siddha ekatva-bahutva meM prathama hai, ekatva-bahutva meM prathama haiM, aprathama nahIM hai| aprathama nahIM haiN| (upayoga-dvAra) | ke ekatva-bahutva kI anAhAraka ekatva-bahutva meM anAhAraka (bha. 181 1 2 9.96 1 93.95 vAle haiM? dIpakumAra (bha. 16/125-129) vAle haiM? siddha 627 | saM.gA. 2 zataka 18 bhavya 10. somila uddezaka haiN| (veda-dvAra) |ekatva-bahutva meM AhAraka (bha. 18 1 | ke ekatva-bahutva kI AhAraka | rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra jIva siddha 1 jIva 2 vaimAnika kI 2 prathama nahIM haiN| 1 | siddhoM kI rSika x bhavya tathA 10. somila uddezaka haiM // 1 // (samuccaya-jIva-dvAra) rAjagRha (bha. 1/4-10) yAvat (gautama ne) isa prakAra kyA jIva (ekavacana) siddha (ekavacana) kyA jIva (bahuvacana) vaimAnikoM kI prathama nahIM haiM, siddha (bahuvacana) (AhAraka-dvAra) -jIva (ekavacana) isI prakAra -jIva (bahuvacana) anAhAraka-jIva (bahuvacana) anAhAraka-bhAva (bhavasiddhika-dvAra) -jIva (ekavacana) |-siddha (ekavacana) -pRcchaa| (pUrvavat gautama ! prathama hai, aprathama nahIM hai|) donoM padoM (jIva-pada aura siddha-pada) pRSTha sUtra paMkti azuddha 10 5 nahIM hai nahIM haiN| | 1 salezya kii-pRcchaa| salezya (ekvcn)-pRcchaa| | 4 |alezya-jIva manuSya siddha alezya-jIva, manuSya aura siddha nosaMjJI-noasaMjJI kI bhAMti nosaMjJi-noasaMjJI kI bhAMti (vaktavya |vktvytaa| zIrSaka x | (dRSTi-dvAra) | samyag-dRSTi-jIva samyag-dRSTi-jIva (ekavacana) samyaga-dRSTi bhAva samyag-dRSTi-bhAva gautama! yahAM nayA pairA hai| vaimAnika vaimAnika (ekavacana) | aprathama nahIM haiN| aprathama nahIM hai| siddha (ekavacana) samyag-dRSTi jIva samyag-dRSTi-jIva siddha (bahuvacana) ekatva-bahutva kI ekatva-bahutva meM AhAraka kI bhAMti vaktavyatA AhArakoM kI bhAMti (vaktavya hai)| 5,6 samyag-mithyA-dRSTi kI ekatva samyag-mithyA-dRSTi ekatva-bahutva |-bahutva kI samyag dRSTi meM samyag-dRSTi |6,7 vktvytaa| samyag-mithyA-dRSTi vaktavya hai, itanA kI ekatva-bahutva kI samyag-dRSTi kI bhAMti vaktavyatA, itanA 628 13 zIrSaka (saMyata-dvAra) | 1 |saMyata jIva manuSya ke ekatva-bahutva saMyata jIva (-pada) aura manuSya (-pada) kI | 1 vaktavyatA asaMyata kI (vaktavya hai)| asaMyata (-pada) kI / 2 vaktavyatA saMyatAsaMyata-jIva (vaktavya hai)| saMyatAsaMyata-jIva (-1 paMcendriya-tiryagyonika manuSya ke pada) kI, paMcendriya-tiryagyonika evaM manuSya (-pada) | 13 | 3 | bahutva kI |-bahula meM 13/3,4 | nosaMyata-noasaMyata-nosaMyatAsaMyata- nosaMyata-noasaMyata-nosaMyatAsaMyata|jIva, siddha |jIva (-pada) aura siddha (-pada) nahIM hai| nahIM haiN| (kaSAya-dvAra) |-inake ekatva-bahutva kI ye ekatva-bahutva meM sakaSAyo, | sakaSAyI akaSAyI jIva (-pada) (ekavacana) | manuSya kI bhii| manuSya (-pada) (ekavacana) bhI | siddha prathama hai, | siddha (-pada) (ekavacana) prathama hai, , manuSya jIva jIva (-pada) aura manuSya (-pada) bhI 3,4 | bahuvacana meM manuSya jIva prathama bhI hai, bahuvacana meM jIva aura manuSya bhI prathama aprathama bhI hai| | bhI haiM, aprathama bhI haiN| | siddha prathama siddha (-pada) (bahuvacana) prathama 1 -jIva isa prakAra rSaka " ~ 2 kI tInoM padoM meM akaSAyI kI ke tInoM pada (jIva-pada, manuSya-pada aura siddha-pada) akaSAyI (bha. 18 14) kI (zarIra-dvAra) 1 kI AhAraka (ekatva-pRthaktva meM) AhAraka zarIra hai| zarIra hai, zarIrI kI -shriirii| | 3 | azarIrI jIva siddha azarIrI-jIva (-pada) aura siddhana pada) piMka (paryApti-dvAra) | ke ekatva-bahutva kI ekatva-bahutva meM lakSaNa gAthA hai lakSaNa-gAthA (hai)aprApta pUrva aprApta-pUrva | hotA hai| hotA hai|||1|| zIrSaka (samuccaya-jIva-dvAra) kyA jIva bhAva se kyA jIva (ekavacana) jIva-bhAva se nairayika nairapika (ekavacana) |2,3 | vaimAnika kI vktvytaa| siddha kI | vaimAnika (ekavacana) (vaktavya hai)| jIva kI bhAMti | siddha (ekavacana) jIva (ekavacana) (bha. 18/21) kI bhAMti |629/ 23, 1 | jIvoM kI pRcchaa| | jIva (bhuvcn)-pRcchaa| .. | 2 / | nairayika carama nairayika (bahuvacana) carama -jIva rSaka __ * * | sakaSAyI 6 | donoM kI zIrSaka 1 1 (saMjJi-dvAra) saMjJI jIva saMjJI-bhAva saMjJI jIva (ekavacana) saMjJi-bhAva prathama haiM prathama hai vaktavyatA, itanA vizeSa hai-yAvat (vaktavyatA), itanA vizeSa hai yAvat nosaMjJI-noasaMjJI-jIva manuSya, nosaMjJi-noasaMjJI jIva, manuSya,
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti 629 23 3 629 629 " 630 630 " 630 630 "" " :: " ". ,, " 630 " "} 630/ 24 zIrSaka x 1 " " 2 24 3 25 zIrSaka x 25 1 " " 25 2 " 2 3 26 zIrSaka x 1. azuddha zuddha vaimAnikoM kI vaktavyatA siddhoM kI vaimAnika vaktavya haiN| siddha jIvoM kI jIvoM kI bhAMti bhAMti :~ H asaMjJI kI AhAraka 26 2,3 nosaMjJI -noasaMjJI - jIva-pada meM, " ekatva -jIva, siddha " 27 zIrSaka x kI AhAraka bhavasiddhika jIva pada carama haiM, acarama nahIM haiN| AhAraka kI bhAMti / -jIvoM, siddhoM ke ekavacanabahuvacana kI 37 saMjJI kI AhAraka kI bhAMti 28 zIrSaka x 1 29 zIrSaka 29 1 siddha-pada meM acarama haiM, manuSya-pada meM ekavacana bahuvacana meM carama haiN| vAle kI vAlA (ekavacana bahuvacana meM) 2 alezya kI nosaMjJI-noasaMjJI kI alezya (ekavacana bahuvacana meM) nosaMjJi noasaMjJI (bha. 18 / 26) kI (dRSTi-dvAra) (ekavacana bahuvacana meM) anAhAraka (bha. 18/24) kI bhAMti | midhyAdRSTi (ekavacana bahuvacana meM) AhAraka (bha. 18/24) kI (ekavacana meM) syAt carama hai, syAt acarama hai| mithyAdRSTi kI AhAraka kI 2. 3 syAt carama haiM, syAt acarama haiN| kI anAhAraka kI bhAMti saMyata-jIva pada evaM manuSya-pada kI AhAraka kI bhAMti vaktavyatA / asaMyata kI bhI 2 "" saMyatAsaMyata kI 29 3-4 nosaMyata, noasaMyata, nosaMyatAsaMyata kI nobhavasiddhika-noabhavasiddhika kI bhAMti (AhAraka dvAra) ekavacana jIva (pada) aura siddha (pada) meM AhAraka (bhavasiddhika-dvAra) bhavasiddhika jIva-pada carama hai, acarama nahIM hai| AhAraka (bha. 18/24) kI bhAMti -jIva aura siddha ekavacana bahuvacana meM 30 zIrSaka x (saMjJi dvAra) saMjJI (ekavacana bahuvacana meM) AhAraka (bha.18/24) kI bhAMti asaMjJI AhAraka nosaMjJi noasaMjJI jIva-pada meM aura siddha-pada meM acarama hai, manuSyapada meM ekavacana bahuvacana meM carama hai| (lezyA-dvAra) (saMyata-dvAra) saMyata jIva (ekavacana bahuvacana meM) evaM manuSya (ekavacana bahuvacana meM) AhAraka (bha. 18/24) kI bhAMti (vaktavya hai)| asaMyata (ekavacanabahuvacana meM) bhI saMyatAsaMyata (ekavacana bahuvacana meM) nosaMyata-noasaMyata-nosaMyatAsaMyata (ekavacana bahuvacana meM) nobhavasiddhika-noabhavasiddhika (bha. 18/ 25) kI bhAMti (kaSAya-dvAra) pRSTha sUtra paMkti 630 630 " 630 630 630 630 630 631 30 631 30 630 30 2 hai| manuSya-pada jJAnI kI 2,3 jJAnI kI " " 631 m " 33 m x x 5 5 w w 2 0 0 0 or 31 31 31 32 zIrSaka x 34 630 36 630 630 630 630 630 630 36. 1 34 35 37 38 " 39 631 39 35 1 a AhAraka kI bhAMti 2 akaSAyI jIva pada, siddha meM " 40 631 40 ~ ~ ~ ~ 631 40 631 631 631 631 1 % = = % % 2 1 1 38 5.. 1 2 1 -vedaka kI 1 2 4 2 39 3 40 3 3 azuddha sakaSAyI yAvat lobha kaSAyI kI 2 4 4 jJAnI - jJAnI kevalajJAnI (yoga-dvAra) kI bhAMti vaktavyatA / sayogI yAvat kAyayogI kI AhAraka sayogI (ekavacana bahuvacana meM) yAvat kAyayogI (ekavacana bahuvacana meM) AhAraka (bha. 18/24) kI bhAMti (vaktavya haiM), ayogI (ekavacana bahuvacana meM) nosaMjJi kevalajJAnI kI ayogI kI nosaMjJI -anAkorApayukta kI avedaka kI -zarIrI kI azarIrI kI aparyApta kI lakSaNa gAthA hai aisA hI hotA hai| the yAvat zataka (bha. 3/28-30) meM dRSTAMta, pUrvabhava pRcchA zuddha sakaSAyI (ekavacana bahuvacana meM) yAvat lobha kaSAyI (ekavacanabahuvacana meM) AhAraka (bha. 18/24) kI bhAMti akaSAyI (ekavacana bahuvacana meM) jIva pada aura siddha (pada) meM pRcchA yAvat kiyA hai| thA varNaka / varNaka | rahatA thA ADhya yAvat 7 aparibhUta mer3hI-pramANa, cakSubhUta 8 9, 10 samartha, senApatipatva karatA thA 11 vAlA yAvat hai| (akaSAyI) (ekavacana bahuvacana meM) hue yAvat uddezaka (bha. 16/33, 3 / 27) kI uddezaka kI -anAkAropayukta -vedaka avedaka -zarIrI azarIrI aparyApta lakSaNa-gAthA (hai) aisA hI hai| hue (ovAiyaM, sU. 22-25 ) the (bha. 16/33, 3 / 27) yAvat zataka meM dRSTAMta, usI prakAra pUrva bhava pRcchA pRcchA (bha. 3/28-30) yAvat kiyA hai ? thA varNaka ( ovAiyaM, sU. 1) udyAna - varNaka (bha. 11/57 ) 1 rahatA thA jo ADhya (bha. 2/94) yAvat aparibhUta thA / meDhI, pramANa, cakSurbhUta sAmarthya yukta senApatitva karatA huA vAlA (bha. 2/94) yAvat pRSTha sUtra paMkti 631 41 12 631 631 " 632 632 632 632 " 632 " 632 " 633 " 633 "" "" 634 634 634 42 42 43 45 1 45. 4 46 2 45 6 46 3 46 4 46 4 47 2 47 11 48 7 49 * :* - - **** www 49 49 " 50 " 51 52 53 53 56 56 57 2 2 1 "1 57 6 8 Rddhi yAvat pUchA-pUcha kara 1-2 gagadatta (bha. 16/71) kI bhAMti P 2 30 3 7 8 1 1 1 " azuddha zataka (bha. 16 / 67,68) kI vaktavyatA / yAvat samavasRta hue sudarzana (bha. 11 / 116) kiyA yAvat dharma kahA yAvat 3 zreSThI ne yAvat udvigna yAvat hooge| devAnupriya ! tumhAre sAmarthya kaisI hai? hama bhI saMsArabhaya se udvigna, janma bhIta, devAnupriya saMsArabhaya 2 calatA hai yAvat 60, 11 sarvatra hU yAvat kiyA, yAvat cAhie yAvat haiM yAvat saudharma kalpa aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kA varNaka varNaka yAvat pRthvIkAyika kApota lezyA vAle pRthvIkAyika se siddha yAvat pRthvIkAyika yAvat apkAyika jIva apkAyika 58 1 58 1 59 1-2 vanaspatikAyika 60, 6 sarvatra pRthvIkAyika 60, 62 sarvatra apkAyika vanaspatikAyika 634 62 3,4 karatA hai| Aryo kApota lezyA vAlA vanaspatikAyika yAvat zuddha zataka kI bhAMti (vaktavyatA) yAvat samavasRta hue (bha. 16 / 67, 68 ) sudarzana kI kiyA (bha. 11/116) yAvat dharma kA nirUpaNa kiyA (ovAiyaM, sU. 71-79) yAvat zreSThI ne (bha. 16 / 71) yAvat vaktavyatA yAvat AdIpta ho rahA hai, jala rahA hai| pradIpta ho rahA hai| prajvalita ho rahA hai pradIpta ho rahA hai (prajvalita ho rahA hai)| rahA hai yAvat udvigna (bha. 28/46) yAvat hoAge, devAnupriya ! tumhArA sAmarthya kaisA hai ? saMsAra bhaya se udvigna aura janma bhIta hama bhI devAnupriya sasAra bhaya Rddhi (bha. 9/182) yAvat pUchA, pUcha kara gaMgadatta kI bhAMti vaktavyatA (bha. 16 / 71) yAvat AdIpta ho rahA hai (jala rahA hai)| rahA hai (bha. 9/214) yAvat hU~ (bha. 2/52) yAvat kiyA (bha. 2/53) yAvat cAhie (bha. 2/53) yAvat haiM (bha. 2/55) yAvat calatA hai yAvat (bha. 2/55) yAvata saudharma kalpa aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga thA-nagara kA varNana / -varNaka (bha. 1/2-5) yAvat pRthvIkAyika jIva kApota- lezyA vAle pRthvIkAyika jIvoM se siddha hotA hai (bha. 1/44) yAvat pRthvIkAyika jIva yAvat apkAyika jIva apkAyika-jIvoM vanaspatikAyika-jIvoM pRthvIkAyika jIva apkAyika jIva vanaspatikAyika- jIva karatA hai| Aryo! kApota-lezyA vAlA apkAyika jIva yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai| AyoM! kApota-lezyA vAlA vanaspatikAyika jIva yAvat
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti 635 62 635 " 635 " 635. " " " " " " 636 " 636 636 | 68 31 636 68 68 69 " " " " " zuddha pRthvIkAyika-jIvoM Aryo ! nIla apkAyika jIva bhI kahakara anagAra haiM, AyuSman 66 zIrSaka nirjarA pudgala jAnanA Adi nirjarA pudgaloM ko jAnane Adi " 637 * * * * * 70 " 636. 70 " 63 63 65 6 68 68 68 66 2. 67 69 69 70 " 4 m wit " 71 71 7 ". "" "" 636 71 636 | 71 2 636 71 2 74 75 78 78 8 Aryo ! tIna 9,10 apkAyika kI 1 kaha kara 3 1 2 3 3 * 4 2 2 2 ma 2 jAnatA dekhatA hai? 6 jAnatA dekhtaa| AyuSman 7 prajJapta haiN| sarva loka 6 " pRthvIkAyika " 1 aNagAra azuddha hai, AyuSman pada jAnatA dekhatA 71 3,4 mAyI 3,5 amAyI 3 jA 6 6 19 8 10 2 1 1 2 kyA nairayika ko jAnate dekhate nahIM jAnate, nahIM dekhate haiM, nahIM jAnate, nahIM dekhate, nahIM unakA AharaNa karate hai| nahIM jAnate, nahIM dekhate, mAkaMdika putra mAkaMdika-putra nahIM jAnate, nahIM dekhate haiM, nahIM jAnate, nahIM dekhate, nahIM karate karate haiM tiryagyonikoM tiryagyonika ko jAnate dekhate haiM, unakA AharaNa ko kyA jAnate dekhate haiM? unakA karate haiN| AharaNa karate haiM? nahIM jAnate nahIM dekhate, unakA AharaNa nahIM karate haiM? nahIM jAnate nahIM dekhate, unameM jo saMjJIbhUta haiN| unameM jo upayukta haiN| jo saMjJIbhUta haiM jo upayukta haiM jyotiSka kI vaimAnika ko jAnate dekhate haiM, vaimAnika kI vaimAnika ke kA pada jAnatA dekhatA jAnatA dekhatA ? jAnatA dekhatA, AyuSman prajJapta haiM, sarva loka nairayika prajJapta hai kitanA prajJapta haiM ? prajJapta hai| ko kyA jAnate dekhate nahIM jAnate nahIM dekhate, jyotiSka nairayikoM ko kyA jAnate dekhate haiM ? vaimAnika vaimAnikoM ke mAyiamAyi unameM jo upapatraka unameM jo -uppnnk| jo krte| jo krte| unameM jo paryApta, aparyAptaka jo paryAptaka, apryaaptk| unameM jo dekhate, unakA AharaNa karate haiN| jo dekhate, AharaNa karate haiN| unameM jo karate haiN| jo karate haiN| unameM jo.. prajJapta hai, kitane prajJapta hai ? prajJapta hai, pRSTha 638 " " 37 638 " 639 639 "3 " "" " " 639 33 639 639 640 "1 " 640 640 " " " " sUtra paMkti 84 86 " " 86 86 2 2 2 = 2 = 2 = 22 87 13 " 93 93 93 1 93 94 2 = 2= : 2 :::::::::: 100 640 100| 1. he? yAvat 1. 2 641 101 3 8. 4 3 x x 5:50 2 kr 3 " 4 2,5 wwwwww 5. 6 rAjagRha nagara yAvat mRSAvAda yAvat viramaNa yAvat - viramaNa paribhoga meM nahIM aate| 7 azuddha adharmAstikAya, dvIndriya kI pRcchA / kalyoja hai| ekendriyoM kI dvIndriya vaimAnikoM kI nairayika siddhoM kI vanaspatikAyika meM syAt kalyoja hai| 4,5 kauna puruSa -deviyAM -deviyoM kI -striyoM manuSya striyoM kI vaktavyatA -deviyoM asurakumAra deva vaale| jo asurakumAra deva haiM, hotA hai| jo vAlA hai, pUrvavat nahIM hotaa| bhagavan! jo hotA hai, jo hue pUrvavat yAvat mAyI midhyAdRSTi upapantraka, amAyI jo mAyI jo amAyI asurakumAra ? pUrvavat / 26 zuddha hai (bha. 7/219) yAvat rAjagRha (bha. 1/4-10) yAvat mRSAvAda (bha. 1/384) yAvat viramaNa (bha. 1/385) yAvat viramaNa, paribhoga meM Ate haiM, kucha jIvoM ke paribhoga meM nahIM aate| adharmAstikAya dviindriy-pRcchaa| kalyoja haiN| ekendriya dvIndriyoM vaimAnika nairayikoM siddha vanaspatikAyikoM meM kRtayugma, ajaghanya- anutkRSTa-pada meM syAt kRtayugma yAvat syAt kalyoja hai / deviyAM bhI deviyAM - striyAM isa prakAra manuSya striyAM (vaktavya ha) deviyAM asurakumAra deva vaale| unameM jo asurakumAra deva hai, hotA hai| unameM jo vAlA hai pUrvavat kauna-sA puruSa nahIM hotA ? bhagavan! unameM jo hotA hai| unameM jo hue0 ? isI prakAra sU. 97, 98 kI bhAMti yAvat mAyi mithyAdRSTi-upapatraka- amAyi unameM jo mAyi unameM jo amAyi asurakumAra ? isI prakAra (sU. 1000 kI bhAMti pRSTha sUtra paMkti 641 101 1 641 641 103 | " " " 102 " 641 103 | 103 " " 641 104 | 104 641 "7 2 ==== 105 105 " 642 107 " 108 642 109 642 642 9 " 641 104 10 11 " 104 3 1 1 " 5:0 " 9 " 7 8 109 7-8 "" 3 " 111 zIrSaka 643 119 1 " " = or or x n 3 643 119 2 2 3 3 I 643 119 5, 6 6. 6 7 1 110 | 1 rAkha kI pRcchA / azuddha zuddha vikalendriya ko chor3akara ekendriya, ekendriya aura vikalendriya ko chor3akara yAvat vaimAnikoM yAvat vaimAnika bhavya nairayika anaMtara bhavya (paMcendriya tiryagyonika meM utpanna hone kI yogyatA prApta nairayika jIva) anaMtara bhavya (pRthvIkAyika meM upapanna hone kI yogyatA prApta) asurakumAra sthita hai usakA karatA hai yAvat vaimAnika, upapAta karavAnA cAhie-upapAta vaktavya hai, usI prakAra " 643 120, 1 2 643 | 122 | 120 121 1. bhavya asurakumAra sthita hai, usakA karatA hai, yAvat vaimAnika / upapAta vaktavya hai, pUrvavat / cAhatA hai, vaha cAhatA hai vaha mAyI mithyAdRSTi upapannaka, amAyI mAthi midhyAdRSTi-upapannaka, amAyi unameM jo mAyI karatA hai, yAvat paataa| jo amAyI karatA hai, yAvat kahatA hai nAgakumAra ? pUrvavat / hai| naizcayika hai| naizcayika nIlA inakI vaktavyatA pUrvavat / varNa yAvat varNa kA Adi pada rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa haiM-kevalI haiN| yakSAveza do bhASAeM isa prakAra kahate haiM yAvat hUna kevalI yakSAveza haiM, na kevalI yakSAveza para do kevalI asAvadya upadhi ke kitane prakAra prajJapta haiM? upadhi ke kitane prakAra prajJapta haiM? upadhi ke tIna prakAra prajJapta haiN| nairayikoM kI pRcchA unameM jo mAyi karatA hai yAvat paataa| unameM jo amAyi karatA hai yAvat cAhatA hai nAgakumAra0 ? isI prakAra / hai, naizcayika hai, naizcayika harA (ye pUrvavat vaktavya haiN|) |rAkha-pRcchA varNa vAlI yAvat varNa Adi kA pada rAjagRha (bha. 1/4-10) yAvat (gautama ne) isa hai-isa prakAra nizcita hI kevalI haiN| isa prakAra nizcita hI yakSAveza kevalI sadaiva do bhASAeM (isa prakAra kahate haiM) (bha. 1 / 421) yAvat ve hUM-nizcita hI kevalI na yakSAveza haiM, nizcita hI kevalI na yakSAveza para kabhI bhI do kevalI sadaiva asAvadya upadhi kitane prakAra kI prajJapta hai ? upadhi kitane prakAra kI prajJapta hai ? upadhi tIna prakAra kI prajJapta hai| nairayikoM ke pRcchaa|
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha | sUtra paMkti azuddha 643 / 121/ 2 |gautama! upadhi ke do prakAra prajJapta haiN| gautama ! (nairayikoM ke) upadhi do prakAra kI prajJapta hai| | 3 tIna upadhi prajJapta haiN| tIna prakAra kI upadhi prajJapta haiN| 2 upadhi ke tIna prakAra prajJapta haiN| upadhi tIna prakAra kI prajJapta hai| 1.2 prakAra ke prajJapta haiM? prakAra kA prajJapta hai| 1 ke parigraha prajJapta haiM? kA parigraha prajJapta hai? 1 ke kitane prakAra prajJapta haiM? | kitane prakAra kA prajJapta hai? 2 ke tIna prakAra prajJapta haiN| tIna prakAra kA prajJapta hai| 1 ke praNidhAna-prajJapta haiM? kA praNidhAna prajJapta hai? isI prkaar| pRthvIkAyikoM kI pRcchaa| pRthvIkAyikoM ke pRcchaa| 1 dvIndriyoM kI pRcchA dvIndriyoM ke pRcchaa| 2 ke praNidhAna prajJapta haiM? kA praNidhAna prajJapta hai, caturindiyoM caturindriyoM ke praNidhAna prajJapta haiN| yAvat kA praNidhAna prajJapta hai yAvat 4 vaimAnika vaimAnikoM kI vktvytaa| 1 ke kitane prakAra prajJapta haiM? kitane prakAra kA prajJapta hai? pRSTha | sUtra paMkti azuddha |647| 142/26 | dvArA yAvat dvArA (bha. 2/97) yAvat |647 | 143| 3 | avijJAta, avijJAta 5 hai vaha | hai, vaha |5,6 meM vartana karatA hai, arhat-prajJapta meM bartana karatA hai, |dharma kI AzAtanA meM vartana karatA hai| ., 6 AzAtanA karatA hai vaha AzAtanA meM vartana karatA hai, vaha 647/ 143| 7 | AzAtanA karatA hai, AzAtanA meM vartana karatA hai, donoM bArava 145 1 | dharma kahA dharma kA nirUpaNa kiyA (ovAiyaM, sU. 71-79) 147 4 vaktavyatA vaise hI maDhuka kI | vaise hI (mahuka kI vktvytaa|) |vktvytaa| ,, | 5 | hogA yAvat saba duHkhoM kA aMta hogA (bha. 12/27,28) yAvat (saba duHkhoM kA) aMta 1 Rddhi yAvat Rddhi (bha. 1/339) yAvat kyA ve zarIra ve zarIra kyA -spRSTa haiM? 6 kyA una zarIroM kA aMtara una zarIroM ke aMtara kyA puurvvt| 2 ke tIna prakAra prajJapta haiM, tIna prakAra kA prajJapta hai, " hai? donoMbAra pRSTha sUtra paMkti azuddha 159| 1 | rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa rAjagRha (bha. 1/4-10) thAvat prakAra (gautama ne) isa prakAra sarvatra | IryApathikI-kriyA aipithikI kriyA sarvatra sAmparAyikI-kriyA sAmparAyikI kriyA 6 kahA jAtA hai| kahA jA rahA hai| 2 janapada vihAra janapada-vihAra 3 mahAvIra yAvat mahAvIra (bha. 8/271) yAvat 1,2 | indrabhUti nAma kA anagAra yAvat indrabhUti nAmaka anagAra (bha. 1/9) yAvat 3 viharaNa kara rahe the| rahate haiN| asaMvRta ekAnta-daNDa yAvat asaMvRta, ekAnta-daNDa aura ekAntaekAnta-bAla bAla 2 abhihata yAvat | abhihata (bha. 8/287) yAvat | 1 | isa prakAra kahA-uttara diyA, | isa prakAra uttara diyA, | 3 |na ati dUra na ati nikaTa yAvat na ati nikaTa na ati dUra (bha. 1 10) yAvat 4 nahIM hai, nahIM haiM, gautama! anyayUthikoM ne gautama! tumane anyayUthikoM ko anyayUthikoM ne anyayUthikoM ko dekhatA nhiiN| nahIM dekhatA dekhatA nhiiN| nahIM dekhatA 3 hai| yAvat hai| isa prakAra yAvat jAnatA hai, nahIM dekhatA hai / yAvat jAnatA, nahIM dekhatA / isa prakAra yAvat jAnatA-dekhatA hai| jAnatA-dekhatA hai; nahIM dekhtaa| nahIM dekhatA; 1 | paramANu-pudgala ko jAnatA-dekhatA nahIM dekhatA; paramANu-pudgala ko kyA hai athavA nahIM jAnatA jAnatA-dekhatA hai? athavA nahIM jAnatA, |2,3 | bhAMti Aghovadhika kI vaktavyatA, bhAMti (bha. 18/174-176) paramANu kI bhAMti ananta-pradezika | Adhovadhika bhI (vaktavya hai) yAvata skandha kI vktvytaa| anantapradezika skandha (vaktavya hai) jaise anantapradezika skandha ke viSaya meM chadmastha manuSya ke cAra bhaMga batalApa haiM vahAM taka vaktavya hai| 4 | gautama! jJAna sAkAra hotA hai| aura gautama! usakA jJAna sAkAra hotA hai darzana aura usakA darzana 1 | manuSya kyA manuSya (kyA) | gautama ! jJAna sAkAra hotA hai aura gautama ! usakA jJAna sAkAra hotA hai darzana aura usakA darzana 1 | rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa rAjagRha (bha. 1/4-10) yAvat (gautama ne) isa 183] 2 -nairapika hai? -nairayika haiM? 0 manaH-duSpraNidhAna, kA supraNidhAna prajJapta hai? isI prkaar| | yaha kahakara (bha. 1/51) yAvat rahate 2 mnH-dussprnnidhaan| 1 ke supraNidhAna prajJapta haiM? 2 | puurvvt| 2 yAvat viharaNa karane lge| / donoM bAra jalAtA haiM? jalAtA hai, | chaviccheda-aMga-bhaMga chaviccheda-aMga-bhaMga 6 |saMkramaNa (praveza) praveza nahIM hotaa| kramaNa (praveza) nahIM hotaa| |vaise hI asurakumAroM kI vaise hI kyA asurakumAroM kI 3 | prakAra yAvat prakAra (jIvA. 3/775) yAvat hAM, hai| hAM, karate haiN| tIna-hajAra-varSa utkRSTataH tIna-hajAra-varSa, utkarSataH hAM, karate haiN| batalAte haiM, ADhya yAvat jAnane vAlA, yAvat samavasRta hue, pariSad yAvat 1 2 3 | kiyA yAvat 9 pUrvavat rUpi-kAya batalAte haiN| Anya (bha. 2/94) yAvat jAnane vAlA (bha. 2/94) yAvat samavasRta hue| pariSad (ovAiyaM, sU. 22-52) yAvat kiyA (bha. 2/97) yAvat pUrvavat (bha. 7/213) yAvat rUpikAya kaise hai?' (dharmAstikAya nahIM dekhte|) zramaNopAsakoM meM tuma kaise ho, 9 kaise hai? dharmAstikAya 4 nahIM dekhte| 1.2 tuma kaise zramaNopAsaka ho; |-varSa utkRSTataH -varSa, utkarSataH | tIna-sau- utkRSTataH tIna-sau-, utkarSataH | kauna haiM, yAvat kauna haiM yAvat | deva asurendra ko asurendra (asurakumAra-deva) (?) ko Anata-prANata-, AraNa- Anata-prANata-AraNakarma-pudgaloM -karma-pudgaloM |-vaijayanta-, jayanta-aparAjita-deva -vaijayanta-jayanta - aparAjita-deva tIna-sau- utkRSTataH | tIna-sau-, utkarSataH pAMca-sau-varSa | | meM bhogakara kSINa kara dete haiN| ye jo deva haiM yAvat pAMca-hajAra-varSa meM bhogakara kSINa karate haiN| ye jo deva hai yAvat / araNi-sahagata agnikAya ke rUpa 12 araNi-sahagata rUpa 5,19 hAM hai| 23 nahIM hotA, isa prakAra nahIM hotA (ajJAta aura adRSTa kA astitva nahIM hotA), isa prakAra nahIM hogaa| yaha 24 nahIM hogaa| ajJAta aura adRSTa astitva nahIM hotaa| yaha
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ | sUtra paMkti azuddha zuddha pRSTha pRSTha sUtra paMkti azuddha | tejasakAyika kI | 186, 7 manuSyoM | 1,2 | rAjagRha nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA bhaMte! 1 bIcoMbIca manuSya bhI rAjagRha (bha. 1/4-10) yAvat (gautama ne) isa prakAra kahA-bhaMte ! bIcoMbIca 4 nahIM hai, nahIM hai| usI prkaar| spRSTa hotI hai dravya-pudgala spRSTa hotA hai dravya-pudgala taijasakAyika (bha. 22/23) kI haiM, itanA antarmuharta, zeSa puurvvt| kauna kinase alpa, bahuta, vizeSAdhika haiM? (18-38) tIna goM sarvathA sUkSma kAya sabameM atizaya sUkSma hai? sUkSma-vanaspatikAyika-jIvoM bAdara-taijasakAvika-jIvoM yuvatI, bAra-bAra pRthvIkAyika-jIva marate haiM pRthvIkAyika-jIva rahatA hai? 6 5 | haiN| itanA | antarmuhUrta / zeSa pUrvavat kauna kisase alpa, bahu, vizeSAdhika hai? tIna (18-38) gamoM sarva sUkSma 2 | kAya sUkSmatara hai? | sUkSma-vanaspatikAyika jIvoM bAdara-tejasakAyika jIvoM 3 | yuvA, 10 bAra bAra 5 | pRthvIkAyika jIva marate haiM | 1 | pRthvIkAyika jIva 2,11, viharaNa karatA hai? 2.15 2 | viharaNa karatA hai? 3 | kI bhAMti vaktavyatA 3 | taijasakAyika, 4 | vAyukAyika, | vanaspatikAyika kI viharaNa karatA hai? hAM, hai| isI prakAra adhaHsaptamI kI hAM, haiN| isa prakAra adhaHsaptamI ke aghovartI dravyoM kI dravya (pudgala) dravya-pudgala pUrvavat / usI prkaar| pRthvI ke pRthvI ke adhovartI dravyoM kI vaktavyatA karane lge| karate haiN| dUti-palAzaka dUtipalAzaka yAvat / bahujana (bha. 2/94) yAvat bahujana Rgveda- yAvat Rgveda (bha. 2/24) yAvat samartha tathA sAmarthya-yukta hue yAvat hue (bha. 18/137) yAvat | vicaraNa grAmAnugrAma vicaraNa karate hue, grAmAnugrAma | ATha kiyA yAvat kriyA (bha. 2/97) yAvat 1 / 2 2 paMkti azuddha zuddha | 8 aneSaNIya / jo aneSaNIya / unameM jo 9-11 abhakSya haiN| jo abhakSya haiN| unameM jo 10 ayAcita haiM, unameM jo ayAcita haiM, 11 | albdh| jo albdh| unameM jo 12 zramaNa nigraMthoM zramaNa-nigraMthoM 2 prajJapta hai, dravya-mASa, kaal-maas| prajJapta haiM, jaise-dravya-mASa, kAla mAsa / unameM jo jo dravya-mASa unameM jo dravya-mASa jo artha-mASa unameM jo artha-mASa jo dhAnya-mASa unameM jo dhAnya-mASa | jaise zastra-pariNata jaise-zastra-pariNata -kulthaa| jo -kulthaa| unameM jo prakAra ke prakAra kI 5 jo ghAnya-kulathA unameM jo dhAnya-kulathA |ne vandana-namaskAra ko vandana-namaskAra vaktavyatA yAvat vaktavya hai (bha. 2/94) yAvat 1 jAnanevAlA yAvat jAnane vAlA (bha. 2/94) yAvat 2 rahane lagA rahatA hai| 4 zaMkha kI bhAMti vaise hI niravazeSa zaMkha kI bhAMti vaise hI niravazeSa vaktavyatA yAvat (vaktavya) hai (bha. 12/27,28) | yAvat zataka 19 16. dIpa, 6. dvIpa, haiM / / 2 / / 1 rAjagRha nagara yAvat rAjagRha (bha. 1/4-10) yAvat gautama ne isa (gautama ne) isa 2 nivatti, nirvRtti, manuSya garbha manuSya-garbha 1 kyA ve samyag-dRSTi haiM? ve jIva kyA samyag-dRSTi haiM? ve jIva jJAnI haiM? ve jIva kyA jJAnI haiM? 3 nahIM hai| kintu nahIM hai, kintu adattAdAna yAvat adattAdAna (bha. 1884) yAvat kahalAte haiM, yAvat kahalAte haiM yAvat 5 bhI ye jIva hamAre vadhaka haiM isa prakAra bhI ('ye jIva hamAre vadhaka haiN| isa prakAra | vakrAnti-pada avakrAnti-pada ve jIva mAraNAntika-samudghAta ve jIva kyA mAraNAntika-samudghAta vakrAnti-pada avakrAnti-pada apkAyika jIva apkAyika-jIva | pRthvIkAyika kA gama pRthvIkAyikoM kA gama -jIva.....? -jIva0? | pRthvIkAyika kI bhAMti vaktavyatA isI prakAra (pRthvIkAyika-jIva (bha, itanA |19/5) kI bhAMti (vaktavya hai)), itanA rahatA hai? kI bhAMti isI prakAra (vaktavya hai)| | taijasakAyika bhii| vAyukAyika bhI | vanaspatikAyika bhI rahatA hai? 3 artha " | manuSyoM manuSya | haiM? isI prakAra, itanA vahAM udIrita prAsuka vihAra prAsuka-vihAra 4 prAsuka vihAra prAsuka-vihAra 2 somila! jJAna, darzana, cAritra, tapa |somila! tapa, niyama, saMyama, svAdhyAya, aura saMyama Adi dhyAna, Avazyaka Adi 3 | udIpta prAsuka vihAra prAsuka-vihAra 2 | devakuloM, strI, puruSa aura napuMsaka- devakuloM, sabhAoM, prapAoM, strIrahita vyaktiyoM puruSa- aura napuMsaka-rahita vastiyoM 3 prAsuka eSaNIya pITha-phalaka prAsuka-eSaNIya pITha, phalaka vihAra karatA hUM 4 | prAsuka vihAra prAsuka-vihAra 3 (sadRza (sadRza4 dhAnya-sarisavaya / jo dhAnya-sarisavaya / unameM jo | 6 jo dhAnya-sarSapa unameM jo dhAnya-sarSapa , azastra-pariNata / jo azastra-pariNata / unameM jo | abhakSya hai| jo abhakSya haiN| unameM jo 1-2 | haiM? pUrvavat / itanA 3 viparIta haiM 4 stanitakumAra kI | manuSya kI nairayika vaimAnika kI yAvat ramaNIya (bha. 2/118) dravyArthika kI dRSTi yAvat sparza paryava (bha. 2/49) isa prakAra...... baMdha yAvat yaavt| stanitakumAra haiM, yAvat vaktavyatA / gaMdha-nivRtti prajJapta haiN| pRthvIkAyika jIvoM samyak -dRSTi-nivRtti viparIta hai stanitakumAra taka manuSya nairayikoM vaimAnika (bha. 2/118) yAvat ramaNIya dravyArthika dRSTi (bha. 2/49) yAvat sparza-paryava yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| baMdha (bha. 8/413) yAvat rahatA hUM yAvat stanitakumAroM haiM yAvat (vktvytaa)| isa prakAra gaMdha-nivRtti prajJapta hai| pRthvIkAyika-jIvoM samyaga-dRSTi-nivRtti
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha . - : sUtra paMkti- azuddha 7 8 98 kisase kinase vizeSAdhika hai? vizeSAdhika haiM? jIva haiN| caturindriya usase jIva haiM, caturindriya-jIva unase trIndriya usase trIndriya-jIva unase dvIndriya usase dvIndriya-jIva unase 2 vaha yahAM vaise hI yahAM avagAr3ha hai| avagAr3ha hai? avagAr3ha haiN| agAr3ha hai| 3 jaise dvitIya dvitIya saMkhyeya bhAga saMkhyeya-bhAga avagAr3ha hai? akgAr3ha hai?-pRcchA 2 saMkhyAtaveM bhAga meM saMkhyAtaveM-bhAga meM asaMkhyAtaveM bhAga meM asaMkhyAtaveM-bhAga meM 6 | isa prakAra (cAritra-dharma ke vAcaka) usa prakAra ke (cAritra-dharma ke vAcakA 104, 5 usa prakAra tathA prakAra vIcI, aMbarisa, vIci, arta pRSTha | sUtra paMkti azuddha 671/ 96 | 3 |samyak-mithyA-dRSTi-nivRtti samyag-mithyA-dRSTi-nivRtti 99 | 2 | mano-yoga-nivRtti mana-yoga-nivRtti 671 ke prajJapta haiM? kA prajJapta hai| 2 ke prajJapta haiM, kA prajJapta hai| 1 kitane karaNa prajJapta haiM? karaNa kitane prakAra kA prajJapta hai? 2 pAMca karaNa prajJapta haiM, (narayikoM ke) karaNa pAMca prakAra kA prajJapta hai, 671 1 ke prajJapta haiM? kA prajJapta hai? 105 ,, | 2 | pAMca prakAra ke prajJapta haiM, pAMca prakAra kA prajJapta hai, 671 105/ 2 | ke prajJapta haiM, kA prajJapta hai, 672 111/ 2 zataka meM dIpakumAra uddezaka zataka meM jaisA dvIpakumAra-uddezaka 672 | 111/2-3 kI vaktavyatA yAvat alparddhika haiN| (ukta hai) vaisA yAvat alparddhika haiM taka (vaktavya hai)| zataka 20 673 | saM.gA. 1 |4. paramANu, |4. upacaya, 5. paramANu, | 2 sopkrm-jiiv| sopakrama jIva / / 1 / / | 1 rAjagRha nagara yAvat rAjagRha (bha. 1/10) yAvat yAvat gautama ne isa yAvat (gautama ne) isa dvIndriya dvIndriya2 jIva zataka (bha. 19/22) meM taijasa- zataka meM taijasakAyika jIvoM kI kAyika jIvoM kI vaktavyatA yAvat vaktavyatA (bha. 19/22) yAvat 5 haiN| niyamataH haiN| niyamataH (samyag-dRSTi kI apekSA) aura do aura (mithyA-dRSTi kI apekSA) niyamata | trIndriya jIvoM trIndriya-jIva jIvoM -jIva ., meM, sthiti meM aura sthiti 6 sthiti kI sthiti 3 hai, tIna dRSTi, haiM, dRSTi tInoM hI 3-4 jJAna cAra, cAra jJAna 4 rahe haiM kintu rahe haiM, kintu 2 | iSTa-aniSTa, rUpa iSTa-aniSTa rUpa, rahe haiM, kintu | 1 | haiM? pRcchA / haiM-pRcchA / | 5 | ye jIva hamAre vadhaka haiM, 'ye jIva hamAre vadhaka haiM', sarvArthasiddha taka se hotA hai| sarvArthasiddha se| | 9 | kevalI kevali7 | 9 smudghaat| samudghAta, 710,11 yAvat sarvArthasiddha taka / (sarvArthasiddha yAvat sarvArthasiddha meM / (paNNavaNA meM saMyata hI utpanna hote haiN|) (paNNavaNA -113) zeSa dvIndriya kI bhAMti -113), zeSa dvIndriyoM kI bhAMti aMbarasa, aTTa usa prakAra pRSTha | sUtra paMkti azuddha 677 28 | 3 | prajJapta haiM / yadi prajJapta hai| yadi | 3 prajJapta hai| yadi prajJapta hai| ___ yadi | naule nIle (bahuvacana) 5 kAle kAle (bahuvacana) lAla haiN| lAla (bahuvacana) haiN| 6,7,8 sAtha sAtha bhI (sarvatra) 8 | pIlA 20 | cAra bhaMga vaktavya haiN| yadi tIna sparza cAra bhaMga vaktavya haiN| vAlA hai? yadi tIna sparza vAlA hai? yahAM tIna yahAM bhI tIna | skandha-sparza skandha meM sparza | deza zIta (bahuvacana) deza zIta (bahuvacana), aThArahaveM zataka..... yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| 4 | yadi eka yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| | zukla hai| yadi do varNa vAlA hai? zukla hai| yadi do varNa vAlA hai? vaktavyatA / yadi tIna sparza vAlA hai / vaktavya hai| | yadi tIna sparza vAlA hai? | 30 | 1,2 prajJapta haiM? prajJapta hai? aThArahaveM zataka..... aThArahaveM zataka...... 68030,363,4 | vaktavyatA / yadi tIna varNa vAlA hai? vaktavya haiN| | yadi tIna varNa vAlA hai? 2,3 | prajJapta haiN| prajJapta hai| yadi eka varNa vAlA hai? | yadi eka varNa vAlA hai? 2 | pAMca-pradezI skandha..... yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| 681 | pAMca-pradezI paMcapradezika yadi eka varNa vAlA hai? yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| sparza prajJapta haiN| sparza vAlA prajJapta hai| yadi eka yadi eka varNa vAlA hai? varNa vAlA hai? sparza prajJapta haiN| sparza vAlA prajJapta hai| cAra sparza prajJapta haiN| cAra sparza vAlA prajJapta hai| 1,2 varNa vAlA hai? varNa vAlA hai 0? isa prakAra.... | isa prakAra.... 2,3 ATha sparza prajJapta haiN| ATha sparza vAlA prajJapta hai| 36 4,33/ sarva karkaza..... yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| 39 | ,, | 27 sarva guru....... yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| ,, 35,37 sarva mRdu.. yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| 3645,48 sarva guru. yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| ., 1.74 sarva zIta. yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| .. [54 chaha sparza. yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| cetA, | isa prakAra cedA, hiMduka, isa prakAra 676 3 skandha, jo anya bhI isa 676 21 zIrSaka garbha-avakramamANa ke varNa Adi-pada 21 / 1 avakramaNa 676 / 21 1 gaMdha, kitane 682 2 rasa 2,3 | pariNAmoM zIrSaka 2 |hai, akarma 1 paramANu pudgala | 7 syAt |. hai / syAt " , syAt uSNa 26 7(donoM |sparza vAlA bAra),8 usa prakAra skandha jo anya bhI usa garbha meM avakramamANa ke varNaAdi kA pada utpanna gaMdha, (isa prakAra bha. 12/119, |120) kitane sparza pariNAma karmataH vibhakti-pada he? akarma paramANu-pudgala 1. syAt hai| 2.syAt 3. syAt uSNa 27 | 11 |yadi dosparza vAlA hai| | 2 aThArahaveM zataka..... hai| 4. syAt yadi do sparza vAlA hai? yaha pairA pichale paire ke sAtha hai|
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 685 " 686 3. " 686 " " 687 " " 103 886 37 2 687 39 2. 42 1 7 isa prakAra........ paramANu ke cAra prakAra prajJapta haiM, avibhAjita aisA hI hai| yAvat hotA hai| itanA 43 7, 8 AhAra kI vaktavyatA hai| zeSa 44 3 upapanna hotA hai| " 687 :: :: 688 688 " sUtra paMkti azuddha 36 62, 64 sarva karkaza........ 66 68 sarva mRdu......... 70 sarva guru......... 72 sarva laghu ......... 76 sarva uSNa........ 78 80 sarva snigdha......... sarva rUkSa......... 20,92 deza karkaza....... " ::::::: " (donoM bAra) 36 102 sparza ke re 44 2, 3 hotA hai? pUrvavat 45 1. 45 4 46 2 46 48 1 94 17, 98 isake pazcAt......... 48 " 49 49 50 688 50 " 3,4 4 2 3 4 5,7 2,3 huaa| upapanna hotA hai| 4,5 huaa| AhAra karatA hai? zeSa pUrvavat yAvat nikSepa / 4, 5, 6 upapAta hotA hai| 3 hai ? upapanna hotA hai, zeSa....... isa prakAra pRthvIkAyika kI bhAMti samavahata hotA hai. zeSa pUrvavat upapAta hotA hai| upapanna hotA hai ? zuddha yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| sparza se yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| paramANu cAra prakAra kA prajJapta hai, avibhAjya aisA hI hai yAvat hotA hai, itanA AhAra vaktavya hai, zeSa upapAta karavAnA cAhie - upapAta vaktavya hai| hotA hai0 ? isI prakAra huA, upapAta karavAnA cAhie upapAta vaktavya hai| huA, AhAra karatA hai0 ? zeSa pUrvavat yAvat nikSepaka (upasaMhAra karanA cAhie) upapanna hotA hai 0 ? zeSa pRthvIkAyika kI bhAMti vaktavyatA samavahata huA upapAta karavAnA caahie| hai 0? zeSa pUrvavat upapAta karavAnA caahie| upapanna hotA hai ? isa prakAra...... isa prakAra........ (bIca) samavahata jJAtavya hai| zeSa pUrvavat yAvat bIca meM samavahatatA jJAtavya hai yAvat zeSa pUrvavat yAvat (madhya bhAgoM) samavaghAta jJAtavya hai, zeSa pUrvavat pRSTha 689 68950 689 689 "3 689 " 690 22 323 32 691 " sUtra paMkti 50 4666666 50 50 52 58 59 59 " 66 " [of ww9 v " 6. bIca 3333 : : 0% 6 59 60 65. 65 66 zIrSaka 7 8 ww bandha tIna prakAra kA prajJapta hai, vaktavyatA, pUrvavat nirantara 7,8 viSaya kA, zruta- ajJAna ke viSaya kA, vibhaMga jJAna ke viSaya kA, zruta- ajJAna ke viSaya kA, vibhaMgajJAna ke viSaya kA hai yAvat bandha tIna prakAra kA prajJapta hai, bharata, pAMca airavata 10 ~~~~~~~~~ 1. (donoM bAra) 5. 1, 4 pAMca mahAvrata, 6. 5. 69 73 74 75 76 77 79 zIrSaka karaNa pada 81 5. 5. tanuvAtavalaya hai / 6. 7 azuddha jA rahA hai yAvat upapanna honA hai| 3 91 zIrSaka 4 " 94-96 3 AyuSmAn zramaNa ! pAMca mahAvrata cAturyAma bharata meM, pAMca airavata meM cAturyAma kA viccheda sarvatra prajJapta taka rhegaa| cAturvarNa dvAdazAMga gaNipiTaka haiM deva rUpa meM vANamantara jyotiSka, 7 2. jaghA cAraNa 3 labdhi nAmaka labdhi 5. aizvarya zAlI yAvat jambUdvIpa dvIpa meM dvIpa meM yAvat usakA maharddhika deva yAvat mahA usa sthAna kI prajJapta hai| usa sthAna nahIM hotii| usa sthAna pRthvIkAyika kI vaimAnikoM vaimAnikoM antaroM meM tanuvAta valaya zuddha jA rahA hai (bha. 17/78-80) yAvat upapanna hotA hai| tIna prakAra kA bandha prajJapta hai, vaktavyatA / pUrvavat / nirantara viSaya kA, zruta- ajJAna ke viSaya kA, vibhaMga jJAna ke viSaya kA hai| yAvat tIna prakAra kA bandha prajJapta hai, bharatoM, pAMca airavatoM AyuSman zramaNa ! paMcamahAvratika-caturyAmapaMcamahAvratika bharatoM meM, pAMca airavatoM meM caturyAma sarvatra hI vyavacchinna taka rahegA, caturvarNa bAraha aMgoM vAlA gaNipiTaka hai, deva-rUpa meM vAnamantara, jyotiSka, vidyA jaMghA cAraNa-pada dvIpa meM (bha. 6/75) yAvat usakA maharddhika deva (bha. 1 / 339) yAvat mahA jo usa sthAna kI jaghA cAraNa - labdhi nAmaka labdhi aizvaryazAlI yAvat jambUdvIpa - dvIpa meM prajJapta hai| jo usa sthAna nahIM hotii| jo usa sthAna pRthvIkAyika upapadana- udvartana pada vaimAnika vaimAnika pRSTha sUtra paMkti 695 96 2 695 97 zIrSaka 1,5 1. 4 1 4. 103 2 103 " " 2. " " " " " 695 103 " " " 696 104 / 1 " 23 696 696 696 " " " " 11 " " 98 100 " 102 ". 2242266 " 2 2 3. 105 zIrSaka 106. 2 4. 4,8 7,9 5. " 107 / 108 107 | 1 107 | 2 107 / " 2 3. 3. 1 4 4 5 5. g " 697 110 3 paraprayoga se mr p 110 4 azuddha kahA jA rahA hai- yAvat kahA jA rahA hai- yAvat kI nairayika avaktavyaka saMcita he yAvat kisase alpa, usase saMkhyeya-guNa usase asaMkhyeya-guNa ke alpa bahutva kI vaktavyatA / kisase vizeSAdhika hai ? usase saMkhyeya guNa hai| SaTka samarjita-Adi-pada aneka SaTka do athavA tIna, pAca kahA jA rahA hai - yAvat kI pRcchA hai, noSaTka haiM, SaTka haiN| aneka 6 siddha kI aneka SaTka eka noSaTkakahA jA rahA hai - yAvat aneka-SaTka-eka noSaTka samarjita haiM pAMca aneka SaTka eka haiN| isa prakAra 109 - sarvatra saMkhyeya-guNa 111 vanaspatikAyika kI dvIndriya kI asaMkhyeya-guNa haiN| anekasaMkhyeya-guNa se para prayoga kati saMcita kahA jA rahA hai yAvat kahA jA rahA hai yAvat nairayikoM avaktavyaka-saMcita he yAvat kinase alpa, unase saMkhyeya-guNA unase asaMkhyeya-guNA kA alpabahutva (vaktavya hai) / (ekendriya-jIvoM ke yaha alpabahutva nahIM hotaa|) kinase vizeSAdhika haiM ? zuddha unase saMkhyeya haiN| SaTka samarjita Adi pada aneka SaTka do athavA tIna, paMcaka haiM, SaTka haiM, aneka kahA jA rahA hai pUrvavat yAvat kI - pRcchA haiM, noSaTka dvIndriya -guNA aneka SaTka aura eka noSaTka(aisA kahA jA rahA hai) yAvat (aneka ? SaTka eka noSaTka) samarjita bhI haiM ? paMcaka aneka SaTka aura eka haiN| isa apekSA se (yaha kahA jA rahA hai| yAvat (aneka SaTka aura ekanoSaTka) samarjita bhI haiN| isa prakAra vanaspatikAyikoM kI siddha saMkhyeya-guNA asaMkhyeya-guNA haiM, aneka saMkhyeya-guNA
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti 697 110 }} " " " " 114 115 5 " 111 sarvatra saMkhyeya-guNa 112 2, 3 " "3 23 " 698 115 698 115 698 115 | 698 116 4 4 3 699 121 699 | 121 699 | 121 699 121 1 mr yo yo s 3 3. 4 * 5 6 111666 698 116 698 117- sarvatra 120 698 119 3 698 120 1. 698 | 120 3 698 120 sarvatra "1 698 698 120 5. 7 1. 2 azuddha vanaspatikAyika kI dvIndriya nairayika kI zuddha vanaspatikAyikoM kI dvIndriyoM nairayikoM kI saMkhyeya-guNA aneka dvAdaza-nodvAdaza samarjita haiM? aneka dvAdazaka aura eka nodvAdazaka samarjita haiM ? aneka dvAdaza-nodvAdaza samarjita bhI aneka dvAdazaka aura eka nodvAdazakasamarjita bhI haiN| hai| kahA jA rahA hai yAvata anekadvAdaza-nodvAdaza- samarjita bhI (aisA kahA jA rahA hai) yAvat (anekadvAdazaka aura eka nodvAdazaka - ) samarjita bhI dvAdazaka ve pRthvIkAyika dvAdazaka samarjita haiN| -dvAdazaka ekadazaka gyAraha ve aneka dvAdaza-nodvAdaza samarjita ve pRthvIkAyika aneka dvAdazaka aura hai| kahA jA rahA hai- yAvat aneka dvAdaza -nodvAdaza samarjita bhI haiN| eka nodvAdazaka samarjita haiN| (kahA jA rahA hai) yAvat (anekadvAdazaka aura eka nodvAdazaka ) samarjita bhI haiN| vanaspatikAyika 2 2 dvAdaza ve dvAdaza samarjita haiN| 4, 6 va - dvAdaza vanaspatikAyika kI siddhoM kI nairayika kI sabake alpa-bahutva kI bhAMti caturazItika nocaturazItika aneka caturazItikahA jA rahA hai yAvat aneka caurAsI tIna utkRSTataH tirAsI caurAsI yAvat caturazIti-nocaturazIti samarjita haiM sabake bhAMti kI SaTkacaturazIti siddha nairayikoM kI sabakA alpabahutva bhAMti (pUrti bha. 20/109 ) caturazItika aura ekanocaturazItika aneka caturazItika aura ekakahA jA rahA hai yAvat (anekasamarjita caturazItika tIna, utkarSataH tryazItika ve siddha caturazItika yAvat (aneka caturazItika aura eka no caturazItika) samarjita nahIM hai / sabakA bhAMti (pUrti bha. 20/109) SaTkacaturazItika pRSTha sUtra paMkti 700 1 700 " " " 701 700 700 4 3. 700 5. 2. 701 6-8 7 " " " 701 7 701 701 7 6 " 702 702 702 " 1 " " 7 7 10 2 12 3. 701 12 5. 701 12 701 14 6 1 701 15 702 15, 16 16 17 702 " " 2 3 5. ko " 2 " 1 4 2 3, 4 azuddha zataka 21 nagara yAvat gautama ne isa prakAra kahA hote haiM? kyA tiryagyonikoM paNNavaNA...... 6 (426) avakrAti pada kie jAne vAle) apahAra kI kI bhI indriyoM kI mUla jIva brIhi, mUla jIva isa prakAra... AhAra kI vaktavyatA / pRthaktva varSa udvartanA kI A kara jJAtavya hai / cAra haiN| - aMgula / kI pUrNa niSpAva (sema) kulathI, isa prakAra......... 17 6 isa prakAra....... sarvatra usI prakAra / 18 3, 4, 5 hote haiM, bhante! ve jIva kahAM se 6 " (Akara) utpanna hote haiM? mUlakabIja hote haiM, bhante! ve jIva kahAM se (Akara) utpanna hote haiM ? isa prakAra......... (bha. 21/17) meM) 7 cAra haiN| zeSa usI prakAra / (tIravura) 4 6, 7,8 hote haiM, bhante / ve jIva kahAM se (Akara) utpanna hote haiM? isa prakAra........ 703 20 4, 5, 6 hote haiM, bhante ve jIva kahAM se (Akara) utpanna hote haiM? isa prakAra....... (nagara) (bha. 1/4-10) yAvat (gautama ne) isa prakAra kahAhote haiM? tiryagyonikoM yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| avakrAMti pada (paNNavaNA 466) kiyA jAne vAlA apahAra bhI indriyAM mUla-jIva vrIhi, mUla-jIva yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| AhAra vaktavya hai, pRthaktva varSa udvartanA zuddha Akara jJAtavya haiN| cAra haiM, agula, pUrNataH niSpAva (sema), kulathI, yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| mUlaka, bIja hote haiM ? isa prakAra...... sarvatra hI pUrvavat / hote haiM ? isa prakAra....... (bha. 21/17 meM) cAra haiM, zeSa pUrvavat / (tIkhura) hote haiM ? isa prakAra...... hote haiM0 ? isa prakAra...... pRSTha sUtra paMkti 703 21 3, 4, 5 704 704 704 33 " 705 705 705 705 " " 705 1 1 705 3 705 3 705 3 705 3 705 " 1 " 1 2 705 4 705 5. 4 705 " 2 2 2 3 705 5. " 5 * -kUr3A, 5. hote haiM ? 6 saMdarbha meM mUla 7. caahie| yAvat 4 zIrSaka baiMgana Adi gucchoM meM upapAta Adi-pada jJAtavya hai, yAvat pADhala, 2- 3 utpanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahA se (Akara) upapanna hote haiM ? e dh 5, 6 zIrSaka tAla Adi jIvoM meM 1. nagara yAvat gautama ne utpanna hote haiM ? 705 6 azuddha hote haiM, bhante! ve jIva kahAM se (Akara) utpanna hote haiM ? isa prakAra........ 5. sehuMDa kAyaphala, 5, 6 hote haiM, bhante! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiM ? vaktavya haiM zIrSaka haDasaMdhArI Adi bahubIjakavRkSoM meM upapAta Adi-pada 1,2 4 donoM bAra) 13 sAli zAli zIrSaka nIma Adi ekAsthika vRkSoM meM (nIma Adi ekAsthika vRkSoM meM upapAta Adi pada upapAta Adi kI pRcchA ) sehuMDa, kAyaphala, hote haiM 0 ? 2 zataka 22 2 4 5 " 6 zIrSaka x 1-2 hote haiM0 ? isa prakAra...... tAla Adi jIvoM meM (nagara) ( bha. 1/4-10) yAvat (gautama ne) upapanna hote haiM 0 ? 3 saMdarbha meM mUla saMdarbha meM bhI mUla 4 sadRza jAnane caahie| sadRza niravazeSa (jAnane caahie)| zIrSaka zvetapuSpa kaTasaraiyA Adi gulmoM (zvetapuSpa kaTasaraiyA Adi (Akara) upapanna hote haiM? saMdarbha meM mUla jAnane caahie| (vaktavya haiM) (haDasaMdhArI Adi bahubIjakavRkSoM meM upapAta Adi kI pRcchA ) 5, 6 3-4 utpanna hote haiM, bhaMte! ve jIva kahAM se upapanna hote haiM 0 ? -kUDA, hote haiM0 ? saMdarbha meM bhI mUla cAhie yAvat (baiMgana-Adi-gucchoM meM upapAtaAdi kI pRcchA ) jJAtavya hai yAvat pATala, upapanna hote haiM 0 ? gulmoM meM upapAta Adi pada meM upapAta Adi kI pRcchA ) paNNavaNA (1/38) kI gAthAnusAra paNNavaNA (gulma-varga, 1/38) kI gAthAnusAra (padaccheda karaNIya haiM) yAva jJAtavya hai, yAvat saMdarbha meM bhI mUla (jAnane caahie|) (puSyaphalI Adi valli varga upapAta Adi kI pRcchA ) paNNavaNA (pada 1, valli varga ke paNNavaNA (valli varga, 1/40 ) kI gAthAnusAra tAla varga kI bhAMti anusAra
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 707 705 706 6 " 707 " " 707 1 707 1 707 1 " 707 708 2. 707 2 707 708 708 708 708 sUtra paMkti 2 7 708 708 azuddha karaNIya hai, yAvat zeSa usI prakAra isa prakAra chaha zataka 23 1. zIrSaka Aluka Adi jIvoM meM rAjagRha nagara yAvat gautama ne 1 :: " 1 1 708 708 708 * 2 2 2 zIrSaka x 4 4 4. 6 2 kRSNapuSpavAlI 4, 5 hote haiM, bhante ! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiN| san 8 10 " 8 2, 3 hote haiM, bhante / ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiN| 3 * utpanna gautama! ye jIva evaM utkarSataH antarmuhUrta, zeSa usI prakAra 5 zIrSaka x 1 Aya kuhaNa (bhUmi sphoTa), kAya, granthiparNa, kunduru 3 hote haiM, bhante! ve jIva kahAM se (Akara) utpanna hote haiN| avikala rUpa meM kahane cAhiekevala itanA 5 4 6 6 zIrSaka x 2, 3 hote haiM, bhante ! ve jIva kahAM se (Akara) utpanna hote haiN| 6 4-5 avikala rUpa meM kahane cAhiekevala itanA zeSa usI prakAra 6 6 zIrSaka x 8 zeSa usI prakAra / (bha. 23/1) meM (bha. 23/1 meM bhAMti kahane cAhie, bhAMti (vaktavya haiM), bhAMti kahanI cAhie, zeSa usI prakAra bhAMti (vaktavya hai), zeSa pUrvavat / (Aya Adi meM upapAta Adi kI pRcchA Aya, kAya (granthiparNa), kuhuNa (bhUmi sphoTa), kunduru hote haiM 0 ? 6 1 kSIrakAkAlI, 4, 5 hote haiM, bhante! ve jIva kahAM se (Akara) upapanna hote haiM? avikala rUpa meM kahane caahie| ina pAca zuddha karaNIya haiM yAvat zeSa puurvvt| isa prakAra chahoM hI Aluka Adi jIvoM meM rAjagRha (nagara) (bha. 1/4-10) yAvat (gautama ne) kRSNapuSpa vAlI hote haiM 0 ? upapanna gautama! ve jIva bhI utkarSataH bhI, aMtarmuhUrta, zeSa pUrvavat (lohI Adi meM upapAta Adi kI pRcchA hote haiM 0 ? niravazeSa (vaktavya haiM), itanA (vaktavya hai), zeSa pUrvavat pAThA Adi meM upapAta Adi kI pRcchA hote haiM 0 ? niravazeSa (vaktavya haiM), itanA vaktavya hai, zeSa pUrvavat ( mASaparNI Adi meM upapAtaAdi kI pRcchA ) kSIrakAkolI, hote haiM 0 ? niravazeSa (vaktavya hai) ina pAMcoM hI pRSTha sUtra paMkti 708 8 709 sa.gA. 709 " 713 "" 714 714 " 715 "1 709 711 712 712 24 zIrSaka adhyavasAya dvAra 712 27 7 karatA hai| - :: 1 2 saM. gA. 4 rAjagRha meM yAvat isa prakAra kahA (bha. 2/4-20 ) haiN| 6 hote haiN| " 3 zIrSaka pacendriya 29 32 7 37 2 19 2 yAvat sparzanendriya (bha. 2 / 77) 21 zIrSaka vedaka dvAra 715 715 46 the *~~ 717 58 38 | 40, 432 41 2 61 61 2 3. bh bh 44 2 jaghanya kAla 43 2-3 anubndh| yAvat- (bha. 24/8 47 716 52 717 55 717 55 3 717 55 4 56 3, 4 azuddha kahane caahie| utpanna nahIM hote haiN| zataka 24 10. upayoga 11 saMjJA 222 26, 35-37) meM yAvat (bha. 24/27) gati3, 4 vaktavya hai| zeSa vaktavyatA pUrvavat 2 -pRthvI meM yAvat gati adhyavasAya adhyavasAna dvAra karatA hai| kathanIya hai yAvat anubandha taka (bha. 24/8-26) yaha kAyasaMvedha hai- eka kAya se dUsare kAya meM jAkara athavA tulya kAya meM jAkara yathAsaMbhava usI kAya meM aanaa| kathanIya hai (bha. 24/8-26) yAvat anubandha vaktavya hai yAvat (bha. 24/8-26) vaktavya hai (bha. 24/8-26) yAvat anubandha taka aprazasta adhyavasAna zuddha (vaktavya haiN)| upapanna nahIM hote| 21 10. upayoga / / 1 / / 11. sajJA rAjagRha meM (bha. 2/4 20) yAvat isa prakAra kahA hai // 2 // hote haiM // 3 // paMcendriya yAvat (bha. 2 / 77) sparzanendriya / vedanA dvAra anubandha aprazasta adhyavasAna - pRthvI meM (bha. 24/27) yAvat adhyavasAna jaghanya kAla anubandha (bha. 24/8-26, 3537) yAvat meM (bha. 24/27) yAvat gati - (vaktavya hai)| avazeSa pUrvavat (bha. 24 / 8- 26) (vaktavya hai)| pRthvI meM (bha. 24/29) yAvat gati (bha. 24/46) / yAvathote haiM pRcchA asaMjJI (bha. 24/4, 5) pRthvI meM yAvat gati yAvat (bha. 24/46) / | hote haiM..... pRcchA asaMjJI yAvat hai (bha. 24/4,5) meM yAvat adhaH saptamI meN| (bha. 2/76) meM (bha. 2/75,76) yAvat adhaH saptamI meN| asaMjJI kI bhAMti vaktavyatA (bha. asaMjJI (bha. 24/8) kI bhAMti 24/8) (vaktavya haiN)| athavA ajJAna kI bhajanA athavA tIna ajJAna kI bhajanA hote haiM, avazeSa pUrvavat yAvat hote haiN| zeSa avazeSa pUrvavat / yAvat pRSTha sUtra paMkti 718 64 2 718 65 4 718 67 6 719 69,76 2 719 73 2 "3 720 720 720 77 2 5 720 5. 720 77 5. 79 2. 722 222333; 722 721 79 721 721 79 79 721 81 " 75 2 77 2 " " * * 83 84 sahanana saMhanana vAle yAvat vaale| zeSa pUrvavat yAvat anubandha taka (ma. 24 /79) / 82 3,4 apekSA vahI vaktavya he yAvat 85 86 723 87 723 88 89 90 724 94 724 96 17 18 21 4. 724 97 724 98 3 3 3 vaktavya hai yAvat anubandha taka (bha. 24/81) / 3 nairayika kI (bha. 24 / 67) vaktavyatA gamaka (bha. 24/67) avikala rUpa se 2 2 3 3 3-4 5, 6 azuddha hai yAvat (bha. 24/58-62) -kAla hai| yAvat zeSa jaisA prathama 2 yAvat (bha. 24/67) paryavasAna- (bhava kI apekSA taka ) 2 kahI vaktavya hai yAvat hai yAvat bhavAdeza jaghayataH isa prakAra. utkSepa nikSepa hai yAvat bhavAdeza vaktavya hai yAvat anubandha taka (bha. 24/81) / adhaH saptamI - pRthvI vaktavyatA yAvat (bha. 24 / 60, 61) bhavAdeza taka kevala itanA zuddha hai (bha. 24/58-62) yAvat kaal| (bha. 24/15-96), hai| vahI vaktavyatA, kevala hai yAvat zava prathama (bha. 24/67) yAvat paryavasAna (bhava kI apekSA taka) - vahI vaktavya hai (bha. 24/73) yAvat hai (bha. 24/73) yAvat bhavAdeza jaghanyataH yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| utkSepa nikSepa hai (bha. 24/58-62) yAvat bhavAdeza yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| saMhanana vAle (ThA. 6/30) yAvat vAle, zeSa pUrvavat (bha. 24/58-62) yAvata anubandha taka (vaktavya hai)| apekSA bhI vahI (vaktavya hai) (bha. 24 / 63, 64) yAvat (bha. 24/65) yAvat anubaMdha tk| nairayika (bha. 24/66, 67) kI vaktavyatA adhaH saptamI - pRthvI vaktavyatA (bha. 24/81) yAvat sadRza (bha. 24/87,88) sadRza yAvat anubaMdha taka (bha. 24/87, (bha. 24/87,88) yAvat anubandha 88) 1 taka / yAvat adhaH saptamI meM (bha. 2/75) (bha. 2/75) yAvat adhaH saptamI meM jIvoM kI bhAMti vaktavya hai| -jIvoM (bha. 24/59-62) kI bhAMti (vaktavya hai) yAvat bhavAdeza taka, itanA (bha. 24/95-96), hai, vahI vaktavyatA (bha. 24/95 96), gamaka (bha. 24/84) niravazeSa (bha. 24/84) yAvat anubandha taka
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra paMkti pRSTha 725 99 2 725 99 7 100 2-4 " 726 103 | 727 107 727 108 | 727 108 726 106 4. pUrvavat yAvat 726 106 10 nairayika sthiti aura kAyasaMvedha jJAtavya hai| audhika kI bhAMti vaktavya hai| (bha. 24/105) kAyasaMvedha hai| kevala anubandha kI sadRza 2 5. 3. 108 | 5 731 122 731 | 123 | = xx " 727 108 | 5. 727 108|| 6 727 108 10 728 108 18 728 110 728 110 | 4 728 | 111 | 2 728 | 112 | 728 112 | 3 729 113 12 728 114 6 728 114 7 2 728 114 13 730 731 | 123 | 731 | 123| 732 124 118 | 2 119 zIrSaka 731 | 121 | 1 731 121 | 9. 731 121 10 731 121 13 3 azuddha zuddha hai| vahI vaktavyatA (bha. 24/95) hai, vahI vaktavyatA (bha. 24/95 3 1 96), he yAvat hai (bha. 24 / 95-96) yAvat vaktavyatA / (bha. 24/99) kevala vaktavyatA (bha. 24/99), itanA itanA vizeSa hai kAla kI apekSA........ gamaka kI bhAMti vaktavyatA, vizeSa hai-kAla kI apekSA........ gamaka (bha. 24 / 102) kI bhAMti 4 7 1. nairayika sthiti vaktavya hai| aSTama........ hotA hai| (bha. 24 /79) pUrvavat yAvat kA) kAla (bha. 24 / 110 ) itanA (bha. 24 / 110 ) itanA jJAtavya hai / SaSThagamaka nairayika sthiti jJAtavya hai| -saagropm| (bha. 24/8-53) itanA vizeSa paMcendriya- (yaugalikoM) upapanna hote haiM..... pRcchA bhI do vaktavyatA pUrvavat (bha. 24/96) yAvat nairayika sthiti aura kAla kI apekSA kAyasaMvedha jJAtavya haiN| audhika (bha. 24/105, 106) kI bhAMti (vaktavya hai)| kAyasaMvedha anubandha bhI sadRza (bha. 24/105, 106), nairayika- sthiti jJAtavya haiN| -do apekSA se do bhava grahaNa, kAla kI apekSA se 731 122 2,3 hotA hai, vahI vaktavyA, (bha. 24/ hotA hai vahI vaktavyatA (bha. 24/ 121) jJAtavya hai / - tiryagyonika ( yaugalika) upapanna hotA hai| yahI vaktavyatA, karatA hai| zeSa pUrvavat / jaghanya kAla sthiti yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| hotA hai (bha. 24 /79) / pUrvavat (bha. 24/106) yAvat kaa)| kAla (bha. 24 / 110), itanA (bha. 24 /110), itanA jJAtavya haiN| SaSTha gamaka nairayika- sthiti jJAtavya haiN| -saagropm|) (bha. 24/8-53), itanA vizeSa paMcendriya (yaugalikoM) upapanna hote haiN-pRcchaa| donoM -donoM apekSA do bhava-grahaNa, kAla kI apekSA 121), jJAtavya hai| tiryagyonika (yaugalika ) ) upapanna hotA hai vahI vaktavyatA, karatA hai, zeSa pUrvavat / jaghanya kAla kI sthiti pRSTha sUtra paMkti 732 126 2-3 732 126 | 3 732 127 || 1 127 / 3 127 4 " " 11 " " 1 11 2,3 732 | 130 | 1 732 | 130 | 1. 733 | 130 | 733 2 " " "} |733 | 131 " " 734 136 734 "3 127 | 128 735 129 " 734 136 " " tiryagyonikoM jJAtavya haiM, tIna gavyUta, zeSa pUrvavat / tiryagyonikoM -manuSyoM (yaugalikoM) -manuSya (yogalika) | vaktavya hai (bha. 24/124-127) vaktavya haiM (bha. 24/124-127), kAla sthiti kAla kI sthiti vaktavya haiM, (bha. 24/128-130) vaktavya haiM (bha. 24 / 128- 130 ) hai| hai hote haiM (bha. 24/96- 104), vaise hI hote haiM, (bha. 24/96 - 104 ) usI prakAra vaktavya hai, tiryaJcayonika hote haiM..... ? 2, 3 yAvat asaMjJI taka (bha. 24/ 116-118) | 735 145 2-3 Ayu vAle saMjJI 735 H 736 3 yahI vaktavyatA, (bha. 24 / 129) vahI vaktavyatA (bha. 24/129), 131 zIrSaka AyuSya vAle Ayu vAle 1 Ayu vAle 3 132 5. 133 | ra 4 "} 137 5. 138 / 3 144 | 33 4 735 141 3 735 143 * 6 8 9 2 4 2 " 139 4. 141 2 1 yon 145 3 145 6 736. 147 148 148 1 azuddha vaktavyatA kevala vizeSa vizeSa jJAtavya hai / - tiryagyonika ( yaugalika) bhI kucha adhika hotA haiM, sAtireka-koTi-pUrva tiryagyonika ( yaugalika)) kI vaktavyatA, (bha. 24 / 121) tiryagyonika ( yaugalika ) vaktavyatA, (bha. 24 / 128) jIva) (yaugalika) meM hotA palyopama utkRSTataH 2 zuddha vaktavyatA, itanA vizeSa jJAtavya haiN| - tiryagyonika (yaugalika)) bhI kucha adhika hotA hai, sAtireka do koTi-pUrva tiryagyonika (yaugalika)) vaktavya hai (bha. 24/120, 121), tiryagyonika (yaugalika)) vaktavyatA (bha. 24 / 128), jIva (yaugalika)) meM upapanna hotA palyopama, utkarSataH Ayu vAlA yAvat- (bha. 24/4-5) sthiti vAle jIva asurakumAroM jJAtavya hai (bha. 24/4-5) yAvatsthiti vAle asurakumAroM jJAtavya hai gamaka (cauthA, pAMcavAM aura chaTTA) gamakoM (cauthe, pAcaveM aura chaTTe) meM tiryagyonika jJAtavya hai / tIna gvyuut| zeSa pUrvavat / tiryagyonika se upapanna haiN| (ma. 24/135) yAvat bhavAdeza (yaugalika) 147)), 22 vaktavya haiM, tiryagyonika hote haiM0 ? (bha. 24 / 116-118) yAvat asaMjJI tk| Ayu vAle (bha. 24 / 135) yAvat (saMjJi se) upapanna hai| yAvat bhavAdeza (yogalika)) 147), | pRSTha sUtra paMkti 736 148 736 148 736 736 150 | 736 150 151 Co 738 2 "" 3 152 zIrSaka 2 "1 737 153 7 737 153 | 7 737 153 7 737 153 7.8 737 | 153 9 737 154 * 737 155 4 738 157 738 157 " 737 155 5. 737 155 5-6 " "" 738 739 149 149 | 31 " " 156 " 4 6 1 159 4 164 2 4 " mm .. 2 166 1 167 1 3 739 167 11 2 168 740 169 3 170 3 740 171 2 azuddha 158 zIrSaka upapAta Adi sakhyAti hai| paryApta saMjJI paryApta saMjJI paJacendriya prakAra asurakumAroM sthiti palyopama / - tiryagyonika ( yaugalika)) pUrvavat yAvat tiryagyonika kI hai (bha. 24/137) / haiN| (sAtavAM, AThavAM aura navavAM) gamaka (sAtaveM, AThaveM aura naveM) gamakoM vaktavyatA, hI nau gamakoM (bha. 24/140-141 ), itanA hai / (bha. 24 / 134-135) jaise asaMkhyAta gae, yahA haiM (bha. 24 / 146 - 149), bhAMti niravazeSa vaktavya haiN| (bha. 24 / 137) -manuSya) (yaugalika) aura navamAM) vaktavya hai (bha. 24/138), Ayu vAlA bhAMti vahI prApti nau gamakoM meM niravazeSa vaktavya hai (bha. 24/ 139-141), kevala itanA (paNNavaNA, 6/83) upapAta hone yogya hai bhante ! utpanna hote haiM...... pRcchA / lezyAeM cAra, hote haiM, mana yogI zuddha (sthiti plyopm|) - tiryagyonika ( yaugalika)) pUrvavat (bha. 24 / 123) yAvat tiryagyonika (bha. 24/137) kI anubandha kI sthiti rahatA hai haiM, paryApta saMjJI paryApta saMjJi paJcendriya prakAra jaisI hI asurakumAroM vaktavyatA (bha. 24 / 131 - 132) hI yahAM bhI nau hI gamakoM itanA -manuSya (yogalika)) aura navAM) (bha. 24/138) (vaktavya haiM), upapAta Adi saMkhyAta Ayu vAle bhAMti vahI prApti (bha. 24/139141) nau gamakoM meM niravazeSa (vaktavya hai ), itanA (paNNavaNA, 6/83) meM nirdiSTa upapAta hone yogya hai, bhante ! upapanna hote haiM pRcchA / lezyAeM cAra / hote haiN| mana- yogI anubandha sthiti rahatA hai ? isa prakAra yaha isa prakAra yahI zeSa pUrvavat / yAvat anubandha taka zeSa pUrvavat yAvat anubandha taka, upapatra utpanna hai| (bha. 24/135) jaise (bha. 24 / 147 - 149 ) asakhyAta gae, vaise hI yahAM bhAMti (bha. 24/137) niravazeSa (vaktavya) haiN|
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti 740 171 2 azuddha zuddha gamaka vaktavya hai (bha. 24/166- gamaka (bha. 24/177-167) 168), kevala vaktavya hai, kevala anubandha kI sthiti anubandha sthiti 740 172 2-3 gamaka kI vaktavyatA kathanIya hai| gamaka (bha. 24/171) kI vaktavyatA 740 171 4 (bha. 24 /71) sakate haiN| yAvat sadRza avikala rUpa se vaktavya kathanIya hai / / sakate haiM yAvat sadRza (bha. 24/170) niravazeSa vaktavya 4 173 741 174 2-3 " 741 175 2 741 175 3 741 176 177 kAla gamaka kI gamaka (bha. 24/174) kI se utpanna hotA hai ? bAdara apkAyikoM se utpanna hote haiM? bAdara apkAyikoM se utpanna hotA hai ? kathanIya hai| 1. apkAyika 2. paryApta sUkSma- apkAyika 3 aparyApta bAdara - apkAyika 4. paryApta bAdara- apkaayik| apkAyika jIva gamaka sadRza se upapanna hote haiM? kathanIya haiM - 1. -apkAyika 2. paryApta sUkSmaapkAyika 3. aparyApta bAdara-apkAyika 4. paryApta baadrapkaayik)| apkAyika jIva (pahalA, dUsarA, cauthA aura pAMcavAM antarmuhUrta adhika gamaka (bha. 24/166-176) sadRza (pahale, dUsare, cauthe aura pAMcaveM) antarmuhUrta adhikado bhava-grahaNa, unatIsa hajAra varSa hote haiM0 ? do bhava-grahaNa karatA, unatIsa hajAra varSa, hote haiM ? vaktavyatA, (bha. 24/177-178) vaktavyA (bha. 24/178), itanA kevala itanA 3 tejaskAyika jIvoM 742 179 4-5 gamaka ( meM kAla saMvedha ) - kAla 180 "" 3 741 177 741 177 4-5 " 741 178 1 741 178 5 742 | 178 11 178 17 21 22 1 2 " " " " " 742 742 " " = 179 ". 3 22 = = = = = 2 " ~5~~ ra " 180 5 181 181 2 ra 3 6 kI sthiti vAle utkRSTataH gamaka meM vaktavyatA yAvat bhavAdeza taka kAla " 4 743 | 184 | 743 184 | 6. pRthvIkAyika jIvoM hote haiM ? varSa, hai? kI sthiti vAle, utkarSataH gamaka (bha. 24/174) yAvat bhavAdeza (ukta hai, vaisA vaktavya hai|) gamaka sadRza vaktavya hai, zarIrAvagAhanA prathama jJAtavya hai| - asaMkhyAtavAM bhAga utkRSTataH jJAna, samyag dRSTi kI avasthA meM hote tejaskAyika-jIvoM gamaka meM kAla pRthvIkAyika- jIvoM hote haiM0 ? varSa / hai0 ? gamaka (bha. 24/178) sadRza (vaktavya haiM), zarIrAvagAhanA-prathama jJAtavya haiN| asaMkhyAtavAM bhAga, utkarSataH jJAna (samyagdRSTi kI avasthA meM niyamataH ) hote pRSTha 743 184 744 187 744 187 2 744 187 3 744 187 7 744 188 188 744 " "3 745 :: 745 sUtra paMkti 10 " " " == 189 190 746 194 192 " " 745 194 2 " " 746 195 196 2 " 2 9. 1 2 5 2 10 11 12 13 ~ ~ ~ ~ 3 746 197 2,3 746 197 8 746 197 11 746 197 16 747 198 2 747 199 747 199 5. 747 200 201 201 5. 4 azuddha jIvoM kI bhAMti vaktavya hai (bha. 24/167), upapanna vaktavyatA, (bha. 24/186 ) ha. 1. anubandha-sthiti 14 nauveM gamaka meM 2 vaktavya hai, kevala itanA vaktavya hai| yAvat hote haiM ? hote haiM ? upapanna utpanna samAna (sAtavAM, AThavAM aura navamAM) samAna (bha. 24/184 - 186 ) (sAtavAM, AThavAM aura navAM) vaktavya hai, itanA vaktavya hai yAvat hote haiM 0 ? hote haiM 0 ? jJAtavya haiN| jJAtavya hai| zeSa pUrvavat / yAvat nauveM hai yAvat kyA paryAptaka-jIvoM se utpanna hote haiM ? (bha. 24/4, 5) / (prApti) vaise hI vaktavya hai (bha. 24/184) vaktavya hai| tInoM gamakoM meM (cauthA, pAMcavAM aura chaTThA) vaktavya hai, zeSa pUrvavat / ? asaMkhyAta hote haiM.....? zeSa asaMjJI jIvoM kI bhAMti vaktavya hai yAvat- (bha. 24/192, 193) vaktavyatA usI prakAra yahAM vaktavya hai, itanA vizeSa hai (bha. 24/58 62) / avagAhanA gamakoM asaMjJI jIvoM pUrvavat / vaktavyatA / ? asaMjJI avikala rUpa meM hai / ? asaMkhyAta zuddha -jIvoM (bha. 24/167) kI bhAMti (vaktavya hai), utpanna ? saMkhyAta haiN| (bha. 24/93) vaktavyatA (bha. 24/186 ) hai - 1. anubandha sthiti zeSa pUrvavat yAvat nauvAM hai (bha. 24/4, 5) yAvat kyA paryAptaka-jIvoM se upapanna hote haiM ? (prApti) (bha. 24 / 184) vaise hI (vaktavya hai), (vaktavya hai), tInoM gamakoM (cauthe, pAMcaveM aura chaTThe) meM vaktavyatA hai, zeSa pUrvavat nauveM gamaka meM ? (athavA ) asaMkhyAta hote haiM 0 ? zeSa asaMjJi jIvoM (bha. 24/ 192, 193) kI bhAMti (vaktavya hai) yAvatvaktavyatA (bha. 24 / 58-62) hai usI prakAra yahAM bhI (vaktavya hai), itanA vizeSa hai avagAhanA gamakoM meM asaMjJi jIvoM pUrvavat, (vaktavyatA), ? (athavA ) asaMjJI niravazeSa haiN| ? (athavA ) asaMkhyAta ? (athavA ) saMkhyAta haiN| pRSTha sUtra paMkti 747 203 2 " 748 E " 748 748 748 ******** 203 203 203 203 " "1 749 749 " 3. 5. 748 208 2 1 1 8 204 2 205 zIrSaka 749 210 3,4 749 210 6 " 9 9 avikala rUpa se 11 gamakoM kI " 204 zIrSaka tetIsavAM AlApaka pRthvIkAyika-jIvoM meM bhavanapati devoM kA upapAta Adi hote haiM? vANamantara x " 749 210 749 210 9 749 749 210 10 " 750 750 214 ra 210 11 15 " 749 210 16 749 210 17 18 211 1 211 2 " 211 3. 6 749 213 1 213 750 ra azuddha saMjJI paJcendriya tiryagyonikajIvoM kI labdhi vaktavya hai, meM saMjJI samAna vaktavya labdhi saMjJI ke samAna 3. 245, 224) jo tInoM prakAra ke yoga, donoM prakAra ke upayoga- ( sAkAra upayoga aura anAkAra upyog)| sthiti- jaghanyataH haiM / yAvat (bha. 24/206-210 ) sthiti-jaghanyataH apekSA jAnanA hone yogya hai ? zuddha saMjJi manuSyoM kI labdhi (bha. 24/96-98) (vaktavya 8), meM (pRthvIkAyikoM meM upapadyamAna) saMjJi hote haiM? vAnamantara tetIsavAM AlApaka: pRthvI kAyika-jIvoM meM bhavanapati devoM kA upapAta Adi yAvat pariNamana karate haiN| (bha. 1/ (bha. 1/245, 224) yAvat pariNamana karate haiN| unameM jo yoga tInoM prakAra ke upayoga donoM prakAra ke - ( sAkAra upayoga aura anAkAra upayoga) sthiti jaghanyataH hai, 210), kAla kI apekSA jAnanI caahie| yAvat samAna (bha. 24/197) vaktavya labdhi (pRthvIkAyikoM meM upapadyamAna) saMjJi ke madhyama tIna gamakoM (bha. 24/ anubandha sthiti anubandha-sthiti -grahaNa kAla jJAtavya hai, tIna gamaka hai / zeSa - grahaNa, kAla jJAtavya haiM, tIna gamakoM hai, zeSa vaktavya / sarvatra bhava kI apekSA se jJAtavya haiN| sarvatra bhava kI apekSA meM kAla kI apekSA taka kAla kI apekSA se hone yogya hai ? hone yogya hai0 ? 197) ke samAna niravazeSa gamakoM (bha. 24/197) kI x (bha. 24/206-210) yAvat sthiti jaghanyataH apekSA ko jAnanA hone yogya hai 0 ? gamaka vaktavya haiM (bha. 24/206 - gamaka (bha. 24/206-210 ) vaktavya haiM, kAla kI apekSA ko jAnanA caahie| haiM (bha. 6/83) yAvat
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti 750 214 3 215 1 750 215 2 750 215 2 750 215 3 750 215 4 7 8 750 216 2 2173 " 750 tIna, ajJAna niyamataH tIna / . sthiti- jaghanyataH bhii| (kAyasaMvedha) kAla vaktavya hai, jJAtavya hai / ? kalpAtIta hote haiN| 218 zIrSaka (audhika aura audhika) ***** " 751218 3. " 751 218 3. 751 218 | 6 ".. 7 1 221 | 1. 2 33 219 751 221 222 " 224 / 751 224 " 4 " 752 228 | 752 | 228 | 5. 1. 751 224 751 224 3. 226 1 1-2 2 3. 2 1 2 azuddha 2 hote haiM ? hone yogya hai ? asurakumAra hai, jJAna deva (bha. 24/215 ) vaktavya hai| itanA karatA hai| isI prakAra zeSa ATha gamaka vaktavya hai, apekSA jAnanI caahie| hone yogya hai ? (..... pRcchA) hote haiM ? yAvat - (bha. 24/163-165) -jIvoM ke samAna vaktavya hai, jJAtavya hai / hote haiM ? uddezaka ke samAna jAnanA meM devatA hote haiM ? tejaskAyika jIvoM kI bhAMti vaktavyatA kAyasaMvedha jAnanA hote haiM ? kI bhAMti vanaspatikAyika jIva zuddha hote haiM0? hone yogya hai0 ? asurakumAroM hai| (samyagdRSTi kI apekSA) tIna jJAna niyamataH athavA (mithyA dRSTi kI apekSA) tIna ajJAna niyamataH / sthiti jaghanyataH bhii| kAla vaktavya haiM, jJAtavya haiN| ? (athavA ) kalpAtIta hote haiM0 ? (pahalA gamaka audhika aura odhika) deva ke (prathama) gamaka (bha. 24/ 215) (vaktavya hai, itanA karatA hai| (dUsare se narve gamaka taka) isa prakAra zeSa AThoM hI gamaka vaktavyA hai, apekSA ko jAnanA caahie| hone yogya hai0 ? hote haiM 0 ? (bha. 24 / 163-165) yAvat-jIvoM ke uddezaka (bha. 24/167| 219) ke samAna vaktavya hai, jJAtavya haiN| hote haiM 0 ? uddezaka (bha. 24 / 167-219 ) sadRza ko jAnanA devoM se hote haiM 0 ? tejaskAyika- jIvoM ke uddezaka (bha. 24/224) kI bhAMti vaktavya kAyasaMvedha ko jAnanA hote haiM 0 ? (bha. 24/167-219 ) ke sadRza prastuta uddezaka vanaspatikAyika jIva pRSTha sUtra paMkti 752 228 " 752 230 752 230 752 231 " " " 752 752 " 753 753 " ". " :::::: 231 754 754 242 " 8 233| 1 233 | 1 233 2 3 3 753 233 4,6 5, 7 233 7 uddezaka 33 17 235 1. 235 1 2 -jIvoM ke uddezaka 753 235 3 kAyasaMvedha 238 2, 4, 5 nairayika-jIvoM 753 240 2 754 241 2 75.4 241 8. 242 1 754 242 4 rUpa meM) zarIra ke do prakAra prajJapta haiM, sAgaropama itane sthiti vAle meM utpanna pUrvakt 3 kevala itanA vizeSa 7 ******** 243 8 243 8 1. 755 243 4 5 12 8 9 10 11 1 2 2 azuddha ha) yAvat devoM se dava 6. meM (prathama, dvitIya, caturtha aura paMcama) (prathama, dvitIya, caturtha aura paMcama) meM bhava) isI prakAra yAvat hote haiM ? prakAra jaise dvIndriya jIvoM jAnanA jAva 3 (bha. 24/170), 7 kAyasaMvedha jAnanA hote haiM ? yAvat (paNNavaNA, 6/82-86) (bha. 24 / 163-165) yAvat167) batalAI 167 meM batalAI he yAvat zuddha usI prakAra (bha. 24/170, 173 176) (vaktavya hai), kAyasaMvedha ko jAnanA hote haiM 0 ? bhv)| isa prakAra yAvat hote haiM 0 ? prakAra dvIndriya-jIvoM ko jAnanA jIvoM meM kAyasaMvedha isa prakAra vaktavya hai- (kAyasaMvedha isa prakAra vaktavya hai)-jIva -jIvoM kAyasaMvedha isa prakAra(kAyasaMvedha isa prakAra)-rAtri-divasa, -rAtri divasa / hote haiM ? hote haiM 0 ? isI prakAra zeSa sAta gamaka vaktavya haiM, nairayika uddezaka kI bhAMti meM utpanna hone vAle jIvoM ke| 24 uddezaka (bha. 24/233) -jIvoM kA bhI uddezaka kAyasaMvedha ko nairayikoM rUpa meM upapanna) zarIra do prakAra ke prajJapta haiM, sAgaropama, itane sthiti vAloM meM upapanna pUrvavat, avazeSa pUrvavat, itanA vizeSa isI prakAra nairayika uddezaka meM ke samAna zeSa sAtoM h| ke tIna madhyama gamakoM tIna antima gamakoM ke tIna madhyama gamaka tIna antima gamaka jJAtavya hai / nairayika, jo hai ? gamaka vaise haiM (bha. 24 / 139-241), kevala haiM, tIna jJAna athavA tIna jJAtavya hai / nairayika jo hai 0? gamaka vaktavya gamaka (bha. 24/239 - 242) vaise (samyagdRSTi kI apekSA) tIna jJAna niyamataH athavA (mithyA dRSTi kI apekSA) tIna pRSTha sUtra paMkti 755 " " 755 " " 756 756 13 755 755 756 245 756 245 | 31 33 757 " DE " 243 8 10 " " 244 | 244 | "3 244 | 244 " 6 " 756 248 | 8 756 249 | 1 756 249 2 6 246 247 APER 757 255 " " 758 258 | "3 251 " "} 758 258 " 247 | 2 247 8 248 | 259 2 2 " " 758 260 3 7 2 253 | 2 " 9 2 3 1 1 261 262 1 1 2 758 259 758 260 3 5. 3 3 " 5. 3 3 7 2, 3 3, 4 azuddha vaktavya hai / jJAtavya hai / yogya hai ? gamaka vaktavya haiM (bha. 24/243) gamaka (bha. 24/243) (vaktavya hai), jJAtavya haiN| apekSA) sthiti- vizeSa hote haiM 0 ? jJAtavya hai / apekSA se) sthiti vizeSa hote haiM ? yAvat- (bha. 24/164, 165 ) pRthvIkAyika- jIva, jo lekara taka karaNIya hai| hote haiM..... pRcchA ? vaktavya hai| vaktavya hai 1 9 / paJcendriya tiryagyonika-jIvoM haiM? asaMjJI yAvat avikala rUpa se vaktavya hai vaktavya haiN| jJAtavya haiN| yogya hai0 ? upapadyamAna kA madhya gamakoM meM yAvat gamaka kI karaNIya haiN| hote haiM 0 ? vaktavya hai| jJAtavya haiN| paJcendriya tiryagyonika-jIvoM haiM? (athavA ) asaMzi gayA hai| yAvat- (bha. 24/192) gayA hai (bha. 24/192) yAvat zeSa avazeSa vaktavyatA (bha. 24/250), koTi-pUrva pRthaktva (do se nau) - adhika jaisI sAtaveM gamaka kI bhAMti vaktavyatA kevala itanA apekSA se sthiti- jaghanyataH avikala rUpa se hai, hote haiM ? hote haiM ? zuddha (bha. 24 / 164, 165) yAvatpRthvIkAyika jIva jo prArambha kara paryanta 32/33) upapadyamAna ke madhya gamakoM meM (bha. 24/194) yAvat gamaka (bha. 24/250) kI vaktavyatA, pRthaktva (do se nau)-koTi- pUrvaadhika sAtaveM gamaka kI bhAMti vaktavyatA (bha. 24/258), itanA apekSA sthiti jaghanyataH niravazeSa yAvat kAlAdeza (bha. 24/52, 53 (bha. 24/52, 53) yAvat kAlAdeza kI (bha. 24/253) bhAMti vaktavya (bha. 24/253) kI bhAMti (vaktavya (bha. 24/193-195) yAvat niravazeSa (vaktavya haiM) (bha. 24/ ha) / hote haiM 0 ? hote haiM0? vAlA 263 1 vAle 264 23 gamaka kI bhAMti vaktavya (bha. 24/ gamaka (bha. 24/58-62) kI bhAMti (vaktavya hai) 58-62),
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha | sUtra paMkti azuddha labdhi kI vaktavyatA (bha. 24/ 211-219) / bhava kI apekSA se sarvatra utkRSTa 7 | vaktavya hai| 1 yomya hai? 2 vaktavya hai| pizAca-vANamantara-devoM yogya haiM? vaktavya hai| 289 pUrvavat 290 1 | utpanna hone yogya hai? jaghanyataH -jaghanyataH tIna palyopama kI sthiti vAloM, sthiti vAloM parimANa jaghanyataH avagAhanA jaghanyataH utpanna labdhi (bha. 24/197) kAyasaMvedha (bha. 24/255-257) utpanna anubaMdha jaghanyataH -jIva jaghanya vaktavyatA (bha. 24/268), | pUrvavat (bha. 24/269), gamaka (bha. 24/266) yAvat IzAna-deva kI labdhi kI usI prakAra vktvytaa| bhava kI apekSA sarvatra utkarSataH | jJAtavya haiN| | yogya hai? jJAtavya haiN| pizAca vAnamantara-devoM | yogya hai? | jJAtavya haiN| upapAta pUrvavat upapanna hone yogya hai? 767 764 | 292| 1 | vaimAnika devoM se utpanna hote haiM? kalpavAsI-vaimAnika-devoM se pRSTha | sUtra paMkti azuddha 758 | 264 5 (kAyasaMvedha) jaghanyataH |759 / 2662 meM jaghanyataH tIna palyopama kI sthitivAle, | 3 sthiti vAle | parimANa-jaghanyataH | avagAhanA-jaghanyataH upapanna 3 labdhi 5 kAyasaMvedha | upapanna | anubaMdha-jaghanyataH 1 -jIva meM jaghanya 2 vaktavyatA, pUrvavat / (bha. 24/269) gamaka kI 5 hai| (bha. 24/266) | 1 | manuSya 5 | upapadyamAna kI bhAMti vaktavya hai| (bha. 24/199) 1 saMjJI manuSya, 2 (bha. 24/202,203) 4 ) koTi 4.5 pRthaktva (do se nau) mAsa, 6 pRthaktva (do 1 | manuSya-paJcendriya 2 hai| jaise tIna gamakoM avikala rUpa meM parimANa-utkRSTataH 1 manuSya-paJcendriya 2 hai| vahI prathama gamaka kI vaimAnika-devoM se upapatra hote haiM? (saudharma-kalpavAsi-vaimAnika-devoM 768 manuSyoM 769 zeSa 278 pRSTha sUtra paMkti azuddha zuddha 766 | 3007 | zeSa avikala rUpa se vaktavya hai zeSa usI prakAra (bha. 24/261 - (bha. 24/261-282) / |282) niravazeSa (vaktavya hai)| 766 | 303| 5 | vaktavya hai| kevala itanA vaktavya hai, itanA yAvat IzAna-deva taka (ke rUpa meM yAvat (nAgakumAra-devoM se lekara) IzAna-deva kI vaktavyatA (IzAna | deva ke devoM ke manuSya ke rUpa meM ,, | 20 | batalAnI caahie| batalAnA cAhie) , 23 | paJcama, gamaka paJcama gamakoM 304] 1 Anata-deva manuSya Anata-deva jo manuSya 767 305/1-2 | prakAra sahasAra-devoM kI bhAMti prakAra jaise sahasAra-devoM (bha. 24/ (bha. 24/303), |303) kI vaktavyatA hai (vaise hI | yahAM vaktavya hai), .. | 305/ 2 | bhAMti (bha. 24/302) bhAMti vaktavyatA (bha. 24/303), 767 | 305, 3 vaktavya hai jJAtavya haiM hI gamakoM meM vaktavya, hI gamaka (vaktavya haiM), (ikkIsa sAgaropama) hai, tIna | (ikkIsa sAgaropama) hai, usase tIna 768 haiM? anuttaropAtika haiM? (athavA) anuttaropapAtika 4 | zeSa (saMhanana Adi vAle) avazeSa (saMhanana Adi bola) 769 | 308 3086 ke 14 | kAla kI apekSA se kAla kI apekSA769/308/17 | kAyasaMvedha upayoga lagAkara jAnanA | kAyasaMvedha yathocita jJAtavya haiN| caahie| vaijayanta-anuttaropapAtika yAvat vaijayanta-anuttaropapAtika- yAvat vijaya-anutaropapAtika-yAvat vijaya-anuttaropapAtika- yAvata | 3 | kI bhAMti vaktavyatA (bha. 24/ (bha. 24/308) kI bhAMti 308) vaktavyatA, | avagAhanA-jaghanyataH avagAhanA jaghanyataH abhinibodhika Abhinibodhika | sthiti-jaghanyataH sthiti jaghanyataH 8 apekSA--jaghanyataH apekSA jaghanyataH | kI apekSA se jaghanyataH kI apekSA jaghanyataH o 0 11 | ATha AThoM oo 0 | hone yogya hai (bhante! hone yogya hai, (bhante! hai)? | deva kI deva (bha. 24/310) kI | sthiti-jaghanyataH sthiti jaghanyataH apekSA se vaktavyatA, vaktavyatA (bha. 24/311), | vaktavyatA, vaktavyatA (bha. 24/312) | gamaka gamaka (tIsarA, chaTThA, navAM) 313, 5 | nahIM hai| nahIM haiN| haiM?.....isI prakAra haiM? isa prakAra 315| 3 | avikala rUpa se vaktavya hai| niravazeSa (vaktavya hai)| upapadyamAna (bha. 24/199) kI bhAMti (vaktavya hai)| saMjJi-manuSya (bha. 24/203) )-koTi pRthaktva (do se nau)-mAsa, pRthaktva (do manuSya paJcendriya hai, jaisI tInoM gamakoM meM niravazeSa parimANa utkarSataH manuSya paJcendriya hai, vahI prathama gamaka (bha. 273276) kI avagAhanA jaghanyataH anubandha jaghanyataH palyopama, itane 769 764 | 293 | 4 | uddezaka ke (bha. 24/218) uddezaka (bha. 24/218) ke 6 bhava kI apekSA se bhava kI apekSA | jJAtavya hai| jJAtavya haiN| avazeSa avagAhanA avagAhana avagAhanA avagAhana naraka-gati nairayikoM jaise jaise |-uddezaka meM vaktavya hai yAvat |-uddezaka (bha. 24/238) meM (ukta (bha. 24/238) hai vaise vaktavya hai) yAvat 4 zeSa | avazeSa upapadyamAna kI upapadyamAna (bha. 24/240-242) kI vaktavyatA (bha.24/240-242) vaktavyatA, parimANa-jaghanyataH | parimANa jaghanyataH thA) |-tiryagyonika jIvoM tiryagyonika-jIvoM ke bheda se bheda | tejaskAyika aura tejaskAyika- aura | utpanna hogaa| upapanna hotA hai| parimANa-jaghanyataH parimANa jaghanyataH pUrvavat / yAvat pUrvavat (bha. 24/245) yAvat |avagAhanA-jaghanyataH anubandha-jaghanyataH palyopama-itane 6 77deg one ano apekSA 762 282/ 2 hai| ., 3-4 gamaka kI bhAMti (bha. 24/280) gamaka (bha. 24/280) kI bhAMti 762 282 4 kAya kI apekSA kAla kI apekSA | 1 |hote haiM,? hote haiM? 762 , 2 vANamantara devoM vAnamantara-devoM 763 | 285/5-6 |meM upapadyamAna kI bhAMti vaktavya hai |meM upapadyamAna (bha. 24/207 (bha. 24/207-210) / isI |210) kI bhAMti (vaktavya hai)| isI prakAra yAvat IzAna-deva kI prakAra (bha. 24/211-219) / avikala rUpa se | hote haiM ? (pRcchA) 5 kI bhAMti vaktavya hai (bha. 24/ | 248-282) , | 6 | inaka jJAtavya, niravazeSa hote haiM? (bha. 24/248-282) kI bhAMti vaktavya haiM, inake jJAtavya hai, |766/
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti 771 317 | 771317 :: " " 772 772 772 772 " 773 773 773 " " 771 319 6, 7 771 319 9 12 13 14 772 320 1 2 " " " " "" vANamantara-deva zeSa puurvvt| nAgakumAra deva pUrvavat / nAgakumAra kAla kI apekSA se saMjJI paJcendriya tiryagyonika( yaugalika)) jIva hai, jaghanyataH " 319 1 2 saMjJI paJcendriya tiryagyonika ( yaugalika)) jIva utkRSTa kAla hai, jaghanyataH vANamantara- devoM meM utpanna hotA hai| gamaka jJAtavya hai / vANamantara- deva meM vaktavyatA / anubaMdha- jaghanyataH vANamantara- deva meM upapanna hote haiM? vANamantara- deva meM " 318 " sayo " 772 324 320 " 773 | 324 324. 3 hai? nwr aw 5 avagAhanA jaghanyataH 5. asaMkhyAta varSa AyuSya vAle 320 9-10 vyantara- deva ke rUpa meM utpatti 320 11 322 zIrSaka 2 1 2 2 " 2 326 3 6. 6. azuddha r ra 3 324 7. 8 324 324 13 meM ) - itane 325. 2 -deva 2 kA 4 vaktavyatA, deva vaktavyatA, sthiti-jaghanyataH anubaMdha jaghanyataH vAnamantara- devoM meM upapatra hotA hai0 ? vAnamantara-devoM meM avagAhanA jaghanyataH asaMkhyAta varSa kI AyuSya vAle vAnamantara devoM ke rUpa meM upapAta (kI nAgakumAra- uddezaka bhAMti (bha. 24 / vaktavyatA) nAgakumAra uddezaka (bha. 158, 159) vaktavya hai| 24/158, 159) kI bhAMti (vaktavya hai)| jJAtavya haiN| jyotiSka deva meM bhante! kitane batAyA hai) uddezaka kI bhAMti, zuddha vaktavya hai| upapAta Adi upapAta Adi haiM ?.... bheda yAvat (bha. 24/1-3) haiM0? bheda (bha. 24/1-3) yAvat ( yaugalika), jo ( yaugalika) jo jyotiSka devoM meM bhante! vaha kitane batAyA hai|) uddezaka (bha. 24 / 121) kI bhAMti sthiti jaghanyataH zeSa pUrvavat kevala itanA ? (athavA ) vAnamantara - devoM zeSa pUrvavat nAgakumAra deva pUrvavat nAgakumAra kAla kI apekSA saMjJI paJcendriya tiryagyonika (yogalika )) - jIva hai, vaha jaghanyataH saMjJI paJcendriya tiryagyonika ( yaugalika)) jIva jo utkRSTa kAla hai, vaha jaghanyataH vAnamantara- devoM meM upapanna hotA hai| gamakoM jJAtavya haiN| vAnamantara- devoM meM vaktavyatA (vaktavya hai), sthiti jaghanyataH zeSa pUrvavat, itanA meM), itane devoM ke vaktavyatA (bha. 24/324), devo vaktavyatA (bha. 24/324), sthiti jaghanyataH pRSTha sUtra paMkti 773 326 328 328 / " 773 " 774 329 774 " 774 774 " " 775 " " 31 "3. " 775 " 329 329 5 331 1 774 331 1-2 1 774 332 1, 3 332 332 774 774 | 332 " 4 5 774 332 774 9 333 2 333 2 333 2 774 333 3 774 SRA 330 330 " " 330 335 336 " 337 " 338, 339 338 338 339 * 2 " 340 2 340 5. 1 2 3 5 2 3 4 10 rs 259 1 2. 5. 7 1 2 15 w my m 4 5 6 3 zuddha anubandha bhI kAla kI apekSA 326), bhAga itane avagAhanA jaghanyataH bhAga, itane utkRSTa kAla sthiti meM utkRSTa kAla kI sthiti meM gamaka kI bhAMti vktvytaa| (dvitIya gamaka (bha. 24/324-326) kI bhAMti vaktavyatA ( sthiti-jaghanyataH jJAtavya hai / sthiti jaghanyataH jJAtavya haiN| upapanna hote haiM 0 ? upapanna hote haiM ? jIvoM kI bhAMti (bha. 24/131- jIvoM (bha. 24/131-133) kI 133) nau bhAMti nau haiM, hai, kevala jJAtavya hai / pUrvavat / hote haiM pRcchA ? yAvat (bha. 24 / 134- 135) / vAle jyotiSka- deva meM azuddha anubandha bhI kAla kI apekSA 326) kevala avagAhanA jaghanyataH gamaka haiM (bha. 24/324-329) hai hote haiM ? dava upapadyamAna kI vaktavyatA (bha. 24/139 142), jyotiSka deva kI hote haiM ? saudharma-deva meM saudharma deva ke rUpa meM hote haiM ?...... zeSa sthiti-jaghanyataH palyopama tiryagyonika ( yaugalika)) dava palyopama sthiti- jaghanyataH palyopama (bha. 24/339) vahI vaktavyatA, avagAhanA jaghanyataH 4 sthiti 26. jJAtavya haiN| pUrvavat (vaktavya haiN)| hote haiM 0 ? (bha. 24 / 134-135) yAvat vAlA jyotiSka devoM meM gamaka (bha. 24/324-329) hai, hai (bha. 24/324-329) hote haiM 0 ? devoM upapadyamAna (bha. 24 / 139 - 142 ) vaktavyatA, jyotiSka devoM kI hote haiM 0 ? saudharma-devoM meM saudharma deva ke rUpa meM hote haiM? avazeSa sthiti jaghanyataH palyopama, tiryagyonika (yaugalika)) devoM palyopama, sthiti jaghanyataH palyopama, (bha. 24/339), vahI vaktavyatA, avagAhanA jaghanyataH sthiti jaghanyataH pRSTha sUtra paMkti 776 340 776 341 776 341 2 " 777 " " " 777 346 " 777 " " " " 778 " " " 777 351 777 351 778 352 778 352 " 346 " " "" 349 350 " " 351 | " "" 353 353 " 354 "} 33 " " 1 2 355 3 5 6 1 3 5. 6. 7 1 1 2 1 2 3 4 9 1 1-2 paryApta saMjJI manuSya, jo hone yogya hai..... (pRcchA) sahasrAra -devaloka 354 2-3 manuSyoM kI bhAMti (vaktavyatA) (bha. 24 / 352) kevala itanA vizeSa hai-sahanana-upapanna tIna / pRthaktva (do kI vktvytaa| kevala cAra devaloka meM meM sahanana - prathama upapanna hote haiM? 1. 2 3 a 10 10 azuddha " palyopama hotA haiM gamaka ke jJAtavya hai upapatra hote haiM ? vaktavyatA (bha. 24 / 336) / kevala itanA tiryagyonika ( yaugalika) jIva avagAhanA- jaghanyataH sAtireka do gavyUta | upapatra hote haiM ? nairayikoM lekara bhavAdeza taka jJAtavya jJAtavya hai / tiryagyonika jIva) tInoM gamaka hote haiM to......? manuSyoM kI bhAMti upapanna hote haiM? kI vaktavyatA / brahmaloka brahmaloka deva saMhanana brahmaloka upapanna hote haiM......?.. upapAta - jaisA devoM kI bhAMti vaktavya hai, (bha. 24/354), kevala itanA graiveyaka deva meM palyopama, hotA hai| gamaka (bha. 24/337) ka jJAtavya hai upapanna hote haiM 0 ? (bha. 24/336) vaktavyatA, itanA zuddha tiryagyonika ( yaugalika ) - jIva avagAhanA jaghanyataH sAtireka do gavyUta upapanna hote haiM 0 ? nairayikoM (bha. 24/78, 105) prArambha kara bhavAdeza paryanta vaktavya jJAtavya haiN| tiryagyonika-jIva) tInoM gamakoM hote haiM to 0 ? manuSyoM kI bhAMti upapanna hote haiM ? kI bhI vaktavyatA, brahma-devaloka brahma devaloka saMhanana brahma devaloka upapanna hote haiM 0 ? upapAta jaisA devoM (bha. 24/352) kA (ukta hai) vaisA ( vaktavya hai), paryApta saMjJI manuSya jo hone yogya hai0 ? sahasrAra devaloka manuSyoM (bha. 24/352 ) kI bhAMti vaktavyatA, itanA vizeSa hai- saMhanana upapanna tIna, pRthaktva (do taka vaktavya hai, cAra devalokoM meM meM bhI saMhanana prathama upapanna hote haiM 0 ? (bha. 24/354), itanA graiveyaka devoM meM
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha | sUtra | paMkti 779 356] 2 jaghanya yoga) azuddha hote haiM? anubaMdha taka / kevala itanA vaktavya hai, hai-saMhananaupapatra hote haiM? upapAta jaisA hote haiM? anubaMdha taka, itanA vaktavya haiM, hai-(saMhanana-) upapanna hote haiM? upapAta bhAMti, gamaka nahIM haiN| (jaghanya bhAMti " | " gamaka nahIM hai| ke rUpa meM | upapadyamAna kI upapadyamAna (bha. 24/356) kI |pRSTha | sUtra paMkti azuddha zuddha pRSThA sUtrApaMktiA azuddha 781 3 |5-6 |trIndriya-(aparyAptaka-jIvoM kA trIndriya (-aparyAptaka-jIvoM) kA apacaya bhI apacaya (bhI (jaghanya yoga) | 2 | vaktavya hai| vaktavya hai)| | 3 |6-7 | caturindriya-(aparyAptaka-jIvoM kA caturindriya (-aparyAptaka-jIvoM) kA | 2 |he? athavA he? (athavA) jaghanya yoga) (jaghanya yoga) gautama! dravyataH gautama ! (unheM) dravyataH 782/ 314-15 trIndriya-(paryAptaka-jIvoM kA jaghanya trIndriya (-paryAptaka-jIvoM) kA | pUrvavat / kevala itanA | isI prakAra (vaktavya hai), itanA karatA hai....-pRcchA / karatA hai-pRcchaa| 782 3 | 15 | hai) isI hai), isI | hai ? (athavA) dvitrIndriya-(aparyAptaka-jIvoM kA bhI trIndriya (-aparyAptaka-jIvoM) kA bhI | vaktavyatA / yAvat svaviSaya vaktavyatA yAvat (svaviSaya | utkRSTa (utkRSTa | karatA, karatA,) ., | 21 |trIndriya-paryAptaka-jIvoM kA utkRSTa trIndriya (-paryAptaka-jIvoM) kA bhI | sthiti meM.....audArika-zarIra kI sthiti meM audArika-zarIra (bha. 25, | (utkRSTa | bhAMti (bha. 25/25) vktvytaa| 25) kI bhAMti vktvytaa| 21 | hai) isI hai), isI hai ? haiM? viSama-yoga haiM? (athavA) viSama-yoga 31 1 | hai ?....pRcchA hai? 4 9. audArika-- 9. audArika 31 | 2 | zarIra kI bhAMti vaktavyatA / yAvat zarIra ke rUpa meM (gRhIta dravyoM) kI zarIra-zarIra bhAMti vaktavyatA yAvat kauna kisase alpa kauna kinase alpa 34 2 |saMkhyeya (parimaNDala-saMsthAna dravya kI apekSA gautama! do gautama! (ajIva-dravya) do saMkhyeya gautama! dasa gautama! (arUpi-ajIva-dravya) dasa | 35 | 1 | saMsthAna.....? saMsthAna? | gautama! cAra gautama! (rUpi-ajIva-dravya) cAra | dravya kI apekSA dravya kI apekSA 2 gautama ! saMkhyeya gautama! (ve) saMkhyeya | sarvatra | apekSA usase apekSA unase yaha kisI apekSA yaha kisa apekSA pradeza kI apekSA pradeza kI apekSA 1.5 hai saMkhyeya hai-(ve) saMkhyeya | 11 | apekSA asaMkhyeya apekSA (Ayata-saMsthAnoM se) gautama! saMkhyeya gautama ! (jIva-dravya) saMkhyeya asaMkhyeya | haiM, yAvat haiM yAvat 36 / 12 dravya aura pradeza kI apekSA dravya aura pradeza kI apekSA 5 yaha kahA jA rahA hai yAvat jIva- yaha (kahA jA rahA hai-) yAvat (jIvana |787 | apekSA asaMkhyeya apekSA (Ayata-saMsthAnoM se) dravya) asaMkhyeya 3 jIva-dravyoM ajIva-dravyoM jIva-dravya ajIva dravyoM anitthaMstha-saMsthAna anitthaMstha-saMsthAnoM |se kahA jA rahA hai? se (kahA jA rahA hai? asaMkhyeya-guNA haiN| asaMkhyeya-guNA haiM, 206 yAvat vaimAnika taka / kevala itanA yAvat vaimAnikoM kI (vaktavyatA), | asaMkhyeya-guNA (Ayata-saMsthAnoM se) asaMkhyeyaitanA guNA bhaMte ! loka bhaMte ! (loka |saMkhyeya (parimaNDala-saMsthAna) saMkhyeya ananta hai? ananta haiM) kyA isa saMkhyeya (ratnaprabhA-pRthvI meM parimaNDala2 | pradezAtmaka sAnta pradezAtmaka (sAnta) saMsthAna) saMkhyeya apekSA-tIna apekSA tIna apekSA-jaghanyataH apekSA jaghanyataH adhika-tetIsa adhika-tetIsa upapana utpanna vaktavyatA, vaktavyatA (bha. 24/358), 2 avagAhanA-pRthaktva avagAhanA pRthaktva | sthiti-pRthaktva sthiti pRthaktva 4 gamaka nahIM hai gamaka nahIM haiN| | upapanna utpanna vaktavyatA, vaktavyatA (bha. 24/358), avagAhanA-pRthaktva avagAhanA pRthaktva | sthiti-pRthaktva sthiti pRthaktva utpanna hotA hai| upapanna hotA hai, avagAhanA-jaghanyataH avagAhanA jaghanyataH sthiti-jaghanyataH sthiti jaghanyataH | koTi-pUrva yAvat bhavAdeza tk| koTi-pUrva zeSa pUrvavat yAvat bhavAdeza zeSa pUrvavat tk| zataka 25 781 | saM.gA.| 1 | paccIsaveM zataka ke bAraha uddezaka- 1. lezyA 2. 1. lezyA 2. (781 | saM.gA.|2,3 | 12. mithyA-ye 12 uddezaka haiN| |12. mithyA -(ye bAraha) uddezaka 2 / 1 1.2 | rAjagRha meM gaNadhara gautama ne zramaNa rAjagRha meM (bha. 1/4-10) yAvat bhagavAna mahAvIra se yAvat (bha. isa 1/4-10) isa / 1 |4,5 yAvat (paNNavaNA 17/71-83)/(paNNavaNA 17/71-83) yAvat cAra cAra / 2 | 2 | gautama! saMsAra-samApatraka jIva caudaha gautama! (saMsAra-samApanaka-jIva) caudaha 22 prajJapta haiM jaise prajJapta haiM, jaise 32,3 kauna kisase alpa kauna kinase alpa | gautama ! loka ananta haiN| phira bhI isa 4 |sAnta loka5 bhaktavya-sAnta 2 | gautama! vyAghAta 1 gautama ! (loka ananta haiN| (phira bhI) isa asaMkhyeya-pradezAtmaka (sAnta) (lokana bhaktavya hai-sAnta gautama! (loka ke eka AkAza-pradeza meM) vyAghAta se (pudgaloM hotA hai)| isI prkaar| sNsthaan| saMsthAna....? adhaHsaptamI saMsthAna....? pUrvavat / yAvat | acyut-klp| vimAna meM bhii| saMsthAna (vaktavya haiN)| saMsthAna? adhaHsaptamI (kI vaktavyatA) saMsthAna? pUrvavat / isa prakAra yAvat acyuta-kalpa (kI vktvytaa)| vimAna kI bhI (vktvytaa)| 3 | se pudgaloM hotA hai| 2 | pUrvavat / 787 2 27
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 791 pRSTha | sUtra paMkti 2 | prAgbhArA meM 3 gautama! 2 | haiM?.....usI prakAra pRcchaa| 3 | isI 3 sNsthaan| pRSTha | sUtra paMkti azuddha 62/2 | vRtta-saMsthAna (vRtta-saMsthAna) vAlA hai.....? pRcchA vAlA hai-pRcchaa| trikoNa-saMsthAna (trikoNa-saMsthAna) kyA kRtayugma-pradezoM kA avagAhana (kyA kRtayugma-pradezoM kA avagAhana karane vAlA.....? | karane vAlA).? kI vaktavyatA vaisI kI bhAMti saMsthAna......? pRcchaa| sNsthaan-pRcchaa| Ayata-saMsthAna (eka) (Ayata-saMsthAna) 1 | kRtayugma pradezoM kRtayuSma-pradezoM 792 parimaNDala-saMsthAna (parimaNDala-saMsthAna) 3 |se bhI aura vidhAna kI apekSA se bhI bhI aura vidhAna kI apekSA bhI prAgbhArA kI gautama! (vahAM parimaNDala-saMsthAna) haiM.? (usI prakAra pRcchaa)| yaha pairA pichale paire ke sAtha hai| |saMsthAna (vaktavya haiN)| haiM.? (usI prakAra pRcchA) vRttasaMsthAna prakAra (vaktavya haiN)| saMsthAna (vaktavya haiN)| |-saMsthAna ke saath| haiM-pRcchA / gautama ! (vahAM parimaNDala-saMsthAna) pRSTha | sUtra paMkti | azuddha 75 | 3 | lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya (lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya | kI apekSA kI apekSA) 2 saMkhyeya........? saMkhyeya haiM? 2 lokAkAza (lokAkAzazreNiyAM bhii| isI zreNiyAM) bhI (vaktavya haiN)| isI lambI lokAkAza lambI (lokAkAzazreNiyAM bhii| zreNiyAM) bhI (vaktavya haiN)| alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM (alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya dravya kI apekSA kI apekSA) 4-6 | laMbI alokAkAza laMbI (alokAkAzazreNiyAM bhii| zreNiyAM) bhI (vaktavya haiN)| | zreNiyAM bhii| (zreNiyAM) bhI (vaktavya haiN)| 3 | usI prakAra pRcchA...vRtta-saMsthAna 3 prkaar| 3 sNsthaan| 5 -sNsthaan| 2 |hai....pRcchaa| 3 gautama! haiM....? 1 haiM.....? usI 2 sNsthaan| 1 pRthvI para eka 2 saMkhyeya haiM.....? 3 gautama! 3 saMsthAna anaMta haiN| Ayata-saMsthAna / 6 adhHsptmii| zreNiyAM) haiM.? isI saMsthAna (vaktavya haiN)| pRthvI meM eka saMkhyeya haiMgautama ! (vahAM parimaNDala-saMsthAna) saMsthAna (vaktavya hai)| Ayata-saMsthAna (vaktavya haiN)| adhaHsaptamI meM pRthvI kI vaktavyatA niSpanna paramANu-skandha hai aura 3 | vRtta saMsthAna ogha kI apekSA se | (vRtta-saMsthAna) ogha kI apekSA kalyoja--pradeza kalyoja-pradeza trikoNa-saMsthAna ogha kI (trikoNa-saMsthAna) ogha kI apekSA apekSA se dvAparayugma se dvAparayugma avagAhana nahIM karate, avagAhana karane vAle bhI haiM, karane vAle bhI haiN| nahIM krte| (yaha artha hema bhagavatI meM upalabdha pAThAntara ke AdhAra para hai|) 687-8 | catuSkoNa-saMsthAna kI vRtta- vRtta-saMsthAna kI bhAMti catuSkoNa | saMsthAna kI bhAMti vktvytaa| saMsthAna (vaktavya haiN)| | 69| 2 | Ayata-saMsthAna ogha kI apekSA se (Ayata-saMsthAna) ogha kI apekSA | 4 | parimaNDala-saMsthAna ogha kI apekSA (parimaNDala-saMsthAna) (ogha kI se apekSA) 793 parimaNDala-saMsthAna ogha kI apekSA (parimaNDala-saMsthAna) ogha kI apekSA pRthvii| | niSpanna pudgala-skandha 16 hai, aura 792 | 792 8,9 | aura hai aura karane vAlA hai| karane vAlA hai, vAlA...... hai? vAlA3 | parimaMDala saMsthAna dravya kI apekSA (parimaNDala-saMsthAna dravya kI apekSA) 1 apekSA.....? apekSA0? , sNsthaan| saMsthAna (vaktavya hai)| 2 gautama! lokAkAza gautama! (lokAkAzaapekSA apekSA) laMbI lokAkAza laMbI (lokAkAzazreNiyAM bhI zreNiyAM) bhI (vaktavya haiN)| | zreNiyAM haiM........? 2 | alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM (alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM pradeza pradeza kI apekSA kI apekSA) 1 zreNiyAM.....? pRcchaa|| zreNiyAM-pRcchA 2 | pUrva-pazcima kI ora lambI (pUrva-pazcima kI ora lambI alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM |alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM) ora alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM ora (lambI) (alokAkAza-pradeza kI bhii| zreNiyAM) bhI (vaktavya haiN)| 1 zreNiyo.....? pRcchaa| shrenniyaaN-pRcchaa| 2 | Urdhva-adhaH kI ora lambI (Urdhva-adhaH kI ora laMbI alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM) 3 AkAza-pradeza kI zreNiyAM | (AkAza-pradeza kI zreNiyAM) ,, nahIM hai nahIM haiM, AkAza-pradeza kI zreNiyoM ko | (AkAza-pradeza kI zreNiyAM vaktavya vaktavyatA hai| 1 haiN?......pRcchaa| haiM pRcchA / 2 lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM (lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM) AkAza-pradeza kI zreNiyoM kI (AkAza-pradeza kI zreNiyAM vktvytaa| vaktavya haiN)| 1 | haiN?......pRcchaa| alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM | (alokAkAza-pradeza kI zreNiyAM) 4 laMbI zreNiyoM ko vktvytaa| laMbI (zreNiyAM vaktavya haiM), AkAza-pradeza kI zreNiyoM (AkAza-pradeza kI zreNiyoM) 1 yoja haiM.....? tryoja haiM haiM....? parimaNDala-saMsthAna ogha (parimaNDala saMsthAna) ogha kalyoja hai| kalyoja haiN| saMsthAna / saMsthAna (vaktavya hai)| 1 kRtayugma hai......? kRtayugma hai2 | parimaNDala saMsthAna pradeza kI apekSA (parimaNDala-saMsthAna pradeza kI apekSA) sNsthaan| saMsthAna (vaktavya hai)| | parimaNDala-saMsthAna (parimaNDala-saMsthAna) sNsthaan| saMsthAna (vaktavya hai)| 3 parimaNDala-saMsthAna (parimaNDala-saMsthAna) 61 | 4 nahIM haiM, nahIM hai, 62 / 1 vAlA hai.....? pRcchA vAlA hai-pcchaa| Ayata-saMsthAna Ayata-saMsthAnoM apekSA se kyA apekSA kyA kRtayugma-paryAya kRtayugma-paryava kalyoja-paryAya kalyoja-paryava parimaNDala-saMsthAna kRSNa-varNa- | (parimaNDala-saMsthAna kRSNa-varNa paryavoM kI apekSA se syAt | paryavoM kI apekSA) syAt 793 kRtayugma-paryAya kRtayugma-paryava vaktavyatA (vaktavyatA) 72 | 5,6 | apekSA se vaktavyatA apekSA (vaktavyatA) | 3 |AkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya kI| (AkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya kI apekSA apekSA) 793 | 74-3,3 AkAza-pradeza kI zreNiyAM bhii| (AkAza-pradeza kI zreNiyAM) bhI | (vaktavya haiN)|
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ satra pRSTha sUtra paMkti | azuddha 796 100, 2 | pada bahuvaktavyatA' 'bahukkta vyatA-(pada)' 2 jIva 3siddhA 2 | vizeSAdhika hai?) 2 | haiM jaise kRtayugma zreNiyAM vizeSAdhika haiM?) haiM, jaise kRtayugma (bha. 25/54) hI (vaktavya hai) hai (yugma cAra prajJapta hai)| jaise-kRtayugma (yAvat kalyoja)? azuddha jIva) 3 bhii| bhI (vaktavya hai)| siddha (vaktavya hai)| haiM.....? pRcchA / haiM pRcchaa| | apekSA se aneka jIva apekSA (aneka) (jIva) 3 apekSA se jIva (aneka) (jIva) 1 jIva......? pRcchaa| jiiv-pRcchaa| 2 | apekSA se syAt (aneka) nairayika |apekSA syAt (aneka) (nairayika) 3 apekSA se (aneka) apekSA (aneka) 3,4 | hai| yugma cAra prajJapta haiN| 2 | jaise kRtayugma.....? artha artha apekSA) 2 cAra | (cAra 1 | hai......? pRcchaa| hai-pRcchaa| apekSA pRcchaa| 1 ke.....? pRcchaa| ke pRcchaa| 1 | jIva syAt kRtayugma jIva (syAt kRtayugma) 3,4 syAt kRtayugma yAvat kalyoja hote | (syAt kRtayugma yAvat kalyoja hote| 2,3 | (eka) jIva 122| 3 | hai, yAvat | 4 yAvat vaimAnika 2 gautama ! pradeza | siddha (aneka) jIva nairayikoM vaimAnikoM siddha.....? pRcchaa| (eka) (jIva) hai yAvat yAvat (eka) vaimAnika gautama ! (pradeza siddha) (aneka) (jIva) nairayika vaimAnika | siddh-pRcchaa| pRSTha | sUtra paMkti azuddha 3 AkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya (AkAza-pradeza kI zreNiyAM dravya kI kI apekSA apekSA) AkAza-pradeza kI zreNiyoM (AkAza-pradeza kI zreNiyAM lokAkAza-pradeza kI zreNiyoM lokAkAza-pradeza kI zreNiyAM | zreNiyoM AkAza-pradeza kI zreNiyoM (AkAza-pradeza kI zreNiyAM apekSA.....? pRcchaa| apekSA pRcchaa| | lokAkAza-pradeza (lokAkAza-pradeza apekSA lambI zreNiyAM bhI, lambI (zreNiyAM) bhI, lambI zreNiyAM bhii| lambI (zreNiyAM) bhI (vaktavya hai)| apekSA.....? pRcchaa| gautama! Urdhva-adhaH gautama! (Urdhva-adhaH apekSA apekSA) vAlI nahIM hai, vAlI nahIM haiM, vAlI nahIM hai| vAlI nahIM haiN| apekSA.....? apekSA pRcchaa| alokAkAza-pradeza (alokAkAza-pradeza 2 apekSA apekSA) -4,4 AkAza-pradeza kI zreNiyAM (AkAza-pradeza kI zreNiyAM) | 5 |AkAza-pradeza kI zreNiyAM bhI, (AkAza-pradeza kI zreNiyAM) bhI (vaktavya haiM), 2 prajJapta haiM jaise prajJapta haiM, jaise paramANu-pudgaloM kI gati (paramANu-pudgaloM kI gati) kI vaktavyatA (kI vaktavyatA) 2 ratnaprabhA-pRthvI ke (ratnaprabhA-pRthvI ke) 3 uddezaka kI uddezaka (bha. 1/212-215) kI 2 AcAra yAvat AcAra (bha. 20/75) yAvat 1,2 vaha AcAra kyA hai? vaha AcAra kyA hai? AcAra meM AcAra meM 4 sUtra kI (sU. 81-127) kI yAvat-anuyoga kI vidhi yAvat anuyoga kI vidhi 6 kA bodh| kA bodha // 1 // 1 nairayika, yAvat nairayika yAvat 1 | kitane kinase 3 |ina pAMca gatiyoM ke samAsa (varga) meM | (ina pAMca gatiyoM ke samAsa (varga) meM) meM alpabahutva kI kA alpabahutva pada 'bahuvaktavyatA' |'bahukkta vyatA(-pada) 4,6 kI vaktavyatA kI bhAMti (vaktavya hai)| 5 ke bahutva kI kA alpabahutva pada 'bahu vaktavyatA |'bahu vaktavyatA-pada' 1 yAvat caturindriya aura anindriya yAvata anindriya 798 (dravya 112 ,, 1 apekSA..... apekSA)111| 2 |jIvAstikAya dravya kI apekSA (jIvAstikAya dravya kI apekSA) kRtayugma haiN| kRtayugma hai| 2 yoja nahIM haiM, dvAparayugma nahIM haiM yoja nahIM hai, dvAparayugma nahIM hai, 798 111 nahIM haiN| nahIM hai| 1 | apekSA.....? pRcchA | apekssaa)-pRcchaa| 2 | gautama ! pudgalAstikAya gautama ! (pudgalAstikAya apekSA syAt apekSA) syAt 3 addhAsamaya kI addhAsamaya kRtayugma hai.....? pRcchaa| kRtayugma hai-pRcchaa| 2 gautama ! dharmAstikAya gautama! (dharmAstikAya apekSA) 1.2 | apekSA kauna kisase alpa, bahuta, apekSA0 (kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika hai| tulya athavA vizeSAdhika haiM)? 3 | tIsare pada 'bahuvaktavyatA' | tIsare 'bahuvaktavyatA-(pada) | prajJapta hai vaisA hI niravazeSa vaktavya (ukta hai) vaisA hI niravazeSa (vaktavya 1 | hai.....? pRcchaa| 2 jIva hai-pRcchA / (jIva) apekSA 2 | hai, yAvat | haiM, yAvat 1 nairayika.....? pRcchA / 2 | nairayika jIva | haiM, yAvat 5 ekendriya kI jIva 1 | hai.....? pRcchaa| 2 jIva nairayika.....? pRcchA / he yAvat haiM yAvat nairyik-pRcchaa| (nairayika jIva) haiM yAvat | ekendriya jIva | (jIva) nairyik-pRcchaa| nairayika (nairayika) 1 dharmAstikAya yadi yadi (dharmAstikAya) 5 karane hai, karane vAlA hai, | 13 | dharmAstikAya (dharmAstikAya) / 117/ 2 | hai.....? pRcchaa| 798 | 117/5,6 | isI prakAra adharmAstikAya aura isa prakAra adharmAstikAya bhI (kktavya | isI prakAra AkAzAstikAya kI hai)| isa prakAra AkAzAstikAya bhI vaktavyatA (vaktavya hai)| 798/117/6 addhAsamaya kI bhI pUrvavat vaktavyatA addhAsamaya isI prakAra (vaktavya hai)| 119| 1 |hai.....? pRcchaa| 2 dravya (dravya hai yAvat vaimAnika 2 hai, yAvat vaimAnika kI | siddha kI | jIva.....? pRcchaa| 2 jIva 2,4 | he, yAvat jiiv-pRcchaa| (jIva) haiM yAvat
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti 800 131 "1 " " " 800 801 | 801 " " 801 133 133 " 134 * * * Amac c - 20****** " " " " 135 | | 135 801 | 135 " 136 136 801 136 | " " "7 137 137, 138 138 138 8 " 139 5. 1-3 1 2, 3 139 4 2, 3 3 B 3 ( aneka) jIva 4. 6 7 2 3 136 5, 6 7. 7. ra 2 3 3 4 1 2 2 8 "" 5 (donoM bAra 801 138 801 801 139 | 2 " 4 4 1939 3, 4 azuddha haiN| isI prakAra vaimAnikoM kI siddhoM kI (eka) jIva hai.....? pRcchA / hai, yAvat vaimAnikoM kI apekSA....? pRcchaa| (eka) jIva 1 haiM.....? pRcchA / 2 (aneka) jIva manuSyoM siddhoM kArmaka apekSA 5. 6 hai yAvat kalyoja nahIM hai apekSA se (aneka) hai, yAvat syAt kalyoja hai, hai, yAvat kalyoja bhI hai| se vaktavya ko vaktavyatA hai....? pRcchA / Abhinibodhika jJAna (eka) jIva hai, yAvat vaimAnika kI jIva......? pRcchA / Abhinibodhika jJAna (aneka) jIva ekendriya ko vaimAnikoM kI kI bhI vaktavyatA kevala itanA kI hotA hai| zeSa hai......? pRcchA / kevala jJAna vktvytaa| kevala itanA paryava kevala vaktavya hai| hai; isa prakAra vaimAnika siddha (eka) (jIva) hai pRcchaa| hai yAvat zuddha (eka) vaimAnika apekSA - pRcchaa| (aneka) (jIva) haiM yAvat kalyoja nahIM haiN| apekSA (aneka ) haiM yAvat syAt kalyoja haiM, haiM yAvat kalyoja bhI haiN| vaktavya kI (apekSA) vaktavyatA hai - pRcchA / (Abhinibodhika jJAna (eka) jIva) he yAvat vaimAnika jIva pRcchA / (Abhinibodhika jJAna (aneka) jIva) - ekendriyoM vaimAnika kI apekSA bhI vaktavyatA, itanA kI apekSA hotA hai, zeSa hai - pRcchA / (kevala jJAna (eka) jIva) haiM pRcchA / (aneka) jIva) manuSya siddha karmaka apekSA bhI (vaktavya hai, itanA paryavoM kI apekSA (vaktavya hai)| pRSTha sUtra paMkti 143 | 802 144 801 140 3 avikala rUpa meM 141 1 yA " 802 142, sarvatra jo 8 ====== 8 " - - = = 2 - 804 805 805 " " 145 146 | 802 148 150 150. 3 802 151 2 152 | 803 1 803 153 1 803 1 154, 155, 157 | 158 804 162 " " 146 | 4 806 or or = 4 x 5 ~ ~ sarvatra 4 147 | 2 806 168 2 1. 2 8. 162 | 162 9, 10 164 10 9 165 4 166 | 1 4 8 " 806 167 13 806 22 5 805 167 6-7 hai| 14 3 169 | 1 seja (kampana vAle) haiM ? yA sarvataH bhI saija hai yAvat jo azuddha he yAvat vaimAnikoM paramANu- pudgala pudgaloM haiN| yAvat bahuta haiM........? skadha ant, your.....? kI, pRcchaa.....| pradezAvagAr3ha aura haiM........? kI bhI pudgaloM kI vaktavyatA hai pudgaloM dravya aura pradeza kI apekSA hI sthiti ke asaMkhyeya-guNA-kRSNa -pudgaloM kA alpabahutva (bha. 25 / 163) pudgaloM ke itanA dravya aura pradeza kI apekSA niravazeSa (athavA ) unameM jo hai ?..... pRcchaa| seja haiM? (athavA ) (athavA ) sarvataH saija zuddha hai (nairayika) yAvat unameM jo hai (nairayika) yAvat vaimAnika (paramANu- pudgala) pudgala haiM yAvat bahuta haiM ? skaMdhoM kI - pRcchA kI -pRcchA pradezAvagAr3ha pudgaloM aura haiM ? kI apekSA bhI pradeza kI apekSA puurvvt| kevala (vaktavyatA ), itanA pudgala (ukta haiM) pudgala dravya aura pradeza kI apekSAhI vibhinna sthiti (vAle pudgaloM) ke asaMkhyeya-guNa-kRSNa -pudgaloM (saMkhyeya- pradeza skaMdhoM Adi kA alpabahutva (bha. 25 / 163) pratipAdita kiyA gayA, pudgaloM Adi ke haiN| pradeza kI apekSA- isI prakAra dravya aura pradeza kI apekSAlaghu (pudgaloM) laghu-sparzo rUkSa- sparzo kA alpabahutva bhI varNoM rUkSa pudgaloM kA alpabahutva bhI varNa (vAle pudgaloM) gautama ! kRtayugma gautama! (eka) (paramANu-pudgala dravya kI apekSA) kRtayugma haiM-pRccha / pRSTha sUtra paMkti 806 169 2 " " 806 806 " 806 806 " " " " 337 " 170 " 171 171 806 174 172 | 172 173 3 174 | 1 806 174 | " 2 807 173 ** 173 33 " 2 2 1 2 " 1 2 807 176 2 " 1. 2 175 175 2 807 177| 1 177 / 2 " 3 (donoM bAra) 2 " 176 1 " 178 1 807 178 2 " 3 3 1783-8 3 4,8 4,8 5 6 azuddha gautama! oghAdeza haiM, yAvat gautama! kRtayugma skaMdha .....? pRcchaa| gautama ! kRtayugma skaMdha .....? pRcchA / gautama ! kRtayugma skaMdha.....? pRcchaa| gautama ! kRtayugma skandha (eka) kI bhAMti hai (bha. 25 / 170 ) bhante! pradeza kI apekSA (eka) skandha......? pRcchaa| gautama ! syAt pudgala skandha kI bhI, pudgala skandha bhii| haiM......? pRcchA / gautama! oghAdeza haiM, yAvat skandha.....? pRcchaa| gautama! oghAdeza skandha.....? pRcchaa| gautama! oghAdeza skandha.....? pRcchaa| gautama! oghAdeza skandha -pudgaloM kI (bha. 25 / 176) / (aneka) skandhoM kI (bha. 25 / 176) / (aneka ) skandhoM kI (bha. 25/ 177 (aneka) zuddha gautama! (aneka) (paramANu- pudgala drav kI apekSA) oghAdeza haiM yAvat gautama! (eka) (paramANu- pudgala pradeza kI apekSA) kRtayugma skaMdha pRcchaa| gautama! (dvipradezika skandha) pradeza kI apekSA kRtayugma skaMdha - pRcchaa| gautama! (eka) (tripradezika skandha pradeza kI apekSA kRtayugma ) skaMdha pRcchA / gautama! (eka) (catuHpradezika skandha pradeza kI apekSA kRtayugma ) skandha (pradeza kI apekSA) (eka) (bha. 25/170) kI bhAMti hai| bhante ! (eka) skandha (pradeza kI apekSA ) - pRcchA / gautama! (eka) (saMkhyAta pradezika pudgala skandha pradeza kI apekSA) syAt pudgala-skandha bhI, pudgala skandha bhI ( vaktavya hai)| hai-pRcchA / gautama! ((aneka) paramANu-pudgala pradeza kI apekSA) oghAdeza haiM yAvat / skndh-pRcchaa| gautama! ((aneka) dvipradezika skandha pradeza kI apekSA oghAdeza) skndh-pRcchaa| gautama! ((aneka) tripradezika skandha pradeza kI apekSA oghAdeza) skndh-pRcchaa| gautama ((aneka) catuHpradezika skandha pradeza kI apekSA oghAdeza) skandha (pradeza kI apekSA) - pudgaloM (bha. 25 / 175) kI / (aneka) skandhoM (bha. 25/176) kI / (aneka) skandhoM (bha. 25/177) kI / (aneka)
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti pRSTha | sUtra pakti azuddha 808 190 3 | jaise sthiti pRSThAsUtra cakti 810 202] 2 azuddha gautama! srvkaal| 7 azuddha skandhoM kI (ma. 25/178) / (aneka) skandhoM kI (bha. 25/175) (aneka) skandhoM kI (bha. 25/176) skandha.....? pRcchaa| gautama! oghAdeza skandhoM (bha. 25/178) kI / (aneka) skandhoM (bha. 25/175) kI (aneka) skandhoM (bha. 25/176) kI gautama ! ((aneka) paramANu-pudgala kAla kI dRSTi se nireja) sarvakAla (rahatA hai)| 810/203| 1 | ke , 3 gautama! svasthAnAntara 3,4 | kI vktvytaa| 2 | hai.......? pRcchA / 3 gautama! karkaza jaise ((eka) paramANu-pudgala yAvat | (eka) ananta pradezika skandha (bha. 25/188) tathA (aneka) paramANupudgala yAvat (aneka) ananta pradezika skandha (bha. 25/189) kI) sthiti kI apekSA vktvytaa| hai pRcchA / gautama ! ((eka) anantapradezikaskandha karkazaapekSA) syAt haiM pRcchA / gautama ! ((aneka) anantapradezika apekSA-) oghAdeza 179/ 2 skndh-pRcchaa| gautama ! ((aneka) saMkhyeyapradezika pudgala-skandha pradeza kI apekSA) oghAdeza skandha bhI, (aneka) skandha bhI (vaktavya haiN)| 3 | apekSA se jaghanyataH 1 eka | gautama! ((eka) paramANu-pudgala kI saija avasthA ke kAla kA antara) svasthAnAntara apekSA jaghanyataH (eka) kI) | gautama ! ((eka) paramANu-pudgala kI nireja avasthA ke kAla kA antara) svasthAnAntara apekSA jaghanyataH 204| 3 | gautama! svasthAnAntara skandha, (aneka) skandha vaktavya haiN| 180 | 1 | hai......? pRcchaa| 180 | 2 gautama! kRtayugma apekSA syAt | haiM......? pRcchA / | gautama! ananta-pradezI | apekSA oghAdeza gautama / ((eka) paramANu-pudgala) 3 | apekSA se jaghanyataH kRtayugma 5 paryava bhI vaktavya haiN| paryavoM kI apekSA bhI (anantapradezika ....? pRcchaa| 1 avasthA......? pRcchaa| 2 gautama! svasthAnAntara ,, 181 2 gautama! kRtayugma 2 gautama! kRtayugma 19 gautama ! ((eka) dvipradezika skandha) kRtayugmagautama ! ((eka) tripradezika skantha) kRtayugmagautama! ((eka) catuHpradezika skandha) syAt yAvat (eka) 1 1 2 (eka kA) gautama! svasthAnAntara gautama ! syAt avasthA kA pRcchaa| gautama! ((eka) dvipradezika skandha kI | saija avasthA ke kAla kA antara) svasthAnAntara ((eka) kI) gautama ! ((eka) dvipradezika skandha kI niraija avasthA ke kAla kA antara) svasthAnAntara apekSA jaghanyataH kI saija gautama ! ((aneka) paramANu-pudgaloM kI saija avasthA ke kAla kA) antara (paramANu-pudgaloM kI) gautama! ((aneka) paramANu-pudgaloM kI nireja avasthA ke kAla kA) antara asaMkhyeya-guNA haiN| isI prakAra | 3 | yAvat ? (eka) | haiM.....? pRcchA / | 2 gautama! oghAdeza 2 | apekSA se jaghanyataH 1 kA saija 3 | gautama! antara dvi-pradezI skaMdha.....? pRcchaa| gautama! oghAdeza " , 2 6 paryava varNa paryavoM kI apekSA jaise varNa , paryoM kI bhAMti paryavoM kI apekSA (bha. 25/190 meM) (ukta hai), vaise 2 gautama! sa-ardha gautama! ((eka) paramANu-pudgala) sana ardha 1941 |skaMdha....? pRcchaa| skndh-pRcchaa| 2 gautama! sa-argha gautama! ((eka) dvipradezika skandha) sa-ardha 1 skandha.....? pRcchaa| skndh-pRcchaa| | 2 | gautama! syAt gautama! ((eka) saMkhyeyapradezika skandha) syAt 196| 2 | gautama! sa-artha gautama ! ((aneka) paramANu-pudgala) sa-argha | 2 gautama! syAt gautama! ((eka) paramANu-pudgala) syAt | 2 | gautama! saija gautama! ((aneka) paramANu-pudgala) |saija 2 gautama! jaghanyataH gautama! ((eka) paramANu-pudgala kAla kI dRSTi se saija) jaghanyataH | 2 | AvalikA kA asaMkhyAtavAM bhaag| AvalikA-ke-asaMkhyAtaveM-bhAga (taka rahatA hai)| 2 (eka) ((eka) 2 se jaghanyataH se (nireja) jaghanyataH 3 | kaal| isI kAla (taka rahatA hai)| isI | 2 gautama! srvkaal| gautama ! ((aneka) paramANu-pudgala kAla kI dRSTi se saija) sarvakAla (rahatA | 1 | paramANu-pudgaloM kI 3 | gautama! antara gautama ! ((aneka) paramANu-pudgala) oghAdeza (aneka) dvipradezika skndh-pRcchaa| gautama! ((aneka) dvipradezika skandha) oghAdeza skndh-pRcchaa| gautama! ((aneka) tripradezika skandha) oghAdeza skndh-pRcchaa| gautama ! ((aneka) catuHpradezika skandha) oghAdeza hai-pRcchaa| gautama ! ((eka) paramANu-pudgala) skandha.....? pRcchaa| gautama! oghAdeza skandha.....? pRcchaa| | gautama! oghAdeza 10,11 asaMkhyeya-guNA haiN| isI prakAra 11 vaktavyatA / kevala itanA 3.14 zeSa puurvvt| dravya kI pradeza kI apekSA- 19 | guNA hai| 1 hai? yA nireja hai? 2 gautama ! dezataH 1 skandha.....? pRcchaa| 2 gautama! syAt 1 hai......? pRcchA / gautama! 1 | haiM......? pRcchA / | 2 gautama! oghAdeza vaktavyatA, itanA zeSa pUrvavat / dravya aura pradeza kI apekSA guNA haiN| hai? nireja hai? gautama ! ((eka paramANu-pudgala) dezataH skndh-pRcchaa| gautama! ((eka) dvipradezika skandha) syAt haiM? nireja haiM? gautama ! ((aneka) paramANu-pudgala) oghAdeza he pRcchaa| 2 |hai......? pRcchaa| 1 haiM? yA nireja haiM?
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti |811 214| 2 gautama! dezataH RR " " 812 | 216 :: " "1 812 217, 222 812 217 2 432=2 812 | 218 | 812 | 219 | :: |812 | 219 | 220 " 215 " " " "" 2 " " 218 | 3 " 221 223 | 813 | 226 812 2222 224 | 33 | 813 | 227 | 227 225 mor 1 2 gautama ! dezataH 1 3 3 llh llh = m 3 3 3 2 3 1 or 1. 3,4 1 3 azuddha skandha......? pRcchaa| gautama! kAla saprakampa jaghanyataH paramANu-pudgala gautama! jaghanyataH kAla / gautama! jaghanyataH kA asaMkhyAtavAM bhAga / gautama! jaghanyataH kA asaMkhyAtavAM bhAga / gautama! jaghanyataH kAla taka rahatA hai| gautama! sarvadA (sarvakAla) / gautama! sarvadA / gautama! sarvadA / gautama! sarvadA / gautama! srvdaa| isI kAla / gautama! svasthAnAntara paramANu- pudgala kI gautama! svasthAnAntara zuddha gautama! ((aneka) paramANu-pudgala dazataH skandha- pRcchaa| gautama! ((aneka) dvipradezika skandha) dezataH gautama! ( (eka) paramANu-pudgala kAla seja) jaghanyataH (paramANu-pudgala) gautama! ((eka) paramANu-pudgala kAla kI apekSA nireja) jaghanyataH kAla (taka rahatA hai)| gautama! ((eka) dvipradezika skandha kAla kI apekSA sarvataH saija ) jaghanyataH -asaMkhyAtaveM bhAga ( taka rahatA hai)| gautama! ((eka) dvipradezika skandha kAla kI apekSA nireja) jaghanyataH ke asaMkhyAtaveM (taka bhAga rahatA hai) gautama! ((eka) dvipradezika skandha kAla kI apekSA nireja) jaghanyataH kAla (taka rahatA hai)| gautama! ((aneka) paramANu-pudgala kAla kI apekSA sarvataH seja) sarvadA (sarvakAla) (rahate haiN)| gautama! ((aneka) paramANu-pudgala kAla kI apekSA nireja) sarvadA (rahate haiN)| gautama! ( ( aneka) dvipradezika skandha kAla kI apekSA dezataH seja) sarvadA / (rahate haiN)| gautama! ( ( aneka) dvipradezika skandha kAla kI apekSA sarvataH saija) sarvadA (rahate haiN)| gautama! ((aneka) dvipradezika skandha kAla kI apekSA nireja) sarvadA (rahate haiN)| isI gautama! ((eka paramANu- pudgala kI sarvataH seja avasthA meM kAla kA antara) svasthAnAntara kAla (hotA hai)| (paramANu- pudgala kI) gautama! ((eka) paramANu-pudgala kI nireja avasthA meM kAla kA antara) svasthAnAntara pRSTha sUtra paMkti 813 227 8 RSS " 813 | 228 | === " 813 229 | 229 " "3 813 230 3: " 230 813 230 | 231 813 | 232 | " 230 1 3 813 234, 235 234 | " 233 | " 813 | 232 | 3 233 | |813 235 |814 | 236 238 239 " 1 2 " 4 1 3 " w x 2 3 1 or m 3 3 bhaag| kAla / 1 skandha kA gautama! svasthAnAntara ananta kAla / dvi-pradezI skandha kI dazataH (bhaMte!) dvi-pradezI skandha kI svasthAnAntara bhaag| ananta kAla isI prakAra antara 1 dvi-pradezI skandhoM kI azuddha paramANu-pudgaloM kI antara bhate ! antara antara antara kauna - kinase 1 bhaMte! dezataH 3 kauna - kinase 13, 14 asaMkhyeya-guNA haiN| pradeza kI apekSA 16, 17 pUrvavat / dravya aura pradeza kI apekSA 815 241 1.2 prajJapta haiM ? adharmAstikAya prajJapta hai| zuddha -bhAga (hotA hai)| kAla (hotA hai)| skandha kI ((eka) dvipradezika skandha kI dezata saija avasthA meM kAla kA antara) svasthAnAntara ananta kAla (hotA hai) / (dvipradezika skandha kI) ((eka) dvipradezika skandha kI sarvata seja avasthA meM kAla kA aMtara) dezata (bhaMte!) ((eka dvipradezika skandha kI ((eka) dvipradezika skandha kI nireja avasthA meM kAla kA antara) svasthAnAntara -bhAga (hotA hai)| anantakAla (hotA hai)| isa prakAra ((aneka) paramANu-pudgaloM kI sarvata seja avasthA meM kAla kA ) antara (paramANu- pudgaloM kI) ((aneka) paramANu-pudgaloM kI nireja avasthA meM kAla kA) antara (bhaMte!) ((aneka) dvipradezika skandhoM kI dezataH saija avasthA meM kAla kA ) antara (dvipradezika skandhoM kI) ((aneka) dvipradezika skandhoM kI sarvataH seja avasthA meM kAla kA ) antara ((aneka) dvipradezika skandhoM kI nireja avasthA meM kAla kA) antara kauna kinase bhante! ina dezataH kauna kinase asaMkhyeya-guNA haiN| pradeza kI apekSA puurvvt| dravya aura pradeza kI apekSA prajJapta haiM ? isI prakAra (adharmAstikAya.....prajJapta hai| ) pRSTha sUtra paMkti 815 242 1, 2 815 244 247 816 248 248 | 2 249 | 1 816 249 | 2 " " " 816 250 250 " 251 816 251 816 252 252 / " 33 " " " " " "1 " " " " 254 | 254 | 255 1 2 255 | 817 255 3 817 256 1. 3 3 :: 3 ". 2 253 1. 253 | " 3 1 1 2 1 2 1 817 256 | 2 4 257 - 1 260 257 261 2 1 2 2 258 ra 259 2 260 2 1 2 azuddha prajJapta haiM ? AkAzAstikAya.. gautama! jaghanyataH gautama! saMkhyeya hotA hai ? pUrvavat hotA hai ? haiM ? ........ pRcchA / gautama ! saMkhyeya haiM.......? pRcchaa| gautama! saMkhyeya hote haiM? pUrvavat hote haiM....? pUrvavat vaktavyatA hai (bha. 25/ 251) / hote haiM ? ..... pRcchaa| gautama! saMkhyeya pUrvavat (bha. 25/247) kI bhAMti ((eka) stoka) pUrvavat (bha. 25/ 247 kI bhAMti ) / gautama! saMkhyeya aura utsarpiNI .....? pRcchA gautama! saMkhyeya zuddha prajJapta haiM? isI prakAra (AkAzAsti prajJapta hai|) prajJapta hai| kAya gautama ! syAt gautama! saMkhyeya gautama! saMkhyeya vAle hote haiM ? vAle hote haiM ?.... jaise vaise gautama! (jIvAstikAya ke ye ATha madhya pradeza) jaghanyataH gautama! ((eka) AvalikA) saMkhyeya hotA hai0 ? ((eka) AnApAna ) pUrvavat hotA hai0 ? hai-pRcchA / gautama! ((eka) pudgala parivarta) saMkhyeya haiM- pRcchA / gautama! ((aneka AvalikAeM) saMkhyeva hai......? pRcchaa| hai-pRcchaa| gautama! saMkhyeya stoka bhii| hai........? pRcchA / gautama! ((eka) AnApAna ) saMkhyeya stoka bhI (vaktavya hai) / hai- pRcchaa| isI prakAra avasarpiNI isa prakAra (eka) avasarpiNI bhI isI prakAra sAgaropama kI vaktavya hai| isa prakAra (eka) sAgaropama bhI hote haiM0 ? ((aneka) AnApAna ) pUrvavat hote haiM 0 ? pUrvavat (bha. 25/251 kI bhAMti) hote haiM0 ? -pRcchA / gautama! ((aneka) pudgala parivarta) saMkhyeya (vaktavya hai)| gautama! ((eka) palyopama) saMkhyeya aura (eka) utsarpiNI -pRcchaa| gautama! ((eka) pudgala parivarta) saMkhyeya gautama! ( ( aneka) AnApAna ) syAt gautama ((aneka palyopama) saMkhyeya gautama! ((aneka) pudgala parivarta) saMkhyeya vAlA hotA hai ? (athavA ) vAlA hotA hai ? jaisI vaisI
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 817 | 262 262 263 " " 818 ::: ********== sUtra paMkti 819 " " 819 33 818 268 264, 269, 271, 272 264 2 265 " 21 269 266 1 267 2 "1 270 1 275 276 sa.gA. 278 278 279 819 279 280 2 276 sa.gA. 2 1 1 2 3 llh lh lh 3. 2 3 3. www 2 271 818 272 1 818 272 2 819 273 zIrSaka x 819 | 274 3 to m 4 5. ws of an or or 2 azuddha ?..... pRcchA / gautama! saMkhyeya parivarta....... / pRcchaa| gautama! saMkhyeya haiM ?....... pRcchA / gautama ! syAt .......? pRcchA / gautama! saMkhyeya hotI hai? jaisI hai........? pRcchA gautama! saMkhyeya utsarpiNI hai......? pRcchA / gautama! saMkhyeya gautama! saMkhyeya kAla bhI / gautama! saMkhyeya gautama! saMkhyeya ke gautama! saMkhyeya nigoda kI audayika yAvat (sU. 17) kI bhAMti bhAva kI vaktavyatA, pUrvavat / yAvat 15. nikAsa / 16. yoga 17. AhAra 27. bhava 28. 36 alpabahutva / rAjagRha nagara meM yAvat bole- (bha. 1/10) bhante ! gautama! pulAka pAMca cAritra pulAka bakuza zuddha -pRcchA / gautama! ((eka) sAgaropama) saMkhyeya parivarta - pRcchA / gautama! ((eka) pudgala parivarta) saMkhyeya hai- pRcchaa| gautama! ((aneka) sAgaropama) syAt -pRcchA / gautama! ((aneka) pudgala-parivarta) saMkhyeya hotI hai0 ? jaisI hai - pRcchA / gautama! ((eka) pudgala parivarta (parAvarta)) saMkhyeya utsarpiNiyoM haiN-pRcchaa| gautama! ((aneka) pudgala - parAvarta) saMkhyeya gautama! (atIta kAla meM) saMkhyeya kAla bhI (vaktavya hai)| gautama! (anAgata-kAla meM) saMkhyeya gautama (sarva-kAla meM) saMkhyeya meM gautama (sarva kAla meM) saMkhyeya nigoda-pada nigoda audayika (bha. 17/16) yAvat (sU. 17 meM) jaise bhAva ke viSaya meM (ukta hai) vaise hI yahAM bhI pUrvavat yAvat 15. nikarSa / / 1 / / 16. yoga 17. AhAra / / 2 / / 27. bhava 28. 36. alpabahutva / / 3 / rAjagRha (bha. 1/10) yAvat bole bhante ! gautama (pulAka) pAMca caritra- pulAka (bakuza) pRSTha sUtra paMkti 820 281 2 820 282 2. 282 283 820 284 | 2 820 285 285 2 " " 286 2 287 ra 820 820 287 2 820 287 3 820 287 " 820 289 11. " 821 290 1 290 2 291 1 821 291 2 821 292 821 292294, 297 292 " "1 821 " " " : : : : : : : ko " " " 293 294 295 296 297 298 298 299 299 301 821301 3 2 1 3 1 2 " 11 2 1 2 1. 3 4 2 2 3 azuddha gautama! kuzIla pratiSevaNA-kuzIla cAritra pratiSevaNA-kuzIla gautama! kaSAya-kuzIla gautama! pAMca gautama! snAtaka cAritra vAle; akarmANu darzana ghara gautama! savedaka yadi savedaka napuMsaka vedaka gautama ! strI 2 vedaka bhI hotA gautama! savedaka yadi savedaka gautama! strI kI bhI 2. gautama! sarAga 2 gautama! sarAga 1 hai ?..... pRcchA / gautama! savedaka yadi avedaka gautama! upazAntasavedaka hai ?..... pRcchaa| gautama ! bakuza kI bhAMti hai (bha. 25 / 289) / gautama ! savedaka yadi hotA gautama! upazAnta hai ? jaise nirgrantha kI vaise snAtaka yadi gautama ! upazAnta hai snAtaka hotA gautama! jina kalpa bakuza.....? pRcchA gautama! jina kalpa zuddha gautama! ( kuzIla) (pratiSevaNA-kuzIla) caritra pratiSevaNA-kuzIla gautama! (kaSAya-kuzIla) gautama (nirgrantha) pAMca 33 gautama! (snAtaka) caritra vAle akamAMza darzana dhara gautama! (pulAka-nirgrantha) savedaka (pulAka-nirgrantha) yadi savedaka napuMsaka vedaka gautama ! (pulAka-nirgrantha) strIvedaka hotA gautama! ( bakuza-nirgrantha) savedaka (bakuza-nirgrantha) yadi savedaka gautama! ( bakuza-nirgrantha) striihai-pRcchaa| gautama! (kaSAya-kuzIla) savedaka (kaSAya- kuzIla) yadi avedaka gautama! (kaSAya- kuzIla) upazAnta(kaSAya-kuzIla) yadi savedaka hai-pRcchaa| gautama! (kaSAya-kuzIla meM) bakuza(bha. 25/289) kI bhAMti hai| hai- (snAtaka) gautama! sthita gautama! (pulAka-nirgrantha) sthita - bhI hotA hai athavA asthita kalpa bhI hotA hai athavA asthita kalpa hotA gautama! (nirgrantha-nirgrantha) savedaka yadi (nirgrantha-nirgrantha) avedaka hotA gautama! (nirgrantha-nirgrantha) upazAntahai0? nirgrantha kI bhAMti snAtaka bhI gautama ! (pulAka) sarAga gautama (nirgrantha) sarAga (nirgrantha) yadi gautama! (nirgrantha) upazAnta gautama! (pulAka-nirgrantha) jina - kalpa bakuza-pRcchA gautama! (bakuza) jina kalpa pRSTha 821 302 1 821 302 2 822 1 2 4 303 822 303 822 304 ** ** ** * * * * * * * * * " " " " " " sUtra paMkti " 823 312 " " 305 " 306 1 306 2 307 su 308 1 308 3. 308 3 309 1 2 " 310 1 311 1 311 2 312 1 2 "1 17 313 | 313 " H " " 1 2 " " " " 3 4 1 2 2 3 5. azuddha kaSAya- kuzIla.....? pRcchA gautama! jina kalpa 6 nirgrantha......? pRcchA gautama! jina kalpa gautama! sAmAyika saMyama ..........? pRcchA yAvat sUkSmasaMparAya saMyama bhI hotA hai (bha. 25/304) nirgrantha......? pRcchA gautama! sAmAyika gautama! pratiSevaka yadi pulAka pratiSevaka gautama! mUla guNa pratiSevaka bhI hotA hai| kaSAya-kuzIla.....? gautama! pratiSevaka jJAnoM meM hotA hai ? do meM hotA hai| tIna meM hotA hai| yadi do meM hotA gautama! ( bakuza) pratiSevaka bakuza.... ? pRcchA (bha. 25/306) bakuza - pRcchA (bha. 25/307) / gautama! bakuza pratiSevaka yadi (bakuza) yadi kaSAya-kuzIla meM hotA hai| yadi tIna jJAna meM hotA zruta jJAna meM hotA hai| " 3-4 tIna jJAna meM hotA hai| 4 avadhi jJAna meM hotA hai 4,5 yadi tIna jJAna meM hotA hai| jJAna meM hotA haiN| do jJAna meM hotA hai| kssaay-kushiil-pRcchaa| gautama! (kaSAya-kuzIla) jina kalpa nirgrnth-pRcchaa| gautama! (nirgrantha) jina kalpa gautama! (pulAka-nirgrantha ke ) sAmAyika saMyama pRcchA athavA yAvat sUkSmasamparAya saMyama hotA 6, jJAna meM hotA hai| manaH paryava jJAna meM hotA hai jJAna meM -jJAna meM nirgrantha-pRcchA gautama (nirgrantha) sAmAyika gautama! (pulAka) pratiSevaka yadi (pulAka) pratiSevaka gautama! (pulAka) mUla guNa pratiSevaka hotA hai| sampanna hotA avadhi jJAna meM hotA hai| avadhi jJAna se sampanna hotA hai| .......? pRcchA -pRcchA do jJAna meM hotA hai athavA tIna jJAna (kaSAya-kuzIla) do jJAnoM se sampatra meM hotA hai athavA tIna jJAnoM se sampana jJAnoM se sampanna hotA hai| gautama! (kaSAya-kuzIla) pratiSevaka jJAnoM se sampanna hotA hai ? (pulAka) do (jJAnoM) se sampanna hotA hai tIna (jJAnoM) se saMpatra hotA hai| (pulAka) yadi do se sampanna hotA se sampanna hotA hai| (pulAka) yadi tIna jJAnoM se do jJAnoM se sampanna hotA hai zruta jJAna se sampanna hotA hai| tIna jJAnoM se sampanna hotA hai avadhi jJAna se sampanna hotA hai| (kaSAya-kuzIla) yadi tIna jJAnoM se sampanna hotA hai| jJAnoM se sampanna hotA hai manaH paryava jJAna se sampanna hotA hai| jJAnoM se sampanna hotA hai| -jJAna se sampanna hotA hai|
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha | sUtra paMkti azuddha cAritra-paryavoM kI dRSTi se gautama! hIna 828/351 | 3 pRSTha | sUtra paMkti azuddha 823 314, 1 |.....? pRcchA -pRcchA 316 318] | | 2 |snAtaka eka kevala-jJAna meM hotA hai | (snAtaka) eka kevala-jJAna se sampanna hotA hai| | 2 gautama ! jaghanyataH gautama ! (bakuza) jaghanyataH | 2 gautama! jaghanyataH gautama! (kaSAya kuzIla) jaghanyataH gautama! snAtaka gautama ! (snAtaka) | 2 gautama! tIrtha gautama! (pulAka) tIrtha 1 ......? pRcchA -pRcchA (826 | 4 |kI vaktavyatA 352 1 | apekSA pulAka | 352| 3 | gautama! hIna | 2 pRSTha | sUtra | paMkti azuddha 826 | 333| 3 | gautama! janma gautama ! (bakuza) janma 334| 1 | yadi (bakuza) yadi 826 334 3 | gautama! janma gautama ! (bakuza) janma 826 334/3-4 | pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. pulAka (bha. 25/330) kI bhAMti 25/330) kI (vaktavya hai)| 334 5 pulAka kI pulAka (bha. 25/330) 826 3246 hotA (bha. 25/330) / hotA 1 yadi no-avasarpiNI-no-utsarpiNI (bakuza) yadi noavasarpiNI noutsarpiNI 2 | gautama! janma gautama ! (bakuza) janma 3 -nirgrantha kI -nirgrantha (bha. 25/331) 335/3-4 hai (bha. 25/331) / no-avasarpiNI-no-utsarpiNI noavasarpiNI-noutsarpiNI 335/6 vaktavyatA / kevala (vaktavya haiM), gautama! deva gautama ! (pulAka) deva | deva-gati (pulAka) deva-gati hotA hai to hotA huA to 4 | gautama! bhavanapati gautama! (pulAka) bhavanapati | gautama! siddhi gautama! (snAtaka) siddhi | hotA hai to kyA vaha indra hotA huA kyA indra | tAvatriMzaka-deva tAvatriMzaka-deva | gautama! avirAdhanA gautama! (pulAka) avirAdhanA 1 |.....? pRcchA pRcchA 341, 343 | 1 | bakuza ke | 2 | cAritra-paryavoM se pRcchA kyA gautama! syAt caritra-paryavoM se gautama! (eka pulAka vijAtIya sthAna vAle anya bakuza ke satrikarSa arthAta saMyojana se caritra-paryavoM se) hIna kI bhI (vaktavyatA) apekSA dUsare pulAka gautama ! (eka bakuza bhikSu vijAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA dUsare pulAka bhikSu ke caritra-paryavoM se hIna bakuza bhikSu ke caritra-paryavoM se pRcchA (kyA gautama ! (eka bakuza bhikSu sajAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA dUsare bakuza bhikSu ke caritra-paryavoM se) syAt hai (bha. 25/350) / caritra-paryavoM se kyA hIna hai? gautama! (eka bakuza bhikSu vijAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA pratiSevaNA kuzIla ke caritra-paryavoM se | SaTsthAna sthAnoM ke saMyojana hai (bha. 25/350) / cAritra-paryavoM se kyA hIna hai? gautama! SaTsthAna |829| 354 3 200 355/ 1 sthAnoM saMyojanA | 2 cAritra caritra : : 345 meM utpanna abhyadhika hai? 3 | gautama! hIna 320 2 gautama ! tIrtha gautama ! (kaSAya kuzIla) tIrtha 321/ 1 (kaSAya kuzIla) yadi | gautama ! dravyaliMga gautama ! (pulAka) dravyaliMga gautama! audArika gautama ! (pulAka) audArika |......? pRcchA gautama! tIna gautama ! (bakuza) tIna | yadi tIna yadi (vaha) tIna 3 sampanna hote haiN| saMpanna hotA hai| 4 tejas tejasa gautama! tIna gautama ! (kaSAya-kuzIla) tIna zIrSaka | kSetra-pada 6] 2 gautama! janma gautama ! (pulAka) janma 2 gautama! janma gautama ! (bakuza) janma 4 meM bhI utpanna 2,4 avasarpiNI-no-utsarpipNI avasarpiNI-noutsarpiNI 3 gautama! avasarpiNI gautama! (pulAka) avasarpiNI 1 | yadi | (pulAka) yadi 2 duHSama-suSamA duSyama-suSamA 4 | gautama ! janma | gautama ! (pulAka) janma (pulAka) yadi 4 gautama! yadi gautama ! (pulAka) yadi yadi no-avasarpiNI-no-utsarpiNI | (pulAka) yadi noavasarpiNI noutsarpiNI 4 gautama! janma gautama ! (pulAka) janma 1 .....? pRcchA -pRcchA 2 gautama! avasarpiNI gautama ! (bakuza) avasarpiNI 2,3 no--avasarpiNI-no-utsarpiNI noavasarpiNI-noutsarpiNI (bakuza) yadi 1 hai ?.....pRcchA hai-pRcchA / 335 gautama ! avirAdhanA 2 | gautama! avirAdhanA nahIM hotA yAvat 3 nahIM hotA (bha. 25/339) / gautama! jaghanyataH pRcchA (kyA hIna hai ? tulya hai? abhyadhika hai?) gautama! (eka bakuza bhikSu vijAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA nirgrantha ke caritra-paryavoM se) hIna meM vahI | 7 meM yahI 8 meM hai vahI batalAnI cAhie, meM batalAI gaI thI (bha. 25/351352) caritra-paryavoM se 2 cAritra-paryavoM se.....? gautama! (kaSAya-kuzIla) avirAdhanA gautama! (nirgrantha) avirAdhanA nahIM hotA (bha. 25/339) yAvat nahIM hotaa| gautama ! (devaloka meM upapadyamAna pulAkA kI sthiti) jaghanyataH sAgaropama hotI hai| gautama ! (bakuza) jaghanyataH gautama! (kaSAya-kuzIla) jaghanyataH gautama! (nirgrantha) ajaghanya gautama ! (pulAka ke) asaMkhyeya gautama ! (nirgrantha ke) ajaghanya gautama ! (pulAka ke) ananta ke satrikarSa arthAt saMyojana gautama ! (eka pulAka bhikSu sajAtIya saMyama-sthAnoM ke sannikarSa arthAt saMyojana kI apekSA dUsare pulAka bhikSu ke caritra-paryavoM se) syAt 829 | 356 3 |sAgaropama kii| 2 gautama ! jaghanyataH 2 gotama! jaghanyataH gautama ! ajaghanya gautama! asaMkhyeya 2 gautama ! ajaghanya 2 gautama ! ananta | ke saMyojana 3 | gautama ! syAt gautama! hIna 829| 357/ 3 gautama! hIna gautama! (eka nirgrantha vijAtIya saMyama sthAnoM ke saMyojana kI apekSA pulAkabhikSu ke caritra-paryavoM se) hIna / gautama ! (eka nirgrantha sajAtIya saMyama| sthAnoM ke saMyojana kI apekSA pulAkA bhikSu ke caritra-paryavoM se) hIna gautama ! (eka nirgrantha vijAtIya saMyama sthAnoM ke saMyojana kI apekSA snAtaka ke sannikarSa se) hIna 350 829| 358 3 gautama! hIna 333
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra pakti | azuddha 829 359 3 gautama! hIna 831 sUtra paMkti azuddha 376 1 yadi | 2 | gautama ! lezyA | 1 | yadi | snAtaka 1 snAtaka zuddha (kaSAya-kuzIla) yadi gautama ! (nirgrantha) lezyA (nirgrantha) yadi (snAtaka) (snAtaka) pRSTha sUtra paMkti 835 836 416/ 2 416-2 azuddha gautama! eka gautama ! jaghanyataH aakrss| gautama! (snAtaka) eka gautama (pulAka ke eka bhava meM) jaghanyataH AkarSa (prajJapta haiN)| 835 360 1 |, bhante! snAtaka cAritra-paryavoM se.....? pRcchA gautama! hIna 360 3 832 418 832 832 3 | gautama! vardhamAna 1 | nirgrantha....? gautama! vardhamAna 2 gautama! jaghanyataH gautama ! (pulAka) vardhamAna nirgranthagautama! (nirgrantha) vardhamAna gautama! (pulAka) jaghanyataH 361 1 bhante! snAtaka cAritra-paryavoM se.....? pRcchA gautama! hIna 829 | 361 3 / 2 | gautama ! jaghanyataH gautama ! (nirgrantha) jaghanyataH 362 2 cAritra-paryavoM gautama ! (eka snAtaka vijAtIya saMyamasthAnoM ke saMyojana kI apekSA pulAka bhikSu ke caritra-paryavoM se) hIna bhante! eka snAtaka caritra-paryavoM se pRcchA gautama! (eka snAtaka vijAtIya saMyamasthAnoM ke saMyojana kI apekSA nirgranthA ke caritra-paryavoM se) hIna bhante! eka snAtaka ke caritra-paryavoM se-pRcchA gautama! (eka sAtaka sajAtIya saMyamasthAnoM kI apekSA dUsare snAtaka ke caritra-paryavoM se) hIna caritra-paryavoM inameM (chaha caritra-paryoM meM (pulAka) (pulAka) yadi gautama ! (pulAka) mana snAtaka(snAtaka) (snAtaka) yadi hotA haigautama! (pulAka) sAkAropayoga gautama ! (pulAka) kaSAya (pulAka) yadi gautama! (pulAka) cAroM | 1 2 2 bhante! (snAtaka) kitane gautama ! (snAtaka) jaghanyataH gautama! (pulAka) AyuSya bakuzagautama ! (bakuza) sAta 4 2 cAritra-paryavoM meM pulAka - 2 - 3 | gautama ! mana 1 snAtaka.... 2 snAtaka 2 2 bhante! kitane gautama! jaghanyataH gautama! AyuSya bakuza......? gautama! sAta ....? pRcchA gautama! sAta gautama! eka snAtaka gautama! niyamataH gautama ! mohanIya | gautama! vedanIya gautama! AyuSya - 424 - 2 gautama ! (kaSAya-kuzIla) sAta gautama ! (nirgrantha) eka | (snAtaka) gautama ! (pulAka) niyamataH gautama ! (nirgrantha) mohanIya gautama ! (snAtaka) vedanIya gautama ! (pulAka) AyuSya gautama ! (bakuza) sAta isI prakAra pratiSevaNA-kuzIla kI 836 sarvatra 1 ....? pRcchA -pRcchA 836|| 417 2 gautama! jaghanyataH gautama! (bakuza ke eka bhava meM) jaghanyataH 836 gautama ! jaghanyataH gautama! (nirgrantha ke eka bhava meM) jaghanyataH | 2 | gautama! eka gautama! (snAtaka ke eka bhava meM) eka 836 2 | gautama! jaghanyataH gautama ! (pulAka ke aneka bhavoM meM) jaghanyataH 836 421] 2 | gautama! jaghanyataH gautama! (bakuza ke aneka bhavoM meM) jaghanyataH 836, 421 AkarSa (do hajAra se nau hajAra taka) (do hajAra se nau hajAra taka) AkarSa 836 422/ 2 | gautama! jaghanyataH gautama! (nirgrantha ke aneka bhavoM meM)| jaghanyataH 836 422 2 | aakrss| AkarSa (hote haiN)| 836 | 423| 2 | gautama! eka gautama ! (snAtaka ke aneka bhavoM meM, eka 836 | 2 | gautama ! jaghanyataH gautama ! ((eka) pulAka kAla kI apekSA) jaghanyataH 2 | antrmuhrt| antarmuhUrta (taka hotA hai)| gautama! jaghanyataH gautama ! ((eka) bakuza kAla kI apekSA) jaghanyataH | isI (eka) prakAra isI prakAra (eka) 2 | kotti-puurv| koTi-pUrva (taka hotA hai)| 2 | gautama ! jaghanyataH gautama! ((eka) nirgrantha kAla kI apekSA) jaghanyataH 2 antarmuhUrta antarmuhUrta (taka hotA hai)| 2 | gautama! jaghanyataH gautama ! ((eka) snAtaka kAla kI apekSA) jaghanyataH | 2 | kotti-puurv| koTi-pUrva (taka hotA hai)| 428/ 2 gautama! jaghanyataH gautama! ((aneka) pulAka kAla kI apekSA) jaghanyataH 2 | antrmuhtH| antarmuhUrta (taka rahate haiN)| .....? pRcchA -pRcchA 2 | gautama! sarva gautama! ((aneka) bakuza) sarva pulAkoM kI bhAMti snAtaka kI (aneka) bakuza snAtakoM kI (aneka) bakuzoM 837430 2 | gautama ! jaghanyataH gautama! ((eka) pulAka ke punaH pulAva hone meM) jaghanyataH kAla-kAla kAla (kA antara hotA hai)-kAla - -- 2 3 hotA hai...... gautama! sAkAropayoga 2 gautama! kaSAya 1 yadi 2 gautama cAroM 1 kaSAya-kuzIla......? gautama! kaSAya lh 368 gautama! sAta kaSAya-kuzIla 20 - gautama ! (kaSAya-kuzIla) kaSAya (kaSAya-kuzIla) yadi gautama ! (kaSAya-kuzIla) cAra gautama ! (kaSAya-kuzIla) nirgrantha gautama ! (nirgrantha) pAMca gautama! (snAtaka) do gautama! (vaha) pratiSevaNA gautama! cAra |....? pRcchA -- -pRcchA 375, | pratiSevaNA-kuzIla kI pUrvavat 1 ....? pRcchA 2 | gautama! nirgrantha gautama ! pAMca gautama! do | gautama ! pratiSevaNA .....? pRcchA gautama! kaSAya 2 gautama! nirgranthatva 2 sAtaka gautama nosaMjJopayukta 2 | gautama saMjJopayukta 2 | gautama AhAraka 377, 379 yyyyy 836 3 gautama! upazAnta 2 gautama! lezyA gautama! (vaha) kaSAya gautama! (vaha) nirgranthatva (snAtaka) gautama ! (pulAka) nosaMjJopayukta gautama ! (bakuza) saMjJopayukta gautama ! (pulAka) AhAraka (snAtaka) gautama ! (pulAka) jaghanyataH gautama ! (bakuza) jaghanyataH (nirgrantha) yadi gautama! (nirgrantha) upazAnta gautama! (pulAka) lezyA (pulAka) yadi gautama ! (pulAka) tIna kaSAya-kuzIlagautama! (kaSAya-kuzIla) lezyA pulAka kI bhAMti | 2 1 835 gautama! tIna kaSAya-kuzIla....? gautama! lezyA 413/ 2 | gautama ! jaghanyataH gautama! jaghanyataH
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha | sUtra paMkti 837 | 431] 2 pRSTha pRSTha | sUtra paMkti azuddha azuddha gautama! antara - .......? pRcchA | 1 pRSTha | sUtra paMkti - azuddha 840 saM. gA. 4 saMyata hai| | 6 saMyata hai| 8 nyUna hai| | saMyata hai| 2 | gautama! savedaka 2 | gautama ! sarAga 2 gautama ! sthita-kalpa -pRcchA vaktavyatA yAvat saMyata deva-rUpa bhante! zaddha / |saMyata hai / / 2 / / saMyata hai // 3 // nyUna hai / / 4 / / saMyata hai / / 5 / / gautama! (sAmAyika-saMyata) savedaka gautama ! (sAmAyika-saMyata) sarAga gautama! (sAmAyika-saMyata) sthita vktvytaa| yAvat saMyata-deva rUpa ......? pRcchA gautama! avirAdhanA kaSAyakuzIla kI vaktavyatA - 3 gautama! jaghanyataH 5 kaal| 4 3 kalpa gautama ! (snAtaka apratipAtI hotA hai | isalie) antara (aneka jIvoM kI apekSA se kAla kA antara) bhaMte! gautama ! ((aneka) pulAka ke pulAka hone meM) jaghanyataH kAla (kA aMtara hotA hai)| gautama! (bakuza-nirgranthoM ke) gautama ! ((aneka) nirgranthoM ke kAla kA antara) jaghanyataH chaha mAsa (hotA hai)| gautama! (pulAka ke) tIna gautama ! (bakuza ke) pAMca gautama ! (kaSAya-kuzIla ke) chaha gautama ! (nirgrantha ke) eka gautama ! bakuza-nirgranthoM ke gautama! jaghanyataH 3 gautama! jaghanyataH - 1 |....? pRcchA | gautama! sthita-kalpa | gautama! jina | gautama ! pulAka 2 gautama! pulAka -pRcchA gautama! (chedopasthApanIka-saMyata) gautama! (sAmAyika-saMyata) jina gautama ! (sAmAyika-saMyata) pulAka gautama! (parihAravizuddhika-saMyata) saagropm| gautama! jaghanyataH gautama!(sAmAyika-saMyata) avirAdhanA isa prakAra kaSAyakuzIla kI bhAMti (vaktavya hai) gautama! (devalokoM meM upapadyamAna sAmAyika-saMyata kI sthiti) jaghanyata sAgaropama (prajJapta hai)| gautama! (devalokoM meM upapadyamAna parihAravizuddhika kI sthiti) jaghanyataH sAgaropama (prajJapta hai)| (sAmAyika-saMyata ke) (sUkSmasamparAya-saMyata ke) pulAka - - - - chaha maas| gautama! tIna 2 gautama! pAMca gautama! chaha 2 gautama! eka |....? pRcchA 2 gautama! eka 3 gautama! loka 2 gautama! loka 2 avagAhana kI saagropm| sAmAyika-saMyata ke sUkSmasamparAya-saMyata ke ....? pRcchA gautama! ajaghanya - 2 gautama ! (snAtaka ke) eka gautama! (pulAka) loka gautama ! (snAtaka) loka avagAhana (bha. 25/440,441) 2 | 3 gautama! ananta gautama! syAt - gautama! (yathAkhyAta-saMyata) ajaghanyagautama ! (sAmAyika-saMyata ke) ananta gautama! ((eka) sAmAyika-saMyata sajAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA dUsare sAmAyika-saMyata ke caritra-paryavoM se) syAt " |492, 3 845 492 | 4 ......pRcchA gautama! syAt 2 gautama! kSAyopazamika 2 gautama! aupazamika gautama! kSAyika gautama! pratipadyamAna 4 pulAka gautama! pratipadyamAna apekSA jaghanyataH 1 |.... pRcchA 2 gautama! pratipadyamAna 4 apekSA jaghanyataH nigrantha apekSA se syAt snAtaka apekSA jaghanyataH gautama! do ....? pRcchA gautama! do gautama! do 2 gautama! do 458 2 gautama! do anuttara cAturyAma saM. gA. 2 sAmAyika-saMyata hai| 4 | SaTsthAna patita | ......) pRcchA gautama! hIna 2 | gautama ! pulAka gautama ! (yathAkhyAta-saMyata) pulAka 3 | gautama! pratisevaka gautama! (sAmAyika-saMyata) pratisekkA |3,4 | to kyA mUlaguNa-pratiSevaka hotA hai to kyA mUlaguNa-pratiSevaka hotA hai? / 1 |....? pRcchA -pRcchA | 2 | gautama ! pratisevaka gautama! (parihAravizuddhika) pratiSevaka 2 gautama! do gautama ! (sAmAyika-saMyata) do| |4.5 | haiM (bha. 8/105) / haiM jaisA jJAnoddezaka (bha. 8/105) meM (ukta hai)| | 2 |sAmAyika-saMyata (sAmAyika-saMyata) | 2 | gautama! jaghanyataH gautama! (parihAravizuddhika-saMyata) jaghanyataH 2 gautama ! jaghanyataH gautama ! (yathAkhyAta-saMyata) japanyataH | 2 sAmAyika-saMyata (sAmAyika-saMyata) | 2 | hotA hai ? pulAka hotA hai ? (sAmAyika-saMyata) pulAka 3 | gautama! dravyaliMga gautama! (parihAravizuddhika-saMyata) dravyaliMga 2 |sAmAyika-saMyata (sAmAyika-saMyata) | gautama! janma gautama! (sAmAyika-saMyata) janma no-avasarpiNi-no-utsarpiNi noavasarpiNi-noutsarpiNi 3 gautama! avasarpiNi gautama! (sAmAyika-saMyata) avasarpiNi .......? pRcchA 2 gautama! avasarpiNi gautama! (parihAravizuddhika-saMyata) aksarpiNi 2,3 no-avasarpiNi-no-utsarpiNi noavasarpiNi-noutsarpiNi yadi avasarpiNi | yadi (vaha) avasarpiNi 2 gautama ! deva gautama ! (sAmAyika-saMyata) devasAmAyika-saMyata (sAmAyika-saMyata) 4 | jaise kaSAya kuzIla kI vaktavyatA | kaSAyakuzIla kI (bhAMti) (vaktavya gautama ! (pulAka) kSAyopazamika gautama ! (nirgrantha) aupazamika gautama ! (snAtaka) kSAyika gautama ! (pulAka) pratipadyamAna (pulAka) gautama ! (bakuza) pratipadyamAna apekSA (bakuza) jaghanyataH -pRcchA gautama! (kaSAya-kuzIla) pratipadyamAna apekSA (kaSAya-kuzIla) jaghanyataH (nirgrantha) apekSA (nirgrantha) syAt (snAtaka) apekSA (snAtaka) jaghanyataH gautama ! (sAmAyika-saMyata) do -pRcchA gautama! (chedopasthApanIya-saMyata) do gautama ! (parihAravizuddhika-saMyata) do gautama ! (sUkSmasaMparAya-saMyata) do gautama ! (yathAkhyAta-saMyata) do anuttara caturyAma sAmAyika-saMyata hai / / 1 / / gautama! (sAmAyika-saMyata vijAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA chedopasthApanika-saMyata ke caritra paryava se) syAt SaTsthAnapatita -pRcchA gautama! (sAmAyika-saMyata vijAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA sUkSmasamparAya saMyata ke caritra-paryavoM se) hIna 2 3 ......) pRcchA gautama! hIna gautama !(sUkSmasamparAya-saMyata vijAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA sAmAyika-saMyata ke caritra-paryavoM se) hIna vAle (se) syAt yadi (vaha) hIna yadi (vaha) abhyadhika guNA abhyadhika hai| | 5 vAle, syAt | 5 | yadi hIna | yadi abhyadhika guNA abhydhik| |846
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra pRSTha sUtra paMkti azuddha 846495] 2 .....? pRcchA / 5 3 gautama! hIna gautama (sUkSmasamparAya-saMyata vijAtIya saMyama-sthAnoM ke saMyojana kI apekSA yathAkhyAta-saMyata se) hIna 2 gautama ! sayogI gautama! (sAmAyika-saMyata) sayogI gautama! sAkAra gautama ! (sAmAyika-saMyata) sAkAra gautama! kaSAya gautama! (sAmAyika-saMyata) kaSAya 2 hotaa| kaSAya-kuzIla kI hotA, kaSAya-kuzIla (bha. 25/ 369,370) kI 3 (bha. 25/369,370) / isI | / isI 4 kI pulAka kI bhAMti vaktavyatA pulAka (bha. 25/367,368) kI (bha. 25/367,368) bhAMti (vaktavya hai) 1 .....? pRcchA -pRcchA gautama! kaSAya gautama! (sUkSmasamparAya-saMyata) kaSAya kI nirgrantha kI nirgrantha (bha. 25/371,372) kI sAmAyika saMyata (sAmAyika saMyata) hai (bha. 25/375, 376) kaSAya- hai kaSAya-kuzIla (bha. 25/375, | 3 kuzIla kI |376) kI kI pulAka kI bhAMti (bha. 25/ pulAka (bha. 25/373,374) kI 373,374 bhAMti (vaktavya hai)| 4,5 |saMyata kI nirgrantha kI bhAMti / saMyata nirgrantha (bha. 25/377,378) / (bha. 25/377,378) kI bhAMti pRSTha sUtra paMkti azuddha 850] 526] 3 | gautama ! jaghanyataH gautama ! (sAmAyika-saMyata ke eka bhava | meM) jaghanyataH 3 | bakuza kI bhAMti vaktavyatA (bha. |bakuza (bha. 25/417) kI bhAMti 25/417) (vaktavya hai)| 2 | gautama ! jaghanyataH gautama! (chedopasthApanika-saMyata ke) jaghanyataH 850 / 2 | pRthaktva-bIsa pRthaktva (pAMca yA chaha)-bIsa aakrss| (AkarSa prajJapta haiN)| sUtra paMkti azuddha sarvatra 1 |....? pRcchA gautama! AyuSya | gautama! (sUkSmasamparAya-saMyata) AyuSya, 3 | kI snAtaka kI bhAMti vaktavyatA snAtaka (bha. 25/394) kI bhAMti (bha. 25/394) (vaktavya hai)| 512/ 2 | gautama! niyamataH gautama! (sAmAyika-saMyata) niyamataH | 2 | gautama! sAta gautama! (yathAkhyAta-saMyata) sAta gautama! bakuza gautama! (sAmAyika-saMyata) bakuza | 2 | bakuza-nirgrantha kI taraha bakuza-nirgrantha (bha. 25/399) kI bhAMti 2-3 | udIraNA karatA hai...(bha. 25/399) udIraNA karatA hai| |gautama! chaha gautama! (sUkSmasamparAya-saMyata) chaha | huA (vaktavya hai)| 5-6 -saMyata kI snAtaka kI bhAMti -saMyata snAtaka (bha, 25/379, vaktavyatA (bha.25/379,380),380) kI bhAMti (vaktavya hai), itanA kevala itanA | 3 gautama ! vardhamAna gautama! (sAmAyika-saMyata) vardhamAna| 1 |.......pRcchA | 2 gautama! vardhamAna gautama !(sUkSmasamparAya-saMyama) vardhamAna2 gautama! jaghanyataH gautama ! (sAmAyika-saMyata) jaghanyataH 2 gautama! jaghanyataH gautama ! (sUkSmasamparAya-saMyata) jaghanyataH 2 pUrvavat isI prakAra | 2 gautama! jaghanyataH gautama! (yathAkhyAta-saMyata) japanyataH antrmuhuurt| antarmuhurta (taka vardhamAna pariNAma vAla hotA hai)| gautama! jaghanyataH gautama! (yathAkhyAta-saMyata) jaghanyataH -koTi-pUrva -koTi-pUrva (taka avasthita-pariNAma vAlA hotA hai)| 510 2 gautama! sAta gautama ! (sAmAyika-saMyata) sAta , | 3 bakuza kI bhAMti vaktavyatA bakuza (bha. 25/391) kI bhAMti (bha. 25/391) / (vaktavya hai)| 1 |.....? pRcchA -pRcchA 2 | gautama ! pAMca gautama ! (yathAkhyAta-saMyata) pAMca huA 5 | nirgrantha kI | nirgrantha (bha. 25/401) kI (bha. 25/401) | gautama! vaha gautama! (vaha) karatA hai, karatA hai| 1 chedopasthApanika chedopasthApanika-saMyata 2 | gautama! chedopasthApanika- gautama! (chedopasthApanika-saMyata) chedopasthApanika519| 2 | gautama! parihAravizuddhika- gautama! (parihAravizuddhika-saMyata) parihAravizuddhika520 2 gautama! sUkSmasamparAya gautama ! (sUkSmasamparAya-saMyata) sUkSmasamparAya,5212 gautama! yathAkhyAta gautama! (yathAkhyAta-saMyata) yathAkhyAtano-saMjJopayukta nosaMjJopayukta | 2 | gautama! saMjJopayukta gautama! (sAmAyika-saMyata) saMjJopayukta | 2 | bakuza kI bhAMti vaktavyatA (ma. bakuza (bha. 25/410) kI bhAMti 25/410) / (vaktavya hai)| 3,4 | pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. |pulAka (bha. 25/409) kI bhAMti 25/409) / (vaktavya hai)| 1.2 | pulAka kI bhAMti vaktavyatA (bha. | pulAka (bha. 25/411) kI bhAMti 25/411) (vaktavya hai)| | 2 |gautama! jaghanyataH gautama ! (sAmAyika-saMyata) jaghanyataH | 1 |.....? pRcchA -pRcchA | 850 525/ 2 | gautama! jaghanyataH gautama! (parihAravizuddhika-saMyata) jaghanyataH 26 1 AkarSa-sparza AkarSa-sAmAyika | parihAravizuddhika-saMyata parihAravizuddhika-saMyata ke 2. gautama ! jaghanyataH gautama! (parihAravizuddhika-saMyata ke jaghanyataH 1 | sUkSmasamparAya-saMyata (sUkSmasamparAya-saMyata ke) -saMyata.....? pRcchA -saMyata-pRcchA 2 gautama ! jaghanyataH gautama! (sUkSmasamparAya-saMyata ke) jaghanyataH 1 yathAkhyAta-saMyata (yathAkhyAta-saMyata ke) 2 | gautama ! jaghanyataH gautama! (yathAkhyAta-saMyata ke) jaghanyataH 3 | gautama ! bakuza kI bhAMti vaktavyatA | gautama! (sAmAyika-saMyata ke aneka (bha. 25/421) janmoM meM) (AkarSa-sAmAyikasaMyatatva ke sparza) bakuza (bha. 25/ 421) kI bhAMti (vaktavya haiN)| | 532| 2 | gautama ! jaghanyataH gautama! (chedopasthApanika-saMyata ke aneka janmoM meM) jaghanyataH 532] 2 | kama (nau sau sATha) aakrss| kama (nau sau sATha-84120) AkarSa (prajJapta haiN)| ((eka) | apekSA se apekSA) gautama ! jaghanyataH gautama ! (eka sAmAyika-saMyata kAla kI apekSA) jaghanyataH 2,4 | kotti-puurv| koTi-pUrva (taka rahatA hai)| 4,5 kI nirgrantha kI bhAMti (bha. 25/nirgrantha (bha. 25/426) kI bhAMti 426), (vaktavya hai), -saMyata kI sAmAyika saMyata kI |-saMyata sAmAyika-saMyata bhAMti ., | 6 | vaktavyatA (bha. 25/533) / (bha. 25/533 kI bhAMti (vaktavya hai)| 2 | gautama! srvkaal| gautama! ((aneka) sAmAyika-saMyata kI apekSA) sarvakAla (taka rahate haiM) / 1 .....? pRcchA -pRcchA 2 gautama! jaghanyataH gautama! ((aneka) chedopasthApanikasaMyata) jaghanyataH "
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha | sUtra paMkti azuddha 852 | 543, 3 pulAka kI bhAMti vaktavyatA pulAka (bha. 25/440) kI bhAMti (bha. 25/440) / (vaktavya hai)| |4,5 kI snAtaka kI bhAMti vaktavyatA snAtaka (bha. 25/441) kI bhAMti (bha. 25/441) (vaktavya hai)| pRSTha | sUtra paMkti azuddha 858/578 2 | kAyayoga kAya-yoga580 1 | Abhyantara Abhyantarika | 2 | Abhyantara tapa ke chaha prakAra Abhyantarika tapa chaha prakAra kA 581 3 | nivedana, nivedana |586/7 | yaavt| 12 zruta-jJAna, 13 avadhi yAvat (12. zruta-jJAna kI anatyAjJAna, 14. manaHparyava-jJAna, |zAtanA, 13. avadhijJAna kI | anatyazAtanA, 14. manaHparyavajJAna kI anatyazAtanA) 2 1 kA veyAvRttya prakAra kA kA vaiyAvRttya prakAra kA prajJapta hai 620 pRSTha sUtra paMkti azuddha 851535 2 |sAgaropama sAgaropama (taka rahate haiN)| (aneka) parihAravizuddhika-saMyata ((aneka) parihAravizuddhika-saMyata) 2 | gautama! jaghanyataH gautama! (parihAravizuddhika-saMyata) jghnytH| , koTi-pUrva koTi-pUrva (taka rahate haiN)| 851 | 537/ 2 gautama! jaghanyataH gautama! (sUkSmasamparAga-saMyata) jaghanyataH | 2 antarmuhUrta antarmuhurta (taka rahate haiN)| 72 -saMyatoM kI -saMyata | 3 |-saMyato kI bhAMti vaktavyatA |-saMyato (bha. 25/534) kI bhAMti (vaktavya haiM) 3 pulAka kI bhAMti pulAka (bha. 25/430) kI bhAMti 3 jaghanyataH antarmuhUrta.......(bha. (jaghanyataH antrmuhuurt.....)| 25/430) -saMyatoM.....? pRcchA saMyatoM ke-pRcchA | 2 gautama! koI antara nahIM hotaa| gautama ! ((aneka) sAmAyika-saMyatoM ke punaH sAmAyika-saMyata hone ke kAla kA) koI antara nahIM hotaa| 851 540 1 -saMyata.....? pRcchA saMyatoM ke-pRcchA 851 540 2 gautama! jaghanyataH gautama! ((aneka) chedopasthApanikasaMyatoM ke punaH chedopasthApanika-saMyata hone meM kAla kA antara) jaghanyataH 541 1 -saMyata.....? pRcchA saMyatoM ke pRcchA ,,| 2 | gautama! jaghanyataH gautama ! (aneka parihAravizuddhikasaMyatoM ke punaH parihAravizuddhika-saMyata hone meM kAla kA antara) jaghanyataH 2 saagropm| sAgaropama (hotA hai)| 3 |-saMyatoM kI nirgranthoM kI bhAMti -saMyata nirgranthoM (bha. 25/434) kI vktvytaa| (bha. 25/439) / bhAMti (vaktavya haiN)| 851/541/4 |-saMyatoM kI sAmAyika-saMyatoM kI |-saMyata sAmAyika-saMyatoM (bha. 25// kI bhAMti vaktavyatA (bha, 25/ 539) kI bhAMti (vaktavya hai)| 539) / 542 2 gautama! chaha gautama ! (sAmAyika-saMyata ke) chaha | |, kaSAya-kuzIla kI bhAMti vaktavyatA kaSAya-kuzIla (bha. 25/437) kI (bha. 25/437) bhAMti (vaktavya hai)| | 3 kI pulAka kI pulAka (bha. 25/435) kI vaktavyatA (bha. 25/435) / (vaktavya hai)| 4,5 kI nirgrantha kI bhAMti vaktavyatA | nirgrantha (bha. 25/438) kI bhAMti vaktavyatA (bha. 25/438) / (vaktavya hai)| 5 kI snAtaka kI bhAMti vaktavyatA sAtaka (bha. 25/439) kI bhAMti (bha. 25/439) (vaktavya hai)| | 1 |.....? pRcchA -pRcchaa| | 3 | gautama ! saMkhyAtaveM gautama ! (sAmAyika-saMyata loka ke) saMkhyAtaveM 2 | jaise hone kI vaktavyatA (bha. 25/ jaise hone (bha. 25/543) kI | 543) vaktavyatA 545 / 2 gautama! kSAyopazamika- gautama ! (sAmAyika-saMyata) kSAyopazamika2 gautama! aupazamika gautama! (yathAkhyAta-saMyata) aupazamikaL, 547/2,3 | gautama ! pratipAdyamAna kI apekSA gautama ! (sAmAyika-saMyata) pratipAdya kaSAya-kuzIla kI bhAMti niravazeSa |mAna kI apekSA (eka samaya meM) vaktavyatA (bha. 25/448) kaSAya-kuzIla (bha. 25/448) kI bhAMti niravazeSa vaktavya haiN| |852 | 548 | 2 |gautama ! pratipadyamAna kI apekSA syAt gautama ! (chedopasthApanika-saMyata) pratipadyamAna kI apekSA (eka samaya | meM) syAt 4 chedopasthApanika-saMyata (chedopasthApanika-saMyata) apekSA syAt apekSA (eka samaya meM) syAt | nirgrantha kI bhAMti vaktavyatA nirgrantha (bha. 25/449) kI bhAMti (bha. 25/449) / (vaktavya haiN)| 1 |.....? pRcchA -pRcchA / gautama ! pratipadyamAna gautama ! (yathAkhyAta-saMyata) pratipadya- mAna apekSA syAt apekSA (eka samaya meM) syAt yathAkhyAta-saMyata (yathAkhyAta-saMyata) apekSA jaghanyataH apekSA (eka samaya meM) jaghanyataH saM.gA. agrima sUtroM agrima sUtroM (bha. 25/551-619) 2 pratipAdita hai pratipAdita hai||1|| | 1,2 | prajJapta haiM prajJapta hai 1 prajJapta haiM prajJapta hai 1 ke prajJapta haiM jaise2 ke chaha prakAra prajJapta haiN| chaha prakAra kA prajJapta hai, hai, jaise itvarika hai, jaise-itvarika bhakta, prajJapta haiM prajJapta hai tuma tuma tuma-tuma prajJapta haiM prajJapta hai krnaa| jaise karanA, jaise vAlA / jaise vAlA, jaise | 3 utkaTukAsanikaH utkaTukAsanika 612| 4 | krnaa| yaha karanA / yaha tapa-adhikAra hai, isameM jo prazasta dhyAna hai usakA Asevana aura jo aprazasta dhyAna hai usakA varjana karane se tapa hotA hai| 863/616, 2 | prajJapta haiM, prajJapta hai, 617| | 1 | rAjagRha nagara yAvat isa prakAra bole rAjagRha (bha. 1/10) yAvat isa (bha. 1/10) prakAra bole 863| 621 3 | balavAn yugavAna balavAn isa prakAra jaise caudahaveM zataka ke prathama uddezaka (bha. 14/3) meM (yugavAn 863/621| 5 | carameSTaka-, carameSTaka, ho jAte haiN| isa prakAra jaise caudahaveM ho jAte haiN|) yAvat zataka ke prathama uddezaka (bha. 14/ 3) meM yAvat bhante! jIva bhante! ve (nairayika) jIva 3 | gautama! apanI gautama! (ve jIva) apanI 2 | gautama! Atma-karma gautama! (ve jIva) Atma-karma 2 | ve jIva (ve jIva) 1 | jIvoM kI bhAMti | jIvoM (bha. 25/620-626) kI H kA prajJapta hai bhAMti bhakta 2 | hote (bha. 25/620-626) / hote| 629 2,3 | ......zeSa pUrvavat / yAvat vaimAnika | zeSa pUrvavat (ma. 25/620-627 (bha. 25/620-627) yAvat vaimAnika 631 2,3/.....zeSa pUrvavat / isI prakAra yAvat , zeSa pUrvavat / isa prakAra (bha. 25 // | vaimAnika (bha, 620-627) 620,627) yAvat vaimAnika 6332 | huA.....zeSa pUrvavat / huA, zeSa pUrvavat | 3 | yAvat vaimAnika (bha. 24/620- (bha. 25/620-627) yAvat 627) vaimAnika 2 | huA.....zeSa pUrvavat / isI prakAra | huA, zeSa pUrvavat / isa prakAra | yAvat vaimAnika
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha | sUtra pakti 865/635, 3 azuddha (bha. 25/620-627) zataka 26 866 | saM.gA. :: 2,3 : 00: :: : | rAjagRha nagara yAvat gautama ne kahA-(bha. 1/10) bhante! kyA karegA? jIvoM | karegA? jIvoM | karegA? jIvoM gautama! kisI kregaa| kisI kregaa| kisI kregaa| kisI gautama! lezyA-yukta cAra bhaMga | thA.....? pRcchA | kRSNa-lezyA-yukta | kregaa| jIva, : 6: : : :: : |jIva kI lezyA pRSTha | sUtra paMkti azuddha (bha. 25/620-627) yAvat | 14 | 2 | mana-yogI, vacana-yogI aura mana-yogI jIvoM ke bhI, vacana-yogI| | vaimAnika jIvoM ke bhI aura 14 | 2 cAra bhaMga vaktavya hai| ayogI (cAra bhaMga vaktavya haiN)| ayogI | 2 | narayika-jIva (nairayika-jIva) haiN|||1|| 17/1.2 kiyA thA....? (bha. 26/1) kiyA thA0 (bha. 26/1)? pUrvavat | | rAjagRha (bha. 1/4-10) yAvat pUrvavat / (bha. 26/16) isI prakAra (bha. 26/16) / isI prakAra / kahA |2,3 | kRSNa-lezyA, nIla-lezyA, kApota- kRSNa-lezyA vAlA bhI, nIla-lezyA bhante ! (1) kyA lezyA vAle nairayika kI vktvytaa| vAlA bhI, kApota-lezyA vAlA bhI karegA? (2) jIvoM (nairayika) (vaktavya haiN)| karegA? (3) jIvoM 175 mati-ajJAnI zruta-ajJAnI mati-ajJAnI, zruta-ajJAnI karegA? (4) jIvoM 17 7 kaSAya-sahita sayogI kaSAya-sahita, sayogI gautama ! (1) kisI |, vacana yogI nairayika jIva aura vacana-yogI aura kAya-yogI nairyikkregaa| (2) kisI kAyayogI kregaa| (3) kisI |8 narayikI kI ina narayika ke ina kregaa| (4) kisI 179 kI vktvytaa| kevala kI bhI vaktavyatA batalAnI cAhie, gautama ! (lezyA-yukta) ,,|10-vedaka vaktavya hai, -vedaka- aura puruSa-vedaka vaktavya haiM, cAra-bhaMga vaktavya hai| (vaktavya haiN)| thA-pRcchA 868 | 17 | 11 | vaktavyatA (vaktavyatA) (kRSNa-lezyA-yukta) ,, ,12,13/-tiryagyonika-jIva kI bhI -tiryagyonika jIva meM bhI sarvatra hI karegA, vktvytaa| sarvatra jIva ke dvitIya prathama aura dvitIya (ye do) bhaMga bhaMga vaktavya hai| (vaktavya haiM), jIva lezyA 15 vaktavyatA jo vaktavyatA cAra-bhaMga 868 | 17 | 15 | viSaya niravazeSa viSaya meM niravazeSa thA-pRcchA / 15-17-deva kI (bha. 26/17) -deva kI asurakumAra (bha. 26/17) gautama ! (lezyA-rahita-jIva ne) jyotiSka-deva kI aura vaimAnika- kI bhAMti (vktvytaa)| jyotiSka-deva | (kRSNa-pAkSika-jIva) | deva kI asura-kumAra kI bhAMti kI aura vaimAnika-deva kI usI prakAra jiiv-pRcchaa| vktvytaa| usI prakAra vaktavyatA, (vaktavyatA), itanA |(zuklapAkSika-jIvake viSaya meM) cAra- / kevala itanA jJAtavya haiN| zeSa pUrvavat jJAtavya haiM, zeSa pUrvavat vaktavya hai| (do) bhaMga, vaktavyatA / kevala itanA vaktavyatA batalAnI cAhie, itanA kA lezyA-rahita (bha. 26/4) kI kaSAya-sahita jIva kaSAya-sahita-jIva bhAMti aMtima bhaMga -kaSAya-sahita jIva |-kaSAya-sahita-jIva (do) 4 pUrvavat / yAvat vaimaanik| pUrvavat yAvat vaimAnika (vaktavya haiN)| kI bhI vktvytaa| thA......? pRcchA thA-pRcchA bhaMga, nosaMjJA-upayukta 19 | 2 |jIva (jIva) cAra (bhaMga vaktavya haiN)| donoM bAra) savedaka-jIva ke avedakoM ke cAra (bhaMga) |8 mithyA-dRSTi aura mithyA-dRSTi- aura -kaSAya-sahita ke bhI aura |-mithyA dRSTi jIva -mithyA-dRSTi-jIva (do bhaMga) |saMjJopayukta, avedaka, kaSAya- saMjJopayukta-, avedaka-, kaSAya(kaSAya-rahita-jIva) sahita, sAkAra-upayoga-yukta sahita-, sAkAra-upayoga-yukta(akaSAyI jIva) jIva-inameM |-jIva-inameM cAra-bhaMga 869 20,21 1 thA, kara rahA hai, karegA? thA0? pRSTha sUtra paMkti azuddha 869 20,21 3 nairayika / nairayikoM 869| 21 | 2 |ke bandha kI vaktavyatA (bha. 26/ kA bandha (bha. 26/18) (ukta hai)| 18) 2 mohanIya karma kI bhI mohanIya-karma bhI |avikala rUpa se yAvat vaktavyatA niravazeSa (vaktavya hai) yAvat vaimAnika vaimAnika tk| thA, kara rahA hai.......? pRcchaa| thA-pRcchA / jIva (jIva) salezya jIva salezya-jIva zukla-lezya jIva zukla-lezya-jIva kRSNapAkSika jIva.. kRSNapAkSika-jIvakRSNapAkSika jIva (kRSNapAkSika-jIva) rahA hai karegA rahA hai, karegA 8694-26 1 ..........? pRcchA 869/ 242,3 samyag-mithyA-dRSTi jIva (samyag-mithyA-dRSTi-jIva) jJAnI jIva jJAnI-jIva avadhi-jJAnI jIva avadhi-jJAnI-jIva manaHparyava-jJAnI jIva (manaHparyava-jJAnI-jIva) no-saMjJopayukta nosaMjJopayukta avedaka aura avedaka- aura rahita jIva rahita-jIva ayogI ayogIjIva |-jIva nairayika jIva (nairayika-jIva) vaktavya hai| kevala itanA (vaktavya haiM), itanA meM pUrvavat, kevala itanA meM usI prakAra, itanA 5,6 kI nairayika kI bhAMti vktvytaa| nairayikoM kI bhAMti (vaktavya hai)| 6 pRthvIkAyika meM pRthvIkAyikoM meM kRSNapAkSika pRthvIkAyika kRSNapAkSika-pRthvIkAyika ........? pRcchA -pRcchA tejolezya-pRthvIkAyika-jIva ne (tejolezya-pRthvIkAyika-jIva ne) apkAyika aura apkAyikoM aura 4 bhI avikala rUpa se vktvytaa| bhI niravazeSa (vktvytaa)| samyaga-mithyA-dRSTi pada samyaga-mithyA-dRSTi-pada vaktavya hai| (vaktavya haiN)| manuSyoM kI manuSya kI |jIvoM kI bhAMti vktvytaa| (bha. jIvoM (bha. 26/22-25) kI bhAMti 26/22-25) (vktvytaa)| jIva jIvoM asurakumAra asurakumAroM |-bandha kI bhAMti vktvytaa| -bandha (bha. 26/18) kI bhAMti (vktvytaa)| 2 thA......? puurvvt........pRcchaa| thA-pRcchA pUrvavat (bha. 26/1) / (ma. 26/1) : cAra bhaMga : :: 6 2 | thA.....? pRcchA / gautama! lezyA-rahita-jIva ne | kRSNapAkSika-jIva jIva......? pRcchaa| zuklapAkSika-jIva ke viSaya meM cAra bhaMga do bhNg| ke lezyA-rahita kI bhAMti aMtima :: : bhaMga | 1 :: :::: : kI vktvytaa| | bhaMga / no-saMjJA-upayukta | cAra bhaMga vaktavya hai| | savedaka jIva ke | avedaka ke cAra bhaMga |-kaSAya-sahita aura do bhaMga kaSAya-rahita-jIva akaSAyI jIva cAra bhaMga : :: 3 4 1 : 39
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti 870 29 3. " 871 30 5 871 " " " 871 9 871 11 871 30 14 31 3.1 32 871 :: 333 872 30 : " 873 30 7 30 " 32 34 24 34 " " 26 " " 36 1,2 38 59 m 40 sarvatra 42 873 44-40 1 2,3 thA ? 5. 6. 2 3 m ver : mu 872 872 36 4-6 8 9 2 3 3 3 2 lh llh llh 3 azuddha anantara upapatra koI nairayika thA......? pRcchaa| (bha. 26 / 1 ) nahIM haiN| - tiryagyonika jIva no-saMjJopayukta vaimAnika deva meM nairayika pApa kI vaktavyatA thA......? pRcchA anantara upapanna - nairayika-jIva ne 3 (bha. 26 / 29 ) / isI prakAra (upapatra) vaimAnika devoM kRSNapAkSika manuSya meM tRtIya bhaMga zuddha (anantara upapanna) koI (nairayika) thA (bha. 26 / 1 ) pRcchaa| nahIM hai| tiryagyonika-jIvoM nosaMjJopayukta vaimAnika devoM meM nairayikoM pApa (bha. 26/16) kI vaktavyatA thA-pRcchA (anantara upapanna-nairayika-jIva ne) thA ? (bha. 26 / 29 ) / isI prakAra (anantara upapanna) vaimAnika deva (anantara upapanna) kRSNapAkSika manuSyoM meM tRtIya bhaMga (vaktavya hai)| thA-pRcchA thA.....? pRcchA parampara upapannaka kisI nairayika jIva (parampara upapatraka) kisI (nairayika ne pApa karma kA baMdha kiyA thaa| prathama jIva) ne (pApa karma kA baMdha kiyA uddezaka kI vaktavyatA thI vaise | thA) ...... prathama uddezaka (bha. 26 / 16-27) (ukta thA), vaise hai yAvat devoM ke anAkAranairayika jIva thA-pRcchA thA...... isa prakAra ? (anantarAvagADha-nairayika-jIva) -uddezaka (bha. 26 / 29-32) ukta hai, vaise hI anantarAvagADha-nairayika- Adika jIva bhI yAvat vaimAnikadeva na hIna aura na adhika vaktavya hai| hai| yAvat deva aura anAkAranairayika jIva thA.....? pRcchA thA, isI prakAra anantarAvagADha nairayika jIva -uddezaka kI vaktavyatA, vaise hI anantarAvagADha-nairayika jIva kI bhI na hIna aura na adhika vaktavyatA (anantarAvagADha)nairayika Adika jIva yAvat (anantarAvagADha) - vaimAnika deva taka vaktavyatA (bha. 26 / 29-32) uddezaka kI vaktavyatA hai| (bha. 26/34) vahI thA.....? pRcchA thA.....? pRcchA - uddezaka kI vaktavyatA hai, bha. 26/34) vahI -uddezaka kI vaktavyatA hai, bha. 26 / 29-32) vaha jaise uddezaka (bha. 26 / 34) (ukta hai), vahA thA-pRcchA thA- pRcchA -uddezaka (bha. 26 / 34) (ukta hai). vahA -uddezaka hai (bha. 26 / 29-32) (ukta hai), vahI jaisA pRSTha sUtra paMkti 873 46 4,5 873 48 874 sarvatra 874 50 874 40 874 874 === :: 55 874 " " 874 " 875 875 " " " " 875 " = *** = " (donoM bAra) " 51 2,3 52 52 52 ==== " 53 52 2 23 54 azuddha -uddezaka kI vaktavyatA hai, (bha. 26 / 34) vaisA 3, 4 uddezaka kI vaktavyatA hai| (bha. 26 / 34) vaise thA.....? pRcchA acarama-nairayika jIva ne isI uddezaka meM (bha. 26 / 1-28) bhaMga kI sarvatra tiryagyonika acarama-manuSya 54 2 3 ******* 2 * ~~~o 1 3. 2 7-8 acarama vAnamantara, jyotiSika, vaimAnika devoM kI nairayika kI " 6 8 8 3 3. 3-4 6,7 9 10 thA......? prakAra jaise prathama vaise hI batalAnA cAhie, 14 15 17 18. 20 thA0 ? prakAra prathama batalAnA cAhie, acarama vAnamantara, jyotiSika, - vaimAnika deva nairayikoM (bha. 26/ 50) kI bhAMti (acarama-nairayika ke) bhAMti (bha. 26 / 50 ) acarama-nairayika ke -karma-baMdha kI bhAMti (bha. 26/50) karma-bandha (bha. 26 / 50 ) kI bhAMti vaktavyatA, vaktavyatA vaktavyatA (vaktavyatA) -deva, itanA -devoM kI (vaktavyatA), itanA manuSyoM manuSya acarama (acarama viSaya meM viSaya meM) karma kI vaktavyatA hai, (bha. 26 / karma kA bandha (bha. 26/50-53) 50-53) (ukta hai), vaktavya yAvat vaimAnika vktvytaa| (vaktavya hai) yAvat vaimAnika (vaktavyatA) / vanaspatikAyika jIvoM vanaspatikAyika jIva vAyukAyika- jIva meM vAyukAyika-jIvoM meM acarama dvIndriya, trIndriya aura acarama dvIndriyoM, trIndriyoM aura caturindriya meM caturindriyoM meM 10 vktvytaa| itanA 12 paJcendriya tiryagyonika ke 13, 14 vaktavyatA / zuddha -uddezaka hai (bha. 26/34) ukta hai, vaisA hI -uddezaka hai (bha. 26 / 34) ukta hai, vaisA hI acarama manuSya kaSAya rahita (ina tIna padoM meM ayogI ( ina tIna padoM kI -deva meM acarama-nairayika Adi sabhI sabhI jIvoM meM vaktavyatA / thA- pRcchA ( acarama nairayika jIva) ne.....isI uddezaka (bha. 26/1-28) meM bhaMga batalAe gae the, unakI sarvatra tiryagyonikoM tk| (acarama-manuSya) (vaktavyatA), itanA paJcendriya tiryagyonikoM ke (vaktavya haiN)| acarama manuSyoM kaSAya rahita (-ina tIna padoM meM ayogI ( ina tIna padoM kI -devoM meM acarama-nairayikoM Adi sabhI jIvoM meM (vaktavyatA) / pRSTha sUtra paMkti 876 876 877 " 877 1 877 2 " 878 878 878 878 " " " 12 " " 879 " 1 4 jAva donoM bAra 880 " 880 2 2 2 3 " 3 2 5. . 5 " 5 " 5. " " " 879 3 " " 4 5 donoM bAra 2 4. Zhong sarvatra jIvoM 2 2 3 4 6 3 5. 6 7 9 " 1 3 jIva *-**-.. 1. 6, 7 jIvoM 2 jo vaktavyatA niravazeSa vaktavyatA jo vaktavyatA hai, vahI niravazeSa usI vaktavya hai| usI kiyA thA ? pUrvavat vaktavyatA / -jIvoM kRSNapAkSiko, zuklapAkSiko nairayikoM ne tiryak yonikoM meM isI prakAra ATha azuddha zataka 27 anantara upapanna - nairayikoM ATha bhaMga zataka 28 vktvytaa| nava saMgRhIta yaha uddezaka vaktavya hai| krama se jaise bandha-zataka acarama uddezaka ye vaktavya haiM 1 jIvoM jIva kRSNapAkSika, zuklapAkSika (nairayikoM) ne tiryagyonikoM meM isI prakAra (bha. 28/1) ATha -jIvoM taka -jIvoM jIva se lekara vaimAnika paryavasAna ye jIva (samuccaya) se prArambha kara vaimAnika paryanta ye (anantara upapanna-nairayikoM) ne ATha bhaMga (bha. 28/1) | nairayikoM ke jisameM paryavasAna nairayikoM ke viSaya meM jisameM paryanta | yAvat vaimAnika itanA yAvat vaimAnikoM ke, itanA bandhi zataka (bha. 26vAM zataka) bandhi zataka (bha. 26 veM zataka) kI kI 35 upapanna haiN| 12 2 3 kathanIya hai jA rahA hai yAvat pUrvavat / zataka 29 3 nairayikoM pUrvavat vaktavyatA (jIva) 2 eka sAtha kiyA thA....? pRcchA (jIva) zuddha (jIvoM) kiyA thA ? isI prakAra (bha. 28/1) (vaktavyatA) / vktvytaa)| yaha bhI nava saMgrahita uddezaka (bha. 26 / 34 ) vaktavya hai| krama se jaise bandhi-zataka acarama uddezaka / (vaktavya haiM) (jIvoM) (jIvoM) upapanna haiM, jA rahA hai pUrvavat / pUrvavat (bha. 29/1) (vaktavyatA), kathanIya haiN| eka sAtha kiyA thA-pRcchA (bha. 29/1) (nairayikoM)
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ paSThA sUtra pRSTha sUtra paMkti azuddha 884 | 22 | 11 |-yogI kI 11-12 ayogI kI .. | 12 | anAkAropayukta kI 2 gautama ! nairayika-Ayu -yogI ayogI anAkAropayukta gautama ! (kriyAvAdI nairayika) nairayika Aya ke vedana paMkti azuddha 4 vaktavyatA, vaise hI (vaktavyatA) (bha. 29/2) vaise hI | nairayikoM kI (nairayikoM kI) -jIvoM -jIva | vaimAnikoM kI jisameM vaimAnikoM kI (vaktavyatA), jisameM jIva se jIva (samuccaya) se vaimAnika-paryavasAna hai| vaimaanik-prynt| kiyA thA.....? pRcchaa| kiyA thA pRcchA / (bha. 29/1) 3 anantara-upapanna kucha nairayikoM ne kucha (anantara- upapatraka-nairayikoM) ne 4 kucha nairayikoM ne kucha (anantara-upapatraka-nairayikoM) ne 1 kucha nairayikoM ne kucha (anantara-upapatraka-nairayikoM) ne | kucha nairayika sama kucha (anantara-upapatraka-nairayika) sama thaa| jo thaa| inameM jo (ke vedana 2 kiyA thA......? kiyA thA) bha. 29/1).? | 3 | pUrvavat vaktavyatA, yAvat anAkA- | pUrvavat (vaktavya hai), isa prakAra yAvat | ropayukta-jIvoM kI vaktavya haiN| anAkAropayukta-anantara-upapatraka nairayika-jIva (vaktavya haiN)| 4 asurakumAroM kI asurakumAra sAtha bhii| sAtha bhI daNDaka (vaktavya hai)| 1 meM jo uddezakoM kI paripATI meM uddezakoM kI jo paripATI | uddeshk| uddezaka tk| cAra cAroM zataka 30 1 |....? pRcchA / -pRcchaa| 2 lezyA-yukta-jIva (lezyA-yukta-jIva) | 2 bhI hai tInoM bAra jIva lezyA-rahita-jIva | (lezyA-rahita-jIva) kRSNapAkSika-jIva (kRSNapAkSika-jIva) zuklApAkSika-jIvoM kI zuklapAkSika-jIva samyag-dRSTi-jIvoM kI samyag-dRSTi-jIva mithyA-dRSTi jIvoM kI | mithyA-dRSTi-jIva samyag-mithyA-dRSTi vAle jIva (samyag-midhyA-dRSTi vAle jIva) kevalajJAnI kI kevalajJAnI 4 vibhaMga-jJAnI kI vibhaMgajJAnI 6 -upuyakta-jIva kI upayukta-jIva |-vedaka-jIva kI vedaka-jIva avadeka kI avedaka kaSAya-yukta kI kaSAya-yukta 9 -rahita -jIvoM kI / lezyA- -rahita-jIva lezyA 10 sayoga yAvat kAya-yogI-jIvoM kI sayogI yAvat kAya-yogi-jIva 6 | 11 ayogI-jIvoM kI | ayogi-jIva sUtra paMkti azuddha zuddha 6 | 12 |-anAkAropayukta jIvoM kI anAkAropayukta-jIva 7.9 | 1 | haiM.......? pRcchA 2 nairayika jIva (nairapika-jIva) 2 nairayika-jIvoM ko nairapika-jIva 5 nairathikoM kI vaktavyatA nairayika (ukta haiN)| stanitakumAroM stanitakumAra 2 | pRthvIkAyika-jIva (pRthvIkAyika-jIva) -jIvoM kI -jIva | paJcendriya kI paJcendriya 7-8 manuSyoM kI manuSya vktvy| (vaktavya haiN)| 9 meM asurakumAroM asurakumAroM 3 | kriyAvAdI jIva (kriyAvAdI jIva) | 1 | ve deva ve kriyAvAdI deva | 3 | ve bhavanavAsI ve jIva bhavanavAsI 12 2 | haiM.......? pRcchA | 3 |he, yAvat | 3 | akriyAvAdI jIva (akriyAvAdI jIva) |....? pRcchaa| | lezyA-yukta- kriyAvAdI-jIva (lezyA-yukta-kriyAvAdI-jIva) karate, isI karate........isa kRSNa-lezyA vAle kriyAvAdI-jIva (kRSNa-lezyA vAle kriyAvAdI jIva) jIvoM jIva | tejo-lezyA vAle kriyAvAdI-jIva (tejo-lezyA vAle kriyAvAdI jIva) pUrvavat vktvytaa| (bha. 30/11) pUrvavat (bha. 30/11) (vaktavya haiN)| tejo-lezyA vAle akriyAvAdI-jIva (tejo-lezyA vAle akriyAvAdI-jIva | vanayikavAdI-jIvoM vainathikavAdI-jIva akriyAvAdI-jIvoM akriyAvAdI-jIva | lezyA-rahita kriyAvAdI-jIva (lezyA-rahita-kriyAvAdI jIva) kRSNapAkSika-akriyAvAdI-jIva (kRSNapAkSika-akriyAvAdI jIva) 19 | 3 samyag-dRSTi-kriyAvAdI-jIva (samyag-dRSTi-kriyAvAdI jIva) | 5 | mithyA-dRSTi kI midhyA-dRSTi (-kriyAvAdI jIva) 2 gautama ! nairayika-Ayu gautama ! (akriyAvAdI nairayika) |nairayika-Ayu 1 meM.....pRcchA 2 akriyAvAdI-pRthvIkAyika-jIva (akriyAvAdI pRthvIkAyika-jIva) 4 vakvya vaktavya 7 vaktavyatA hai| tejaskAyika aura (vaktavyatA hai|) tejaskAyika- aura vAyukAyika jIva vAyukAyika-jIva 3 kriyAvAdI-paJcendriya-tiryagyonika- (kriyAvAdI paJcendriya-tiryagyonika|-jIva -jIva) |-jIvoM -jIva 7 -jIvoM ke viSaya meM 3 kRSNa-lezyA vAle kriyAvAdI (kRSNa-lezyA vAle kriyAvAdI paJcendriya-tiryagyonika jIva paJcendriya-tiryagyonika-jIva) | 5 akriyAvAdI, ajJAnikavAdI, aura (kRSNa-lezyA vAle) akriyAvAdI, vanayikavAdI jIva ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI (paJcendriya-tiryagyonika-) jIva |6,7 jIvoM ke viSaya meM (paJcendriya-tiryagyonika-) jIva | 7 batAyA gayA hai batAe gae haiM 29.12, paJcendriya-tiryagyonika-jIva (paJcendriya-tiryagyonika-jIva) haiM yAvat -_n fun Gawal 60,14-paJcendriya-tiryagyonika-jIva (-paJcendriya-tiryagayonika-jIva) 15 21-21 1/2 |....? pRcchA / | 2 | manaHparyava-jJAnI-jIva 1 yadi ve deva 3 | ve bhavanavAsI 5 | kevala-jJAnI kI 6 |-ajJAnI kI napuMsaka-vedaka kI | avedaka kI 9-10|-sahita kI | 10 |-rahita kI (manaHparyava jJAni-jIva) yadi ve (manaHparyava-jJAni-jIva) deva | ve (manaHparyava-jJAni-jIva) bhaksavAsIkevalajJAnI -ajJAnI napuMsaka-vedaka avedaka -sahita |-rahita samavasaraNoM meM samavasaraNoM vainayikavAdI) vainayikavAdI) meM | 18 ke viSaya meM jAnanA cAhie (vaktavya haiN)| 19,20 ajJAnikavAdI evaM vainayikavAdI) samyag-mithyA-dRSTi (-paJcendriyanairayika jIvoM kI bhAMti samyag- tiryagyonika-jIva) ajJAnikavAdI evaM -mithyA-dRSTi-paJcendriya-tiryag- vainayikavAdI) nairayika jIvoM kI bhAMti yonika-jIva 29 | 21 (samuccaya) yAvat (samuccaya)- yAvat |taka samyaga-dRSTi samyaga-dRSTi 29 22,24-pajvendriya-tiryagyonika-jIvoM (-pajvendriya-tiryagayonika-jIvoM) 29 23,25/-paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM taka (-paJcendriya-tiryagyonika-jIva) 2915-26 paJcendriya-tiryagyonika-jIvoM ke (paJcendriya-tiryagyonika-jIva) viSaya meM batAyA gayA 29 | 28 no-saMjJopayukta-manuSyoM ke viSaya meM nosaMjJopayukta-manuSya | 29 -jIvoM ke viSaya meM batAyA -jIva batAe gae
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti 886 886 886 886 " 886 " " " " 888 888 **:*:** - 3 3 3 3 3 3 3 3 3 888 " 888 azuddha zuddha 29 31-32 jIvoM ke viSaya meM batAyA gayA vaise hI jIva batAe gae vaise hI zeSa zeSa saba paJcendriya tiryagyonika jIvoM kI bhAMti 33 jIvoM kI taraha 887 33,34 " **** *** " 29 888 888 30 30 28 " "} " 32 33 33 34 " " " MY 1 " 1 2 2 = % 2 ==== 20 = = = 20 20 10 10 2 34 9,10 (samuccaya) yAvat 3 dvArA kRSNapAkSika jIva tInoM 29 " 888 sarvatra 1 / 2 .....pRcchA / 2 2 2 12. 34 23 -saMjJopayukta jIvoM kI 21 stanitakumAra donoM taka 19 34 24 26 3 " 6 2 17 4 bhavasiddhika hai ? kriyAvAdI jIva hai....... pRcchaa| akriyAvAdI jIva bhI hai| -jIva bhI aura vainayikavAdI jIva bhI samajhane caahie| 6 g 1 hai.....? pRcchA lezyA yukta kriyAvAdI jIva haiM...... pRcchA / lezyA yukta akriyAvAdI - jIva lezyA rahita kriyAvAdI jIva 3 " 2 -jIvoM taka -jIvoM ke viSaya meM bhI haiM abhavasiddhika jIvoM meM gautama! anantara-nairayika jIva jIvoM kI bhAMti bhavasiddhika haiM ? (kriyAvAdI jIva) hai-pRcchA / (akriyAvAdI jIva) bhI haiN| jIvoM ko bhI aura vainayikavAdI jIvoM ko bhI samajhanA caahie| hai ? -pRcchA / (lezyA yukta kriyAvAdI jIva) hai - pRcchaa| (lezyA yukta akriyAvAdI jIva) (lezyA rahita kriyAvAdI jIva) dvArA tInoM (samuccaya)- yAvat saMjJopayukta jIva stanitakumAra devoM taka -jIva -jIva bhI haiM. abhavasiddhika jIva - pRcchA / gautama (anantara -nairayika-jIva) kriyAvAdI (kriyAvAdI haiM.....? isI prakAra jAnanA caahie| haiM0? isI prakAra (jAnanA caahie)| kriyAvAdIkriyAvAdI -nairayika jIva jAnanA caahie| lezyA yukta kriyAvAdInairayika- jIva vaimAnika taka / anAkAropayukta taka vaktavya haiN| vaimAnika taka kiyAvAdIkriyAvAdI -nairayika- jIva akriyAvAdI -nairayika- jIva (nairayika- jIva) (vaktavya haiN)| (lezyA yukta kriyAvAdI nairayika- jIva) vaimAnika ( vaktavya haiM) / anAkAropayuktoM taka (vaktavya haiN)| vaimAnika kriyAvAdI (kriyAvAdI -nairayika jIva) (akriyAvAdI -nairayika jIva) pRSTha 888 " " 889 42 889 "1 890 ARAR: 890 sUtra paMkti 889 44 " 890 " 41. 3 42 891 " " " 889 889 44. 2 889 44 3 44 " 44 46 " :::: " 2 :::: " " 3 " 3 "" " Em m 8 5 5. 5 3 " 5. 6 9 0 2 2 7 9 2. 4.. 5. 7 m " 2 hI parampara- uddezakoM kA eka 5 bhI, aura 6 ayogI ye tIna 1 6. 2 = m x " 3 4 5 1 2 azuddha jJAtavya haiN| lezyA yukta -nairayika jIva cAhie, yAvat anAkAropayukta -devoM taka kevala itanA kriyAvAdIhaiM abhavasiddhika ....? batAyA gyaa| -nairayika Adi jIvoM ke viSaya meM sampUrNa rUpa se saMgrahIta nairayika Adi jIvoM hai| 3 (eka, pAMca, nau 10 hai) yaha isa tiryagyonika jIvoM hai..... pRcchA / kSullaka kRtayugma nairayika- jIva ke chaTThe pada 'avakrAnti' (sU. 17/ 80) 4 abhavasiddhika jo-jo bola bandhi (jina-jina boloM ke viSaya meM) bandhi-uddezaka, itanA -uddezaka taka, kevala itanA -uddezakoM kA eka hI gamaka hai| cAroM (uddezakoM) kA bhI eka hI gamaka hai, rAjagRha nagara meM yAvat kRtayugma (cAra), tryoja (tIna), dvAparayugma (do), kalyoja (eka) / kRtayugma (tIna, (dA, ikkatIsavAM zataka haiN| ve jIva kSullaka kRtayugma nairayika jIva ve jIva jJAtavya haiN)| (lezyA yukta (-nairayika-jIva) cAhie yAvat anAkAropayuktoM -deva (vaktavya haiM), itanA kriyAvAdI haiM, abhavasiddhika hai0 ? (batAyA gayA) -nairayika Adi jIva niravazeSa se, isI (bha. 25 / 620 ) zuddha saMgRhIta (nairayika Adi jIvoM hai) / - abhavasiddhika cAroM hI parampara (uddezakoM) kA bhI eka bhA, ayogI-ye tIna rAjagRha meM (bha. 1/4-10) yAvat kRtayugma, tryoja, dvAparayugma, kalyoja / kRtayugma (jaise -tIna, (jaise-do, (jaise-eka, pAMca, nau hai) yaha isa tiryagyonika-jIvoM haiN-pRcchaa| (kSullaka kRtayugma nairayika-jIva) ke 'avakrAnti pada' (6/70-80 ) hai| ve (kSullaka kRtayugma nairayika) jIva ( kSullaka kRtayugma nairayika- jIva) ve (kSullaka kRtayugma-nairayika jIva) se..... isI (bha. 25/620-626 ) pRSTha sUtra paMkti 891 6 1 ::::: == " 891 ::: 891 891 891 " ::: " swee: 892 ccur " " " " 6 6-7 " " 6 6: V:N 8 8 9,10 " 9 10 892 12 " 3 12 4 5 ke bIca ma 7 8 y 3. 1. * 10 caahie| 11 samajhanA caahie| 3. ra yo j 5 azuddha ratnaprabhA pRthvI ke viSaya meM batalAnI cAhie, yAvat 'para prayoga hote' taka | zarkarAprabhA ke viSaya meM bhI isI yAvat 'adhaH saptamI' taka batalAnI caahie| asaMjJI jIva (bhujasarIsRpa), pakSI naraka pRthvI striyAM chaTThI hai.....? ke chaThe pada avakrAnti (sU. 79 80) ve jIva isI prakAra -isa prakAra ke chaThe pada avakrAnti (sU. 80) meM ke avakrAnti pada (6 / 70-80) meM (gAthAeM) kSullaka tryojanairayika jIva 'adhaH saptamI' taka samajhanA caahie| unakI saMkhyA haiN| zeSa usI prakAra samajhanA cAhie yAvat 'adhaHsaptamI' taka samajhanA caahie| zuddha ratnaprabhA pRthvI meM viSaya meM bhI batalAnI cAhie yAvat para prayoga hote| vaktavya haiN| yAvat chaThThe pada 'avakrAnti' (sU. 77) - pRthvI ke samajhanA caahie| (jaisA gayA hai) zarkarAprabhA (meM upapatra- kSullakakRtayugma nairayika- jIvoM) ke (viSaya meM) bhI, isa prakAra yAvat adhaH saptamA (meM upapanna kSullaka kRtayugmanairayika- jIvoM) ke (viSaya meM) (vaktavyatA) / ve (kSullaka tryojanairayika) jIva (kSullaka tryojanairayika- jIva) adhaH saptamI (meM upapanna kSullakatryojanairayika jIvoM ke viSaya meM vktvytaa)| parimANa (saMkhyA) haiM, zeSa usI prakAra (samajhanA cAhie ) yAvat adhaH saptamI (meM upapanna kSullaka dvAparayugma nairayika jIvoM ke viSaya meM vktvytaa)| 'adhaH saptamI' taka samajhanA cAhie adhaH saptamI (meM upapanna kSullaka - kalyoja-nairayika jIvoM ke viSaya meM vktvytaa)| (vaktavya hai) yAvat 'avakrAnti-pada' (6/77) -pRthvI meM (samajhanA cAhie) (jaisA gayA hai) / asaMjJi jIva (bhujasarIsRpa dUsarI naraka- pRthvI pakSI naraka - pRthvI // / 1 / / striyAM chaTThI cAhie // 2 // (samajhanA caahie)| hai0 ? ke avakrAnti pada (6 / 79-80)
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 891 13 1 * 8 + - * - 5 7 33333 892 892 892 892 sarvatra 893 893 sUtra paMkti 893 893 893 RRR 893 " "1 894 13 " 222 24 4,5 1 14-16 2 89321,244, 1 23 893 21,26 2 "" 33 : " 893 26 893 893 26 2 pRthvI meM 3 4 893 23,24 2 3.3 1 vaisA samajhanA caahie| hai ? (unakI saMkhyA) 3-4 adhaH saptamI taka bhI hai-? 7 3. * r 3 hai ? 2. isI prakAra 2 4 to 2 3 3 2 2,3 3 5. 2 3 29 1 29 2 pRthvI ke 31 2. 1 nArakI) bhI batalAnA cAhie ke chaThe pada 'avakrAnti' (sU. 77-80) azuddha yAvat adhaH saptamI' taka -uddezaka kI bhAMti vaha vaktavya hai| - pRthvI ke hai....? sampUrNa hai| yAvat 'para prayoga hote' tk| sampUrNatayA 'adhaH saptamI taka bhii| uddezaka meM pahale batalAyA gayA hai| -uddezaka meM batAyA gayA hai| zuddha sampUrNatayA vaktavya hai -uddezaka meM batAyA gayA hai| -uddezaka meM batalAyA gayA hai| uddezaka batAye - pRthvI meM pRthvI nArakI) meM bhI, (vaktavya hai) ke 'avakrAnti pada' (6/77-80) hai0 ? (vaktavya hai)| bhI, bAlukAprabhA bhI, isa prakAra bAlukAprabhA isI prakAra vaktavya hai, cAroM yugmoM (vaktavya hai) isI prakAra cAroM yugmoM meM bhI isI prakAra meM bhI -uddezaka kI bhAMti -uddezaka (bha. 31/13-16) kI bhAMti haiM0 ? (vaisA samajhanA caahie)| haiM0 ? (parimANa) adhaH saptamI meM bhI hai0 ? yAvat adhaH saptamI meM - uddezaka (bha. 31/12-16) kI bhAMti (vaha vaktavya hai) - pRthvI meM niravazeSa hai yAvat para prayoga hote| niravazeSa adhaH saptamI meN| bhI (vaktavya hai)| uddezaka (bha. 31/4, 8, 9, 10) meM (ukta hai, vaise vaktavya hai)| - uddezaka (bha. 31/12-16) ukta hai) niravazeSa vaktavya hai - uddezaka (bha. 31/18) meM (batAyA gayA hai) - uddezaka (bha. 31/20, 21) meM (ukta hai)| -uddezaka (bha. 31/23, 24, 26, 27) batAye pRSTha 894 33 2 35 3 37,39 2 37 " :: 895 895 " 895 " 895 **** " " " 895 895 896 " 896 " 896 " " "} 897 " sUtra paMkti 897 41 49 42 ra 1 2 2 3 " 3 4 4 " 4 or mo " 2 4 5 6 7,8 9 3 897 10 3 2 3 6 1 6. ra 6 2 12 4 1 2 1 3 2 1 zIrSaka x 2,3 4 2 " " 10, 11 2 2 azuddha zuddha yAvat 'kApotalezya uddezaka' tk| yAvat kApotalezya uddezaka tk| karanA caahie| zeSa karavAnA cAhie, zeSa -jIvoM ke batalAye gaye haiN| -jIvoM (bha. 31 / 23, 24, 26, 29) ke (batalAye gaye haiM) / usI prakAra (vaktavya hai) yAvat 3,4 karate' taka (bha. 25 / 620 626) karate taka / 1 -jIva ? - jIva0 ? 2 sAre (sAre caahie| caahie)| 'adhaH saptamI pRthvI' taka samajhanA adhaH saptamI- pRthvI ke viSaya meM caahie| 2 usI prakAra yAvat 'paraprayoga hote' taka aTTAIsa 2 zataka 32 haiM..... jaise paNNavaNA ke chaTTe pada (sU. 99 vaise yahAM vaktavya hai| ve kitane ve cAra ve jIva gamaka yAvat 'Atma-prayoga zataka 33 ekendriyoM kI karma prakRtiyoM kA pada vanaspatikAyika | (pRthvIkAyika- jIva) (sUkSma pRthvIkAyika jIva ) 'vanaspatikAyika' vaktavya hai| pRthvIkAyika jIva 2 sUkSma pRthvIkAyika jIva 2 -jIvoM taka aparyApta sUkSma pRthvI-kAyikajIvoM ke -jIva (aparyApta sUkSma- pRthvIkAyika-jIvoM ke) paryApta sUkSma pRthvIkAyika- jIvoM ke (paryApta sUkSma pRthvIkAyika- jIvoM ke) samajhanA cAhie (samajhanA cAhie) aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIva (aparyApta sUkSma pRthvIkAyika-jIva) samajhanA cAhie (samajhanA cAhie) ekendriya jIvoM ke karma-bandha (ekendriya jIvoM ke karma bandha vaktavya haiM vaktavya haiM) aparyApta sUkSma- pRthvIkAyika jIva (aparyApta sUkSma pRthvIkAyika-jIva) 43 - jIva.... ? -zataka meM sampUrNatayA paraprayoga hote / aTThAIsa hai ?.... jaise paNNavaNA ke avakrAnti pada (6 / 99-100) (vaise yahAM vaktavya hai) / ve (kSullaka kRtayugma-nairayika- jIva) kitane ve (kSullaka kRtayugma nairayika- jIva) cAra ve (kSullaka kRtayugma nairayika) jIva gamaka (bha. 25 / 630-626) yAvata Atma-prayoga (jJAtavya hai)| - jIva 0 ? -zataka (bha. 31/1-42) meM niravazeSa sUtra paMkti | pRSTha 897 12 5. 897 3 " BER***** ****** 897 16 897 17 897 17 " 898 18 898 18 898 18 15 16 " 898 18 18 898 19,20 " 898 18 * 898 17 898 " 899 " 19-21, 5 20 898 20 22 19 900 900 " ===4deg " 1 " AWASAAWAN K 3. 35 ws : mp55 " 23 2 23 3 x = = 4 x 2. "" : : 2 899 27-31 1 ke karma prakRti ke viSaya meM " 899 36 900 37 2 900 39 3 39 5 40 40 3 azuddha jAnane caahie| vanaspatikAyika taka vaktavya haiN| anantara upapanna (prathama samaya ke) - pRthvIkAyika jIva jAnane caahie| 3 anantara jIvoM ke antarAyika 32 2 prathama caahie| 4 anantara jIvoM ke antarAyika / isI vanaspatikAyika / anantara upapanna sUkSma bAdaravAyukAyika, caahie| anantara - jIva vanaspatikAyika jIva / vanaspatikAyika jIva taka (bha. 33/12) parampara -jIva Adi) -uddezaka kI bhAMti vaktavya haiN| - uddezaka meM sampUrNatayA jAnanA cAhie (karma-prakRtiyoM kA) kRSNa -jIva - uddezaka kI - uddezaka meM prakAra vanaspatikAyika | uddezaka batalAyA 'vedana karate haiM' taka vaktavya hai zuddha (jAnane cAhie) yAvatvanaspatikAyika | (anantara upapannaka (prathama samaya ke) - pRthvIkAyika-jIva) (jAnane caahie)| (anantara-jIvoM ke) AntarAyika (anantara -jIvoM ke) aantraayik| isI vanaspatikAyika taka (jJAtavya hai)| (anantara upapatraka sUkSma bAdara- vAyukAyika, cAhie 1) (anantara-jIva) vanaspatikAyika -jIva / vanaspatikAyika jIva taka (vaktavya hai) / (bha. 33 / 12) (vaktavya hai)| (parampara -jIva) (Adi), - uddezaka (bha. 33/14) kI bhAMti (vaktavya haiN)| - uddezaka (bha. 33/5-13) niravazeSa vaktavya hai (karma-prakRtiyoM) kA (ke karma prakRti ke viSaya meM) (prathama caahie)| (kRSNa -jIva) - uddezaka (bha. 33/3-4) kI - uddezaka (bha. 33 / 5-33) meM prakAra ke vanaspatikAyika tk| uddezaka (bha. 33/15-22) batalAyA vedana karate haiM (taka vaktavya hai)|
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMkti hai| (yaha prathama AlApaka hai|) pRSTha | sUtra paMkti azuddha 28 hai| 32 hai taka? 3 | 13 | hai| yAvat samudghAta) se ., bhavya paryAptasarvatra | utpanna jaise vaise hai yAvat samudghAta se) bhavya (paryAptaupapanna azuddha / 4 -pRthvIkAyika Adi, isI |-pRthvIkAyika......, isa 5 | vanaspatikAya' vanaspatikAya 6 jAnane caahie| | (jAnane caahie| | uddezaka batalAyA uddezaka (bha. 33/23) batalAyA 3,4 |'vedana karate haiM' taka vaktavya hai| vedana karate haiM (taka vaktavya hai)| 5 uddezaka batAye | uddezaka (bha. 33/1-32) batAye 6 'acarama- -carama acarama-carama 6 jIvoM taka batAne caahie| jIvoM taka (batalAne cAhie) zIrSaka | -jIvoM ke karma-prakRti-pada -jIvoM kI karma-prakRtiyoM kA pada 3 ke cAra bheda kA bheda-catuSka 3,4 | bhavasiddhika-vanaspatikAyika' bhavasiddhika-vanaspatikAyika 3 jJAtavya hai (jJAtavya hai) 4 |'acarama' acarama kRSNa (kRSNa-jIva |-jIva) kRSNa (kRSNa-jIva kRSNa-lezyA vAle bhava-siddhika (kRSNa-lezyA vAle bhava-siddhika) -pRthvIkAyika-jIva (-pRthvIkAyika-jIva) cAra bheda vaktavya haiN| | bheda-catuSka vaktavya hai| -uddezaka uddezaka (bha, 33/5-13) 'vedana karate haiM" taka samajhanA cAhie vedana karate haiM (taka samajhanA caahie)| w ww " :: -jIva) yaha | 3 | yogyatA prApta) yogyatA prApta) 6 vaha jIva (vaha jIva) 6 athavA do athavA pUrvavat (bha. 34/2,3) (do 7 |hai| gautama! hai|) yAvat gautama! hai| (yaha dUsarA AlApaka hai|) .. | 10 |-jIva |-jIva kA | 4 | 11 | pUrva kara pUrNa kara 413,24 upapanna karavAnA cAhie upapAta karavAnA cAhie (upapAta vaktavya hai) ., | 14 |-jIva (isa -jIva) (isa ,, | 17 dvArA upapanna dvArA) upapanna 4 | 18 | batalAne cAhie (batalAne cAhie-) 4 18-2sUkSma-pRthvIkAyika-aparyAptaka kA (sUkSma-pRthvIkAyika-aparyAptaka kA) 4 19,21 aparyAptaka meM aparyAptakoM meM 4 20,21 paryAptaka meM paryAptakoM meM 5 | 3 | bhavya manuSya bhavya (manuSya 5 | 3 yogya prApta manuSya-kSetra meM yogyatA-prApta) manuSya-kSetra meM | usI prakAra pUrvavat | -jIva -jIva kA 9 utpanna upapAta 12 AlApaka AlApakoM 1 meM.....pRcchA / 2 |-jIva bhI -jIva kA bhI 4 caahie| cAhie 'bAdara.... bAdara | pRSTha | sUtra pakti azuddha 2 yogyatA prApta) yogyatA-prApta) jaisA 7 vaisA 9 jaisI jaisA -jIva kI -jIva kA batalAI gaI vaisI batalAyA gayA vaisA 10 aparyAptaka aura paryAptaka meM aparyAptakoM aura paryAptakoM kA | samudghAta karavAnA samudghAta bhI karavAnA the, yAvat the yAvat3 yogyatA prApta) yogyatA prApta) hai? , 'yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai| yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai| |tk| 6 sampUrNa rUpa se niravazeSa batalAnA caahie| (batalAnA caahie| | hai....isI hai.? isI | yaha 6 hai' taka | 'paryApta paryApta 7 hone taka vaktavya hai| hone (taka vaktavya hai)| 6 vaha jIva (vaha jIva) RjuAyatA yAvat RjuAyatA (bha. 34/3) yAvat vaisA yahAM vaktavya hai| (vaisA yahAM vaktavya hai)| ve bhI unheM bhI sampUrNa rUpa meM jAnanA caahie| niravazeSa (jAnanA caahie)| bhavya vizreNI bhavya (vizreNI 'utpanna hotA hai' taka upapanna hotA hai| |'paryApta paryApta hone taka vaktavya hai| hone (taka vaktavya hai)| vaha jIva (vaha jIva) 'adhaH saptamI taka' batalAnI 'adhaH saptamI' kI (batalAnI caahie| caahie)| 2 | 1. RjuAyatA yAvat 1. RjuAyatA (bha. 34/3) yAvat | (bha. 34/3) / ekatovakrA | / ekatovakrA gayA thA (bha. 34/83) isI gayA thA (bha. 34/13) / ise caahie| (bha. 34/13) cAhie (bha. 34/13) -jIvoM ke viSaya meM pRcchA? -jIva0 (bha. 34/13))? (bha. 34/13)) 3 hai? (bha. 34/14) isI hai0 (bha. 34/14)? isa 18 | |batalAnA cAhie (batalAnA cAhie) 19 | 3 yogyatA prApta) yogyatA-prApta) 9,226 vaha jIva (vaha jIva) 20 - 2 caahie| (bha. 34/3) isI cAhie (bha. 34/3) / isa prakAra prakAra yaavt| yAvat / 3 anantara3 -jIva 4-5 | do bheda samajhane cAhie 3 -uddezaka batalAyA 3 | 'vedana karate haiN| 3-4 taka samajhanA cAhie gyAraha uddezaka 5 -zataka meM 5 |'acrm' taka samajhanA caahie| 1 zataka batAyA zIrSaka -jIvoM ke karma-prakRti-pada 2 | jaise- pRthvIkAyika 3 -zataka 4 nava uddezaka | 5 | jAnane cAhie zataka 34 zIrSaka -jIvoM ke vigraha1 | 2 ekendriya-jIva | 3 yogyatA prApta) 7 vaha jIva (anantara-jIva) | bheda-dvika (samajhanA cAhie) -uddezaka (bha. 33/15-20) vedana karate haiM (taka samajhanA cAhie) | gyAraha hI uddezaka |-zataka (bha. 33/39,40) meM acarama taka (samajhanA caahie)| zataka (bha. 33/50-56) |-jIvoM kI karma-prakRtiyoM kA pada jaise-pRthvIkAyika -zataka (bha. 33/47-48) (nava uddezaka) | (jAnane cAhie) bIsa sthAnoM meM upapAta karavAnA (bIsa sthAnoM meM upapAta karavAnA caahie| caahie)| 2 kI yogyatA kI yogyatA3 prApta) | -prApta) 5,6 |'yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai' yaha isa apekSA se kahA jA rahA hai| tk| 6,7 cAra prakAra cAroM prakAra 6,7 kA bhI meM bhI 8 | 2 bhava | bAda -jIvoM kI vigraha| (ekendriya-jIva) yogyatA prApta) (vaha jIva)
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddha | 12 | vanaspatikAyika jIvoM meM utpAda vanaspatikAyikoM ke paryAptaka-jIvoM meM upapAta yogyatA prApta) pRSTha sUtra paMkti azuddha yogyatA prApta) vaktavya hai | yogyatA prApta) batalAnA caahie| | meM jAnanA caahie| kA jaise |kA upapAta batalAyA vAlI vigraha yogatA prApta) pRSTha | sUtra paMkti azuddha zuddha 915] 364 paryAptaka' tk| paryAptakoM kI (vktvytaa)| | 37 | 2 | hai? jaise paNNavaNA ke chaTTe pada hai? jaise (paNNavaNA ke) avakrAnti avakrAnti (sU. 82-85) meM pada (6/82-85) meM | 3 |utpAda batalAyA gayA hai vaisA vaktavyA upapAta (batalAyA gayA hai vaisA vaktavya yogyatA prApta) (vaktavya hai) yogyatA-prApta) (batalAnA caahie| meM bhI (jAnanA caahie| kA upapAta jaise kA (upapAta) batalAyA vAlI (vigraha | vaha jIva (vaha jIva) samavahata huA thA | samavahata hotA hai yogyatA prApta yogyatA prApta | hotA hai)? | hotA hai).? sampUrNa rUpa se batalAnA cAhie | niravazeSa (batalAnA cAhie) 'sUkSma-vanaspatikAyika-paryAptaka | sUkSma-vanaspatikAyika paryAptaka vanaspatikAyika-paryAptaka-jIva ke vanaspatikAyikoM ke paryAptaka-jIvoM | 1 38 | 2 38 | 3 ekendriya jIvoM gautama! ekandriya jIvoM ke cAra -smudghaat| ekendriya-jIvoM gautama ! (ekendriya-jIvoM ke) cAra -samudghAta vaikriy)| karate haiM) ? tulya-sthitivAle hai).? 39 4.5 karate haiM? tulya-sthiti vAle 3914-15 ekendriya-jIva | 401,3- ekendriya-jIva 6,8, (ekendriya-jIva) (ekendriya-jIva) caramAnta' taka meM batalAnA caahie| | 34 | isI prakAra samajhanA cAhie 6,35 caahie| (uttara 44,44 batalAnA cAhie caramAnta meM (batalAnA caahie| usI prakAra (samajhanA cAhie) caahie|) (uttara .. (batalAnA cAhie) yogyatA prApta) yogyatA-prApta) gamaka sampUrNa rUpa se batalAnA gamaka (bha. 34/14) niravazeSa caahie| (bha. 34/14) yAvat batalAnA cAhie yAvat 24 | 9 |'bAdara-vanaspati-kAyika paryAptaka |bAdara-vanaspatikAyika ke paryAptaka| jIva -jIva kA 9 vanaspatikAyika vanaspatikAyikoM ke -paryAptaka jIvoM meM upapAta' taka |-paryAptaka-jIvoM meM upapAta (taka batalAnA caahie| batalAnA caahie| 6 vaha jIva (vaha jIva) 'utpanna hotA hai? upapanna hotA hai? 26 | 3 'argha cakravAlA' ardhacakravAlA RjuAyatAzreNI RjuAyatA zreNI 8.10 | yogyatA prApta) yogyatA prApta) | 'utpanna hotA hai| upapanna hotA hai| 13 mAraNAntika- samudghAta mAraNAntika-samudghAta 14 pRthvIkAyika jIvoM pRthvIkAyika-jIvoM ke apkAyika jIvoM apkAyika-jIvoM | tejaskAyika jIvoM tejaskAyika-jIvoM 1,18 vAyukAyika jIvoM vAyukAyika-jIvoM 18 vanaspatikAyika vanaspatikAyikajIvoM 20 pRthvIkAyika-paryAptaka jIva pRthvIkAyika paryAptaka-jIva sampUrNa rUpa meM niravazeSa | sUkSma -kAyika-paryAptaka jIva |-kAyika paryAptaka-jIva | vanaspatikAyika-paryAptaka jIvoM' vanaspatikAyika paryAptaka-jIvoM' ke| | | taka ke | aparyAta aparyApta 6 vaha jIva (vaha jIva) | ekatovakrA-zreNI ekatovakrA zreNI | dvitovakrA-zreNI dvitovakrA zreNI 28 6,8 | yogyatA prApta yogyatA prApta 28 | 11 | utpanna upapAta | 'sUkSma-vanaspati-kAyika-paryAptaka sUkSma-vanaspatikAyika paryAptaka 56 | 'sUkSma vanaspatikAyika-paryAptaka | sUkSma-vanaspatikAyika paryAptaka vanaspatikAyika-paryAptaka-jIvoM meM kmaspatakAyikoM ke paryAptaka-jIvoM meM | taka (pUrva kI taraha jAnanI caahie)| 3 |(paNNavaNA ke dUsare sthAna-pada (sU (paNNavaNA ke) sthAna-pada (2/1-|| 1-15) meM batalAyA gayA hai |15) meM (batalAyA gayA hai) / 2 | gautama ! aparyApta-sUkSma-pRthvI- gautama!(aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika kAyika jIvoM ke -jIvoM ke) 3 antarAya AntarAyika | paryApta-bAdara-ekendriya-pRthvIkAyikaparyApta-bAdara-ekendriya-pRthvIkAyika jaise ekendriya-zataka | jaise ekendriya-zatakoM 6 batalAyA gayA hai (batalAyA gayA hai) 6 | 'bAdara bAdara 6-7 | ke paryAptaka' taka ke paryAptakoM kI vktvytaa| gautama! aparyApta-sUkSma-pRthvI- gautama! (aparyApta-sUkSma-pRthvI kAyika jIva saptavidha- kAyika-jIva) saptavidha| 35,36 3 |-zataka -zatakoM batalAyA gayA hai (batalAyA gayA hai) yAvat 'bAdara yAvat paryApta-bAdarajIvoM' tk| jiiv| | gautama / aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika gautama! (aparyApti-sUkSma-pRthvIjIva caudaha kAyika-jIva) caudaha | 40 | 2 'vemAtra vemAtra , haiM taka? 2-13 karate haiN| karate haiN| gautama! gautama! 13 | 'vemAtra vemAtra 14 haiM) taka vaktavya haiN| (bha. 34/39 haiM (bha. 34/39) / 2 anantara (anantara-jIva -jIva) 4 zataka meM batalAye haiM zatakoM meM (batalAye haiM) |'bAdara-vanaspatikAyika' taka bAdara-vanaspatikAyika (taka samajhane samajhane cAhie caahie| | 4 sthAna para prajJapta haiM), jaise sthAna prajJapta hai), jaise 43 | 4.5 prakAra paNNavaNA ke dvitIyapada prakAra (paNNavaNA ke dvitIya pada) |'sthAna-pada' (sU. 1,2) meM 'sthAna-pada' (2/1,2) meM 5-6 taka samajhanA cAhie. (taka samajhanA cAhie), ,, 7 -pRthvIkAyika kA sthAna haiN| -pRthvIkAyika ke sthAna haiN| 43 | 11 nAnAtvarahita nAnAtva-rahita ., 13 prakAra paNNavaNA ke sthAna-pada (sU.prakAra (paNNavaNA ke) sthAna-pada 1,2) meM (2/1,2) meM 4313,14 batalAye gaye haiM vaise samajhane caahie| (batalAye gaye haiM vaise samajhane caahie| | 14 |Adi paryAptaka-jIvoM ke upapAta Adi ke paryAptakoM ke upapAta, |15 batalAye gaye (batalAye gaye) 16 batalAne caahie| (batalAne caahie| anantara |(anantara2 -jIvoM ke |-jIvoM ke) 3 |-uddezaka meM prajJapta haiM |-uddezaka (bha. 33/17-20) prajJapta haiM sUkSma vaise yAvat 4 | (puruSavedAvadhya) tk| 'bAdara puruSavedavadhya bAdara
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 917 917 " " " " 2 anantara 2 -jIva ke ". 917 47 3,4 anantara upapanna ekendriya-jIva 917 48 1 - vizeSAdhika karma kA bandha karate 917 48 3, 4 kucheka anantara 917 48 4, 5 917 48 5. 918 48 67 -jIva samAna jo anantarajIva samAna -vizeSAdhika karma kA bandha karate jo anantara 48 9 918 48 7-9 918 48 7 918 91848 918 " " sUtra paMkti 44 918 51 " 44 45 " 46 918 51 3 5 6 918 52 " y d d d "1 50 " 37 919 55 54 azuddha 4 karate haiM, yAvat (anantara " 5. 2. 56.57 " 57 'vemAtra haiM' tk| 3-5 jaise - pRthvIkAyika Adi 10 54 sarvatra e 3 4 1,2 919 56 919 56 919 56 919 57 2-3 for my or momm 4 batalAne cAhie 3 batalAye gaye haiM 2. zuddha karate haiM (bha. 33/17-20) yAvat (anantara-jIva / jIva) tk| - uddezaka meM batalAyA gayA hai vaisA uddezaka (bha. 34/37) meM batalAyA hI batalAnA caahie| gayA hai vaisA hI (batalAnA caahie)| 3 4 ( apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika) yAvat 'pratyeka ke cAra bheda batalAne caahie| yAvat 'vanaspatikAyika' taka / yogyatA prApta) hone yogya haiM ? meM batalAyA gayA thA 'loka ke caramAnta' taka caahie| 3 utpAda meM batalAyA gayA hai 3. batalAnA cAhie 'loka ke caramAnta' 'tulya-sthiti' uddezaka meM 'tulya sthiti vAle' taka batalAnA tulya sthiti vAle taka (batalAnA caahie| caahie)| 'acarama' taka, (jaise 26 veM zataka meM acarama taka (jaise 26 veM zataka (bha. 26/36-55) meM (batalAne cAhie) (batalAye gaye haiM) (batalAne cAhie) vanaspatikAyika batalAne cAhie 'vanaspatikAyika' caramAnta meM.....? isI prakAra meM batalAyA gayA hai| vaisA (anantara-jIva ke) (anantara upapannaka ekendriya jIva) -vizeSAdhika karma karane vAle hote kucheka (anantara -jIva) samAna jo (anantara-jIva) samAna - vizeSAdhika karma karane vAle hote jo (anantara vemAtra hai| jaise- pRthvIkAyika, bheda-catuSka (vaktavya hai) yAvat vanaspatikAyika (pratyeka ke cAra bheda batalAne cAhie) yogyatA prApta) hone yogya hai 0 ? (batalAyA gayA thA) loka ke caramAnta taka (batalAnA caahie)| uddezaka (bha. 34/33-40) meM caramAnta meM0 ? isa prakAra (batalAyA gayA hai) vaisA upapAta (batalAyA gayA hai) (batalAnA cAhie) loka ke caramAnta tulya-sthiti pRSTha sUtra paMkti 919 " " 62 919 63 3-4 919 63 4 63 4 64 2 919 64,65 3 64 3 * " 119 920 " " " 920 " "3 " " 59 1,2 60 1 ., 23, 3 61,62 2 61 2-3 " "" ." " 923 4 923 4 " 124 5. 65. 3 ww: ww 65 66 66 " 921 zIrSaka 923 3. 1,2 923 3 2 923 3 3 " ** 924 8 4 5. 6 7 3 8, 11 9 3,5 2 5 13 jAnanA cAhie batalAye gaye batalAne cAhie ekendriya zreNI batalAye gaye 4 6 === 4 azuddha meM batalAyA gayA batAnA caahie| batalAnA caahie| meM batalAyA gayA hai| batalAnA caahie| batalAyA gayA hai| vaisA ke cAra-cAra bheda (bha. vaktavya hai, yAvat 'vanaspatikAyika' #)....? batalAyA gayA hai 'loka ke caramAnta' batalAnA cAhie utpAda 4 'tulya-sthitika' batalAnA cAhie kahA gayA hai| 2 2, 3 1 3 4 1. 1-3 utpanna 2 batalAyA gayA hai| yahAM batalAnA cAhie zataka 35 - ekendriyoM kA upapAta Adi pada ekendriyoM ke upapAta Adi kA pada utpanna ?.... jaise batalAyA cAhie bhI hote haiM abandhaka bhI hote haiN| ve jIva jAnanA caahie| athavA ve jIva batalAnI cAhie ....... pRcchaa| zuddha (batalAyA gayA) (batalAnA caahie)| (batalAnA caahie)| ** (batalAyA gayA hai) (batalAnA caahie)| (batalAyA gayA hai), vaisA kA bheda-catuSka ((bha. vaktavya he) yAvat vanaspatikAyika meM ) 0 ? (batalAyA gayA hai) loka ke caramAnta (batalAnA cAhie) upapAta tulya-sthitika (batalAnA cAhie) (kahA gayA hai)| (jAnanA caahie)| (batalAye gaye) (batalAne cAhie) ekendriya zreNI (batalAye gaye) upapanna hai0 ? jaisA upapatra ve ( kRtayugma kRtayugma - (ekendriya)- (ve kRtayugma kRtayugma ekendriyajIva -jIva) (batalAyA gayA hai) (yahA) (batalAnA cAhie) (batalAyA cAhie) hote haiM athavA abandhaka hote haiN| (ve jIva) (jAnanA caahie)| (athavA ) (ve jIva) (batalAnI cAhie) hai- pRcchaa| pRSTha sUtra paMkti azuddha zuddha 924 9 2 ve ( kRtayugma kRtayugma ekendriya)- (ve kRtayugma kRtayugma ekendriya jIva jIva) ve jIva (ve jIva) haiM ?.... jaisA haiM0 ? jaisA batalAyA gayA hai| ve jIva 924 33 924 924 924 924 924 924 924 | " " " 925 925 / " 925 23 " ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ " 11 15 " " 15. 925- sarvatra sarvatra 930 925 925 92513,98, 1 " 925 13 2 2 "" 14 925 14 14, 16 3 5. " 3-6 1 2,3 sarvatra " 5 10 16 16 5. 6 7 "3 8 8 11 12 13 13 " 925 15, 17 1 925 15 2 - 6. 2 3 5. 6 jIva hai, anindriya nahIM hai| vanaspatikAyika kAla 925 17,18 2 caahie| (utpala hai)| ina jIvoM kA batalAyA cAhie, samajhanA cAhie ina jIvoM kI ye jIva karate haiN| mAraNAntika batalAyA cAhie utpanna haiM....? ina jIvoM kA utpAda vaisA hI batalAnA cAhie haiM ?.... pRcchA ve ( kRtayugma tryoja ekendriya) jIva utpAda ke viSaya meM batalAyA gayA hai (bha. 35/12) 'ananta bAra' taka caahie)| haiM? ina jIvoM kA caahie| (jaisA bha. 35 / 3 meM (batalAyA gayA hai) (ve jIva) (ve jIva) haiM, anindriya nahIM haiN| vanaspatikAyika-kAla cAhie, (utpala hai), (ina jIvoM kA) caahie| 17, 182, 3 batalAnA cAhie ina jIvoM kA (batalAyA cAhie), (samajhanA cAhie) (ina jIvoM kI) (ye jIva) (karate haiM) vedanA, kaSAya, mAraNAntika vaikriy)| mAraNAntika (batalAyA cAhie) upapanna haiM ? (ina jIvoM kA) upapAta vaisA hI (batalAnA cAhie) hai?-pRcchA (ve kRtayugma tryoja ekendriya-jIva) (upapAta ke viSaya meM (bha. 35 / 12 meM batalAyA gayA hai) ananta bAra taka caahie)| haiM0? (ina jIvoM kA) cAhie (jaisA bha. 35 / 3 meM batalAyA gayA hai)| batalAyA gayA hai|) hai...... pRcchA / haiM- pRcchaa| ve ( kRtayugma - dvAparayugma ekendriya)- (ve kRtayugma dvAparayugma ekendriyajIva jIva) vaisA hI (batalAnA cAhie) (jaisA jaisA kRtayugma kRtayugma 'ananta bAra' taka vaisA hI batalAnA ananta bAra / (batalAnA cAhie) (ina jIvoM kA)
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti azuddha 925/17.153-4 | 'ananta bAra' taka 926 195-9,|-ekendriya-jIvoM ananta baar| (-ekendriya-jIvoM) azuddha | 2 | ve jIva (ve jIva) | 2 | usI prakAra vaktavya hai| (bha. 35/ | usI prakAra (bha. 35/46) (vaktavya 11-13 1 | (bha. 35/22-43) inameM | (bha. 35/22-43) (inameM) 926/19,20 2 |utpAda vaisA hI batalAnA caahie| ina jIvoM kA , 19,21 3 batalAnA caahie| 19,21 3 |'ananta bAra' tk| 201 haiM....? ina jIvoM kA parimANa-pAMca upapAta usI prakAra (batalAnA cAhie) / (ina jIvoM kA) (batalAnA caahie| ananta baar| haiM.? (ina jIvoM kA) parimANa pAMca haiM? usI prakAra (vaktavya hai), (batalAyA gayA hai) vaisA solaha bAra ( meM dvitIya pRSTha sUtra paMkti 927 31 3 haiM....? haiM.? .. |3-4 | meM pahalA uddezaka batalAyA gayA hai |(pahalA uddezaka) (bha. 25/22| vaisA sampUrNa rUpa se batalAnA cAhie 23) (batalAyA gayA hai) vaisA hI niravazeSa (batalAnA cAhie) 928 33,35 3 | haiM....? haiM? | uddezaka (pahalA uddezaka) (bha. 35/ 22,23) (batalAyA gayA hai) vaisA hI 3 (cothe uddezaka) batalAyA gayA hai |(cothA uddezaka) (bha. 35/27) vaisA (batalAyA gayA hai) vaisA hI 35 3-4 | sampUrNa rUpa se batalAnA caahie| niravazeSa (batalAnA caahie| 37 | 1 | 27, bhante ! prathama 37. bhante! prathama,, 37,36 3 | haiM....? ,, | 373-4 | dUsare uddezaka batalAyA gayA hai vaisA | dUsarA uddezaka (bha. 35/22-23) sampUrNa rUpa se batalAnA caahie| (batalAyA gayA hai) vaisA hI niravazeSa | (batalAnA caahie| .. | 39| 3 | uddezaka batalAyA gayA hai vaisA uddezaka (bha. 35/27) (batalAyA sampUrNa batalAnA cAhie gayA hai) vaisA hI niravazeSa (batalAnA caahie| 53 zIrSaka pahalA-gyArahavAM uddezaka (tIsarA zataka) 93053,551 -jIvoM ke viSaya meM) bhI 53.55 2 | batalAnA cAhie, | 2 | kRSNalezya 53,55, zataka 3 | batalAyA gayA hai, usake batalAne caahie| 3 | batalAyA gayA hai| | (tIsarA zataka) pahalA-gyArahavAM uddezaka -jIvoM ke) viSaya meM bhI vaisA (batalAnA cAhie), kRSNalezya zataka (bha. 35/44-51) (batalAyA gayA hai) (usake) (batalAne caahie| (batalAyA gayA hai)| 2 | 3 | usI prakAra meM batalAyA gayA hai vaisA solaha ( meM) bAra dvitIya caahie| avagAhanA-prathama kI avagAhanA 4 cAhie. avagAhanA-(prathama kI) avagAhanA jIva) (unakI) sthiti bhI (batalAnI hotI hai)|8.(ve) (karate haiM-vedanA (ina jIvoM ke) niravazeSa (usI prakAra batalAnA cAhie) ananta bAra tk| unakI sthiti bhI batalAnI hotI hai / 8.ve karate haiM vedanA 7 ina jIvoM ke 8 sampUrNa rUpa se | vaisA hI batalAnA cAhie 9 'anantara bAra' tk| 2 haiM....? | 2 | uddezaka meM solaha 2-3 batalAyA gayA 3 yaha viSaya |3-4|-uddezaka batalAyA gayA hai vaisA -uddezaka (bha. 35/22-23) | sampUrNa batalAnA caahie| (batalAyA gayA hai) vaisA hI niravazeSa (batalAnA cAhie) 1 | uddezaka-jinameM uddezaka haiM inameM 3-4 | aisA batalAnA caahie| | (aisA batalAnA caahie| haiM.? kRSNalezya (kRSNalezya-jIvoM kI utpatti -jIvoM kA) upapAta | batAnI cAhie jaisA (batalAnA cAhie) (jaisA 3 | (uddezaka 35/3-20) meM batalAyI (bha. 35/3-20) meM (batalAyA gayA |-jIvoM 931 1 | haiM ? hAM, ve jIva uddezaka solaha (batalAyA gayA yaha uddezaka 2 (bha. (bha. | meM batalAyA gayA hai (batalAyA gayA hai) | batalAnA cAhie (batalAnA cAhie) 3 | jo praSTavya (jo praSTavya 4 | cAhie cAhie) haiM? 3 | batalAnA cAhie jaisA kRSNalezya- (batalAnA cAhie) jaisA kRSNalezya (kRtayugma (kRtayugma -jIvoM) 4 | viSaya meM) viSaya meM 4 zataka (bha. zataka (bha. batalAyA gayA thaa| (batalAyA gayA thaa)| 2 | zataka batalAnA cAhie, zataka vaisA (batalAnA cAhie), 93162,64 3 | meM batalAyA meM (dUsarA zataka) (bha. 35/44 51) batalAyA 64 | 2 | batalAnA cAhie, (batalAnA cAhie), 5 kyA) cAroM kyA (bhavasiddhika ke) cAroM 5,6 | 'pahale utpanna hue the' taka (pRcchA) | pahale utpanna hue the (taka pRcchA) | zataka (lezyA zataka (bha. 35/60-65) lezyAna 3 | caahie| (bha. 35/56-64) sabhI caahie| sabhI 4 | pUrva taka) | pRcchA batalAnI cAhie (praSTavya hai) ., vahAM batalAyA vahAM (bha. 35/64 meM) batalAyA 5 | gayA hai) (bha. 35/64) | gayA hai) (gautama!) | 5 | prakAra meM bAraha prakAra ye bAraha zataka36 932] 1 zIrSaka Adi-pada Adi kA pada 3 'kalyoja-kalyoja' taka yAvat kalyoja-kalyoja-(ekendriya-jIva) 'ananta bAra' taka batalAnA caahie| yAvat ananta baar| -uddezaka meM |-uddezaka (bha. 35/22-23) meM | 3 gaye) gaye batalAnA cAhie, batalAne cAhie), 5 vaktavya hai| (vaktavya hai)| | ve kRSNalezya |-jIva apekSA se jaghanyataH | rahate haiN| batalAnI caahie| batalAnA cAhie 'ananta-bAra' tk| 6 | solaha yugma bhI batalAne ___ hAM, (ve jIva) (ve kRSNalezya-jIva) apekSA jaghanyataH (rahate haiN)| (batalAnI caahie| (batalAnA caahie| annt-baar| solaha hI yugma batalAne haiM? uddezaka (bha. 35/22-23) (batalAyA gayA hai vaisA batalAnA cAhie), | 2 | uddezaka) batalAyA gayA hai | uddezaka) (bha. 35/25) (batalAyA gayA hai) niravazeSa 2 | uddezaka batalAyA gayA hai vaisA batalAnA caahie| / sampUrNa rUpa se
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zuddha 9 9 9 pRSTha pRSTha | sUtra | paMkti azuddha zataka 39 937 / 1 zIrSaka Adi-pada 937 | 13.2-3, kRtayugma-kRtayugma (vaisA Adi kA pada (kRtayugma-kRtayugma-) pRSTha sUtra paMkti azuddha | 1 | 1 kRtayugma (kRtayugma1 | 2 |-jIvoM kA -jIvoM kA) 1 | 3 batalAyA (batalAyA caahie| caahie)| | ina jIvoM kA (ina jIvoM kA) (eka jIva jIva) batalAyA (batalAyA caahie| ina jIvoM kI (caahie)| (ina jIvoM kI) batalAyA gayA hai (batalAyA gayA hai) batalAnA cAhie, batalAnA cAhie), ina jIvoM ke (ina jIvoM ke) inameM (inameM) ,, 9-11 ye jIva (ye jIva) | 1 | apekSA se kitane apekSA kitane 2 ve kRtayugma (ve kRtayugma ., apekSA se jaghanyataH apekSA) jaghanyataH 3 taka rahate haiN| unakI (taka rahate haiN)| (unakI) 4 kI hai| ve hai| (ve) | ina jIvoM ke (ina jIvoM ke) 5,6 batalAnA cAhie (batalAnA cAhie) 6 |'annt bAra' tk| (bha. 35/23) ananta bAra (bha. 35/23) / isI 22:2AMMAR pRSTha | sUtra paMkti azuddha zuddha | 7 | 3 |cAhie. (jaisA bha. cAhie jaisA bha. 7 | 4 | ina jIvoM meM (ina jIvoM meM) 7 | 4 | vaisA 5 cAhie cAhie) 5,6 -jIvoM kA batalAyA gayA hai| -jIvoM kA (bha. 35/44-47) (bha. 35/44-47) (batalAyA gayA hai)| | 1 | kRtayugma-kRtayugma (-kRtayugma-kRtayugma8.9 1 |-jIvoM 81.2 (gyAraha uddezaka saMyukta) (gyAraha-uddezaka-saMyukta) 2 batalAnA cAhie (batalAnA cAhie) 1,2 | (gyAraha uddezaka saMyukta) (gyAraha-uddezaka-saMyukta) 1 | jIva (kahAM se jIva0 (kahAM se 2 | haiM........(pRcchA)? | 2 |-kRtayugma-kRtayugma (-kRtayugma-kRtayugma10 | 2 |-jIvoM ke viSaya meM -jIvoM) ke (viSaya meM) | 3 | pUrvagamaka meM batalAye gaye haiM (bha. pUrvagamaka (bha. 35/59-67) meM 35/57-67) batalAye gaye haiM, | sattva) sattva).? pRcchA?) 5-6 | yahAM batalAne cAhie (yahAM) (batalAne cAhie) |-kRtayugma-kRtayugma (-kRtayugma-kRtayugma |-jIvoM) | 2 | batalAye gaye haiM (bha. 35/66), (bha. 35/66) (batalAye gaye haiM), 3 | viSaya meM | (viSaya meM) 12 3-4 | ina sabhI (abhavya) jIvoM meM (ina) sabhI (abhavya jIvoM) meM samajhanA cAhie (samajhanA cAhie) 12 | 5 | zataka dvIndriya-mahAyugmoM ke viSaya meM dvIndriya-mahAyugma-zataka zataka 37 935/ 1 zIrSaka | Adi-pada Adi kA pada 1 | 2 | kRtayugma kRtayugma-trIndriya-jIvoM ke (kRtayugma-kRtayugma-) trIndriya-jIvoM | viSaya meM (ke viSaya) meM | 3 | batalAne cAhie, karane cAhie, | 3,4 | ina jIvoM kI (ina jIvoM kI) aMgula kA asaMkhyAtavAM bhAga / | aMgula-kA-asaMkhyAtAvAM-bhAga 5 samajhanA caahie| (bha. 36/2) |(bha. 36/2) (samajhanA caahie)| zataka 38 1 zIrSaka Adi-pada Adi kA pada 1 batalAne cAhie, karane cAhie, 1 | 2,3 | ina jIvoM kI (ina jIvoM kI) | 4 | kRtayugma-kRtayugma (kRtayugma-kRtayugma) viSaya meM (viSaya meM caahie| caahie)| -jIvoM isI | samaya- uddezaka batalAyA cAhie batalAne cAhie, jo vahAM batalAye gaye the| | prathama |-jIva 6 -jIvoM kA batalAyA gayA hai | cAhie 1 batalAye gaye the | 2 | vaise hI 1 2,3 viSaya meM (viSaya meM) 2 zataka batalAye gaye zataka (36/1-10)(batalAye gaye) 4,6 ina jIvoM kI (ina jIvoM kI) 5 ina jIvoM kA (ina jIvoM kA) 7 batalAyA (batalAyA 7 hai vaisA hai (bha. 36/2-10) vaisA 8 caahie| caahie| zataka 40 1 zIrSaka Adi-pada Adi kA pada | 1 | 1 haiM....? ina jIvoM meM utpAta haiM0? (ina jIvoM kA) upapAta | 2 hotA hai| inameM (hotA hai)| (inameM | 2 jIva jIva) 3 hai aura haiM aura vimAnoM se vimAnoM taka (se hote haiM / ina jIvoM kA hote haiN)| (ina jIvoM kA) kRtayugma-kRtayugma (kRtayugma-kRtayugma-) 6 kI batalAI kI (bha. 39/1 meM) (batalAI 6 caahie| caahie| 16-19 ye jIva (ye jIva) ., 10 haiM asAta haiM, asAta | 10 | ina jIvoM ke (ina jIvoM ke) hote hai? hote haiM? ve jIva (ve jIva) |kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya-(-kRtayugma-kRtayugma-saMjJi-paMcendriya jIva ) jIva 2 kyA (athavA) kRtayugma (kRtayugma|-jIva -jIva) ye jiiv| (ye jIva) hai / ve jIva hai| ye jIva 12 grahaNa karate haiN| (grahaNa karate haiN)| 12 ina jIvoM kI (ina jIvoM kI) 939 13 | ina jIvoM ke (ina jIvoM ke) 14 nosaMjJI nosaMjJI nosaMjJi-noasaMjJI 939 15 ina jIvoM se (ina jIvoM se) 939 16 upapAta batalAyA gayA hai (bha. 40/ upapAta (bha. 40/1 meM) (batalAyA gayA hai) | 17 | 'anuttara-vimAna' anuttara-vimAna 1 prANa yAvat prANa (bha. 35/12) yAvat samaya-uddezaka (batalAyA cAhie) (batalAne cAhie) jo dazanAnAtva (vahAM batalAye gaye the)| (prathama -jIva) -jIvoM ke meM (batalAyA gayA hai cAhie) (batalAye gaye the) vaise hI kRtayugma-kRtayugma-dvIndriyajIvoM ke viSaya meM) (ina jIvoM meM) (yahAM batalAne cAhie) (bha. 36/4) batalAnA caahie| kRSNalezya (-kRtayugmaviSaya) gyAraha-uddezaka-saMyukta (usI 1939 2-3 | ina jIvoM meM yahAM batalAne cAhie 2 batalAnA caahie| (bha. 36/4) 2 kRSNalezya-kRtayugma2 | viSaya 3 myAraha uddezaka saMyukta 3 | usI
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddha 1,3 |-kRtayugma-kRtayugma |-jIvoM (bha. 40/1-5) meM batalAyA cAhie, paMkti azuddha 10 vaisA (vesA 12 (pa. 40/1-5) meM batalAyA gayA | (bha. 40/1-4) meM (batalAyA gayA 'ananta vAra' tk| ananta baar| batalAnA (batalAnA batalAyA gayA (batalAyA gayA) 3 sampUrNa se yahAM batalAnA cAhie niravazeSa (yahAM batalAnA cAhie) 2 ve jIva (ve jIva) 2,3 batalAnA cAhie (batalAnA caahie| solaha yugmoM solaha hI yugmoM 1 prathama samaya ke (prathama-samaya ke) -kRtayugma-kRtayugma (kRtayugma-kRtayugma19.26 -paMcendriya-jIvoM ke viSaya meM -paMcendriya-jIvoM) ke zataka meM batalAnA cAhie (batalAnA cAhie) 19.26 zuddha (-kRtayugma-kRtayugma-jIvoM) (bha. 40/1-4) (batalAyA (cAhie), (ina jIvoM kA viSayaka-) zataka (bha. 40/10) me (batalAI gaI vaisI batalAnI cAhie), ananta baar| (kRtayugma-kRtayugma-) (-paMcendriya (antara)-)zataka (bha. 40/1-4) batalAyA gayA vaisA bhavasiddhika (-kRtayugma|-viSayaka-) prANa (bha. 40/4) (bhUta, (gautama!) vaha (-kRtayugma-viSayaka-) (bha. 40/1-4) (batalAyA caahie| bhavasiddhika (-kRtayugma-viSayaka-(zataka (bha. 40/17) / bhI (batalAnA cAhie) (kRtayugma-kRtayugma-) (audhika-) zataka (bha. 40/19 gamaka vAle haiM, tathA zeSa ATha pRSTha sUtra paMkti azuddha | 4 | 4 |bAra taka (utpanna bAra (upapatra 4 | 5 |'ananta bAra' taka, ananta bAra, ina jIvoM kA (ina jIvoM kA) batalAyA gayA vaisA hI batalAnA / (bha. 36/1) batalAyA gayA vaisA | cAhie hI) batalAnA cAhie) | batalAnA caahie| | (batalAnA caahie| | ina jIvoM kA (ina jIvoM kA) | jaisA prathama jaisA inhIM (kRtayugma-kRtayugma-saMjJi -paMcendriya-jIvoM ke viSaya meM) prathama (bha. 40/3) (bha. 40/1,3) kRtayugma-kRtayugma-saMjJI paMcendriya- (batalAnA -jIvoM ke viSaya meM batalAyA caahie| (caahie| ina jIvoM kI | (ina jIvoM kI) kRtayugma-kRtayugma (kRtayugma-kRtayugma-) batalAyA gayA vaisA batalAnA (batalAyA gayA (bha. 36/4) vaisA caahie| hI batalAnA caahie| 7 | zuklezya hote haiM taka batalAnA zuklalezya hote haiM (taka batalAnA caahie| ina jIvoM ke cAhie) / (ina jIvoM ke) | batalAyA gayA yAvat (batalAyA gayA) (bha. 36/4) yAvat / 8 | 'ananta bAra' anta bAra | taka batalAnA cAhie (taka batalAnA cAhie) | ye jIva | (ye jIva) batalAnA cAhie (batalAnA cAhie) | Adi sabhI bola (Adi) sabhI (bola) batalAne cAhie (batalAne cAhie) 1,3-4 batalAne cAhie (batalAne caahie| | 2 meM batalAye gaye the (bha. 36/6), meM (bha. 36/6 meM) batalAye gaye the), ... | 3 ATha AThoM hI |kRtayugma-kRtayugma-saMjJI-paMcendriya- (kRtayugma-kRtayugma-) saMjJi jIvoM (-paMcendriya-jIvoM) | 2 meM batalAyA meM prathama uddezaka (bha. 40/1-4) meM (batalAyA , 3,8, cAhie cAhie) gamaka vAle (vaktavya haiM), zeSa AThoM jIvoM ke viSayaka-zataka meM batalAyA gayA vaisA batalAnA cAhie. -ananta bAra' tk| kRtayugma-kRtayugma-paMcendriya | (antara)-zataka meM batalAyA gayA vaisA bhavasiddhika-kRtayugma-viSayakaprANa (bhUta, gautama! vaha -kRtayugma|-viSayakabatalAyA caahie| bhavasiddhika-kRtayugma-viSayaka-zataka bhI batalAnA cAhie kRtayugma-kRtayugmaaudhika-zataka 15 | 3 94117.19, 1 vAle haiN| |-jIvoM vAle (vaktavya hai)| -jIvoM) ina jIvoM kA 17,19, 21 / (ina jIvoM kA) .10 saMsthAna kAla hotA hai 94117.19, 3 saMsthAna-kAla (hotA hai) | 1 bhavasiddhika-kRtayugma- bhavasiddhika (-kRtayugma2-3 | viSayaka sAta zataka batalAne cAhie viSayaka) bhI sAta zataka (batalAne cAhie), prANa yAvat prANa (bha. 35/12) yAvat 2.8 ina jIvoM kI 94117.1945 batalAnA cAhie 941 21 3-4 ina jIvoM kI 4,6 batalAnA cAhie 17. jaisA |-kRtayugma-kRtayugma-jIvoM batalAyA gayA vaisA batalAnA cAhie ina jIvoM ke hotA hai| ina jIvoM kI batalAnI cAhie 6 pAMcoM zatakoM batalAyA gayA vaisA |'ananta bAra tk| zataka audhika jaisA (ina jIvoM kI) (batalAnA cAhie (ina jIvoM kI) (batalAnA cAhie) 23. jaisA (-kRtayugma-kRtayugma-jIvoM) (batalAyA gayA (bha. 40/21) vaisA (batalAnA cAhie) (ina jIvoM kA) (hotA hai)| (ina jIvoM kI) (batalAnI cAhie) pAMca zatakoM (batalAyA gayA (bha. 40/10) vaisA ananta baar| zataka jaisA audhika jaisI 14 3-4 hai-ina jIvoM ke bandha aura vedanA ke viSaya meM ye jIva udayI ye jIva kRtayugma-kRtayugma| 7 meM batalAyA gayA vaisA hai-(ye jIva) kyA bandhaka aura vedaka hote haiM, kyA udayI (ye jIva) (kRtayugma-kRtayugma-) (bha. 36/1-2) meM (batalAyA gayA vaisA (ina jIvoM ke) yaha artha saMgata nahIM hai' taka vaha artha saMgata nahIM hai (taka cAhie. cAhie), batalAnA caahie| (batalAnA caahie| | 2 ina jIvoM kA upapAta vaise hI (ina jIvoM kA) upapAta usI prakAra batalAnA caahie| (bha. 40/27) |(batalAnA cAhie) (jaisA bha. 40/ kevala 27) meM batalAyA gayA), (kevala) 943 | 36 3,10 ina jIvoM kA (ina jIvoM kA) ., , 4,7 kRtayugma-kRSNalezya-viSayaka-zataka kRSNalezya (kRtayugma-viSayaka) zataka meM batalAyA (bha. 40/10,12,13,15) meM batalAyA) 943 | 36 5.9, cAhie cAhie) 11.15 ra jIvoM ke 49
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha pRSTha sUtra paMkti azuddha 36 5-7.1 ye jIva | 8 kRtyugm-sNjnyii| 8 viSayaka-zataka batalAye batalAI ina jIvoM meM | ina jIvoM kI | batalAnI cAhie (ye jIva) -kRtayugma-saMjJi viSayaka-) zataka (batalAye (batalAI (ina jIvoM meM) (ina jIvoM kI) (batalAnI cAhie), meM bhI sUtra paMkti azuddha paMkti azuddha zuddha 8 ina jIvoM kI (ina jIvoM kI) ve jIva (ve jIva) batalAnI cAhie (batalAnI cAhie) | ye jIva (ve jIva) ina jIvoM meM (ina jIvoM meM) 2 | athavA (athavA) kyA sabhI prANa (bhUta (kyA) sabhI prANa (bhUta (ve) 1 | to kyA -to kyA ye abhavasiddhika ye sAta abhavasiddhika 2 | ve jIva (ve jIva) viSayaka sAta zataka viSayaka-zataka 41 ye jIva (ve jIva) 1 ye saMjJIye ikkIsa saMjJi haiM to 1 viSayaka ikkIsa zataka viSayaka-zataka |2-4 | rAziyugma-kRtayugma | (rAziyugma-kRtayugma-) 2 mahAyugma-jIva-viSayaka ikyAsI ikyAsI 2 -jIvoM ke viSaya meM batalAyA gayA |-jIva (bha. 41/3-14 meM) zataka (batalAe gae) 2 | sampUrNa rUpa meM niravazeSa 5 zataka haiN| zataka haiM) 3 | batalAyA caahiye| (batalAne caahiye)| zataka 41 3-4 | jIvo' taka batalAnA cAhie (-jIva batalAne cAhie), 1 zIrSaka | Adi-pada Adi kA pada 5 | batalAnA cAhie (batalAnA cAhie) 1 kitane prakAra ke prajJapta kitane prajJapta | rAziyugma-kRtayugma manuSyoM ke viSaya | (rAziyugma-kRtayugma) manuSya bhI ,, | 2 |cAra prakAra ke prajJapta cAra prajJapta meM bhI 2 kRtayugma yAvat kRtayugma (bha. 31/1) yAvat 6 batalAnA cAhie (vaktavya haiM) 3 klyoj)| (bha. 31/1) klyoj)| 7 | rAziyugma-kRtayugma manuSyoM ke viSaya (rAziyugma-kRtayugma manuSya bhI 2,3 |jaise- kRtayugma jaise-kRtayugma 1 ina jIvoM kA (ina jIvoM kA) | 7 | batalAnA cAhie (vaktavya haiM) | 2 |paNNavaNA ke chaTTe pada meM avakrAnti (paNNavaNA ke chaThe pada meM) avakrAnti |94816-24 1 | ye jIva (ve jIva) (sU. 70-80) meM batalAyA -pada (6/70-80) meM (batalAyA 2 |athavA (athavA) 3 vaktavya hai vaktavya hai) 94817-24 1 | haiM to 2 rAziyugma (rAziyugma 948 17,18, 1 / athavA (athavA) samaya meM samaya meM) 20,22, haiM ? yA antara haiM? (athavA) antara 23 | 2 rAziyugma (rAziyugma 948| 18 | 1 | yadi ye jIva haiM to kyA yadi (ve jIva) alezya haiM to kyA ., | 19| 3 | hAM, usI hAM (ve jIva) 6 pratisayama pratisamaya 948 20,26 2 ve jIva (ve jIva) (kyA) 21 | 3 | unameM se (unameM se) |1-2 | prakAra pUrA uddezaka | prakAra uddezaka (bha. 41/3-5) | ina jIvoM kA (ina jIvoM kA) 1 ve jIva (ve jIva) 3 | ina jIvoM ke (ina jIvoM ke) kyA kyA) 4 | batalAnA (batalAnA 3 batalAyA gayA hai (batalAyA gayA hai) 4 | gayA hai| gayA hai)| 4 uddezaka (sU. 620) meM uddezaka (bha. 25/620) meM 1.2 | kyA (kyA) .. | 6 para prayoga se para-prayoga se 1 ve jIva kyA) 9 | 5 'apane apane 1,2 | hote haiM usa hote haiM kyA usa 9 / 6 hote tk| 28 | 3 | rAziyugma-kalyoja nairayika jIvoM | (rAziyugma-) kalyoja-(nairayika947 10 | 1 |yeN| -jIvoM) |947 10,131 athavA (athavA) 4 | batalAnA cAhie, zeSa (batalAnA cAhie). zeSa , kyA sabhI prANa jIva | (kyA) sabhI prANa (jIva 14 yaha 14 kRSNalezya-kRtayugma-saMjJI kRSNalezya (-kRtayugma-kRtayugma saMjJi15 | viSayaka viSayaka-) batalAyA (batalAyA ananta bAra taka / isI prakara solaha | ananta bAra / isa prakAra solaha batalAnA caahie| (batalAnA caahie| akara utpanna hote haiM.....? Akara utpanna hote haiM? kRtayugma-kRtayugma-saMjJI (kRtayugma-kRtayugma-) saMjJI batalAyA (batalAyA 4 cAhie cAhie) ina jIvoM ke (ina jIvoM ke) batalAnA caahie| | (batalAnA caahie| 2 | ina jIvoM kA ina meM batalAyA gayA hai| (batalAyA gayA hai) 4 abhavasiddhika (abhavasiddhika -viSayaka -viSayaka) batalAnA cAhie (batalAnA cAhie) | ve jIva (ve jIva) | ina jIvoM kI (ina jIvoM kI) 3 | kRtayugma-kRtayugma saMjJI paMcendriya- (kRtayugma-kRtayugma-saMjJi-paMcendriya 3 -jIva-viSayaka-zataka meM batalAyA -jIva-viSayaka-zataka (bha. 40/ 10) meM (batalAe gae 4 batalAnA cAhie batalAne cAhie), 11. isI 45. isI | abhavasiddhika (abhavasiddhika|-viSayaka -viSayaka) |-abhavasiddhika (-abhavasiddhikaviSayaka-zataka viSayaka-) zataka meM batalAyA gayA, (batalAyA gayA), ina jIvoM kA (ina jIvoM kA) batalAyI gayI (batalAyI gayI) 7 -kAla -kAla) (ve) .. |-jIva -jIva) kyA ve jIva) hote|
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra paMkti azuddha 949 28 4 prakAra batalAnA cAhie 949 949 949 2 949 949 949 30 949 30 == 949 949 "3 " " vaimAnika devoM taka, 28 5, 6 hai ina jIvoM kA upapAta sabhI ke viSaya meM jaise paNNavaNA ke chaTThe pada meM avakrAnti (sU. 70-98 ) meM batalAyA gayA hai vaise 949 30 949 31 3 949 28 4 7 == 30 1-2 pUrA uddezaka batalAnA cAhie 30 = " 31 33 33 33 " " " S 34 949 34 550 36 lh llh llh " 3 === ~ m x x 1 " x m 4 4 4 5 2 2 2 ma 5 5,6 ina jIvoM kA parimANa do athava hotA hai ina jIvoM kA saMvedha vaisA 34 3-5 isI prakAra rAziyugma tryojanairayika ~~~~ ina jIvoM kA parimANa eka caahie| (bha. 35/11) isI prakAra rAziyugma tryoja-nairayika ke viSaya meM bhI batalAnA cAhie, isI prakara rAziyugma kalyoja cAhie), isa prakAra kalyoja ke nairayika jIvoM ke viSaya meM bhI sAtha bhI (batalAnA cAhiye), batalAnA cAhiye, uddezaka meM hotA hai, ina batalAyA gayA hai vaisA uddezaka (bha. 41/9-24) meM (batalAyA gayA hai vaisA) vaimAnika devoM taka batalAnA caahie| vaimAnika (taka batalAnA caahie)| prakAra pUrA (pUrA (uddezaka (bha. 41/3-5) batalAnA cAhie uddezaka batalAnA cAhie, (ina jIvoM kA) parimANa - eka upapanna hote haiM, (ina kA) saMvedha (vaisA kA saMvedha vaisA zuddha prakAra (bha. 41/9-24 kI bhAMti) (batalAnA cAhie) vaimAnika, hai-upapAta sabhI kA jaise (paNNavaNA ke chaTThe pada meM) avakrAnti pada ( 6 / 70-98) meM (batalAyA gayA hai vaisA) uddezaka (bha. 41/3-5) (batalAnA cAhie) (ina jIvoM kA) parimANa do jIvoM ke viSaya meM batalAnA isI prakAra rAziyugma dvAparayugma nairayika jIvoM ke viSaya meM bhI batalAnA cAhiye, zeSa athavA upapanna hote haiM, (ina jIvoM kA) saMvedha (vaisA caahie)| isa prakAra tryoja ke sAtha bhI (batalAnA batalAnA caahie| (bha. 35 / 11) batalAnA caahie)| vaisA cAhie upapanna batalAyA gayA zeSa isa prakAra tryoja ke sAtha bhI (batalAnA cAhie), zeSa prathama uddezaka meM batalAyA gayA hai| prathama uddezaka (bha. 41/9-24) meM (batalAyA gayA hai vaisA) vaisA 'vaimAnika devoM taka batalAnA caahie| vaimAnika (taka batalAnA caahie)| (vaisA cAhie) (upapanna (paNNavaNA, 6/77 meM) batalAyA gayA) zeSa pRSTha 950 950 233 950 950 950 36 950 36 " " 950 sUtra paMkti 36 3 " 36 950 33 950 " :::: "1 36 36 " " " 95038,40, 1 3 42 " 950 40 1 950 40, 421 2 42 42 === 2% 165 42 950 38 12 pUrA uddezaka batalAnA cAhie yAvat kRSNalezya rAziyugmakRtayugmabatalAnA caahie| 6, 7 kRSNalezya rAziyugma kRtayugmaviSaya meM bhI vaisA hI batalAnA cAhie 7 8 9 10 " 2 2 2 3 1 azuddha uddezaka meM batalAyA gayA vaisA batalAnA caahie| " 2 3 kRSNalezya - kRtayugma - kRtayugma ) viSaya meM vaisA hI batalAnA cAhie, (viSaya meM) vaisA hI (bha. 41/15 kI bhAMti ) (batalAnA cAhie), (bha. 41/15) yAvat (kRSNalezyarAziyugma kRtayugma(batalAnA caahie)| (kRSNalezya rAziyugma kRtayugma - ) (viSaya meM) bhI (vaisA hI (bha. 41 / 15 kI bhAMti) batalAnA cAhie) -nairayika jIvoM ke viSaya meM batalAyA nairayika- jIvoM ke (viSaya meM) gayA (bha. 41/11) / una jIvoM ke viSaya meM ye jIva meM batalAyA caahie| nairayika-jIvoM ina jIvoM uddezaka (ma. 41/3-34) (batalAyA gayA vaisA batalAnA caahie)| (kRSNalezya saMbaMdha jaisA uddezakoM meM batalAyA bhante ! kRSNalezya prakAra pUrA uddezaka batalAnA cAhie prakAra uddezaka (bha. 41 / 36 ) batalAnA caahie| -jIvoM meM rAziyugma batalAye gaye sampUrNa rUpa se (batalAyA gayA) (una jIvoM ke viSaya meM) (ye jIva) (bha. 41/22-24) meM (batalAyA caahie)| (nairayika- jIvoM) uddezaka (bha. 41/36) (batalAnA cAhie) kRSNalezya (batalAnA caahie)| ina (kRSNalezya - rAziyugma kRtayugma, kRSNalezya rAziyugma tryoja, kRSNalezya rAziyugma dvAparayugma aura kRSNalezya - rAziyugma kalyoja -) jIvoM saMvedha jaisA -uddezakoM (kramazaH prathama uddezaka (bha. 41/4-24), dUsare uddezaka (bha. 41 / 26-28), tIsare uddezaka (bha. 41/30-31), cauthe uddezaka (bha. 41 / 33-34) meM (batalAyA batalAnA caahie)| (-jIvoM) meM (bha. 41/36-41 meM) (rAziyugmabatalAye gaye) niravazeSa pRSTha sUtra paMkti 950 44 4-5 950 " " 951 46 551 951 951 951 44 44 951 " 11 951 46. 951 46 951 48 = 46 46 48 = 50 ke nairayika jIvoM kA (paNNavaNA, 6/ 75 meM) batalAyA hai vaisA batalAnA cAhie, zeSa usI he vaisA batalAnA cAhie), zeSa pUrvavat (bha. 36-41) kApotalezya (jIvoM) bhI isI prakAra (bha. 419 / 44 kI bhAMti) (rAziyugma 2 - kalyoja ke - kalyoja ke) 3-4 hai- ( kApotalezya rAziyugma kRtayugma hai- ina nairayika swer : 951 951 52 951 5. 4 g g O 5.. us wr cAhie, zeSa usI prakAra 2-3 prakAra batalAne cAhie, jaise kApota lezya rAziyugma kRtayugma nairayika jIvoM ke viSaya meM batalAye gaye haiM) kevala itanA rAziyumma kalyoja ye cAra uddezaka batalAye gaye vaise hI cAra uddezaka tejolezya 50 50 50 50 951 50 951 52 951 52 2 7 o h hy y or viSaya meM batalAne 1. prakAra padmalezya 1 1 2 azuddha zuddha hai-nIlalezya rAziyugma kRtayugma hai ina tInoM nairayika-jIvoM rAziyugma tryoja rAziyugma dvApara yugma, rAziyugma kalyoja) -nairayika jIvoM ke nairayika jIvoM kA batalAyA 2 prakAra isI prakAra kApotalezya jIvoM bhI rAziyugma , rAziyugma tryo, rAziyugma dvAparayugma, rAziyugma kalyoja) nairayika ke nairayika-jIvoM kA batalAyA mm x 52 4 bhI rAziyugma rAziyugma yoja - kalyoja ke cAra 3,4 (daNDaka) batalAne 1 rAziyugmma 52 3 meM batalAne -uddezakoM batalAyA uddezaka batalAye gaye vaise hI ke (nairayika jIvoM kA) (paNNavaNA 6/73 meM batalAyA) cAhie), zeSa pUrvavat (bha. 41/44 kI bhAMti ) prakAra (bha. 41/36 kI bhAMti ) (batalAne cAhie), itanA (rAziyugmakalyoja ke cAra uddezaka (bha. 41/36-41 meM), batalAye gaye) vaise hI ye cAra uddezaka (tejolezya viSaya meM) karane prakAra (bha. 41/48 kI bhAMti ) padmalezya bhI (rAziyugmarAziyugma tryoja - kalyoja-ye cAra karane (daNDakoM) (rAziyugma uddezaka (bha. 41/50) kie gae vaise hya) meM bhI karane -uddezakoM (ma. 41/15-24) (batalAyA
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sUtra pakti azuddha cAhie, zeSa usI prakAra 4 cAhie), zeSa pUrvavat (bha. 41/50| kI bhAMti) tathA pRSTha | sUtra | paMkti azuddha |952 63, 4 | prakAra 953 65 1 prakAra cAra yugmoM ke 5 batalAye gaye tathA 5,6 batalAye gaye, ve 953 prakAra (bha. 41/15,24) prakAra (bha. 41/63,26-35 kI bhAMti) cAra yugmoM (abhavasiddhikarAziyugma-kRtayugma-jIvoM, abhavasiddhika-rAziyugma-yoja-jIvoM, abhavasiddhika-rAziyugma-dvAparayugmajIvoM, abhavasiddhika-rAziyugmakalyoja-jIvoM) ke (batalAne cAhie) prakAra (bha. 41/36,63-65 kI bhAMti) cAroM (batalAne cAhie) 15 1954 953| 65 | 1 | batalAne cAhie 953| 66 | 2 | prakAra cAroM pRSTha | sUtra pakti azuddha -rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM (-rAziyugma-jIvoM) ke (viSaya meM) ke viSaya meM 953 -rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM (-rAziyugma-jIvoM) samAna samAna (bha. 41/54-61 kI bhAMti) aTThAIsa uddezaka aTThAIsa (unatIsavAM-chappanavAM) uddezaka |-rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM (-rAziyugma-jIvoM) abhilApa abhilApa ke dvArA samAna aTThAIsa uddezaka karane samAna (bha. 41/63-72) aTThAIsa (sattAvana se caurAsI) uddezaka karane -rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM (-rAziyugma-jIvoM) samAna aTThAIsa uddezaka samAna (bha, 41/63-72) aTThAIsa (sattAvana se caurAsI) uddezaka 954 2 -rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM (-rAziyugma-jIvoM) samAna aTThAIsa uddezaka hote samAna (bha. 41/54-62) aTThAIsa (unatIsa se caupatra) uddezaka hote 4 'zuklalezya zuklalezyavaimAnika taka yAvat vaimAnika yAvat 1 ye jIva (ye jIva) yavat 7,8 viharaNa kara rahe haiN| rahate haiN| |9536-66, 2 | batalAne cAhie |953/67/ 1 prakAra nIlalezya-abhavasiddhika- rAziyugma |95367-71 1 -kRtayugma-nairayika-jIvoM ke 953 68-761 -abhavasiddhika953| 68 1 | uddezaka prakAra (bha. 41/36.63-65 kI bhAMti) nIlalezya-abhavasiddhika (-1 -rAziyugma|-jIvoM) ke (-abhavasiddhika| uddezaka (bha. 41/36,63-65 kI bhAMti) (batalAne cAhie) uddezaka (bha. 41/48,63-65 kI yAvat 953 69-791,2 | batalAne cAhie 69| 1 | uddezaka bhAMti) 2 sampUrNa rUpa se niravazeSa 2 -uddezaka batalAye gaye (bha. 414 |-uddezaka (bha. 41/3-35) |26-35) (batalAe gae) 3 | batalAne caahie| (batalAne cAhie), (hote haiN)| hote haiM?' -rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM -rAziyugma-kRtayugma-jIvoM ke (viSaya ke viSaya meM uddezaka hote haiM uddezaka (bha. 41/36-43) hote haiM, | 3 | kRSNalezya-bhavasiddhika-rAziyugma- (kRSNalezya-bhavasiddhika-rAziyugma kRtayugma-nairayika-jIvoM ke viSaya meM jIvoM) ke (viSaya meM) | 1 prakAra nIlalezya-bhavasiddhika- prakAra (bha. 41/56) nIlalezya rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM bhavasiddhika-rAziyugma-jIvoM) ke ke viSaya meM (viSaya meM) prakAra kApotalezya-bhavasiddhika- prakAra (bha. 41/56) kApotalezya rAziyugma-kRtayugma-nairayika-jIvoM bhavasiddhika-rAziyugma jIvoM) ke ke viSaya meM (viSaya meM) bhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma- bhavasiddhika-rAziyugma-jIvoM) ke nairayika-jIvoM ke viSaya meM (viSaya meM) 2 ke samAna batalAne caahie| (bha. 41/48) ke samAna (batalAne caahie| 1 bhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma- (bhavasiddhika-rAziyugma-jIvoM) | nairayika-jIvoM 1-2 | uddezaka karane caahie| uddezaka (audhika-uddezakoM (bha. 41// 50) ke samAna karane caahie)| 1 bhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma- (bhavasiddhika-rAziyugma-jIvoM) ke | nairayika-jIvoM ke viSaya meM (viSaya meM) 61 | 2 | uddezakoM ke samAna batalAne caahie| uddezakoM (bha. 41/52) ke samAna (batalAne caahie| 2-3 -rAziyuSma-kRtayugma-nairayika-jIvoM | -rAziyugma-jIvoM) ke (viSaya meM) ke viSaya meM 3 (bha. 41/54-61) (bha. 41/54-62) 2 (bha. 41/3) meM batalAyA (bha. 41/3-24) (batalAyA ., cAhie, cAhie), abhavasiddhika | (abhavasiddhika. kRtayugma-manuSyoM kRtayugma-) manuSya 3,4 nairayika jIva ke viSaya meM samAna nairapika (-jIva) samAna (batalAne cAhie) | 1 | uddezaka uddezaka (bha. 41/50,63-65 kI bhAMti) 1 | -rAziyugma (-rAziyugma| 1 | viSaya meM sAtha bhI (bha. 4/52,63-65) kI bhAMti 2 | ye aTThAIsa uddezaka | ina aTThAIsoM (sttaavnvaaN-cauraasiivaaN)| hI abhavasiddhika-uddezakoM meM 71 / 2-3 | abhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugma- | manuSya nairayika-gamaka kI bhAMti manuSyoM ke viSaya meM abhavasiddhika| rAziyugma-kRtayugma-nairayika-gamaka kI taraha | 2 | (bha. 41/3) batalAyA (bha. 41/3-24) (batalAyA | 2 | caahie| caahie| | 2 | jIvoM ke viSaya meM (jIvoM) ke (viSaya meM) 2 | kRSNalezya- rAziyugma-kRtayugma- kRSNalezya-(rAziyugma-jIvoM) | nairayika-jIvoM 953/ 75 | 3 | viSaya meM batalAye gaye vaise karane (viSaya meM cAra uddezaka(bha. 41/36 43) kie gae vaise cAroM hI uddezaka batalAnA cAhie, karane
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApakI audAryapUrNa vRtti evaM asAmpradAyika ciMtana-zailI ne dharma ke sampradAya se pRthak astitva ko prakaTa kiyaa| naitika krAMti, mAnasika zAMti aura zikSA-paddhati meM pariSkAra aura jIvana-vijJAna kA tri-AyAmI kAryakrama prastuta kiyA | yugapradhAna AcArya, bhArata - jyoti, vAkpati jaise garimApUrNa alaMkaraNa, indirA gAMdhI rASTrIya ekatA puraskAra (1993) jaise sammAna Apako prApta hue| sAdhu aura zrAvaka ke bIca kI kar3I ke rUpa meM Apane san 1980 meM samaNazreNI kA prAraMbha kiyA, jisake mAdhyama se deza-videza meM anAbAdharUpeNa dharmaprasAra kiyA jA rahA hai| Apane 60 hajAra kimI. kI bhArata kI padayAtrA kara janajana meM naitikatA kA bhAva jagAne kA prayAsa kiyA thaa| kiyA hindI, saMskRta evaM rAjasthAnI bhASA meM aneka viSayoM para 60 se adhika graMtha prakAzita ho cuke haiM / 18 pharavarI 1994 ko apane AcAryapada kA visarjana kara use apane uttarAdhikArI yuvAcArya zrI mahAprajJa meM pratiSThita kara diyA / 23 jUna san 1997 ko ApakA mahAprayANa huaa| san 1998 meM bhArata sarakAra ne ApakI smRti meM DAkaTikaTa jArI kiyA / dazamAcArya zrI mahAprajJa dasa varSa kI avasthA meM muni bane, sUkSma ciMtana, maulika lekhana evaM prakhara vaktRtva Apake vyaktitva ke AkarSaka AyAma haiN| jaina darzana, yoga, dhyAna, kAvya Adi viSayoM para Apake 200 se adhika graMtha prakAzita ho cuke haiN| prastuta Agama-vAcanA ke Apa kuzala saMpAdaka evaM bhASyakAra haiN|
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlya 600 350 400 jaina vizva bhAratI dvArA prakAzita Agama sAhitya vAcanA pramukha : AcArya tulasI saMpAdaka vivacaka : AcArya mahAprajJa (mUla pATha pAThAntara zabda sUcI sahita) (mUla, chAyA, anuvAda, TippaNa, pariziSTa-sahita) graMthakAnAma graMthakAnAma mUlya aMgasuttANibhAga-1(dUsarAsaMskaraNa) 700 AyAro 200 (AyAro, sUyagaDo, ThANaM, samavAo) AcArAMgabhASyam aMgasuttANi bhAga-2(dUsarAsaMskaraNa) 700 sUyagaDobhAga-1(dUsarAsaMskaraNa) 300 (bhagavaI-viAhapaNNattI) sUyagaDobhAga-2(dUsarAsaMskaraNa) * aMgasuttANi bhAga-3(dUsarAsaMskaraNa) 500 ThANaM 700 (nAyAdhammakahAo, uvAsagadasAo, aMtagaDa- samavAo(dUsarAsaMskaraNa) presameM dasAo, aNuttarovavAiyadasAo, bhagavaI(khaMDa-1) 595 paNNAvAgaraNAMi, vivAgasuyaM) bhagavaI(khaMDa-2) 695 uvaMgasuttANikhaMDa-1 500 bhagavaI(khaMDa-3) 500 (ovAiyaM, rAyapaseNaiyaM, jIvAjIvAbhigama) bhagavaI(khaMDa-4) 500 uvaMgasuttANikhaMDa- 2 6 00 naMdI 400 (paNNAvaNa, jaMbUddIvapaNNattI, caMdrapaNNattI, aNuogadArAI kappavaDiMsiyAo, nirayAvaliyAo, dasaveAliyaM(dUsarAsaMskaraNa) 600 puphphiyAo, puphphacUliyAo, vaNhidasAo) uttarajjhayaNANi ( tIsarAsaMskaraNa) navasuttANi(dvitIya saMskaraNa) 695 nAyAdhammakahAo (AvassayaM, dasaveAliyaM, uttarajjhayaNANi dasaveMAliyaM(guTakA) naMdI, aNuogadArAI) uttarajjhayaNANi (guTakA) koza anya AgamasAhitya * AgamazabdakoSa 300 (aMgasuttANitInoM bhAgoM kI samagrazabdasUcI) * niyuktipaMcaka(mUla, pAThAntara) zrI bhikSuAgama viSayakoza, bhAga-1 500 * sAnuvAda vyavahAra bhASya( hindI anuvAda) 500 vyavahAra bhASya 700 * zrI bhikSuAgamaviSayakoza, bhAga-2 700 dezIzabdakoza 100 (mUla, pAThAntara, bhUmikA, pariziSTa) gAthA 350 niruktakoza ekArthaka koza 100 (AgamoM ke AdhAra para bhagavAna mahAvIra jainAgamavanaspatikoza(sacitra) kAjIvanadarzanarocaka zailImeM) 300 AtmA kA darzana 600 * jainAgama prANI koza(sacitra) 250 (jainadharma: tattva aura AcAra) * jainAgamavAdya koza(sacitra) 100 350 isibhAsiyAI anya bhASAmeM AgamasAhitya bhagavatI jor3akhaMDa-1se7 2900 prApti sthAna: zrImajjayAcArya seTa kA mUlya jaina vizva bhAratI prakAzana AyAro(aMgrejI) 250 lADanUM- 341306 (rAja.) AcArAMgabhASyam( aMgrejI) 400 bhagavaI khaMDa-1(aMgrejI) 595 uttarajjhayaNANi bhAga-1,2(gujarAtI) 1000 sUyagar3o(gujarAtI) 1500 60 ISBN 81-7195-239-9 917881711932399 // Rs500.00