________________
મોક્ષમાળા-વિવેચન
૪૮ માટે પ્રમાદ વિના વિચક્ષણ પુરુષ આત્મકલ્યાણને આરાધે છે.
શિક્ષાપાઠ ૧૯. સંસારને ચાર ઉપમા, ભાગ ૧
ચાર ગતિ એ જ સંસાર છે. એ ચાર ગતિના દુખે સમજાવવા સંસારની ચાર ઉપમા કહે છે. મહાતત્ત્વજ્ઞાની એટલે કેવળજ્ઞાની સંસારને મુખ્યપણે સમુદ્રની ઉપમા આપે છે. વિષયરૂપી મે જાઓ એટલે ઇંદ્રિ દ્વારા સુંઘવું, સાંભળવું, ચાખવું એમ એક પછી એક જે વૃત્તિઓ ઊઠે છે તે રૂપ મોજાઓ છે. જ્યાં કામ – વિષયકષાય ઘણું હોય ત્યાં સંસારસમુદ્ર બહુ ઊંડે છે, તેમાં મેહરૂપી ભમરીમાં ગૂંચવાયે તે નીકળવું મુશ્કેલ છે. જ્યાં છીછરું પાછું હોય એટલે અલ્પ વિષય હોય ત્યાં જીવ તૃષ્ણારૂપી કાદવમાં ખેંચી જાય છે. પણ નીચે ટેકરા હેય તે ખરાબા કહેવાય. તેની સાથે વહાણ અથડાઈને ભાંગી જાય. તેમ સંસારમાં સ્ત્રી-પરિચય ઉપરથી સારું લાગે, તેમાં મીઠાશ આવે પણ આત્માને તે હાનિ કરે છે. સમુદ્ર શીતળ દેખાવા છતાં તેમાં વડવાનળ નામને અગ્નિ હોય છે, તેમ સંસારમાં સુખ છે એમ મનાય છે, તે માયા છે. તે ઉપરથી શીતળ દેખાય છે, પણ અંદરથી આત્માને બાળે છે. સંસારનાં દુઃખને ખ્યાલ આપવા ઉપમાઓ આપી છે. વહાણ ભાંગી જાય તે કેટલું દુઃખ થાય! તેમ સ્ત્રીઓરૂપી ખરાબા અને કામરૂપી તેફાનથી ઘર્મરૂપ વહાણ ડૂબી જાય તે જીવ સંસારને તળીએ જઈ બેસે. સમુદ્રમાં ચારે બાજુ ભય હેય તેમ સંસારમાં બધે દુઃખ છે.
