________________
૧૯૬
મેક્ષમાળા-વિવેચન (૧) આવશ્યકતા શી છે? જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને શું કરવું છે? (૨) જ્ઞાનના ભેદ કેટલા છે? (૩) શું જાણવારૂપ છે અને તેને કઈ પક્તિથી જાણવું? (૪) એના ઉપભેદ કેટલા છે? (૫) વિશેષપણે જાણવાના સાધન કયાં છે? (૬) એ જ્ઞાનને ઉપગ કે પરિણામ શું છે?
પ્રથમ સામાન્ય વિચારપૂર્વક પહેલા ચાર પ્રશ્નોના ઉત્તર આપે છે. તેમાં આત્મજ્ઞાન પામવાની અપેક્ષા છે.
(૧) જ્ઞાનની શી આવશ્યકતા છે? તે વિષે પ્રથમ સામાન્ય વિચાર કરીએ. અજ્ઞાનથી જીવ સંસારમાં રખડ્યો છે જ્યાં મેષેન્મેષ એટલે આંખ મીંચીને ઉઘાડીએ તેટલી વાર પણ સુખ નથી એવા નરક નિગદ આદિમાં જીવ બહુ દુઃખી થાય છે, વિષયાદિક મેહબંધનને સ્વસ્વરૂપ માની રહ્યો છે. એ વિપરીત માન્યતા ટળે અને સ્વસ્વરૂપ સમજાય ત્યારે અજ્ઞાન ટળી જ્ઞાન થાય. જ્ઞાન પ્રગટ થાય તે અનંત દુઃખ, અનંત ફ્લેશ આદિ જાય. એ રીતે જન્મમરણરૂપ સંસારક્લેશ ટાળવા આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાની પ્રથમ આવશ્યકતા છે.
શિક્ષાપાઠ ૭૮. જ્ઞાન સંબંધી બે બોલ, ભાગ ૨
(૨) આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું હોય તે તેના સાઘને ક્યાં છે? તે કહે છે. છ પર્યાપ્તિયુક્ત માનવદેહ મળે છે એ સાધન છે. તે માનવદેહની સાથે સર્વજ્ઞ ભગવાનનાં વચનનું શ્રવણ જોઈએ. શ્રવણ વિના સંસ્કાર નથી અને સંસ્કાર
