________________
૨૦૦
મામાળા-વિવેચન ગતિ એટલે સંસારમાં થતા જન્મમરણ અને વિગતિ એટલે મેક્ષ, તે સંબંધી જાણવા ગ્ય છે. દેહ સ્વરૂપે તેના ઈન્દ્રિયાદિક જાણવારૂપ છે. દેહધારી જીવને ઓછામાં ઓછી એક ઈન્દ્રિય તે હેય જ, તેથી વધતાં વધતાં પાંચ ઈન્દ્રિય અને મન વગેરે મળે તે તેની સંસર્ગ રિદ્ધિ એટલે સર્જનની રિદ્ધિ જાણવા ગ્ય છે. સંસર્ગ એટલે દેહ, ઈન્દ્રિય વગેરે સામગ્રી, અને રિદ્ધિ એટલે મન વચન કાયાના બળ, શક્તિ, સમૃદ્ધિ. જેવા ભાવ કરે તેવા કર્મ બંઘાય અને પછીથી તેને અનુસરીને સર્જન થાય છે. તેમજ “અજીવ’માં રૂપી પુગલ વડે બધી રચના કેવી રીતે થાય છે તે કર્મગ્રંથ વગેરેથી જાણવા યોગ્ય છે. અને “અજીવ’માં અરૂપી દ્રવ્યમાં અનંત આકાશ આદિ જાણુવારૂપ છે. કાળચક–અવસર્પિણી ઉત્સર્પિણી મળીને એક કાળચક થાય, તે કાળ ફરે તેમ બધું ફરે છે. તેના નિયમે જાણવા ગ્ય છે. જીવ અજીવના સંગજનિત બાકીના તપુણ્ય, પાપ, આસવ, સંવર, નિર્જરા, બંધ અને મેક્ષને હેયઉપાદેયરૂપે વિચારવાનાં છે. દરેક તત્વને જુદી શ્રેણિરૂપે વિસ્તારથી વિચારી શકાય છે.
(૫) વિશેષપણે જાણવાના સાધન ક્યા છે? વિશેષપણે જાણવાના સાધનમાં ભગવાનની આજ્ઞા મુખ્ય છે. અને તેનું શુદ્ધસ્વરૂપ નિગ્રંથ ગુરુથી જાણી આરાઘન કરવું. એટલા માટે ઉપદેશ આપી શ્રદ્ધાનું બીજ રેપનાર અને તેને પિષનાર સદ્ગુરુ એ મુખ્ય સાધન છે. શમ, દમ, બ્રહ્મચર્ય વગેરેથી એ શ્રદ્ધાને માર્ગે વળાય છે તેથી એ બધાં સાધને પણ જ્ઞાન પામવા માટે જરૂરી છે.
