________________
માક્ષમાળા–વિવેચન
૨૫૭
ભાવ અને ભેદ્યથી ભરેલી કહી છે. ભાવ એટલે પદાર્થ અને ભેદ એટલે પ્રકાર. અનંત પદાર્થના અનંત સ્વરૂપને અનંત પ્રકારે કહેનારી એવી ભગવાનની ઉત્તમ વાણી છે. કેાઈ ભીલને ત્રણ સ્ત્રીઓ હતી. તેમાંથી એકે કહ્યું : ‘પાણી લાવેા'; ખીજીએ કહ્યું : ‘ગાએ’ અને ત્રીજીએ કહ્યું : ‘હરણને મારા,’ ભીલે ‘સરા નથિં’ એ એક જ વાક્યથી તે ત્રણેને જવાબ આપ્યા. તેથી પહેલી સ્ત્રી એમ સમજી કે અહીં સર એટલે સરેાવર નથી તેથી પાણી ક્યાંથી લાવું ? ખીજી એમ સમજી કે સ્વર એટલે સારા કંઠે નથી તા કેવી રીતે ગાઉં ? અને ત્રીજી એમ સમજી કે શર એટલે ખાણુ નથી તે હરણને કેવી રીતે મારું ? એમ ત્રણેયનું એક જ વાક્યથી સમાધાન થઈ ગયું. એવી જ રીતે હેમચંદ્રાચાર્યે કુમારપાળ ચરિત્ર અને વ્યાકરણ સાથે આવે એવું દ્વિઅર્થી પુસ્તક લખેલું છે. એક એક વાક્યમાંથી સે સ અર્થ નીકળે એવી પણ રચના હેાય છે. તેમ તીર્થંકરની વાણી અનંત ભાવભેદથી ભરેલી છે અને ભલી એટલે ઉત્તમ હાય છે. સામાન્યપણે બધા સમજી શકે, થાક ન લાગે તેવી હાય છે. અને તે વાણી બધા રસવાળી, ભૂલ વિનાની તેમ જ સ્યાદ્વાદથી ભરેલી છે.
અનંત : અનંત નય નિક્ષેપે વ્યાખ્યાની છે = તે જિનેશ્વરની વાણી અનંત નય અને અનંત નિક્ષેપા વડે પદાર્થના સ્વરૂપને કહેનારી છે. એમાં બધા નયેા તથા નિક્ષેપે આવીને હાજર થઈ જાય. નય = પદાર્થના અનંત સ્વરૂપને જુદી જુદી અપેક્ષાએ કહે તે નય. નૈગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર, ઋજુસૂત્ર, શબ્દ, સમિભ અને એવંભૂત એ મુખ્ય સાત
૧૭
