________________
૨૪૪
. ક
- મનન
8
મોક્ષમાળા-વિવેચન (૩) જીવ રૂપી કે અરૂપી અપેક્ષાએ રૂપી અને અપેક્ષાએ અરૂપી એમ સ્યાદ્વાદ છે. જીવનું મૂળ સ્વરૂપ તે અરૂપી છે. વ્યવહારથી રૂપી કહેવાય. જ્યાં સુધી એને રૂપીને સંગ છે ત્યાં સુધી વ્યવહારથી રૂપી છે, પણ નિશ્ચયથી અરૂપી છે.
(૪) રૂપી શાથી? અને અરૂપી શાથી ? રૂપી સાથે સંબંધમાં આવ્યો તેથી રૂપી કહ્યો. દેહના નિમિત્તે આત્મા રૂપી કહેવાય છે. દેહ છે તે પુદ્ગલ છે અને પુદ્ગલ છે તે રૂપી છે. પણ ખરી રીતે તે આત્માનું અતિક્રિય રૂપ છે એટલે સ્વસ્વરૂપે અરૂપી છે.
(૫) દેહ નિમિત્ત શાથી છે? બાંધેલા કર્મને ફળથી. જે કર્મ બાંધ્યાં હોય તે ભેગવવા માટે દેહ મળે છે.
(૬) કર્મની મુખ્ય પ્રકૃતિએ કેટલી છે ? આઠ છે.
(૭) કઈ કઈ? તેનાં નામ-જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, વેદનીય, મેહનીય, નામ, ગોત્ર, આયુષ્ય અને અંતરાય.
(૮) એ આઠે કર્મની સામાન્ય સમજ કહે. ઉત્તર : પ્રકૃતિ એટલે સ્વભાવ. જ્ઞાનાવરણીય જ્ઞાનને આવરણ કરે, જ્ઞાન થવા ન દે. દર્શનાવરણીય દર્શનને આવરણ કરે, પ્રગટ થવા ન દે. વેદનીય શાતા અશાતારૂપ છે. તેનાથી આત્માની અવ્યાબાધ સુખરૂપ શક્તિ રેકાઈ રહે છે. મેહનીયા આત્માને પિતાના સ્વભાવમાં રહેવા ન દે. શરીરની રચનાનું કારણ તે નામકર્મ છે. તેથી ઘેડો ગાય વગેરે નામ પડે શરીર એ તે કર્મ છે, કર્મરૂપ નથી. પણ તેની રચના નામકર્મને આધારે થાય છે. ગોત્ર–શેષણ, ઊંચ નીચ એમ
