________________
૨૧૩
મોક્ષમાળા-વિવેચન
૨૧૩ શિક્ષાપાઠ ૮૯. તત્ત્વાવબોધ, ભાગ ૮
આખા જગતના વિદ્વાને ગૂંચવનારા આ બઘા પ્રશ્નોથી શ્રીમદ્ ગૂંચવાશે અને સમાધાન નહીં કરી શકે એમ વિદ્વાનને લાગ્યું. એ બધા વિચારે શાથી ઉદ્ભવેલા તે કહે છે કે કેઈ જૈન મુનિના સમાગમમાં એમ સાંભળ્યું કે સ્યાત્ અસ્તિ, સ્યાત્ નાસ્તિ, સ્યાત્ અસ્તિ નાસ્તિ, સ્યાત્ અવક્તવ્ય, સ્યાત્ અસ્તિ અવક્તવ્ય, સ્યાત્ નાસ્તિ અવક્તવ્ય, સ્યાત્ અસ્તિ નાસ્તિ અવક્તવ્ય એ જેનસપ્તભંગી નય અપૂર્વ છે. એથી સર્વ પદાર્થ સત્ય રીતે સિદ્ધ થાય છે. (ચાત્ એટલે કેઈ પ્રકારે, કેઈ અપેક્ષાએ) નાસ્તિ અસ્તિને એમાં અગમ્ય ભેદ રહ્યા છે. તત્ત્વ વિચાર કરનારા અન્ય મિત્રો સાથે હતા, તેઓની સાથે ઘેર આવી પછી બધાએ મળી ઉત્પાદવ્યય – ધ્રુવ એ લબ્ધિવાક્યની જીવતત્વ પર નાસ્તિ અસ્તિરૂપે રોજના કરી. તેથી ગૂંચવાઈ જતાં એક પછી એક અઢાર દોષે જણાયા. વિદ્વાન કહે છે કે એ મને કંટાળારૂપ લાગ્યું, પણ બીજાને જેમ ન સમજાવાથી ભગવાનના વચન પ્રત્યે દ્વેષ થાય છે તેમ મને દ્વેષ થયા નથી.
ઉત્તરમાં કૃપાળુદેવે કહ્યું કે આપે જે પ્રકારે વિચારે કર્યા તે યથાર્થ સ્વાવાદ શૈલીથી કર્યા નથી. આપે કેવળ અસ્તિત્વનાસ્તિવાદ તકરૂપે ઉતાર્યો છે, તેથી હું પણ તર્કથી, પણ સ્થાવાદ શૈલીને આઘારે યથાશક્તિ ઉત્તર આપું છું તે આપ લક્ષપૂર્વક સાંભળો.
ઉત્પત્તિ – નાશ – ધ્રુવતા એ ત્રણેમાં પ્રથમ ના કહી તેનું કારણ - દ્રવ્યની અપેક્ષાએ જીવ અનાદિ હોવાથી ઉત્પત્તિમાં ના અને દ્રવ્યની અપેક્ષાએ જીવ અનંત હોવાથી
