________________
२१८
મોક્ષમાળા-વિવેચન પરંતુ હવે યથાર્થ સમજાતાં વિદરૂપ લાગશે. હજી તે વિષે એક બે વાત ટૂંકમાં કહેવી છે. આપને સાંભળવાની ઈચ્છા હોય તે કહું. વિદ્વાને તે ખુશીથી કહેવા કહ્યું.
કૃપાળુદેવે ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રુવ એ લબ્ધિવાક્યથી કેવી રીતે દ્વાદશાંગીનું જ્ઞાન થાય? એ મૂળ વાત સંજીવન કરી એટલે ફરી યાદ કરાવી તેનું સમાધાન કરતાં કહ્યું કે આપ એ લબ્ધિવાકય ન સમજાયાથી ઘણું દેશની જનો દ્વારા શંકા કરી ક્લેશરૂપ કહો છે, એમાં એ વચનને અન્યાય મળે છે. એ સમજવા માટે અતિ અતિ ઉજજવળ આત્મિકશક્તિ, ગુરુગમ્યતા અને વૈરાગ્ય જોઈએ. તેની ખામી છે તેથી એ લબ્ધિનાથ વિષે શંકા રહે, પણ ગ્યતા લાવી તે પર ઊંડો વિચાર કરીને શંકા ટાળવા છે.
તે વિચારણા થવા કૃપાળુદેવ એ લબ્ધિવાક્યનું વિશેષ વિવરણ કરી બતાવે છે. દરેક દેહની ઉત્પત્તિ, પછી તે દેહનું છૂટી જવું, તેમાં રહેવાને કાળ એમ સામાન્ય વિચાર કરી પાછો વિશેષ વિચાર કરે, કે ઉત્પત્તિ વખતે જીવ પ્રથમ ગર્ભમાં આવે, પછી આહાર, શરીર, ઈન્દ્રિય, શ્વાસોચ્છવાસ, ભાષા અને મન એ છે પર્યાપ્તિ અંતર્મુહૂર્તમાં પૂર્ણ કરે અને તે મુજબ દેહનું બંઘારણ થાય. આત્માની સત્તા વડે મનબળ, વચનબળ, કાયબળ પ્રાપ્ત કરી જન્મ પામે ત્યારે જ્ઞાન અથવા સંજ્ઞાને આઘારે પ્રવર્તે. આયુષ્ય અથવા ઉંમર વધે તેમ વિષ ભગવે. તેમાં ઇષ્ટ-અનિષ્ટભાવ થાય અને કર્મપ્રકૃતિ બંધાય. તેના અનેક ભેદો વિચારતાં ફરી બીજા દેહમાં ઉત્પત્તિ, નાશ કેવી રીતે થાય છે તે સમજાય. એમ એક જીવ
