________________
૨૦૬
મોક્ષમાળા-વિવેચન અને જોયા પછી તેને ઉપદેશ ભવ્ય જીને કર્યો. એક એક દ્રવ્યમાં અનંત ગુણ તથા અનંત પર્યાયે છે એવાં અનંત દ્રવ્યને અનંત ભેદ ભગવાને જાણ્યા હતા. પરંતુ સામાન્ય મતિશ્રુતજ્ઞાનથી ગ્રહણ કરી શકાય એવા ઉપદેશથી, વિચાર શ્રેણિએ ચઢવા, મુખ્ય દેખાતા એટલે મુખ્ય સમજવામાં આવતા નવ પદાર્થ અથવા નવતત્વ તેઓએ દર્શાવ્યા. બધા જ્ઞાનને સમજવાની એક શ્રેણિરૂપ એ નવતત્વ છે. જેમકે “જીવ’ કહેતા અનંતાનંત જીવન ગુણપર્યાય સમજવામાં આવે. એવી એક વિચારશ્રેણિ થાય. એ રીતે કાલેકના સર્વભાવ નવતમાં સમાવી દીધા છે. ભગવાનને સંપૂર્ણ ઉપદેશ એ નવતવમાં સમાય છે. અન્ય દર્શનેને સઘળા તત્વવિચાર એ નવતત્વના એક દેશમાં એટલે તેના છેડા ભાગમાં જ આવી જાય છે. એ નવતત્વને આઘારે વિચારતાં આત્માની અનંત શક્તિઓ પ્રકાશિત થાય છે.
એ નવતત્વનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન થવા દ્વાદશાંગીનું પ્રયોજન છે. તે અંગે ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારે નવતત્ત્વને બોઘ કરે છે. સૂક્ષ્મ દ્વાદશાંગી એટલે દ્વાદશાંગીનું રહસ્ય, એ નવતત્વ સ્વરૂપ જ્ઞાનમાં પારંગત થવામાં મદદરૂપ છે. બધા અંગે – શાસ્ત્રો એ નવતત્વના વિસ્તારરૂપ છે. નવતત્વને સંપૂર્ણ જાણે તે સર્વજ્ઞ થાય.
ત્રિપદી બે પ્રકારે છે (૧) હેય – 3ય – ઉપાદેય અને (૨) ઉત્પાદ - વ્યય – ધ્રુવ. પિતાને ઉપકારી થાય એ અપેક્ષાએ, એ નવતત્વમાંથી ક્યાં તત્વ હેય એટલે તજવા
ગ્ય છે, ઉપાદેય એટલે ગ્રહણ કરવા એગ્ય છે, તે
