________________
૧૯૦
મોક્ષમાળા-વિવેચન ભગવાન તે સર્વજ્ઞ અને સર્વદશી પણ હતા તેથી જૂઠું કહેવાને સંભવ જ નથી. એ પ્રકારે વિચારે તે આજ્ઞાવિચય નામને ધર્મધ્યાનને પ્રથમ ભેદ છે.
(૨) અપાયરિચય–અપાય એટલે દુખ. રાગ, દ્વેષ, કામ, કેઘ ઈત્યાદિકથી જીવને જે દુઃખ થાય છે તેને વિચાર કરે તે અપાયરિચય. દુઃખ ક્યાંથી આવે છે? એ વિચારે તે નવા કર્મ બાંધતે અટકે.
(૩) વિપાકવિચય –વિપાક એટલે ફળ. શુભ અશુભ કર્મના ફળ. ક્યા કર્મથી ક્યા ફળ આવે? એ વિચારે તે સુખ દુઃખ સમભાવથી સહન કરે કે મેં પિતે પૂર્વે કર્મ બાંધ્યાં છે તેનું ફળ જ ભેગવું છું. માટે તેમાં સમતા રાખું તે સંવર નિર્જરા થાય. એમ વિચારે તે વિપાકવિચય ઘર્મધ્યાન છે. એમાં કર્મના ફળરૂપ સુખદુઃખ બનેને વિચાર થાય. અપાય-વિચારમાં નવા કર્મ બાંધતે અટકે અને વિપાક-વિચારમાં સમભાવ રાખે.
(૪) સંસ્થાનવિચય – ત્રણ લેકના સ્વરૂપને વિચાર. લેકને આકાર સુપ્રતિષ્ઠક એટલે બે પગ પહોળા કરી કેડે હાથ દઈને નિરાંતે કઈ માણસ ઊભે હેય એવા આકારે કહ્યો છે. આખા લેકમાં બે પદાર્થ છે: જીવ અને અજીવ, ઉત્પાદવ્યયધ્રુવની વિવિઘતા એમાં બની રહી છે. તેમાં નિમિત્તકારણ કાળ છે. કાળાનુસાર પરિણમન ચાલુ થયા જ કરે છે. અઢી દ્વિીપમાં તીર્થકર વગેરે નિરંતર વિચરે છે. તેઓને “કંટામિ, સંતાન, સવારેfમ, સન્માનિ જાળ બંન્ને લેવાં, જે ઘરનવાર એટલે તેમને વંદન કરું છું,
