________________
૧૫૧
મેક્ષમાળા-વિવેચન કરતાં હું ચાર ગણું પિદા કરતું હતું. એ વેપાર જ્યારે જાણ લીધે ત્યારે ભારત સાથે વેપાર વધારવાનો પ્રયત્ન કર્યો અને તેમાં ફાવ્યો. બે વર્ષમાં પાંચ લાખ જેટલી કમાણ થઈ. પછી શેઠ પાસેથી રાજીખુશીથી આજ્ઞા લઈ કેટલેક માલ ભરી દ્વારિકા આવવા નીકળ્યા. થડે કાળે અહીં આવી પહોંચે ત્યારે બહુ લેકે સન્માન આપવા સામા આવ્યા હતા. જાવેથી લીધેલા માલે મને એકના પાંચ કરાવ્યા. જાવામાં રહ્યો ત્યારે શું સુખ હતું ? પૂરું ખાવા પણ હું પામ્યા ન હતા, એટલી મહેનત કરી હતી. કેટલાક પ્રકારનાં પાપ પણ મારે કરવાં પડ્યાં હતાં. ગમે તેમ કરીને સ્થિતિ સુધારવાનો નિશ્ચય કર્યો હતે તે પુણ્યગથી પૂર્ણ થયો. ત્યાં જે દુખદાયક સ્થિતિમાં હું હવે તે દુઃખમાં શી ખામી હતી ? સ્ત્રી, કુટુંબ, મા, બાપ વિનાને, વિના દમડીએ પરદેશ ગયેલ – એ વખતની સ્થિતિ, વિચાર કરતાં અજ્ઞાનવૃષ્ટિથી આંખમાં આંસુ લાવી દે તેવી છે. એવી દુઃખદ સ્થિતિમાં પણ મેં ધર્મમાં લક્ષ રાખ્યું હતું, તે લક્ષ્મી કે એવી લાલચે નહીં, પરંતુ સંસારદુઃખથી તારનાર સાધન ધર્મ છે એમ જાણીને, અને મેતને ભય ક્ષણ પણ દૂર નથી માટે ઘર્મ કર્તવ્ય જેમ બને તેમ કરી લેવું એ મારી મુખ્ય નીતિ હતી. દુરાચારથી કંઈ સુખ નથી મનની તૃપ્તિ નથી અને એથી આત્માની મલિનતા છે એ તત્વ ભણી મેં મારું લક્ષ દેરેલું હતું. નિષ્કામ ભક્તિ અને તત્વજ્ઞાનના વિચારમાં મન રાખ્યું હતું તેથી પુણ્યને ઉદય શીધ્ર થયો.
