________________
૧૨૨
મોક્ષમાળા-વિવેચન નરકે જાય. તેને સારાં ગણે તે અવિવેક છે. સંસાર ઝેર જે લાગે તે વૈરાગ્ય છે. સંસારના ઔષધરૂપ તે વૈરાગ્યને કડે ગણે તે અવિવેક છે. ભાવઅમૃતમાં આવવું એટલે જ્ઞાનદર્શનમાં આવવું એનું નામ વિવેક છે. વિવેક એ. કેવી ઉત્તમ વસ્તુ છે ! અજ્ઞાનનું જ્ઞાન કરી નાખે એવી આશ્ચર્યકારી વસ્તુ છે.
વિવેક ઘર્મનું મૂળ છે. એ હોય તે પછી ઘર્મવૃક્ષ વધે. વિવેક વિના જ્ઞાન જ્ઞાનરૂપે ન ઓળખાય, શીલ શીલરૂપે ન ઓળખાય, ઘર્મ ઘર્મરૂપે ન ઓળખાય, તત્વ તત્ત્વરૂપે ન ઓળખાય અને તપ તપરૂપે ન ઓળખાય.
શિક્ષાપાઠ પર, જ્ઞાનીઓએ વૈરાગ્ય શા માટે બોધ્યા?
આગળ શિક્ષાપાઠ ૧૮, ૧૯, ૨0 માં સંસાર સંબંધી સામાન્ય કહ્યું છે. હવે વિશેષ કહે છે.
દમય= સંસારમાં સુખ માટે કંઈ કરે અને પરિણામે દુઃખ આવે ત્યારે ખેદ થાય છે. દુઃખમય = સંસારમાં સુખ માટે પ્રયત્ન કરાય છે પરંતુ દુખ મળે છે. અવ્યવસ્થિત = કેઈને ખાવાપીવા, પહેરવાઓઢવાનું ઠેકાણું નથી અને કેઈને ઢગલાબંધ કપડા વગેરે હોય છે. આમ સંસારમાં બધું અવ્યવસ્થિત છે. આ સંસારને ઈશ્વરે બનાવ્યો હોય તે બધું વ્યવસ્થિત હોય, પણ તેમ નથી. સંસારમાં આમ કરવાથી આમ જ થાય એ ચોક્કસ નિયમ નથી, તેથી અવ્યવસ્થિત છે. જેમ કે પૈસા હોય તે સુખી જ હોય એ નિયમ નથી. તેને પણ કેટલાય દુઃખ હોય છે.
