________________
૧૪૬
મોક્ષમાળા-વિવેચન છે. સાથે ક્રિયાની પણ જરૂર પડે છે. કેટલાક ક્રિયાથી મોક્ષ છે એમ કહે છે તે એકાંતિક છે. તેમાં જ્ઞાનની જરૂર પડે છે. જેઓ બનેથી મેક્ષ છે એમ કહેનારા છે તેઓ જે અનુક્રમે સંપૂર્ણ કહેવું જોઈએ તેમ તે જ્ઞાન અને કિયા એ બન્નેના ભેદને કહી શક્યાં નથી, એથી તેના સ્થાપકેમાં સર્વજ્ઞતાની ખામી જણાઈ આવે છે. વળી તેઓ સદેવના પાઠમાં કહેલા અઢાર દેષથી રહિત મહેતા એમ એમના શાસ્ત્રો ઉપરથી સાબિત થાય છે. કેટલાક મતેમાં હિંસા, અબ્રહ્મચર્ય ઇત્યાદિક અપવિત્ર વિષયને બેઘ છે તે તે સહજમાં અપૂર્ણ અને સરાગીને સ્થાપેલા જણાય છે. કેઈ સર્વવ્યાપક મેક્ષ, કેઈ સાકાર એટલે દેહ સહિત મેક્ષ, કેઈ શૂન્યરૂપ મેક્ષ અને કેઈ અમુક કાળ ત્યાં રહી પાછું અવાય એ રીતે મેક્ષ માને છે. એમ મેક્ષ સંબંધી માન્યતાઓ જેની સાથે સરખાવતાં ભૂલભરેલી લાગે છે. વેદ સિવાય બીજા ધર્મો તે સહેજે અપૂર્ણ લાગે છે. વેદમાં જુદાં જુદાં દર્શને જુદા જુદા પ્રવર્તકેએ ખૂબ વિસ્તાર કર્યો છે. ત્રાગવેદ, સામવેદ, યજુર્વેદ, અથર્વવેદ ઘણા પ્રાચીન છે. પરંતુ જેન સાથે સરખાવતાં તે અપૂર્ણ અને સદેષ જણાય છે.
જેનદર્શન પૂર્ણ અને સત્ય છે. એ ઘર્મ સર્વજ્ઞ અને સર્વદર્શીએ સ્થાપ્યું છે, પ્રણત કર્યો છે. આ કાળમાં પણ એ સર્વજ્ઞની કહેલી વાત ફરે નહીં તેવી સૈદ્ધાંતિક જણાય છે. જૈનમાં પૂર્ણપણે દયા, બ્રહ્મચર્ય, શીલ, વિવેક, વૈરાગ્ય, જ્ઞાન, કિયા વગેરે કહ્યા છે. બીજા ઘર્મમાં ઉપલક સામાન્ય સ્કૂલ વાત કરી હોય છે અને તે વિધવાળી પણ હોય
