________________
મોક્ષમાળા-વિવેચન યા છે. સાવધાની રાખી, હિતકારી હોય તેમ પ્રવર્તવું તે યત્ના છે. વિવેક એ ધર્મનું મૂળ તત્વ છે તેમ યત્ના એ ધર્મનું ઉપતત્વ છે. મૂળ તત્વ એટલે ઘર્મને પિષનાર એક ઘોરીમૂળ જેવું મુખ્યતત્ત્વ. ઉપતત્વ એટલે વૃક્ષના ઘોરીમૂળ સિવાયના બીજા મૂળિયાની જેમ ગણતત્વ.
પ્રવૃત્તિ ન કરતાં સ્થિર રહેવું તે મુખ્ય છે. તેમ ન રહેવાય ત્યારે પ્રવૃત્તિ કરવી પડે છે કેમ કરે તે વિષે નિયમ પાળવાના હોય છે. પાંચસમિતિરૂપ યત્ના સાધુઓ પાળે છે. ગૃહસ્થ પણ યથાશક્તિ પાળી શકે. ચાલવું, બેસવું વગેરે દરેક પ્રકારની પ્રવૃત્તિ આ પાંચ સમિતિમાં સમાવેશ પામે છે. સમ્યફ પ્રકારે પ્રવર્તવું તેનું નામ સમિતિ છે.
(૧) ઈસમિતિ–ચાલે ત્યારે હિંસા ન થાય તેમ જોઈને પગલું ભરે. સ્વાધ્યાય કરતે ચાલે ત્યારે જોયા વગર ચાલે તે ઈસમિતિ ન પળે. પ્રવૃત્તિ કરે તે તે સમિતિપૂર્વક હેવી જોઈએ.
(૨) ભાષાસમિતિ–બીજાને દુઃખ થાય, વેર બંધાય, પિતાને કર્મ બંઘાય તેવું ન બેલે. કૂથલી, નિંદા ન કરે. બને ત્યાં સુધી બોલવું જ નહીં એ મુખ્ય છે. બેલવું જ પડે તે દેષ ન લાગે તેમ હિત મિત પ્રિય વિચારીને બોલે.
(૩) એષણસમિતિ – આહાર-પાણ સંબંધી પાપ ન લાગે તેમ વર્તે. ખાંડવું, દળવું, પાણી ભરવું, ચૂલે સળગાવે, ઝાડું કાઢવું વગેરે પાપપ્રવૃત્તિ આહાર નિમિત્તે ૧ સમિતિ સંબંધી પત્ર – શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર ક્રમાંક ૭૬૭.
