________________
૯૪
મોક્ષમાળા-વિવેચન છે. આત્મપરિણામની સ્વસ્થતા તે શુદ્ધ સમાધિ છે. સ્વસ્થતા = આત્મામાં સ્થિર થવું તે.
સમ + આયtઈક = સામાયિક સમ = રાગદ્વેષથી રહિત મેક્ષમાર્ગ. આય = લાભ. ઈક = એ ભાવ. સમભાવથી ઉસન્ન થતે જ્ઞાનદર્શનચારિત્રરૂપ મેક્ષમાર્ગને લાભ થાય એ ભાવ જેથી ઊપજે તે સામાયિક છે. આર્તધ્યાનમાં હું દુઃખી છું, દુઃખી છું એમ પીડાના વિચાર આવે. તે આર્તધ્યાન ચાર પ્રકારે છેઃ ઈષ્ટવિયેગ, અનિષ્ટસંગ, વેદના અને નિદાન રૌદ્રધ્યાન પણ ચાર પ્રકારે છેઃ હિંસા, અસત્ય, ચોરી અને પરિગ્રહ. એ ચાર પ્રકારના પાપના કાર્યો કરવામાં આનંદ માનવે તે રૌદ્રધ્યાન છે.
(૧) કોદાદિને ઉપશમાવે (૨) અવિનય, તિરસ્કાર, કુવચન વગેરે છોડે (૩) મારવું, અયતાપૂર્વક હલચાલ કરવું વગેરે ન કરે; એમ મન, વચન અને કાયાના પાપભાવને રેકીને સામાયિક કરે.
મનના પુદ્ગલ દોરંગી એટલે ચંચળ, ફરતા છે. એક સરખા ન રહે. ઘડીમાં આમ વિચારે ને ઘડીમાં તેથી ઊલટું વિચારે, આકાશ પાતાળના ઘાટ ઘડે. ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ ભટકે. સ્વર્ગ નરકના પણ વિકલ્પ કરે. સામાયિકમાં વિશુદ્ધ પરિણામ એટલે શુભ ભાવ, ઘર્મધ્યાનમાં રહેવું કહ્યું છે. શુદ્ધના લક્ષે જે શુભ ભાવ છે તે વિશુદ્ધભાવ કહેવાય છે. ભૂલ = એકને બદલે બીજું બેલી નાખે. વિસ્મૃતિ =આગળ શું બોલવું તે યાદ ન આવે. ભૂલમાં તે વિપરીત બેલાય અને વિસ્મૃતિમાં અટકે. ઉન્માદ = વૃત્તિ
