________________
મોક્ષમાળા–વિવેચન એટલે સારી ભાષામાં કહેલું કાવ્ય, સારા વચને. બ્રહ્મચર્ય સુંદર છે એમ દર્શાવવા તેમાં રુચિ થાય એવું પદ
(૧) નિરીક્ષ ઉપરથી “નીરખી” શબ્દ થયે છે. યુવાન સ્ત્રીને નિહાળતાં – જતાં તે લેશ પણ વિષયવિકારનું નિદાન એટલે કારણ ન થાય, તેને કાષ્ઠની પૂતળી જેવી માને, તેમાં ઈચ્છા ન કરે, સ્પર્શ-ઈન્દ્રિયને વશ ન થાય; એ જેને અભ્યાસ હેય તે ભગવાન જેવા છે.
(૨) પ્રશ્ન-પાંચ ઇંદ્રિયના વિષયમાંથી એક સ્પર્શ વિષયને જીત્યે તેમાં ભગવાન કેમ કહ્યા ?
ઉત્તર–આખા સંસારને વશ રાખનાર સ્ત્રી છે. તેને ત્યાગે તે બધું ત્યાગ થાય. મેટા દે, લડવૈયા કે રાજા વગેરે મહાન કહેવાતા પણ સ્ત્રીને વશ થઈ જાય છે. જેમ મોહિનીના રૂપમાં બધા દે, દાન અને શંકર પણ મોહિત થઈ ગયા હતા તેમ. જ્યારે દેવદાનવેએ મળી સમુદ્રમંથન કર્યું ત્યારે છેલ્લે તેમાંથી અમૃત નીકળ્યું ત્યારે તે લેવા તેઓ પરસ્પર લડી પડ્યા. પછી વિષ્ણુ મોહિની નામની અતિ સુંદર સ્ત્રીનું રૂપ લઈને આવ્યા એટલે બધા લડવાનું મૂકી તેને વશ થઈ ગયા. અને તેનામાં વિશ્વાસ મૂકી અમૃત વહેંચી આપવાનું કામ તેને સેપ્યું.
હિનીએ દાનવેને મેહમાં નાખી બધું અમૃત દેને આપી દીધું. એવી વૈષ્ણવમાં પૌરાણિક કથા છે. સંસાર શેકસ્વરૂપ છે, તે સ્ત્રીને લઈને ઊભે થાય છે. સ્ત્રીને ત્યાગતાં આ સંસાર સ્વરૂપ જણાય છે, તેથી ત્યાગ કરી શકાય છે.
