________________
૪૮
મોક્ષમાળા-વિવેચન દરિદ્રી, અજ્ઞાન એટલે વિપરીત જ્ઞાનવાળા અને રેગવાળા મનુષ્ય હોય છે. જ્યાં જુઓ ત્યાં દુઃખ. શિક્ષાપાઠ ૬૩ સુખ વિષે વિચાર માં બ્રાહ્મણે ભારતમાં બધે ફરીને જોયું તેમ બધે વધારે ઓછું દુઃખ મનુષ્યજીવનમાં છે.
(૪) દેવગતિ – પુણ્ય બાંધીને દેવમાં ઊપજે. ત્યાં સુખની સામગ્રી હોવા છતાં ભાવે અશુભ થાય છે. ત્યાં પણ જીવ કપાય સહિત છે, તેથી જેમ ઊનું ધી બાળે તેમ ભેગે ભેગવે છતાં દુઃખી જ છે.
ચાર ગતિ સામાન્યરૂપે એટલે રાજા, ઈન્દ્ર વગેરે વિશેષ ભેદ પાડ્યા વિના કહી. હવે મનુષ્યગતિના બાળ, યુવાન વગેરે અવસ્થાઓનું વિશેષ વર્ણન કરે છે–
સુકુમાર = નાજુક, કમળ. ગર્ભમાં શરીર બહુ આળું હોય છે, તેને ગરમી કે જંતુ અડે તે બહુ જ લાગે. ગર્ભમાં મળ મૂત્ર લેહી પરમાં નવ મહિના રહેવું પડે છે. કેદખાનામાં પણ એવું ન હોય. નરકના જેવું દુઃખ છે. જન્મ સમયે પ્રદેશ સંકેચાય તેથી ગર્ભ કરતા અનંત ગણું વેદના થાય. બાળપણે પરાધીન હોય, શું થયું છે તે જાણ્યા વિના એસડ પાય તે પીવું પડે, માર મારે તે સહેવું પડે વગેરે. યુવાવયમાં નિંઘવૃષ્ટિ = જ્ઞાની પુરુષ નિંદે એવી વર્તન, વ્યસન વગેરેમાં સુખની માન્યતા થાય છે. વૃદ્ધાવસ્થા બધી રીતે દુઃખરૂપ છે. સુખ ક્યાં છે ? મરણ સમયે પણ કેટલી બધી વેદના છે ? બઘાન કરતાં– જન્મની વેદના કરતાં પણ મરણની વેદના વિશેષ હોય છે. કારણ આત્માના પ્રદેશોને દેહથી છૂટા પડવાનું હોય છે. તે આઘાપાછા થવા માંડે ત્યારે અતિ વેદના થાય છે.
