________________
મોક્ષમાળા-વિવેચન હાય, સની વાત હોય એવાં જે સશાસ્ત્ર તે ઉત્તમ શાસ્ત્ર છે. તેમાં નિરંતર એકાગ્ર રહેવું તે પણ સત્સંગ છે. પણ સપુરુષના સમાગમથી વિશેષ લાભ થાય છે. પ્રત્યક્ષ સમાગમે તેને અત્યારે શું કરવાનું છે તે સમજાય, તેવું શાસથી ન સમજાય. પુરુષને એગ હોય તે શાસ્ત્ર પણ તેને વાંચવા ગ્ય હોય તે જ બતાવે, તેથી લાભ ઘણે થાય. જ્ઞાનીની આજ્ઞા ગમે તે હોય તે આરાધવાથી ફરી ભવિષ્યમાં જ્ઞાનીને વેગ થાય. આજ્ઞામાં જ્ઞાની પ્રત્યે લક્ષ રહે છેતેથી ગ્યતા આવે છે. સત્સંગ અને સશાસ્ત્ર કર્મમલ ટાળી આત્માને શુદ્ધ કરે છે.
સત્સંગથી વિપરીત કુસંગ છે. લેકે સત્સંગ કહેતા હોય પણ આત્માને તેથી કર્મ બંધાતાં હોય તે તે સત્સંગ શાને? “જેનાથી હંમેશને પરિચય રહી રાગ રંગ ગાન તાન અને સ્વાદિષ્ટ ભેજન સેવાતા હોય તે કુસંગ છે.” એ શરીર અને ઇન્દ્રિયને પિષે છે, અને એથી આત્માની મલિનતા વધે છે તેથી તે કુસંગ છે. સત્સંગથી પ્રાપ્ત થયેલું એક વચન અમૂલ્ય લાભ આપે છે – તેથી જીવ જાગી જાય “ઉતાવળે જવાબ આપે તે અહંકાર છે” એમ પ્રભુશ્રીજીએ કેઈને કહેલું તેની અસર તેને કાયમ માટે થઈ. સપુરુષના વચનથી એને દોષ દેખાય તેથી ટાળે. પુરુષનું એક વચન સાંભરે તે કર્મ બાંઘતે અટકી જાય. એકાંતમાં રહેવું તે પણ સત્સંગ કહ્યો છે. અસંગ થઈ, વિકારરહિત થઈ, રાગદ્વેષરહિત એકલા શુદ્ધ આત્માનું સેવન કરવું તે એકાંત છે. તત્ત્વજ્ઞાનીઓએ મુખ્ય બેધ એકાંત સેવવાને કર્યો છે. એમાં
