Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 06 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 364

३५२
भगवतीसूत्रे
ज्ञानकारणतया
नादित्वात् अविनाशित्वाच्च, अत एवात्र ज्ञानमेवाक्षरमुच्यते, उपचारात् अकारादिवर्णा अपि अक्षरपदेन व्यवहियन्ते ततश्च अक्षररूपश्रुतम् अक्षरश्रुतं निगद्यते, अक्षरमन्तरैव शरीरचेष्टादिभ्यो जायमानं ज्ञानम् अनक्षरश्रुतमुच्यते यथा - हासका सच्छिकाजृम्भादयः, नेत्रादिसंकोच विस्फारादिभिafrयमानो भावाभिप्रायादिश्च अनक्षरश्रुतमुच्यते, संज्ञिने चिन्तनविचारणशक्तिसम्पन्नाय जनाय उपदिष्टं श्रुतं संज्ञिश्रुतमुच्यते, तद्भिनं श्रुतम् अमंज्ञिश्रुतम् । सर्वज्ञ सर्वदर्शितीर्थङ्करभगवता प्रणीतम् आचाराङ्गादिद्वादशाङ्गमूत्रम् सम्यक्श्रुतम्, मिध्यादृष्टिभिः स्वकपोल कल्पतेया स्वतन्त्रबुद्धया कल्पितं शास्त्रं मिथ्या है वह अक्षर जीवके उपयोग स्वरूप होता है, अर्थात् ज्ञानस्वरूप होता है अतः ज्ञानका कभी भी नाश नहीं होता है क्योंकि जीव अनादि है और अविनाशी है । इसलिये यहां पर अक्षरसे ज्ञानही लिया गया है । ज्ञानके कारण होनेसे उपचारात् अकारादि वर्ण भी अक्षरपदसे व्यवहृत हो जाते हैं । इसलिये अक्षररूप जो श्रत है उसका नाम अक्षरश्रुत है । अक्षरके बिना शरीरादिचेष्टाओ से जाय मान जो ज्ञान है वह अनक्षरश्रुत है । जैसे हास, कास, छींक, जंभाई आदि ये अनक्षरश्रुत हैं तथा नेत्रादिक के संकोचसे और उनके विस्फार आदि से प्रकट होता हुआ जो भावाभिप्राय आदि है वह भी अनक्षरश्रुत है । चिन्तन विचारणाकी शक्ति से संपन्न संज्ञि जीवके लिये उपदिष्ट जोश्रुत है वह संज्ञिश्रुत है । इससे भिन्न जो श्रुत है वह असंज्ञिश्रुत है । सर्वज्ञ, सर्वदर्शी तीर्थंकर भगवान् द्वारा जो आचाराङ्गादि द्वादशांग आगमसूत्ररूपसे उपदिष्ट हुआ है वह सम्यक्त है | मिथ्यादृष्टियों द्वारा अपनी झूठी कल्पनासे कल्पित अतજીવને ઉપયાગ સ્વરૂપ હોય છે. અર્થાત્- જ્ઞાનસ્વરૂપ હાય છે. તેથી જ્ઞાનના કાઈ પણુ સમયે નાશ થતા નથી, કેમકે જીવ અનાદિ છે અને અવિનાશી છે. તેથી અહીં અક્ષરથી જ્ઞાન જ લીધેલ છે. જ્ઞાનનું કારણ હોવાથી ઉપચારાત્ અકારાદિ વણુનું પણ અક્ષરપદથી ગ્રહણુ થઈ જાય છે. તેથી અક્ષરરૂપ શ્રુત છે તેનું નામ અક્ષરશ્રુત. જેવી રીતે હ્રાસ, કાંસ, છિક, નિલ'એ અનક્ષરશ્રુત છે. તથા નેત્રાદિકના સચૈગથી અને તેની વિસ્ફુરણાદિથી પ્રકટ થતા ભાવ અભિપ્રાય આદિ છે તે અનક્ષરશ્રુત છે. ચિંતન, વિચારણાની તિથી યુક્ત સજ્ઞીવાને માટે ઉપદેશેલ જે શ્રુત છે તે સજ્ઞીશ્રુત છે. તેનાથી જુદુ' જે શ્રુત છે તે અસદાશ્રુત છે.સર્વજ્ઞ, સદૅશી તિર્થંકર ભગવાનદ્વારા જે આચારાંગાદિ દ્વાદશાંગ આગમસૂત્રરૂપથી ઉપદેશેલ છે તે સમ્મØત છે. મિાદ્રષ્ટિ
I
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૬