Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 06 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
४५४
भगवतीसूत्रे यैव भवति, सिद्धानां च पण्डितवीर्य वाच्ये प्रत्युपेक्षणाधनुष्ठाने प्रवृत्त्यभावेन पण्डितवीर्यालब्धिकतया केवलज्ञानमेव भवति, मनःपर्यवज्ञानन्तु पण्डितवीर्यलब्धिमतामेव भवतीत्याशयेनाह-मनःपर्य वज्ञानवर्जितानि ज्ञानानि अज्ञानानि श्रीणि च भजनया इति । गौतमः पृच्छति-'बालपडियबीरियलद्धिया णं भंते ! जीवा किं नाणी, अन्नाणी' हे भदन्त ! बालपण्डितवीर्य लब्धिकाः खलु जीवाः किं ज्ञानिनो भवन्ति, अज्ञानिनो वा ? भगवानाह-'तिन्नि नाणाई भयणाए' हे गौतम ! बालपण्डितवीर्य लब्धिकानां त्रीणि ज्ञानानि भजनया भवन्ति, 'तस्स अज्ञानी होते हैं उनमें तीन अज्ञान भजनासे होते हैं तथाजो संयतासंयत जीव होते हैं उनमें तीन ज्ञान भजना से होते हैं। तथा सिद्धजीव पण्डितवीर्यवाच्य प्रत्युपेक्षणादिरूप (पडिलेहणादि) अनुष्ठानमें प्रवृत्ति रहित होते हैं। अतः इसमें उनकी प्रवृत्तिके अभावमें पण्डितवीर्यलब्धिकता होनेसे केवलज्ञान ही होता है अन्य ज्ञान नहीं । मन:पर्ययज्ञानको जो यहां मूत्रमें छोडनेकी बात कही गई है उसका कारण यह है कि मनःपर्यवज्ञान पण्डितवीर्यलब्धिवालोंको ही होता है। अब गौतम प्रभुसे ऐसा पूछते हैं 'बालपंडियवीरियलद्धियाणं भंते ! जीवा किं नाणी, अनाणी' हे भदन्त ! जो जीव बालपण्डितवीर्यअलब्धिवाले होते हैं वे क्या ज्ञानी होते हैं या अज्ञानी होते हैं ? इसके उत्तरमें प्रभु कहते हैं- तिनि नाणाई भयणाए' हे गौतम ! बालपण्डितवीर्यलब्धिवालोंमें तीन ज्ञान भजना से होते हैं. तात्पर्य कहनेका यह है कि बालपण्डित वीर्यलब्धिवाले जीव ज्ञानीही होते हैंअतः उनमें भजनासे ही तीन ज्ञान होते हैं । तथा जो जीव बालભજનાથી હોય છે. તથા જે સંયતાસંયત જીવ હોય છે. તેમને ત્રણ જ્ઞાન ભજનાથી હોય છે. સિદ્ધ જીવો પંડિતવીર્યવાચ્ય પ્રત્યુપ્રેક્ષણદિરૂપ અનુષ્ઠાનમાં પ્રવૃત્તિ વિનાના હોય છે. તેથી તેઓમાં તેની પ્રવૃત્તિના અભાવમાં પંડિતવીયલબ્ધિકતા હોવાથી કેવળજ્ઞાન જ હોય છે. અન્યજ્ઞાન નહીં મન:પર્યવસાનને અહીં સૂત્રમાં છોડવાનું કહેલ છે. તેનું કારણ એ છે કે મન ૫ર્યવજ્ઞાન પંડિતવીર્યલબ્ધિવાળાઓને જ હોય છે. પ્રશ્ન'बालपडियवीरयलद्धियाणं भंते ! जीवा कि नाणी अन्नाणी' महन्त ! नो જીવ બાલપંડિતવીય લબ્ધિવાળા હોય છે. તેઓ જ્ઞાની હોય છે કે અજ્ઞાની? ઉ - • तिनि नाणाई भयणाए' गौतम ! पारितवीयाममा त्रय गान ભજનાથી હોય છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે બાલપંડિતવીલબ્ધિવાળા જીવ જ્ઞાની જ હોય છે. તેથી તેઓમાં ભજનાથી ત્રણ જ્ઞાન હોય છે. તથા જે જવ બાલપંડિતવીર્યની
श्री. भगवती सूत्र :
