Book Title: Loktantra
Author(s): Mahapragna Acharya
Publisher: Anekant Bharati Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005283/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokataMtraH navI vyakti, navo samAja AcArya mahAprajJa bhAratI 2019P prakAzana anekAnta bhAratI prakAzana Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ** * :: -- * * * lokataMtraH nathI vyakata, jANo samAja * . ::: :: T AcArya mahAprajJa - " K. annenI anekAnA bhAratI prakAzana amadAvAda-15 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hindI AvRtti H saMpAdaka : muni dhanaMjayakumAra ko navA ane potAnA rohita zAha - -- saMsthApaka - nirdezaka zubhakaraNa surANA ka kakakaka kakakara AvRtti prathama mahAvIra janakalyANa kad es ' jana-pAna kiMmataH pacAsa rUpiyA prakAzaka : . saMtoSakumAra sarANA nirAka anekAnabhAratI prakAzana che, cArula' sahajAnaMda koleja pAse, Do. sarvapallI rAdhAkRSNanuM mA, AMbAvADI, amadAvAda-380 015 A phonaH 36rapara3, 22 - lesara kaMpojhaH zrIgrAphiksa 21, subhASanagara, giradharanagara, je zAhIbAga, amadAvAda-14 1 phonaH 7868070 mudrakaH mArUti prinTarsa ena.Ara.esTeTa zAhIbAga, amadAvAda-4 phonaH pa621312, 562555 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNAdhipati tulasI jagatanA koIpaNa khUNAmAM koI samasyA udbhave che, to te samagra vizvane prabhAvita kare che, karI zake che. vyakti, samAja athavA rASTranI samasyAno ATalo moTo prabhAva paDI zake to enA samAdhAnano prabhAva kema na paDe ? samasyAnI jema samAdhAna paNa deza ane kALanI sImAomAM baMdhAyela nathI, paraMtu vartamAna yuganI sthiti kaMIka vicitra che. A samayagALAmAM evI vyaktio nathI maLatI ke jeo samasyAothI gabharAi javAne badale- dUra bhAgavAne badale tenuM nirAkaraNa lAve ane samagra yuganA pravAhane badalI zake. : samasyAnAM be svarUpa che zAzvata ane yugakAlIna. yugakAlIna samasyAonuM samAdhAna yuganA samayakALamAM ja zodhI zakAya che, pachI te samasyA lokataMtranI hoya, dharma-nirapekSatAnI hoya, Arthika mahattvAkAMkSAnI hoya, sAmpradAyika hoya, amIrI-garIbInI hoya ke suvidhAvAdI AzIrvacana ha Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daSTikoNanI hoya. ApaNA dharmasaMghomAM AvA prazno upara pUrNa gaMbhIratAthI ciMtana thatuM ja rahe che. AcArya mahAprajJa zAzvata mUlyo upara jeTaluM vicAre che, teTaluM ja yugakAlIna prazno viSe paNa vicAre che. teonI aMtardaSTi jAgRta che. kevaLa adhyayana (abhyAsa)nA baLe ja nahi, potAnI prajJAnA baLe teoe A yuganA praznonuM samAdhAna zodhyuM che. zodhanI paramparA cAlu ja che. "lokataMtra : navI vyakti, navo samAja mahAprajJajInA AvA ja nibaMdhono saMgraha che. prastuta kRti potAnA vAcakone potAnA yuganI samasyAonuM samAdhAna zodhavAmAM madadarUpa bane, temanA jJAnane jAgRta kare, trIjA netrane kholI Ape ane temanI cetanAne DhaMDhoLe to A pustakanA sarjana pAchaLa ane tenA saMkalana pAchaLa vItAvelI paLo sArthaka thaI lekhAze. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( prastuti | gaNitanI bhASAmAM eka ane eka maLIne be bane che. vyavasthAnI bhASAmAM eka ane ekano yoga taMtra bane che. taMtra para (bIjA)nA sApekSamAM racAya che. jo mAnavI parataMtra, bIjAnA taMtra (tAbA)mAM na hoya to tene svataMtra- potAnA taMtra (vyavasthA)nI apekSA nathI rahetI. samAja ane taMtra baMne vacce gADha saMbaMdha che. samAjanI koIpaNa vyakti asIma na rahI zake. dareka vyakti mATe sImAnI (hadanI) jarUra che, ane sImAne jALavI rAkhavA mATe jarUrI che vyavasthAtaMtra. kuLavyavasthAthI zarU karIne lokataMtra sudhI taMtranI lAMbI yAtrA rahI che. vartamAna kALanuM ciMtana che ke, taMtranA itihAsamAM lokataMtra sarvottama vikalpa che. zuM vAstavamAM lokonuM taMtra che ? A yakSa praznano uttara koNa Apaze ? A anuttaranI paLomAM nathI prAcIna manuSyanuM astitva ke nathI navA manuSyano janma thayo. nathI jUno samAja zvAsa laI rahyo ke nathI navA samAjanuM bIja aMkurita thayuM. AvA saMdhi Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kALamAM jarUra che tyAganI ane jarUrI che tyAgI. jarUra che tapanI ane jarUrI che tapasvI. jarUra che ahiMsAnI ane jarUrI che ahiMsaka. jarUra che aparigrahanI ane jarUrI che aparigrahI. dhananI lAlasAe pratyeka kSetranI pavitratAne chinnabhinna karI che. A chinnabhinnatAe tyAgI, tapasvI, ahiMsaka, aparigrahI kahevaDAvatA sAdhusaMnyAsIone paNa potAnI jhapaTamAM lIdhA che. pachI kevI rIte AzA rAkhIe ke, vyavasAyI, udyogapati ane rAjanItijJa (rAjanItinA sUtradhAra) enI jhapaTathI bacI zake ? e kevI rIte zakya che ke parigrahanI Aga upara mUkeluM pANI garama na thAya ? samAja hiMsA ane AtaMkathI uphaeNlita na thAya ? gaNAdhipati zrI tulasIe bhAratIya lokataMtranA udbhavanI kSaNomAM aNuvratanuM abhiyAna AraMvyuM hatuM. Azaya zuddha hato, janatA ane jana-sevaka baMne vratadhArI bane, lokonuM zAsana sAcA arthamAM potAno uddeza pUro kare. Azaya avazya pUro thAya, je dharma, rAjanIti ane buddhijIvI varga paraspara maLIne vyavasthA-parivartana ane daya-parivartananI dhArAne pravAhita karavAno saMkalpa kare. A eka upAya che, jeno prayoga karIne, lokataMtrane enI AtmavedI para pratiSThita karI zakAya tema che. prastuta graMthanA saMpAdanamAM muni dhanaMjayakumAre niSThApUrNa zrama karyo che. HAcArya mahAprajJajI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DmunidhanaMjayakumAra bahudhA puchAya che eka prazna, AcArya mahAprajJa, kare che saMvAda lokonI sAthe. sampAdakIya keTalI che A dezanI janasaMkhyA ? javAba maLe che : "eMzI karoDa." keTalA che dhArmika ? Ave che avAja : "sATha-sittera karoDa." ImAnadAra ane naitika ? sau banI jAya che avAk ! mahAprajJa kahe che H emanI saMkhyA nathI karoDomAM, kadAca lAkhomAM paNa nathI, A te kevI viTaMbaNA ? vyakti dhArmika che, paNa naitika nathI, dhArmika che, paNa ImAnadAra nathI ! kevA che A dhArmika ! je dhArmika che, ane anaitika paNa che ! keTalAMka varSa agAu soviyeta saMghamAM, eka prakhara avAja UThyo, 9 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNe mArksa na joIe, ApaNe IsA paNa na joIe, ApaNane to te joIe je IsA paNa hoya ane mArksa paNa...! sana 1989, AcAryazrI tulasInuM anokhuM abhiyAna, yogakSema varSa. abhinava prakalpa, evI vyaktinuM nimaNi, je na hoya kevaLa dhArmika ke nA hoya kevaLa vaijJAnika, paNa hoya te AdhyAtmika - vaijJAnika. Aje eka navA mAnavInI jarUra che, je naitikatAthI saMpanna dhArmika hoya, AdhyAtmika + vaijJAnika hoya IsA + mAkarsa hoya. mahAprajJano prastuta graMtha lokataMtra: navI vyakti, navo samAja. maulika ciMtana, maulika avadAna navo prakalpa, navo vikalpa, jeno saMkalpa chenavI vyaktino janma, navA samAjano udaya, navA vizvano abhyadaya, je banI rahe, yugane mATe varadAna, lokataMtranuM pratimAna. tA. 21-9-93, nAhara bhavana, rAjaladesara. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ke A kAraka AdhyAtmika manISInI ciMtanaprasAdI ' D rohita zAha - bhAratanI lokazAhI Aje bhUlI paDI che ane tenI pragati bhUlI thaI che. dhArmika kaTTaratAne poSatI. gaMdI - rAjaramato ane arthataMtrane veravikhera karatI bhraSTa A rItarasamothI bhAratanI lokazAhI garavI banavAne badale varavI banI rahI che. pU. bApue seveluM svapna Aje naMdavAi gayuM che. prajA parezAna che. prazno vadhu ne vadhu guMcavAtA jAya che. vizva jyAre vikAsanA mArge dhapI rahyuM che tyAre bhArata jANe. vinAzanA mArge - dhasI rahyo hoya tema lAge che.. A tamAma aniSTono upAya eTale lokataMtraH navI. vyakti, navo samAja.' - mULathI ja parivartana ANIne punaH pragatinA paMthane mokaLo karavAno mArga batAve che. AcArya mahAprajJajI. vyakti. badalAze to samAja badalAze. ane rASTra paNa badalAze. lokazAhInA mULamAM vyakti che. ApaNI sarakAra upara uparanA prayatno karIne mULanA, vyAdhine DhAMkavAno prayatna kare che. vyAdhine DhAMkavo e teno upAya kadIya nA hoI zake, vyAdhino upacAra ja karavo paDe. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - : helA loko bhAratanI bhUlI paDelI lokazAhIne yathArtha mArgadarzana ApIne tenI tamAma samasyAonuM samatola samAdhAna prastuta karatA A graMthamAM eka AdhyAtmika manISInI ciMtanaprasAdI che. prastuta gratha : koI rAjakIya vyaktie nijI svArtha mATe bichAvelI zabdajaLa ke bhAtionI UbhI karelI. bhramajALa nathI, paNa eka divyAtmAnuM emAM divyadarzana che. AhAra, vastra ane raheThANa pratyeka vyaktiI. prAthamika jarUriyAto che. tema bhAvanAtmaka aikaya, zikSaNa, taMdurasta ciMtana ane samarpaNanI lAgaNI. enI anivArya saMjIvanI che. mANasa svastha ane haryuMbharyuM jIvana jIve, hiMsA-AtaMkanA othArathI bace e mATe ApaNI lokazAhIne anurUpa navI vyakti ane navA samAjanuM nirmANa karavuM paDaze. A eka rIte A graMtha upacAragraMtha banI raheze. AdhyAtmika draSTi ane rASTrIya vikAsalakSI bhAvanAno apUrva saMgama A graMthano zabda zabda pratIta thAya che. pU. AcArya zrI mahAprazajInA mUlyavAna ciMtanane gujarAtI vAcako mATe sulabha karavAnI zubhaniSThA dharAvatA zrI zubhakaraNajI surANAnI sAhityaprItinA ApaNe sau RNI chIe. . anekAnA A mahAvIra janmakalyANaka dina DI-11, ramaNakalA epArTamenTa, saMghavI hAIskUla relave krosiMga pAse, nAraNapurA, amadAvAda 380 01 3, phona : 0473206 10 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthasaujanya zrImatI kalAbahena manubhAI zAha (maMDAravALA)nA varasItapa nimitte.. pharmaH * ema. bAbulAla (R) 445943 (O) 5350540 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta bhAratI prakAzana peTrana 1 zrI mIThAlAlajI poravAla siMgala TrAnsaporTa kopo. zrI caMdanamala bhaMvaralAla surANA aruNA prosesarsa prA.li. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (krama-anukrame) 17 25 30 3pa 38 42 pa1 papa (1) lokataMtra ane dharma-nirapekSatA { (2) lokataMtra H samasyA paNa, samAdhAna paNa ! | (3) jarUrI che lokataMtranuM zuddhIkaraNa | (4) lokataMtrane saMbhALI lenAra pavitra hAtha | (5) dharma ane rAjanItinuM baMdha { (6) Atma-dharma, samAja-dharma, rASTra-dharma | (7) rAjanItino dharma (8) dharmanirapekSa rAjyano dharma (9) rASTranI apekSA | (10) samasyAnuM mUlya : garIbI ke cAritrika patana ? (11) bhAratanI garIbI mATe javAbadAra koNa? | (12) navA manuSyano janma thAo (13) navA samAjanI racanA | (14) vyakti-svAtaMtrya ane ahiMsA | (15) mAnavIya saMbaMdho kevI rIte sudhare ? (16) hRdaya-parivartananI prakriyA (17) zuM ahiMsAnuM prazikSaNa zakya che ? 60 64 71 76 82 87. 92 96 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) ahiMsAnA prazikSaNanI AdhArabhUmi (19) ahiMsA-prazikSaNa ane jIvana-mUlya (20) ahiMsAnuM prANatattva (21) anekAnta ane ahiMsA (22) lokataMtra ane ahiMsA (23) paryAvaraNa-vijJAna ane ahiMsA (24) zikSaNa ane ahiMsA (25) ahiMsA ane samAja (26) samAja-vyavasthAnA maulika AdhAro (27) samAja ane jIvana-mUlya (28) samAja ane samAnatA (29) zrama ane svAvalaMbana (30) vAsanA 52 buddhinuM niyaMtraNa (31) aNuvrata darzana (32) dharma ane AjanuM yuvA-mAnasa 14 100 107 109 115 121 125 130 136 139 144 149 154 159 164 169 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokataMtra: navI vyakti, navo samAja Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokataMtra ane dharmanirapekSatA | vicAra-saMpreSaNanuM sauthI adhika zaktizALI ane vyApaka mAdhyama che : "zabda". sAcA arthamAM prayojAyelo zabda krAMtine janma Ape che. khoTA arthamAM prayojAyelo zabda bhrAMti pedA kare che. keTalAka zabdono prayoga vyApaka stare bhrAMti pedA kare che. jema ke : |rAjanItinA saMdarbhamAM dharma | lokataMtranA saMdarbhamAM dharma-nirapekSa || vidhinA saMdarbhamAM alpasaMkhyaka ane bahusaMkhyaka hindu dharma T sarvadharma samabhAva (1) dharma ane rAjanIti nItinA traNa vibhAga prAcInakALathI pracalita che ? samAjanIti, rAjanIti ane dharmanIti. Adhunika saMdarbhamAM cotho vibhAga saMbhavI zake ? arthanIti. samAja, rAjya, dharma ane artha - tamAma potAnA naya (mAga) upara cAle che ane potAnA lakSya sudhI pahoMcADavAnuM sAmarthya dharAve che, tethI temane nIti kahevAmAM Avela che. samAjanItinuM lakSya che : saMgaThita zaktino upayoga ane pArasparika vikAsa. rAjanItinuM lakSya cheH potAnA vistAramAM rahenArA nAgariko mATe surakSA, AjIvikA, zikSaNa, dAktarI cikitsAnI- vyavasthA, aparAdhone aTakAvavA ane hitonuM rakSaNa karavuM. dharmanItinuM lakSya che : paramArthanI cetanAne jagADavI, AtmAne paramAtmA banAvavAnI dizAmAM prasthAna karAvavuM athavA paramAtmA sAthe saMbaMdha sthApita karavo, joDavo. lokataMtra: navI vyakti, navo samAja [ 17 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthanItinuM lakSya che : pratyeka vyaktine AvazyakatApUrti mATe sAdhanasAmagrI upalabdha karAvavI. A cAreya nItionuM paraspara gaThabaMdhana jarUra che, paraMtu teo ekabIjA dvArA saMcAlita ke zAsita nathI. samAjadharma Atmadharma bhAratIya ciMtanamAM trivarga athavA puruSArthacatuSTayInI kalpanA atyaMta mahattvapUrNa che. trivargamAM kAma, artha, mokSa A traNeya puruSArtha sammata che. puruSArthacatuSTayImAM kAma, artha, dharma ane mokSa A cAra puruSArtha mAnya che. trivargasammata dharma samAjadharma che. teno artha nyAya ane vyavasthA che. trivargamAM mokSa nathI. tethI temAM mokSadharma athavA AtmadharmanI kalpanA nathI thaI zakatI. puruSArthacatuSTayImAM dharmano artha badalAya che. ahIM mokSa athavA AtmAthI paramAtmA thavAno siddhAMta svIkRta che, tethI dharmano artha thaI jAya che, paramAtmA banavAnI sAdhanA, paramatattva athavA parama arthanI sAdhanA. zabda eka artha aneka dharma zabdanA artha aneka thAya che: (1) prakRtino niyama (7) sAmAjika niyama (2) mAnyatA (8) kAnUna-kAyado (3) vizvAsa (9) naitika niyama (4) sAmAjika AdhAra (10) cAritrya (pa) ziSTAcAra (11) saMpradAya, mata vagere (6) rItarivAja dharma' zabdano prayoga aneka arthomAM thayo che. teno kALakramika itihAsa che. A aneka arthoe brAntio paNa pedA karelI che. samAjavyavasthA mATe paNa dharmano prayoga thayelo che. samAjavyavasthAne vizuddha karanAra cAritrya ane naitika niyamo paNa dharma che. be vicAradhArAo dharmanuM mukhya lakSya che ? Atmopalabdhi, paramAtmapadanI prApti athavA mokSa. zuM mokSadharma dvArA samAja ane rAjyanI vyavasthAnuM saMcAlana athavA zAsana thaI zake ? A praznanA uttaramAM be vicAradhArAo sAme Ave che ? eka vicAradhArAe che ke samAja ane lokataMtra navI vyakti, navo samAjaD 18 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjyanI vyavasthA mokSadharma dvArA saMcAlita ke zAsita thavI joIe. bIjI vicAradhArA e che ke samAja ane rAjyanI vyavasthA mokSadharma dvArA saMcAlita ke zAsita na thaI zake. tenuM saMcAlana samAja ane rAjyadharma dvArA ja thavuM joIe. Ano artha che lakSyanI bhinnatA-alagatA. be bhinna lakSyonI pUrti eka ja sAdhanathI na thaI zake. je vicAradhArAmAM samAja ane rAjyanI vyavasthA tathA dharmanI sAdhanAmAM bhinnatA nathI, tyAM samAja ane rAjyanI vyavasthA ane AcAra-saMhitAnA niyamomAM bhedabhAva na hoya, eTale ahIM dharma ane kAyadAnI vacce koI bhedarekhA nathI dorI zakAtI. gharmanIti ane rAjanItinI dizAo dharmanI dhAraNA sau koInI samAna na hoI zake. rAjyanI dhAraNA saune mATe samAna che. eka rAjyamAM aneka dharmone mAnanArA loko rahe che. jo rAjyanI vyavasthA dharma dvArA saMcAlita athavA zAsita hoya, to kayA dharma dvArA zAsita hoya te prazna sahaja rIte ja thAya. eno uttara saraLa nathI. cAritrAtmaka dharma sauno samAna che ja. tethI te dvArA rAjyanI vyavasthAnuM saMcAlana thaI zake, e sthApanA paNa hamezAM nirvivAda nathI. rAjyamAM keTalAka loko zAkAhArI hoya che, keTalAka mAMsAhArI. keTalAka dArUne varSa gaNanArA hoya che, keTalAka dArU pInArA paNa. rAjya mAMsa ane dArUnI paNa vyavasthA kare che. vivAhasaMsthAnA niyamo paNa darekanA samAna nathI hotA. eka ja rAjyamAM kAyado darekanA mATe ekasarakho ja hoya che, paNa dharma mATenI mAnyatA samAna nathI hotI. nivRttipradhAna dharma vivAha vagere saMskAronuM samarthana nathI karato. pravRttipradhAna dharma janma, vivAha, mRtyu jevA saghaLA saMskAronuM samarthana kare che. dharmanA kSetramAM RjutA (saraLatA) mAnya che, jyAre rAjyanItimAM kUTanItinuM prayojana paNa mAnya che. evA aneka prasaMgo che, jemAM rAjanIti ane dharmanItinI dizAo alaga-alaga hoya che. A dizAbhedane AdhAre sAbita thAya che ke rAjya- vyavasthA dharmadvArA saMcAlita ke zAsita na hoI zake. zuM dharmavihIna rAjanIti ane rAjyavyavasthA khataranAka na kahevAya ? A praznano uttara vibhajyavAdanA AdhAre ja ApI zakAya. sAmpradAyika kaTTaratAvALA dharmathI vihIna rAjanIti ane rAjyavyavasthA khataranAka nathI hotI. evI rAjanIti khataranAka hoya che, je satya ahiMsA, prAmANikatA rUpI cAritrya dharmathI prabhAvita na hoya. lokataMtra navI vyakti, navo samAja D 19 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gharmanA dazaprakAra che bhagavAna mahAvIre dharmanA dasa prakAra batAvyA che ? (1) grAmyadharma - grAmya vyavasthAnI AcArasaMhitA. (2) nagaradharma - nagarapAlikAnI AcArasaMhitA. (3) gaNadharma - gaNarAjyanI AcArasaMhitA. (4) rASTradharma - rASTranI AcArasaMhitA. (5) kuladharma - kuLanI AcArasaMhitA. (6) saMghadharma - saMgha-gaNasamUhanI AcArasaMhitA. (7) pASaDa dharma - vividha saMpradAyo dvArA sammata-svIkRta AcAra vyavasthA. (8) ane (9) zratadharma ane cAritryadharma - mokSanA sAdhaka, AtmautthAnanAM hetubhUta tattva. (10) astikAyadharma - paMcAstikAyano svabhAva. uparanA daza dharmomAM mRtadharma ane cAritrya dharma- bane AdhyAtmika dharma che. grAmyadharma, nagaradharma vagere vyavasthAtmaka dhama che. grAmyadharma ane nagaradharma Adino pratyakSa saMbaMdha gAma-nagaranI vyavasthA sAthe che, parokSa saMbaMdha AdhyAtmika dharma sAthe che. AdhyAtmika dharmathI vyavasthAnuM saMcAlana nathI thatuM, vyavasthAnuM vizodhana thAya che. te samAjavyavasthA sArI hoya che, jenuM saMcAlana samAna dharma athavA samAjanI AcArasaMhitA vaDe thAya che. te rAjya-vyavasthA sArI hoya che, jenuM saMcAlana rAjyadharma athavA rAjyanI AcAra-saMhitA vaDe thAya che. 2. dharmanirapekSa hiMdustAna lokatAMtrika deza che. saMvidhAnamAM tene "sekyulara sTeTa' mAnyo che. Ano anuvAda "dharmanirapekSa rAjya' ema karavAmAM Avyo che. A dharma-nirapekSa zabda lokonA manamAM, jUnI peDhInA manamAM vidrohanI eka bhAvanA pedA karI ane navI peDhInA manamAM bhrAntine janma Apyo. lokataMtramAM rAjyanuM zAsana koI vizeSa saMpradAyanA hAthamAM na hoI zake. te saMpradAyAtIta athavA binasAmpradAyika hoya che. AvI udAtta bhAvanAne "dharma-nirapekSa' zabda abhivyakti na ApI zakyo, tethI bhrAMti pedA thaI gaI. gaNAdhipati zrI tulasIe tatkAlIna pradhAnamaMtrI sva. zrI rAjIva gAMdhIne dharmanirapekSa zabda badalavAnI vAta karelI ane salAha ApelI, "dharmanirapekSa zabdane badale binasAMpradAyika athavA paMthanirapekSa zabdano upayoga thavo joIe." hamaNAM je saMvidhAnano hindI lokataMtraH navI vyakti, navo samAja | 20 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAda thayo che temAM, sekyularano artha paMthanirapekSa karavAmAM Avyo che. lokazAhI upara koI eka saMpradAya athavA paMthanuM Adhipatya hoya, to te potAnA lokazAhI svarUpane surakSita nathI rAkhI zakAtuM. tethI lokazAhI rASTra saMpradAya-nirapekSa hovuM anivArya che, saMpradAya-nirapekSa hovuM teno artha dharmanirapekSa, dharmahIna athavA dharmavirodhI hovuM tevo nathI. koIpaNa rASTra jo koIpaNa dharma ke saMpradAya dvArA sthApita haze, to prajA sAthe nyAya nahIM thaI zake, potAnA virodhI dharmone anyAya thaze. sukarAtane jherano pyAlo apAyo, geleliyone phAMsI apAI, gAMdhI ane mArTina lyutharakiMganI hatyAo karAI. sAMpradAyika kaTTaratAmAM sahiSNutA nathI hotI. te potAnAthI alaga vicArasaraNI nathI svIkArI zakatI. tethI e vicAra manane AkarSita kare che ke, "rAjanIti koI vizeSa saMpradAyanI mAnyatAo dvArA saMcAlita na hoya.' 3. hindu dharma Aje je bhUkhaMDanuM nAma hindustAna che, prAcInakALamAM tenuM nAma bhAratavarSa athavA bhArata hatuM. RSabhaputra bharatanA nAma uparathI tenuM nAmakaraNa bhArata thayeluM. pArasa (vartamAna IrAna) vagere madhya eziyAI dezonA sahavAsane kAraNe enuM nAma hindudeza pracalita thayuM. AcArya kAlake kahyuM, "Avo, hindu deza jaIe." - "ehi hindukadesa baccAmo' A nizithacUrNIno prayoga che. bhAratIya sAhityanA ullekhamAM A sahuthI prAcIna che. pArasI samrATa dArA mahAnuM (chaThThI zatAbdI I. pU.)nA abhilekhomAM sindha pradezo mATe hindu' zabdano prayoga maLI Ave che. jema rAjasthAna vagere keTalAka pradezomAM "sa'nuM uccAraNa "ha karAya che, tevI ja rIte prAcIna phArasImAM paNa "sa'nuM uccAraNa ha' thatuM hatuM. phArasI loko "saptasiMdhunuM uccAraNa haptahindu karatA hatA. mULa prakRti pramANe hindu zabda deza athavA rASTrano sUcaka zabda che. te koI dharma mATe vaparAyelo nathI. bhAratavarSamAM cirakALathI dharmanI be vicAradhArAo vahetI rahI che : zramaNa ane vaidika. zramaNa paraMparAno taMtradora kSatriyonA hAthamAM hato. vaidika paraMparAnA sUtradhAra brAhmaNo hatA. sAMkhya, jaina, bauddha ane AjIvaka- A badhA zramaNa paraMparAnA dharma che. mImAMsA, vedAnta- A vaidika paraMparAnA dharma che. hindu nAme koI prAcIna dharma che ja nahi. musalamAnonA Agamana pachI hindu ane muslima ema pakSa ane pratipakSa banI gayA. prAcInakALamAM zramaNa ane brAhmaNa pakSa-pratipakSamAM vaheMcAyelA lokataMtra: navI vyakti, navo samAja | 21 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatA. saMskRta vyAkaraNakAroe zramaNa ane brAhmaNane nityavirodhInA rUpe ja AlekhyA che. Adhunika yugamAM zramaNa ane brAhmaNano virodha ocho thaI gayo, tenuM sthAna hindu ane muslime lIdhuM. eka bAhmaNa zramaNadharmamAM dIkSita thato ane eka zramaNa brAhmaNadharmamAM. tenAthI koI jJAti parivartana na thatuM. hindu ane musalamAnomAM phakta dharmasaMpradAyano bheda ja nathI, jAtibheda paNa che ja. jAti-bhedanA AdhAre hindu ane musalamAna zabda pracalita thayA. eno prabhAva dharmanI dhAraNA (mAnyatA) upara paNa paDyo. pariNAma svarUpe H hindudharma jevo zabda pracalita thaI gayo. zuM jaino hindu che? Adhunika yugamAM dharmanuM vargIkaraNa sanAtana, vaiSNava, jaina, bauddha, zaiva, zAkta vagere svarUpomAM che. hindu dharmanI vyAkhyA vaidika dharmanA svarUpe karavAmAM AvI, tyAre jaina, bauddha, zIkha vagere e pravAhadhArAmAMthI alaga thaI gayA. hindu zabda rASTra athavA jAtino vAcaka hoya, to jena, bauddha, zIkha vagere hindu zabda dvArA vAcya thaI zake che. koInI sAme koIne kaMI muzkelI na rahevI joIe. eka vakhata gaNAdhipati zrI tulasIjIe kaheluM, "hindustAnamAM vasato pratyeka nAgarika hindu che. dharma ke majahabanI daSTie bhale te IsAI hoya, IslAmano anuyAyI hoya, pArasI athavA anya koIpaNa hoya. hindudharma' A zabda hindutvane khUba saMkucita banAvI dIdho. kevaLa musalamAna, IsAI, ane pArasI ja hindutvathI alaga nathI thaI gayA, paraMtu jaina, bauddha ane zIkha paNa hindutvathI alaga paDI gayA che. pUnAnA keTalAka paMDitoe gaNAdhipati zrI tulasIne pUchyuM, "jeno hindu che ke nahi ?" AcAryazrIe uttara vALyo, "jo tame hinduno artha vaidika paramparA karatA hova, to jeno hindu nathI. paraMtu hinduno artha rASTa yatA karo, to jeno hindu che, hindustAnI che." hindu zabdaH vyApaka artha hindu zabda vyApaka arthamAM bhAratano paryAyavAcaka che. sidhu nadI sAthe upalakSita hovAne kAraNe A deza hindu kahevAyo ane AnA AdhAre ja deza hindustAna kahevAyo. A vyApaka arthamAM hindustAnano pratyeka nAgarika hindu kahevAya temAM koI pratirodha na hovo joIe, paraMtu hindu eka jJAti banI gaI eno paNa asvIkAra na thaI zake. nepALa hindu rASTra che. tyAM adhika saMkhyA hinduonI che. vizvanA aneka dezomAM hinduo vasavATa kare che, rahe che. temAM keTalAka hindustAnanA nAgarika che, keTalAka anya dezonA nAgarika. eTalA mATe hindu eka jAti paNa che, e bAbatano asvIkAra na thaI zake. hindujAtinuM mULa hindustAna rahyuM che, je lokataMtra: navI vyakti, navo samAja 22 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deza ke rASTra che. jagatanA kAIpaNa khUNAmAM je koI hindu vaselo che, tenuM mULa hindustAna ja che, tethI temano vartamAna bhUtakALa sAthe joDAyelo che. Ama rASTra ane jJAti baMne vacce eka sa2La anubandha ane saMbaMdha pratIta thAya che. sauthI sAruM che, ApaNe hindu zabdane rASTra sAthe joDI daIe. enAthI AgaLa vadhavuM hoya, to jJAti sAthe joDI zakIe. tethI AgaLa na vadhIe. pahelo vikalpa pote ja vyApaka che. bIjo vikalpa vyApakatAne sImita kare che. vaLI enA trIjA vikalpa tarapha AgaLa vadhavuM e eka vizALakAya (Adamakada) arisAne asaMkhya TukaDAomAM khaMDita karavA samAna che, jemAM potAnuM pratibiMba paNa joI na zakAya. 4. alpasaMkhyaka : bahu saMkhyaka ( laghumatI ane bahumatI ) zabdArthanI dRSTie alpasaMkhyaka ane bahusaMkhyaka baMne zabda sArthaka che, paraMtu rAjanaitika dRSTie baMne zabdo khUba ja truTipUrNa che. rAjanItinA kSetramAM A zabdono upayoga khUba ocho thayelo che. adhikAMzataH A zabdono durupayoga thayelo che. uttejanA phelAvavA mATe ane hiMsA phelAvavA mATe A zabdo paryAya (vAhaka) banI rahyA che. jyAre ApaNe alpasaMkhyaka (laghumatI) ane bahusaMkhyaka (bahumatI) zabdono prayoga karIe chIe tyAre, rASTra gauNa ane jAtiyatA ane prAMtIyatA pradhAna banI jAya che. musalamAna IslAmanA anuyAyI che. hindustAnamAM IslAmanA anuyAyI alpa saMkhyAmAM che, ane (IslAmane) na mAnanAranI saMkhyA vadhAre che. A alpasaMkhyakatA ane bahusaMkhyakatAno AdhAra dharma-saMpradAya che, rASTrIyatA nahi. rASTrIyatAnI dRSTie na koI alpa saMkhyAmAM che, na adhika saMkhyAmAM (bahusaMkhyaka) che. alpasaMkhyakone paNa e ja adhikAro prApta che, je bahusaMkhyakone. jyAre bahusaMkhyakone paNa e ja adhikAro prApta che, je alpasaMkhyakone. dhArmika vizvAsane AdhAre jaino ane bauddho paNa alpasaMkhyako ja che. vaidika dharma paNa aneka sampradAyomAM vibhakta che. bahusaMkhyaka koNa che e nirNaya levo saraLa nathI. rASTrIya maMca (rAjakIya takhtA) u52 alpasaMkhyaka ane bahusaMkhyakano prayoga na thAya, e rASTranA hitamAM che. 5. sarvadharma-samabhAva A prayogamAM samabhAva' zabda aspaSTa che. enAthI bhrAntadhAraNA udbhave che. samabhAva zabdano artha jo saune samAna mAnavAno hoya to te yathArthathI ghaNo dUra che. pratyeka dharmanI mAnyatAomAM pharaka hoya, to te lokataMtra : navI vyakti, navo samAja D 23 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmo prati samAnatAno bhAva kevI rIte utpanna thAya ? samabhAvano artha jo alaga alaga dharmonI vibhinna dhAraNAo pratye potAno daSTikoNa samAna rAkhavo tema hoya to samabhAvane sthAne sarvadharma-sahiSNutAno prayoga adhika sArthaka banI zake che. ApaNe ApaNA vicArothI viruddha matavALAo pratye asahiSNu na banIe, A sAmpradAyika uttejanAne rokavAno bIja maMtra che. vaicArika asahiSNutA ja sAmpradAyika saMgharSa utpanna kare che. tethI sarvadharma sahiSNutAno pATha ApaNA mATe vadhAre zreyaskara banI rahe che. jainadarzanamAM nikSepa paddhatinuM khUba mahattvapUrNa sthAna che. eno artha e che ke, zabdaprayoga vaijJAnika draSTikoNathI karavAmAM Ave. zabdano te prayoga icchanIya che, je pratiniyata ane prakAzita kare, temAM avyApti ane ativyApti mATe avakAza na hoya, te saMzaya ane bhramane janma na Ape. ApaNI saphaLatA ane niSphaLatA zabda ane arthanI parikramA karI rahela che, tethI ja zabdano prayoga pratye ApaNI jAgRti nitAMta-niHsaMdeha spRhaNIya che- jarUrI che. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja | 24 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokataMtra : samasyA paNa, samAdhAna paNa ! ApaNA jagatanI vizeSatA e che ke, emAM koI paripUrNa nathI. jo manuSya ane padArtha baMne paripUrNa hoya, to A be zabdonuM astitva ja na raheta H 'samasyA ane samAdhAna.' A be zabdonI racanA eTale ja thayelI che ke sau koI apUrNa che. pANI tarasa chIpAve che, paraMtu tenAthI bhUkha nathI maTatI. roTalo bhUkha maTADI de che, paNa tenAthI tarasa nathI chIpatI. baMne zaktio koI ekamAM nathI ja. dareka vyakti eka-eka kAma kare che ane dareka padArtha paNa eka eka ja. tethI ja sApekSa che ApaNuM jIvana ane sApekSa che ApaNI vyavasthA. jo zAsaka badhuM ja karI nAMkhe to zAsitanA hovAnI jarUra rahetI nathI. jo vyakti ekalI ja hoya to koI samasyA ja na raheta ane tethI samAdhAnanI jarUra paNa na raheta. chatAMye ekalo mAnavI paNa praznothI mukta to nathI ja. ekalA hovAmAM paNa sukha kyAM che ? jyAM sudhI vyakti ahamindra banIne utkRSTa sukhanI bhUmikAmAM nathI pahoMcI jatI, tyAM sudhI ekalA rahevuM paNa bhayaMka2tA banI jAya che. be kendra samAcArapatramAM vAMcyuM, vaijJAnikoe mastaka-magajanAM be kendrone zodhI kADhyAM che, eka kendra che sukhanuM, bIjuM che duHkhanuM. jaina darzananI bhASAmAM kahI zakAya ke eka kendra che H sAtavedanIyatAnuM ane bIjuM che H asAtavedanIyatAnuM. keTalAka vAMdarAone be vibhAgamAM vaheMcI devAmAM AvyA. eka vibhAganA vAMdarAone IlekTroDa, sukhanA kendra 52 lagADatAM zIkhavADAyuM. tenAthI temane eTaluM sukha maLavA lAgyuM ke, teo khAvApIvAnuM bhUlIne vAraMvAra IlekTroDa lagAvIne AnaMdamagna thaI jatA. bIjA vibhAganA vAMdarAone duHkha-vyathA kendra upara IlekTroDa lagADAvyAM. te vAMdarA duHkhI duHkhI thaI gayA. ahIM-tahIM bhaTakavAnI ceSTA karavA lAgyA. Ama baMne kendro maLI rahyAM. kalpanA karo, mAnavI ekalo beTho hoya ane tenuM dhyAna vyathAkendra 52 kendrita thaI jAya to te duHkhathI bharapUra thaI lokataMtra H navI vyakti, navo samAja - 25 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javAno, hatAza thavAno. ekalA rahevAthI paNa samasyAnuM samAdhAna thatuM nathI, ane bekalA thavAthI paNa samasyAnuM samAdhAna nathI ja maLatuM. samasyAH apUrNatAnI jyAM sudhI A apUrNatAnI sthiti che, samasyA che tyAM sudhI ziva, acaLa, amara, arujanI sthitinuM sarjana nathI thatuM. samasyA ane samAdhAna baMne sAthe-sAthe ja cAlavAnAM. taMtranuM hovuM paNa samasyA che ane taMtranuM na hovuM paNa samasyA ja che. ApaNe evuM mAnIne cAlavAnuM che ke jIvana jIvavuM haze to samasyA ane samAdhAna baMnenI vacce ja jIvavAnuM che. lokataMtranuM prANatattva mAnavI samasyA ane samAdhAna ema be kinArA vacce jIvato hovAthI evA prayatna karyA ja kare che ke jIvanamAM samasyAo ochI sarjAya ane samAdhAna vadhAre maLI rahe. A dizAnA prayatno karatAM karatAM lokataMtrano udaya thayo. aneka taMtro racAyAM - pahelAM kuLataMtranI zarUAta thaI. aneka kuLo hatAM. dareka kuLano eka mukhI teno adhizAstA hato. pachI rAjataMtrano udaya thayo. eka rAjA raheto ane bAkI badhI prajA gaNAtI. rAjataMtra khUba lAMbo vakhata TakyuM. vizvanA kALakramanA itihAsamAM cirakALa sudhI cAlanAruM che rAjataMtra. prAgaitihAsika kALathI zarU karIne aitihAsika kALa sudhI rAjataMtra rahyuM. Aje paNa koIka koIka sthaLe "rAjataMtra' jovA maLe che. tyAra pachI AvyuM : adhinAyaka taMtra. na rAjataMtra, na lokataMtra. koI lakarI sainika ke baLavAnazaktizALI netA krAMti kare ane saghaLI sattAo potAnA hAthamAM laI le. vartamAna yuga che lokataMtrano. lokataMtramAM sahu sarakhA che. jAti, raMga, sampradAya koI avarodha nathI. kayA raMgano mAnavI che, kayA sampradAya ke kaI jAtinI vyakti che eno koI prazna ja nahIM. dareka vyaktine samAnatA prApta che. samAna adhikAranuM A sUtra lokataMtranuM prANatattva che, Atmatattva che, mULa AdhAra che. eTale ja rASTrapati zrI rAdhAkRSNajIe kahyuM hatuM, "AjanuM arthataMtra mahAvIra bhagavAnanA siddhAMto para AdhArita che." AnAM, mukhya kAraNo che : sApekSatA, samAnatA, saha-astitva ane svataMtratA. anekAMta siddhAMtanI A cAra mukhya phaLazrutio che ane A cAreya siddhAMta lokataMtranA siddhAMto paNa banI rahyA che. kahI zakAya ke, bhagavAna mahAvIre anekAMtanuM je darzana kareluM, te Aje lokataMtramAM sAmAjika svarUpe phaLIbhUta banI rahyuM che. te eka tattvajJAnanuM darzana che. enuM vyAvahArika svarUpa che : sAmAjika praNAlI. lokataMtra: navI vyakti, navo samAja [ ra6 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta ane lokataMtra bhagavAna mahAvIra rAjataMtranI paramparAmAM nahotA janmyA. teo gaNataMtranI paraMparAmAM janmyA hatA. gaNataMtranI paramparAno aitihAsika daSTie ApaNe asvIkAra kevI rIte karI zakIe ? ApaNe mAnavuM paDaze ke H bhagavAna mahAvIra para gaNataMtrano saMpUrNa prabhAva hato. enuM tAttvika svarUpa banyuM anekAntavAda, vyAvahArika rUpa kahevAyuM gaNataMtra ane, AjanI bhASAmAM e banI rahyuM che : lokataMtra. siddhAMto eka ja che. tenA te ja, je siddhAMto anekAMtanA che, te ja siddhAMto lokataMtranA che. samAnatA jainadarzane samAnatAno siddhAMta prastuta karyo pratyeka prANI samAna che. lokataMtrano AdhArabhUta siddhAMta che dareka nAgarika samAna che. jyAM A samAnatAnA siddhAMtanuM atikramaNa thAya che tyAM sarjAya che virodha ane vidrohanI paristhiti. samasyA e che ke : dareka vyakti bIjAnA adhikArane mAnyatA ApavA nathI icchatI. jyAM A sthiti sarjAya che tyAM lokataMtra vikasita thaI zakatuM nathI. jyAM asamAnatAnI cetanA prabaLa rahe che, tyAM asahiSNutAne vikasavAnI - pAMgaravAnI taka maLe che. ane asahiSNutAne vikasavAnI taka hoya che tyAM, mAnavIya saMbaMdho veravikhera thavA lAge che. mAnavIya saMbaMdhonuM veravikherapaNuM lokataMtranA svAthyane gaLI jAya che jyAM samAnatA che, tyAM sahiSNutA che ja. te ja rIte jyAM saha-astitva che, tyAM sahiSNutA hovI jarUrI che. paraMtu sahiSNutAno vikAra samAnatAnI cetanAnA unnayana dvArA ja zakya che. lokataMtrane Aje eTalA mATe mahattva maLyuM ke emAM samAnatAno siddhAMta pratiSThita che. te dareka vyaktine priya che. dareka vyakti samAnatAnI bhUmikAmAM rahevAnuM pasaMda kare che. jyAM thoDIka paNa asamAnatA Ave che, tyAM cittamAM udvega, vikSobha, zokanI lAgaNIo janma le che, ane tethI ja samAnatAne samarthana maLI rahyuM che. e nizcita che ke, lokataMtra, ATaluM suMdara che chatAMye te pUrNa to nathI ja. paripUrNa to nirapekSa avasthAmAM ja hoI zake che. AtmAnA asaMkhya pradezo che. te paripUrNa che, paraMtu AtmA mAnavI banI gayo, te paripUrNa nathI kemake te sApekSa che. je asaMkhya pradezo che te paripUrNa che. te AtmAnI sattA che. vedAntamAM brahma nirapekSa che, paripUrNa che. paraMtu mAyA ane prapaMca paripUrNa na banI zake, na rahI zake. ane jyAM paripUrNatA nathI, tyAM samasyA ane samAdhAna baMne sAthe sAthe cAle che. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja | 27 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokataMtranI samasyA lokataMtranI potAnI keTalIka samasyAo che. sauthI prathama samasyA che : akSamatAnuM zAsana. kAraNa e che ke, prakRtimAM eka evI vAta samAI gaI che, ke jyAM samAnatAnI vAta Ave che tyAM vyakti saMkhyAne vizeSa mahattva Ape che, guNavattAne ochuM. enA upara dhyAna kendrita nathI thayuM. badhA guNavAna AvyA, paraMtu A ja ciMtana prabaLa rahyuM- saMkhyAmAM sahuthI vadhAre hoya. cUMTaNImAM be umedavAra UbhA hoya. eka umedavAra caritravAna, guNavAna che, bhraSTAcAra nathI karato, kAmamAM anaitika rItarasamo nathI apanAvato, jUThAM AzvAsana nathI Apato. bIjo umedavAra tamAma prakAranAM tikaDamo ane rItarasamo jANe che. voTsa meLavavAmAM tIkaDamabAja umedavAra ja saphaLatA meLave che. te vadhAre mata meLave che ane lokataMtrano rakSaka banI jAya che. jyAM A prakAranI pravRtti che, tyAM saMkhyAne vadhAre mahattva maLe che, guNavattAne nahIM. jyAM guNavattAne mahattva nathI, tyAM akSama-ayogya vyakti paNa mukhya banI jAya che. daza ja sakSama vyaktio zAsanane khUba ja suMdara rIte calAve che, paraMtu so akSama vyaktio paNa zAsanane saMbhALI zakatI nathI. lokataMtranI sAthe je akSamatAno bhAva joDAyelo che, je akSamatAno zApa lAgela che temAM saMkhyAne ja prAdhAnya che, guNavattAne koI avakAza ja nathI. ane lokataMtranI A eka durbaLatA, samasyA che. vikendrita javAbadArI lokataMtranI bIjI samasyA che ? vikendrita javAbadArI. je kendrita nathI. eka rAjA hoya ane koI samasyA mATe nirNaya levAno hoya, to pAMca ja miniTamAM nirNaya laI zake che. paraMtu Aje lokataMtramAM koI samasyA mATe zuM ATalo tvarita nirNaya laI zakAya che ? nirNaya AvatAM AvatAM phoIlonI saMkhyA vadhatI jAya che. javAbadArI kendrita nathI, e moTI samasyA che lokataMtranI. bhaSTAcAra lokataMtranI trIjI agatyanI samasyA che : bhraSTAcAranI. lokataMtramAM bhraSTAcArane pUrato avakAza che. AzvAsanonA AdhAre mata meLavAya che. mata meLavanAra jANe che ke, ApelAM vacano, AzvAsano pUrAM thavAnAM nathI. jyAre vyakti jItI jAya che, tyAre te matadArone khuza karavA evAM kAmo kare che, je kharekhara karavA yogya nathI hotAM. pariNAme bhraSTAcArane phAlavAphUlavAno avakAza maLI rahe che. lokataMtra: navI vyakti, navo samAja | 28 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhAna ane AzvAsana vartamAna lokataMtranI be moTI samasyAo che. te sivAya lokataMtra moTuM samAdhAna paNa che, tethI lokataMtra cAle che, nabhe che. A taMtramAM lokone eka AzvAsana che. jo huM mArI yogyatA vadhArIza, kSamatA vadhArIza to huM khUba pragati karI zakIza.Aje kheDUtano dIkaro paNa pradhAnamaMtrI banI zake che. eka rijana moTAmAM moTo maMtrI, rASTrapati banI zake che. musalamAna paNa maMtrI, adhikArI ke mukhyamaMtrI thaI zake che. A sauthI moTuM AzvAsana che lokataMtra (lokazAhI)nuM. AmAM parivAragata paramparA samApta thaI gaI che. rAjAno putra bhale gametevo janmyo, te ja rAjA bane, evI paramparA lokataMtramAM nathI cAlatI. lokataMtrano sauthI moTo eka adhikA2 che, koIpaNa vyakti moTAmAM moTA maMtrIne ke moTAmAM moTA adhikArIne nyAyAlayamAM laI jaI zake che, tene paDakArI zake che. jUnI kahevata che H te enI bhUlo mATe phariyAda karI zake che. sAmAnya vyakti paNa variSTha maMtrI ke variSTha adhikArInI AlocanA-niMdA karI zake che. enI viruddha gametevI vAta kahI zake che, karI zake che. manuSyanI prakRti ane lokataMtra svataMtratA, nyAya, adhikAra vagere evAM samAdhAna che, jene kAraNe ema mAnI zakAya ke keTalIka khAmIo hovA chatAM, jo koI zreSTha zAsanapraNAlI hoya to te che lokataMtrIya praNAlI. tethI ja samagra vizvamAM lokataMtrIya praNAlI prasaratI rahI che, vikasI rahI che. lokataMtranI A eka nAnakaDI mImAMsA che. A kevaLa samAjavyavasthAnI mImAMsA nathI, kevaLa rAjanaitika praNAlInI mImAMsA nathI, paNa mULa mAnavIya prakRtinI mImAMsA che. manuSyanI je mULabhUta- svabhAvagata praNAlI che tenI sAthe lokataMtrano meLa vadhAre bese che. bIjI rIte ema kahI zakAya ke A mahAvIranA anekAMtavAda siddhAMtanuM vizleSaNa che. eka hoya che H darzana. eka hoya che darzananuM vyAvahArika svarUpa. mahAvIranA darzanane lokataMtramAM je vyApaka phelAvo maLela che, emAM vyavasthA ane adhyAtma baMneno yoga maLI rahe, to ahiMsA, sApekSatA, zAMti vagere tattvo adhika vikasita thaI zake che. lokataMtrane calAvanAra loko adhyAtmane potAnI sAthe joDI le to sonAmAM sugaMdha bhaLaze. lokataMtra : navI vyakti, navo samAja D 29 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SERIES RESER jarUrI che lokataMtranuM zuddhIkaraNa deza kyAM jaI rahyo che ? A prazna pUchuM chuM mArI jAtane ane pUchuM chuM bIjAMone, sarva koIne. eno uttara kadAca koInI pAse nathI ja. emanI pAse to bilakula nathI, jemanA hAthamAM dezanuM sukAna che. dezanI samakSa aneka samasyAo che H garIbI, nirakSaratA, vastIvisphoTa, jJAtivAda, sAmpradAyikatA. A badhI samasyAonA samAdhAnamAM prayatnazIla netA zuM uparanA praznonA javAba ApI zakaze ? lokataMtranI karoDarajju lokataMtranI karoDarajju che cUMTaNI ane cUMTaNInI karoDarajju che tenuM ghoSaNA patra. garIbI haTAvo', moMghavArI para niyaMtraNa karo,' A nArA lagAvatAM lagAvatAM gharaDAM thavA AvyA, paraMtu nathI garIbI dUra thaI ke nathI moMghavArI ochI thaI. baMne surasA rAkSasInA moMnI jema moTI thatI jAya che, vadhatI jAya che. AzcaryanI vAta e che ke je loko garIbI dUra karavAnI ane moMghavArI 52 niyaMtraNa meLavavAnI vAta sAthe sattAnI khurazI 52 bese che, teo sattArUDha thayA pachI vyaktigata ahaMnI laDAIomAM aTavAI jAya che. jyAre mULa prazno tyAMnA tyAM ja rahI jAya che. dIrgha kALathI kaMIka AvuM ja banI rahyuM che. rAjanetAonuM dhyAna potAnI khurazI bacAvavAmAM rahe che. temane rASTrIya samasyAo para dhyAna kendrita karavAno samaya ja nathI maLato. svataMtratA ane saMyama lokataMtrIya praNAlI mAnavIya svabhAva mATe eka prakAranuM saMmohana che. svataMtratA manuSyano nisarga che. enuM samarthana karIne lokataMtre manuSyanuM mana jItI lIdhuM che. svataMtratAnuM AdhArabhUta pAsuM che : 'saMyama.' enI upekSA karIne lokataMtrae svataMtratAne mahattvAkAMkSAnA rUpamAM badalI nAMkhI che. koI arthazAstrI athavA koI manovaijJAnika, mahattvAkAMkSAne kharAba lokataMtra : navI vyakti, navo samAja I 30 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI mAnato, vikAsa mATe ene jarUrI mAne che. jo mahattvAkAMkSA ane kSamatAnuM samatolana jALavavAmAM na Ave, to mahattvAkAMkSA manuSyane khoTA raste nathI dorI jatI ? rAjanItie mahattvAkAMkSAnA sUtrane pakaDyuM che, paraMtu kSamatAnA sUtrane upekSita kareluM che. eTalA mATe rAjanIti dezanI mahattvanI samasyAonA ukelanI dizAmAM prasthAna nathI karatI, paraMtu tenuM prasthAna che sattAnI khurazI tarapha. rAjanetAnI arhatA eneksI (saMsadanI zodha)mAM pravacana karatAM gaNAdhipati tulasIe kahyuM hatuM, "Azcarya che, vidhAnasabhA ane lokasabhAnA sadasyo (sabhyo) mATe arhatAnI cArityika soTIo nakkI thayela nathI. prazAsananA saMdarbhamAM dareka vyakti mATe zaikSaNika lAyakAto nakkI karela che, paraMtu sAMsado mATe to te paNa nathI. AvaDA moTA rASTranuM saMcAlana karanAra vyaktinuM vyaktitva kadAca udAtta na hoya, to zuM dezanA ujjavaLa bhAvinI kalpanA thaI zake kharI ? ahiMsAmAM vizvAsa-AsthA, nANAM-arthano saMyama, potAnA Avezo-gussA 52 niyaMtraNa, sAmAjika nyAya pratye hArdika samarpaNa, samanvaya ane sApekSatAno dRSTikoNa, boddhika kSamatA, ane mAnasika saMtulana A badhAM rAjanetAnA cAritryanAM mukhya tattvo che. Ane kasoTI banAvIne koIpaNa rAjanetAnA cAritryane pArakhI zakAya che. zuM A kasoTIomAM anuttIrNa vyakti lokataMtra mATe va2dAna banI zake ? AMkho mIMcIne huM mAnavIya durbaLatAnA manovijJAnathI aparicita nathI. pratyeka manuSyamAM Arthika lolupatA, badalo levAnI vRtti, mAnasika asaMtulana vagere durbaLatAo svAbhAvika ja hoya che. emanuM zuddhIkaraNa karavAthI ja cAritrya udAtta banI zake. zuM lokataMtranA A sArathioe emanA zuddhIkaraNanI koI vidhino vikAsa karelo che ? cAra dAyakAthI, 49 varSathI, lokataMtranI praNAlI cAlI rahI che. zuM sAmAnya mAnavInA manane lokataMtranI dIkSAthI dIkSita ka2vAmAM AvyuM che ? zuM lokataMtranA sArathione te ratha hAMkavAnuM prazikSaNa ApavAmAM AvyuM che ? AvuM kazuM ja thayeluM nathI. eka netAe potAnI gADInA DrAIvarane pUchyuM, "zuM tuM AMkho baMdha karIne gADI calAvI zake ?" DrAIvare javAba Apyo, "nA sAheba, AMkho baMdha rAkhIne gADI na calAvAya." netA tarata bolyA, "ame to AMkho baMdha rAkhIne AkhI sarakAra calAvIe chIe, to tuM kAra na calAvI zake... ?" lokataMtra: navI vyakti, navo samAja D 31 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjuM netra khUle A eka vyaMga che paraMtu temAM khUba moTI saccAI che. Aje sarakAra calAvavanArA AMkho baMdha rAkhIne ja sarakAra calAve che. kharekhara sarakAra calAvanArane ochAmAM ochI traNa AMkho to hovI ja joIe. be AMkho bAhya jagatane jovA mATe ane trIjI AMkha rASTranI samasyAone jovAsamajavA mATe. A trIjI AMkhanI tulanA yogInI trIjI AMkha sAthe na karazo. tema chatAM ene AMtardaSTinI koTimAM to avazya mUkI zakAya. AMtardaSTinA abhAve kevaLa bAhya daSTie vizALa rASTranI samasyAone kevI rIte ukelI zakAya ? trIjI AMkhano abhAva che, mATe ja badhI samasyAonA ukelano eka ja mArga che ane te che : bhautika daSTikoNa. mAnavI bhautika dRSTikoNanA AdhAre padArthono upayoga kare che. manuSya padgalika nathI. te pote cetana che ane cetananI samasyAonA ukela mATe padArthanuM samAdhAna saMpUrNa saphaLa nathI banI zakatuM. upayogitAnI hadamAM rahIne padArtha dvArA samasyAnuM samAdhAna meLavI zakAya, paraMtu ghaNIbadhI samasyAo mAnasika che ane tenuM samAdhAna mAnasika prazikSaNa dvArA ja thaI zake. samAjanI manodazA lokataMtranI praNAlI zreSTha samAdhAna che, paraMtu samAdhAnanI sAthe sAthe samasyA paNa che. sattAnI khurazI meLavavI ane te meLavIne Arthika lAbha meLavavAnI eka prabaLa manovRtti vikasI rahela che. temAM asIma adhikAra ane tenAthI asIma lAbha uThAvavAnI saMbhAvanAo che. enA upara kevaLa vyaktigata saMyama ane AtmAnuzAsananuM ja niyaMtraNa hoI zake. ane AnuM prazikSaNa na ApI zakAya. enA prazikSaNanI jarUra paNa jaNAtI nathI, vatatI nathI. bhraSTAcAranA Aropo-pratiAropo sAMbhaLI sAMbhaLIne kAna pAkI gayA che, magaja paNa pAkI gayuM che. enI carcA bahu sArthaka nathI lAgatI. je vAtanI vAraMvAra rajUAta (AvRtti) thaI jAya, te vAta navI nathI lAgatI, punarAvartana ja thayA kare che, ane paricita athavA eka sAthIdAra jevI banI jAya che. samAjanI AvI manodazAmAM zuM samasyAnuM samAdhAna zodhI zakAya che ? badalAyo che sApekSatAno artha lokataMtramAM pradhAnamaMtrI ke mukhyamaMtrI eTalA samartha nathI hotA ke je potAnA sAthIo sAthe sahakAra rAkhI zake, athavA temanA para niyaMtraNa lokataMtra: navI vyakti, navo samAja [ 32 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAkhI zake. jenA AdhAre te mukhya vyakti-pramukha bane che, te darekane potAne anukULa banAvI rAkhavA nitAnta jarUrI banI jAya che. A sApekSatAno niyama che - siddhAMta che. eka arthamAM sApekSatAnuM khUba mahattva che. vartamAnamAM sApekSatAno artha badalAI rahyo che. te sahayoga-sahakArane badale pramukhatAne TakAvI rAkhavA- jALavI rAkhavA prayukta- pravRtta banI rahe che. A sthitimAM niyaMtraNanI vAta saMbhava nathI banI zakatI. lokataMtrano ratha cUMTaNInAM paiDAM upara cAle che. cUMTaNInI saphaLatA mATe kubera (dhaniko)nI prasAdI khUba jarUrI che. kuberanI anukaMpA sivAya dhana na varase ane dhananI vaSa sivAya cUMTaNImAM saphaLatA maLatI nathI. A sthitimAM koNa kone roke ane koNa konA upara niyaMtraNa kare ? samasyAno cakravUha lokataMtranI sAthe joDAyelo che. prazna che svataMtratAnA upayogano lokataMtranI sAthe vyaktigata svataMtratAne saMbaMdha che. rAjataMtra ane adhinAyakavAdI praNAlImAM enI saMbhAvanA nathI hotI. lokataMtre svataMtratAnuM mUlya AMkyuM che, paraMtu tenI vizeSatAno upayoga ocho thAya che. lokataMtranA nAgariko jAtiyatA, sAmpradAyikatA jevAM aneka baMdhanomAM jakaDAyelA che, tethI potAne maLelI svataMtratAno pUro upayoga nathI karI zakatA. cUMTaNI vakhate rAjanItinA siddhAMto nIce dabAI jAya che, ane upara Ave che : jAtiyatA ane sAmpradAyikatAnA prazno. je jAtivAde vartamAna paristhitiomAM niSmANa thavAnuM hatuM tenI prANa UrjA- tenI zakti vadhAre vyApaka banI gaI che. je sAmpradAyikatAnI kaTTaratAe arthahIna thavAnuM hatuM, enI sArthakatA vadhI rahI che. lokataMtranuM AMtarlDa lokataMtranI vAstavika sattA jAtivAda, sAMpradAyikatA ane Arthika srotomAM gherAyelI che. naMbara-benI sattA zAsana ane prazAsana pAse che. e saMbhava ja nathI, ke jemanA AzIrvAdathI sattA upara Avo, temanI vAta na sAMbhaLo, na mAno. jo na sAMbhaLo, na mAno to bIjI vakhata sattA para AvavAnI saMbhAvanA kSINa thaI jAya che, nahivatuM rahe che. lokataMtranuM A eka evuM AMtaAddha che, jemAMthI chUTakAro meLavavo saraLa nathI. lokataMtrano koI vikalpa sAme Ave ane te paNa tenI (lokataMtranI) AMtarduddhAtmaka paristhitiothI mukta banIne Ave, to svastha samAjanI kalpanA karI zakAya tema che. ApaNe parikalpanAomAM gherAine na rahI zakIe. ApaNe lokataMtraH navI vyakti, navo samAja [ 33 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokataMtrane saraLa banAvavAnI dizAmAM ciMtana karavAnuM che. A ciMtananuM paheluM bindu che H zikSaNa. zikSaNano pahelo dazako jamInane phaLadrupa banAve che. bIjo dazako jamInamAM bIjAropaNa mATeno che. trIjA dazakAmAM pAka taiyAra thaI jAya che. AvazyakatA che ekAgratAnI, AvazyakatA che prazikSaNanI. dhairyanI. ane A triveNI saMgama ja lokataMtranI praNAlIne zuddhIkaraNa ApI zake che. lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 34 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokataMtrane saMbhALI lenAra pavitra hAtha lokataMtrano vikalpa zo hoI zake ?" - eka patrakAre mane pUchyuM . meM kahyuM, "lokataMtrano vikalpa zuM kAma zodho cho ?" zAsanataMtranI jeTalI paNa praNAlikAo che te sarvamAM sauthI sAro vikalpa che lokataMtra. enI zreSThatA haju samApta nathI thaI. pachI vikalpanI zodha zA mATe ? vikalpa zodhavo joIe lokataMtrane calAvanArA pavitra hAthe mATe, je hAtha. lokataMtranI dorane pakaDatAM dhrUjI rahyA che. yogyatAnI kasoTI lokataMtre sattAne eTalI gatizIla banAvI che ke te jAti, sampradAya, garIbI, amIrI A badhAthI uparavaTa jaIne yogya vyaktinI varaNI karI zakAya che. A lokataMtranA caritranuM sauthI UjaLuM pAsuM che, paraMtu lokataMtrane calAvanArA haju yogyatA mATenI koI yogya kasoTI nakkI nathI karI zakyA. yogyatAnI be kasoTIo hoI zake che : cAritrya baLa ane bauddhika kSamatA. khabara nathI paDatI, zA mATe A be kasoTIonI maitrI hajI sudhI lokataMtra sAthe nathI thaI zakI ? sattA ane prazAsananI khurazI upara beThelA lokono artha (nANAM) pratyeno prema ane lagAva batAvI Ape che ke, lokataMtranA sArathinuM cAritryabaLa unnata nathI. arjunane mahAbhAratanI raNabhUmimAM yogya sArathi maLI gayA, paraMtu ApaNA lokataMtrano arjuna haju paNa yogya sArathinI zodhamAM che. mahAbhArata khelAI rahyuM che, paraMtu arjunane sArathi nathI maLI rahyo. artha (nANAM)no sakaMjo keTalAka divasa agAu cInanA Arthika goTALAnI carcA vAMcI. A Arthika goTALAnI mAyAe jApAnanA ekathI vadhAre pradhAnamaMtrIone sattA-mukta karI dIdhA. cInamAM sAmyavAdI zAsanapraNAlI che. ATalI niyaMtrita praNAlImAM paNa Arthika goTALA e AzcaryanI vAta che. lokataMtra: navI vyakti, navo samAjaL 35 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jApAnamAM lokataMtrIya praNAlI che, tyAM paNa Arthika goTALA ! arthano sANaso eTalo majabUta che ke moTAmAM moTA mANasane paNa potAnI pakkaDamAM laI le che. zuM bhAratanA lokataMtrano sUrya A rAhu-grAsathI mukta che ? pUrva ane pazcimamAM zuM sattAnI sthiti badalAI nathI ? loko Azcarya pAmIne bole che : pahelAM kevI sthiti hatI ane have sattA AvyA pachI kevI sthiti thaI gaI ! " A AzcaryakAraka parivartana ane tenAthI pedA thanArA prazno samAdhAna meLavyA vagara ja mauna banI jAya che. prazna che zaucadharmano avAranavAra sAMbhaLavA maLe che ke, "ame bhraSTAcArano virodha karIzuM." A avAja sAMbhaLavAmAM khUba mITho lAge che, paraMtu zuM koIe tenI UMcAi sudhI pahoMcavAno prayatna karyo che? zAsake IndriyajayI hovuM joIe. cANakyanA A sUtrane AjanA padArthavAdI ane suvidhAvAdI yugamAM jhAjhI mahattA ApavAmAM nathI AvatI. paraMtu temAM rahelI saccAIne nakArI zakAya nahi. tamAma zAsako janakavidehInI pratikRti to na banI zake, tevI kalpanA paNa atikalpanA kahevAya, paraMtu zAsakamAM tyAganAM thoDAM bIja aMkurita thavAM joIe. A bhAvanAne AdhAra rahita, zUnya na karI zakAya, nakArI na zakAya. lokataMtranA hAlanA zAsako ane prazAsakonA hAthamAM asIma adhikAro che. adhikAronI bAbate prAcIna kALanA rAjAo paNa emanI AgaLa vAmaNA lAge che. ATalA behada adhikAro meLavavA te varadAna che ? cUMTaNI-prakriyAnuM. zuM tyAgane dhAraNa karyA sivAya ene pacAvI zakAya kharo ? manue ThIka ja kahyuM che : "arthazuciH zuciH |' zuci eTale pavitra. athatuM pavitra vyakti te che je arthanI bAtamAM pavitra hoya. A pavitra dharmanI satatu upekSA karAI rahI che. lokasabhA, rAjyasabhA ke vidhAnasabhAnA sabhyonI jIvanazailIne vicArIne temanAM bhaththAM vadhAravA joIe, ane A AkAMkSA pUrI karavAmAM Ave che. paraMtu A sabhyonA pavitra vicAradharmamAM vikAsa thavo joIe. A avAja kyAreya UThato nathI, kadAca UThato paNa hoya koI ekalavAyA khUNAmAM, to tyAM koI ja sAMbhaLanAra nahi hovAthI te dhIme dhIme maMda thaIne kSINa thaI jato haze. vartamAnano Adarza Aje ApaNe vicArI paNa nathI zakatA ke Ajano zAsaka cANakyanI mAphaka jhUMpaDImAM rahe, jIve. janakavidehI ane cANakyane bhUtakALanI kathA mAnIne vartamAnanA paTala para rekhAMkita na karI zakAya. zuM lokataMtraH navI vyakti, navo samAja [ 36 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAnano potAno Agavo Adarza na hoI zake ? zuM naitika mUlyo ane jIvanamUlyone lakhavA mATe AjanA mAnavI pAse koI kAgaLa, syAhI ane kalama nathI ? kadAca che, to A prazna upara sAmUhika ciMtana thavuM ghaTe. A ciMtana phakta rAjakAraNIo ja na kare. AmAM teo paNa avazya bhAga le, jeo moTA-moTA udyogapati che, vyavasAyI che ane A Arthika samasyAnA vAtAvaraNamAM zvAsa laI rahyA che. A ciMtanamAM temanI paNa bhAgIdArI ochI mUlyavAna nathI, jeo tyAgI - tapasvInuM jIvana jIve che, jemane artha-saMgraha sAthe, koI saMbaMdha nathI. gaNAdhipati zrI tulasInuM svapna prazna koI eka vyaktino ke koI eka daLano, pakSano nathI, temaja koI eka vargano nathI, prazna che saMpUrNa samAjano ane rASTrano. enAthI AgaLa vadhIe to A prazna samagra mAnavajAtino che. prazna ApaNI dhArmika ane AdhyAtmika paramparAono che. prazna e bhAratIya paramparAno che jenI AcArasaMhitAnA pATha bhaNAvavA mATe vizvanA lokone AmaMtraNa pAThavAmAM AvatuM hatuM. aNuvratanA praNetA gaNAdhipati tulasIe eka svapna sajAvyuM che ke, vibhinna vargonA tyAgI, tapasvI ane manISIo eka sAthe besIne Arthika mahattvAkAMkSA ane asIma vyaktigata svAmitva jevI samasyAo para sAmUhika ciMtana kare. A ciMtana mAnavasamAja mATe jyoti-staMbha bane tema che. lokataMtrane dIrghAyu ane svastha rAkhavA mATe jarUrI che evA jyotirdhIponI, je aphATa samudramAM tarI rahelA tarApAono sahAro banI zake... lokataMtra : navI vyakti, navo samAja I 37 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane rAjanItinuM kaMTha alagatAno prazna mAre mATe dharmathI alaga koI rAjanIti nathI. mAro dharma sArvabhauma ane sahanazIla dharma che, aMdhavizvAsa ane khokhalApaNAno dharma nathI. te dharma paNa nahIM, je dhRNA kare che ane laDe che. naitikatAthI alaga hoya tevI rAjanItine tyajI devI joIe." - mahAtmA gAMdhIjIno A vicAra Aje paNa atyaMta prAsaMgika che. dharma ane rAjanItimAM alagatAnI AvazyakatAnA praznane sApekSa daSTie mUlavavo joIe. sAMpradAyika kaTTaratA ane dharmane ApaNe eka ja AMkhathI joIe to rAjanIti ane dharmanI alagatAnI AvazyakatA lokataMtrano prathama ucchuvAsa che. jo dharmane ApaNe satya, ahiMsA tathA naitikatAnI daSTithI vicArIe to rAjanIti dharmathI zUnya thaIne bhayanI cetavaNInI ghaMTaDIthI vizeSa kaMI ja nathI. gAMdhIjIe svayaM svIkAryuM che ke, "dharmano artha kaTTarapaMtha nathI. dharmano artha che, vizvanI eka naitika suvyavasthAmAM zraddhA." te adaSTa che. tethI tenI mahattA bilakula ochI na AMkI zakAya. te hindu dharma, IslAma dharma, IsAI dharma vagere dharmothI alaga ja che. A dharma pelA dhamano cheda na uDADatAM, saghaLA dharmono samanvaya karIne te darekane vAstavika dharma banAve che." gaNAdhipati tulasIe eka vAra kaheluM. "dharmane prathama sthAna ane sampradAyane bIjuM sthAna ApavAmAM Ave to ja dharma, samAja ane rAjya mATe prakAza-puMja banI zake." vartamAna pravAhamAM satya, ahiMsA tathA naitikatAvALo dharma koI ajJAta khUNAmAM chupAIne beTho che ane sAmpradAyikatAnuM mahoruM paherelo dharma pracAramAM AgaLa vadhI rahyo che. A avasthAmAM tathAkathita dharma ane rAjanItinI alagatAnI AvazyakatA ciMtanazIla vicArazIla) ane taTastha vyaktine jaNAI rahI che ane jaNAvI joIe ja. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja [ 38 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gharma, sapradAya ane saMskRti dharma ane sampradAya eka nathI. sampradAya dharmanI vyAkhyA athavA saMpreSaNanI guru-paramparA che. myAna talavAranI rakSA mATe che, paraMtu myAna ane talavAra baMne eka na kahevAya. chotaruM phaLanI surakSA mATe che, paraMtu phaLanA garbhane ane chotarAne eka ja tulanAmAM na tolI zakAya. saMpradAya upayogI che paraMtu sAMpradAyika kaTTaratAe je dhRNA ane hiMsAnuM tAMDava racyuM che, tenAthI saMpradAyano pavitra artha Aje potAnI pavitratA khoI beTho che. aMgrejI bhASAmAM dharmano artha rilIjana karavAmAM Ave che, paraMtu mokSa mATenA puruSArthanA saMdarbhamAM je dharmanI dhAraNA che, tene A zabdarilIjana pUrNa rIte vyakta karavAmAM samartha nathI. saMskRti vyApaka tattva che. dharma tenA parivAramAMnuM eka tattva hoI zake che. paraMtu saMskRti sAthe dharmane sIdho koI ja saMbaMdha nathI. bhAratIya ciMtananI e durbaLatAne huM svIkAruM chuM ke ahIM samAjadharma ane rASTradharma ne vikasAvavAmAM nathI AvyA. mokSa-dharma, je samAja ane rAjyanI vyavasthAne prabhAvita karI zake che, zAsita nathI karI zakato, enA pratye adhika dhyAna ApavAmAM AvyuM che. aparibhASita dharma-nirapekSatA lokataMtrIya zAsanapraNAlImAM rAjyasattA para koI sAmpradAyikatAno adhikAra na hovo joIe. A lokataMtranA svAthyanuM prathama lakSaNa che. bhAratIya saMvidhAnamAM A svAthyane surakSita rAkhavAno prayatna karavAmAM Avelo che, paraMtu dharma, sampradAya, paMtha ane nirapekSatA vacce koI ja bhedarekhA doravAmAM nathI AvI, eno spaSTa artha 2jU nathI karAyo. A aparibhASita dharmanirapekSa athavA sekyularijhama saMzaya ane bhrAMtinA cakarAvAmAM rahyo. Aje paNa e praznavAcaka che, vivAdathI mukta nathI. rAjanItine dharmathI alaga karanAruM vidheyaka paNa aparibhASita che temAM sampradAya ane dharmanI spaSTa vyAkhyA karavAmAM nahIM Ave to te paNa sArthaka thavAne badale nirarthaka vivAda ane vitaMDAne ja janma Apaze. gharma-sApekSatAno siddhAMta dharma-nirapekSatAnI sAthe-sAthe dharma-sApekSatA tarapha paNa ApaNuM pUratuM dhyAna hota to saMvidhAna bhAratIya saMskRti ane paramparAnI vadhAre najIka hota. rAjyanuM kArya kAma ane arthanI vyavasthA karavAnuM che, paraMtu te vyavasthAthI UbhI thatI vikRtione dUra karavAnuM kAma paNa rAjanItinuM che. lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 39 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratanA prAcIna rAjanItijJoe kAma ane arthanI vyavasthAne jeTalAM Avazyaka kahyAM eTalAM ja zAsaka mATe, kAma, krodha, moha vagere cha prakA2nA aMtaraMga zatruo upara vijaya meLavavA tathA Indriyo para nigraha karavAnuM jarUrI gaNyuM che. A dharma-sApekSatAno siddhAMta rAjanItinA zuddhIkaraNano siddhAMta che. enAthI samanvita dharmanirapekSatAno siddhAMta adhika spaSTa bane che. buddhizALI varganuM mauna dharmanirapekSatA, samAja, saMskRti vagere viSayamAM buddhizALI varga paNa prAyaH mauna rahyo eTale moTe bhAge ekAMgI vyAkhyAo thatI rahI. Avazyaka che ke ApaNe phakta pAzcAtya vicArakonI bhASAmAM ja punaH uccAraNa na karIe, paraMtu ApaNuM potAnuM svataMtra ciMtana paNa vyakta karIe. vyakti-nirapekSa samAja ane samAja-nirapekSa vyaktinI paribhASAe ja ApaNI samajamAM guMcavADA pedA karelA che. vyaktisApekSa samAja ane samAja-sApekSa vyaktino vicAra ja samAjavAdanI avadhAraNAne navuM svarUpa ApI zake tema che. dharma ane darzana saMskRtinA eka pakSa che. saMskRtimAM te badhA pakSono samAveza thAya che, je bhASA athavA pratIko dvArA saMpreSaNIya bane che. hindu, musalamAna ane IsAi- temanI dhArmika avadhAraNA alaga hoI zake che, paraMtu saMskRtinAM aneka pAsAM temanAM eka che. hiMdu-muslima ekatAno prayatna buddhivAdanA stare thayo hota to vadhAre saphaLa thAta. rAjkIya stare A prayatna zakya nA banyo ane tenI saphaLa thavAnI saMbhAvanA paNa nathI. hindu, muslima, IsAI badhA samAja potAnA astitvanI surakSA pratye jAgRta che, temAM saMgharSa, ghRNA, vaimanasya mATe koI ja avakAza nathI. te samAjAntaraNa, athavA samAja-parivartanano prayatna karatA hoya tyAre saMgharSa ane kalahanI bhAvanA gADha bane che, duzmanIbharyuM vAtAvaraNa sarjAya che. dharmAntaraNa H samAjAraNa amArI dRSTie dharmAntaraNa ane samAAntaraNa eka nathI. dharmAntaraNa vaicArika svataMtratAno prazna che. dharma-parivartana sAthe jo jAti, samAja AdinI samagra vyavasthA badalAI jAya, to pachI te kevaLa dharmAntaraNa na rahetAM samAjAntaraNa banI jAya che. buddhizALI varga A dharmAntaraNanI samasyAne ukelavAmAM sakriya yogadAna Ape to, rASTra anekagaNuM vadhAre saMgaThita banI zake. Aje pratyeka samasyAne ukelavAno lokataMtra : navI vyakti, navo samAja D 40 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra rAjanIti ane rAjanetAoe laI lIdho che. tarkazAstrano te ati-prasaMga che. je kArya buddhizALI varganuM hoya, te kArya rAjakAraNInA hAthamAM jAya te icchanIya nathI ja. prastAvita adhiniyama samAjane calAvavAnA niyamonuM nidhariNa phakta sarakAra ja kare, te sImAnuM atikramaNa che, buddhizALI varganI akarmaNyatAnuM pariNAma che. sAmAjika, dhArmika ane sAMskRtika niyamonA nidharaNa vakhate buddhizALI vargano mata nathI meLavAto tene vaicArika kRpaNatA sivAya bIjuM zuM kahevAya ? prastAvita adhiniyamanuM nAmakaraNa- dharmane rAjanItithI alaga karavo- pAcho e ja bhrama pedA kare che, je bhrama dharmanirapekSatA zabdae pedA karyo che. jAti, sampradAya ane bhASAnI kaTTaratA eka ja viSavRkSanAM phaLo che. jo A viSaphaLonA nivAraNano ekasAthe prayatna karavAmAM Avyo hota to samasyAnA ukelanI saMbhAvanA adhika hota. cUMTaNInA samaye jAti, bhASA ane sampradAyano sahuthI vadhAre upayoga karanArA rAjakIya pakSo rAjanItine dharmathI alaga karavAnI vAta kare ane koI evo ja adhiniyama prastuta kare, ene saMvidhAna ane rASTranuM sadbhAgya nahIM kahI zakAya. lokataMtra navI vyakti, navo samAja [41 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atma-dharma, samAja-dharma ane rASTra-dharma dharmanI prAcIna avadhAraNA (mAnyatA). AtmA, punarjanma, mokSa upara bhAratIya darzanomAM vizad vicAra thayelo che. pAzcAtya darzanomAM A mukhya vicAraNIya viSayo nathI rahyA. AtmA ane Izvara upara keTalAka dArzanikoe vicAra karyo, paraMtu mokSa, prAyaH vicArano viSaya nathI banyo. bhAratIya darzanono mukhya viSaya, emanuM mukhya lakSya - sAdhya mokSa rahyuM che. mokSano artha che, tamAma baMdhanomAMthI mukti, sUkSma-sthULa saghaLAM zarIromAMthI mukti. mokSaprAptinI sAdhana-sUcimAM aneka tattvo che, emAM eka tattva cheH dharma. sAMkhya darzananA mata anusAra dharma svarganuM sAdhana che, mokSanuM nahi. karmathI mokSa nathI maLatuM. sArAM-kharAba tamAma kama baMdhana pedA kare che, zubha karmothI svarga ane azubha karmothI naraka maLe che. svarga ane naraka paNa duHkhamaya che. dharmeNa gamanamUrya, gamanamadhastAd bhavatyadharmeNa / jJAnena cApavargo, viparyayAdiSyate baMdhaH // nyAya darzana anusAra tattvajJAnathI mokSa prApta thAya che. vaizeSika darzane mokSanI vicAraNAmAM dharmane sthAna ApyuM che. kaNAdanI vyAkhyA che, jenAthI abhyadaya ane niHzreyasanI siddhi maLe che, te dharma che.' bauddha darzanamAM Arya aSTAMgika mArgane nivArNa-prAptino mArga kahyo che. jaina darzanamAM traNa athavA cAra mArga dvArA mokSanI prApti darzAvela che. samyakajJAna, samyaka darzana ane samyaka cAritrya. athavA jJAna, darzana, cAritrya ane tapa. AcArya bhikSue mokSamArganA AdhAre ahiMsA, dayA vagerenuM vizleSaNa karyuM che tethI temanA sAhityamAM vAraMvAra, "A mokSano mArga lokataMtraH navI vyakti, navo samAja gha42 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che, "A saMsArano mArga che-' A vAkyaprayogo vAMcavA maLe che. jo ApaNe mokSamArgane, saMsAramArganA lIlA-camA paherIne joIzuM. to ApaNane lIluM ja lIluM dekhAze, tethI jarUrI che ke, ApaNe AMkho para raMgIna camA na paherIe. je jevuM che, tene te ja ane tevA ja rUpamAM joIe. kaNAde dharmane vyApaka arthamAM paribhASita karyo. jaina-AcAryoe kRSi, vANijya vagerene abhyadayano hetu mAnyo. AcArya bhikSue kahyuM, "abhyadayano hetu saMsArano mArga che. jJAna, darzana ane cAritrya vinA mokSano koI mArga hoI ja zake nahi. AcArya bhikSunA vicArane jaMbUdIpaprajJaptinI vRttinuM paNa samarthana maLI rahe che. pacAhiyAe uvadisaI-' A sUtranI racanAmAM zAMtyAcArye kRSi-vANijya Adi karmone jIvananivahi ane abhyadayanA hetu hovAne kAraNe prajA mATe hitakara mAnyAM che. AjIvikA abhyadayano hetu che. jo rojagAra (AjIvikA) saraLatAthI prApta thAya to samAjamAM corI vagere aparAdho nathI vadhatA. bhagavAna zrI RSabhe samAjane aparAdhamukta rAkhavA mATe jIvanopayogI kaLAo ane zilpone pracalita karyA. manusmRtikAre paNa Abhyadayika ane naiHzreyasika karmone alaga-alaga mAnyAM che. paMcapadI prAcInakALamAM dharmanI aneka vyAkhyAo-paribhASAo thaI cUkelI, chatAM AcArya bhikSane eka navI vyAkhyA-paribhASA karavAnI IcchA thaI. dharmane nAme khUba moTo goTALo cAlI rahyo hato. sevA, sahayoga, sahAnubhUti, dAna ane paropakAra- A zabdo dharmanI dhAraNAne bhrAnta karI rahyA hatA. sevA zabdanuM svarUpa game te hoya, paraMtu basa sevA karavI e dharma che e mata pracalita thaI gayo. AcArya bhikSue A matanuM vizvaleSaNa karyuM. dhArmika ane sAmAjika bhUmikA para, ema be rIte sevA thaI zake che. sAmAjika bhUmikA para sevA karavI e sAmAjika kartavya athavA samAja-dharma che. AtmAne pavitra karanArI sevA karavI e Atmadharma athavA mokSadharma che. enuM svarUpa che : jJAna, darzana ane cAritryano vikAsa. eka mAnavI koI kArya karI rahyo hoya ane temAM koI bIjo mAnavI joDAya, tenuM nAma che sahayoga. te samUhano sahiyAro zrama che. jema koI mAnavI bhAre lAkaDAM upADI rahyo che, bIjo Avyo, tene sahAro Apyo, te thayo sahayoga. sahayoga yogathI joDAya che. lokataMtra navI vyakti, navo samAja gha43 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahAnubhUti- saha anubhUti eka vyaktino saMga joIne bIjI vyakti tevo ja anubhava kare tenuM nAma che H sahAnubhUti. jema koI duHkhI vyaktine joIne svayaM sukhI thaI javuM. sAmAjika manovijJAnamAM sahAnubhUtinA be prakAra dazavAyA che. eka che sakriya sahAnubhUti, jemake koI bhUkhyAne joyo, sahAnubhUti thaI, tene bolAvIne bhojana jamADyuM. bIjI che H niSkriya sahAnubhUti, koI bhUkhyAne joyo, ane kahI dIdhuM, "mane khUba duHkha che, ke tame bhUkhe maro cho." basa zAbdika sahAnubhUti pragaTa karI dIdhI. karuNA, dayA ane anukaMpA- A badhA sahAnubhUtinA ja vividha prakAro che. dAna- bhikhArIne roTalo, kapaDAM vagere ApavuM te dAna che. paropakAra : bIjA para upakAra karavo. A pAMca zabdoe samAja ane dharmane, samAja-dharma ane Atmadharmane eTalA bheLavI dIdhA che ke dharmano nirNaya karavo sAmAnya vyaktinI samajanI bahAra che. sAmAjika vyakti mATe keTalAMka kartavyo nakkI thayelAM hoya che. samAja sAme mukhya prazna : kartavyano che. sAmAjika vyakti sAme dharmano prazna tyAre ja Ave, jyAre te mokSanI sAdhanA karavA Icche. sAmAjika kartavya Atmadharma AcArya bhikSae uparokta pAMca padonuM vizleSaNa karIne sAmAjika kartavya ane Atma-dharmanI vacce bhedarekhA dorI che. sevA dharma che, A ekAnika mata kaho ke vibhajyavAdI prayoga kaho. zarIrane poSaNa ApanArI sevA sAmAjika kartavya paNa che, dharma paNa che. pratyeka dharma kartavya hoya che, paraMtu tamAma kartavyo dharma nathI hotAM. AcArya bhikSanuM vAkya che; [ saMsAra to virata6 gALo | sAMsArika kartavyano artha che : sAmAjika kirtavya. atItanI daza-paMdara zatAbdIomAM bhAratIya mAnasamAM sAmAjikatAno chAsa kema thayo ? A anusaMdhAnano viSaya che. eka sAmAjika prANImAM sAmAjika kartavya prati jAgRti hovI joIe. te ochI kema thaI ? sAmAjika kartavyane dharmanA trAjavAmAM tolavAnuM zarU karI dIdhuM, pratyeka sAmAjika kartavyane dharmanA raMge raMgI dIdhuM. zuM A dhAraNAe sAmAjika cetanAne kuMThita nathI karI dIdhI ? koI vyaktine dharma pratye zraddhA hoya ane koIne na paNa hoya. je vyakti dharmamAM na mAnatI hoya, te vyakti dharmane nAme cAlatAM sAmAjika kartavyone kevI rIte nibhAvaze ? pratyeka sAmAjika kartavya dharma che. dharmane upayogitA sAthe evI rIte joDI dIdho lokataMtra: navI vyakti, navo samAja H44 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke, dharmanI koI alaga oLakha ja na rahI. keTalAka prAcIna AcAyoe UMDANathI ciMtana karyuM. teoe dharma ane kartavyanI vacce keTalIka bhedarekhAo jarUra dorI. AcArya bhikSue A rekhAone spaSTa rUpe pragaTa karI batAvI. bhagavAna RSabhe jIvananirvAha mATe : kRSi, vANijya, vyApAra, zilpa, surakSA ane vidyA- A cha kamanuM pracalana kareluM, pravartana kareluM potAnA matikauzala dvArA loko mATe AjIvikAnI vyavasthA karI. te samaye bhagavAna sarAga hatA, tethI A badhI vyavasthA karelI. AcArya hemacaMdra samakSa prazna upasthita thayo, kRSi, vANijya vagere kama sAvadya che, baMdhanakAraka che, tema chatAM bhagavAne temanI vyavasthA kema karI ? A praznanA javAbamAM teoe lakhyuM, kRSi, vANijya Adi karmo sAvadha hovAnuM jANatA hovA chatAM, bhagavAne prajA para anukaMpA karIne, potAnuM kartavya samajIne A vyavasthA karelI. etaJca sarva sAvadyamapi lokAnukampayA / svAmI pravartayAmAsa, jAnan kartavyamAtmana : // dAnanI mAnyatA dAnanI mAnyatAne kAraNe bhikhArIpaNAne protsAhana maLyuM. vAstavamAM koIpaNa gRhastha dAnano adhikArI nathI. gujarAtanA prasiddha saMta ravizaMkara mahArAja bihAra gayA. te samaye bihAramAM duSkALa cAlato hato. loko bhayaMkara dukALano sAmano karI rahyA hatA. aneka lokoe temanI pAse khAvAnuM mAMgyuM. mahArAjazrIe kahyuM, " khAvAnuM maLaze, paraMtu maphata nahIM. zrama karo ane khAvAnuM lo." A eka svastha sAmAjika kartavya che. jayaprakAza nArAyaNe dAnI ane bhikhArInI mAnyatAnuM mArmika citraNa karyuM che, "rAmarAjya bhikhArI ane rAjA- baMnene kema nahIM ? jo temAM phakta dAnavIro ja raheze ane bhikhArIo haze ja nahi, to unnata vicArovALA dAnezvarIo potAnA AtmAnI mahAna udAratA ane sakhAvatatAno paricaya ApIne mAnavIya svabhAvano hindu Adarza kevI rIte rajU karI zakaze ? kAkA kAlelakara dAna ane tyAganI vacce bhedarekhA doravAmAM saphaLa rahyA che. emanuM ciMtana AcArya bhikSunA ciMtanane sparzatuM pratIta thAya che, sAco dharma, mukhya dharma dAna nahIM paraMtu tyAga che. samAjadroha karIne dhana ekaThuM karavuM ane temAMthI thoDuMka vipaDjhasto-garIbone ApavuM ane potAne punita-pavitra manAvavA- e potAne temaja samAjane chetaravA samAna che. lokataMtra navI vyakti, navo samAjau 45 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAco dharma che samAjasevA mATe Idriyanigraha karavo, udyogaparAyaNa sAdagIthI rahevuM ane samagra samAja sAthe ja nahIM paraMtu sacarAcara vizva sAthe ekarUpa thaI javuM, A ja che sAco jIvanAnanda." AcArya bhikSue baso varSa pUrve kaheluM, "bhikhArIne dAna devuM e dharma nathI.' tyAre eka jabaradasta tophAna sarjAI gayeluM. vartamAnamAM A vicAra khUba sabaLa banyo che. Ajano vicArazIla mAnavI bhikhArIpaNAne sAmAjika aparAdha mAne che. bhikhArI hovuM te ja sAmAjika vyavasthAno doSa che. te samAjavyavasthA sArI nathI, jemAM koI vyakti bhikhArI hoya. to koI vyakti dAnezvarI ke dAtA hoya. bhikhArIpaNAne protsAhana ApavuM te vadhAre moTo doSa che, pApa che. bhikhArIne zrama karAvIne puraskAra Apavo, A pravRttine sAmAjika kartavyanI koTimAM mUkI zakAya. dAnanuM aucitya ApaNI samajaNa bahAra che. A dAnanI pravRttie sAcesAca hindustAnamAM maphatakhorInI pravRttine vadhArI dIdhI che. dAnanoadhikArI AcArya bhikSae dAna ane tyAgane alaga alaga rUpe vyAkhyAbaddha karatAM kahyuM che, je vyakti saMyamI che, potAnA mATe rasoI nathI banAvatI, akiMcana che, paisAne haMmeza mATe tyAgI cUkela che, Atma-sAdhanAmAM lIna che, virakta che, te ja vyakti dAna meLavavAnI adhikArI che. ene dhana devuM te tyAga che, atithisaMvibhAga drata che. dAna, puNyanI mImAMsA mATe emano tarka evo hato ke, bhikhArIne potAno bhAI mAnIne bhojana karAvIe to dharma nahIM, ane tene bhikhArI mAnIne bhojana karAvIe to dharma" evuM kema ? potAnA bhAIne jamADavAmAM dharma nahi ane bhikhArIne khavaDAvavAmAM dharma manAto hato. A khoTI (brAMta) dhAraNAne AcArya bhikSue toDI. teoe kahyuM, " A kevI bhrAMti che ke eka sAmAjika vyaktine pahelAM bhikhArI banAvo, pachI tene dAna Apo ane dharma karIne puNya kamAo. A bevaDI nahi, paNa trevaDI bhUla che." dhanapatione - dhanA zeThone tyAga, tapasyA karavAnI jarUra ja nahi, basa jema-tema karIne dhana kamAo ane thoDuM ghaNuM bhikhArIne ApIne, khavaDAvIne- puNya kamAo ane svargamAM jAo. AvI bhrAMta mAnyatA para AcArya bhikSue sakhata prahAra karyo. lokone bahu aTapaTuM lAgyuM. jyAre dharmanI bAbatamAM gaMbhIra ciMtana nathI thatuM tyAre dharmanA kSetramAM rUDhigata paraMparA ja cAle che, ghaNI badhI zAMtio pedA thAya che. lokataMtra navI vyakti, navo samAja 4i6 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mizraNa na thAya prAcIna kALamAM vidhi ane vyavasthAnA arthamAM paNa dharmano prayoga thato hato. enA AdhAre kartavyane paNa dharma kahevAmAM AvatuM. bhagavAna mahAvIre daza prakAranA dharmonuM pratipAdana karyuM che : te vargIkaraNamAM grAma-dharma, nagaradharma vagere AtmadharmathI alaga gaNyA che. hindustAnamAM phelAyela trAsavAdanuM mukhya kAraNa e che ke ahIM samAja-dharma ane rASTra-dharma vikasI zakyA nathI. jo temano vikAsa thayo hota to samAjanI vyavasthA samAjadharmanA AdhAre ane rASTrIya vyavasthA rASTra-dharma pramANe thatI hota. Atma-dharmano upayoga Atma-sAdhanA mATe thato hota. samAja-dharma ane Atma-dharmanuM mizraNa na thayuM hota. A mizraNane kAraNe nA samAjanI ane na rASTranI vyavasthA sarakhI rIte thaI zakI ane na Atma-dharmano icchanIya vikAsa thaI zakyo. AcArya bhikSue A bAbatane eka daSTAMta dvArA spaSTa karI che : eka zAhukAranI dukAne savAre savAre eka mANasa paisA laIne Avyo ane kahyuM, "zAhajI ! A paisAno goLa Apazo ?" tyAre zAhukAre paisAne) namana karIne gallAmAM mUkIne grAhakane goLa ApI ravAnA karyo. pachI vicAryuM "sarasa, tAMbAnA paisAthI divasanI zarUAta thaI che." bIjA divase te ja grAhaka, savAre savAre ja, zAhajInI dukAna khUlatAM ja Avyo ane rUpiyAnI rojagI mAMgI. dukAnadAre rUpiyAne namaskAra karyo, ane rUpiyo gallAmAM mUkatAM vicAryuM. "Aje cAMdInA sikkAnAM darzana thayAM." ane te prasanna thayo. trIjA divase te ja grAhaka, savAre-savAre ja, khoTo rUpiyo laIne zAhajI pAse AvIne kahevA lAgyo, " zAhajI, ! rUpiyAnI cA che ? dukAnadAra savAra savAramAM ja gaI kAlavALo ja grAhaka joIne manamAM rAjI rAjI thayo. jhaTTa daIne rUpiyo laI lIdho, joyo. jotAM khabara paDI. A to khoTo rUpiyo che, aMdara tAMbu ane upara cAMdI. rUpiyo joIne zAhajIe nArAjagI vyakta karI. manamAM vicAryuM, "savAre, savAre ja nakalI rUpiyAnAM darzana thayAM !" A badhuM joI rahelo grAhaka bolyo, "zAhajI ! zuM kAma nArAja thAo cho ? parama divase huM tAMbAnA paisA lAvelo tyAre tame sikkAne namana karelAM. gaI kAle cAMdIno rUpiyo Apyo tyAre paNa Ape cAMdInA sikkAne namaskAra karelA. Aje A sikkAmAM tAMbu ane cAMdI bane che. lokataMtra: navI vyakti, navo samAjau47 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to tamAre be vakhata namaskAra karavA joIe ne ?" tyAre zAhukAra bolyo, "are mUrkha, parama divase ekaluM tAMbu hatuM, samajyo ? kAle ekalI cAMdI hatI, cAMdIno sikko. te paNa ThIka, samajyA have. te baMne alaga-alaga hatAM ane nakalI na hatAM, paraMtu Aje A sikkAmAM tAMbA upara cAMdIno DhoLa caDelo che, tethI te khoTo che. khoTo rUpiyo koInA kAmano nahi." sAmAjika katavyanuM potAnuM mUlya che, Atma-dharmanuM potAnuM mUlya che. baMne pota-potAnI bhUmikA para kAma kare, to baMnenuM mUlya che. samAja-dharma ane Atma-dharma baMnenuM mizraNa thaI jAya to baMne potAnuM mUlya gumAve che. mahAtmA gAMdhIe kahyuM, mArA mATe dharmahIna rAjanIti naryo kacaro-kUDo che ane sadeva tyAjya che. rAjanItino saMbaMdha rASTro sAthe che, ane jeno saMbaMdha rASTronA kalyANa sAthe hoya, temAM dhArmika pravRttinA puruSoe ruci levI joIe. rAjanIti gharmathI prabhAvita thAva AcArya bhikSanuM ciMtana hatuM, sAmAjika kartavya ane dharmanuM mizraNa nA thavuM joIe. jyAre mahAtmA gAMdhI dhamahIna rAjanItine kUDo-kacaro mAnatA hatA. A baMne vicAro zuM bhinna dizAgAmI nathI ? ghaNA badhA ciMtako kahe che, "samAja-vyavasthA ane rAjya-vyavasthA dharma dvArA saMcAlita hovI joIe." Ama thAya to te pavitra rahI zake. A ciMtananA satyAMzano ApaNe asvIkAra nathI karatA, paraMtu te pUrNa satya nathI. dharma ane samAja-kartavyanuM mizraNa vAstavamAM samasyAnuM samAdhAna nathI. samasyAnuM samAdhAna e che ke, samAja samAja-dharma dvArA, rASTra rASTradharma dvArA zAsita athavA saMcAlita hoya. te dharma dvArA saMcAlita na hoya, paraMtu dharma dvArA prabhAvita hoya. mahAtmA gAMdhIe paNa prabhAvita thavAnI vAta svIkArI che, "huM nathI mAnato ke AdhyAtmika niyama potAnA svataMtra kSetramAM kAma kare che. enAthI UlaTuM te kevaLa jIvananAM sAmAnya kAryo dvArA ja vyakta thAya che." Ama te Arthika, sAmAjika ane rAjanaitika kSetrone prabhAvita kare che. rASTrIya kartavya rASTrIya kartavyonI sUci nIce pramANe bane che? (1) garIbI dUra karavI (2) rojagArI ApavI lokataMtraH navI vyakti, navo samAja 48 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) zikSaNanI vyavasthA karavI. (4) dAktarI sAravAranI vyavasthA karavI. (5) Arthika vikAsa karavo. (6) prAthamika AvazyakatAo :- ghara, vastra, bhojana vagerenI vyavasthA karavI. (7) nyAyanI vyavasthA karavI. rASTradharmanovikAsaH rASTrIya kartavyonI pUrti rASTradharmanAM vividha vidhi-vidhAno dvArA karI zakAya che. dharmanAM vidhi-vidhAno enI saMpUti nathI karI zakatAM. rASTrano savAMgI vikAsa na thaI zakavAne kAraNe, kUvo khodAvavo paNa dharma banI gayo. davAkhAnAM kholAvavAM, dharmazALAo banAvavI e paNa dharma gaNAyo ane A dharmanA adhikArI paNa e loko banyA, jemanI pAse paiso hato. dareka jarUrI kartavyanI pUrti mATe svarganA pralobhanane joDI devAyuM ane tene dharmanA Asana upara besADI devAyuM. pariNAme AvazyakatAonI pUrti dhanavAnonI kRpA upara nirdhArita banavA mAMDI, rASTrIya kartavyanI cetanA tenI sAthe na joDAI zakI. pratyeka sAmAjika kartavya ane rASTrIya kartavyanI sAthe naitikatAnI cetanA joDAya, te apekSita. che, paraMtu te kartavyo dharmanI sAthe- dharmanA nAme athavA dharmanA pralobhana dvArA saMcAlita na hovA joIe, jethI samAja ane rASTranA uddeza tathA dharmanA uddezanI svataMtratA jaLavAI rahe, surakSita rahI zake. sarvottama vikalpa samAja-dharma samAjanA pratyeka sabhya mATe samAna che. rASTra-dharma rASTranA dareka nAgarika mATe samAna che. upAsanAno mArga sahukoIno samAna nathI hoto. bhinna-bhinna dharmo ane temanI bhinna-bhinna mAnyatAo. pachI samAja ane rASTra kayA dharma dvArA zAsita bane (saMcAlita bane) A prazna jaTila banI rahe che. itihAsa sAkSI che ke dharma dvArA zAsita rAjyomAM potAnAthI viruddha dharmanA sampradAyanA loko upara amAnavIya atyAcAro thayelA che. dhArmika unmAda ane sattAno unmAda baMne ekasAthe jAge to te aNuzastrothI paNa bhayaMkara banI jAya che. samAja athavA rASTra naitikatA ane cAritryadharmathI zAsita hoya e vikalpa paNa sarvathA nirdoSa nathI. naitikatA ane cAritryadharma svaicchika che. temane kAyadAnI jema anivArya (pharajiyAta) na banAvI zakAya ane jo lokataMtraH navI vyakti, navo samAjau49 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temane anivArya banAvIe to te kAyado banI jaze, dharmanA rUpamAM nahIM rahI zake. tethI sahuthI sAro vikalpa e che ke samAja ane rASTranI vyavasthA naitikatA ane cAritryadharmathI prabhAvita hoya, emAM AvanArI vikRtio ane uzruMkhalatAo para aMkuza rahe. te mAnavane mATe damanakArI ane zoSaNa kArI na bane. lokataMtra navI vyakti, navo samAja n50 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjanItino dharma AcArya bhikSue baso varSa pahelAM kaheluM, "dharma, samAja ane rAjyanI nItinuM mizraNa na thavuM joIe." e vakhate koIe vicAryuM paNa nahi hoya ke dharma ane rAjanItine alaga karavA mATe sarakAre saMsadamAM vidheyaka pasAra karavuM paDaze. sarakAre dharmanI bAbatamAM hastakSepa na karavo joIe, te nirvivAda satya vAta che. dharme rAjyanI bAbatamAM hastakSepa na karAya, e satyane paNa ApaNe svIkAravuM ja rahyuM. jyArathI dharma gauNa banyo ane sampradAya mukhya gaNAyo tyArathI dharma rAjya mATe saLagatI samasyA banI 2hyo che. jo dharmanuM prAdhAnya jaLavAya ane sampradAya gauNa bAbata banI rahe, to saMsadanA cokamAM dharma ane rAjanItine alaga karanAruM vidheyaka na Avata. zuM dharma jarUrI nathI ? AjathI pistALIsa varSa pahelAM, rASTranI AjhAdInA samaye gaNAdhipati tulasIe eka kAvyanI racanA karelI, jenI eka paMkti nIce mujaba che H "rAjanIti se pRthak sadA hai, dveSa rAga se dharma judA hai." jijJAsAno eka svara jAgyo, zuM rAjanIti mATe dharma jarUrI nathI ? A praznano vibhajyavAdI zailImAM javAba ApavAmAM Avyo. rAjanIti mATe dharma jarUrI che paNa, ane nathI paNa. jo rAjanItimAM dharma hoya to te rAjanItimAMthI rAga ane dveSa jevI vikRtio dUra karavA mATe che, ane jo rAjanItimAM sampradAya hoya, to rAjanIti mATe te jarUrI nathI ja. sAMpradAyika dRSTikoNe keTakeTalAM yuddha karAvyAM ane keTalo narasaMhAra thayo eno sAkSI che doDhathI be hajAra varSa pUrveno itihAsa. dharmanAM be rUpa buddhizALIono dharma mATeno eka Aropa che H dharme manuSyajAtine lokataMtra : navI vyakti, navo samAja jJa 51 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakta karI che, yuddhabhUmimAM utArI che ane dharatIne raktaraMjita karI che. A AropanI yathArthatAne nakArI na zakAya, tema tene saMpUrNa satya paNa na kahI zakAya. dharmanAM be svarUpa che H (1) AdhyAtmika athavA caritra dharma (2) saMsthAgata dharma. AdhyAtmika dhama ukta AropathI sarvathA mukta che. eNe vizva-maitrIno zaMkhanAda karyo ane "vasudhaiva kuTumbakam"nA nAdane vizvavyApI banAvyo che. saMsthAgata dharma athavA saMgaThanAtmaka dharmoe saMgharSo ane yuddhone vAraMvAra AmaMtryAM che. te dharma rAjyasattA upara potAno adhikAra jamAvato rahyo che. teNe rAjyasattAne AtmasAta karela che, tethI na dharma vizuddha rahyo, na rAjanIti svaccha rahI zakI. dharmano vicAra karatI vakhate A baMne svarUpone najara samakSa rAkhavAM jarUrI che. e sivAya ApaNe na dharma sAthe nyAya karI zakIe. na rAjanIti sAthe. karNadhAra nahIM rASTranA saMcAlana mATe rAjanItinuM khUba vizeSa mUlya che. te ja rIte pavitra rASTrIya vAtAvaraNa mATe dharma bahu mUlyavAna che saMsthAgata dharme to A baMnenI upekSA ja karI che. rAjyanI sattA eka dharmagurunA hAthamAM hoya, to ahiMsAnA sthAne hiMsA Asana jamAve che ane, satyanA siMhAsana para asatya pakaDa jamAve che. AdhyAtmika saMta rAjya mATe patha-darzaka jarUra banI zake, paNa teoe rAjyanI vyavasthA mATe karNadhAra, AdhAra, sUtradhAra na banavuM joIe gAMdhIjIe kahyuM, "je manuSya ema kahe ke, "dharmano rAjanIti sAthe koI sambandha nathI, te dharmane nathI jANato, evuM kahevAmAM mane saMkoca nahIM thAya ane AvuM kahevAmAM avinaya paNa nathI karato." gAMdhIjInA A siddhAMta upara ApekSa daSTie vicAravuM Avazyaka che. dharmano rAjanIti sAthe saMbaMdha jarUra che, paraMtu te eka nathI ja. rAjanIti rASTranI vyavasthA mATe che. dharmano naitika pakSa vyavasthAnA vizuddhIkaraNa mATe che. rAjanItie dharmanA naitika pakSa athavA caritrathI prabhAvita thavuM joIe. A dharma ane rAjanItinA sambandhanuM atakaNIya pAsuM che. jyAre rAjanItie dharmanA upAsanA pakSa athavA sAmpradAyika pakSathI alaga rahevuM joIe, te koI sAmpradAyikatA dvArA saMcAlita na hovI joIe. A rAjanIti ane dharmanA saMbaMdhane nakAranArI bAbata che. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja D para Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmano rAjanIti sAthe saMbaMdha che paNa kharo ane nathI paNa, A anekAMta daSTi ja rAjanIti ane dharmanA saMbaMdhanI samasyAnuM samAdhAna hoI zake che. rAjanIti ane dharma baMnene be alaga dizAomAM laI janArA paNa nyAya nathI karatA, te ja rIte dharma ane rAjanItine eka ja siMhAsana para besADa- nArA paNa nyAya nathI karatA. nyAyano karNadhAra te ja mANasa banI zake che, je baMnenA saMbaMdha ane vicchedanI hada (sImA) jANato hoya. rAjanIti mATe koI ja dharma nirdhArita nathI, eTalA mATe A rAjanItino dharma che,' evo aMgulInirdeza kyAreya na karI zakAya. mahAtmA gAMdhIe kahyuM, "ahiMsA ane satya rAjanItino AdhAra hovAM joIe." teoe lakhyuM che, "ApaNe satya ane ahiMsAne kevaLa vyaktigata AcaraNano viSaya na banAvatAM, samUho, samAja ane rASTronA vyavahAranI vastu paNa banAvavI paDaze. chevaTe mAruM svapna to A ja che...' ahiMsA AtmAno guNa che ane te jIvananI dareka bAbatamAM dareka mAnavIe pALavA jevo che. gAMdhIjIe rAjanItimAM asahakAra, savinaya bhaMga vagere aneka prayoga karyo, paraMtu vartamAnanI mAMga che ke, rAjanIti ane dharmanI eka AcAra-saMhitA nirmita thayelI hovI joIe. A apekSApUrti aNuvratanI AcArasaMhitA dvArA thaI che. aNuvrata dharma che, paraMtu koI saMpradAya sAthe te joDAyela nathI. te bina-sAmpradAyika dharma che. tethI tenI AcArasaMhitA rAjanItinA dharma tarIke svIkRta banI zake che. eka daSTie joIe to A naitikatAnI AcAra-saMhitA che, bIjA dRSTikoNathI vicAratAM terAjanItinA dharmanI AcAra-saMhitA che. aNuvratanI AcArasaMhitA (1) huM koIpaNa niraparAdha prANIno saMkalpapUrvaka vadha nahIM karuM. (2) huM AkramaNa nahIM karuM. (0) huM koI paNa AkramakanItinuM samarthana nahIM karuM. (0) vizva-zAMti tathA niHzastrIkaraNa mATe prayatna karIza. (3) huM hiMsAtmaka tathA toDa-phoDanI pravRttiomAM bhAga nahi lauM. (4) mAnavIya- ekatAmAM vizvAsa karIza. lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 53 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (0) jAti, raMga vagerenA AdhAre huM koIne UMca-nIca nahIM mAnuM. C) aspRzya nahIM mAnuM. (5) huM dhArmika sahiSNutA rAkhIza. (0) sAmpradAyika uttejanA nahi phelAvuM. (6) huM vyavasAya ane vyavahAramAM prAmANika rahIza. (0) potAnA lAbha mATe bIjAne hAni nahIM pahoMcADuM. (O) chetarapIMDIpUrvakano vyavahAra nahi karuM. (0) huM Indriya-saMyamanI sAdhanA karIza. (7) huM saMgraha athavA vyaktigata svAmitvanI sImAno paNa niyama rAkhIza. (8) huM cUMTaNI sambandhI koIpaNa anaitika AcaraNa nahIM karuM. (0) pralobhana ane bhaya ApIne mata nahi meLavuM. (0) pratipakSI-harIpha umedavAranuM cAritryahanana nahIM karuM. (0) huM mata-dAna ke mata-gaNatarI vakhate khoTI rIta-rasamo nahi apanAvuM. (9) sAmAjika rUDhio- rItarivAjone prasaravA nahIM dauM. (10) huM vyasana-mukta jIvana jIvIza. - (0) mAdaka padArtho tathA nazIlA padArtho- dArU, carasa, gAMjo, heroIna, bhAMga, tamAku vagerenuM sevana nahIM karuM. (11) huM paryAvaraNanI samasyA mATe jAgRta rahIza. (0) haya-bhaya vRkSo nahi kApuM. O) pANIno bagADa nahi karuM. koI eka sampradAyanI avadhAraNAthI rASTrane calAvavuM jeTaluM khataranAka che, eTaluM ja khataranAka che dharmavihIna rAjanItithI rASTranuM saMcAlana karavuM. tethI rAjanItinA dharma para avazya ciMtana thavuM joIe. lokataMtra: navI vyakti, navo samAja 54 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma-nirapekSa rAjyano dharma dharma-nirapekSa rAjyanI kalpanA ApaNe e vAta para dhyAna ApIe. ke. dharmanirapekSa rAjyanI kalpanA zI che ? aNuvratano dharma-nirapekSa rAjya sAthe gADha Atma-saMbaMdha che. dharma-nirapekSa rAjyanA be mULa siddhAMta che. pahelo che, dharma AMtarika vizvAsanI bAbata che. te bAhya zakti athavA daMDazaktino viSaya nathI. te dareka vyaktinI AMtarika cetanAno viSaya che, vizvAsa che. bIjo siddhAMta che, dharma ane rAjanItinA pArthakyamAM vizvAsa. A be siddhAMto kema vikasyA, tenI paNa ApaNe vicAraNA karIe. itihAsano saMdarbha laIe. eka samaye, rAjAno je dharma hoya te ja badhAe pALavAno raheto, rAjadharma cAlato hato. jyAM rAjyadharmanI svIkRti hoya, tyAM dhArmika svAtaMtrya upara kuThArAghAta-damana avazya saMbhavita che. te vakhate koIpaNa vyakti svataMtra dharmanuM pAlana nathI karI zakatI. itihAsamAM eka noMdha che- eka rAjAe ghoSaNA karI dIdhI ke mArA rAjyamAM mArA dharma sivAyanA bIjA dharmanA koI mANaso rahI zakaze nahi. A johukamIpUrvaka dharmaparivartananI vAta hatI, athavA rAjyanI sAthe dharmane joDavAnI vAta hatI- pravRtti hatI. emAM rAjanIti ane dharma be nahotAM rahyAM. eka thaI gayAM hatAM. dharma vyaktinI svataMtratAno viSaya nahoto rahyo, te rAyane AdhIna banI gayo hato. bahu lAMbA gALA sudhI A sthiti cAlI. dharmanA nAme na jANe keTakeTalA anartha thayA, hajAro-lAkho mANasonI, dharmanA nAme katala karI nAkhI. A cakra cAlatuM rahyuM, tenuM aucitya samajaNanI bahAra che. vyaktigata svataMtratAno prazna vastutaH dharma rAjyathI uparanI vastu che. te vyaktigata svataMtratA sAthe joDI devAmAM Ave tyAre aMdhera sivAya bIjuM zuM saMbhavI zake ? lokataMtra : navI vyakti, navo samAja I 55 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyAM dharma ane rAjanIti baMne eka thaI jAya che, tyAM ujvaLa divaso AvatA nathI. dharmanirapekSa rAjyane ja ujjavaLa prakAza maLe che. A atyaMta mahattvapUrNa vAta che- sUtra che- ke dharma ane rAjanItinA pArthakyamAM vizvAsa hoya. ApaNe e vAtano svIkAra karIe ke dharma ane rAjanItinuM gaThabaMdhana na thavuM joIe. jyAM paNa dharma sAthe rAjanIti joDAya che, tyAM mAnavIya svataMtratAnuM patana thayA vagara nathI rahetuM. tyAM dhArmika parataMtratAno trAsa bhogavavo paDe che, dharma-parivartananuM kucakra cAle ja ane dharmane nAme hiMsAno dora paNa cAle ja. AjanA vaijJAnika yugamAM ApaNe svataMtratAnI vAta karIe chIe. AjanuM samAja-vijJAna dareka vyaktinI svataMtratAne svIkAre che. lokataMtra svataMtratAnuM pakSapAtI baneluM che. A sthitimAM dharma ane rAjanIti baMnene eka karavAnI vAta samajamAM nathI AvatI. "dharmanirapekSa rAjya' zabda bhrAmaka jarUra che, paraMtu tenA je siddhAMta che, te bahu ja upayogI che. mULa hArda dharmanirapekSa rAjyanuM mULa hArda e che ke rAjya, dharmanI bAbate koI ja hastakSepa nahIM kare. te koIpaNa dharmane mAnyatA nahi Ape. tamAma dharmone samAna gaNAze. dareka dharma sAthe samAna vyavahAra karaze, koI dharmanI sAthe bhedabhAva nahi rAkhe. te rAjyanA saMcAlanamAM sAmAjika vikAsano khyAla rAkhaze. bhautika-saMsAdhanono vikAsa kaI rIte thaI zake ? prajAnI pIDA kaI rIte dUra thaI zake vagere viSayo mATe tyAM sudhI ciMtita raheze, jyAM sudhI koI dharma, samAjavikAsamAM avarodha pedA na kare. dareka vyaktine dharmanI pUrepUrI svataMtratA che. koIpaNa vyakti kyAMya paNa game tenI upAsanA kare, sarakAra taraphathI e bAbate koI ja pratibaMdha nahIM hoya, A che dharmanirapekSa rAjyanI parikalpanA. zo che rAjyano dharma? prazna upasthita thayo, rAjyano koI dharma nathI. A sthitimAM zuM dharma vinA rAjya vyavasthita cAlaze ? zuM rAjyano koI dharma ja na hovo joIe ? A eka samasyA paNa che. rAjyanA je mULabhUta siddhAMto che, temAM zakti ane dharmanI jarUriyAtane svIkArela che. dharma vinA rAjyanuM saMcAlana barAbara nathI thaI zakatuM. jyAM dharma nathI tyAM lUMTaphATa cAlavAnI, matsya-nyAya thavAno, baLavAna kamajorane pajavaze. dharmanirapekSa rAjyano artha e nathI ke temAM dharma nahi cAle athavA dharmane mAnyatA nahi Ape. eno artha e che ke te dharmane mAnyatA Apaze, paraMtu te mAnyatA naitika lokataMtraH navI vyakti, navo samAja para Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAMtone AdhAre maLaze. te mAnyatA athavA kiMmata mAnaze naitikatAnI, mAnavatAnI, cAritryanI. vizeSaNavALo koIpaNa dharma tyAM nahi cAle. enuM tAtparya e che ke vaidika, jaina, bauddha, IsAI, IslAma vagere dharma rAjyonA dharma na hoya, na hoI zake. rAjyano dharma hoya ? aNuvrata, je naitikatA ane cAritryano dharma che. pratyeka rASTra mATe jarUrI che ke tenA vikAsa mATe jarUrI evAM saccAI, ImAnadArI zramaniSThA, naitikatA, ahiMsA vagere guNono vikAsa kare, saMvardhana kare. caritra-vikAsa mATe je rASTra bhautika saMsAdhanono vikAsa kare che, paNa mAnavIya saMsAdhanono vikAsa nathI karatuM te patananI UMDI gatamAM dhakelAI jAya che, enuM utthAna, eno vikAsa saMbhava nathI banato. itihAsa sAkSI chesamrATa azoke caritra-vikAsa mATe eka svataMtra maMtrAlaya banAvyuM hatuM. AcArya tulasIe vaDApradhAna zrI naherujIne salAha ApelI ane upAya batAvela ke, "tamArAM aneka maMtrAlayo kAma karI rahyAM che, zuM rASTranA caritranirmANa mATe koI maMtrAlaya na hoI zake ?" pradhAnamaMtrI zrI naherune A vAta gamI paNa hatI, paraMtu tene teo amalamAM nahIM mUkI zakelA. nagArAMonA avAjamAM pIpUDIne koNa sAMbhaLe ? bhautika saMsAdhanonA vikAsanI AMdhaLI doDamAM caritravikAsanI vAta sAMbhaLavA koI taiyAra nathI, paraMtu A vAta ja khUba jarUrI che. jema sarakArane prAthamika jarUriyAto- AhAra, kapaDAM, makAna, cikitsA, zikSaNanI ciMtA rahe che, tema tene e vAtanI paNa ciMtA rahevI joIe ke rASTranA nAgarikanuM cAritrya kevuM hoya ? cAritrika mUlyono vikAsa kevI rIte jhaDapI thAya ? jo sarakAra A bAbate kadAca ciMtita na hoya, to mAnavuM rahyuM. ke potAnI javAbadArInuM sarakArane barAbara bhAna nathI. dharmanirapekSa rAjyanI javAbadArI dharma-nirapekSa rAjyanI eka javAbadArI che, dharmanI ciMtA karavI. mAnavIya guNonA vikAsano je dharma che, enI ciMtA karavI. je dharmano pakSa kevaLa naitika ane cArityika che, te dharma, dharma nirapekSa rAjyane mAnya hoI zake, emAM mane koI muzkelI jaNAtI nathI. Aje aNuvrata AMdolanane je rASTrIya kakSAe mahattva maLyuM che, rASTrIya stara para je svIkRti maLI che, enuM kAraNa e ja che ke te koI saMpradAya vizeSano nahIM, paraMtu te caritra ane naitikatAnA vikAsano eka upakrama che. vastutaH dhArmika jagatane e vAtanuM gaurava hovuM joIe ke eka saMpradAya vizeSanA AcArya hovA lokataMtra: navI vyakti, navo samAja [ 57 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uparAMta AcArya tulasIe potAnA saMpradAyanI hada ane AdhyAtmika oLakha upara atikramaNa karyA vagara ja evA dharmanuM pravartana karyuM che, je dharmanirapekSa rAjyano dharma banI zake che. te dharma che aNuvrata. gharmanuM navuM svarUpa jaina darzanano siddhAMta che je kAle hatuM te Aje che ane bhaviSyamAM te ja rahevAnuM che. vijJAnano siddhAMta paNa e ja che, jeTalAM elImenTas chemULa tattvo che, eTalAM ja rahevAnA che. navuM elImenTa banatuM nathI, kevaLa rUpAMtaraNa thAya che. vyakti ene navuM svarUpa ja Ape che. navuM svarUpa ApavuM ja kauzala che, vijJAna che, pragatinuM cihna che. aNuvratanA rUpe je dharmanuM pravartana thayuM che, te dharmanuM navuM svarUpa che. eka evI dharmakrAti che, jene koI paNa saMpradAya apanAvI zake che. tamAma sampradAyanA lokone temAM potAno dharma dekhAyo che. darzana ane AcAra prAcIna kALathI kahevAmAM Ave che ke, dharmanAM mULa tattvo eka ja che, paraMtu te kathana AcAra-sApekSa che. dharmanA be pakSa che ? darzana pakSa ane AcAra pakSa. ahiMsAnuM tattva temAM samAna jovA maLavAnuM, kema ke te AcAra pakSa che, paraMtu tenI pAchaLa je darzana che, te eka nathI hotuM. AcAra maLI jaze paNa vicAra nahIM maLe. vicArano saMbaMdha darzana pakSa sAthe che. eka darzana anekAMtavAda ane pariNAmI- nityavAdano svIkAra kare che, bIjuM darzana kSaNikavAdano svIkAra kare che ane trIjuM darzana kUTatha nityavAdano svIkAra kare che. darzananI bhinnatA hovA chatAM jyAM AcArano prazna che, tyAM dareka darzana kahe che, ke koIne satAvo nahi, mAro nahi. aNuvratanI pAchaLa koI darzanane nathI joDyuM. tenI pAchaLa na nitya-anityavAdane joDela che, na kSaNikavAda, na kUTasthanityavAdane joDela che, na brahmavAda na prakRtivAdane joDela che, na IzvaravAda, na nivaNivAdane joDela che. AcAranAM je mULabindu che, je mAnavane mAnava banAve che, mAnavatAnI bhUmikAne akSaNa banAve che, mAnava-caritrane unnata banAve che, te saMkalponI vyavasthA athavA AcArasaMhitA aNuvrata che, tethI te vyApaka ane sArvabhauma dharma che. AcArazuddhinoprakalpa bhagavAna mahAvIre kahyuM, "evI vyakti ke jeNe kayAreya dharmane sAMbhaLyo nathI, te paNa dharmanI adhikArI banI zake che. jaina darzanamAM lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 58 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'asoccA kevalI'nuM nidarzana maLe che. je vyaktie kyAreya dharmane sAMbhaLyo nathI, te potAnI AMtarika vizuddha prakharatAthI kevaLajJAnane prApta karI zake che. aNuvrata evo dharma che, je AMtarika vizuddhi ane AcAra-zuddhino prakalpa che. jo AnuM yogya mUlyAMkana karavAmAM Ave, to eka navI krAMti thaI zake che. dharmanirapekSa rAjyanuM svapna ane tenI avadhAraNA aNuvrata jevA sArvabhauma dharma mATe eka phaLadrUpa bhUmi che, A satyanI svIkRti dharma-nirapekSa rAjyanA saMdarbhamAM pedA thanArI samasyAonuM samAdhAna banI zake che. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja ` 59 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rASTranI apekSA bhAratIya rAjanItimAM mahAmAtya cANakyanuM sthAna atyaMta mahattvapUrNa che. temaNe samagra rAjyanuM saMcAlana karyuM. paNa jIvana jIvyA eka saMnyAsInuM. "mudrArAkSasa' graMthamAM emanuM je varNana che, te hRdayavedhI ane mArmika che. upalazakalametad bhedakaM gomayAnAM, vaTubhirUpahRtAnAM barhiSAM stoma eSa / zaraNamapi samidbhiH zuSyamANAbhirAbhirUpanatapaTalAnAM dRzyate jIrNakuMDyam // tyAre ane atyAre cANakya eka jhUMpaDImAM rahetA hatA. tyAM keTalAMka upakaraNo paDyAM hatAM. thoDAka paththara paDyA hatA. thoDI khAvAnI sAmagrI paDI hatI. ATalI sAmAnya jhUMpaDI, ATalAM sAmAnya sAdhano, A badhuM joIne koI kalpanA paNa na karI zake ke, A jhUMpaDImAM rahenAro mANasa koI rAjyano sarvesarvA haze, rAjyano saMcAlaka haze. eka divasa temanI jhUMpaDImAM koI videzI AvyA. te samaye jhUMpaDImAM dIvo baLato hato. cANakya pelo dIvo olavIne bIjo dIvo karyo. Azcarya pAmelA videzIe pUchyuM, "mahAmAtyajI, Ape A zuM karyuM ? jyAre dIvo ja baLato hato, to pahelo bujhAvIne bIjo zA mATe peTAvyo ?" cANakaye kahyuM, "mahAzaya, atyAra sudhI huM mAruM kAma karato hato, tethI mArA gharano dIvo baLato hato. have mAruM sarakArI kAmakAja zarU thayuM, eTale sarakArI dIvo baLI rahyo che !" videzI A sAMbhaLIne avAka banI gayo, Azcarya pAmyo. Aje kevI sthiti che ? phakta sarakArI adhikArIo dvArA thatA TeliphonsanuM bila juo ne ! lAkho-lAkho rUpiyAnAM bilo hoya che. temanuM pUratuM cUkavaNuM paNa nathI thaI zakatuM. ghaNI vakhata prazna udbhave che, ATaluM moTuM bajeTa zA mATe ? ATalo badho vyartha kharca kema ? Aje sarakArI lokataMtraH navI vyakti, navo samAja [ 60 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmacArIo potAnA aMgata upayoga mATe, aMgata kAmakAjo mATe sarakArI sAdhanono upayoga kare che ! A durupayoga eka samasyA banI gayo che. eka te praNAlikA hatI ane eka AjanI sthiti che, tyAranI ane atyAranI paristhitimAM keTalo moTo taphAvata che ? dila badalAI gayuM rAjyamAM bhayaMkara duSkALa hato. ThaMDInI Rtu AvI. cANakyanI jhUMpaDI bahAra navA kAMbaLAno Dhagalo hato. garIbone vaheMcavA mATe kAMbaLA AvyA hatA. eka cora tyAM corI karavA pahoMcI gayo. navA kAMbaLA joIne te lalacAI gayo. teNe eka kSaNa mATe jhUMpaDImAM najara karI. teNe joyuM, mahAmAtya cANakaya pote jUnI-purANI kAMbaLa oDhIne beThA che. core vicAryuM. "bahAra ATalA navA ane bhavya kAMbaLA paDelA che, tema chatAM mahAmAtye pote phATelA-tUTelo kAMbaLo oDhelo che ?" tenuM dila badalAI gayuM. teNe corI karavAnuM mAMDI vALyuM ane kAMbaLa coryA vagara pAcho vaLI gayo. - A evuM varNana che, je vicAra karatA karI mUke ane vizvAsa ocho paDe, mANasa vicAre che. "zuM AvuM thaI zake ? zuM A saMbhava che ?" rAjasthAnanA bhairosiMha zekhAvat kahe che, meM prathama cUMTaNI sattAvana rUpiyAmAM laDI hatI. zuM ATalA paisAmAM cUMTaNI laDI zakAya ? jo A vAta AjanI cUMTaNI mATe zrI zekhAvat kahe, to kadAca koIne vizvAsa na paDe. vastutaH keTalIka bAbato khUba ja avizvasanIya hoya che, jenI upara bharoso na paDe. zuM AvuM banI zake kharuM? prazna A saMzayanI cuMgAlamAMthI mukta nA banI zake. - bhraSTAcAranuM mULa mahAmAtya kauTilya kahyuM, "mane pradhAniita auTi: " kAma, artha, dharma ane mokSa A cAreya puruSArthonuM varNana karatAM koTilya lakhyuM che : "keTalAka loko dharmane pradhAna mAne che, keTalAka kAmane prAdhAnya Ape che. artha ja pradhAna che - A mAro mata che. Aje kharekhara samagra samAjanuM vAtAvaraNa nANAM- arthathI prabhAvita che. rAjanIti paNa samAjanuM aMga che, tenAthI alaga nathI. saukoI arthanA cakravyuhamAM phasAyelA che. arthanI pradhAnatA che, paraMtu A mULa samasyA nathI. je mULa samasyA che, e bAju ApaNuM dhyAna paNa ochuM jAya che. Aje bhraSTAcAranI samasyAthI Akho deza AMdolita che. rAjanIti, udyoga, vyavasAya- cAre bAju bhraSTAcAre bharaDo lIdho che. paraMtu mane lAge che ke A samasyA paNa mukhya samasyA lokataMtra: navI vyakti, navo samAja 61 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI. mULa samasyA che H suvidhAvAdI dRSTikoNa, aneka videzI AkramaNo thayAM, ApaNI saMskRtino nAza karavAnA prayatno paNa thayA, tema chatAM koI rIte teo bhAratIya saMskRtine koI ja AghAta nathI ApI zakyA, paraMtu AjanA vaijJAnika yugamAM moTImoTI kaMpanIo, bahu uddezIya, bahu rASTrIya kaMpanIo dvArA upalabdha adhikatama suvidhApUrNa sAdhano dvArA cetanAne je rIte suSupta karI dIdhI che, kadAca A agAu koI ATalI suSuptatA nahi lAvI zakyuM hoya. suvidhAvAdI dRSTikoNa eTalI hade phelAI gayo che, jenI koI sImA nathI. koIpaNa vyakti maMtrI banaze to zuM karaze ? samAjanI dareka vyakti ja jyAre sArAmAM sArI suvidhAo bhogavI rahela hoya, to maMtrI emAMthI kevI rIte bacI zake ? A suvidhAo ja bhaSTrAcAranI samasyAnuM mULa che. A ja samasyA che zrI pArasabhAI jaina, aNuvrata samitinA adhyakSa hatA. eka divasa teo potAnA mitrane maLavA gayA. te mitra pahelAM maMtrI hatA, pachI maMtrI pada parathI chUTA karI devAyA. pArasabhAIne maLavA AvelA joIne pelA bhAI raDavA lAgyA. pArasabhAIe kahyuM "zI vAta che ? Apa moTA mANasa cho, Ape ghaNAM kAma karelAM che, Apa raDo cho kema ?" mitre kahyuM, "pArasabhAI, bIjI kaMI vAta nathI, paNa mAro chokaro, chokarI koleja-skUlamAM gADImAM besIne jatAM hatAM. mArI pAse keTalA mANaso AvatA hatA, jatA hatA. Aje have huM maMtrI nathI, tethI gADI chinavAI gaI. mArAM bALako have kaI gADImAM jAya ? jo huM temane koI rikSA ke ghoDAgADImAM mokaluM to sAruM na lAge. nathI koI pUchavA AvatuM ke nathI koI maLavA AvatuM. A samasyA mane raDAvI de che. mULa samasyA che suvidhAvAdI dRSTikoNa mULa samasyA che A suvidhAvAdI dRSTikoNanI. bhagavAna mahAvIre sauthI vadhAre AnA para prahAra karyo che. prazna thayo, durgati konI thAya che ? mahAvIre kahyuM, "je vyakti sukha ane suvidhA mATe AkuLa rahe che, je priya saMvedano mATe vyAkuLa rahe che, je vadhAre UMghe che, ArAmadAyI jIvana jIve che ene sugati durlabha hoya che." suhasAyagassa samaNassa, sAyAulagassa nigAmasAyissa / uccholaNA pahoissa, dullahA suggaI tArisagassa // je vyaktino dRSTikoNa sukha-suvidhA ane ArAmano banI jAya, tene vadhAre sukha-suvidhA ane ArAma joIe. AvI vyaktinI cetanA suSupta lokataMtra : navI vyakti, navo samAja I 62 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaI jAya che. je tyAganI udAtta bhAvanA ane cetanA bhAratIya mAnasamAM hatI, tene A suvidhAvAde naSTa karI dIdhI. jo ApaNe sahiSNutAnI bhAvanAne vikasAvIe, suvidhAvAdI daSTikoNane ocho karIe to zakya che ke, bhraSTAcAra athavA arthano atyAre je anAcAra che, temAM paNa parirvatana Ave. tyAganI zakti vadhe dilhImAM maitrI divasanuM Ayojana thayeluM hatuM. enuM udghATana karatAM rASTrapati rAjendraprasAde kahyuM, " AcAryazrI! jo tame mane koI pada ApavA mAMgo to huM aNuvratanA samarthakanuM pada levA mAguM chuM." AcAryazrI e tatkALa kahyuM, "rAjendrabAbu ! huM tamane samarthakanuM pada ApavA nathI icchato, Apa aNuvratInuM pada meLavavo evuM icchuM chuM. bhAratanA rASTrapati aNuvratI haze, to tyAganI paraMparA bhAratIya rAjanItimAM pragati karaze." mahattvapUrNa prazna e che ke, tyAganI zakti kevI rIte vadhe ? tyAganI cetanA kevI rIte jAge ? je bhogavAda, suvidhAvAdI daSTikoNa ane bhraSTAcAra vadhI rahelA che, te ochA kevI rIte thAya ? rASTranI apekSA samAcArapatramAM vAMcyuM. dharmane rAjanItithI alaga pADavAnuM vidheyaka lAvavAmAM AvI rahyuM che. keTaluM sAruM thAta jo AnA badale dhanane alaga karatuM vidheyaka lavAyuM hota ! emAM vadhAre parivartana na karavuM paDyuM hota, kevaLa 2kA2ne haTAvavAno ane makArano nakA2 ka2vAno hato. jo AvuM vidheyaka lAvavAmAM Avata ane dhanane rAjanItithI alaga karAta, to samagra dezanuM vAtAvaraNa badalAI jAta ane vizvanuM vAtAvaraNa paNa badalAI jAta. bhraSTAcArane dUra karavAnA dezanA saMkalpane baLa maLata. Aje kharekhara, punarvicAraNAnI jarUra che. vicAraNA mATe tyAgI, tapasvI joIe, sUjha-bUjha ane aMtardaSTivALI temaja kAma karavAnI UMcI kSamatAvALI vyakti joIe. tyAga ane pratibhA baMne maLIne kaMIka kare, te AjanA lokataMtra mATe Avazyaka che. lokataMtra zuddha ane pavitra rahI zake evA vAtAvaraNanI nitAMta apekSA che. tyAga, naitikatA, prAmaNikatAnI zaktine rAjakaraNathI alaga karavAmAM Avaze to zuM bacaze ? Aje sAcesAca eka apekSA che, tyAganI zakti dvArA vAtAvaraNane badalavAmAM zakti kAme lAge, emAM aNuvrata ane AcArya tulasIno yoga hoya. enAthI lokataMtranA vizuddhIkaraNanI zakyatA prabaLa banI jaze. Aje rASTranI A ja apekSA che ane A apekSAnI anubhUti lokataMtranI pavitratAnuM sabaLa AzvAsana che. lokataMtra H navI vyakti, navo samAja I 63 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samasyAnuM mULa : garIbI ke cAritrika patana? garIbInI samasyA moTI che ke aparAdhanI ? vicAranI eka lahera jAgI, garIbInI samasyA moTI che, eTalA mATe ke te aparAdhane janma Ape che. bIjA taraMge prathama taraMgano prativAda karyo, aparAdhanuM mULa garIbImAM nathI, AsaktimAM che. AvazyakatA ane Asakti AvazyaktA ane Asakti vacce bhedarekhA doravAnuM jANatA nahi hovAthI, dareka vakhate aparAdha garIbIno vAgho caDhAvIne (garIbInuM mahoruM paherIne) sAme Ave che. pratyeka samajadAra vyakti garIbIne haTAvavAnI ciMtA kare che. Asakti tarapha enuM dhyAna nathI jatuM. Asakti pANImAM lIlanI mAphaka taratI rahe che. garIbI ane aparAdha baMne nagaranI parikramA kare che. daihikaAvazyakatA Asaktie AvazyakatAnA kSetrane vistRta banAvI dIdhuM. evA bahu ochA loko che je AvazyakatAnI pUrti mATe kaMIka kare che. moTA bhAganA loko AsaktinA khapparane bharavA mATe pravRtti kare che ane A khappara kayAreya bharAtuM nathI. A apUrNatAnI vedI para aparAdha janma le che. khorAka, pANI, kapaDAM, makAna- A daihika AvazyakatAnA vargamAM che. A AvazyakatA vAstavika hoya che. kAlpanika AvazyakatA kAlpanika AvazyakatAno saMbaMdha manojagata sAthe che. te vAstavika nathI hotI. jIvana mATe tenI anivAryatA nathI hotI. nazAnI pravatti kAlpanika AvazyakatA che, je AjanI bhISaNatam samasyA che ane garIbInA mukhya kAraNarUpa che. hajAro-lAkho parivAro nazAnI pravRttine kAraNe abhAvanI jiMdagI jIve che. nazAthI gherAyelA abhibhAvaka potAnAM lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 64 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bALakonI bhaNavAnI vyavasthA nathI karI zakatA. teo davA-dArU ane khorAkanI vyavasthA karavAmAM paNa asaphaLa rahe che. prasAdhana sAmagrI pratye vadheluM AkarSaNa kAlpanika AvazyakatAnA varganuM che. te paNa vAstavika AvazyakatAnI pUrtimAM bAdhaka bane che. AkAMkSAno varga trIjo varga AkAMkSAno che. teno saMbaMdha Indriya-jagata sAthe che. pAMca IndriyonA pAMca viSayo che : zabda, rUpa, gaMdha, rasa ane sparza. IndriyanI preraNAthI AkAMkSA utpanna thAya che, tenI pUrti mATe manuSya prayatna kare che. A vaijJAnika yuge AkAMkSA-pUtinI sAdhanasAmagrI ati mAtrAmAM upalabdha karAvI che. pariNAma e AvyuM ke, AkAMkSAnI pUrtie have ghora atRptinuM svarUpa lIdhuM che. Ajano vidyArthI TI.vI. jovAmAM jeTalo rasa le che, eTalo rasa bhaNavAmAM leto nathI. AjanAM bajAro jIvananI atRptine vadhAranArI eTalI badhI sAmagrIo vece che, ke je zarIra mATe, jIvana mATe jarUrI nathI. A AkAMkSAnA vargano paNa parokSapaNe garIbIne vadhAravAmAM hAtha che. Asaktino varga Asaktino varga bhAva-jagatunA stare kArya kare che. manuSya sivAya bIjAM badhAM ja prANIo jJAnanI apekSAe bhAvanA stara para vizeSa jIve che. manuSyamAM bAkInAM tamAma prANIo karatAM jJAna adhika vikasita che, tema chatAM tenuM AcaraNa ane vyavahAra jJAnathI eTalAM prabhAvita nathI hotAM, jeTalAM bhAva-cetanAthI prabhAvita hoya che. Asaktino prabhAva khUba adhika che. enA sAmrAjyamAM yathArthanI AvazyakatA paDadA pAchaLa jatI rahe che ane kAlpanika AvazyakatAne khullaMkhullA ramavAnI taka maLI rahe che. A samasyAmAM sAmAjika pratiSThAnA mUlya ane mApadaMDa sAme Ave che. amuka vyakti duniyAnI sarvazreSTha dhanika- dhanADhya vyakti che. tenI pAse daza hajAra karoDa DaoNlarsa che. amuka vyakti pAse ATha hajAra karoDa rUpiyA che. A badhA pratiSThAsUcaka AMkaDA garIbane evI rIte poSe che, jevI rIte mA poSe che pyAra ane vAtsalyathI pyArA putrane ! A AsaktinA kAraNe janma letA Arthika saMgrahane nathI koI rAjyasattA rokI zakatI, ke nathI koI arthazAstrIya niyama ene niyaMtrita karI zakato. Ane rokanAra eka ja sattA che athavA niyama che, ane te che : atIndriya cetanAnA stara upara utpanna thanArI anAsakti lokataMtra: navI vyakti, navo samAja 1 kapa Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paribhASAno AdhAra AsaktinA ekacakI zAsanamAM garIbInI samasyAnuM samAdhAna azakya nahi to kaThina to che ja. jo kAca utpAdana sAmagrInI vyApakatAne kAraNe te thaI jAya, to paNa aparAdha, AtmahatyA, parahatyA, mAnasika tanAva, mAdaka vastuonA sevananI adhikatama pravRtti, corI vagere dvArA vadhumAM vadhu upArjananI mAvRtti : ATalAM badhAM pUrane rokavAnuM saMbhava nathI. Arthika saMpannatAne kAraNe vikasita kahevAtAM rASTro A ja trAsano anubhava kare che, jyAM sudhI vikasita samAja ane vikasita rASTranI vyAkhyA Arthika saMpannatA ane sAdhana-sAmagrInI pracuratAnA AdhAre haze, tyAM sudhI garIbInI samasyAnuM nidAna saMbhava nathI. te samAja ane rASTra vikasita che, jenuM caritra-baLa unnata che. A paribhASAmAM samasyAnuM samAdhAna chupAyeluM che. garIbI dazya samasyA che. tenI pRSThabhUmimAM adazya samasyA che cAritryanuM patana. cAritrya patana ane AsaktinI prabaLatA baMnenA tAtparyArtha bhinna nathI. cAritmika vikAsa mATe anAsaktinuM prazikSaNa jarUrI che ane garIbInI samasyAno ukela meLavavA mATe cArizcika vikAsa jarUrI che. pratIkSA che koI adhyAtmika netRtvanI, je A samasyAne ukelI zake. lokataMtra : navI vyakti, navo samAja I 66 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 bhAratanI garIbI mATe koNa javAbadAra ? gujarAtImAM eka lekha vAMcyo, lekhaka che guNavaMta zAha. zIrSaka hatuM : bhAratanI garIbI mATe mahAvI2, buddha ane zaMkarAcArya javAbadAra che, doSita che. anekAMtanuM darzana jo mArI sAme na hota, to lekha vAMcatAM ja, tAtkAlika pratikriyA janmI hota, 'lekha jUThANAMthI bharapUra che." anekAMtathI maLI che anokhI dRSTi, je dareka bAbatamAM satyano aMza zodhavAnI preraNA Ape che. lekhanAM mukhya pAtro che H buddha, mahAvIra ane zaMkarAcArya. A traNenA jIvana-darzananI phaLazruti che : jIvanano nakAra (negezana oNpha lAIpha). jIvananA be pakSa jIvananA be pakSa che : sakArAtmaka ane nakArAtmaka, kAma ane artha jIvananAM sakArAtmaka pAsAM che. dharma ane mokSa jIvananAM nakArAtmaka pAsAM che. A baMne sakArAtmaka ane nakArAtmaka pAsAM maLIne jIvanane paripUrNa banAve che. bhautika vikAsa mATe kAma ane artha jarUrI che ane A bhautika vikAsanI sAthe AvanArI vikRtio ne dUra karavA mATe dharma ane mokSanI avadhAraNA jarUrI che. guNavaMta zAhanA lekhamAM satyAMza nathI ema na ja kahevAya. dhArmika jagatamAM samAja ane dharmanI bhUmikAno bheda spaSTa nathI. dhArmika loko, samAjanI bhUmikAmAM sAmAjika kartavyane nakArI rahyA che. garIbInI vyAkhyA dharmane AdhAre karavAmAM Ave che. jeNe bahu ja dharma karyo te amIra- dhanavAna banI gayA. jeNe bahu ja adharma karyo, te garIba banI gayA. amIrI- garIbIno saMbaMdha dharma sAthe joDAyelo che. AmAM samAja-vyavasthAno koI phALo nathI. AvI khoTI dhAraNA eka ciMtakane ema vicAravA mATe vivaza kare che, ke dharma garIbane garIbI bhogavavA mATe protsAhana ApI rahyo che, garIbIne dUra karavAnI dizAmAM AgaLa vadhatAM kadamane avarodhI rahyo che. lokataMtra : navI vyakti, navo samAja D 67 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gharmapratipAdanano uddeza buddha, mahAvIra ane zaMkarAcArya bhAratanI garIbI mATe javAbadAra che e pratipAdanamAM satyAMza che. buddha dharmanuM pratipAdana nivaNa mATe, mahAvIre dharmanuM pratipAdana mokSa mATe ane zaMkarAcArye dharmanuM pratipAdana brahmamAM lIna thavA mATe karyuM hatuM. A traNe pravacanono sAmAjika bhUmikA sAthe pratyakSa koI ja saMbaMdha nathI. e traNeno sIdho saMbaMdha AtmAnI avasthA sAthe che. jo A traNeno saMbaMdha sAmAjika bhUmikA sAthe hota, to temanA anuyAyIonI sthiti asAmAjika hota ane Arthika sthiti sarvAdhika kamajora hota. paraMtu pratyakSa darzana AnAthI viparIta che. samAjaH vartamAna sthiti bauddha dharmanA anuyAyI deza jApAna Aje Arthika dRSTie vizvano prathama paMktino deza che. jApAne chaThThI zatAbdImAM bauddha dharma aMgikAra karyo hato. jApAnanA audyogika camatkAra upara bauddha dharmano prabhAva spaSTa rUpe svIkArAyo che. haDatALa, gherAva, tALAbaMdhI vagere AjanI audyogika sabhyatAnAM pratIka gaNAya che. AvA saMjogomAM audyogika zAnti saune mATe Azcaryano viSaya banI che. jApAnanA cAritrya-vikAsano AdhAra bauddha dharma manAya che. Aje paNa jApAnI vyakti potAnA puruSArthanI sAme IzvaranA UbhA rahevAnuM pasaMda karatI nathI. IzvaranI icchA sivAya pAMdaDuM paNa hAlatuM nathI, enAthI UlaTuM teoe parizramanI icchA sivAya eka pAMdaDuM paNa hAlatuM nathI, e cAritrano vikAsa karela che. bhAratIya samAjamAM jaina samAja saMpannatAnI daSTie koInAthI pAchaLa nathI. A samAjamAM na koI bhikhArI che, na bhUkhathI pIDita che, athavA nathI koI garIbInI rekhA nIce jIvana jIvanAra. jo garIbI mATe mahAvIranuM darzana javAbadAra hota to sahuthI pahelAM jaina samAja e garIbIno zikAra banata. zaMkarAcAryajInA anuyAyI vedAntI paNa Arthika daSTie kamajora nathI. garIbInuM kAraNa sAmAjika sthitinuM adhyayana karatAM khyAla Ave che ke, samAjamAM dharmanA kAraNe garIbI nathI, paraMtu samAja-dharmanuM yogya rIte pAlana nahIM thavAne kAraNe che. mokSa-dharma kyAreya samAja-dharmanuM sthAna laI na zake, te ja rIte Atma dharma paNa. ane A baMnee samAja-dharmanuM sthAna levuM paNa na lokataMtraH navI vyakti, navo samAja [ 68 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joIe. samAjanI vyavasthAnuM saMcAlana samAja-dharma dvArA ja thaI zake che. samAja-dharmanA abhAvamAM vaiyaktika STikoNa ane svArthane vikasavAnI vadhAre taka maLI. sAmudAyika dRSTino vikAsa ocho thayo athavA nahIM jevo thayo. svArtha pachI sIdhI paramArthanI carcA thayA kare che. paramArthano saMbaMdha dharma athavA mokSa sAthe che. enAthI samAjavyavasthA prabhAvita thaI zake che, paraMtu tenAthI saMcAlana nathI thaI zakatuM. svArtha-cetanA ane 52mArtha -cetanA baMneno saMtulita vikAsa thAta, to AkAzane AMbanArI amIrI ane garIbInI rekhA nIce jIvavA vivaza karanArI garIbI kyAreya na hota. dRSTikoNano viparyaya (avaLo artha) graNAdhipati tulasIe ghaNAM varSa pahelAM kaheluM, vyaktie jyAM samAjavAdI thavAnuM che tyAM te vyaktivAdI banI che ane jyAM vyaktivAdI thavAnuM che tyAM samAjavAdI banI che. Arthika sampadAnA kSetre dRSTikoNa samAjavAdI hovo joIe, tyAM te saMpUrNa vyaktivAdI che. te kahe che "mane dhana maLyuM che te mArA puNyanuM che. koI garIbI bhogave che te tenA pApanuM phaLa che. pUrepUro vyaktivAdI draSTikoNa. vyavasAyamAM anaitika AcaraNa karo. javAba maLe che, badhA kare che pachI huM ekalo kevI rIte bacI zakuM ? pUrepUro samAjavAdI athavA samUhavAdI draSTikoNa. AvA bhrAnta dRSTikoNano vikAsa, dharma ane samAja- baMnenI bhUmikAnA taphAvatane na samajI zakavAnA kAraNe che. na amIrIno srota dharme vyaktivAdI draSTikoNa sAdhanA mATe Apyo ane nivRttinuM sUtra paNa bUrAIothI bacavA mATe ApyuM. samAjanI bhUmikAmAM vyaktivAdI dRSTikoNa ane nivRttivAda sApekSa hoI zake che, nirapekSa nahIM. dharmanI bhUmikAnAM sUtrono manamAnyo upayoga samAjamAM samasyAnuM kAraNa banI zake. bhAratanA madhyakAlIna samAje mokSa-dharmano avivekabharyo prayoga karyo tethI dharma athavA dharmanA pravartakone garIbI mATe javAbadAra TheravAno dRSTikoNa banI zake che. dhana paudgalika athavA bhautika padArtha che. dhananA vikAsano srota sAdhana-sAmagrI athavA Teknika che. jyAM kImatI khanIjo nIkaLI, tyAMnA rahevAsI saheje dhanavAna banI gayA. moTA moTA udyogoe deza/samAjane vaibhava-saMpanna banAvI dIdhA. dhananA sAdhana srotonAM vikAsa ke jJAna thayela nahIM, tyAM sudhI tyAMnA rahevAsIo garIbInI dazAmAM jIvatA hatA. paraMtu sAdhana-srotono khyAla AvatAM lokataMtra: navI vyakti, navo samAja I 69 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane teno vikAsa thatAM te pradezanA loko zrImaMtAInuM jIvana jIvI rahyA che. ane temAM koI ja dharma ke pApano camatkAra che ja nahi. mULa kAraNa garIbInuM mULa dharmanI avadhAraNAmAM zodhAvAthI garIbInuM sAcuM samAdhAna nahIM maLe. tenuM mULa kAraNa akarmaNyatA, puruSArthahInatA, karmanuM akauzala (aNa AvaData) ane sAdhana-sAmagrIno abhAva hoya che. samAja ane nANAMno durvyaya paNa eka kAraNa che. dArU, mAdaka dravyonuM sevana, vilAsitApUrNa sAmagrIno vadhAre upayoga, pradarzana ane ADaMbara A badhAM vyasano athavA ardhavyasano garIbInuM pAlana-poSaNa karanArAM che. ApaNe e satyAMzano paNa virodha na karI zakIe ke dharmanI ekAMgIekataraphI- mAnyatAoe paNa kamaniSThAne durbaLa banAvI che. karma athavA pravRttimAM Asakti na hoya- A siddhAMtano upayoga ocho thayo che, karmanA tyAganI vAta upara vadhAre bhAra mUkavAmAM Avyo che. jarUrI e che ke dharmane anekAntanA saMdarbhamAM samajavAno prayatna karavAmAM Ave, garIbInAM kAraNonI vicAraNA paNa sApekSa daSTithI karIe to ApaNI samasyAnuM samAdhAna saraLa bane. lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 70 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navA manuSyano janma thAo ardhasatya navA samAjanI racanAnuM svapna madhura che. prazna thAya ke, navA samAjanI racanA koNa kare ? zuM jUnA mAnavI navA samAjanI racanA karI zakavAnA hatA ? mAnavI jUno rahe ane samAja navo racAya, te saMbhava nathI. navA samAjanA nirmANa mATe navA mAnavIno janma thavo jarUrI che ja. samAjavAde navA samAjanI kalpanA karI. evo samAja, jemAM padArtha para vyaktino adhikAra na hoya ! kalpanA sukhada ane suMdara che. tema chatAM prazna e thayo ke samAja-2canAnI kalpanA karavAmAM AvI, paraMtu vyakti-racanAnI vAta visarAI gaI. vyakti ane samAja bannene eka sAthe rAkhyA vagara koI vAta pUrNa na bane. koi ekanI upekSAthI koIpaNa kArya saphaLa nahIM thAya. prazna che padArthanI Asakti (moha) ApaNI pAse be paramparita praNAlIo che : samAjavAdI praNAlI ane lokataMtrIya praNAlI. baMne padArthaniSTha che. ApaNane eka evI praNAlInI jarUra che, je padArthathI para ciMtana karI zake. padArtha pratyenI Asaktie praznane vadhAre pecIdo banAvyo che. viSamatA pedA karavAmAM sahuthI moTo hAtha rahelo che, Asakti ane mUcchano. jeTalI Asakti teTalI viSamatA ane jeTalI anAsakti teTalI samatA. samAjavAde eka navI dizA batAvI ke padArtha padArtha che, tenA para koI vyaktino ekataraphI adhikAra na hoI zake. padArtha samAjano che ane teno upayoga, samAjanA hitamAM thaI zake. temAM eka hada sudhI, adhyAtmanI bhASA AvI gaI. paraMtu AmAM mAtra bhASA hatI, hRdaya parivartana na thayuM. siddhAMta ane vyavasthAnI sAthe hRdayaparivartananI prakriyA thavI joIe te thaI nathI. enA abhAvamAM vyavasthA Thappa thaI gaI. A lokataMtraH navI vyakti, navo samAja 71 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekataraphIe siddhAMtane taddana niSprANa banAvI dIdho. hRdaya-parivartananI prakriyAne jarUrI mAnavAmAM na AvI. tenuM pariNAma e AvyuM ke jyAM anAsaktino vikAsa thavo joIto hato, tyAM sattA pratye UMDI Asaktino bhAva jAgyo. vyaktie sattAne hAthavagI ka2vAmAM ja potAnI tamAma zaktio vAparI nAMkhI. vyaktimAM A ciMtana prabaLa banyuM, "te kevI rIte sattA para Ave ane tAnA zAha banIne sattAne potAnA hAthamAM le ?" hiMsA H mULa srota lokataMtramAM A spaSTa svIkRti che ke padArtha para vyaktino adhikAra che. padArthane vyakti bhogavI zake che, tene adhikRta karI zake che. Ama karavuM anucita nathI. A vyavasthA dvArA paNa padArtha pratye AsaktimAM ghaTADo na thayo. na to samAjavAdI praNAlImAM padArthanI Asakti ochI thaI ke na lokataMtra praNAlImAM ja te samApta thaI, paraMtu tene vadhAre baLa maLyuM. AvI sthitimAM samatAnI vAta vicArI na zakAya. hiMsAno mULa srota che padArtha pratye mUrchA, tenA pratye Asakti-ghelachA. AvI ghelachA jyAM sudhI vadhAre gADha haze, tyAM sudhI hiMsAnuM pramANa (saghana rIte) vadhavAnuM ja. AsaktinuM cakra toDavA mATe jo dhArmika avadhAraNA- mAnyatAne sAthe rAkhI hota to samAjavAdane saphaLa thavAmAM sahayoga maLyo hota. anAsakta cetanAno janma dharmamAM zarUAtathI ja anAsakta cetanAnuM nirmANa thayeluM hatuM. mUrchAnI cetanAne toDavAno upAya sUcavavAmAM Avyo hato. pirabhASA ApavAmAM AvI ke pramAda adharma ane apramAda dharma. A eka ja zabdamAM mahAvIranuM samagra dharmadarzana AvI jAya che. pramAda eTale Asakti-mUrchA, apramAda eTale jAgarUkatA-jAgRti. dharma che padArthAtIta cetanA. badhA ja dharmoe padArthAtIta cetanA tarapha prayANa karyuM che. emAM saphaLatA paNa maLI che. samAjavAda kahe che H padArtha paNa svataMtra che. enA u52 tamAro koI adhikAra nathI. tame cetana cho, te acetana che. dharme phakta A ja siddhAMtanuM pratipAdana na karatAM tenI sAthe hRdaya-parivartanano prayoga prastuta karyo che. dharmanA kSetre evI vyaktio pedA thaI che, jemanI padArtha pratye Asakti samApta thaI gaI hatI. dharme navA mAnavIne janma Apyo, paNa Arthika ane rAjanaitika praNAlIoe navA mAnavIne pedA na thavA dIdho. Asakti ochI na thAya, mUrchA na tUTe ane navA samAjanuM nirmANa thAya, AvuM kevI rIte zakya che ? lokataMtraH navI vyakti, navo samAja ghva 72 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivartanuM sUtraH anityatA dharmamAM je sUtro rajU thayAM te hRdaya-parivartananAM sUtro che. dharmanuM eka sUtra che : anityatA. je padArtha sAthe tamAro saMyoga thayo che, tenAthI nizcita viyoga thavAno che ja. A anityatAnI jhAMkhI karAvavAmAM AvI. anubhUti mATe eka mAdhyama banyuM. mRtyuno sAkSAtkAra. kahevAyuM ke : mRtyu Ave che tyAre badhA ja padArtho ahIM ja rahI jAya che. kaMI ja sAthe nathI AvatuM. A tathya anityatA tarapha uzrerita karanAruM che. anityatAnA prazikSaNanI khUba lAMbI paramparA cAlI che ane haju cAle che. A bhAvanAne pratyeka vyaktinA hRdayamAM avatarita karavAnA prayAsa karavAmAM AvyA che ke anubhava karo, badhuM ja anitya che. jeno saMyoga thayo che, teno viyoga nizcita che. badhuM ja chUTI jaze. anityatAnA A sUtre hRdaya-parirvatanane zakya banAvyuM che. ekatva bodha bIjuM sUtra banyuM- ekatvanuM. kahevAmAM AvyuM ke tame ekalA AvyA cho, ekalA javAnA cho. jyAre janmyA tyAre kaMI ja sAthe nathI lAvyA ane jyAre marazo tyAre paNa sAthe kaMI ja nahi Ave. A kSaNika saMyogane yathArtha kema mAno cho ? ene ja satya kema samajI rahyA cho ? A saMyoga che, mAtra upayoga mATe ja che. tenA sivAya tenuM bIjuM kaMI ja mUlya nathI. A ekatva bodhe hRdayaparivartanamAM khUba moTuM yogadAna ApyuM. anyatva-bodha - trIjuM sUtra rajU thayuM H anyatya bodhanuM. e sAcuM che ke padArtha vinA ApaNuM kAma nathI cAlatuM. mANasa padArtha para eTalo Azrita che ke bIjuM kaMI dekhato ja nathI.ApaNI IndriyonuM satya padArthotIta nathI. IndriyonI badhI ja zakti padArtha tarapha prasthita che. ApaNA jJAnano mULa strota che Indriyo ane te padArtha-Asakta che. pachI temanA patye ApaNI Asakti prabaLa kema ? Indriya cetanA padArtha tarapha jaI rahI che. A sthitimAM paNa dharme A satya rajU karyuM ke padArtha upayogI che. jIvanayAtrA padArtha upara avalaMbita che. A badhuM hovA chatAM tame padArtha nathI. padArtha vacce jIvavA chatAM tame padArtha nathI. tame padAtita cho, cetana cho. A anyatva bhAve padArtha pratyenI UMDI Asakti dUra karavAmAM yogadAna ApyuM. hRdaya-parirvatanuM eka sUtra banI gayuM, bheda vijJAna. jyAre ApaNe e anubhUtimAM jaIe chIe ke, "huM padArtha nathI' tyAre tamAma muzkelIo dUra thavA mAMDe che. lokataMtra: navI vyakti, navo samAja [ 73 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samasyAno hetu anyatvanuM jJAna, ekatvanuM jJAna ane anityatAnuM jJAna- A traNe sUtroe hRdayaparivartananA mArga mokaLA karI dIdhA. kevaLa rAjanaitika praNAlI athavA prazAsanika praNAlI hRdayane nathI badalI zakatI. samasyA e thaI ke vyavasthAo ghaNI vadhI paNa hRdayanA parivartananA prazikSaNano upakrama nA cAlyo. eka prakAre vikalAMgapaNuM AvI gayuM. eka paga cAlato rahyo, bIjo pAcho paDato gayo. jo vyavasthAnI sAthe dharmano yoga karavAmAM Avyo hota to eka navI dizA maLI hota, eka navA manuSyano janma thayo hota ane eka navo samAja AkAra pAmyo hota. samAjavAdanuM satya: mUDIvAdanuM satya ghaNI vAra evuM bane che ke, mAnavI satyAMzane pakaDIne tene ja satya mAnI le che. eka satyAMza che ? utpAdananAM sAdhano para samAjano adhikAra raheze. bIjo satyAMza che ? utpAdananAM sAdhano para vyaktino adhikAra raheze. eka samAjavAdI satya che, bIjuM mUDIvAdI satya che. saccAI baMnemAM che, paNa baMnemAM AMzika saccAI che. AMzika satyane samagra mAnI levAmAM AvyuM che ane tethI baMne adhUrAM rahI gayAM che. navA samAjanA nimaNimAM ApaNe anekAMtano vadhAremAM vadhAre upayoga karavAno che. AvuM karavAthI ja navA samAjanA nimaNinI saMbhAvanA puSTa banaze. anekAntano mata anekAMtano mata che ke koI satyAMzane saMpUrNa mAnIne na cAlo. utpAdana para samAjano adhikAra hoya, e saccAI kyAre phalita thAya ? jyAre vyaktimAM sahakAranI bhAvanA jagADavAmAM Ave ane e bhAvanA jagADAya ke saue zrama karavAno ja che, tyAre A saccAI sAkAra bane che. dareka vyaktimAM vyakti-cetanA kAma kare che, ane tenI sAme praNAlI che ? sahakAranI, A sthitimAM aMtarvirodha pedA thAya che. mUDIvAdI praNAlImAM evuM paNa mAnavAmAM AvyuM che ke vyakti svArthI hoya che. te svArthanI hadathI AgaLa nathI vadhI zakatI. A satyAMza che, paraMtu A vAtane bhUlAvI devAmAM AvI che ke, te kevI rIte potAnA jIvanamAM svArthanI pavitratA lAve ? te kevI rIte svArthanA doSane ocho kare ? potAnuM hRdaya kevI rIte badale ? enA upara dhyAna ApavAmAM nathI AvyuM. A baMne ekAMgI- ekataraphI prakalpoe samasyAne ukelavAmAM sahakAra nathI Apyo. lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 74 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samagradaSTikoNa manovaijJAniko mAne che ke maulika manovRttione badalI zakAtI nathI. sAce ja manovRttimAM pheraphAra karavo atyaMta muzkela kAma che. padArthanI sAthe eTalo gADha prema thaI gayo che ke tenAthI alaga thavuM saheluM nathI. A eka paDakAra che samAjavAdanI sAme. zuM ApaNe mauna banIne besI rahevAnuM ? nA, evuM nA thaI zake. ApaNe kaMIka badalavAnI vAta vicAravI paDaze ane badalavA mATe samagra satyane sAthe rAkhIne cAlavuM paDaze. ApaNe baMne vAtone sAthe laIne cAlIe. navA samAjanuM nimaNi karavuM che, sAthe sAthe navI vyaktinuM paNa nirmANa karavuM che. eno artha e che ke jo utpAdananAM sAdhano para samAjano adhikAra sthApita karavo hoya to sAthe sAthe vyaktinI cetanAne paNa badalavI paDaze.vyaktinI cetanAnuM parivartana karavuM paDaze. jo utpAdananAM sAdhano para vyaktino adhikAra sthApita karavo hoya to vyaktine anAsatinI dIkSAthI dIkSita karavI paDe. A baMne saccAIo sAthe cAlaze, to eka samagra dRSTikoNa vikasita thaze ja. A avasthAmAM ja samAjanI navaracanAno vicAra karI zakAya. lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 75 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navA samAjanI racanA itihAsamAM AdikALathI mAnavI vikAsanI kalpanA karato Avyo che. emAM AgaLa vadhavAnI manovRtti paNa rahelI che. te jevo che temAM saMtoSa nathI, paraMtu badalIne kaMIka navuM karavAnI bhAvanA che. eka maulika manovRtti che : "huM risAI ' je kAma bIjo koI karI zakyo nathI, te kAma huM karIza. A manovRttie mAnavIne sAmAjika stara para AgaLa vadhavAnI preraNA ApI che. vyakti AgaLa vadhavA paNa mAMge che ane samAjanuM navanirmANa paNa Icche che. te svastha samAjanI racanA karavA mAMge che. te zoSaNamukta athavA ahiMsaka samAjanI racanA karavA mAMge ruNa samAja: svastha samAja samAjanI be sthiti che ? - ruNa (rogI) samAja ane svastha samAja. je samAjamAM sAmAjikatA ane parasparatA na hoya, saMvedanazIlatA ane AzvAsana na hoya, te samAja ruNa samAja che. je samAjamAM AzvAsana, parasparatA, sAmAjikatA ane saMvedanazIlatA hoya che, te svastha samAja che. kalpanA karavAmAM AvI ke svastha samAjanI racanA karIe. tenA nirmANa mATe dhyAna gayuM- arthavyavasthA para. jo arthavyavasthA yogya nahIM hoya to samAja svastha nahi banI zake. arthavyavasthAnA be pakSa che- (1) rAjya-niyaMtrita arthavyavasthA ane (2) khullI arthavyavasthArAjyanA niyaMtraNathI mukta arthavyavasthA. baMne prakAranA prayogo thayA che. (1) lokataMtramAM khullI arthavyavasthA rahelI che jyAre (2) sAmyavAdamAM rAjya-niyaMtrita arthavyavasthA jovA maLe che. niyaMtrita arthavyavasthAnuM prayojana evuM che ke, garIba lokonuM amIra loko zoSaNa na kare. Ama rAjya dvArA niyaMtraNa mUkIne garIbonuM zoSaNa aTakAvavAmAM Ave che. svastha samAjaracanAno prayatna Ama chatAM vAstaviktA e che ke, A baMne praNAlIo svastha lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 76 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjanI racanA karavAmAM saphaLa thayela nathI. jyAM rAjyanuM niyaMtraNa che, tyAM vyaktimAM akarmaNya bhAva pedA thayo. AgaLa vadhavAnI je manovRtti hatI, tenA para prabhAva paDyo. jyAM khullI arthavyavasthA hatI, tyAM bIjI paristhiti sarjAI. Aje duniyAnI vastI pAMca arabathI paNa vadhAre che, paraMtu e saccAIno asvIkAra na karI zakAya ke, duniyAmAM jeTalI saMpatti che tenA pa0 % thI vadhAre para thoDAka ja lokonuM Adhipatya che. A khullI arthavyavasthAno prayoga paNa svastha samAjanI racanAmAM sahayogI nathI banyo. ane rAjayaniyaMtrita arthavyavasthA paNa sahayogI banI zakI nathI. samAjavAdI praNAlIH navI samasyA samAjavAdI prANAlImAM sahuthI vadhAre e vAta upara dhyAna ApavAmAM AvyuM ke garIbonuM zoSaNa na thAya. amIra ane garIba evA be vargo nA rahe. A kalpanA cAlI tyAM zAsaka ane zAsita be navA vaga UbhA thaI gayA. zAsaka varga mATe tamAma sukha-sagavaDo, suvidhAo ane zAsita prajA mATe koI ja suvidhA nahIM ! navI ja samasyA pedA thaI gaI. samAjavAdI rASTronA zAsakonuM je cAritrya sAme AvyuM che, tenA AdhAre lAge che ke : sattAkendrita thatAM ja manuSyanI suvidhAvAdI manovRtti prabaLa ane niraMkuza banI jAya che. te siddhAMtane samApta kare che. sAmyavAdanI je kalpanA hatI, te kyAMya rahI gaI ane zAsaka svayaM zoSaka banI gayo. khullI arthavyavasthAnI praNAlImAM zoSaNa cAlatuM ja rahyuM che. keTalIka vyaktionI pAse ja dhana ekaThuM thavA mAMDyuM. bAkInI vyaktionA jIvanamAM abhAva ja vadhavA mAMDyo. A abhAve samAjane zoSaNamukta ane svastha na thavA dIdho. je artha-vyavasthA para vadhAre dhyAna kendrita thayuM, teNe paNa pravacanA karI dIdhI. kAraNa zuM che? ApaNuM jIvana be pravAhamAM pravAhita che : vastu jagata ane bhAva jagata. parivartanA jeTalA prayogo thayA che, te tamAma vastujagatane badalavAnA thayA che. bhAva-jagata para dhyAna apAyuM ja nathI. kevaLa ema ja mAnI levAmAM AvyuM ke, arthavyavasthA sudharaze, rAjanaitika praNAlI badalAze to tethI samAjavyavasthA badalAI jaze. A saccAIne samajavAmAM ApaNe moTI bhUla karI che. sahuthI prathama ApaNe nidAna karIe : samAja bImArI ane zoSaNathI gherAyelo kema che ? zuM kAraNa che ? sAcuM nidAna to tyAre ja thaze jyAre ApaNe bhAvajagatamAM pravezIzuM. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja [ 77 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahaMnI samasyA nidAnanuM paheluM pariNAma e haze ke : ahaMnI samasyAe samAjane rUNa banAvavAmAM khUba moTI bhUmikA bhajavI che. jeTalAM paNa- pradarzana cAle che te tamAma ja ahaM mATe ja cAle che. vyakti potAnI moTAI batAvavAmAMthI- tenA pradarzanamAMthI UMcI nathI AvatI. je makAnamAM 100 mANasa rahI zake, tevuM bhavya-moTuM makAna banAvIne temAM rahe che phakta traNa ke cAra ja mANaso ! Ama vyaktinA AvaDA moTA makAnanA pradarzana pAchaLa, ahaM bhAvanA che. eka vyaktie eka karoDano poSAka paheryo to bIjI vyaktie ATha karoDano poSAka paheryo. A baMnemAM ahamUnuM ja pradarzana mAtra che. samAcArapatramAM vAMcyuM. saMnyAsa lenAra eka ktino poSAka chAsaTha lAkhano hato. A badhuM zA mATe ? A badhAM kAryo ahaprerita thaI rahyAM che. A evI doDa che jeNe AvazyakatAne gauNa banAvI dIdhI ane anupayogitA temaja pradarzanane mukhya banAvI dIdhAM. jIvananI sAmAnya jarUriyAto to ochI AvakavALo, lakhapati ane karoDapati badhAye pUrI kare che. dareka mAnavI roTalI khAya che, koI sonuM-cAMdI khAto nathI ja. eTalI AvazyakatAnI pUrti dareka vyakti karI zake che. paraMtu ahaMnI cetanAthI prabhAvita vyakti vicAre che ke duniyAnA dhanapationI yAdImAM sahuthI prathama nAma mAruM ja Ave. A spardhA che. A ahaMnI samasyAe jagatanI samasyA para paDado pADI dIdho ane ene vadhAre gUMcavI dIdhI. vyaktivAdI daSTikoNa bIjI samasyA che, vyaktivAdI daSTikoNa. vyakti kevaLa potAnA ane potAnAMo mATe ja vicAre che. eka sImA-hada baMdhAI gaI ke mArA mATe tathA mArAM svajano mATe tamAma suvidhAo prApta karavI che. A khoTo dRSTikoNa banI gayo. dukAnadAra mAla vecaze bheLaseLa karIne, paNa. potAnA vAparavA mATe kharIdaze zuddha- bheLaseLa vagara. kAraNa zuM ? potAnA mATe ane potAnAM svajano mATe suvidhA meLavavAno daSTikoNa kAma kare che. potAnA mATe juduM ane bIjAMnA mATe juduM. A bhAgalAvAdI daSTikoNa samAjane bahu ruNa banAvyo che. samasyAgrasta banAvyo che. bhogavAdI dRSTikoNa trIjo prazna che : bhogavAdI dRSTikoNa. mANasa pratyeka padArthane bhogavavA icche che. vartamAnanI Arthika vyavasthA ane avadhAraNAe vyaktine bhogavAdI banAvI dIdhI che. khUba kamAo ane khUba bhogavo. utpAdana adhika, upaja adhika ane bhoga paNa adhika A traNe jIvananAM lokataMtraH navI vyakti, navo samAja u 78 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtro banI gayAM. A dRSTikoNe keTalAka lokone bhogI banAvI dIdhA. keTalAka lokone abhAvagrasta ane dIna-hIna banAvI dIdhA. bhogavAdI dRSTikoNa kharekhara eka vikaTa prazna banI gayo. adhikAranI manovRtti cothI samasyA che H adhikAranI manovRtti. nAnAmAM nAnuM prANI, choDa-jhADa, badhAmAM adhikAranI vRtti rahelI che.A maulika manovRtti che. saghaLI samasyAonuM mULa che H adhikAranI manovRtti. AmAM darekano samAveza thaI jAya che. Ane saMgraha athavA parigrahanI manovRtti paNa kahe che. vyakti saune potAnA adhikAramAM rAkhavA mAMge che. vyaktinI AvI manovRttithI aneka prazno jaTila bane che ahiMsAnA prazikSaNano artha ApaNe kevaLa arthavyavasthAne badalavA para dhyAna kendrita karIe, navI praNAlIone vikasAvavA para dhyAna ApIe ane bhAvajagatanI bilakula upekSA karIe, to samasyAnuM samAdhAna kyAreya thavAnuM nathI. samasyAnA samAdhAna mATe baMne bAjuo 52 dhyAna ApavuM paDaze. vastujagata ane bhAvajagata baMne sAcAM che. ApaNe eka satyane mAnIne cAlIe ane bIjAne nakArI daIe, to ekataraphI Agraha thaI jAya che, ane samasyAnuM samAdhAna thatuM nathI. samAdhAna tyAre ja thAya, jyAre baMne satyane sAthe rAkhIne cAlIe. eka bAju vastujagatamAM parivartana lAvavAno prayatna thAya ane bIjI bAju bhAva-jagatamAM parirvatanano prayatna karAya to ja kaMIka samAdhAna tarapha AgaLa vadhAya. ahiMsAnA prazikSaNano artha paNa A baMne satyo sAthe joDAyela che. vastujagatamAM parivartana na thAya, to hiMsA vadhe che. bhAvajagatamAM parivartana na thAya to hiMsAne bhaDakavAnI vadhAre taka maLe che. mUlyavAna che : "bhAvajagata' ApaNe anekAntano prayoga karIe, baMne satyone ekasAthe samajIe, sAco nirNaya laIe, to bImArInuM sAcuM nidAna thaze. kevaLa vastujagata ja sarvasva nathI. enI sAthe bhAva-jagatanuM paNa ghaNuM mUlya che. jo ApaNuM bhAvajagata koI paNa prazna vagaranuM haze, to vastujagata paNa prazno vaga2nuM haze ja, baMne jagata svaccha-suMdara jaNAze. vastujagatathI paNa vadhAre mUlyavAna che H bhAvajagata. jo bhAvajagata svastha haze, to vastujagatanuM zuddhIkaraNa karavAmAM ghaNI suvidhA raheze. gUMcavADo sarjAyo che H bhAvajagatamAM ane tenI asara paDe che H vastujagata lokataMtra : navI vyakti, navo samAja jJa 79 . Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para. ahiMsAnuM prazikSaNa che : bhAvajagatanuM prazikSaNa. eno saMbaMdha samAjavyavasthA, arthavyavasthA ane rAjya-vyavasthA sAthe to che ja, paraMtu sahuthI gADha saMbaMdha che: bhAva-jagata sAthe. ahamanuM zuddhIkaraNa ahiMsAnA prazikSaNanuM sauthI prathama sopAna che : ahaMnuM visarjana, ahaMnuM zuddhIkaraNa. enuM pariNAma e Avaze ke samAnatAnI vRtti ApoApa jAgI jaze. viSamatA koNa pedA kare che ? viSamatAnuM mukhya kAraNa che : ahamu-ahaMkAra. Adhunika vijJAnanI zodhakhoLono niSkarSa che : uttejanA, utAvaLa, zIghratA ane jhaDapathI AgaLa vadhavAnI ce. A tamAma bAbato hRdayarogane janma Ape che. ahaMkAranA visarjana-vilayanuM prazikSaNa apAya ane tene anukULa arthavyavasthAnI vAta vicArAya to samAnatAnI daSTi jAgrata thatI jaze. samAnatAnI daSTi vadhatI jaze, to viSamatAnI vAta ghaTatI jaze. ahiMsaka samAjaracanAnI bAbatamAM eka navo vikalpa ApaNI samakSa Avaze. parasparatAno daSTikoNa bIjI samasyA che vyaktivAdI daSTikoNanI. enA zuddhIkaraNanuM sUtra che : parasparopagraha- parasparatAno draSTikoNa jAgRta karavo. eka mAnavI bIjA mAnavI vagara nathI rahI zakato, eka mAnavI bIjAno AdhAra lIdhA vagara nathI jIvI zakato. A saccAInA asvIkArane kAraNe ja samAja bImAra paDyo che. eka paga cAle ane bIjo AgaLa na vadhe to zuM thAya ? gati rokAI jAya che, avarodhAya che. ApekSatA ane parasparatAnuM hovuM jarUrI che. AcArya umAsvAtinuM A kathana "parasparopagraho gIvAnAm A ja satyanuM darzana karAve che. tyAganI cetanAnuM prazikSaNa trIjuM tattva che ? tyAganI vRttinuM prazikSaNa. Aje bhogavAdI daSTikoNane prabaLa banavAno khUba moTo moko maLyo che. evI dhAraNA banI gaI ke jIvanano sAra che : padArtha. paraMtu A khoTI dhAraNAne toDavI paDaze. bhoga jIvananI anivAryatA che, to tyAga jIvananuM AbhUSaNa che- alaMkaraNa che. pojhITiva ane negeTiva- baMneno yoga thAya tyAre ja vIjaLI pragaTe che. tethI ja bhoganI sAthe sAthe tyAga eTalo ja jarUrI che. visarjana cothuM tattva che : visarjana. abhyAsa dvArA A vRttine gADI zakAya. dhananuM arjana karo to, tenA amuka aMzanuM- bhAganuM visarjana paNa lokataMtraH navI vyakti, navo samAja | 80 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavuM ja paDe. jo eka rUpiyo kamAo to eka paisAnuM visarjana jarUra karo. khA-khA ja karo paNa teno utsarga ja nA thAya, nikAla ja na karo, to zuM thAya ? arjana ane visarjana, banne anivArya che. ahiMsAparasta cetanAnI avadhAraNA svastha samAjanI racanA mATe nIcenA cAreya dRSTikoNo para dhyAna kendrita rahe te khUba jarUrI che. (1) ahaMvilayanI cetanAnuM jAgaraNa. (2) parasparatAnI cetanAnuM jAga2. (3) tyAganI cetanAnuM jAgaraNa. (4) arjuna sAthe visarjananI cetanAnuM jAgaraNa. A eka navIna avadhAraNA avadhAraNA che. che, 'ahiMsAparaka cetanA'nI lokataMtra : navI vyakti, navo samAja I 81 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 vyaktisvAtaMtrya ane ahiMsA kevaLa soya hota ane doro na hota, to kapaDAMnA bhAga paNa alaga alaga hota, eka na karI zakAyA hota. soya ane dorAnA saMyojanathI ja vastronA alaga alaga bhAgo joDAIne paheravA mATenuM AkhuM eka vastra bane che. tema vyakti paNa ekalI vyakti ja raheta to badhA alaga ja hota. paraMtu temanA vacce eka dora che, je tamAma vyaktione joDe che ane eka samAja racAya che. te joDanAra dora-tattva che : hRdayaparivartana. A hRdayaparivartananuM tattva na hota to vyakti ekalI ja raheta, samAja-2canA thAta ja nahi. AhAra ane svataMtratA : vartamAna yugamAM vyaktisvAtaMtryanI vAto khUba jovA maLe che. manue lakhyuM che, sarva vaMza du:vuM sarvamAbhavaze surNa paravaza je kaMI che te duHkha che, svataMtra je kaMI che te sukha che. eka sUtra racAI gayuM- svataMtratAno sUko roTalo sAro, paNa parataMtratAnAM miSTAnna paNa khoTAM. Aje lokataMtrano yuga che. koIpaNa vyakti roTalA mATe parataMtra banavA nathI mAMgatI. te icche che ke roTalo paNa maLe ane vyaktigata svataMtratA paNa jaLavAI rahe. baMne sAthe sAthe rahe. svataMtratAnuM mUlya anirvacanIya che. sAmAjika, Arthika athavA vyAvahArika kSetramAM baMne prayoga cAle : sAmyavAdano prayoga ane lokataMtrano prayoga. sAmyavAdamAM vyakti-svAtaMtrya para niyaMtraNa AvyuM ane nijIkaraNanI vAta temAM samApta karavAmAM AvI. ene badale sAmudAyika nIti para bhAra mukAyo. pariNAma e AvyuM ke utpAdanamAM maMdI AvI gaI ane samAja Arthika vikAsamAM pAchaLa paDI gayo. lokataMtramAM vyakitasvAtaMtryane mahattva maLyuM. temAM utpAdanakSamatA khUba vadhAre tIvra thaI gaI, paNa Arthika vaheMcaNI nyAyocita na thaI zakI. vaheMcaNImAM asamAnatA AvI javAthI samAjano je vikAsa thavo joIe te na thayo. AmAM dhanavAno vadhAre dhanavAna ane garIbo vadhAre garIba banatA gayA. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja 7 82 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakti svAtaMtrya ane saMvibhAga (samAna vaheMcaNI) traNa vAto samAja mATe jarUrI mAnavAmAM AvI che : (1) utpAdananI kSamatA (2) utpAdita saMpattinI samAna vaheMcaNI (3) vyakti svAtaMtrya. samasyA e che ke, jyAM vyakti svAtaMtrya hoya che, tyAM samAna vaheMcaNI zakya nathI banatI. jyAM samAna vaheMcaNI che, tyAM vyaktisvAtaMtrya nathI. A sthitinuM nirAkaraNa zuM ? A eka jaTila samasyA che ke, vyakti svataMtra paNa rahe ane prazno paNa UbhA na thAya. enuM nirAkaraNa che ke vyakti svAtaMtrya ane ahiMsAno yoga. A baMne ekasAthe nahi dekhAya tyAM sudhI A samasyAnuM samAdhAna zakya nathI. vibhAjana sauthI kharAba pAsuM che, tenuM samAdhAna zakya nathI. vyakti ane samAja sApekSa che. keTalIka sImA vyaktinI potAnI hoya che, keTalIka sImA samAja sAthe joDAyelI rahe che. samAja-sApekSa vyaktigata sImAne jANavI paNa Avazyaka che. keTalAMka yathArtha satyo vyakti sAthe joDAyelAM che jemake mAnavI khorAka khAya che, te khorAkane pacAve che, te tenI vaiyaktikatA che, paraMtu vAvaNIthI mAMDI roTalo pakavavAnI je prakriyA che, te badhI ja sAmAja-sApekSa che. eka vyakti khetI kare che, eka vyakti anAjano vinimaya kare che, eka vyakti anAjane daLe che, eka vyakti roTalo zeke che, eka vyakti roTalo khAya che. upAdAna (utpattinuM kAraNa) cheH vyakti kAraNono saMbaMdha samAja sAthe hoya che, upAdAnano saMbaMdha vyakti sAthe hoya che. samAjamAM hiMsAnAM kAraNo aneka hoya che. paraMtu hiMsAnuM upAdAna samAja nathI. tenuM upAdAna che vyakti, samAjasApekSa vyaktinuM jIvana. jo samAja pratye hRdayaparivartana nA thAya to ahiMsAnI vAta zakya nathI banatI. vyakti jo kevaLa potAnuM ja hita kare ane anyanuM ahita kare to te vyakti potAnuM sAcA arthamAM ahita ja kare che, kemake te samAja sAthe joDAyelI che, sApekSa che. A sUtra hovuM joIe : samAjahita e mAruM hita ane samAjakalyANa e mAruM kalyANa. AvuM jo goThavAya, jo vAtane vyakti samaje, to hiMsAnI vRddhino koI prasaMga raheto nathI. lokataMtra: navI vyakti, navo samAja [ 83 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svataMtra koNa? prazna thAya che, kaI vyaktine svataMtra mAnavI ? athavA to kaI vyakti svataMtra gaNAya ? samAjanuM koI ghaTaka svataMtra nathI, tenuM dareka aMga samAja sAthe joDAyeluM che. jenuM hRdayaparivartana thayeluM che, te vyakti svataMtra che. jeNe potAnA saMvego niyaMtrita karI lIdhA che, te vyakti svataMtra che. padArthajagatamAM svataMtratAnI eka paribhASA che. te paNa bAhya jagata sAthe joDAyelI ja che. svataMtratAe bhrama eTalo vyApaka karyo che ke, vAstavika svataMtratA upara AvaraNa caDhAvI dIdhuM che. svataMtratAno artha che ? AMtarika gulAmI na hovI. kevaLa vastu ane padArthajagatanA upabhogane ja svataMtratA sAthe joDavAmAM Avyo, tethI viSamatAnuM samAdhAna thayuM nahi. ahiMsAnI daSTie bAhya jagatanI svataMtratA ane AMtarika jagatanI svataMtratA baMne para vicAra thavo jarUrI che. AMtarika svataMtratAno artha AMtarika svataMtratAno artha che : hRdayaparivarta athavA mAnasika prazikSaNa. hRdayaparivartana sivAya nyAyocita vaheMcaNInI vAta saMbhavita banatI nathI. ghaNA bhAge loko garIbone sahAya kare che, madada kare che, jethI garIbI hiMsAnuM svarUpa dhAraNa na kare. ahiMsAnA AvA prayogo cAle che, paraMtu enI sAthe AMtarika parivartananI vAta joDAyelI nathI. paristhitijanya kAraNo hiMsAne janma Ape che. eka bAju sAdhano vipula pramANamAM che. jyAre bIjI bAju sAdhano alpa che. AvI paristhitimAM hiMsAnAM bIja aMkurita thAya che. prazna e che ke, paristhitinuM sImAkaraNa karavAmAM Ave, to zuM hiMsA maTI jaze ? baMdha thaI jaze ? te dharamULathI nahi maTe, paraMtu tenI tIvratA jarUra samApta thaI jaze. javAbadAra che vyaktinuM mana zuM sAdhana-saMpanna dezomAM hiMsA nathI ? ApaNe jo saMpannatAnI sAthe ahiMsAnI vyAptino svIkAra karIzuM to khUba moTI bhrAMti pedA thaze che. saMpannatAne kAraNe je vipannatAjanita hiMsA thAya che te ochI thAya che, paraMtu vyaktinuM mana hiMsAnuM mULa upAdAna che. ene badalyA sivAya, ahiMsAnI saMbhAvanA vicArI nathI zakAtI. pahelAM vicAra Ave che, pachI kriyA thAya che. pahelAM vikalpa sAme Ave che, pachI AcaraNa thAya che. vicAranuM udgama mastiSkamAM thAya che. jyAM sudhI magajane prazikSita na karI devAya, tyAM sudhI ahiMsaka samAjaracanAnI vAta sArthaka nathI banatI. lokataMtra: navI vyakti, navo samAja [ 84 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMdaDAMne sIMcavAno prayatna ahiMsaka samAjaracanAnA saMdarbhamAM aneka prayogo thayA. bhUdAna ane saMpattidAnanA prayogo thayA. saMpanna rASTro garIba vipanna rASTro mATe karoDo rUpiyAnI sahAya kare che. tema chatAM zuM hiMsAmAM ghaTADo thayo ? A praznano uttara hakArAtmaka bhASAmAM ApI zakAya tema nathI. ApaNe svIkAravuM paDaze ke, hiMsAno sauthI moTo srota che : ApaNuM magaja. jyAM sudhI mastiSkane yogya rIte zikSita karavAmAM nahi Ave, tyAM sudhI hiMsAne ochI nahi karI zakAya. sAmAjika ane vyaktigata baMne kSetromAM dhyAna ApavuM paDaze. eka bAju vipannatAne ochI karavAnA prayogo thAya che to bIjI bAju nyAyocita vaheMcaNInI upekSA thaI rahI che. A kevaLa pAMdaDAMne sIMcavAno ja prayatna che. sauthI moTI mAMga che : nyAyocita vyavasthA, vaheMcaNImAM samAnatA. viSamatAno udbhava prAcIna manISIoe kahyuM, kapaDAM gaMdAM karIne sApha na karo. kapaDAMne gaMdAM karo ja nahi, ke jethI sApha karavAnI jarUra ja na paDe. huM koI vyakti upara ke koI vyavasthA para prahAra karavA nathI mAMgato. prahAra che ApaNI nIti ane ApaNI samaja upara. ApaNI samaja evI hoya che, ApaNane sahayoga karavAnI apekSA ja nA hoya. prAraMbhathI ja vaheMcaNInA aucitya para dhyAna ApIe. milamAlika eka milamAM thatA utpAdanamAMthI keTalo bhAga potAnA mATe rAkhe che, ane keTalo bhAga majUrone Ape che te mukhya prazna che. alabatta thatA utpAdanamAMthI maLatA naphAnI vaheMcaNInI A vAta che. kadAca, AmAMthI nevuM TakA pote rAkhe ane daza ja TakA te majUrone vaheMce che. majUro para dayA zAnI ? koIpaNa vyaktine viSama sthitimAM mUkI daIne, pachI tenA upara dayA karavI, upakAra karavo khUba vicitra vAta che. ahIM ja ApaNI samAnatA khatama thaI jAya che ane viSamatAno uddabhava thAya che, tenuM pAlana-poSaNa thAya che. nyAyanuM atikramaNa mAnasikanA prazikSaNanA abhAve A paristhiti pedA thayelI che. viSamatA mATe ApaNA manamAM koI ghaNA nathI. samatA mATe koI lAgaNI nathI. krUratA, bhoga, lobha, ane suvidhAvAda vagere mATe dRSTikoNa badalAyo hota to kyAreya AvI paristhiti nimaNi na pAmI hota. krUratAnuM prakSAlana nathI thayuM, lobhanuM parimArjana nathI thayuM. mohanuM mAraNa nathI jaDatuM, lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 85 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAre ja A samasyAo pedA thaI che. Aje vyakti svAtaMtrya che, paraMtu ahiMsA nathI. vyakti svAtaMtrya che, paraMtu samatA nathI. jo samatA hota, to samAjanI bharapUra sampatti upara thoDAka ja lokono adhikAra na hota, sattA ane sammadA kendrita na hota. Aje nevuM TakA lokone moTA lokonI maherabAnI para jIvavuM paDe che. sAmAjika nyAyanuM A khulluM atikramaNa che. te ja rIte hiMsAne chUTo dore. yathArtha satyanA AlaMbana vinA kyAreya samasyAnuM samAdhAna na thaI zake. kaDavuM satya ja A che keH je, dRSTikoNa sahayoga mATeno che, tevI ja bhAvanA vaheMcaNI vakhate jaLavAya. jo Ama thaI zakaze, to samatApUrNa, zoSaNamukta samAjanI racanA saMbhavita banaze ane eka ahiMsaka samAjanI navaracanA thaI zakaze ane te lokataMtranI svasthatA mATe varadAna sAbita thaze ja. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja [ 86 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavIya saMbaMdho kevI rIte sudhare? manuSya sAmAjika prANI che. te rahe che ekalo paNa jIve che samAjamAM. sAmAjika jIvana eTale ja saMbaMdhonuM jIvana. jo ApaNe saMbaMdhone kADhI nAMkhIe, to sAmAjika jIvana samApta thaI jAya . saMbaMdhano AdhAra prazna e che ke manuSyanA manuSya sAthenA saMbaMdhonuM AdhArabhUta tatva kayuM che ? te hiMsA para AdhArita che ke ahiMsA para ? ahaM, dhRNA, kUratA para AdhArita che ke tenA pratipakSa para ? ahamUno pratipakSa che hIna bhAvanA, dhRNAno pratipakSa che vidveSa ane krUratAno pratipakSa che aparAdha. AnA para jo mAnavIya saMbaMdha AdhArita haze, to samAjamAM hiMsA vadhatI javAnI. kArla mAkarse je vargasaMgharSanI carcA karI hatI, te vyartha na hatI. be varga paDI gayA hatA, eka mUDIpati ane bIjo zramika varga, eka mAlika varga ane bIjo majUra varga. baMne vacce paraspara saMgharSa ane jhaghaDA cAlatA hatA. varga kema banyA? prazna che, vaga kema banyA ? jyAM ahaM, ghUA, krUratA AdinA AdhAre saMbaMdhonuM nirmANa thAya che, tyAM varganirmANa avazya thAya che ja. jyAM ahiMsaka samAjanI racanAno prazna che, tyAM ApaNe AdhArabhUta parivartananI vAta vicAravI paDaze ja. saMbaMdha kayA AdhAro para bane ? jo ahaMnA sthAne vinamratA, samAnatA ane samatAnuM tattva vikasita thAya to ja ahiMsaka samAjanI kalpanA karI zakAya. khUba ja mahattvanuM sUtra ApavAmAM AveluM no hIje no battei 'koIpaNa AtmA haNa nathI ke koIpaNa AtmA atirikta nathI. koI moTuM ke nAnuM nathI. jema jema A dhAraNA vadhu daDha banatI jaze, tema tema ahiMsakanI dIvAla paNa sudaDha banaze ja. emAM ahaM ane hINatA A be graMthio nahIM rahe. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja 87 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAjananuM kAraNa eka tattva che samAnatAnuM vRNAne badale premanuM tattva vikasita thAya. hiMdustAnamAM jAtinAM saMsthAno racAyAM ane paradezomAM vargonAM saMsthAno sthapAyAM. jAti ane varga baMnemAM ghUNAnAM tattvo AvI gayAM. raMga prati dhRNA zarU thaI gaI. kALA lokono tiraskAra ane gorA lokonuM sanmAna. Ama tyAM raMga-AdhArita sAmAjika vibhAjana banI gayuM. jAtinA AdhAre ghaNAnI dhAraNA racAI gaI. enA AdhAre chUtAchUta-AbhaDacheTanI bhAvanA pAMgaratI rahI. vastutaH dhRNA ahaMnI saMtuSTi nathI thatI. ghUNAnuM tattva vikase che, bIjAne paNa mAnavAthI, gulAma banAvavAthI. jyAM premano vistAra thAya che tyAM koI koIne gulAma nathI banAvI zakatuM, sau parasparane samAna sthAne gaNe che. samAnatAno svara AcArya mAnatuMge bhagavAna RSabhanI stutimAM lakhyuM cheH bhagavaMta, tamArI ArAdhanA karanAra bhakta tamArA samAna banI jAya che, emAM AzcaryanI zI vAta che ? je Izvara che, ahatu ane tIrthaMkara che, te jo potAnA bhaktane potAnA samAna na banAve, to tevA bhagavAna sAthe ApaNo sambandha ja zo ? " nAmutaM muvanamUSA ! tanAtha ! bhUtairguNairbhuvi bhavantamabhiSTuvantaH / tulyA bhavanti bhavato nuna tena kiM yA , bhUtyAzritaM ya iha nAtmasamaM karoti / / ." ahaMtavAdano A bahu moTo prakalpa che. jenA darzane je samatAnI vAta kahI che, teno pUro nivahi thAya che. IzvaravAdamAM evuM nathI hotuM. tyAM Izvara, Izvara ja banI rahe che ane bIjA nIce rahI jAya che, te kyAreya Izvara na banI zake. jaina darzanamAM kahevAyuM che. "sAdhanA karanAra svayaM eka divasa Izvara banI jAya che. AdhyAtmika draSTie A utkarmano siddhAMta che. sAmAjika dRSTie paNa te khUba kImatI che. jo mAlika pote potAnA majUrane potAnA samAna banAvI le to pachI ahiMsaka samAja nava-racanA para ciMtana karavAnI koI AvazyakatA ja na rahe. nAnA mANasane potAnA samAna banAvI levAnuM tyAre ja zakya che jyAre vyaktimAM premano vistAra thayo hoya. lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 88 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyAre samAjamAM kUratA pAMgare che, tyAre aparAdha vadhe che. pahelAM aparAdha chUpA chUpA zarU thAya che . jyAre vyakti aparAdhanI nipuNatA prApta karI le tyAre te jAheramAM moTA aparAdha kare che. AtaMkavAdanI pRSThabhUmimAM paNa krUratA ane zoSaNa mukhya che. pahelI najare te AtaMkavAda lAge che, paraMtu UMDANathI vicAratAM krUratA athavA zoSaNanuM tattva ja bahAra Ave che. A tamAma saMdarbhamAM mAnavIya saMbaMdhonI vicAraNA ja karavI rahI. saMbaMdhaH sApekSa cittana saMbaMdho vinA samAja ane sAmAjika jIvana na saMbhavI zake. tethI ja muni bhagavaMtone saMbaMdhAtIta kahyA che "saMgo I pikvamulsa'. muninuM jIvana saMyogAtIta hoya che, jyAre sAmAjika prANInuM jIvana saMbaMdhayukta hoya che. eka vyakita seMkaDo-seMkaDo saMbaMdhonuM jIvana jIve che. pArivArika, saMsthAgata ane rAjakIya saMbaMdhonuM jIvana cAlatuM ja rahe che. A sambandhonI svastha bhUmikA taiyAra karavI apekSita che. A sambandho kayAM tattvo para vikase te aMge nakkI karavuM bahu Avazyaka che. sAmAjika saMbaMdhanI bhUmikAmAM eka mahattvapUrNa tatva che : sApekSa ciMtana. moTA bhAganA loko nirapekSa ciMtana kare che, tenuM svarUpa che : me pIdhuM, mArA baLada pIdhuM, have bhale kuvo dhasI paDe, purAI jAya.' sApekSa svarUpanA ciMtana pramANe : "meM roTalI khAdhI che, paraMtu mAro paDozI bhUkhyo che, tenuM pariNAma mArA mATe sAruM nahi Ave. te cora, DAku athavA lUMTAro avazya banaze ane mArI upara ja AkramaNa karaze" A sApekSa cintana che, te mujaba svArthanI sImA ochI thaI jAya che, ghaTI jAya che. evuM to na ja banavuM joIe ke samAjanA 80 % loko mojamajA kare, tAgaDadhinnA kare ane 20 % loko bhUkhe maratA rahe. paNa vAstavamAM bane che AvuM ja. AvuM kayAM sudhI cAlaze ? A paristhitimAM pratikriyAtmaka hiMsA pharajiyAta banI jAya che. sApekSa vyavahAra bIjuM sUtra che H sApekSa vyavahAra. sApekSa vyavahAranuM svarUpa che, emanA vinA huM na rahI zakuM.' pati jo patnI sAthe nirapekSa vyavahAra kare, to baMnenuM pArivArika jIvana asvastha thaI jAya che. paDozI anya paDozI sAthe nirapekSa vyavahAra kare to, kaDavAza vadhe che, zatrutA pAMgare che, nyAyAlayanA daravAje javuM paDe che. nirapekSa vyavahAramAM paristhiti bagaDI jAya che. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja 89 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karuNAno vikAsa trIjuM sUtra che karuNAno vikAsa. karuNA samAjavyavasthAnuM pramukha tattva che. je vyaktimAM karuNAnI cetanA jAge che, te mAnavIno daSTikoNa badalAI jAya che. karuNAno vikAsa nathI thayo mATe ja eka vyakti bIjI vyaktine sahayoga nathI ApatI. jo karuNAno vikAsa thaI jAya, to eka milamAlika, majUra pratye kyAreya kUra vyavahAra na kare, te majUranuM zoSaNa na kare ane tene potAnA samAna samaje. - zrImad rAjacaMdra vicAryuM. meM jenI sAthe sodo karyo che, tene nukasAna ApanAro che. Ama kahIne teoe egrImenTa phADI nAMkhyo. "rAjacaMdra dUdha pI zake che, koInuM lohI haragIja nahIM !" A che karaNAM, prema, lAgaNI. sAmAjika saMbaMdhonuM sauthI moTuM sUtra che : "karuNA." svAmI, sevaka, zeTha, nokara vagere tamAma saMbaMdhonuM sUtra A ja hovuM joIe. zrama ane cUkavaNInuM samatolana cothuM sUtra che : zrama ane cUkavaNI- majUrI-vetanamAM saMtulana. zrama ane cUkavaNImAM sAmaMjasya na hoya to kaDavAza pedA thAya che. eka sUtra che, jeTaluM kAma teTalAM dAma." A ja moTI vAta che. eka kuTumbamAM dasa sabhyo che ane bIjA ekamAM phakta traNa ja sabhyo che. kAma baMnee barAbara karyuM tethI dAma paNa barobara maLaze ja. A paristhiti kevI rIte cAlaze ? A viSamatA moTI samasyA sarjI zake che. tethI bIjuM sUtra rajU thayuM, "AvazyakatA anusAra dAma" AnAthI paNa samasyA ukalI zakI nahIM. zrama ane tenI kiMmatanI saMgati-samAnatA kevI rIte thAya ? emAM saMtulana kaI rIte thaI zake ? jyAre ApaNe ahiMsAnI daSTie vicArIe tyAre A sUtrane mukhya gaNavuM joIe. koIpaNa mANasa bhUkhyo na rahe evI vyavasthA thavI joIe. enuM tAtparya e ke, "zrama pratye niSThAno vikAsa thavo joIe, zramanI pUjA thavI joIe." evuM nA thavuM joIe ke eka vyakti kamAya ne bAkInAM badhAM khAya. bImAra-asahAya-lAcAra vyakti sivAya je mANaso khAya che te dareka kSamatA anusAra zrama karavo joIe ja. dareka vyakti A saMkalpa kare, to eka samAdhAna avazya maLI rahe. terApaMtha dharmasaMghamAM samAna bhAgIdArInI vyavasthA che. pacAsa sAdhu hoya to badhAe potAnI gocarIe (bhikSA levA) javuM paDe ja. badhA ja gocarI e jAya che ja. zramanA samAna bhAgIdAra bane che. temaja, samAna bhAgIdArInuM atikramaNa paNa na ja thavuM joIe. jyAM sAmAjika lokataMtra navI vyakti, navo samAja 90 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavasthAno prazna che, tyAM parizramathI dUra bhAgavAno, zramanI corIno prazna Ubho thavo na joIe. "zramane sAmaMjasyapUrNa ane saMtulita mUlya cUkavavuM'A sUtrano anivArya zarata-niyama tarIke svIkAra karavo rahyo. mAnavIya saMbaMdhone zramane AdhAre vikasita karavA paDaze. A badhAM dRSTibiMduothI vicAra karIzuM to, lokataMtranI aneka samasyAonuM samAdhAna maLI raheze ja. lokataMtra navI vyakti, navo samAja 1 91 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hRdaya-parivartananI prakriyA ahiMsAno artha che : hRdayaparivartana. vyakti svAtaMtryano artha che hRdayaparivartana. hRdaya-parivartana vinA vyakti-svAtaMtryane vyAkhyAbaddha nA karI zakAya ane ahiMsAne paNa barobara na samajI zakAya. khoTI - avadhAraNA prazna e che ke, hRdaya-parivartana thAya kaI rIte ? hRdaya-parivartananuM prathama sUtra che : daSTikoNanuM parivartana. dareka vyaktino dRSTikoNa ja khoTo racAyelo che. khoTI dhAraNAoe rUDhi-rivAjanuM svarUpa-dhAraNa karI lIdhuM che. ema mAnI levAyuM ke, manuSyathI zreSTha prANI koI ja nathI, paraMtu te je daSTikoNathI kahevAyuM. te dRSTikoNathI tene grahaNa karavAmAM nathI AvyuM. vikAsanI daSTie kahI zakAya, prANIjagatamAM manuSya zreSTha prANI che. eno upayoga A rIte karavAmAM Avyo ke "manuSya sRSTino svAmI che." jeTalA padArtho che A pRthvI upara, te badhA manuSya mATe ja che. kema ke te sarvazreSTha che. manuSya bhoktA che, bAkI badhuM bhogya che, A dRSTikoNe ja paviraNane pradUSita karI dIdhuM che niyaMtA, kata ane bhoktA traNeya mAnavI ja banI beTho. teno padArtha temaja prANIjagata mATeno dRSTikoNa ja khoTo thaI gayo. jeTalAM prANI che te badhAM para manuSyano adhikAra che. te badhAM prANIonuM zoSaNa karI zake che, temanuM AropaNa ane AhAra karI zake che. prasAdhana mATe jIvita prANIonAM avayavo, cAmaDAM vagereno upayoga karI zake che. tamAma krUratAonA mULa srotanI eka ja mAnyatA che, "manuSya zreSTha prANI che." A prakAranI mAnyatAe mAnavIne krUra ane hatyAro banAvI dIdho che. pradUSaNanI javAbadArI mAnavI potAnA zokhane khAtara, manoraMjana mATe maraghAM, sasalAM, AkhalA, rIMcha vagerene laDAve che. prasAdhano mATe nAnA-moTA keTalAye jIvonI hatyA thAya che. prANIjagata mATe mAnavIno dRSTikoNa sAva khoTo che. tethI prANIonI keTalIye jAtio ane peTA-jAtio naSTa thatI jAya lokataMtra: navI vyakti, navo samAja [ 92 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. prakRtino potAno niyama che, potAnuM saMtulana che. tamAma prANIo sAthe maLIne jIve to vAtAvaraNa zuddha rahe che, paryAvaraNa pradUSita thatuM nathI. paryAvaraNanA saMtulanamAM sauno sahayoga che. karoLiyo ghaNAM badhAM jherI kITANune naSTa karI nAMkhe che. jeTalA jIvo che, padArtha che, te badhA ja prakRtinuM saMtulana jALavI rAkhe che. A rIte, saMtulanano eka vyavasthita krama che. manuSya hastakSepa karyo ane saune khatama karavAnuM zarU karI dIdhuM. Ano sIdho artha e thAya, ke manuSya paryAvaraNane pradUSita karavAnI jANe. javAbadArI laI lIdhI hoya zreNIbaddha samasyAo prANIjagata pratye ane padArthajagata pratye ApaNe daSTikoNa badalIzuM to paryAvaraNanI samasyAnuM samAdhAna maLI raheze. Aje prAkRtika padArthono kasa khUba ja vadhAre pramANamAM kADhavAmAM che, tenAthI saMtulana bagaDI rahyuM che. saMbhava che, 100 varSa pachI AvA padArthono abhAva thaI jaze. padArtha pratyenA khoTA daSTikoNavALI sthitinuM A bhayAvaha pariNAma che. prANIonuM zoSaNa ane padArthono ADedhaDa upayoga- temano vadhu paDato kasa kADhavAnI vRtti A baMne dRSTikoNa hiMsAne janma Ape che. prAkRtika padArthonuM vadhu pramANamAM dohana, prANIonuM zoSaNa, yuddha ane hiMsA- A badhI ja bAbatone- samasyAone alaga-alaga rIte na gaNI zakIe, kema ke te tamAma zreNIbaddha samasyAo che. upAdAna ane nimitta bhagavAna mahAvIre be nayo para AdhArita eka navo draSTikoNa Apyo. temaNe kahyuM, "nimitta ane upAdAna, paristhiti ane aMtarjagatubaMnene toDIne na vicAro." keTalAka loko badho ja bhAra paristhiti upara nAMkhI de che. paristhiti nahIM badalAya, to samasyAnuM samAdhAna nahIM thAya. bIjI bAju je AdhyAtmika loko che, temano mata evo che, ke aMtarjagatumAM sudhAro nahi Ave, upAdAna nahi badalAya to samasyAnuM samAdhAna nahIM thAya. A baMne ekAMgI-ekataraphI dRSTikoNa che. nimitta ane upAdAna baMne joDAyelAM che. upAdAna zaktizALI hoya ane nimitta pratikULa hoya to upAdAna kazuM ja na karI zake. nimitta zaktizALI hoya ane upAdAna na hoya, to nimitta kaMI ja na karI zake. je kaMI bane che, thAya che, te A baMnenA saMyogathI ja thAya che. daSTikoNanA parivartana mATe banne upara dhyAna ApavuM icchanIya che. e savagINa daSTikoNa che ke, vyavasthA parivartana bahu icchanIya che, tema sAthe-sAthe upAdAnanuM zuddhIkaraNa paNa jarUrI che lokataMtra: navI vyakti, navo samAja [ 93 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahuthI mahattvapUrNa vAta che : vyavasthAnA saMcAlaka pote kevo che ? jo saMcAlaka sAro nahIM hoya, to vyavasthA ekale hAthe kaMI ja na karI zake. lokataMtra eTale ja DagamagI gayuM che, kemake lokataMtrane pakaDanArA hAtha tenI (lokataMtranI) nAvane tAranArane badale DUbADanAra banI rahyA che. baMneno sahayoga joIe H sArI vyavasthA ane sAro saMcAlaka. samAjasevA cittanuM zuddhIkaraNa vinobAe eka bahu ja sArI vAta karI hatI, ke samAjasevA ane cittazodhana baMneno yoga thavo joIe. sarakAra anusUcita janajAti mATe karoDo rUpiyA, yojanAo mUkIne kharce paraMtu rUpiyA kyAM sudhI pahoMce che ? te vacce ja kayAMka aTavAI jAya che. enuM kAraNa zuM che ? enuM kAraNa e ke, vyavasthA karanArA saMcAlako barAbara nathI. vyavasthA sAcI goThavI che, paNa tenuM upAdAna ThIka nathI. jyAM sudhI samAjasevA ane rAjyasevA sAthe cittazodhananI pravRtti nahIM joDAya, tyAM sudhI koI ja parivartana nahIM AvI zake. jIvana vijJAnano A ja mULa siddhAMta rahyo che : "pratyeka pravRttinI sAthe cittazodhananI pravRtti joDAyelI hovI joIe. arthavyavasthA, samAja-vyavasthA ane rAjya-vyavasthA A traNene kevaLa nimittanA AdhAre choDI devAmAM Ave, cittazodhananI vAta bhulAvI devAmAM Ave, to parivartana kyAMthI zakya che ? saMcAlana karanArA jIvItacetanAvaMta prANI che. temane gaNakAravAmAM na Ave, to parivartana kayAMthI Ave ? samyaka dRSTikoNa saMskRtamAM eka zloka che : mAtRvat paradAreSu, paradravyeSu loSThavat / mitravat sarvabhUteSu, yaH pazyAti sa paNDitaH / / strInA pratye kevo dRSTikoNa hovo joIe ? strI hoya ke puruSa darekanI svataMtra sattA che. koI bhogya nathI, koI bhoktA nathI. jevo ApaNe bIjAnI sattA para prahAra karIe ke tarata ja hiMsAnI zarUAta thaI jAya che. eka navI daSTi prApta thaI, tame strIne bhogyA nA samajo. patnI sivAya bAkInI tamAma strIone mAtAnA daSTikoNathI juo. AvuM karavAthI tamAro vikAra naSTa thaI jaze. jo vyakti abhyAsa dvArA prayatna karIne mAtRvat daSTikoNa keLavI le, to tenA vikAro samApta thaI jAya che, mAnavI saMskArone sAthe laIne jIve che. navA saMskArono janma thato rahe che, paraMtu je icchanIya saMskAro che temano vikAsa to jarUrathI thavo joIe. lokataMtra navI vyakti, navo samAja 94 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjAnA dhanane paDAvI levAno, haDapa karI javAno, je daSTikoNa che, te badalAvo joIe. je potAnA zrama dvArA arjita nathI- pedA karela nathI te dhana mArA mATe mATI samAna che, A daSTikoNa te samyak daSTikoNa che. jagatanAM saghaLAM prANI mArA mitro che, A daSTikoNa prANImAtra pratye AtmIya daSTikoNanuM nirmANa che. astitva svaMtatra che. A traNa daSTikoNa che, jemano saMbaMdha che brahmacarya sAthe, aparigraha sAthe ane ahiMsA sAthe. jyAM sudhI e dhAraNA nahIM badalAya, ke manuSya ja sarvazreSTha prANI che, tyAM sudhI badhA ja padAtha tenA mATe khAdya che, te bhoktA che, badhAno niyaMtA che, kartA-hata che, tyAM sudhI paryAvaraNanA pradUSaNane maTADavAnI vAta AkAza-kusuma jevI banI rahevAnI. mAtra kalpanAmAM ja tenuM astitva rahevAnuM. A daSTikoNano vikAsa thavo joIe ke jagatamAM jeTalAM prANI che te darekane svataMtra ane mukta jIvanano hakka che. A sthitimAM padArthavAdI, bhogavAdI daSTikoNamAM parivartana zakaya bane che. mAnavInI khoTI dhAraNAoe ja aneka samasyAone janma Apelo che. ApaNo daSTikoNa astitvavAdI dRSTikoNa banavo joIe. darekanuM svataMtra astitva che. koI koInA mATe nathI ane jyAM koIne potAnA tAbAmAM samajavAnI zarUAta thAya, tyAM ja jhaghaDo-hiMsA zarU thAya che. jo putra pitA mATe janmyo hota, to kyAreya putra pitAne mAratA nahIM. A tAdarthyanI vAta atyaMta sthaLa che. ApaNe ApaNI dhAraNAone pahelAM badalavI paDaze, dRSTikoNanuM zuddhIkaraNa karavuM ja paDaze, jethI ApaNI daSTi-ApaNuM darzana samyak bane. prazna e che ke, ApaNe ApaNo daSTikoNa badalavA taiyAra nathI, tethI ja ahiMsaka samAjanI racanAnuM kArya AgaLa nathI vadhatuM. sahuthI prathama ApaNI khoTI mAnyatAo-dhAraNAone badalIe. je kaMI che te badhuM ja potAnuM mAnIne ahamUnI mithyA-khoTI dhAraNA karI levI te krUratAne janma Ape che. ApaNe hRdaya-parivartananI prakriyAnI mImAMsA karIe. ApaNe sauthI prathama daSTikoNane badalIe. A vAta samajamAM AvI jaze, to samasyAnuM samAdhAna avazya thaI jaze. lokataMtra: navI vyakti, navo samAjaL 95 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuM ahiMsAnuM zikSaNa zakya che? varSARtu hatI. adha julAI mAsa vItI gayelo. vaSanuM eka TIpuM paNa nahIM paDeluM. eka kheDUta potAnA khetaramAM gayo. teNe joyuM to khetaramAM mATI sivAya kaMI ja nahotuM. prazna thayo, sahaja rIte thAya paNa kharo, zuM ahIM khetI zakya che ? choDa Ugaze ? pAka thaze ? paraMtu jevI varSA thAya che, haLa cAle che, bIja ropAya che, vAvaNI thAya che, choDa Uge che ane be-cAra mahinAmAM khetara pAkathI hariyALuM lIluMchama banI jAya che ane te vakhate asaMbhava- saMbhavano prazna raheto nathI. ahiMsA mATe paNa bhUmi to phaLadrupa che, phakta varSA ja nathI thaI. bIja vavAyuM nathI. chatAM sahaja prazna thAya che ke, ahIM ahiMsAnuM bIja kyAMthI ropAya, kAraNa ke dareka vyaktimAM hiMsAnuM bIja raheluM che ! paraMtu e na bhUlavuM joIe ke hiMsAnI sAthe sAthe, ahiMsAnuM bIja paNa pratyeka vyaktimAM paDeluM ja che. je bIjane jevuM nimitta maLe che, te bIja tevI rIte pAMgarIne bahAra Ave che. Ama manuSyamAM baMne prakAranAM bIja rahelAM che, kayA prakAranuM nimitta maLe che, tenA upara badhuM nirbhara che. hiMsAnAM bIja pArivArika vAtAvaraNa ahiMsAnA prazikSaNanuM sUtra che : hiMsAnA bIjane suSapta banAvI daIne ahiMsAnAM bIjane jAgRta karavAM. A agharuM haze, paNa azakya to nathI ja. AvazyakatA che bIja ugADavAnI, paNa AjakAla kayAM bIja vavAI rahyAM che ? cAre bAju hiMsA vadhI rahI che. jo A bInI vAvaNI na thaI hota, to hiMsAno pAka vadhyo na hota. dhyAna ApavAnuM che, bIja ane nimitto upara. ahiMsAnA bInI vAvaNI mATe prazikSaNa khUba jarUrI che. eka bALaka hoya che. tene potAnA parivAramAMthI prArarmika zikSaNa ja hiMsAnuM maLe che. tenAmAM parigraha prati AkarSaNa hoya, te svAbhAvika che. te jue che je kaMI maLe che, te paisA dvArA ja maLe che. te e paNa jue che keH paisA mATe jhaghaDA paNa thAya che ane tethI, tenAmAM bALapaNathI ja A lokataMtra: navI vyakti, navo samAja 96 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskAro ghara karI jAya che ke, laDAI-jhaghaDA kaMIpaNa karo, paNa paisA to ApaNI pAse hovA ja joIe. teNe e paNa joyuM ke paisA mAgavAthI nathI maLatA, laDAI-jhaghaDo karyo, to paisA maLI gayA. eka saMskAre ghara karI lIdhuM- krodha vagara kAma nathI thatuM. samagra pArivArika vAtAvaraNamAM tene hiMsAnAM nimitta maLI rahe che. sAmAjika vAtAvaraNamAM paNa tene hiMsAnAM nimitta maLe che. Ama, A tamAma bIja hiMsAnAM hoya to phaLa ahiMsAnuM maLe kyAMthI ! e vAta ja kevI aTapaTI lAge che ! zikSaNanuM vAtAvaraNa Aje zikSaNajagatanuM vAtAvaraNa paNa hiMsAthI mukta nathI raho. vidyArthI itihAsa bhaNe che, teno sAra eTalo ja maLe che, "jenI lAkaDA tenI bheMsa !" tamArAmAM zakti nathI, to kaMI ja nathI. eka bALakane khyAla nathI hoto ke, zaktino upayoga kevI rIte karavo, tethI te zaktine kaddhaca geramArge vALaze, to te durupayoga tenA patananuM kAraNa banI raheze. bIjAMone pIDAkAraka, duHkhanuM kAraNa banI raheze. Aje vaijJAnika vikAsane kAraNe zakti aneka gaNI vadhI gaI, paraMtu A zaktino upayoga vinAza mATe ja thaI rahyo che. zaktinA prayoganI dizA prazna e che ke zaktino prayoga kaI dizAmAM thavo joIe ? mAnavakalyANanA vikAsamAM ke mAnavanA akalyANa- vinAzamAM ? enA mATe jarUrI che, ahiMsAnuM zikSaNa. Aje prApta zaktino 20 % bhAga ja mAnavakalyANamAM vaparAya che, jyAre 80 % bhAga mAnavanA vinAzamAM ja khacaIi jAya che. badhA manuSyonA saMskAra samAna nathI hotA. ApaNe ema na mAnI laIe ke tamAma loko ahiMsAnuM zikSaNa meLavavA taiyAra thaI jaze ane zikSita paNa thaI jaze ja. ahiMsAnuM zikSaNa Avazyaka che. saMbhavita che ane upayogI paNa che. e sAcuM che ke tamAma mAnavInA saMskAra samAna nathI, paNa enI sAthe joDAyela A bAbata paNa eTalI ja sAcI che ke : ghaNA badhA lokomAM paDelA ahiMsAnA suSupta saMskArone jagADI zakAya che. prazikSaNano upAya ahiMsAnA prazikSaNano upAya zo hoI zake ? kayA mArge A zikSaNa meLavI zakAya ? enA be upAya che : (1) saiddhAMtika bodha ane (2)prAyogika bodha. lokataMtraH navI vyakti, nahera jaD7 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyapha bodha ane samyaka darzana, jenA dvArA avadhAraNAonA zuddhIkaraNanI taka maLe che, tenI sAthe sAthe prAyogika prazikSaNa paNa cAle. kevaLa siddhAMta jANavAthI kAma na cAle. AMtarika-parivartana paNa eTaluM ja jarUrI che. manane vacce ja rahevuM che, nA ahIM nA tyAM. bahArathI IndriyonuM dabANa paDe che ane aMdarathI AzravonuM- saMskAronuM dabANa cAle che. bicAruM mana caMcaLa ane kamajora thaI jAya che. AvI sthitimAM hiMsA vadhe ja ne ? ahiMsAnA prazikSaNa samaye ApaNe e vAta upara ja dhyAna ApavAnuM che, ke mananI caMcaLatA ochI kema thaI zake ? A che parivartananuM paheluM sUtra- prathama niyama. jenI mAnasika caMcaLatA jeTalI vadhAre teTalo te mAnavI vadhAre duHkhI thAya che. jenI mAnasika caMcaLatA jeTalI ochI. tene teTalAM dukha ochAM haze. dukhano saMbaMdha ghaTanA sAthe nathI. mAnavInI saMvedanA sAthe saMkaLAyeluM che duHkha. mana jeTaluM vadhAre caMcaLa, teTalI saMvedanAo vadhAre. jeTaluM caMcaLa ochuM teTalI saMvedanAo ochI. hiMsA paNa A sthitimAM vadhAre thAya che. jyAM sudhI vyakti badalo nathI letI. tyAM sudhI tenuM mana zAMta nathI thatuM. jarUrI che AMtarika parivartana mananI caMcaLatAne dUra karavA jarUrI che. mAnavInuM AMtarika parivartana. enA mATe jarUrI che dhyAnano prayoga. dhyAna vagara AMtarika saMzodhanazakya ja nathI. vRttio ane AzravonuM zodhana-AMtarika zodhana. A zuddhIkaraNa aMtaramAM cAle. bahAra ApaNe Indriyone vazamAM karavA lAgIe pratyAhAra karIe. Ama aMdara ane bahAra, baMne prakriyAo sAthe cAlaze to ahiMsAnA prazikSaNanI vAta jarUra AgaLa vadhaze. Aje AMtarika zuddhIkaraNane nakArI kADhavAmAM Ave che. phakta kAyadAnA sahAre kazuM ja nA thaI zake. ApaNe pAchA paDIne dharmanA mArge prayANa karavuM ja paDazedharmano artha che : Indriya para amuka hada sudhI niyaMtraNa, AMtavRttionuM zuddhIkaraNa ahiMsAnA prazikSaNa mATe A ja dharma che. vaLa zodhanaparikkara pheravicAraNA ane niyaMtraNa. A che adhyAtma. A dizAmAM Daga mAMDyA vagara ahiMsAnA prazikSaNanI vAta zakaya nathI ja. Ano artha e nathI ke vyavasthA ane kAyadAnuM kaMI mahattva nathI. temanuM potAnuM mUlya che ja, paraMtu dareka vakhate tenuM ja mahattva AMkavuM e bhUlabhareluM che. ahiMsAnA prazikSaNanI sArthakatA mATe, A bhUlanuM zuddhIkaraNa karavuM jarUrI bane che. lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 98 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMtarika samasyAo ApaNI vRttio nimittanI sAthe vyakta thAya che. kSetra, kALa ane paristhiti nimitta che. ApaNe sUkSmatAthI avalokana karIe to eka prakAranI vRttio prAtaHkALe nathI jAgatIsAMje ja jAge che. je vRttio rAtre jAgaze te divase nathI jAgatI Ama dareka vRttinA jAgaraNano pota-potAno samaya hoya che. tenA AdhAre ja jaivika ghaDInA siddhAMta nakkI karavAmAM AvyA nakkI thayA, ane e AdhAre nakkI karAyuM ke, kayuM kAma kayAre karavuM joIe. A kALanuM nimitta che. AMtarika zuddhIkaraNano paNa eka nizcita samaya che. melAToninanA strAvano samaya, mananI caMcaLatAne ochI karavAno sahuthI zreSTha samaya che. jyAre pIniyala graMthi kAma karatI hoya te samaye AMtarika zuddhIkaraNano sauthI uttama samaya hoya che. melATonina bahAranI kriyAone niSkriya karI AMtarika kriyAone uddIpta-jAgRta kare che. vicAra, mana bhAva ane vRttio- A badhuM ja hiMsAne bhaDakAve che. A badhI AMtarika samasyAo para ApaNe bahu ochuM dhyAna ApyuM che. kevaLa sAmAjika ane rAjanItinAM kSetromAM ja nahIM, paNa dharmanA kSetre paNa loko bahAranI kriyAomAM ja aTavAI gayelA che, AMtarika zuddhIkaraNa para bhAra ocho mUke che. A baMne para ApaNe pUratuM dhyAna ApIzuM to ahiMsAnI vAta vyApaka banaze. zikSaNa sAthe joDavAmAM Ave ahiMsAnuM prazikSaNa ahiMsAnA kSetramAM aneka prayoga cAlI rahyA che, paraMtu ApaNI daSTie te vyAvahArika nathI. te mAtra ahiMsAnI vyAvahArika prayogazALAo ja che. eka hoya che upAya ane eka hoya che prayogazALA. sahuthI prathama prayogazALA che : mAnavIno potAno parivAra. mAnavInuM pArivArika jIvana kevuM che ? pArivArika jIvanamAM jo ahiMsA haze, to eka bhUmikA tenI saphaLa thaI gaI. bIjI prayogazALA che : samAja. ahiMsAnA prazikSaNanA je upAya che, tenAthI cittanuM zodhana thAya che. prayogazALAmAM prazikSaNa paNa apAya ane AMtarika zodhana paNa cAle.A badhuM ekatra thaIne, eka samanvita kAryakrama ghaDAya, to ahiMsAnA prazikSaNane eka vyApaka dizA maLI rahe, ane A kramane AgaLa vadhArI zakAya. AnA mATe AdhArabhUmi che ? zikSaNa. jyAM sudhI zikSaNa sAthe ahiMsAnA zikSaNanI vAta nahi joDAya, tyAM sudhI AnuM vyApaka svarUpa ApaNane nahi maLe. lokataMtra: navI vyakti, navo samAja 99 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAnA prazikSaNanI AdhArabhUmi zuM ahiMsAnuM prazikSaNa zakya che ? A prazna asvAbhAvika nathI, aprAsaMgika paNa nathI. ahiMsA pariNAma che, che. pravRttinuM prazikSaNa hoya, pariNAmanuM prazikSaNa na hoya. A tarka hiMsA mATe paNa saMbhavI zake. emAM saccAI che. hiMsA paNa eka pariNAma che. pravRttine aTakAvI zakAya che, ekamAMthI bIjI pravRttinuM rUpAMtaraNa paNa karI zakAya che. paraMtu pariNAmane na aTakAvI zakAya che, na tenuM rUpAMtaraNa karI zakAya che, pariNAma pariNAma che. hiMsAH udbhavastrota manuSyamAM eka maulika manovRtti rahelI che, te che adhikAranI bhAvanA, parigraha-saMgrahanI manovRtti. A che hiMsAno udbhava strota. mULa parigrahanI manovRttinuM rUpAMtaraNa ja ahiMsAnI nipaja che. aparigrahanI -niHsaMgrahanI cetanAne jagADavAno krama eTale ja ahiMsAnuM prazikSaNa ane, ahiMsAnA prazikSaNano artha che, aparigrahanI cetanAne jagADavAno prayatna. parigraha ane hiMsA vyaktigata svAmitva, sAmUhika svAmitva, rAjyanuM svAmitva ane sahakAritA, kendrita arthavyavasthA ane vikendrita arthavyavasthA : A badhA zabdonI vyAkhyA karyA vagara, temanA artha jANyA vagara, ApaNe ahiMsAnA prazikSaNanI vAta na ja vicArI zakIe. vyaktigata svAmitva pratye bhAre AkarSaNa hoya che, tethI Arthika vikAsanA kSetramAM te sarvottama sAbita thayela che. sAmUhika svAmitva ane rAjyanuM svAmitva e banne Arthika vikAsanI doDamAM pAchaLa paDI gayAM che. ane A bAbata, A dazakamAM banela yuropa ane eziyAnI ghaTanAone AdhAre satya sAbita thAya che. sahakAritAnI sthiti paNa A ja che. enuM spaSTa kAraNa che ? vyaktigata svAmitvamAM adhikAranI bhAvanA prabaLa bane che. sAmUhika lokataMtraH navI vyakti, navo samAja | 100 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmitva, rAjyagata svAmitva ane sahakAritAmAM te durbaLa thaI jAya che. eno niSkarSa e che ke : hiMsA ane parigraha baMnemAM gaThabaMdhana che. jyAM adhikAranI bhAvanA che, tyAM artha-saMgraha pratye vadhAre AkarSaNa hoya che. jyAM arthasaMgraha pratye adhika AkarSaNa hoya che, tyAM hiMsA pratye adhika AkarSaNa hoya che. ahiMsAnuM prazikSaNa prathama bindu ahiMsAnuM prazikSaNa kyAMthI zarU karavuM ? A prazna no uttara uparanI samasyAnuM sahaja samAdhAna che.ahiMsAnuM prAraMbhabindu che : "abhaya". bhaya na karo....Ama eka hajAra vakhata vAMcanAra-gokhanAra paNa bhayamukta nathI banI zakato, jo tene mRtyuno Dara haze, zarIra mATe moha haze, dhana-padArtha mATe mUccha ghelachA haze. bhayanuM udgama sthAna- bhaya pedA karanAra tattvoaMdara samAyelAM hoya ane bahArathI ApaNe abhayanA pATha bhaNIe, manana karIe, to lakSyaprApti thatI nathI. bhayanA AveganuM zuddhIkaraNa zI rIte karavuM ? bhayanA uddIpana- prajvalanathI kevI rIte bacavuM ? A baMneno samyapha bodha -jJAna ane vyavahAramAM prayoga e ja abhayanA prazikSaNanuM prathama bindu banI zake che. ahiMsAnuM bIja adhikAranI bhAvanA, saMgraha, bhaya A tamAma eka parivAranA sabhyo che. temanAthI mukti meLavavI saraLa nathI.emanuM zuddhIkaraNa saMbhava che. A zuddhIkaraNa prakriyAmAM ja raheluM che : ahiMsAnuM bIja. zuddhIkaraNanAM sAdhanonI zodha eka jaTila prazna che. saLagatA cUlA para paDeluM pANI garama thaI jAya che. te pANI nIce utArIne mUkatAM ThaMDuM paDI jAya che. A zuddhIkaraNa jyota jhaLahaLatI rahe, te bujhAya nahi. A kArya asaMbhava nathI, khUba ja muzkela che, paraMtu sAthe sAthe vizvAsa rAkho ke te zakaya che. paheluM sAdhana - sUtra hiMsAno janma thAya che bhAvanAtaMtramAM. pachI te vicAromAM pariName che ane chelle thAya che tenuM AcaraNa. ahiMsAnA prazikSaNanuM paheluM sAdhana-sUtra che : bhAva-vizuddhi. vidhAyaka-racanAtmaka- hakAratmaka bhAva hoya, niSedhAtmaka-nakArAtmaka- khaMDanAtmaka bhAva na hoya enA mATe zarIra ane manane prazikSita karavAM khUba jarUrI che. zArIrika prazikSaNanAM sUtro zArIrika prazikSaNanAM sAdhana cheH Asana ane prANAyAma. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja D 101 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmAsana, zazAMkAsana, yogamudrA, vAsana, savAMgAsana matsyAsana, godotikAsana vagere Asano nADItaMtra ane graMthitaMtrane khUba prabhAvita kare che. AnA dvArA hiMsAnAM zArIrika utpAdaka tattvo kSINa thaI jAya che. anuloma-viloma, candrabhedI nADI-zodhana, ujajAI ane zItalI vagere prANAyAma zarIramAM pedA thatI hiMsAnAM bIjANuMonuM virecana kare che. mAnasika prazikSaNanuM sUtra mAnasika prazikSaNanuM sUtra che : dhyAna. kAryotsarga, dIrghazvAsa-prekSA, samavRtti zvAsa-prekSA, vagere dhyAnanA prayogo mAnasika ekAgratAnA vikAsamAM sahayogI bane che. mana jeTaluM caMcaLa teTalI hiMsA vadhAre. mana jeTaluM sthira- caMcaLatA ochI- teTalI hiMsA ochI. bhAvAtmaka prazikSaNanAM sUtra zArIrika ane mAnasika prazikSaNa karatAM adhika Avazyaka che ? bhAvAtmaka prazikSaNa. tenuM sUtra che : caitanya kendranuM dhyAna ane AbhAmaMDalIya lezyA dhyAna. anuprekSAnA prayoga zArIrika, mAnasika ane bhAvAtmaka traNeya prazikSaNa pado mATe upayogI che. AdhArabhUmiH prayogazALA ahiMsAnA prazikSaNanI A vyaktigata paddhati che. vAstavamAM ahiMsAnuM prazikSaNa vyaktigata stare ja thavAnuM che. sAmAjika stara para tenA prayoga karavAmAM Ave che. e kahevAmAM koI muzkelI nathI ke, ahiMsA- nI AdhArabhUmi che ke vyakti ane tenI prayogazALA che ? samAja. e ja rIte hiMsA mATe paNa A baMne tattvo ja che, te bahu sIdhI vAta che. tethI ja, ahiMsaka samAjaracanAno mahattvapUrNa ghaTaka che : vyaktiracanA, tethI ja- ahiMsaka vyaktiracanA prazikSaNanuM paheluM caraNa che. pArivArika jIvanamAM ahiMsA eka vyaktinA bIjI vyakti sAthenA sambandha ane vyavahAronuM tAtparya che H samAja ane mAnanavIya sambandha. vizuddha vyavahAranuM prazikSaNa sAmAjika stara para ahiMsAnuM prazikSaNa che. enI pahelI prayogabhUmi che : parivAra. hiMsAne yuddha ane AMtakavAda sudhI sImita rAkhavuM ApaNA mATe iSTa nathI. yuddha kyAreka-kyAreka ane koIka-koIka bhUminA bhAga para thanArI ghaTanA che. pArivArika jIvanamAM hiMsAnA prasaMgo vAraMvAra ane lagabhaga lokataMtra: navI vyakti, navo samAjaD 102 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ roja thatA hoya che. te mAnasika zAMtimAM bAdhaka bane che ane moTA pAye thanArI hiMsAnI pRSTha-bhUmi taiyAra kare che. pArivArika jIvanamAM zAMtipUrNa saha-astitva hovuM te ahiMsAnA zikSaNanuM mahattvapUrNa kArya che. asahiSNutA, asaMyama, ane mahattvAkAMkSA- A badhAM pArivArika jIvanamAM azAMtinuM viSa ghoLe che. sahiSNutA, saMyamano abhyAsa, mahattvAkAMkSAnuM parisImana- A prayogo pArivArika jIvanamAM thanArI hiMsAnA vAtAvaraNane badalI nAMkhe che. pArivArika ahiMsA : anekAntanuM prazikSaNa pArivArika ahiMsAnuM eka mahattvapUrNa ghaTaka che - sAmaMjasya. bhinna vicAra, bhinna pasaMdagI ane bhinna AcAramAM AmaMjasya sthApita thaI zake che. A bAbate anekAMtanuM prazikSaNa khUba sahayogI upayogI che. svataMtratA mAnya che, paraMtu sApekSatA vagaranI svataMtratA mAnya nathI. saha-astitva mAnya che, paraMtu anyAyanA pratikAranI zaktinI vAtanI upekSA karIne nahi ja. samAnatA mAnya che, paraMtu kSamatAtmaka asamAnatA vagaranI samAnatA mAnya nathI. zAMtino AdhArastaMbha eTalo kamajora na banI jAya ke, bhinnatAnA eka jhapATAthI kaDaDabhUsa karIne heTho paDe. anekAntanA prazikSaNamAM bhinnatA amAnya nathI, paraMtu zarata mAtra eTalI ja ke te bhinnatAno bIjo cheDo a-bhinnatA hovo joIe. abhinnatA ane bhinnatAnA saMgamavALI cetanAnI jAgRti ahiMsasamAjaracanAnI dizAmAM eka navuM kadama haze. samAjamAM hiMsAnA AdhAra sAmAjika jIvanamAM hiMsAnA majabUta AdhAra che. te AdhAro ghaNA lAMbA samayathI mAnya che . jAti-vAda, raMgabheda, prAMtavAda, garIbI AvA pUrvagrahothI pIDita samAja vAraMvAra hiMsAnI AgamAM baLataNa home che, iMdhaNa pUre che. jAtivAda ane raMgabhedanA sarpadaMzamAMthI chUTakAro meLavavA mAnavIya ekatAnuM prazikSaNa khUba jarUrI che. garIbInI samasyA kaMIka vizeSa jaTila che. jaTilatAnuM eka kAraNa che H upabhogya sAmagrI ochI che, ane upabhoktA adhika che. vaheMcIne khAo ke samAna bhAgIdArInI manovRttino abhAva che. vyaktigata sukha-suvidhA ane saMgrahanI bhAvanA prabaLa che. A samasyAno ukela che : saMvibhAganuM prazikSaNa, lokataMtra : navI vyakti, navo samAja jJa 103 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praza che vizvanI maulika ekatAno rASTanI bhogolika ekatAnI upayogitAne mAnya rAkhavA jatAM, vizvanI maulika ekatAnuM mUlya ochuM na AMkI zakAya. aham ane mahattvAkAMkSAno saMgharSa vizvane ekasUtratAmAM bAMdhatAM roke che, aTakAve che. manuSyanI cetanA eTalI divya nathI banI ke te saunI sAthe nyAyapUrNa ane saMtulita vyavahAra kare. ane A sthiti paNa bhaugolika ane prAdezika sImAone astitvamAM rAkhavAnuM nimitta banI rahI che. ahiMsaka samAjanI racanA mATe bhaugolika sImAonI samApti ja anivArya zarata nathI ja. paraMtu tenI anavArya zarata e che ke bhaugolika sImAo hovA chatAM, mAnavIya ekatAno tAra tUTe nahi. ahiMsAnA prazikSaNanuM AdhArabhUta tattva ahiMsAnA prazikSaNanuM AdhArabhUta tattva che H hRdayaparivartana athavA mAnasika prazikSaNa. hRdaya-parirvatana mATe nimna nirdiSTa siddhAMto- sUtronuM prazikSaNa Avazyaka cheH - hiManAraNo pariNAma (1) lobha adhikAranI manovRtti. (2) bhalA zastranirmANa ane zastraprayoga. (3) vera-virodha badalAnI bhAvanA. che krodha kalahapUrNa sAmudAyika jIvana. (5) ahaMkAra dhRNA, jAtibhedane kAraNe AbhaDa-cheTa, raMgabheda jAnataviSa. (6) kUratA zoSaNa, hatyA (7) asahiSNutA sAMpradAyika jhaghaDA. (8) nirapekSa ciMtana. AgrahapUrNa manovRtti, bIjAonA vicArone mahattva nahi ApavAnI manovRtti. (nirapekSa vyavahAra sAmudAyika jIvanamAM pArasparika a-sahayoga-nI manovRtti. AvA saMvego mAnavIne hiMsaka banAve che. hRdaya-parivartanano artha che ? A saMvegono pariSkAra karavo enA badale navA saMskArabIja ropavAM. matiyaprazikSaNanAM sUtro (1) lobhano anudaya zarIra ane padArtha pratye amUccha bhAvanuM prazikSaNa lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 104 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) bhayano anudaya (3) vera-virodhano anudaya (4) krodhano anudaya (5) ahaMkArano anudaya (6) krUratAno anudaya (7) asahiSNutAno anudaya, abhayanuM prazikSaNa. zastronA nimArNa ane vyApAra baMne na ka2vAnI saMkalpazaktinuM prazikSaNa maitrInuM prazikSaNa, badalAnI bhAvanAthI bacavAnuM prazikSaNa 'kSamA'nuM prazikSaNa vinamratAnuM prazikSaNa, ahiMsaka pratirodhanuM prazikSaNa, anyAya sAme asahakAranuM prazikSaNa. karuNAnuM prazikSaNa. sAMpradAyika sadbhAvanuM prazikSaNa alaga alaga vicArone sahevAnuM zikSaNa. (8) nirapekSa ciMtanano abhAva (9) nirapekSa vyavahA2no abhAva (10) niSedhAtmaka bhAvano abhAva anAvazyaka hiMsAnuM varjana ahiMsAnA prazikSaNanuM prathama sUtra che, binajarUrI hiMsAne aTakAvavI. pANIno bagADa, khanIja padArthonuM vadhAre paDatuM dohana, niraparAdha prANIo ane manuSyonI hatyA A badhI anAvazyaka hiMsAo che. AvI hiMsAthI mAnavI krUra banyo che. pariNAme prAkRtika saMtulana bagaDyuM che. sApekSa ciMtananuM prazikSaNa. sApekSa vyavahAranuM prazikSaNa. vidhAyaka bhAvanuM prazikSaNa. zArIrika svAsthya ane ahiMsA zArIrika svAsthya ane ahiMsA vacce AMtarika saMbaMdha che ja. zArIrika svAsthyanA abhAve hiMsAno bhAva pedA thAya che. AtmahatyAnuM eka kAraNa che H zarIramAM khAMDanI UNapa. lIva2 ane splInanI vikRti hiMsAnA bhAvane janma Ape che. hiMsA ane ahiMsA sAthe sambandhita AhArazAstra ane svAsthyazAstranuM prazikSaNa ahiMsAnA zikSaNanuM mahattvapUrNa aMga che. Arthika svAsthya ane ahiMsA Arthika svAsthya mATe nIcenAM sUtronuM zikSaNa Avazyaka che H lokataMtra H navI vyakti, navo samAja I 105 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) visarjananI manovRttinuM prazikSaNa. (2) asaMgrahanuM prazikSaNa. (3) vi-kendrita arthavyavasthAnuM prazikSaNa. (4) artha-zAstra ane vizvazAMti. (5) arthazAstra ane svastha samAja. (6) artha-arjanamAM prAmANikatAnuM zikSaNa. (7) samAna-vaheMcaNInI manovRttinuM zikSaNa. (8) upabhoganI vadhAre paDatI lAlacanuM niyamana ane upabhoganA sImAkaraNanuM prazikSaNa. ahiMsaka samAja athavA svastha samAjanI racanA mATe zArIrika, mAnasika, bhAvAtmaka ane Arthika svAthya tamAmanuM yogadAna jarUrI che. ahiMsAnuM prazikSaNa A badhA para AdhArita che. ahiMsA prazikSaNaH AdhAra ane prayogabhUmi ahiMsA prazikSaNanI paddhatino maulika AdhAra che ahiMsaka vyaktitvano vikAsa. A mATenI cAra prayogabhUmio che ? (1) pArivArika jIvana (2) sAmAjika jIvana (3) rASTrIya jIvana (4) AMtararASTrIya jIvana. pratyeka mAnavI mAnasika ane prAdezika sImADAmAM vibhakta che. ahiMsA mATe avibhakta athavA akhaMDa vyaktitvanI apekSA che. A apekSAnI pUrti mATe prazikSaNane bahumukhI karavuM paDaze. vyaktine (pAyAne) bhUlI jaIne ahiMsaka samAja racavAnI vAta karavI te bhrAMti ja che. te ja rIte ahiMsaka samAjanI racanA sivAya, ekalA ahiMsaka vyaktitvano vikAsa paNa bhramaNA ja che. vyaktinuM nirmANa samAja-sApekSa ane samAjanuM nirmANa vyakti ApekSa che. A baMne satyone najaramAM rAkhIne ja ahiMsAnA prazikSaNanI vAtane AgaLa vadhArI zakAze. lokataMtra: navI vyakti, navo samAja 106 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAnuM prazikSaNa ane jIvanamUlya mUlyonI samasyA eka jAgatika samasyA che. mUlyono hAra thaI rahyo che. pratyeka ciMtanazIla vyakti A aMge vyAkuLa che. mUlyonI pratiSThA jaLavAya, te darekanI apekSA che, AkAMkSA che. mUlyonuM patana zA mATe thaI rahyuM che te saMzodhanano viSaya che. te punaH pratiSThita kevI rIte thAya te ApaNA kartavyano viSaya che. asIma Arthika mahattvAkAMkSA ane sukha-suvidhAvAdI daSTikoNa mUlyonA hAsanuM kAraNa che. yena-kena-prakAreNa sAdhano meLavavAnI manovRtti ane mUlyonI pratiSThA, baMne ekasAthe na cAlI zake. sAdhanazuddhino vicAra jeTalo kSINa thAya, mUlyonuM stara eTaluM ja nIce AvI jAya che. naitika mUlya ane AdhyAtmika mUlya baMne sAdhana-zuddhi sAthe anivArya rIte joDAyelAM che. A baMne mUlyo sivAya, mAnavIya mUlyonI spaSTa vyAkhyA zakaya nathI. samyaka darzana aparigraha ane ahiMsA AdhyAtmika mUlyo che. prAmANikatA athavA ImAnadArI naitika mUlyo che. emanI pratiSThA sAdhana-zuddhi sApekSa dRSTikoNa thayA pachI ja karI zakAya che. A arthamAM kahevAya keH anekAnta athavA sApekSa daSTikoNa mUlyonuM mUlya che. te samyagu darzana che. enA vinA samyak AcAranI kalpanA na thaI zake. ahiMsAnA prazikSaNanI AdhArabhUmi samyaguM darzana che. daSTikoNane badalyA sivAya ahiMsAnA vikAsano prayatna evo ja che, jema koI mAnavI bIja vAvyA vagara ja pAka pedA karavAnI icchA rAkhe. zuM ApaNo daSTikoNa dhana ane dhana-saMgraha pratye yathArthavAdI che ? zuM ApaNo daSTikoNa vastu ane vastunA upabhoga mATe yathArthavAdI che ? jo hA, to ahiMsAnA prazikSaNa dvArA ahiMsAnA bIjanI vAvaNI thaI zakaze. AkarSaNanuM kAraNa vartamAna vizva ekAMgI daSTikoNanI samasyAmAM aTavAyeluM che. Arthika ane bhautika vikAsanI ekAMgI avadhAraNAe hiMsAnA lokataMtra: navI vyakti, navo samAja [ 107 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcaraNane protsAhana ApyuM che. A daSTikoNane badalyA sivAya, ahiMsAnuM AcaraNa vadhe e azakya che. vartamAna dazakomAM ahiMsA taraphI AkarSaNa je rIte vadhatuM cAlyuM che te, hiMsAthI utpanna thayelI samasyAnA kAraNe che. hatyA, AtaMka, saMhAraka zastronuM nirmANa, hiMsaka saMgharSa ane yuddha A hiMsaka samasyAo, mAnavInI zAMtino bhaMga karI rahI che. sAcesAca zAMtino bhaMga thaI rahyo che tethI ahiMsA pratye satata AkarSaNa vadhatuM rahyuM che. sau koIne lAgI rahyuM che ke vartamAna azAMtine dUra karavA mATenuM sahuthI suMdara samAdhAna : "ahiMsA' che avadhAraNA-mAnyatAo badalAya hiMsA dvArA utpanna tamAma samasyAonuM eka ja samAdhAna che : ahiMsA. paNa zarata che : anekAMta daSTikoNano vikAsa. te sivAya A samAdhAna zakya nathI. A satyane ApaNe kaI rIte khoTuM pADIzuM ke : "manuSyano daSTikoNa jeTalo padArthasApekSa che, teTalo manuSya-sApekSa ke prANI-sApekSa nathI ja ? te padArthaprApti mATe manuSya pratye krUratA ane prANI pratye nirmamatA dAkhavI zake che. A sthitimAM ahiMsAnuM mUlya kevI rIte pratiSThita karI zakAya ? je avadhAraNAe hiMsAne bhaDakAvI che, te mAnyatAne zuM badalI zakAya ? ApaNuM manobaLa vikasita hoya ane saMkalpabaLa majabUta hoya to avazya badalI zakAya che. tene badalavA mATe ja ahiMsAnA prazikSaNanI AvazyakatA che. prazikSaNano uddeza ahiMsAnA prazikSaNanuM prAraMbhabindu che : "hRdaya-parivartana' athavA mastiSkIya parivartana.' A parivartana hiMsA pratye nahIM, padArtha pratye haze. amAro nizcita mata che ke : aparigrahanI samasyAne choDIne ApaNe hiMsAnI samasyA para vicAra sudhdhAM na karI zakIe. Agrahavaza vicAra karavAmAM Ave to paNa, te sArthaka na nivaDe. ahiMsA prazikSaNano uddeza che : samatAnA mUlyano vikAsa. enA mATe : aparigraha, ahiMsA ane anekAMta- A trikoNAtmaka mUlya che. AnA vikAsa dvArA ja samatAnA mUlyane pratiSThita karI zakAya che. A ahiMsA prazikSaNano ApaNo vinamra prayatna eka navI dizAnI yojanAmAM saphaLa thAo. ApaNe A saMkalpane zaktizALI banAvIe ane maMgaLa kAmanA karIe : "ahiMsAnAM mUlyonI pratiSThA karavA mATe ApaNAM kadama AgaLa vadho." lokataMtraH navI vyakti, navo samAja ! 108 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAnuM prANatattva ahiMsAnuM prANatattva kayuM che ? A praznano pratyuttara jo mAre ApavAno hoya, to javAba che : hRdaya-parivartana. A tattva vagara ahiMsAnI kalpanA paNa zakya nathI. Ano paryAyavAcI zabda hoI zake ? bhAvAtmaka-parivartana. hRdaya ApaNA zarIranuM evuM kSetra che, jyAM bhAvanAo janma le che ane te vANI, mana ane zarIrane prabhAvita kare che. Ayurveda-zAstrAnusAra hRdaya be che ? eka phephasAMnI nIce ane bIjuM mastiSkamAM. prekSAdhyAnanI paddhati pramANe mastiSkIya hRdayanI oLakhANa avacetaka (hAIpothelesama) tarIke karavAmAM Ave che. te bhAva-dhArAno ugama srota che. tyAM bhAva janma le che, abhivyakta thAya che. zarIravijJAna anusAra antaHstrAvI graMthio manuSyanA vyavahAro ane AcaraNone prabhAvita kare che. A graMthiomAM mukhya graMthi cheH pIyUSagraMthi. enuM niyAmaka che H avacetaka (hAIpothelemasa). hiMsAnI upajanA saMdarbha hiMsA pedA thavAnA saMdarbho aneka che ? (1) asaMtulita samAjavyavasthA. (2) a-saMtulita rAjanaitika vyavasthA. (3) zastrIkaraNanI samasyA. (4) jAtiya ane raMgabhedanI samasyA. (5) sAMpradAyika samasyA. (6) mAnavIya saMbaMdhomAM asaMtulana (7) Arthika spardhA ane abhAva. (8) mAnasika tanAva. (9) vaicArika matabheda. (10) bhAvAtmaka asaMtulana. lokataMtra navI vyakti, navo samAja 109 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) vyaktigata rAsAyaNika asaMtulana. vastujagata : aMtarjagata AmAM prathama sAta saMdarbha vastugata (objekTa) sAthe saMbaMdhita che. aMtima cAra saMdarbha aMtarjagata (sabjekTa) sAthe saMbaMdhita che.ahiMsA prazikSaNanI praNAlI para vicAra karatI vakhate baMne saMdarbho para dhyAna ApavuM Avazyaka che. koI eka ja tattva dvArA hiMsAnI saghaLI samasyAonuM samAdhAna thaI jAya, emAM vizvAsa nathI besato. badhA rogonI eka ja davA-nI kahevata AmArI dRSTie bahu sArthaka nathI. vastu-jagata sAthe saMbaMdhita hiMsA ochI karavA mATe ane ahiMsAne pratiSThita karavA mATe gaNAdhipatizrI tulasIjIe aNuvrata AMdolanano pracAra karyo enA AdhAre prazikSaNanAM sUtro zodhAyAM che : naM hiMsAno saMdarbha ahiMsA prazikSaNanuM sUtra (1) asaMtulita samAjavyavasthA. (2) asaMtulita rAjanaitika vyavasthA. (3) zastrIkaraNanI samasyA (4) jAtiya ane raMgabhedanI samasyA. (5) sAMpradAyika samasyA. (6) mAnavIya saMbaMdhonuM asaMtulana. (7) Arthika spardhA ane abhAva. ahiMsaka prazikSaNa. lokataMtrIya jIvanazailInuM prazikSaNa astitvanI aMtarjagata sAthe saMbaMdha dharAvatI anekAntanuM prazikSaNa ane prekSAdhyAnanA prayoga upayogI che. (8) : mAnasika tanAva. (9) vaicArika matabheda. mAnavIya surakSAnuM prazikSaNa. mAnavIya ekatAnuM prazikSaNa. dharma athavA satyanI maulika ekatAnuM prazikSaNa samatA ane AtmatulAnA siddhAMtanuM prazikSaNa. vyaktigata svAmitvanI hada tathA vyaktigata upabhoganI hadanuM prazikSaNa. hiMsAne ochI karavA mATe jIvanazailInuM kAryotsarga ane zvAsaprekSAnuM prazikSaNa. anekAMtanuM prazikSaNa. lokataMtra : navI vyakti, navo samAja 110 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) bhAvAtmaka asaMtulana. caitanyakendra-prekSA ane lezyA dhyAnanuM prazikSaNa (11) vyaktigata rAsAyaNika asaMtulana. prekSAdhyAnanA pAMceya caraNanuM prazikSaNa. vyakti ane samAja vartamAna ciMtananI abhimukhatA samAja tarapha vizeSa che. vyakti gauNa che. samAja mukhya che. samAjamAM parivartana, samAjasudhAro, samAjano vikAsa- ciMtananAM A mukhya biMduo che. vyavasthA ane kAyadAne sAmAjika banAvI zakAya che. emano saMbaMdha vastu ane daMDazakti sAthe che. eTale temane badhA 52 sarakhI rIte ja lAgu karI zakAya che. ahiMsAno saMbaMdha hRdayaparivartana ane aMtarjagata sAthe che, tethI tene badhA 52 sarakhI rIte lAgu nA karI zakAya, samAjavyApI na banAvI zakAya. ahiMsA daMDAtmaka zaktinuM sthAna na laI zake. enA dvArA samAjanuM zAsana na cAlI zake. uparokta vicAra ahiMsAnI durbaLatA ane hiMsAnA samarthana mATe paryApta zaktizALI che. enA AdhAre e niSkarSa kADhI zakAya, ke samAjane ahiMsAnI apekSAe sArI samAjavyavasthAnI jarUrata che. A niSkarSamAM je saccAI che, tene khoTI pADavAno huM prayatna nahIM karuM, paraMtu saccAInI bIjI bAju, jenI haMmezAM upekSA karavAmAM Ave che te prastuta karavA cAhuM chuM. vyavasthA mATe jeTaluM dhyAna ApavAmAM AvyuM, teTaluM vyavasthA karanAra upara, tenuM saMcAlana karanAra para dhyAna na apAyuM. vyavasthA samAjane mATe hoya che. tenuM saMcAlana karanAra vyakti hoya che. vyavasthA bahu ja sArI hoya, paraMtu te sArI vyavasthAnuM saMcAlana sArI vyaktinA hAthamAM na hoya, to paNa praznano ukela maLaze nahi. anekAMta athavA samagratAno STikoNa e che ke sArI vyavasthA ane tenuM saMcAlana karanAra sArI vyakti- baMneno yoga. ahiMsAnA prazikSaNano mukhya uddeza che H sArI vyaktinuM nirmANa athavA ahiMsAniSTha vyaktinuM nirmANa. - vyakti gauNa nathI vyaktine ahiMsA dvArA prazikSita banAvI zakAya che, samAja athavA rASTrane nahi ja. A avadhAraNAne sApekSa dRSTithI vicArI zakAya. vyakti ane samAjane vibhakta na karI zakAya. vyakti samAjathI prabhAvita thAya che ane samAja vyaktithI prabhAvita thAya che. baMnemAM anyonya Azraya saMbaMdha che. vyaktinuM aMtarjagata tenI vaiyaktikatA che, teno vistAra che : samAja. lokataMtra: navI vyakti, navo samAja aa 111 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAjika parivartana ane krAMti bhale rAjanaitika hoya ke AdhyAtmika, ApaNe vyaktine gauNa na gaNI zakIe. prekSAdhyAnane bhale ApaNe sAmAjika ahiMsA sAthe na joDIe, paraMtu parokSa rIte ahiMsA sAthe teno saMbaMdha svAbhAvika che. vyaktitva rUpAMtaraNanuM maulika rUpa vyaktitva rUpAMtaraNa bahu saraLa vAta nathI. dareka vyaktimAM racanAtmaka ane khaMDanAtmaka ema be bhAvonA srota hAjara ja hoya che. niSedhAtmaka- nakArAtmaka- khaMDanAtmaka bhAva haMmezAM hiMsAne janma Ape che ane vidheyAtmaka- hakArAtmaka bhAva ahiMsAne. sAmAjika vAtAvaraNa nakArAtmaka bhAvone vadhAre uttejana Ape che, tethI jANe-ajANya hiMsAnI samasyA vadhAre jaTila/gaMbhIra bane che, banatI jAya che. Aje enI jaTilatA zikhara para che. prekSAdhyAna- nakArAtmaka bhAvothI aprabhAvita thavAno prayoga che. jo ApaNe niSedhAtmaka srotonI sAthe ApaNo saMparka (bhAvAtmaka saMbadha) sthApI zakIe to A niSadhAtmaka bhAvothI aprabhAvita rahevuM ApaNA mATe khUba saraLa banI raheze. caitanyakendraprekSAno Azaya che, kaSAyakSetra upara potAnuM niyaMtraNa sthApita karavuM. vyaktitva athavA cetanAnA rUpAMtaraNanuM A maulika svarUpa che. ahiMsAnuM prazikSaNa anapekSAno prayoga vyaktitvanA rUpAMtaraNa mATe anuprekSAnA prayoga bahu saphaLa rahyA che. A prayogamAM magaja (mana) ane zarIrane zithila (DhIluM) banAvIne salAha ApavAmAM Ave che, sAthe sAthe raMgonuM dhyAna paNa karAvavAmAM Ave che. dhvani ane raMga A baMne acetana yA avacetana manane prabhAvita kare che. AnAthI jUnA saMskAro ane arjita Adatono kSaya thaI jAya che, navI Adato ane navA saMskAronI nimaNibhUmi taiyAra thaI jAya che. nava(9) caraNomAM vibhAgomAM pUro thato A abhyAsakrama vyaktinAM saMkalpazakti, AtmavizvAsa ane AtmanirIkSaNanI kSamatAne vadhAre che. ahiMsAnA vikAsa mATe pAMca anuprekSAono abhyAsa jarUrI che ? (1) abhayanI anuprekSA (2) sahiSNutAnI anuprekSA (3) karuNAnI anuprekSA (4) maitrInI anuprekSA (5) svAvalambananI anuprekSA lokataMtra navI vyakti, navo samAjaD 112 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSaNa ane ahiMsA ahiMsAnA prazikSaNane vyApaka banAvavA mATe tene zikSaNa sAthe joDavuM Avazyaka che. sAmAjika svAcya, vaiyaktika svAcya ane mAnasika zAMti mATe ahiMsAnuM prazikSaNa savAdhika Avazyaka che. zikSaNa kSetre AnI ATalI badhI upekSA zA mATe karAI tenI mane samaja nathI paDatI, prazna anuttara thaI jAya che. AMtararASTrIya tanAva ane zastrI-karaNe mAnavasamAjane A saccAI tarapha vicAravA mATe vivaza karela che. A vivazatAmAM paNa je sva-vazatA bahAra AvI che, ubharI che, te sonerI bhaviSyano saMketa che. 19 navembara, 1990 mAM je ahiMsAno abhilekha levAyo, te A yuganA itihAsanI mahattvapUrNa ghaTanA che. nATo tathA vArasA saMdhi dezonA 34 rASTranA adhyakSoe yugAMtarakArI niHzastrIkaraNanI saMdhi para hastAkSara karyA ane zItayuddhane aMtima vidAya ApI dIdhI. zItayuddhanuM vAtAvaraNa navI bhAgIdArI ane paraspara maitrImAM badalAI gayuM. AnI sAthe sAthe madhyama dUra aMtaranAM prakSepAstro (laghu prakSepAstro)nA parisImananI saMdhi para soviyeta rASTrapati gobacAva ane amerikI rASTrapati buze sahIo karIne eka navA aitihAsika prakaraNanI zarUAta karI, navo adhyAya zarU thayo. pariNAma sApha che ke, zItayuddha, bhaya, tanAva ane zastrIkaraNanA vAtAvaraNamAM vaizvika vyavasthA samyak daSTie cAlI na zake. chevaTe hiMsA taraphathI ahiMsA tarapha prayANa karavuM ja paDe che. jo ahiMsAnuM zikSaNa, skUlanA zikSaNanI sAthe ja ApavAmAM Ave, to navA netRtvanI saphaLatA mATe navI kSitija ApaNI samakSa upasthita thaI zake che. vidyArthIne prekSAdhyAnanA prayoga, jIvanavijJAnane nAme karAvAya che, tenAthI naitika zikSaNa ane ahiMsAnuM zikSaNa- baMnenI pUrti thAya che. ahiMsAnA vyAvahArika prayoga ane prazikSaNa vizvanA aneka bhAgomAM ahiMsaka samAjaracanAnI daSTie aneka vyAvahArika prayogo karavAmAM Ave che. enI saphaLatA, yogyatA, sArthakatA para koI paznArtha cila na lagAvI zakAya.A prayoga samAjane vyAvahArika prazikSaNa Ape che. A svIkAravAmAM paNa mane koI muzkelI nathI. paraMtu, eka bAbata vizeSa bAkI rahI jAya che ane te che, ahiMsAnA kSetramAM karavAmAM AvatA prayoga keTalA ciraMjIva ane keTalA saphaLa thayA che, te pote ja eka samasyA che. A samasyAno ahiMsAnA kSetramAM kAma karatA lokataMtraH navI vyakti, navo samAja 113 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokoe anubhava karyo che. prekSAdhyAna, ahiMsAno vastuniSTha prayoga nathI, A kevaLa AMtarika cetanAnA rUpAMtaraNa athavA hRdayaparivartanano prayoga che. A bAbate amAro abhiprAya che H hRdaya-parivartana sivAya sAmAjika viSamatAne dUra karavAnI ane Arthika asamAnatA miTAvavAnI je vAta kahevAmAM Ave che, te kriyAvita nathI thatI. bUrAIne rokavAnuM zaktizALI mAdhyama che ? daMDazaktino prayoga. bUrAInI cetanAne badalavAno zaktizALI prayoga che : hRdayaparivartana. ahiMsAmAM zraddhALune daMDazakti para bharoso nathI hoto. eno vizvAsa hRdaya-parivartana para ja hoya che. ethI, te apekSAe kahI zakAya ke, prekSAdhyAna sAmAjika viSamatA ane Arthika asamAnatAnA unmelanano prayoga che. mahAna saMkalpa gaNAdhipati zrI tulasI dvArA aNuvrata AMdolanano je pracAra karavAmAM Avyo, tenAM mukhya tattvo nIce pramANe che : 0 anAvazyaka hiMsA na thAya. 0 niraparAdha- nidoMSanI hiMsA na thAya. 0 jAtiya vRNA samApta thAya. jAtibheda ane raMgabhedanA AdhAre hINatA ane uccatAnI bhAvanA naSTa thAya. 0 sAMpradAyikatAne AdhAre saMgharSa na thAya. 0 mAdaka, nazIlA padArthonuM sevana ghaTe, pachI sadaMtara baMdha thAya. A saMkalpo, vartamAnanI jvalaMta samasyAonA samAdhAnanI dizAmAM thanArA mahAna saMkalpo che. A saMkalpo mATe AMtarika cetanAnuM rUpAMtaraNa athavA hRdaya-parivartanano prAyogika upakrama che : prekSAdhyAna. lokataMtra: navI vyakti, navo samAja 114 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta ane ahiMsA ApaNuM jagata taMdrAtmaka athavA bhedabhedAtmaka che. abheda chUpo rahe che, ane bheda sAme Ave che. mANasa-mANasa vacce aneka prakAranA bheda che: (1) mAnyatAbheda athavA avadhAraNAbheda (2) vicArabheda (3) rucibheda (4) svabhAvabheda (5) saMvegabheda 0 mAnyatAbhedaH mAnyatAomAM bhinnatA, bhedane AdhAre aneka sampradAya banyA che, tenA anuyAyIonI saMkhyA paNa vadhavA mAMDI che. sAMpradAyika bheda e vaicArika svataMtratAnuM lakSaNa che. manuSya yAMtrika nathI, te ciMtanazIla prANI che. te potAnI rIte vicAre che, siddhAMtanuM nidhariNa kare che ane svIkAra kare che mAnavI ciMtanazIla hovA uparAMta saMvegayukta paNa che. kema ke, te phakta ciMtanazIla ja hota to bheda, bheda ja raheta. te virodhanuM rUpa laIne sAmpradAyika vidveSa, kalaha, ane jhaghaDAnI sthitinuM nimaNi na karata. sAmpradAyika uttejanAnuM mULa kAraNa siddhAMtabheda nathI, enuM kAraNa che, saMvegajAnata Agraha. vicArabheda :- pratyeka mAnavInuM astitva alaga che, tethI tenA ciMtanamAM bheda hoya te svAbhAvika che. paraMtu te yaMtra hota, ke yaMtra dvArA tenuM saMcAlana thatuM hota, to eka ja prakAre te vicArata, paraMtu te tevuM yaMtra nathI. darekanI pota-potAnI cetanA che, tethI pota-potAnuM ciMtana paNa che. te koI a-svAbhAvika vAta nathI. vicArano A bheda saMvegathI prabhAvita thaIne saMgharSanI sthitinuM nirmANa kare che. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja 115 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 rucibheda :- IndriyonI saMvedanA dareka mAnavInI ekasarakhI nathI hotI. eka ja vastu koInA mATe sukhanA saMvedananuM kAraNa bane che, to bIjA mATe duHkhanuM. saMvedananI bhinnatAmAM koI ja saMgharSa nathI. temAM saMgharSanI cinagArI cAMpe che "saMvega.' o svabhAvabheda :- jeTalA manuSya. eTalA svabhAva. alaga-alaga darekanI Adata ane svabhAva. svabhAvabheda mATe javAbadAra che, mAnavInA AMtarika vyaktitvanI-racanA. svabhAvabhedanA kAraNe je saMgharSa thAya che, tenA mATe javAbadAra che saMvega. o saMvegabheda: mANasa mANasa vacce thanArA bhedanuM mukhya kAraNa che ? saMvega, paraMtu tamAma lokomAM saMvego samAna nathI hotA. tenI alagatA ja bhedanuM sarjana kare che. saMveganI taratamatAnA mukhya prakAra traNa che ane peTA prakAra nava che ? 1. mRdu- alpa mAtrAno saMvega. 2. madhya- madhyama mAtrAno saMvega. 3. tIvra- adhika mAtrAno saMvega. 1. mRdu saMveganA paNa traNa prakAra che : mRdu, madhyamRdu ane adhimAtra-mRdu. 2. madhyanA saMveganA paNa traNa prakAra che : madhya, madhyamadhya ane ati-mAtra madhya 3. tIvranA traNa prakAramAM : tIvra, madhyatIvra ane adhikAgratIvra mukhya che. - mRdu saMvegavALI vyakti zAMtipUrNa ane saha-astitvamAM vizvAsa karanArI hoya che. te toDa-phoDa, jhaghaDA vageremAM bhAga nathI letI. ane AtmahatyA ke parahatyAno vicAra paNa nathI karatI. madhya saMvegavALI vyakti kalaha, upadrava, toDaphoDa vageremAM pravRtta thatI nathI. madhya saMvegavALI vyakti varNa ane jAtinA AdhAre dhRNA kare. che, AbhaDacheTamAM vizvAsa kare che, UMca-nIcanI bhedarekhAne vistAra che. adhimAtra madhya saMvegavALI vyakti sAMpradAyika uttejanA phelAve che. abhinivezavaza sAmpradAyika saMgharSanI paristhiti pedA kare che. tIvra saMvegavALI vyakti AtmahatyA, parahatyA jevAM hiMsAtmaka kAyomAM pravRtta hoya che. lokataMtra navI vyakti, navo samAja gha116 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyatIvra saMvegavALI vyakti jAtiyatA ane sAMpradAyikatAnA AdhAre hiMsAne bhaDakAve che. adhimAtra tIvra saMvegavALI vyakti lokone yuddhonmAda tarapha dorI jAya che. hiMsA ane ekAMgI daSTikoNa saMvega jeTalo tIvra hoya che, eTalAM ja prabaLa bane che mithyA abhiniveza, ekAMgI Agraha. mithyAbhiniveza ane ekAMgI Agraha hiMsAnAM be mukhya binduo che. hiMsAne mAtra zastrIkaraNa ane yuddha sudhI ja maryAdita rAkhavA nathI mAMgatA. pArivArika kalaha, mAnavIya saMbaMdhomAM kaDavAza, jAtiya saMgharSa, sAMpradAyika saMgharSa, prAMtIya saMgharSa athavA tuM, tuMhuM, huM - nI manovRtti- A badhAM hiMsAnAM prAraMbhika svarUpo che. ane A badhAM mAnava-jAtine zastrIkaraNa ane yuddhanI dizAmAM laI jAya che. niHzastrIkaraNa ane yuddhavarjanA (yuddha nahI)nA siddhAMta bahu sArA che, paraMtu sauthI pahelAM hiMsAnAM prAraMbha-binduo upara, zarUAta upara dhyAna kendrita karavuM khUba jarUrI che. mithyAbhiniveza samAjane krUratAnI hade laI jAya che, hiMsAnAM dvAra khUlI jAya che. abhiniveza ocho karavA mATe anekAnta mahattvapUrNa vikalpa che. anekAMtanAM AdhArasUtroH anekAMta abhiniveza ane AgrahamAMthI mukta thavAno prayoga che. enA mULabhUta siddhAMto pAMca che : (1) sapratipakSa (2) saha-astitva (3) svataMtratA (4) sApekSatA (5) samanvaya * sapratipaza: dArzanika pakSa: A vizvamAM te ja astitva che, jeno pratipakSa che. astitva sapratipakSa che- "yat sat tat sapratipakSa." koIpaNa astitva evuM nathI, jeno pratipakSa na hoya. vyAvahArika pakSaH pratipakSa ApaNA astitvanuM anivArya aMga che, pUraka che, jarUrI che, tethI ene zatru na mAno. enI sAthe mitrano vyavahAra karo. parantu rAjanaitika, Arthika, sAmAjika praNAlIomAM lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 117 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraspara Adarano vyavahAra nathI hoto, zatru jevA vyavahAro thAya che. lokasabhA ane vidhAnasabhAmAM vipakSanuM mahattvapUrNa sthAna hoya che, chatAM tenA mATe Adarano dRSTikoNa ocho rahe che, virodhI jevo vyavahAra vadhAre thAya che. sAdhanApakSa :-pratiprakSano siddhAMta sArvabhaumano niyama che. chatAM mAnavI potAnI saMvegAtmaka prakRti ane virodhI hitone kAraNe pratipakSane potAno zatru mAne che. A saMvegAtmaka dRSTikoNane badalavA mATe sAmaMjasyanI sAdhanA bahu upayogI bane che. pratipakSano Adara te astitvanI surakSA mATe mahattvapUrNa pAsuM che. dRSTikoNane badalavA mATe sAmaMjasyanI anuprekSA virodhAtmaka ka2vAmAM Ave che. * saha-astitvaH dArzanika pakSa H pratyeka vastumAM anaMta virodhI yugalo che. te badhAM eka sAthe rahe che. vyavahAra pakSa : be virodhI vicAravALA ekasAthe rahI zake che. 'tame paNa raho ane ame paNa rahIe-' A sUtra ApaNA jagatanuM saundarya che. tethI virodhIne khatama karI nAMkhavAnI vAta na vicAro. hada-sImA nakkI karo. tame tamArI hadamAM raho, te temanI hadamAM rahe. sImAne oLaMgo nahIM, sImAnuM atikramaNa na karo. sAdhanApakSa : virodha ApaNI mAnasika kalpanA che. saha-astitvamAM te ja bAdhaka che. jo ApaNe bhaya ane ghRNAnA saMveganuM zuddhIkaraNa- pariSkAra karIe, to saha-astitvanI muzkelI samApta thaI jAya che. saMvega-pariSkAra mATe saha-astitvanI anuprekSA upayogI che. * svataMtratA : dArzanika pakSa H dareka padArthanuM astitva svataMtra che. koI koInA astitvamAM hastakSepa nathI karatuM, tethI tamAma padArtha, potapotAnA maulika guNonA kAraNe potAnI viziSTatA jALavI zakyA che. vyavahAra pakSa : mAnavInI svataMtratA athavA vyaktigata svaMtatratAnuM mUlyAMkana karyA vagara samAja svastha nathI raheto. sAmAjikatAnA mahattvano svIkAravA chatAM vaiyaktika svataMtratAnA mUlyane ochuM na aMkAya. sAdhanA pakSa : eka vyakti bIjI vyaktinI svataMtratAmAM bAdhaka bane evuM kAma e ja vyakti karI zake che, je potAnA vicArone sarvopari lokataMtra : navI vyakti, navo samAja I 118 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satya na mAnato hoya. potAnA ja vicArone savottama mAnanAra vyakti bIjAnI svataMtratAmAM hastakSepa karyA vagara nathI rahI zakatI. A hastakSepanI manovRttine badalavA mATe svataMtratAnI anuprekSA bahu mahattvanI che, khUba kImatI che. * sApekSatAH dArzanika pakSa : ApaNuM astitva svataMtra ane nirapekSa che, paraMtu ApaNuM vyakitatva sApekSa che. vyaktitvanI sImAmAM svataMtratA paNa sApekSa che. tethI koIpaNa vyakti saMpUrNa svataMtra nathI, ane svataMtra nathI mATe sApekSa che. vikAsavAdanuM sUtra che : "jIvano mULa AdhAra che saMdharSa." anekAntanuM sUtra che : "jIvano mULa AdhAra che parasparAvalambana' eka vyakti bIjI vyaktinA Teke TakelI che. vyavahAra pakSa : ekAMgI dRSTikoNavALI vyakti potAnA vicAra dvArA samAjane khaMDita karI nAMkhe che. koI vicAraka, samAjane ja sarvasva mAne che, to koI vicAraka, vyakitane ja sarvasva mAne che. anekAMtano daSTikoNa savagI che. dareka pAsAne vicAre che. tenA mate vyakti ane samAja baMne sApekSa che. jo samAja ja sarvasva hoya, to vyaktigata svataMtratA arthahIna banI jAya che ane vyaktine ja sarvasva mAnI levAmAM Ave to sApekSatAno koI artha nathI. svataMtratAnI sImA che : sApekSatA ane sApekSatAnI prayoga-bhUmi che, vyakti ane samAja vacceno sambandha-setu samparka-sUtra. mAnavIya sambandhomAM je kaTutA jaNAI rahelI che, tenuM kAraNa nirapekSa dRSTikoNa che, saMkIrNa rASTravAda ane yuddha paNa nirapekSa dRSTikoNanAM ja pariNAma che. sApekSatAnA AdhAre sambandha-vijJAnano vyApaka vikAsa thaI zake che. manuSya, padArtha, vicAra, vRtti ane potAnA zarIra sAtheno saMbaMdha vagereno viveka karavo ahiMsAnA vikAsa mATe bahu ja Avazyaka che. manuSyo pratye krUratApUrNa, padArtha pratye AsaktipUrNa, vicAro sAthe AgrahapUrNa, vRttio sAthe asaMgata, zarIra sAthe mUrchApUrNa sambandha haze to hiMsA avazya saMbhavavAnI ja, koI zaMkA vagara. sAdhanA pakSa : ekAMgI athavA nirapekSa dRSTikoNane badalavA mATe abhyAsa jarUrI che. parivartana jANavAthI ja nathI AvI jatuM, paraMtu te mATe dIrghakALa sudhI abhyAsa jarUrI che. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja 119 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savAMgINa tathA sApekSa daSTikoNane vikasAvavA mATe sApekSatAnI anuprekSA apekSita che. * samanvaya dArzanika pakSa ke koIpaNa vicAra saMpUrNa satya nathI. te satyano aMza hoya che. jema ApaNe ApaNA vicArane ja satya mAnI laIe chIe, tema bIjAnA vicAramAM paNa satya zodhIe, zodhavAno prayatna karIe. potAnA vicArane satya ja mAnavAno ane bIjAnA vicArane asatya ja mAnavAno prayatna ekataraphI- ekAMgI daSTikoNa che- Agraha che. A ekAMgI Agraha mAnavIne asatya tarapha dorI jAya che. satyanI zodhano mArga che : anAgraha. anAgrahI mAnavI ja be bhinna vicArono samanvaya sAdhI zake che. vyavahAra pakSa : AgrahI manovRtti sAMpradAyika uttejanA mATe javAbadAra che. eka sampradAya bIjA sampradAyanA svIkRta satya aMzane svIkAravA taiyAra nathI. AcArya vinobAe lakhyuM che, "huM kabUluM chuM ke mArA para gItAnI asara gADha che, te ja rIte te gItAne choDIne mahAvIrathI vadhAre asara mArA citta para bIjI koI nathI." enuM kAraNa e ja che ke mahAvIre je AjJA karI che, te bAbAne pUrNa rIte mAnya che. mahAvIranI AjJA che, "satyAgrahI bano.' Aje jyAM-jyAM ja Ubho thAya che, te satyAgrahI hoya che. vinobAjIne paNa vyaktigata satyAgrahIne nAte gAMdhIjIe samAja samakSa rajU karyA hatA. paraMtu bAbA jANatA hatA, ke te pote koNa che. te potAne satyAgrahI nahi balka satyagrAhI mAnatA hatA. dareka mAnavInI pAse satyano aMza hoya che, tethI mAnava-janma sArthaka thaI jAya che. tamAma dhamamAM, paMthomAM, badhA mAnavomAM satyano ja aMza che, tene grahaNa karavo joIe. ApaNe satyagrAhI- satyane samajavAvALAbanIe, A ja zikSaNa che mahAvIranuM, jenI bAbA para gItA pachI vadhAre asara che. sAdhanApakSa : repTeliyama mastiSkathI prabhAvita vyakti, sAMpradAyika ane jAtiya dhRNA phelAvavAmAM taiyAra rahe che. sAdhanA dvArA tenA prabhAvane ocho karavAmAM Ave che. samanvayanI cetanAnA vikAsa mATe samanvayanI anuprekSA upayogI che. lokataMtra navI vyakti, navo samAja 120 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokataMtra ane ahiMsA lokataMtra, vartamAna mAnasane AkarSita karanAro eka zabda che. eka prayoga che. vyaktine je sahuthI vadhAre priya hoya che, te che : svataMtratA. vyaktigata svataMtratA lokataMtranuM prANatattva che. AtmA adhi-nAyakavAdI praNAlImAM tenuM hanana thAya che, te haNAya che. tethI adhinAyaka praNAlI phakta adhinAyakane ja priya lAge che, bAkI badhAne apriya. saune mATe samAna taka ane darekane matAdhikAra baMne lokataMtranAM AgavAM potAnAM vizeSa mUlyo che. A mUlyo parathI phalita thAya che ke, lokataMtra ahiMsAno vyAvahArika prayoga che. ahiMsAnAM pAMca maulika sUtra che :(1) svataMtratA (2) sApekSatA (3) samanvaya (4) samAnatA (5) saha-astitva. A pAMceyanuM astitva eTale lokataMtranuM astitva ane emanI upekSA eTale lokataMtranuM unmelana. hiMsAnI satata vadhatI pravRtti ane lokataMtramAM virodhAbhAsa che. lokataMtra hoya, ane naitika mUlyono vikAsa na thAya e saMbhava nathI. lokataMtra hoya ane prAmANikatA tathA javAbadArInuM bhAna na hoya, te saMbhava nathI. lokataMtra hoya. ane ahiMsAtmaka pratirodhanI zakti na hoya, te saMbhava nathI. lokataMtranI prakriyA lokataMtranI gADI cUMTaNInA pATA para cAle che. adhinAyakavAdI manovRtti para aMkuza mUkavAnuM ane lokonI zaktinI abhivyaktinuM zaktizALI mAdhyama che : cUMTaNI. cUMTaNI daramyAna jAtivAdano jvALAmukhI phATe che. te pArasparika sauhArdane - bhAIcArAne khatama karI lokataMtra navI vyakti, navo samAja 121 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAMkhe che. sAMpradAyika kaDavAza phUMphADA mAre che ane kyAMka kyAMka DaMkha paNa mAre che. te rASTrIya ekatAne jaDa- mULathI hacamacAvI nAMkhe che. yena-kena prakAreNa mata meLavavAnI vRtti vadhatI cAlI che. temAM lokataMtranuM pratibimba nathI joI zakAtuM. tethI ghaNI vakhata A ciMtana prakhara ane svara mukhara bane che ke : cUMTaNInI praNAlI badalo, nahi to lokataMtra mATe te rAhu-ketu banI jaze." parivartananuM prAraMbhabindu . parivartana kyAMthI zarU thAya ? zuM pahelAM lokataMtra pratye susaMgata daSTikoNanuM nimaNi karavuM ke cUMTaNInI paddhati badalavI ? lokataMtranuM mukhya ghaTaka che : loko. tenI cetanA ja suSupta rahe to AgaLanuM koIpaNa kadama saphaLa thatuM nathI. zAsana adhika, AtmAnuzAsana ochuM enuM nAma che : 'rAjataMtra." AtmAnuzAsana ane saMyama- be vacce bhedarekhA doravI sahelI nathI. aNuvratano pahelo nAro che, "saMyama ja jIvana che " saMyama vinA AtmAnuzAsana jIvaMta na rahI zake ane AtmAnuzAsana vinA lokataMtra saphaLa na thaI zake. gaNAdhipati tulasIe kahyuM, "kAyado ocho ane AtmAnuzAsana adhika, A che lokataMtranuM svarUpa." lokataMtramAM nAgarikomAM AtmAnuzAsananI apekSita mAtrA che ke nahi ? enA para ciMtana karavuM anivArya che. jo te haze to lokataMtra niSphaLa nahi jAya. jo te nathI, to tenI saphaLatAnuM svapna duHsvapna mAtra banI raheze. apekSita che prazikSaNa. aNuvrata AtmAnuzAsananI AcAra-saMhitA che. enAthI zakya bane che jIvana-darzana. anAvazyaka hiMsAnuM varjana, mAnavIya ekatA, jAtivAdano asvIkAra, sAMpradAyika vaicArika sahiSNutAno draSTikoNa racAya che, tyAre lokataMtranI pRSThabhUmi ApoApa sthira ane daDha banI jAya che. cUMTaNInI prakriyAmAM parivartanano prayatna atyaMta Avazyaka che. tene badalavuM icchanIya che. aNuvratanA prazikSaNano artha che : lokataMtranuM prazikSaNa. lokataMtranA prazikSaNano artha che : aNuvratanuM prazikSaNa. hindustAnamAM lokataMtra pAMca dazakAthI cAlI rahyuM che, chatAM tenuM prazikSaNa haju ApavAmAM nathI AvatuM. matadAtAne mata ApavAno adhikAra che, paNa jenA saMcAlana mATe te mata Ape che tenAthI te ajANa che. lokataMtranA nAgarikanI ahaMtA zI che ? ane mata lenAranI ahaMtA zI che ? A vAtano baMnene khyAla nathI hoto, tyAre matono vyaya thAya che, lokataMtraH navI vyakti, navo samAja | 122 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buthakeriMga, mArAmArI thAya che. bIjuM paNa ghaNuM badhuM thAya che. lokataMtra mATe loka-cetanA jAgRta hoya, to tevuM banatuM nathI. lokataMtra : dvaMdvAtmaka bhUmikA lokataMtramAM sattAnA siMhAsana para e ja pakSa bese che jene bahumatI maLe che. jene alpamata maLe te, virodha pakSanA Asana para bese che. A eka svastha prANAlI che. jaina nyAyano eka siddhAMta che : vat sat tat supratipakSa'- jenuM astitva che, teno pratipakSa che. jeno pratipakSa nathI, tenuM astitva nathI. niraMkuza zAsananAM vAdaLone cIrIne lokataMtrano sUrya Uge che. jo virodhapakSa na hoya to niraMkuza zAsananA ghaTATopanI saMbhAvanA punaH vadhI jAya che, tethI pratipakSanuM eTaluM ja mUlya che, jeTaluM pakSanuM che. svastha pakSa ane svastha pratipakSa hoya, to ja lokataMtranI parikalpanA karI zakAya che. A svAsthyanuM rahasya che H samanvaya. potAnA vicAra ane potAnI nItino Agraha darekamAM hoya che, paraMtu e eTalI hada sudhI na hoya ke, bIjAnA vicAramAM rahelA satyane nA joI zake, bIjAnI nItinI yathArthatA te na samajI zake. aNuvratanI jIvanazailInuM mahattvapUrNa aMga che H "samanvaya. aNuvrata : atIta ane bhaviSya aNuvratano udaya naitika vikAsa ke cAritryavikAsanA AMdolananA rUpamAM thayo. tenI AcArasaMhitAe dareka varganA lokone AkarSyA, prabhAvita karyA. tenuM kAryakSetra : vyApArazuddhi, bhraSTAcArano nAza, cUMTaNInI svaccha prakriyA vagere rahyuM che, tenuM jIvana-darzana ke jIvana-zailInA rUpamAM mUlyAMkana na thayuM. have dizAparivartananI apekSA anubhavAya che. aNuvratanuM jIvana-darzana lokataMtranuM jIvana-darzana che. enI jIvana-zailI lokataMtranI jIvana-zailI che. ene kevaLa vyavahArazuddhinI sImAmAM sImita rAkhIne na jovuM joIe. eka sAmAjika prANI mATe ApaNe pUrNa ahiMsAnI vAta na vicArI zakIe. te kevaLa hiMsAnA sahAre cAle, te icchanIya nathI. madhyama mArga che H hiMsAthI ahiMsA tarapha prayANa, binajarUrI hiMsAno parityAga. aNuvratanI jIvanazailI eka madhyama mArga che, temAM hiMsA ane ahiMsA koIno 'atireka' nathI. eka sAmAjika prANI mATe ApaNe aparigrahanI vAta na vicArI zakIe. te kevaLa saMgraha ane parigrahamAM Asakta rahe te paNa vAMchanIya nathI. teNe vyaktigata svAmitva ane vyaktigata saMgraha aMge koI lokataMtra : navI vyakti, navo samAja D 123 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sImA-hada nakkI karavI joIe, vyaktigata bhoganI paNa sImA. aNuvratanI jIvanazailImAM A samIkaraNanuM khUba mUlya che. AnAthI padArtha pratye thanArI saghana mUcchanI jALa tUTe che. zikSaNa jIvana tarapha vaLe lokataMtrane dIrdhAyu banAvavA mATe be dizAomAM prasthAna jarUrI che. hiMsA ane parigraha tarapha lokono daSTikoNa badalAya evuM prazikSaNa, zikSaNanI sAthe cAle. vartamAnamAM zikSaNa kevaLa vyavasAya, zilpa, kalA, yAMtrika vikAsa ane zArIrika svAthya sAthe joDAyeluM che. teno mArga badalavo Avazyaka che. eno pravAha phakta AjIvikA tarapha che te jIvana tarapha vaLe. Arthika spardhA ane suvidhAvAdI daSTikoNe potAnAM UMDAM mULa jamAvyAM che, te naSTa thavAM zakaya nathI, paraMtu cetanAnI phaLadrupa bhUmi para jo hiMsA ane parigrahanI sImA-hadanAM bIja vavAya to eka svastha vikalpa maLI zake che. lokataMtrane AnI khUba apekSA che. aNuvratano prayatna A dizAmAM AgaLa vadhe ane zikSaNajagatane paNa temAM sahabhAgI banAvAya, to mAnavatAnuM bhAvi ujvaLa che. - vartamAnamAM vyakita, samAja, rASTra ane vizva samakSa aneka prazno che : jemake, mAnasika tanAva, hiMsA, AtaMkavAda, nazAkhorI, asahiSNutA vagere. aNuvratanuM jJAna ane prayoga e praznonA samAdhAnano eka mArga che. lokataMtranuM prazikSaNa phakta siddhAMtothI na thaI zake, paraMtu siddhAMtonI sAthe abhyAsa ane AcaraNathI te zakya bane. A nAnakaDI vAta mahattvapUrNa che, tamAma loko teno anubhava kare. lokataMtra: navI vyakti, navo samAja [ 124 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAvaraNa vijJAna ane ahiMsA ahiMsAno abhyAsa atyaMta prAcIna samayathI cAlI rahyo che. hajAro-hajAro varSothI enA carcAo ane anuzIlana thaI rahyAM che. ahiMsAnI samagratAne jANavA mATe pahelAM zAstrono abhyAsa thato. Aje enI sAthe paryAvaraNa-vijJAnano abhyAsa jarUrI che. ahiMsAno artha eTalo ja nathI ke, koI jIvane na mArazo. eno artha enAthI AgaLa, mAravAnI sthiti paNa pedA na karo, evo thAya che. evuM vAtAvaraNa na sarjA, jenAthI jIva marI jAya. evI paristhiti paNa pedA na karo, jethI ajIva (nirjIva)paNa asta-vyasta thaI jAya. ahiMsA sAthe jeTalo sajIva joDAyo che eTalo ja ajIva paNa ! eka vyakti krodhamAM Ave ane te paththara uThAvIne pheke, bhale tenAthI koI prANI na mare, paNa te hiMsA ja che. nimitta-vijJAna bhagavAna mahAvIre pratyeka prasaMganI sAthe vAtAvAraNa ane nimittane joDyAM. Ane nimittavijJAna paNa kahe che. nimittone naSTa na karo, koI jIvane na mAro, A nirdeza-sUcananI sAthe sAthe ema paNa kahyuM ke jIvanI utpAdakazaktine paNa naSTa na karo. bhale jIva, nirjIva banI gayo hoya to paNa tene naSTa na karo. A vAta upara khUba jhINavaTathI vicAra karAyo - dravya, kALa, kSetra, bhAva, pugala-pariNAma- A badhAM parivartananAM nimitta bane che.ahiMsAno siddhAMta kevaLa na mAravA sAthe ja nathI joDAyo, paNa nimitto sAthe paNa joDAyelo che. A nimitta-vijJAnanuM adhyayana ja paryAvaraNa vijJAna che. paryAvaraNanAM maulika sUtra Aje paryAvaraNa vijJAna samagra vizvane prabhAvita karI rahyuM che. tenuM mULa sUtra che, jIva ane padArtha ekabIjAne prabhAvita kare che. enuM bIjuM sUtra che : ApaNuM bhautika vAtAvaraNa jIvo para ane jIva bhautika vAtAvaraNa para Azrita che. lokataMtra navI vyakti, navo samAja D 125 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ enuM trIjAM sUtra che : eka kaDInuM parivartana bAkInI tamAma kaDIomAM parivartana lAvI de che. bhUmi, pANI, havA, IdhaNa- A badhAM A akhila jagatanI kaDIo che. eka kaDI asta-vyasta thavAthI bAkInI kaDIo asta-vyasta thaI jAya che. cothuM sUtra che : jIva amuka prakAranI sthitimAM ja bacI zake che. jo te vAtAvaraNa ane sthiti badalAI jAya, to jIva samApta thaI jAya che. eka nizcita tApamAnamAM ja jIva jIvI zake che. Aje eka bhaya pedA thayo che, ojhonanuM paDa tUTatuM cAlyuM che. jo parAbeMganI (asTrAvAyoleTa) kiraNo dharatI para paDavAM zarU thaI gayAM to jIvasRSTinuM bacavuM muzkela che. tApamAna vadhavAthI jaLanuM stara (sapATI) eTaluM vadhI jaze ke keTalAMye moTAM mahAnagaro samudramAM pheravAI jaze ! enuM pAMcamuM sUtra che : prakRtinuM saMtulana nA bagaDe, koIpaNa tattva, asaMtulananI avasthA na pAme. dhruvaniyama paviraNa-vijJAnanA A pAMca siddhAMto che. ApaNe A pAMca siddhAMtonA saMdarbhe ahiMsAnuM ciMtana karIe. ahiMsAno paNa A niyama che ja ke- ekaluM koI jIvI zakatuM nathI. eka dhruva siddhAMta apAyo, dravyanimitte di saMpatti vikRttei ' -ApaNI badhI ja vIya/zakti dravyanA nimittathI pedA thAya che, paviraNanA nimitte pedA thAya che. jo pathaviraNa bagaDI jaze to ApaNuM vIrya khatama thaI jaze. je ahiMsaka A siddhAMtane mAne che, ke dravyanA nimitte astitva bace che, prANI bace che, te paryAvaraNanI upekSA kevI rIte karI zake ? jIva pudgalathI prabhAvita thAya che ane pugala jIvathI. jo ekamAM parivartana Ave, to bIjAM tenAthI tarata prabhAvita thAya che. A parivartana ane prabhAvano siddhAMta lokasthitino siddhAMta che. vartamAnanI bhASA A sRSTisaMtulananI vAta che. Ane ApaNe ahiMsA-vijJAnanI daSTie paNa svIkArI zakIe. paryAvaraNa vijJAnamAM AnI vistArathI vyAkhyA karavAmAM AvI che. paryAvaraNa ahiMsA-vijJAnanuM adhyayana che. jo ApaNe prAcIna graMthone AdhAre ahiMsAnI vyAkhyA karIzuM to Ajano mAnavI vyAkhyAne samajI nahIM zake. kevaLa pAralaukika daSTi sAthe joDAyela A vyAkhyA vartamAna mAnavI mATe sahaja buddhigamya nathI. hiMsA karazo to karmonAM baMdhana bAMdhIne, narakamAM jazo ema kahevAmAM Ave, to AjanA mANasanI samajamAM nahi Ave. paraMtu hiMsA karazo, to paryAvaraNanuM lokataMtra: navI vyakti, navo samAja 126 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMtulana bagaDaze ane tethI mAnavInuM jIvavuM khUba kaThina banI jaze." ema samajAvavAmAM Ave, to samajavuM saraLa che. bIjAne pradUSita karIne, ApaNe kevI rIte bacIe ? A AtaMkane jonArA hiMsAthI dUra rahI zake che. Aje pratimAna ane pratIka baMne badalavAnI jarUra che, saMdarbha e ja che. saMyukta-rASTrasaMghe paryAvaraNavijJAna para khUba cacaoinuM Ayojana karyuM temAM ahiMsAzAstranI ja carcA hatI. paryAvaraNanuM pradUSaNa kema? paryAvaraNa-vijJAnanuM eka pAsuM che. paryAvaraNanuM saMtulana. tenuM bIjAM pAsuM che : paryAvaraNanuM pradUSaNa. paryAvaraNanuM pradUSaNa e hiMsA che. ApaNe e jANIe chIe ke, paryAvaraNamAM saMtulana haze, to manuSya jIvaze, pazu-pakSI jIvaze ane bhautika vAtAvaraNa paNa zuddha raheze. jo paryAvaraNa pradUSita thaze, to nA jIva-jaMtu jIvI zakaze, nA bhautika vAtAvaraNa zuddha rahI zakaze. Aje vaijJAniko cintita che- paryAvaraNa pradUSita thaI rahyuM che, bhUmi, vAyu, jaLa- badhuM ja pradUSita thaI rahyuM che. enuM kAraNa zuM che ? enuM eka kAraNa che : garIbI. AjIvikAnI samasyA AnuM eka kAraNa che. mANasa jaMgalo kApe che, kemake te tenuM AjIvikAnuM sAdhana che. Ama te lAkaDAM kApe che AjIvikA mATe, paraMtu tenAthI jaMgalo sApha thaI rahyAM che. paryAvaraNa-pradUSaNa vadhI rahyuM che. zrImaMta loko paNa pradUSaNa vadhAre che. e mATe ApaNe kAgaLanuM udAharaNa laIe. Aje kAgaLano vaparAza khUba vadhI gayo che. te ja kAraNe teno khoTo bagADa paNa khUba thAya che. ApaNe joIe chIe ke be-be lITI lakhIne kAgaLane koro veDaphI devAya che. A eka phezana banI gaI che. zrI chogamalajI copaDA khUba lakhatA, paraMtu te koruM pAnuM akSarothI bharI detA. kAgaLano pUrato upayoga karatA. Aje to upayoga na karAtAM khoTo bagADa vadhI gayo che. pariNAma e AvyuM che ke, kAgaLonAM moTAM moTAM kArakhAnAM thaI rahyAM che, paraMtu te mATe jaMgalono ADedhaDa nAza karAya che. A vadhatI jarUriyAta paryAvaraNanA pradUSaNanuM kAraNa banI rahI che. gaMbhIra saMkaTa Aje vaijJAniko samakSa samasyA che, eTamI kacarAne nAMkhavo kyAM ? jo samudramAM nAMkhIe to samudrI jIva marI jAya che. jyAM AgaLa samudramAM A kacaro naMkhAyo che, tyAM samudrI jIvo marI rahyA che ja. kyAMya avakAza dekhAto nathI. mAnavI mATe A saMkaTa gaMbhIra banatuM jAya che. pradUSaNane pedA karanArAM aneka kAraNo Aje mAnavIne tenA tana-mana sahita AMdolita karI rahyAM che. paraMtu A tamAmanI pAchaLanuM mukhya kAraNa che : bhAvAtmaka lokataMtraH navI vyakti, navo samAja [ 127 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnasika pradUSaNa. pradUSaNano bhaya mAnavInA potAnA asaMyamane kAraNe pedA thayo che. Aje dareka bAbatamAM asaMyama che. jyAre ApaNe rUpacaMdajI zeThiyA, mahAtmA gAMdhI jevAnAM jIvanamAM najara karIe tyAre e ciMtana jAge che ke teo nAnInAnI vAto para kevuM dhyAna ApatA hatA ! dAtaNa karavA mATe lImaDAnI nAnI DALI toDavAnI hatI, tenA badale videzI mahilA moTI DALI toDI lAvI. A joIne mahAtmA gAMdhI temane vaDhatAMlaDatAM bolyA, "je kAma nAnakaDI eka DALIthI cAle tevuM hatuM, te kAma mATe moTI DALI zuM kAma ? A khoTo bagADa che emanuM zuM thaze? rUpacaMdajI zeThiyA phakta bAvana tolA pANIthI snAna karatA hatA. teoe snAnamAM AnAthI vadhAre pANI kyAreya nathI vAparyuM. Aje enAthI viparIta banI rahyuM che. naLa nIce besIne eka mAnavI pANI Ave tyAM sudhI snAna kare che. keTalo bagADa pANIno ! snAna vadhu pANIthI nathI thatuM, gharSaNathI thAya che. paNa mAnavI jANavA chatAM ajANa banIne pANIno vyaya kare che. jyAM sudhI Ano ilAja nahi karAvAya, tyAM sudhI pradUSaNa vadhatuM ja jaze. mAnavImAM Aje lobha lAlaca vadhatAM cAlyAM che. ema mAnavAmAM Ave che ke jeTalAM kArakhAnAM vadhaze, teTalo vikAsa vadhaze. evuM jaNAya che ke, A bAbate gaMbhIratAthI vicAra nathI thayo. keTalI badhI jamInanuM zoSaNa thaI rahyuM che ! keTalA badhA padArthono upabhoga ane sAme navA padArthonuM nirmANa thaI rahela che ? pAMcamI-sAtamI peDhInuM koIe kaMI vicAryuM ja nathI. koI e vicAratuM ja nathI, ke emanuM zuM thaze? emanA mATe zuM bacaze ? saMyama ja jIvana che hakIkatamAM e UMDI ciMtAno viSaya che. ApaNe enA para gaMbhIratAthI vicArIe. ApaNe paviraNa-vijJAnanI saccAIne samajIe. padArthanI sImA che, te asIma nathI. upabhoktA vadhAre ane padArtha ochA. A sthitimAM saMgharSanI vAta AvI jAya che. ApaNe e vAta para dhyAna ApIe, padArthanI jo sImA hoya, to vAparanAranI icchAnI paNa sImA hovI joIe. ApaNe anAvazyaka padArthonA upayoganI IcchAo na vadhArIe. padArthanI sImA, upabhoktAnI IcchA ane tenI sImA tathA padArthano saMyama- A siddhAMtane samajyA pachI ja paryAvaraNamAM pradUSaNanI ciMtAne maTADI zakAya tema che. A bAbate aNuvratanI ghoSaNA upayogI cheH saMcaH vahu nIvanam ! ' - saMyama ja jIvana che. loko pUche che, saMyama jIvana lokataMtraH navI vyakti, navo samAja 128 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevI rIte che ? padArtha jIvana hoI zake che, anna-pANI jIvana hoI zake che, saMyama jIvana kaI rIte hoI zake? AjanI samasyA para vicAra karIe to A ghoSaNA khUba spaSTa jaNAI Ave che. vAstavamAM saMyama ja jIvana che. saMyama rAkhIzuM to jIvana cAlaze. jo asaMyama vadhato ja cAlyo, to mANasanI ja nahi, samagra sRSTinI hiMsAno prasaMga AvI zake che. Aje e anivArya banyuM che ke, ApaNe paryAvaraNa, ahiMsA ane saMyamanuM mUlya samajIe. kevaLa dhArmika jagatano ja nahi, paraMtu samagra mAnavajAti ane prANI jagatuno prazna che. AnA para gaMbhIra vicAraNA karIne ja, ciMtana, manana, maMthana, anuzIlana ane prayoga karIne asaMtulana, ane paryAvaraNanuM pradUSaNa vagere samasyAnA ukela meLavI zakAya tema che. lokataMtra navI vyakti, navo samAja D 129 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSaNa ane ahiMsA svataMtratA ane anuzAsana ( zista)- A baMne naisargika mUlyo che. A mULabhUta mUlyone AdhAre ja bIjAM mUlyono vikAsa thAya che. mUlyano artha che : AcaraNa ane vyavahAra. AcaraNa para-nirapekSa ane para-sApekSa be prakAranAM hoya che. vyavahAra kevaLa para-sApekSa hoya che. kevaLa anuzAsananI cetanAmAM mUlyonI AMtarika cetanA pradarzita nathI thatI. kevaLa svataMtratAnI cetanAmAM AMtarika mUlyone pradarzita karavAno viveka jAgRta nathI thato. mUlyanI vyAkhyA manuSyano vyavahAra traNa kAraNosara thAya che ? (1) pravRttihetuka (2) nivRttihetuka (3) upekSAhatuka upAdeya mATe pravRtti, heyathI nivRtti ane upekSaNIyanI upekSA karavI- e pramANanAM phaLa che. A pramANa-zAstrano siddhAMta che. mUlyanI vyAkhyA mATe A pramANazAstrIya siddhAMta paryApta che. upAdeya mATe pravRtti na karavI, heyathI nivRtti na karavI ane upekSaNIyanI upekSA na karavI- A vyavahArano viparyaya che. A viparyayane miTAvIne samyaka cetanAne jAgRta karavA mATe mUlya cetanAne jAgRta karavAnuM prazikSaNa jarUrI che. zikSaNanuM A anivArya aMga che. je zikSaNa mUlyacetanAne na jagADe, te zikSaNane zikSaNa mATenA pavitra Asana upara birAjamAna thavAno adhikAra nathI. cetanAnA traNa prakAra che mAnavIya cetanAnA traNa prakAra che? (1) padArtha cetanA lokataMtraH navI vyakti, navo samAjaD 130 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradeza. pradeza. (2) naitika cetanA (3) AdhyAtmika cetanA emanI traNa kriDAbhUmio che H (1) padArtha cetanAnI kriDAbhUmi : gudAthI nAbhi sudhIno pradeza. (2) naitika cetanAnI kriDA bhUmi : nAbhithI upara, kaMTha sudhIno (3) AdhyAtmika cetanAnI kriDAbhUmi H cibukathI mAthA sudhIno cetAnAnuM stara badalavAthI ja naitika cetanA ane AdhyAtmika cetanA vikase che. lobha, kAmavAsanA, krodha, ahaMkAra jevA kaSAyo athavA karmAzayono saMbaMdha nAbhi athavA tenAthI nIcenAM kendromAM che. A kendromAM cetanAnI punarAvRtti svArtha, Aveza, uttejanA, sattA, adhikAra, viSayalolupatA jevAM karmone janma Ape che. nAbhithI uparanAM kendromAM cetanAnI punarAvRtti prAmANikatA, satya, niSThA, niHsvArthabhAva, vinamra vyavahAra, saraLatA, saMtoSa, karuNA vagere karnone janma Ape che kanDathI uparanAM kendromAM upasthita cetanA, AtmAnubhUti, naisargika sukha, samatA, maitrI, pramoda (AnaMda), taTasthabhAva, Atma-nirIkSaNa vagerene janma Ape che. AdhyAtmika cetanA AdhyAtmika cetanAno stara vikasita thavAne kAraNe vyaktimAM eka viziSTa prakAranAM jIvanalakSaNo abhivyakta thAya che, jemake H (1) potAnI asamarthatAno svIkAra karavAnI kSamatA. (2) potAnI bhUlano svIkAra karavAnI kSamatA. (3) ahaM-mamunA pariSkAranI kSamatA. (4) potAnI bhUlanA pariSkAra (zuddhIkaraNa)nI kSamatA. (5) AgrahanA pariSkAranI kSamatA. (6) lakSya 52 ekAgratAnI kSamatA. (7) bIjAnI vizeSatAne svIkAravAnI kSamatA. lokataMtra : navI vyakti, navo samAja - 131 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) siddhAntane choDanAra ghaniSTha vyaktine choDavAnI kSamatA. manano avAja: AtmAno avAja padArtha cetanAnA stara para jIvatI vyakti priya-apriya saMvedanothI gherAyelI rahe che. te saMvedana dvArA nIkaLelA mananA avAjane AtmAno avAja mAnI le che. hakIkatamAM mananA avAjane AtmAno avAja mAnI levo eka bhrAMti mAtra che. naitika cetanA para jIvatI vyakti priya-apriya saMvedanAthI upara jaIne potAnA vyavahAranuM saMpAdana kare che, abhyAsa kare che, tethI te potAnA AtmAnA avAjanI najIka pahoMcI jAya che. AdhyAtmika cetanAnA stara para jIvanAra vyakti AMtarika anubhUtimAM rahe che. AtmAnA avAjano adhikAra tevI vyaktine ja prApta thAya che. vAstavamAM samatA ke vItarAgatAno avAja ja AtmAno avAja zikSaNanI catuSpadI AjanI sAmAjika, Arthika ane rAjanaitika paristhitioe zikSaNa sAme prazno ja pedA nathI karyo, paraMtu khuda zikSaNane ja praznacihna banAvI dIdhuM che. je zikSaNanuM pariNAma sAmAjika jIvanamAM sAmaMjasya, Arthika jIvanamAM karuNA ane rAjanaitika jIvanamAM tyAga na hoya, te zikSaNane zuM sArthaka mAnI zakAya ? zikSaNanI sArthakatAnI zodha mAnavIya astitvanI zodha che. te koI paNa vaijJAnika zodhathI ochI mahattvapUrNa nathI. zikSaNanI zodha mATe ApaNe zikSaNanI catuSpadI para vicArIe. Adarza, uddeza, paddhati, sAmagrI vagere cAra zikSaNa-pado che. Adarza zikSaNano Adarza che : sthitaprajJatA. lAbha-geralAbha, sukha-duHkha, niMdA-prazaMsA, mAna-apamAna, jIvana-maraNa vagere dvandronI sthitimAM jenI prajJA samatvanI anubhUti karI zake, te sthitaprajJa hoya che. sthitaprajJatAne AdhyAtmika cetanA, AtmAnubhUti athavA Atmopalabdhi kahevAya che. uddezaH zikSaNano uddeza che : savagI vyaktitvano vikAsa. enAM cAra aMga che : zArIrika vikAsa, bauddhika vikAsa, mAnasika vikAsa ane bhAvAtmaka vikAsa. AdarzanI dizAmAM AgaLa vadhavA mATe savagI vyaktitvano vikAsa anivArya apekSA che. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja [ 13ra Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paddhati: zikSaNa paddhatinA aneka vikalpo maLI Ave che. vyAkhyAvidhi, vAda-vivAdavidhi, tarkavidhi, praznavidhi vagere. ApaNI daSTie zikSaNapaddhati samanvita hovI joIe. emAM siddhAMta ane prayoga- baMnenuM saMtulana jarUrI che. mAtra siddhAMtathI jJAna vikasita thAya che, kAma karavAnI zakti (karmajAzakti) ane cAritryano vikAsa thaI zakato nathI. sAmagrIH zikSaNa sAmagrInAM cAra mahattvapUrNa aMga che : (1) uddezanI pUrti karanArAM pustako. (2) uddezanI dizAmAM sahAyaka zikSaka. (3) uddezanI pUrtimAM sahAyaka vAtAvaraNa. (4) uddezanI pUrtimAM preraka bananArA abhibhAvako. zikSaNanAM A cAreya pado vAtAvaraNane ahiMsaka banAvavAmAM sakSama che. AnA AdhAre ja ahiMsaka samAjaracanAnAM svapno sajAvI zakAya che. sAmAjika jIvanano mULa AdhAra sAmAjika jIvanano mULa AdhAra che - zAMtipUrNa sahaastitva. te ahiMsA dvArA ja saMbhavI zake. vartamAna zikSaNapraNAlImAM ahiMsAnI mAnasika saMracanAnAM tattvo bahu ochAM che. A atialpamAtrA prabhAvazALI DhaMgathI kAma nathI karI zakatI. eTalA mATe ja zikSaNanI punarvyavasthAnI jarUriyAta satata anubhavAI rahI che. zikSaNa-saMsthAomAM paNa hiMsAtmaka pravRttio vadhI rahI che. toDa-phoDanI ghaTanAo sAmAnya vAta banI gaI che. mAdaka vastuono vaparAza vadhato jAya che. A prakAranA zaikSaNika vAtAvaraNamAM ahiMsaka samAjaracanAnI kalpanA ja kaI rIte karI zakAya ? hiMsAnA prakAra ahiMsaka samAja ane ahiMsaka vyakti A baMne sApekSa zabdo che. jIvanayAtrA sAthe hiMsA vaNAyelI che. A sthitimAM ahiMsaka samAja ane ahiMsaka vyaktinI kalpanA karavI zuM zakya che ? A mUMjhavaNano ukela meLavavA mATe "sApekSa' zabdanI vyAkhyA karavI jarUrI che. bhagavAna mahAvIre hiMsAnA be prakAra varNavyA che : (1) arthahiMsA : prayojanavaza thatI hiMsA. lokataMtra: navI vyakti, navo samAja [ 133 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) anaWhiMsAH prayojanazUnya ke Akramaka saMkalpathI thatI hiMsA. pachInA AcAryoe hiMsAne traNa bhAgamAM vaheMcI dIdhI che ? (1) AraMbhanA hiMsAH jIvanane calAvavA thatI hisya. (2) virodhajA hiMsA rakSaNa mATe AcaravAmAM AvatI hiM. (3) saMkalpanA hiMsA : Akramaka hiMsA. ahiMsaka samAja: ahiMsaka samAja e kahevAya, jemAM saMkalpajA athavA Akramaka hiMsAnA daravAjA baMdha hoya. jAtIya unmAda, sAMpradAyika abhiniveza, zoSaNa, bIjAnI svataMtratA para tarApa, adhikAra ane svatvanuM apaharaNa, jIvikAnuM vicchedana, sAmrAjyavAdI manovRtti vagere Akramaka hiMsAno parivAra che. Akramaka hiMsAthI mukta samAjane ahiMsaka samAjanI abhidhAthI abhihita karI zakAya che. pratirakSaNAtmaka hiMsAthI bacavA mATe ahiMsAtmaka pratirodhanuM prazikSaNa ApI zakAya che, paraMtu Akramaka hiMsAthI chUTakArAnI jema pratirakSaNAtmaka hiMsAthI chUTakArAnI zaratane enI sAthe joDI zakAya nahi. parigraha hoya ane pratirakSaNAtmaka hiMsA na hoya, A eka jaTila prazna che. tenI jaTilatAne ochI karavA mATe ahiMsAtmaka pratirodhanuM prazikSaNa prati-2kSaNanA vikalparUpe ApI zakAya che, jIvanayAtrAmAM hiMsA anivArya rUpe vaNAI gaI che, paraMtu tema chatAM, anAvazyaka hiMsA na thAya tenuM prazikSaNa anivArya che. bhUmi, jala ane jhADa-choDa pratye thatI bina-jarUrI pravRttie paryAvaraNa-pradUSaNanI samasyA pedA karI che, sRSTinAsaMtulanane naSTa karI dIdhuM che. ahiMsAH astitva ane vikAsa zikSaNa mAnavIya vikAsa mATe che. ahiMsAno prazna mAnavIya astitva sAthe joDAyelo che. astitva jo surakSita rahe, to ja vikAsanI saMbhAvanA vicArI zakAya. eTalA mATe ja, zikSaNa ane ahiMsA vacce gADha saMbaMdha jarUrI che, jenAthI astitva ane vikAsa- baMnenI paraMparA surakSita rahI zake. A saMdarbhe mUlya-AdhArita zikSaNa athavA jIvanavijJAna vartamAna yuganI anivAryatA che. ahiMsA sarvopari mUlya che. ahiMsAnA pratiSThita thaI javAthI bAkInAM tamAma mUlyo pratiSThita thaI jAya che. ahiMsAnI gerahAjarImAM bAkInAM badhAM ja mUlyo vighaTita thaI jAya che. bhAratIya darzanazAstramAM pAMca mUlyonI svIkRti maLe che. hakIkatamAM, satya vagere cAra mUlyo ahiMsAnI surakSA mATe ja che. kahevAyuM lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 134 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa che H mahisA yasa : pAmUitAnyanyavratAni yat / asatya vacana hiMsA ja che, corI hiMsA che, kAma-vAsanA hiMsA che ane saMgraha paNa hiMsA che. ahiMsAno vikAsa thatAM, satya, acaurya (asteya), brahmacarya ane aparigrahano ApoApa ja vikAsa thAya che. mUlyano srota mUlyaparaka zikSaNamAM zuM mUlyanA srota vize vicAra karavo jarUrI nathI ? sahiSNutA, mRdutA, ahaMkAra-vilaya, RjutA, amUrchA, anAsakti A pAMceya mUlyonA srota che. hiMsAnAM mukhya kAraNa cAra che H krodha, mAna, mAyA ane lobha. emano pariSkAra ja ahiMsAnI pratiSThAnuM mULa kAraNa banI rahe che. jarUrI che samanvaya mUlyaparaka zikSaNa kevaLa bauddhika vikAsanI prakriyA mATe ja nathI, tenA mATe magajanA evA bhAgo (prakoSTho)ne jAgRta karavA jarUrI che, je AdhyAtmika athavA cAritrika vikAsa mATe javAbadAra che. vartamAna zikSaNapaddhatimAM AvA bhAgonI jAgRti para dhyAna ApavAmAM AvatuM nathI. pRthvI paranA vAtAva2Na ane mAnavIya astitvanI surakSA mATe A viSaya para dhyAna apAtuM rahe, te khUba jarUrI che, ane mUlyaparaka zikSaNa dvArA navA samAja ane navI vyaktinI racanAnI dizAmAM ApaNAM kadama AgaLa vadho, navIna mAnavInA nirmANanuM lakSya saMvega-saMtulananI abhyAsapaddhati 52 nirbhara che. bIjAnI svataMtratAnuM sanmAna, bIjAnI samasyAne samajavAno prayatna, ane badhAMnI sAthe samAnatAno vyavahAra te ja vyakti karI zake, jeNe potAnA saMvegone saMtulita ka2vAno abhyAsa karyo hoya. mAtra siddhAMtathI ja lakSya sudhI nathI pahoMcAtuM, eTale saiddhAMtika zikSaNanI sAthe sAthe prAyogika zikSaNano samanvaya jarUrI che. Atma-nirIkSaNa, Atma-parIkSaNa, ane Atma-darzana sau koI mATe jarUrI che. emanA mATe vizeSa jarUrI che, jeo samAjanuM netRtva kare che, sattA ane zaktinA siMhAsane beThelA che. lokataMtra : navI vyakti, navo samAja - 135 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA ane samAja vIsamI sadIno saMdhyAkALa ane ekavIsamI sadInuM prabhAta baMne najara sAme che. te kevuM haze ? A prazna lokamAnasamAM jAgI rahyo che. Aje je raktaraMjita vAtAvaraNa jovA maLe che, tenAthI keTalIka zaMkAonAM vAdaLa gherAI rahyAM che. prAyaH hiMsA to mAnavInI prakRtimAM AdikALathI vaNAyelI che. paraMtu hiMsAnA prazikSaNanAM Aje kendro cAle che, evAM vidyAlayo cAle che, jyAM AtaMkanuM prazikSaNa ApavAmAM Ave che, ugravAdIo taiyAra karAI rahyA che. eka samaya hato, tyAre paNa yuddha to thatAM ja hatAM, paraMtu yuddhanI keTalIka maryAdAo hatI, nizcita-niyamo hatA. sUryAsta pachI yuddha baMdha karI devAtuM, koI koIne mAratuM nahi, hathiyAra vinAnA mAnavI para vAra (ghA) na karAto. divase yuddhamAM laDanArA rAtre ekabIjAne gaLe maLatA, bheTatA. Aje koI mayadA, koI nIti-niyama jevuM kAMI ja nathI. nirdoSa hoya ke hathiyAra vagara- game tene mAravAmAM Ave che. mAravAnI A pravRtti eTalI vadhI gaI che, jenI koI sImA nathI. prazna thAya che ke, mArA-mArInI A pravRttimAM koI bacaze ke nahi ? Aje evo unmAda ane gAMDapaNa chavAyelAM che ke jenAthI samagra vAtAvaraNa prabhAvita che. AvA vAtAvaraNamAM ahiMsAnI vAta karavI khUba ja prasaMgocita che. ahiMsAno saMdarbha ahiMsaka hovAnuM paheluM lakSaNa che, abhaya hovuM. vyakti ahiMsaka hoya ane bhayabhIta paNa hoya, te saMbhava nathI. jo evuM hoya to mAnavuM paDe ke sUraja paNa che ane aMdhakAra paNa che. bhagavAna mahAvIre ahiMsAnI sAthe je sahuthI prathama zarata mUkI te che : abhaya. kyAMya kAyaratA nahi. jayAre hiMsAne kAraNe Akho samAja marI rahyo che, to ahiMsAnA rahetAM koI vyakti mare temAM zuM bhAre paDavAnuM? ahiMsAno vistAra aneka saMdarbhe thAya che. keTalAka saMdabha A rahyA : lokataMtra: navI vyakti, navo samAja 136 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 AtmahatyA na karavI. 0 bIjAnI hatyA na karavI. 0 garbhahatyA na karavI. 0 krUra jIvahiMsAthI nirmita sauMdarya prasAdhanono upayoga na karavo. vadhatI hiMsA AtmahatyA ane bIjAnI hatyA Aje moTI bImArI che. jApAna Aje Arthika rIte khUba saddhara - samRddha deza che, paraMtu tyAM samasyA e che ke dara pAMca sekanDe eka AtmahatyA thAya che. hatyAonA banAvo paNa A ja satyane rekhAMkita kare che. paMjAba, kAzmira, AsAma, bihAra vagere pradezomAM hiMsAnI je sthiti che, enAthI evuM lAge che ke, mAnavIne mAravo e koI taNakhalAne toDavA barAbara che. trIjI samasyA che H garbha-hatyAnI. Aje garbha-hatyA je jhaDapathI vadhI rahI che, e paNa ciMtAno viSaya che, gaMbhIra sthiti che. Azcarya thAya che, moTAM zaheromAM (garbhapAta mATenAM) davAkhAnAM khUlI rahyAM che, temAM garbhahatyAnuM eka cakra ja cAlI rahyuM che. amerikAmAM eka philma banI che H 'sAyalenTa krAIma.' A philme amerikAmAM hAhAkAra macAvI dIdho che. emAM batAvAyuM che ke, garbhahatyAthI zuM thAya che. traNa ja mAsanA garbhane jyAre mAravAmAM Ave che, tyAre te raDe che, kaNase che ane bUmAbUma kare che. eTaluM karuNa-dRzya ke mAnavI jotAM ja dhrUjI UThe che. amerikana sarakAre garbhahatyA para pratibaMdha lagAvI dIdho. tema chatAMye Aje paNa garbhapAtano prazna dareka deza ane samAjanI sAme eka gaMbhIra paDakAra banIne Ubho che. paryAvaraNa-vijJAnanuM rahasya jIvanazailInA saMdarbhamAM, 'a-kAraNa hiMsAthI baco' e bhagavAna mahAvI2no dRSTikoNa khUba mahattvapUrNa che. e mAnyuM ke, hiMsA jIvananI anivAryatA che, paraMtu mAnavI vivekathI kAma le to a-kAraNa hiMsAthI bacI zakAya che. jyAM a-kAraNa hiMsAnI vAta Ave che, tyAM paryAvaraNa-pradUSaNanI vAta paNa Ave che ja. A paryAvaraNanI samasyA a-kAraNa hiMsAthI upajelI samasyA che. prAcIna kALamAM kaheluM che : paMdara karmAdAnathI baco, teno tyAga karo. A AMdolana cAlI gayuM. moTAM moTAM kArakhAnAM na kholo, laghu udyogone protsAhana Apo. moTAM moTAM kArakhAnAM moTA bhayanuM kAraNa banaze. mahAtmA gAMdhIe vikendrita artha-vyavasthA ane vikendrita zAsana-sattA para je bhAra mUkyo che, te lokataMtra H navI vyakti, navo samAja ` 137 - Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamadAna-niSedha athavA paryAvaraNa-vijJAnanI mahattvapUrNa phormyulA banI zake che. prasAdhana sAmagrIno viveka jIvanazailInuM eka mahattvapUrNa aMga hovuM joIe, ke krUratApUrNa rIte taiyAra karAyelI phara prasAdhana sAmagrIno upayoga na karavo. keTalAka loko pharanI TopI pahere che. zuM teo e nathI jANatA ke A TopIo zemAMthI bane che ? na jANe keTalAMye prANIonI hatyA karIne A TopIo banAvavAmAM Ave che. Aje keTalIka saMsthAo astitvamAM AvI che, je amerikA, yuropa, hindustAna, vagere dezomAM sakriya che, je e vAta para bhAra mUke che ke, krUratApUrNa prasAdhana sAmagrInA utpAdanane baMdha karI devAya. - AjanI badalAyelI paristhitiomAM ahiMsAne samajavA mATe A badhA saMdabhone samajavA paDe. hiMsAe zAM rUpa dhayAM che ane te kaI rIte vyakta thaI rahI che, tenA para dhyAna ApavuM jarUrI che. zuddha jIvanazailImAM vizvAsa rAkhanAra ahiMsAne A svarUpe apanAve, hiMsAnI A bhabhakatI jvALAmAM koI zItaLa jaLano chaMTakAva karanAra maLI Ave- janme. jenAthI hiMsAnI garamI kaMIka ochI thAya, A Aga cAre bAju na phelAya. ahiMsA dvArA hiMsAnuM zamana' A krama jo cAlato raheze. to ekavIsamI sadImAM zvAsa lenAra mANaso ahiMsaka samAjanI navaracanAnA svapnane sAkAra karI zakaze. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja 138 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 samAjavyavasthAnA maulika AdhAro jo ApaNe samAjano saMdarbha choDI daIe, to cAritrya, AcAra ane naitikatAnI vyAkhyA saMkocAI jAya che ane eTaluM nAnuM bindu banI jAya ke ene jovA mATe mAIkroskopanI jarUrI paDe ! AcAra ane naitikatAno vikAsa samAjanA saMdarbhamAM thayelo che. bIjuM kaMI hoya, to te satya ane ahiMsA che. jyAM bIjuM nathI, tyAM satya, asatyano prazna ja nathI. acaurya (asteya), aparigraha, vagerenuM mUlya paNa samAjanA saMdarbhamAM ja che, abrahmacaryanuM paNa bahu ja vyApaka svarUpa samAjanA saMdarbhamAM che. cAritryano saMdarbha ahiMsA, acaurya, brahmacarya ane aparigraha A pAMceya ApaNA cAritryanA mULa AdhAra manAyA che. emanI vyAkhyA : jaina AgamomAM, bauddha-darzanamAM, pAtaMjala yogadarzanamAM thayelI che ane gAMdhIjIe paNa karelI che. be-traNa hajAra varSathI je cAritrya ane AcAranI vyAkhyA karavAmAM Ave che te samAjanA saMdarbhamAM karAI che. aDhA2 (18) pApa darzAvAyAM che. jo samAjano saMdarbha choDI daIe, to eka ja pApa che, ane te paNa khUba nAnuM banI jaze. ApaNe cAritrya ane AcAranA vikAsanI vAta karIe te jarUrI che, paraMtu te mATe samAjane ane samAjavyavasthAne samajavAM jarUrI che. samAja zuM che ? sAmAjika vyavasthAno AdhAra zo che ? samAja kevI rIte cAle che ? jo ApaNe samAjanA mULabhUta AcArane na samajIe to cAritrya ane AcArane samajavAM agharAM che. naitikatA to sampUrNapaNe samAja para AdhArita che. eka vyakti, bIjI vyakti sAthe kevo vyavahAra kare che, te che naitikatA. jUno zabda che H cAritrya. naitikatA zabda A zatAbdIno zabda che nIti zabda parathI banelo zabda che : naitikatA. naitikatA samAja-sApekSa che, tethI samAjanA mULa AdhArane jANavo jarUrI che. A yugamAM A viSayamAM ghaNuM ciMtana thayeluM che. aNuvratanA pariprekSyamAM tenI mImAMsAthI eka navo pakSa sAme Ave che. lokataMtra H navI vyakti, navo samAja ` 139 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svataMtratA ane niyaMtraNa avatanA vicArakane pUchavAmAM Ave, "samAjavyavasthAno mULa AdhAra zo che ?" to teno javAba hoya, "samAjavyavasthAno mULAdhAra hoya anekAMtavAda." ApaNe A satyane samajIe. vyaktiothI samAja banyo ke jaMgalothI ? jaMgalomAMthI zahera banyAM che, jaMgalomAM samAja na hato. jaMgalomAM rahevAnuM baMdha thayuM ane samAjanI racanA thaI tyAre kahevAyuM ke - jaMgalamAM badhA svataMtra hatA. samAjanI racanA bhale thAya, paNa ApaNI svataMtratA akhaMDa rahevI joIe. A che samAjavyavasthAnI prathama zarata. samAjavyavasthAno prathama AdhAra bane che : svataMtratA, paraMtu tenAthI samasyAno pUrNa ukela maLato nathI. prazna ubhavyo, "jyAM hajAronI saMkhyAmAM mAnavI maLaze, tyAM svataMtratAno prazna to Ubho rahevAno ja, svataMtratAmAM aDacaNa pedA thavAnI ja. "AvI sthitimAM zuM karavuM ?' ukela maLyo, "svataMtratAnI sAthe niyaMtraNa paNa jarUrI che." anekAntanuM prathama sUtra banyuM. 'svataMtratA ane niyaMtraNa'. niyaMtraNa eTalA mATe ke darekanI svataMtratA jaLavAI rahe. svataMtratAnI paNa eka mayadA hovI joIe. jyAM niyaMtraNa na hoya, tyAM svataMtratA na TakI zake. niyaMtraNano artha che ? eka-zaktizALI vyakti paNa, koI durbaLa vyaktinI svataMtratAmAM vighno pedA na kare. A svataMtratA ane niyaMtraNanuM saMtulana samAjavyavasthAno prathama ane maulika AdhAra che. samAnatA ane asamAnatAnuM sAmaMjasyaH samAjavyavasthAno bIjo AdhAra zodhAyo : samAnatA. sau koI pratye samAna vyavahAra karavo joIe. "samAna adhikAra' zabda khUba suMdara lAge che, paraMtu te vAta ekAMtika na hoI zake. bhagavAna mahAvIre kahyuM,- hIne je sitte' koI hINa nathI, koI vizeSa nathI, A nizcayanayanI vAta banI zake, paraMtu vyavahAramAM A niyama zakya nathI. vyavahAramAM hINatA ane vizeSatA prakRtinA niyamo samAna che. jyAM ApaNe zarIra sAthe, prANa sAthe, magaja sAthe jIvIe chIe, tyAM asamAnatA bharapUra rahelI che. samAnatAnI vAta sarvatra ekarUpatAmAM kevI rIte lAgu thaI zake ? jyAM nyAya ane aucityano prazna che, tyAM samAnatA paNa che, samAnatA paNa che. jyAre Arthika daSTie samAnatAnI vAta vicArAI, tyAre eka majUrane ochAmAM ochuM ATaluM to maLavuM ja joIe evo vicAra karAyo, jethI tenA kuTuMbanuM bharaNapoSaNa thaI zake. A nyUnatama Avaka to nakkI karAI paraMtu adhikatama Avaka nakkI nA karAI. sAmyavAdI arthavyavasthAmAM paNa, jyAM eka majUrane pAMcaso-hajAra rUbala maLatA, tyAM eka lokataMtra navI vyakti, navo samAja 140 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityakAra-vicArakane daza-paMdara hajAra rUbala maLatA hatA. Ama A nyUnatama mayadA to nakkI karI zakAya che, ke dareka vyaktine ochAmAM ochI ATalI Avaka to maLavI ja joIe, paraMtu samAnatAnI vAta badhe lAgu nathI karI zakAtI. samAjavyavasthAmAM samAnatA ane a-samAnatA baMnenuM mUlya che. jIvananI je mULa jarUriyAto che te darekanI eka samAna che ane temanI pUrti samAnatAnA dhoraNe thavI joIe. jyAM vyavasthAno prazna che, nyAyano prazna che, buddhi ane kauzalano prazna che, tyAM samAnatAnI vAta kyAreya zakya banI zakatI nathI. anekAntavAda para AdhArita samAjavyavasthAno mahattvapUrNa abhigama che : samAnatA ane asamAnatAnuM aucityapUrNa sAmaMjasya. sahayoga samAjavyavasthAnuM trIjuM sUtra che : sahayoga. jo sahayoga na hoya, to samAja zuM che ? be vyakti sAthe rahe, to ekabIjAno sahayoga hovo joIe. samAjavyavasthAno A mULa AdhAra che. pAMca vyakti sAthe rahe che ane pAMceya vacce sahayoga na hoya to darekanI AgaLa alpavirAma lAgaze. ApaNe A vAtane gaNitanI bhASAmAM samajIe.- 1,1,1- Ama alpavirAma lAgavAthI traNa ekaDA bane che paraMtu jo alpavirAma haTAvI devAya, to 111 ( ekaso agiyAra ) banI jAya che. jyAM alpavirAma ane pUrNavirAma lAge che, tyAM samAja racAto nathI. ane jyAM samAjaracanA haze, tyAM alpavirAma ane pUrNavirAma nathI hotAM, tyAM jovA maLe che H ekasUtratA ane sahayoga. e bhAre ciMtAno viSaya che ke be vyakti sAthe rahe ane ekabIjAne sahayoga na Ape. eno artha e thAya ke teo samAjanuM mUlya nathI samajatA, sAthe rahevAnI upayogitA nathI jANatA. jenA darzananI paribhASA che : eka paramANu eka AkAza pradezamAM avagADha che, paraMtu te skaMdha nathI. eka AkAza pradezamAM anaMta prAdezika skaMdha paNa hoya che ane paramANu paNa anaMta paramANu che, paNa te skaMdha nathI banatA. jyAM sudhI yoga nathI thato, baMdha nathI tyAM sudhI paramANu skaMdha nathI banI zakatA. samAja tyAre ja racAya che, jyAre asahayoga hoya che, sahayoga hoya che. jarUrI che asahayoga paNa samyaka samAja-vyavasthA mATe sahayoga jeTalo agatyano che, jarUrI che. teTalo ja asahayoga paNa jarUrI che. mahAtmA gAMdhIe kaheluM, asahayoga karo, vinayapUrvaka asahayoga karo.' eka sAdhakanuM zarIra jo lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 141 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyamanI yAtrAmAM AgaLa vadhatuM hoya, to te teno sahayoga kare che. paNa jo te saMyamamAM bAdhaka bane, to tenI sAthe asahayoga paNa karo. zarIrane poSaNa ApavAnuM bandha karI do. uNodarI, upavAsa jevI tapasyA karo. tapanA prayoga sAthe asahayogano prayoga saMkaLAyela che. zarIrane eTalo sahayoga na karIe, jethI saMyamamAM te bAdhaka bane. bUrAInI sAthe asahayoga karavo samAja-vyavasthAno mukhya niyama che. jevI rIte daheja mATe eka mAnavI eka yuvatIne jIvatI saLagAvI de che, evA nirdaya mAnavI sAthe samAje asahayoga ja karAya, bIjuM kaMI nahi. tenAM vivAha lagna jevA prasaMgono bahiSkAra karIne ahasayoga karI zakAya che. mRtyudaMDa, AjIvana keda, vagere sajAnI jogavAI bUrAInA pratikAra ane a-sahayoga mATe ja che. sahAnubhUtiH asahAnubhUti samAja-vyavasthAnuM cothuM sUtra che : sahAnubhUti. samAjamAM sahAnubhUtino ghaNo vikAsa thayelo che. koI eka vyaktine darda thavA mAMDe, to so mANaso dardI banI jAya che, sahAnubhUti vyakta karavA Ave che. vyakti avasAna pAme che tyAre saMvedanA ane sahAnubhUti vyakta karavA mATe seMkaDo mANaso hAjara thaI jAya che. bIjI vyaktinI sahAnubhUtithI duHkhI mAnavInAM duHkhadarda ochAM thaI jAya che. ene lAge che ke enuM duHkhadarda phakta enuM potAnuM ja nathI, samAja paNa temAM sAthe saMlagna che. eka bAju sahAnubhUtinI cetanA vikasita bane che, to bIjI bAju asahAnubhUtinI cetanA paNa vikasita thAya che. te vyakti je khoTAM ane anaitika kAryomAM rata che, te samAjanI sahAnubhUti khoI bese che. sahiSNutAH asahiSNutA samAjavyavasthAnuM pAMcamuM AdhArasUtra che : sahiSNutA. samAjamAM aneka prakAranA loko vase che ane darekanI pasaMdagI ane ruci alaga-alaga hoya che. samAja dharatI samAna che, je badhAMne sahana kare che, paraMtu samAja kevaLa sahiSNutAnA AdhAre nathI cAlato. A eka prAkRtika niyama che ke vIjaLI tyAre ja saLage jyAre dhana ane RNa (vidyutanA) pravAho bhegA maLe. anekAMtanuM A mahattvapUrNa sUtra che. temAM sahiSNutA paNa che ane asahiSNutA paNa che. negeTiva ane paoNjhiTiva vidyutapravAhano yoga che. moTAbhAganA loko evI bhASAmAM bole che ke sahana karavAnI eka hada hoya, have huM sahana nahIM karuM. A asahiSNutAno bhAva paNa samAjavyasthAnuM mahattvanuM aMga che. lokataMtra: navI vyakti, navo samAja D 142 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNavataH lokataMtranuM svAsthasUtra svataMtratA, samAnatA, sahayoga, sahAnubhUti ane sahiSNutA A pAMceya samAja-vyavasthAnA maulika AdhAra che. aNuvratanA saMdarbhamAM temanI mImAMsA Avazyaka che. aNuvrata vagara svataMtratAnI vAta phaLatI nathI. jyAM sudhI jIvanamAM ahiMsA, satya ane IcchA-parimANano vikAsa na thAya, tyAM sudhI vyakita koIne svataMtra nathI rahetA detI. jo aNuvratanAM A tattvo nahIM hoya, to samAja-vyavasthA cAlI nahi zake. jo samAnatA ane sahiSNutA nahi hoya, to samAjavyavasthAnuM samyapha saMyojana kaI rIte thaI zakaze ? A tamAma tattvonA vikAsa mATe aNavratanI anivAryatA che. ane A tamAma tattvo pratye ApaNI zraddhA nahIM hoya, to samAjavyavasthAnA mULa AdhAra apaMga banI jaze. Aje samAjanI je naitikatA che, te samAjavyavasthAnA mULa AdhAra para ja vajapAta karI rahela che potAnA paga upara ja potAnA hAthe ja kuhADI calAvI rahela che. karoDo loko evA che jemane koI kharAba kAma nathI karavAM, paraMtu teone khyAla nathI hoto ke teo aMdhArAmAM ja che. AvA loko mATe aNuvrata Aloka dIpanuM kAma kare che. enI vyApakatAmAM samAjanA astitva ane tenI asmitA jALavI rAkhavAnuM sAmarthya nihita avazya che ja . A ja lokataMtranA svAthyanuM sUtra che. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja [ 143 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAja ane jIvana-mUlya Ajano vidyArthI "mUlya AdhArita zikSaNa' zabdathI aparicita nahIM hoya. enAthI agAu buniyAdI-tAlIma' zabda bahu pracalita hato. Aje mUlya AdhArita zikSaNa zabda pracalita che ane eTalA mATe pracalita che ke, samAjamAM mUlyonuM khUba mahattva che. je samAjamAM ucca mUlyo hAjara hoya che, te samAja ja unnata hoya che. Ama mUlyo para AdhArita samAjano mApadaMDa mAnya rakhAya che. je samAjamAM mUlyonI paDatI jovA maLe che, te samAjane nIco samAja mAnavAmAM Ave che. prAcIna samayamAM mApadaMDa hato cAritrya ane Aje mApadaMDa banI gayo cheH mUlya. mUlyazAstra pAzcAtya jagatamAM A mUlya-zAstrano pUrNa vikAsa thayelo che. mUlyanI vyAkhyA be daSTikoNathI vicArAI che. eka che ? arthazAstrIya dRSTikoNa ane bIjo che nItizAstrIya daSTikoNa. arthazAstrIya daSTikoNathI jotAM mUlya parimANAtmaka hoya che, jyAre nItizAstrIya daSTikoNe te guNAtmaka hoya che. rUpiyA-paisA, dhana-dhAnya,A parimANAtmaka mUlya che. eno artha e ke jenAthI vyavahAra cAle che, vinimaya ane levaDa-devaDa thAya che, te arthazAstrIya daSTie mUlya kahevAya che. nItizAstrIya daSTie mUlya e che, je jIvanavikAsa athavA AtmasAkSAtkAramAM sahAyaka bane che. A guNAtmaka mUlya che. ApaNe arthazAstrIya mUlyothI paricita chIe ja, paraMtu pUrNa-paricita nathI ja. ApaNe sadguNa, sadAcAra ane saccaritra- A zabdothI paricita thavAnuM chIe, paraMtu Aje temanA mATe je bhASA che tenAthI paricita che. Aje ucca kSetromAM, vidyAnAM viziSTa kSetromAM guNa ane cAritryano zabdaprayoga khUba ocho thAya che, mUlya zabdano prayoga vadhAre thavA lAgyo che. mUlyano AdhAra mUlyane be bhAgamAM vaheMcI devAyuM (1) bAhya mUlya tathA (2) lokataMtra: navI vyakti, navo samAja [ 144 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMtarika mUlya. bAhyamUlya sAdhana svarUpe hoya che. padArthanuM mUlya bAhyamUlya che. bhUkha lAge che, tyAre roTalInuM mUlya hoya che. A padArtha-sApekSa mUlya che. bhUkha hoya tyAre roTalInuM mUlya vadhAre che ane, bhUkha na hoya tyAre roTalInuM mUlya ghaTI jAya che. rAjasthAnanI prakhyAta kahevata che, bhUkha mIThI ke tApasI ?" bhUkha ja mIThI hoya che. Ama A bAhyamUlya- sAdhana mUlya- badalAtAM rahe che. jyAre jarUra hoya che. sAdhana svarUpe kAmamAM Ave che ane jyAre jarUra nathI hotI, A mUlyo bahu mUlyavAna nathI rahetAM. anekAMtanI dRSTie vicAratAM A mUlyo che paNa ane nathI paNa. AvazyakatA ne upayogitA che, to mUlya che. AvazyakatA ane upayogitA nathI to mUlya nathI. mUlyano AdhAra che : upayogitA. eka mAnavI pagamAM Thesa vAge. tenA mATe ghoDI vaizAkhInuM mahattva ghaNuM che. keTalAka divasa davA lIdhI. ane paga ThIka thaI gayo, tyAra pachI te vyakti pAse ghoDI laI javAmAM Ave, to te kaheze, "vacce A Dakho koNe Ubho karyo ?' padArtha-sApekSa mUlyano A eka niyama che. je AMtarika mUlyo che, AcAra ane cAritra sAthe saMbaMdhita mUlyo che, te sAdhya-mUlya che, sAdhana-mUlya nathI. ahiMsA, acaurya, satya, vagere sAdhya mUlyo che. emanA mATe evuM nathI ke kyAreka temanI jarUra hoya che, kyAreka jarUra nathI hotI. emane jIvanamAM haMmezAM prApta karavAnAM hoya che, sadAye temano vikAsa karavAno hoya che. A mUlyo ja jIvanane haMmezAM unnata banAve che. vyakti ane samAjanA vikAsamAM A sAdhya-mUlyo ja madadarUpa bane che. eTalA mATe ja dareka kSetramAM mUlyonI carcA che. mUlyonuM vargIkaraNa jIvanavijJAnamAM mUlyonuM vargIkaraNa A prakAre karavAmAM AveluM che ? (1) sAmAjika mUlya : kartavyaniSThA ane svAvalaMbana A sAmAjika mUlyo che. (2) bauddhika mUlya : satya, samanvaya, saMpradAya nirapekSatA ane mAnavIya ekatA- A bauddhika mUlyo che. (3) mAnasika mUlya : mAnasika saMtulana ane zairya e mAnasika mUlyo che. (4) naitika mUlya : prAmANikatA, karuNA ane sahaastitva e naitika mUlyo che. (5) AdhyAtmika mUlya : anAsakti, sahiSNutA, mRdutA, abhaya ane AtmAnuzAsana A AdhyAtmika mUlyo che. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja D 14pa Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlyano saMdarbha keTalAMka mUlyo evAM hoya che, je samAjamATe jarUrI che, tethI AcArya bhikSuno A dRSTikoNa bahu upayogI che : jyAM samAja-vyavasthA calAvavAnI vAta che, tyAM dharma ane naitikatAne vacce na lAvI zakAya.tyAM sAmAjika dRSTie ja vicAravuM joIe. jyAM rASTrIya hitanI dRSTie vicAravAnuM jarUrI che, tyAM te ja rIte vicArI zakAya. eka saMdarbha che yuddhano, yuddha karavuM ke nahi ? rASTrIya hitanI dRSTie yuddha karavuM jarUrI che. have jo e aMge dhArmika dRSTie vicAravAmAM Ave to, mUrkhatA gaNAze. Ave prasaMge badhI bhUmikAothI alaga thaine ja vicAravuM paDe. jo dharmanA siddhAMtane laIne besI jaIe to rASTrIya samasyAno ukela ja na maLe. rASTrIya stara para UbhA rahIne ja vicaravAthI rASTrIya vikAsanI vAta zakya banI zake. sAmAjika saMdarbhamAM jyAM vivAha-lagna vagere prasaMga hoya tyAM AdhyAtmika dRSTie vicAravAmAM Ave to, prazna upasthita thaze. adhyAtmaka to kaheze vyakti ekalI AvI che, ekalI javAnI che. vivAha-lagnane zuM karavAM che ? samasyA che mizraNa samasyAe thaI gaI ke ApaNe mUlyonuM mizraNa karI dIdhuM. mUlyonuM mizraNa na thavuM joIe.je bhUmikA 52 je mUlya hoya, te mUlya te ja bhUmikA 52 upayogamAM levuM joIe. mUlyonuM mizraNa samasyAne gUMcavI nAMkhe che. eka vyakti koI vicAradhArA laIne sAhitya race che, bIjI vyakti teno upayoga anya vicAradhArAvALI bhUmikA mATe karI nAMkhe che, to samasyA UbhI thAya che. jyAM rASTrIya ane sAmAjika samasyAno prazna hoya, tyAM dharmane vacce lAvavo keTalo ucita che ? A bAbatamAM jaina AcAryono dRSTikoNa bilakula spaSTa-sApha che : laukika ane lokottara - A be niyama che.lokottara niyamo laukika niyamonuM samarthana nathI karatA, temAM aDacaNa paNa UbhI nathI karatA. baMne niyamo potapotAnAM kSetromAM kAma kare che. jaino mATe nirdeza karAyo ke jeTalA laukika niyamo che, te ApaNA mULa dharmamAM bAdhaka na bane to te badhA ja ApaNane mAnya che. dharmAnvita naitikatA sAmAjika mUlyo alaga che, rASTrIya mUlyo alaga che ane bauddhika mUlyo alaga che. naitika ane AdhyAtmika mUlya alaga-alaga paNa che ane eka paNa che. AdhyAtmika mUlya svayaM, vyakti sudhI sImita banI rahe che. jyAM anya mUlyonI vAta Ave che, tyAM AdhyAtmika mUlyone naitika kahevAmAM Ave che. have aNuvratanI je naitikatA che, te na sAmAjika che, na lokataMtra : navI vyakti, navo samAja 3 146 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rASTrIya che. te che dharmAvinta naitikatA. te dharma ane adhyAtma sAthe saMkaLAyela che, teno mULAdhAra paNa dharma ane adhyAtma ja che, te zAzvata ane sAmayika baMne che, paraMtu je samAja saMbaddha naitikatA che, te kevaLa vartamAna sAthe joDAyelI-hoya che : "dharmAnvitA naitikatA, bhavet trikAlagocarA / saiSA samAjasaMbaddhA, vartamAnaparAyaNA // " adhyAtma ane naitikatA aNuvratanI samagra naitikatA adhyAtmamUlaka naitikatA che. jyAM beno saMbaMdha joDAya che, tyAM naitikatAno prazna sAme Ave che. jyAre be (vyakti) hoya tyAre mANasane potAnAM sArA ane kharAba pAsAMno khyAla Ave che. huM kyAM sAcuM kahI rahyo chuM ane kyAM khoTuM kahI rahyo chuM e jANavAno avasara maLe che. adhyAtmamAM bhUla, truTi, guNa, avaguNa A zabda nathI hotA. temAM to AtmAnuzAsanano abhyAsa cAle che. adhyAtma bhASAtIta che. enuM tAtparya che : "adhyAtma ane naitikatAnI prakRtimAM koI taphAvata nathI." taphAvata paDe che tenA prayogamAM. adhyAtmano prayoga bahirmukhatAmAMthI aMtarmukhatAmAM pravezavAno prayoga che, naitikatAno prayoga bhItaramAMthI bahAra tarapha javAno prayoga che. jyAre ApaNI dhArmika bhAvanA bahArathI aMdaranI tarapha vadhavA mAMDe che, tyAre te adhyAtma kahevAya che. jyAre dhArmika bhAvanA prajvalita thaIne, aMdarathI bahAranI tarapha AgaLa vadhe che, tyAre te naitikatAnA nAme oLakhAya che. pravRttimAM sAmya che, prayogamAM nahIM. aNuvrata adhyAtma che ane naitikatA paNa che ja. aNuvratano saMbaMdha baMne sAthe che, paraMtu tenI samakSa vyavahAranuM kSetra vizALa che. vyAvahArika svarUpa ApaNe vyAvahArika svarUpane udAharaNa dvArA samajIe. ahiMsA bilakula AdhyAtmika tattva che. badhA ja jIvo sAthe samAnatAnI anubhUti. ahiMsA ane samAnatAne sAthe joDIzuM to temanI sAthe vyavahAra paNa joDAze. kahevAya che "pazuo upara vadhAre bhAra na nAMkhazo." ene ApaNe adhyAtma nahi kahIe. e ApaNI naitikatA kahevAya. koInI AjIvikAno viccheda na karo, AjanI bhASAmAM kahevAya- zoSaNa na karazo. zoSaNa eTale bIjAnA satvane chInavI levuM. prAcIna zabda che : vRttionuM chedana, Ajano zabda che : zoSaNa. zoSaNa vyavahAra sAthe joDAyela che. jyAre dharma jIvana-vyavahAramAM UtarI Ave che, jyAre te dharma naitikatAnuM svarUpa dhAraNa kare che. jyAre dharma potAnI aMdara rahe che, tyAre lokataMtra navI vyakti, navo samAja D 147 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te adhyAtma svarUpe rahe che. e daSTithI aNuvrata AMdolana AdhyAtmika paNa che, naitika paNa. ahiMsA, satya vagere mahAvrata athavA aNuvrata AdhyAtmika mUlyo che. emanI sAthe joDAyela vyavahAranA je niyamo che, te naitika mUlyo che. ahiMsAnA aticAra che, te naitika mUlyo che. jemake koIne satAvazo nahi, aMgabhaMga karazo nahi. A ahiMsAnuM vyAvahArika rUpa che. - rASTrano AtmA satyanuM vyAvahArika svarUpa che - kaTu vacana na uccAravuM, jUThuM na bolavuM, mIThuM-maracuM bhabharAvIne vadhAre paDatI vAta na karavI. enuM tAtparya che : je vastu jevI che, tene tevI ja kahevI. "satya" ApaNA AtmAnuM mUlya che, ane vyAvahArika mUlya paNa che ja. e ja rIte pAMceya aNuvratonuM AdhyAtmika mUlya paNa che, sAthe sAthe vyAvahArika ane sAmAjika mUlya paNa che ja. A pAMceya mUlyo samAjane paNa prabhAvita kare che. sahiSNutA sAmAjano mUlAdhAra che, paraMtu te dharmanuM paNa mULa che. acauryanuM jeTaluM AdhyAtmika ane naitika mUlya che, eTaluM ja sAmAjika mUlya paNa che. jo aNuvratane sAmAjika mUlyanI sAthe sAthe rASTrIya mUlya tarIke paNa sthApita karavAmAM Ave to tene eka navo ja abhigama prApta thaI zake tema che. aNuvrata samAja ane rASTrano AtmA che, A satyano anAdara. tenI upekSA thAya to samAja kyAreya svastha rIte nahi cAlI zake. lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 148 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAja ane samAnatA dharmane samajavA mATe jeTaluM vyaktine samajavuM jarUrI che, eTaluM ja jarUrI che samAjane samajavuM. dharmanI sAthe karmano siddhAMta joDAyelo che. karmanI vyAkhyA vyakti ane samAja- baMnenA saMdarbhamAM ja karI zakAya. jena karma-vijJAna anusAra gotra karma ATha prakAre bhogavavAnAM hoya che -jAti, kuLa, baLa, rUpa, tapa, zruta, lAbha, aizvarya vagere. rUpa, baLa, zrata, tapa A vyakti sAthe saMbaMdhita che. jAti, kuLa, lAbha, aizvarya vagere samAja sAthe saMbaMdhita che. karma-prakRtinuM vizleSaNa karIzuM to khabara paDaze ke keTalIka karma-prakRtio samAjasApekSa che. ekendriyathI mAMDI asaMjJI paMcendriya sudhInI jeTalI karma-pravRttiono koI vizeSa artha nathI hoto, ekalA mAnavImAM paNa temano vizeSa artha nathI hoto, paraMtu sAmAjika saMdarbhamAM te karma-prakRtio sArthaka banI rahe che. karmavipAka ane samAja ATha kamoMmAM eka karma che-mohakarma. mohakarmanI keTalIka pravRtio che-samAjasApekSa. krodha mATe koI anyanI jarUra che.ahaMkAra mATe to Akho samAja joIe. bIjuM koI nahi hoya, to krodha pedA thaze nahi. samAja nahIM hoya, to ahaMkAra utpanna nahIM thAya. karmamAM kAraNabhUta bane che samAja, karmanA kAraNamAM samAja sAmagrI bane che. jo samAja che to ahaMkAra che. samAja nathI, to ahaMkAra nathI. kapaTa mATe paNa e ja vAta che. lobhanA vadhavAnuM kAraNa paNa samAja che. eka spardhA thAya che. vyakti vicAre che, pelI vyaktie ghaNuM, dhana kamAI lIdhuM. meM ochuM dhana kamAyuM che. teNe AvaDuM moTuM makAna banAvyuM che, huM tenAthI paNa moTuM makAna banAvIza. ahamUnA vistAramAM samAja nimitta bane che. jugupsA, dhRNA, vagerenI abhivyakti samAjasApekSa che. samAja ja na hoya, to dhRNAno prasaMga ja nahIM Ave. kamanI AvI aneka prakRtio che, jene samajavA mATe samAjanI sthitine samajavI jarUrI che. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja 149 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsanI sAthe sAthe..... samAja-vijJAnanuM jJAna sAmAjika mAnavIne ja nahi. dhArmika mAnavI mATe paNa jarUrI che. jo samAjanI saMpUrNa sthitino abhyAsa karavAmAM Ave, to khyAla Ave ke samAjamAM kevI paristhiti che, te kevI rIte sarjAya che, rUDhio ane dhAraNAo kevI rIte uchera pAme che. ApaNe prAgaitihAsika yugane laIe. te samaye samAjamAM vRNAno vikAsa thayo na hato. dhRNA kevI rIte thAya ? eka ghaNo ja nAno vaga, eka jorDa (yugala) pharatuM rahetuM. tene nA koI kuLa, na gAma, na nagara, na samAja ane na jAti. nA koI moTapa ke nA koI nAnama, AvuM kaMI ja na hatuM. ahaMkArano vipAka ocho hato. dhRNA kayAMthI janme ? manuSya-jAtino vikAsa dhIre dhIre thayo, samAja racAyo, kevaLa vastu ane padArtha-jagatuno vistAra na thayo, paNa sAthe sAthe vRttiono paNa vikAsa thayo. bahu badhAM karmone udayamAM AvavAno avasara prApta thayo. mohanIya karmane udayamAM AvavAno avasara samAjamAM vadhAre maLe che. jo samAja na hoya to mohanIya karmano vikAsa kyAMthI thavAno ? jo eka mANasa ekalo ja pahADanI guphAmAM jato rahe ane tyAM ja rahevA lAge. to kayuM mohanIya karma udayamAM AvavAnuM ? tyAM vaselo mAnavI konI sAthe spardhA karavAno ? zeno lobha karavAno ? kaI bAbata para ahaMkAra karavAno ? konAthI dhRNA karavAno ? bahu badhI pravRtio zAMta rahevAnI. Atma-kartava A paNa ApaNuM ja Atma-kartatva che ke ApaNe nimittone bacAvI laIe chIe, paristhitione palaTI paNa daIe chIe. tema karmanA vikAsamAM maMdIkaraNa paNa karI zakIe chIe. vipAkamAM udayamAM AvanAruM karma pradezodayamAM AvIne samApta thaI jAya che. A Atma-kartutvanuM sUtra che- je vikAsa pAmanAruM che te pradezodayamAM bhogavI levuM. A katRtvanuM sahuthI moTuM pramANa che ? karmane badalavAnuM sAmarthya. saDako badalI zakAya che, makAna navAM banAvI zakAya che, padArthanI AkRti ke prakRtine badalI zakAya che paraMtu karma jevA sUkSma jagatamAM praveza karavo ane tene badalavuM kevaDu moTuM katRtva che ! vipAkodayanuM pradezodayIkaraNa Atma-kartutvanuM svayaMbhU pramANa che. dhRNA ane aham dhRNA ane ahaM A baMne tattvoe samAjamAM samAnatA pedA karI che. kayAMka jJAtijAtine kAraNe asamAnatA che, kyAMka raMgane kAraNe asamAnatA che. bhAratamAM jAti-jJAtinA AdhAre asamAnatA cAle che. lokataMtra navI vyakti, navo samAja D 150 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koI ne koI svarUpe ghRNA ane ahaMne abhivyaktino moko maLavo joIe. eka samaya hato, bhagavAna RSabhano. te samaye samagra mAnavajAti eka hatI. na jAti-bheda hato ane nA UMca-nIca ke AbhaDacheTano prazna. RSabhe kAryane AdhAre vyavasthAnI goThavaNa vicArelI, karelI. prazna udbhavyo, 'saphAInuM kAma koNa karaze ?' bharatanA putre kahyuM 'huM karIza. RSabhe tene mahattaranuM pada ApyuM, tene khUba sanmAna ApyuM. e ja pada ahaMkAranI thapATo khAtAM khAtAM mehatara banI gayuM ane ghRNAspada banI gayuM. te pada nIca ane chellI kakSAnuM manAvA lAgyuM. je moTA hoya che, sattA 52 hoya che, te sAmAjika parivartananuM kAraNa bane che. sattA 52 evA zAsaka AvyA, jemano ahaMkAra paNa prabaLa thayo ane ghRNA paNa prabaLa banI ane enA AdhAre samAjavyavasthAnI racanA thaI. samAjanA je purodhAvarganA loko hatA, teoe AmAM mukhya bhUmikA nibhAvI hatI. dharmanuM samarthana Azcarya to e che ke dharmae AvI viSamatAne samarthana ApyuM ane A mAnyatAne dhArmika rUpa paNa apAI gayuM ! eka nAno hoya che, eka moTo. jAti-jJAtivAda dharma sAthe joDAyelo che. A dharmanuM tattva che : jeNe sAcuM karma karyAM, te moTo banI gayo. jeNe sAruM karma na karyuM, te nIco-nAno banI gayo. vaidika paramparAmAM A vAtano svIkAra thayo- jAtivAda tAttvika che. jAti janmathI ja hoya che. jaina AcAryoe A bAbatano virodha karyo, tenuM khaMDana karyuM. jJAtivAda tAttvika nathI. janmathI ja jAti nathI hotI. jAtivAda kAlpanika che. te mAnavasarjita che, Izva2sarjita nathI. jaina dharmanI A mAnyatA che. temAM to jAtigata bhinnatA ke vizeSatA kaMI ja mAnya nathI. nathI ghRNAnI vAta mAnya rakhAtI. zramaNa paramparA ane vaidika paramparAmAM A eka maulika taphAvata rahelo che, paraMtu kALakrame potAno evo prabhAva batAvyo, ke jaino paNa potAnA siddhAMta bhUlI gayA. jainoe jJAti-vAdane evo pakaDI lIdho, ke jANe te emanI potAnI paraMparA na hoya ! Aje jainomAM keTalAka evA loko che, jeo jJAtivAdamAM vizvAsa kare che ane zUdra pratye ghRNAdaSTi rAkhe che.jAtivAdanI A vikarALatAno prabhAva dakSiNa bhAratamAM khUba rahyo. evI mAnyatA rUDha thaI gaI ke, je galImAMthI caMDALa nIkaLe tyAMthI brAhmaNa nIkaLavAnuM pasaMda nathI karatA. sparzanI vAta to kayAMya dUranI rahI, caMDALano paDachAyo paDe, to paNa apavitra thaI javAya ! have jyAM A prakAranI mAnyatA rUDha thaI gaI hoya, tyAM samAjamAM tirADa na paDe, samAja vikharAI na jAya, to bIjuM thAya zuM ? AvI viSama paristhitimAM ja anAmata (ArakSaNa)nI vAta lokataMtra H navI vyakti, navo samAja jJa 151 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvI, jenI viruddhamAM AMdolano thAya che, to tenI tarapheNamAM paNa tophAno karAya che. kahevAya che "jJAtivAdanA nAme bhUtakALamAM je pApa karyo che, anAmata (ArakSaNa) eka prakAre te pAponuM prAyazcitta che. samAnatAnA hetu Aje paNa jAtigata bheda ane dhRNA bhAratIya jIvanazailInAM aMga banI gayAM che. jo ke zaherI vAtavAraNamAM kaMIka phera paDyo che, chatAMye gAmaDAMonI paristhiti tevI ne tevI ja che. Aje paNa harijanone kUvAmAMthI pANI bharavAnI manAI che. maMdiramAM praveza nathI maLato. uttarapradeza ane bihAramAM A samasyA bhayaMkara che. harijanonI AkhI ne AkhI vastI saLagAvI devAya che. AvI bhayaMkara sthitimAM A saccAI sthapAya te khUba jarUrI che ke samAjamAM samAnatA Ave, jAtigata bhedabhAva na rahe. samAjazAstrIoe samAnatAno eka uddeza batAvyo che : AMtarika AkarSaNa. vyaktimAM eka AMtarika AkarSaNa hoya che, enA AdhAre ja samAnatAnI bhAvanA vikase che. jyAM saMjJAnAtmaka bodha che, AMtarika AkarSaNa che, tyAM samAnatA hovAnI. bIjo uddeza che : guNAtmaka samAnatA. jyAM guNa samAna hoya che, tyAM AMtarika AkarSaNa pedA thAya che ja. samAnatA pedA karanAra mukhya ghaTaka che H AMtarika AkarSaNa. jAtibhedanuM kAraNa jAtibheda mukhyatve : ahaMkAranA AdhAre karavAmAM Avyo. jeo bhUmipati-jamInadAra banyA, teoe vicAryuM. eka bhUmihIna- sAmAnya vyakti sAthe saMbaMdha joDavo, rAkhavo, chokarI ApavI- levI. ApaNA mobhAne anurUpa nathI. vivAha-lagnanA saMbaMdha tUTI gayA. jamInadAro vadhAre moTA banI gayA, pachI to dhaMdhAdArI, khAvA-pIvAnA saMbaMdho paNa tUTI gayA. dhIre dhIre A dhRNAno vikAsa thato gayo, svAmI-sevakanA saMbaMdha vikasatA gayA.alagapaNuM vadhavA lAgyuM. bheda-bhAva vadhatA gayA, samAja tUTato gayo. te ahaMkAra jIvanazailInuM aMga banI gayo. teNe dhRNAne vikasavAnI taka ApI. mANase mANasane ja evo kApI nAMkhyo, raheMsI nAMkhyo ke jANe mAnavI mAnavI rahyo ja nahIM ! Aje A paristhiti ja lokataMtranA svAthyanI duzmana banI gaI che. jarUra che AMdolananI ApaNe e satyano svIkAra karavo ja rahyo ke hindustAnamAM samAja kevaLa eka prakAranA bIbA svarUpe ja rahI gayo che, sAcA arthamAM prANavAna nathI banI zakyo. pariNAme A asamAnatAnuM tattva vikasatuM cAlyuM. lokataMtra navI vyakti, navo samAja D 15ra Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcima jagatamAM cAra varNanI vyavasthA na hatI, tethI tyAM jAtivAdanI samasyA na rahI, paraMtu tyAM dhRNA ane ahaM kaMI ochAM nathI. manuSyanA ahaMne vyakata thavAno avasara prApta thavo joIe. tyAM "raMga' para saunuM dhyAna kendrita thayuM. A goro che : A kALo che. Aje paNa dakSiNa AphrikAmAM jyAM gorA loko rahe che, tyAM kALA loko potAnuM makAna nathI banAvI zakatA. jyAM sudhI mAnavImAM ahaM ane dhRNAno bhAva che, tyAM sudhI A samasyAno ukela nathI maLavAno, enuM samAdhAna zakya nathI. sahuthI prathama e vAta samajI levI paDaze ke : ApaNe ekabIjAno sahakAra lIdhA sivAya, AgaLa nathI vadhI zakavAnA, vikAsa nathI karI zakavAnA. pratyeka mAnavI samAna che, vikAsamAM darekano sahakAra samAna che'- A sUtrane pakaDI rAkhIzuM, to samAnatA tarapha gati karI zakIzuM. enA mATe jarUrI che eka AMdolana, je lokomAM samAnatAnI cetanA jAgrata kare, ahaM ane dhRNAnI cetanAne pariSkRta karI zake. A abhikramanI saphaLatA lokataMtrane svastha, pavitra ane ciraMjIvI banAvI deze. lokataMtra: navI vyakti, navo samAja D 153 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrama ane svAvalaMbana samAja sApekSatAnuM darzana ane prayoga che tethI pratyeka vAta sApekSa che, zrama ane svAvalaMbana paNa sApekSa che. vyakti mATe Avazyaka che ke vyakti pote ja potAno AdhAra bane. anya vyakti para AdhArita na rahe. A mukhya vAta che, paraMtu bIjI vyaktino sahAro anicchanIya ane khoTo nathI gaNAyo. A eka sAmAjika vidhA che. bhagavAna mahAvIre A vAta para dhyAna kendrita karyuM. jo tame bIjAno sahAro lo cho, anyano zrama lo cho, to tenI sAthe nyAya karo, tenuM zoSaNa na karazo. jyAM zoSaNa tyAM samasyA jIvanazailInuM eka sUtra che : zoSaNa na karo. zoSaNa-mukta rahevuM dharmano moTo AcAra che. koI paNa mAtrAmAM, koI paNa dRSTikoNathI jeno jeTalo zrama che, teno asvIkAra na karIe, enuM zoSaNa na karIe. "zrama' zabda sApekSa che. eno artha e che ke potAno zrama svayaM- pote ja karIe ane bIjA pAse kAma laIe to tenuM zoSaNa na karIe. mAnavInI e vRtti hoya che, tene kAma vadhAre karAvavuM game che ane vetana ochuM ApavuM game che. AnI pratikriyA svarUpe evI sthiti sarjAI ke kAma karanArA kAma vadhAre nathI karatA ne mahenatANuM vadhAre meLavavAnuM icche che. prazna baMne bAju gUMcavAyo. jeTaluM kAma teTalAM dAma -A prakAranI vyavasthA hota to prazna kyAreya na gUMcavAta. Aje sAmAjika daSTie e mAnavAmAM Ave che ke ? koInI pAse kAma karAvavuM hoya, to tene pUratuM mahenatANuM Apo. dIrghakAlIna daSTithI vicArIe, to "ochuM ApavuM lAbhadAyaka nathI, nIti bahu spaSTa che. paraMtu mAnavI lobhavaza bIjAnuM zoSaNa kare che. jyAM zoSaNa hoya che, tyAM samasyA pedA thayA vagara nathI rahetI. anokho samAja vIsamI sadIno bahucarcita zabda che : "zoSaNa." AjakAla zoSaNamukta samAjaracanAnI vAta bahu ja priya lAge che, game che. moTe bhAge joIe chIe ke, sAmAnya parivAramAM je vyakti janma le che, te parizramI lokataMtraH navI vyakti, navo samAja [ 154 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane sahanazIla hoya che. jenuM pAlana-poSaNa Arthika bhIMso vacce thAya che, te kadAca vadhAre sAro hoya che. duniyAmAM jeTalA paNa moTA-moTA mANaso AvyA che, temano janma to khUba sAdhAraNa gAmonAM sAva sAmAnya kuTuomAM ja thayo hato. jyAM anyanuM zoSaNa nathI thatuM, anyanA mATe kAMIka karavAnI IcchA hoya che, te samAja pote ja eka anokho samAja hoya che, vikAsanAM zikharo sara karanAro samAja hoya che. zoSaNa dhArmika dRSTi zoSaNa na karIe'- A sUtranuM dhArmika dRSTikoNathI paNa mUlyAMkana karIe. dhArmika daSTi A che ke : bIjAnA zramanuM zoSaNa e hiMsA ja che. ahiMsAno aticAra che bIjAnI vRttino cheda na karavo, te ahiMsA vratano eka niyama che. jeNe ahiMsA vrata svIkArela che ane jo te saMkalpa kare ke, 'huM koIpaNa prANIno IrAdApUrvaka vadha nahIM karuM, tenuM zoSaNa nahi karuM ; ane te vyakti bIjI vyaktinuM zoSaNa kare to te vratano bhaMga thAya che. zoSaNa eka rIte anya vyakti pratye ghAta kahevAya che. koInA gharamAM pAMca-sAta sabhyo hoya te tamAma zrama karatA hoya ane, rU. 200 prati mAsanA dare majUrI cukavAya, to te irAdApUrvakanuM zoSaNa nathI ? bhagavAna mahAvIre A satyane khUba sUkSma rIte vicAryuM. temaNe kahyuM : "zoSaNa eka prakAre mAravAno ja prayatna che. pUrepUruM kAma levuM ane AjIvikAnuM zoSaNa karavuM temAM ahiMsAvratano doSa che. vrata-vyavasthA prazna thAya che ke bhagavAna mahAvIre vrato para ATalo bhAra zA mATe mUkyo ? AnuM kAraNa e hoI zake A vrata dhArmika daSTie jeTalAM mUlyavAna che, sAmajika dRSTie enAthI ochAM mUlyavAna nathI. tema chatAMye samAjazAstra, AcArazAstra, vagere lakhAyAM temAM araDu, sukarAta vagere yUnAnI dArzanikone AdhAra tarIke levAyA. khabara nathI paDatI, koI hindustAnI lekhake mahAvIranI vatavyavasthAne kayAreya AdhAra nathI gaNI. enuM kAraNa zuM hoI zake ? kAM emano dRSTikoNa TUMko (saMkIrNa) rahyo che, athavA temane sAmagrI upalabdha nathI thaI. prAkRta bhASAnuM ajJAna paNa kAraNa banyuM hoya. kAraNa game te hoya, eTaluM spaSTa che ke, vatavyavasthA Aje paNa ajJAta che, Aje tene prakAzamAM lAvavAnI jarUra che. zramanuM vibhAjana aNuvratanuM eka upavata che : huM bIjAnuM zoSaNa nahIM karuM. anyanuM zoSaNa nahIM thAya to potAno zrama vadhaze. AjakAla zrama pratye thoDo abhAva pedA thayo che. tenuM eka kAraNa e che ke mANasa ArAma jhaMkhe che. lokataMtra: navI vyakti, navo samAja D 155 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjAM kAraNa tenI evI manovRtti che ke, huM ArAma karyuM ane phaLa paNa mane ja maLe. eka khoTI mAnyatA pracalita thaI gaI ke, zrama karanAra nAno mANasa hoya che ane zrama na karanAra moTo mANasa hoya che. A daSTikoNe zramanI vyavasthA ane mahattA ghaTADI dIdhAM. ApaNe e satyane bhUlI gayA chIe ke, duniyAmAM jeTalA moTA mANaso banyA che, te phakta kaThora parizrama karanAra ja banyA che. AcAryazrI pote 15-16 kalAka zrama kare che. zuM te pote zramika nathI ? je zramika nathI, te sAcA zAsaka paNa nathI banI zakatA. kahevAyuM che ke pRthvI rUpI gAyano paNa traNa ja vyakti lAbha laI zake che, ane temAMno eka che : zramika. zramikano artha e nathI ke te phakta. pAvaDA, kodALI ke anya nimna majUrI ja kare. hA, zramanAM alaga alaga vibhAjana ja che. keTalAka evuM mAne che ke, je utpAdakIya zrama nathI karato, teno zrama, zrama na kahevAya. e pota-potAnI aMgata mAnyatA che. vyAvahArika rIte samAjamAM zramanuM vibhAjana jovA maLe che. te vibhAjana anusAra dareka vyakti potapotAno zrama kare, koI nakAmI besI na rahe, to zramanuM mUlyAMkana saMbhavI zake che. pragatinuM sUtra zrama pratye pratiSThAnuM A sUtra, jIvanazailInuM anivArya aMga banavuM joIe. jeTalA paNa puruSArthavAdI che temAM prathama paMktinA manAyA che bhagavAna mahAvIra. ghaNA loko nasIba para AdhAra rAkhanArA che, niyativAdI che. paraSArthavAdI IzvaravAdI nA hoI zake. IzvaravAda niyativAda che. je kaMI banaze te Izvara dvArA ja banaze.enI icchA sivAya eka pAMdaDuM paNa na hAlI zake. A che IzvarIya niyativAda. A paristhitimAM puruSArthanI jvALAne prajjavalita na karI zakAya. bhagavAna mahAvIre niyativAdanuM khaMDana karIne puruSArthavAdanuM pratipAdana karyuM che. jyAM AtmakatRtvavAda mAnya che, tyAM koIpaNa vyakti zrama karyA sivAya na rahI zake. jene zramamAM zraddhA nathI, je vyakti zrama nathI karatI. te sAce ja pAchI paDI jAya che, pheMkAI jAya che, zramaniSThA pragati ane vikAsano rahasyamaMtra che, AdhArasUtra che. cArI-saMjIvanI nyAya AcArya hemacaMdra jaI rahyA hatA. sAthe rAjA siddharAja paNa hatA. rAjAe pUchyuM, "kayo dharma sAro che ?" rAjan ! ghaNA badhA dhamAM che ane sArA paNa che, paraMtu dhIme dhIme samajamAM Avaze, kayo dharma sAro che." lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 156 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAja ! kevI rIte samajaNa paDaze ?" " rAjan ! zrama karazo to samajAI jaze." "mahArAja ! A kevI rIte zakya bane ?" rAjanuM! cArI-saMjIvanI nyAya dvArA samajAI jaze." "A cArI-saMjIvanI nyAya zuM che ?" rAjanuM ! eka mahilAne evI auSadhi maLI, ke e je koI vyaktine khavaDAvI devAmAM Ave. te pazu banI jAya. eka bIjI auSadhi paNa maLI AvI, je khavaDAvatAM pazu punaH manuSya banI jAya. mahilAnA manamAM prayoga karavAnI icchA thaI. konA para eno prayoga karavo ? teNIe potAnA pati para ja A davAno prayoga karyo. pati baLada (pazu) banI gayo. saMjogovazAt manuSya banAvanArI davA khovAI gaI. have zuM karavuM ? paNa eTalI khabara hatI ke amuka "vaDanA vRkSa pAse te auSadha che, jene khavaDAvatAM ja pharIthI manuSya banI javAya che. paraMtu e khabara kevI rIte paDe ke amuka auSadhi te ja che ? thoDoka samaya vicArIne teNIe nakkI karyuM ke, dareka auSadhi cAkhIne ja nakkI karavuM ke kaI auSadhi manuSya banavA mATe che. teNIe eka eka jaDIbuTTI kApIne baLadane khavaDAvavAnuM cAlu karyuM. vArApharatI prayoga karatAM, te jaDIbuTTI paNa AvI gaI che, jene khAtAM ja baLada punaH manuSya banI gayo, puruSa banI gayo. mahilAe pUrepUro zrama karyo, tene potAno pati maLI gayo. jo te ATalo zrama na karatI, to teno pati baLada ja rahI jAta !' AcArye kahyuM, " A rIte aneka dharmonuM parIkSaNa karatAM karatAM tamane te dharma maLI jaze, je sahuthI sAro che." jIvanazailInuM pramukha tattva manuSya je kaMI satyo zodhyAM che ane jeTalAM rahasyo ApaNI samakSa khullAM thayAM che, te mAnavIya zrama ane puruSArtha dvArA ja zakya banyuM che. ArAma' ane nirAzA' dvArA koIpaNa satya bahAra AvatuM nathI. jarUrI che zramaniSThA ane zramanuM anuzIlana, paraMtu na jANe, ApaNA zarIranI racanA kevI che ke, mAnavI zrama ocho ane ArAma vadhu karavAnI icchA rAkhe che. zrama-niSThAno siddhAMta jIvanazailInuM mukhya aMga hovuM joIe. jeNe puruSArthano siddhAMta svIkAryo che, ane je niyativAdane ekAntika rUpe svIkAre che tenI jIvanazailI svAvalambI ane zramapradhAna hovI joIe. dareka vyaktinA magajamAM zrama ane svAvalaMbananI chabI aMkita thavI lokataMtraH navI vyakti, navo samAja D 157 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joIe. jene potAnA zrama ane karma upara vizvAsa che, te kyAreka zrama ane svAvalaMbananI upekSA nahi kare. jemanuM magaja-mana zramaniSTha nathI hotuM teo parivAra, samAja ane rASTra mATe bahu kalyANakArI nathI hotA, upayogI nathI nivaDatA. lokataMtrano AdhAra che 'vyakti'. tenA manamAM jo zrama pratye niSThA - zraddhA na hoya, to svastha rASTranuM nimArNa saMbhavI zake kharuM ? dareka vyaktinI jIvanazailInuM pramukha tattva che. svAvalaMbana. svAvalaMbananuM tAtparya che : bIjAnA zramanuM zoSaNa na karavuM. svAvalaMbana ane zrama mATe jo niSThA baLavAna ane nakkara banI rahe, to te samAja ane rASTra mATe khUba upayegI ane varadAna samAna sAbita thaI zake. lokataMtra navI vyakti, navo samAja [ 158 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsanA para buddhinuM niyaMtraNa ahiMsAnI jyota eTalA mATe prajvalita che ke, hiMsA manuSya mATe icchanIya nathI. te hiMsA kare to che, paNa Icchato nathI. te potAnA mATe bilakula hiMsA nathI karato. te potAnI jAtane muzkelImAM mUkavA nathI icchato. AvI paristhitimAM ahiMsAnI vAta sUje che. Aje koI judA ja prakAranuM vicitra vAtAvaraNa prakAzita thaI rahyuM che ke, samagra vAtAvaraNamAM hiMsA ja phelAI rahI che. mAnavIe ema mAnI lIdhuM ke samasyAnuM eka mAtra samAdhAna che ? hiMsA. eNe koIpaNa jAtanA vAMdhA vagara nirvivAda A mAnyatAne svIkArI lIdhI, tethI ja pratyeka praznanuM nirAkaraNa te hiMsAnA sahAre zodhe che, hiMsA dvArA meLavavA mathe che. mAnyatA badalavI jarUrI che. ApaNe vartamAna vizvanI sthiti joIe, hiMdustAnanI AjubAju najara nAMkhIe. pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa, cAre bAju hiMsA ugra svarUpa dhAraNa karI rahI che. kyAMka goLIo, kyAMka paththaramAro, kyAMka bomba dhaDAkA, kyAMka bArUdI suraMgo. ema lAge che ke, hiMsA pratye samAjamAM khUba ja UMDI zraddhA thaI gaI che, ane saune hiMsA ja zreSTha samAdhAna lAge che. AvI sthitimAM keTalAka loko evA paNa che, je bIjA prakAranI zraddhA dharAve che. emanA ciMtanano dRSTikoNa alaga che. emanuM ciMtana che : hiMsA jo Ama ne Ama vadhatI raheze to samagra samAja hiMsAthI trAhimAma ane bhayabhIta thaI jaze. jIvanarasa sukAI jaze. prANI, mAnava AzaMkita ane bhayabhIta rahevA lAgaze.khabara nahIM, kyAre zuM banI jAya ! hiMsAmAM vadhatI zraddhAne rokavAnI jarUra che. zaraNa che ahiMsA A AsthAne badalavA ane dUra karavA davA laIe. evI davA, je bImArI pedA na kare. jo davA navI bImArI pedA kare, to te davA samasyAnuM samAdhAna na gaNI zakAya. AyurvedamAM davA aMge kahevAyuM che ke, lokataMtraH navI vyakti, navo samAja ! 159 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ davA te je navo roga pedA na kare. auSadha enuM nAma che, je letAM roga maTI jAya. mANasa davA le ane enuM eTaluM badhuM riekzana Ave ke jIvanathI hAtha dhovA paDe, mRtyu thAya, to te zuM davA kahevAya ? hiMsAnI paNa A ja samasyA che. hiMsA e evI davA che jenAthI bhale ema lAge ke prazna patI jaze, bImArI maTI rahI che, roga zamI rahyo che, paraMtu pratikriyA eTalI bhayaMkara thAya che ke, aneka navI bImArIo pedA thAya che. ApaNe evI davAnI zodha karIe je navI bImArI pedA na thavA de. te davA che : ahiMsA. game tevI laDAIo laDIe, vera vadhArIe. virodha karIe, yuddha ane hiMsaka humalA karIe, tethI samasyA ukelAtI nathI. vyaktine Akhare ahiMsAnI zaraNamAM javuM paDe che, zAMti mATe samAdhAna karavuM paDe che. mAnava ane pazumAM taphAvata ahiMsAnI AsthAne jAgRta karavAno eka upakrama che H aNuvrata AMdolana. vyakti ane samAja baMnemAM ahiMsAnI AsthA jAge. sau prathama vyaktine kendramAM rAkhavI paDaze. naitikatAno viSaya haMmezAM vyaktine saMlagna hoya che. aNuvratanuM mahattvapUrNa ghoSaNAsUtra che : vyaktinuM nirmANa. vyaktimAM be tattvo hoya che : vAsanA ane buddhi. pazumAM vAsanA hoya che, buddhi hotI nathI. manuSya ane pazumAM A aMtara che. pazu potAnA para niyaMtraNa nathI rAkhI zakatuM. jyAre mAnavI potAnI buddhinA upayoga vaDe potAnI vAsanA para niyaMtraNa rAkhI zake che. vyaktinimaNino eka artha che : buddhi dvArA vAsanA para niyaMtraNa karavuM. jeNe buddhinA prayogathI vAsanA para niyaMtraNa karavAnuM zIkhI lIdhuM, te vyaktinuM nirmANa zarU thayuM samajavuM. ApaNe e saccAIno svIkAra karIe. ke vAsanA dareka vyaktimAM hoya che. jo vAsanA kSINa thaI jAya to nirmANanI vAta ja nathI rahetI ke hiMsA - ahiMsAno prazna paNa nathI raheto. jenI vAsanA kSINa thaI gaI, te A badhA praznothI alaga thaI jAya che. eka sAmAnya mAnavI paNa buddhi dvArA vAsanA para eTaluM niyaMtraNa avazya meLave che, te bIjAnA hitanuM khaMDanA karI, phakta potAnA ja hitamAM na lAgI jAya, bIjAnA hitane nukasAna pahoMcADI potAnuM hita sAdhavAnI vAta vAsanAnI prabaLatAmAM ja pedA thAya. jo vAsanA para buddhinuM niyaMtraNa thaI jAya, to manuSyanuM jIvana naitikatA, AcAra ane cAritrya dvArA ghaDAI jAya ane vyaktinimaNinI vAta zakya banI jAya. sukha, vAsanA ane buddhi samasyA e che ke : dareka vyaktine sukha joIe che. te sukhavAdanI dhAraNAthI prabhAvita che. tethI ja te potAnI vAsanA para niyaMtraNa nathI lokataMtraH navI vyakti, navo samAja 160 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meLavI zakatI. vyakti potAnA mATe vadhAremAM vadhAre sukha bheguM karI levA cAhe che, saMpati bhegI karI levA cAhe che. A bheguM karI levAnI bhAvanA dareka manuSyamAM che tethI vAsanA para niyaMtraNa nathI karI zakAtuM. traNa tattvo che : sukha, vAsanA ane buddhi. niyaMtraNa karavAmAM 'sukha' bAdhaka bane che. ahIM mAnavInI zakti kuMThita banI jAya che. pratyeka vyaktinI zaktinI eka hada hoya che. koIpaNa mAnava asIma zaktino mAlika nathI. prazna e che ke : sukhanI lAlacamAM mAnavI gaLADUba banI, anitya ane azAzvatanI doDamAM pravRtta rahe che. eNe bIjI bAjuno vicAra na karyo. te bAju che, zAzvata satya. duniyAmAM eka zAzvata satya hoya che te kAlAtIta che. A satyanI zaraNamAM janAra mAnavI ja sthAyI sukha tarapha paga mAMDI zake che, potAnA sAcA vyaktitvane pragaTa karI zake che, naitikatAnI je AMtarika vRtti che, tene bahAra pragaTAvI zake che. naitikatAne pragaTa karavAnuM eka mAtra sAdhana che, zAzvata pratye zraddhA - AsthA. jyAM sudhI nitya pratye UMDI zraddhA na hoya tyAM sudhI sukhanI kalpanA adhUrI rahI jAya che. navI AsthAnuM sUtra aNuvratanA saMdarbhamAM eka navIna zraddhAne jagADavAno prayatna karavo paDaze. je AsthA hiMsA sAthe joDAyela che tene ahiMsA sAthe, icchA, pariNAma ane AnaMdamaya jIvana sAthe joDI daIe. sukha ane AnaMdamAM bahu aMtara che. sukha e che ke, je bAhyapadArthanI prApti dvArA maLe che. AnaMda ApaNI sahaja vRtti che, je aMtaramAMthI pragaTa thAya che.A mULabhUta vAta samajamAM AvI jAya, to sukhanI vAta ApoApa kamajora paDI jaze. AjakAla sukhanI manovRtti vadhavA mAMDI che. enuM kAraNa e che ke, AnaMdanI vAta samajaNa bahAra rahI jAya che. jyAre samAjane eka navI daSTi ApavI ja che to eka navA vikalpanI- eka navA prakalpanI rajUAta karavI ja paDaze. araviMda ane mAtAjI Aje baMne jIvita nathI, paraMtu Aje paNa sekaDo vidvAno araviMdanA caitanya puruSa ( divya AtmasvarUpa ) para kAma karI rahyA che. araviMde eka navo siddhAMta Apyo "ati mAnavanuM nirmANa karI zakAya che. bhU-maMDaLamAM evuM vAtAvaraNa sarjI zakAya che ke, jethI eka divasa caityapuruSa jAgI jAya, atimAnavanuM nimaNi zakya. bane." aNuvratane paNa AvI ja AsthAnuM samarthana ApavuM joIe, jethI buddhijIvI ane cittaka varganuM dhyAna AkarSAya. te AsthA-sUtra che : vAsanAnuM rUpAMtaraNa thaI zake che.' kSayIkaraNanI vAta dareka vyakti mATe zakya nathI. je vItarAganI sAdhanAmAM lAge tenA mATe vAsanAnA lokataMtraH navI vyakti, navo samAja 161 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSayIkaraNanA umUlananI vAta kahI zakAya che, paraMtu dareka sAmAnya mAnavIne, sAmAjika mAnavIne mATe A sUtra hoI zake che ke vAsanAnuM rUpAMtaraNa thaI zake che, svastha vyaktitva jo samAjamAM vAsanAnA rUpAMtaraNanI vAta vyApaka banI rahe, to samAjano Akho rUAba badalAI jAya. AkRti ane kRti- baMne badalAi zake che. Aje sahuthI moTI AvazyakatA che : vAsanAnA rUpAMtaraNanI. A vyaktitvanuM rUpAMtaraNa che ane enAthI vyakti ane samAjano samanvaya sAdhI zakAya che. vyakti ane samAja baMne alaga alaga paDelAM che. chatAMye vyaktimAM vyaktigata ane sAmudAyika baMne aMzo rahela che, paraMtu AjakAla vyaktigata cetanA adhika pracalita che. jyAM sukha-suvidhAnI lAlaca che, tyAM sAmAjikatA ke sAmudAyikatA kyAM che ? are, Aje vyaktigatatAne jagADavAno prayatna paNa kyAM che ? jyAM sudhI vyaktinuM samyakaM nimaNi zakya nahIM thAya, tyAM sudhI vyaktinuM - samAjanuM sAcuM nimaNi zakya nathI. chellAM keTalAMka varSomAM banelI ghaTanAoe A satyane vadhAre majabUta banAvyuM che. je loko agraNI banyA, samAjavAda ke samAjavAdanA mukhI banyA, sAmyavAdanI caLavaLanA sUtradhAra banyA, temanuM jIvana joIne loko cokI UThyA. Aje paNa eka vizALa sAmyavAdI dezamAM lokataMtranI havA cAlI che. enuM kAraNa e che H sattA para je beThelA che, teo sukha bhogavI rahyA che, vilAsa ane aizvaryamAM DUbelA rahe che ane , sAmAnya janatA trAsa bhogavI rahI hoya che. jo vyaktigata rIte, svastha vyaktitvanuM nirmANa thayuM hota, to A paristhiti kyAreya na sarjAta. jyAM svastha vyaktitvanuM nirmANa nathI thatuM, ane pracura sAdhana, sattA ane sAmagrI AvI jAya che, tyAM koNa avicaLa raheze, te kahI zakAtuM nathI. vAsanAnA dAsa na banIe Aje samAjanuM dhyAna sahuthI vadhAre e vAta para kendrita thavuM jarUrI che ke, vyaktitvanuM nirmANa pahelAM thAya. samAjano je mukhI bane, te vyakti evI hoya, jeNe potAnI vAsanA para niyaMtraNa karavAnuM zIkhI lIdhuM hoya. vyakti vAsanAnI dAsa na bane, vAsanA pAchaLa buddhine na calAve, paraMtu buddhi dvArA vAsanA para niyaMtraNa kare. mahAvIranuM A sUtra khUba mArmika che : ppA reva medhavyo, apa Tu hatu kumo -sahuthI vadhAre muzkela che potAnA AtmAne jItavo, potAnI vAsanAne jItavI. potAnI vAsanAne jIto, lokataMtraH navI vyakti, navo samAja 162 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyaMtraNa karo, sukha maLaze ane te paralokamAM nahi, A jIvanamAM ja maLI raheze. aNuvrata Adarza mahAvI2nuM A sUkta aNuvratano Adarza che. emAM aNuvratanuM samagra darzana samAyeluM che. A adhAre vyakti ane samAjamAM samanvaya sthApita karI zakAya che.badhA loko samAja-nirmANanI vAta kare che, paraMtu samAja nirmANa dvArA temanuM tAtparya che, moTAM moTAM kArakhAnAM UbhAM karI do, majUrI ApI do, Ama karI nAMkho, tema karI nAMkho, moTI moTI vAto thAya che. Azcarya ! ATalI moTI vAto thAya che, paNa vyaktinirmANanI vAta koI nathI karatuM ! zuM vyaktinuM nirmANa thayA sivAya, koI yojanA saphaLa thAya kharI ? jyAM sudhI A paristhiti nahIM badalAya, tyAM sudhI parivartananI vAta saMbhavita thaI zakaze nahi. aNuvratanI A UMDI ane majabUta zraddhA che. ApaNe A AdhAre samAjaracanAnI vAta karIzuM to evA vyakti ane samAjano udaya thaze, je bhArata jevA lokatAMtrika deza mATe ja nahi, paraMtu samagra vizva mATe upayogI nivaDaze, kalyANakArI ane maMgaLakArI banI raheze. lokataMtra H navI vyakti, navo samAja - 163 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 aNuvratanuM darzana vyakti-nirmANanuM mahattvapUrNa sUtra che : saMkalpa-zaktino vikAsa. saMkalpa-zakti kamajora paDI jAya, to vyakti nIce UtaratI jAya che. saMkalpa-zakti baLavAna hoya, to vyakti UMce caDatI jAya che. arthAt nirmANanuM sUtra che H manobaLa, saMkalpa-zakti. A saccAIno- satyanoApaNA pUrvajoe amala karyo ane teoe anubhavanA AdhAre ja vratonI vyavasthA karelI che. zraddhA jarUrI AMtarika saMkalpazaktinuM eka pratibiMba che vrata. aMdara cetanA jAgRta hoya che, tenuM bAhya biMba che vrata. kevaLa vratane pakaDI lIdhuM, paraMtu tenI AgaLa-pAchaLa je kaMI hatuM, tene bhulAvI devAyuM. AvuM ja thAya che, je tattva cAle che, tenI eka vAta rahI jAya che, AgaLa-pAchaLanI vAta rahI jAya che. bhagavAna mahAvIre bAra vrata vyavasthA ApI. te AcArazAstrano viSaya che, paraMtu bhagavAna mahAvIrano dRSTikoNa, AcArathI zarU nathI thato. enuM prAraMbhabiMdu che H samyag darzana. mahAvIre tattvanuM pratipAdana karyuM, "deva ! huM nirprantha pravacana 52 vizvAsa rAkhuM chuM, prema rAkhuM chuM, zraddhA rAkhuM chuM ane pasaMdagI utAruM chuM, tethI A dharmano huM svIkAra karuM chuM. dharmano svIkAra bIjA naMbaranI vAta che. prathama vAta che H zraddhA ane prIti. samyag darzana sivAyano svIkAra bahu AgaLa nathI vadhato. sahuthI prathama jarUrI che : zraddhA ane prIti.jo prIti nathI, to svIkRta vAta paNa TakI zakatI nathI. be tattvo che : zraddhAno svIkAra ane vratano svIkAra. aNuvratanA saMdarbhamAM samyag darzananI vAta 52 ocho bhAra mukAyo. je vyakti aNuvratano svIkAra kare che, enAmAM pahelAM zraddhA pedA karavI joIe. samyak darzana jagAvavuM paDe, A rIte dhyAna kendrita thavuM jarUrI che. aNuvrata - bAra vrata e prazna svAbhAvika che ke, aNuvrata ane bAra vratamAM taphAvata zo lokataMtra : navI vyakti, navo samAja hR 164 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ? jyAre pahelethI ja bAra vratanI vyavasthA hatI, to aNuvratane cAlu karavAnI jarUra ja kyAM hatI ? A vAta bahu spaSTa che H bAra vratanuM je samyakdarzana che, te jaina tattvajJAna upara AdhArita che. jaina tattvajJAnamAM zraddhA hoya, to bAra vratamAM zraddhA hoya che. teno svIkAra zakya bane che, tethI bAra vratonI A vyavasthA phakta jaino sudhI sImita rahI gaI. je mahAvIranA anuyAyI hatA athavA pAchaLathI jemaNe jaina dharma aMgikAra karyo, temane temAM zraddhA jAgI ane bAra vrato svIkAryAM. A bAra vratonI pRSThabhUmimAM padravya, AtmA, punarjanma, karma vagerenuM saMpUrNa darzana samAyeluM che. jo ema pUchavAmAM Ave ke- ahiMsA vrata kema svIkA2vAmAM Ave che ? to jaina vyaktino uttara haze, Azrava dvArA karmabaMdhana thAya che. huM ahiMsA aNuvratano svIkAra eTalA mATe karuM chuM, ke tethI Azravano nirodha thAya ane saMva2nI cetanA jAgRta thAya. jyAM sudhI vyakti Azrava ane saMva2ne jANI nA le, tyAM sudhI A vratanI svIkRtino koI ja artha nathI, ane teno svIkAra paNa zakya nathI. jIva,ajIva, pApa, puNya, Azrava, saMvara, nirjarA, baMdhana, mokSa- A nava tattvone jANyA pachI ja vratonI svIkRti karI zakAya che. kahevAmAM AvyuM, je A tattvone nathI jANatA, te vratono svIkAra kaI rIte ka2ze ? enuM tAtparya e che ke, vratasvIkRtinI pahelAM jarUrI che, tattvajJAna, A prAthamika zarata che. asAMpradAyikatAnuM rahasyaH aNuvrata sAthe A zarata joDAyelI nathI, ene koI paNa vyakti svIkArI zake che. koI paNa vyakti jue ke AcAra-saMhitA sArI che, uddeza kalyANakArI che, te aNuvratI banI gaI. A pharaka bahu spaSTa che H bAra vrata jaina darzana - tattvajJAnanA AdhAre svIkRtata che ane aNuvrata sAmAjika saMrdabhamAM svIkRtavrata che. tema chatAM aNuvratanuM potAnuM samyag darzana che, tattvajJAna che. jyAM sudhI aNuvratanuM samyag darzana spaSTa nahIM thAya, tyAM sudhI aNuvratI bananAra paNa kamajora ja raheze ane aNuvratanI samyag phaLaprApti zakya nahi bane. aNuvratanuM samyag darzana koI saMpradAya para AdhArita nathI.enA mATe na cA2 Arya satyonuM jJAna jarUrI che, na nava tattvonuM jJAna jarUrI che. aNuvratanI asAMpradAyikatAnuM rahasya e che ke H te koI saMpradAya vizeSanA darzana para AdhArita nathI. jo aNuvrata sAthe jaina darzananuM tattvajJAna joDI devAyuM hota to te kevaLa jaino mATe ja upayogI banI raheta. apaNe tene jaina-arjuna badhA mATe upayogI mAnIe chIe, tethI ja jaina tattvajJAna enI sAthe na joDAI zake. A STie aNuvrata koInuM nathI, ane koInuM lokataMtra : navI vyakti, navo samAja - 165 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI, mATe ja aNuvrata saunuM ja che. jo ke ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya. IcchA-parimANa vagere zabdo lIdhA che, paraMtu tattvajJAna nathI lIdhuM, darzana ane AcAra nathI lIdhAM, tethI aNuvrata asAMpradAyika upakrama che. sAMpradAyikatAnuM tAtparya sAMpradAyikatAno artha zo che ? je koI saMpradAyanI pUjApaddhati. upAsanApaddhati ane tattvajJAnanI sAthe je paddhati joDAyela che, te sAMpradAyika hoya che. aNuvrata sAthe AvuM kaMI paNa joDAyeluM nathI. samasyA e che ke jenonuM vrata hota, to jeno ene saMbhALI leta, paraMtu lAbha e paNa. che H jenonuM ja hota to anya lokone saMkoca thAta. aNuvrata sAthe je vyApaka janamata joDAyelo che, te tenI sAMpradAyika daSTithI prabhAvita thaIne joDAyela che. jJAnano sAra che AcAra sahuthI pahelAM aNuvratanuM tattvajJAna spaSTa thavuM joIe. eka graMtha lakhavAmAM Avyo : "aNuvrata darzana." A zreNImAM "aNuvrata * gati-pragati', aNuvratanA AlokamAM' vagere grantho prakAzamAM AvyA. A graMthonuM gahana adhyayana jarUrI che. je kAma ApaNe karavA jaI rahyA chIe, te aMge pUratuM jJAna nahi hoya, to koI phAyado nahi thAya. jyAM sudhI kArya pratye zraddhA nahi hoya, tyAM sudhI kArya AgaLa nahi vadhe. zraddhA ane prema pedA karyA sivAya AcaraNanI IcchA na rAkhI zakIe. pahelAM AcaraNanI vAta na karo, tenuM jJAna meLavo. A koI apekSAthI kahevAyeluM - savAra : prathama varSa AcAra prathama dharma che. paraMtu apekSA e che ke H paDhamaM nAnuM to thI pahelAM jJAna, pachI AcAra. jJAnano sAra che AcAra. je AcAra phalita thAya che, enA mATe dRSTikoNanuM nirmANa thavuM joIe. daSTinuM nirmANa nahi thayuM hoya, to vratano svIkAra nahIM thAya. ane vrata svIkArAze to paNa DhIluMpocuM svIkArAze. jo dRSTikoNa spaSTa haze to tenA pratye prema ane zraddhA utpanna thaze. te jIvananI AsthA banI raheze. ane te vrata tUTaze nahIM, jIvananuM aMga banI jaze aNuvrata samyagdarzana prazra uddabhave che : aNuvratanuM tattvajJAna zuM che ? A saMdarbhe padArtha ane cetanA baMne vAtone samajavI paDaze. jo daSTikoNamAM padArtha mukhya che ane cetanA gauNa che, to tenuM pariNAma haze ? mAnasika tanAva, aparAdha, hiMsA, azAMti, AtaMka vagere. jeNe padArthane mukhya mAnI lIdho, tenA AkarSaNano viSaya te ja banaze. padArtha pradhAna ane cetanA gauNa, A aNuvrata tattvajJAnanuM mithyA darzana che. AjanI tamAma samasyAonuM kAraNa lokataMtra: navI vyakti, navo samAja 166 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che : padArthane mukhya mAnI levo. jamInanA nAnakaDA TukaDA mATe paNa be bhAI laDatA hoya che. pAMca - daza hajAra rUpiyA mATe korTa-kacerImAM kesa dAkhala karI de che. AvuM kema thAya che ? eTalA mATe ke vyakti padArthane pradhAna mAnIne cAle che, cetanA para paDado pADI de che. jyAM daSTikoNa padArthamaya hoya che, tyAM saMgharSa vivAda, kalaha tathA vividha prakAranI muzkelIo pedA thAya che. eka mANasa corI kare che. corI karavAthI tenI cetanA nIcI jAya che tenI ciMtA nathI, paraMtu corI karavAthI ja dhana prApta thAya che, tenuM mUlya tene mana adhika che. jeTalA paNa aparAdha che tenI pRSThabhUmimAM A padArthavAdI dRSTikoNa ja rahelo che, aNuvratanuM samyagdarzana che, jyAM cetanA mukhya ane padArtha gauNa hoya che, tyAM samasyAnuM samAdhAna che. cetanA zuddha rahe, pavitra rahe- A dRSTikoNa mukhya haze, to mAnasika, zAMti vadhaze, aparAdha ghaTaze, hiMsA ochI thaze. mApharsa ane mahAvIranI kalpanA mAkarse eka daSTikoNa rajU karyo,- vyaktigata svAmitva na hovuM joIe. temaNe rAjyavihina samAjanI kalpanA rajU karI. A ahiMsAtmaka dRSTikoNa hato. zakti ane daDanA baLe evI koI kalpanA karI zakAya nahi. evI ja kalpanA bhagavAna mahAvIre karI. teoe AnA mATe kalpAtIta zabdano prayoga karyo. eka zabda che : ahamindra athar huM Indra chuM. evI kalpanA karAIH koI svAmI nathI. te ja sevaka ane te ja Indra che. A vyavasthAnuM nAmakaraNa karAyuM - ahamindra. evI ja kalpanA sAdhuo mATe karavAmAM AvI. muni sAdhanA kare che. te kalpanAmAM rahe che. have sAdhanA karatAM karatAM evI sthitimAM pahoMcI gayo, te kalpAtIta thaI gayo. trIjI sthiti che : yaugalika manuSyonI. teo paNa kalpAtIta che. koI vyavasthA nahIM, badhuM ja svayaMsaMcAlita. A potAnA zAsanano,AtmAnuzAsanano mArga je mahAvIre Apyo, eno AdhAra A hato- jeno kaSAya upazAMta hoya che, alpa saMkuleza hoya che, tyAM evI sthiti sarjAI zake che. svArtha ane paramArthanuM sAmaMjasyaH mahAvIra ane mAkarsanA ciMtanamAM pharaka hoI zake, paraMtu teno je nIcoDa che, tAraNa che, te zAsanavihina rAjyanI kalpanA che. AvI kalpanA paNa pote ja khUba moTI vAta che. te aNuvrata sAthe joDAyela darzana chevyaktigata svAmitva na hoya, svArthanuM vilInIkaraNa thaI jAya. aNuvratanA tattvajJAnanuM samyam darzana che svArtha ane paramArthanuM sAmaMjasya. vyaktigata lokataMtraH navI vyakti, navo samAja [ 167 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmitva vyaktinI eka maulika manovRti che. aNuvratanA saMdarbhe svArthane paramArthanI bhUmikA sudhI laI jAva ane tene vistArIne padArthanI sAthe joDI do. vedAntamAM eka brahmanI vAta kahevAI che. cetanAne eTalI vyApaka banAvI do ke brahma sAthe ekAkAra thaI jAya. A dRSTikoNa jo racAI gayo, to bUrAIne avakAza nahi rahe. jaina darzanamAM AtmatulAnI vAta kahevAI che. saune potAnA samAna samajo. temAM paNa bUrAI mATe koI ja avakAza nathI. A tattvo svArthathI paramArtha tarapha laI janArAM hatAM, paraMtu A darzano pratye prIti pedA karavAmAM nA AvI. tamAma jIva samAna che, paraMtu badhA ja jIvo mATe zraddhA keTalI che ? zuM A prazro kyAreya manamAM thAya che kharA ? jo dareka jIva pratye zraddhA gADha thaI jAya, to koInA pratye apriya vyavahAra zakya che kharo ? daSTi sRSTi koI siddhAMtane mAnavo eka vAta che ane temAM zraddhA hovI, prIti hovI te bIjI vAta che. Aje mULa AvazyakatA che : prIti - prema pedA karavAmAM Ave, cetanA pratye zraddhA ane AkarSaNa karavAmAM Ave. vyaktie potAnApaNAnI hada potAnA parivAra sudhI TuMkAvI dIdhI, sImita karI nAkhI, teno (mobho) khUba nAno banI gayo che. enI hadane vadhArI devAmAM Ave, e eka upAya che. aNuvratanA tattvajJAnanuM samyagu darzana che : svArtha ane paramArthanuM sAmaMjasya. cetanA ane svArthanA vistAra pratye zraddhA jAgaze, to vratane grahaNa karavAnI bhAvanA svataH jAgaze ja. bAra vratono svIkAra emaNe karyo, jemane bhagavAna mahAvIranA darzana pratye zraddhA jAgI. aNuvratane paNa te svIkAraze, jene aNuvratanA tattvajJAna pratye zraddhA haze. ApaNe eka navIna daSTino svIkAra karIe, tenuM nirmANa karIe. daSTinuM nimaNi thaze, to sRSTinuM nimaNi ApoApa thaI jaze. vyaktinA nirmANanuM A ja rahasyasUtra che. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja 168 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane AjanuM yuvAmAnasa eka yuvAnane pUchyuM, dharmanI ArAdhanA karo cho ? javAba maLyo, huM ene Avazyaka nathI mAnato. bIjA yuvAnane paNa e ja prazna pUchyo. javAba maLyo, mane emAM aci nathI. trIjA yuvAnane paNa e ja prazna pUchayo. javAba maLyo, huM dharmane Avazyaka mAnuM chuM. mArI temAM strI paNa che, paNa zuM karuM? bahu vyasta chuM. dharmanI ArAdhanA mATe samaya ja nathI phALavI zakAto. tripadI anAsthA, astraci ane vyastatA - A traNe samasyAomAM aTavAyeluM che AjanuM yuvAmAnasa. trIjI samasyA jaTila nathI. prathama be jaTila che. samayanA AyojananuM sUtra hAtha lAgI jAya, to vyastatAnI samasyAnuM samAdhAna thaI zake che. meM eka yuvakane pUchyuM, tamArI pAse zarIra ane mana- A be prANa tattvo che. zarIra bahu sabaLa che ane mana bahu durbaLa che. zuM A sthiti icchanIya che? yuvake kahyuM, kyAreya nahi, jo mana durbaLa haze, to zarIra koI moTuM kAma nahi karI zake. meM vAta AgaLa vadhAratAM pUchyuM, koI vyaktinuM zarIra durbaLa haze ane mana sabaLa tathA prabaLa haze, tevI sthitimAM zuM thaze? yuvake javAba Apyo, jo mana prabaLa haze, to zarIranI durbaLatA eTaluM kaSTa nahi Ape, jeTaluM kaSTa durbaLa manavALAne Ape che. vadhu eka prazna meM karyo, tame zarIrane baLavAna rAkhavAmAM keTalo samaya Apo cho ane manane baLavAna rAkhavAmAM keTalo samaya phALavo cho ? te yuvAna bolyo, zarIranI dekhabhALamAM kalAko vItAvIe chIe, lokataMtra navI vyakti, navo samAja 169 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana mATe bilakula samaya phALavAtA nathI. zuM A ucita che?" meM pUchyuM. A praznanA javAbamAM yuvAna bolyo, have vAta samajamAM AvI gaI, manane svastha rAkhavA paNa huM samaya phALavIza." teNe AgaLa kahyuM, "huM bahu ja vyasta chuM, mArI pAse samaya nathI, A badhAM bahAnAM che. mULa vAta eka ja che, dharmanI vAta samajamAM nathI AvatI, mATe dharmane mATe samayanI phALavaNI thatI nathI. upayogitAno bodha dharmano artha che, potAnA kaSAyo (doSo) para niyaMtraNa karavuM. krodha, mAna, mAyA lobha, bhaya vagere para niyaMtraNa meLavavuM, niyaMtraNanI zaktinA vikAsanI sAdhanA karavI. adazya ke agamya pratye anAsthA hoI zake. potAnI vRttio para niyaMtraNa karavuM jiMdagI mATe zreyaskara che. A drazya vadhu buddhigamya che. mAnasika tanAvamukta ane zAMtinuM jIvana jIvavA mATe Avazyaka che. emAM anAsthAno prazna ja kayAM che ? je loko dharma viSe anAsthAnI vAta kare che, teo dharmanA marmane samajyA vagara ja kahI de che. AtmA, paramAtmA jevAM buddhithI para tattvo mATe anAsthA hoI zake, paraMtu mana ane bhAvanAnA stara para dharmanI vAto karavAmAM Ave, temAM anAsthAno prapha. kyAMthI Ave ? astracine acimAM badalI zakAya. upayogitAnuM jJAna ane samyaka saMparka -A baMne astracine sUcimAM badalI nAMkhe che. paryAvaraNamAM pradUSaNa na phelAya, hiMsA vadhatI aTake, zoSaNa na rahe, AMtakavAdI pravRttio na thAya - sAmAjika bhUmikA parathI A vAto kahevAI rahI che. zuM A badhI vAto dharmanI vAto nathI ? koI paNa vyakti ane samAja, ahiMsA, aparigraha ane anekAnta dharma vinA svastha na rahI zake, tethI dharmanuM nAma laIe ke nA laIe, dharmanI saccAIne svIkAravI ja rahI. Urdhva ArohaNanAbe mArga jaina darzananuM eka mahattvapUrNa aMga che : anekAnta. ene dayaMgama banAvIne satyane oLakhI zakIe chIe, mANI zakIe chIe. jIvana eka saccAI che. badhA jIvI rahyA che. te saccAIne samajavA mATe anekAnta daSTino prayoga jarUrI che. eka sAmAjika prANI kAma ane arthanA mahAsAgarano eka dvIpa che. jo jIvananI A sImA hoya, to cAre bAju kAmanAonuM jaLa che ane te dvIpa tophAnI taraMgothI AkAMta thavA mATe vivaza che. lokataMtraH navI vyakti, navo samAja [ 170 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana gatizIla che. emAM vikAsanI anaMta saMbhAvanAo ane asIma kSamatAo che. te kAmanA rUpI jaLathI upara UThIne UdhvarohaNa karI zake che. UdhvarohaNanA be mArga che : dharma ane mokSa. enA dvArA jIvanano vikAsa thaI zake che, unnayana thaI zake che. samagra jIvanaH cAra vibhAgamAM sAmAjika prANInA jIvananI samagratAne cAra vibhAgamAM vaheMcI zakAya che : (1) kAmanAnuM jIvana (2) arthanuM jIvana (3) dharmanuM jIvana (4) mokSanuM jIvana A cAreya vibhAgomAM jIvanAra mAnavI samagra jIvanane jIvI rahela che. te mAtra sAmAjika ja nathI, dhArmika paNa che. te mAtra dhArmika ja nahIM, sAmAjika paNa che. teNe baMne kSetromAM kAma karavuM paDe che. tenA mATe icchanIya che : dhArmika cetanA sAthe sAmAjika cetanono vikAsa. A che jIvanano saMtulita vikAsa. vaidika AcAryoe kAma, artha, dharma ane mokSanI hada nakkI karelI che. samagratAnI daSTie te khUba yogya che. kAmanI e hada che ke te arthane avarodhe nahi. arthanI sImA che ke te kAmane nA avarodhe. artha ane kAmanI hada che- te dharmane avarodha nA kare. dharmanI sImA che ke artha ane kAmane bAdhArUpa na bane. A traNeya puruSArtha paraspara abAdhita thaIne aDacaNa UbhI karatA nathI. A puruSArthacatuSTayanA viSayamAM vaidika vyavahAra che. sAmAjika prANI A cAreyanI sApekSatAthI ja, svastha ane saMtulita jIvana jIvI zake che. samasyA che : asaMtulita jIvanazailI vartamAna jIvanazailI asaMtulita che. te kAma ane arthathI vadhAre prabhAvita che. dharma ane mokSanI upekSA thaI rahI che. enuM pariNAma che ? svArthanuM ekacakrI sAmrAjya. yuga che samAjavAdano. sAmAjika cetanA ane sahakArItA vadhAravAno avAja bulaMda banI rahyo che. dIvA taLe aMdhAruM che. vyaktigata svArtha vadhAre poSAI rahyo che. dharmanI cetanAno saMtulita vikAsa thAta, to svArtha ATalo niraMkuza na banata. arthaprAdhAnyatA eTalI vadhavA mAMDI che ke, vyakti karavA jevAM ane na karavAnAM kAmo vacceno bheda bhUlI rahI che. mAnavasaMbaMdhonI mIThAza paNa khaTAzamAM palaTAI gaI che. karuNAnuM jharaNuM sukAI rahela che. kUratAe dareka dizAmAM potAno lokataMtraH navI vyakti, navo samAja D 171 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pagapesAro karela che. pariNAme kauTumbika kaleza vadhI gayA che. samartha dvArA asamarthanuM zoSaNa thaI rahyuM che. mAlika ane karmacArIo vaccenA saMbaMdhomAM eka prakArano tanAva phelAI rahyo che. mAnavInuM stara eTaluM nIcuM javA lAgyuM che ke, lagna samaye daheja na maLavAthI ke ochuM maLavAthI, yuvatIne jIvatI saLagAvavAmAM paNa koI saMkoca ke kSobha anubhavatuM nathI. jyAM arthane prAdhAnya apAya, tyAM kaMIpaNa saMbhavI zake che, kazuM ja asaMbhava nathI. svArthe arthapradhAna dRSTikoNanuM nimaNi karyuM che, ke pachI arthapradhAna daSTikoNe svArthanuM nirmANa karyuM che, tenuM saMzodhana karavuM paDaze. lokataMtra navI vyakti, navo samAja D 172 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- _