Book Title: Jain Tirth Parichayika
Author(s): Shreechand Surana
Publisher: Diwakar Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002578/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha saMskaraNa paricAyikA bhArata deze tIrtha darzanam / ofth 2010_03 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagarA tIrtha KahilamanAjinAlaya halAlAbAsI) zrI AzApUraNa pArzvanAtha tIrtha juna gA~va, jilA simohI mAyana) zrI zravaNabelagolA tIrtha maravAparI cintAmaNi pAnA asamAna vistRta jAnakArI pRSTha 11 para vistRta jAnakArI pRSTha 67 para vistRta jAnakArI pRSTha 161 para vistRta jAnakArI pRSTha 97 para zrI bhadrezvara tIrtha zrI campApurI tIrtha zrI amara sAgara tIrtha zrIdelavAr3A(AbUtItha bhagavAnamatyavIra svAmI zrIvAsupUjya bhagavAna vistRta jAnakArI pRSTha 129 para vistRta jAnakArI pRSTha 25 para vistRta jAnakArI pRSTha 75 para vistRta jAnakArI pRSTha 104 para bhI hathuNDI tIrtha (zrI. rAtA mahAvIra bha.) zrI DIsA tIrtha zrI gauDI pArzvanAtha bAvana jinAlaya Ahora (jilA jAlaura) jIjAmAtA yAmanArAja zrI jIrAvalA tIrtha bhagavAna mahAvIra svAmI vistRta jAnakArI pRSTha 67 para vistRta jAnakArI pRSTha 89 para vistRta jAnakArI pRSTha 115 para vistRta jAnakArI pRSTha 106 para Saldeio Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha zrI aSTApada jaina tIrtha zrI camatkArI pArzvanAtha jaina tIrtha bAkarA roDa zrI bhANDavapura tIrtha (saMpUrNa bhAratavarSa meM apane raMga kA prathama prayAsa) projayadeva-AdivAbhAvAja gurU mandira MINIMIMICHHATHRIT vistRta jAnakArI pRSTha 87 para vistRta jAnakArI pRSTha 68 para vistRta jAnakArI pRSTha 71 para zrI gAMdhInagara jaina mandira, baiMgalora zrI giranAra tIrtha zrI nAkor3A avaTita 18 pArzvanAtha jaina tIrtha dhAma vikrama sthUlabhada vihAra, devanahallI, beMgalora zrInAthalAna zrI neminAtha bhagavAna vistRta jAnakArI pRSTha 155 para vistRta jAnakArI pRSTha 157 para vistRta jAnakArI pRSTha 125 para zrI koraTA tIrtha zrI candraprabhujI mahArAja jaina janA mandira / zrI hastinApura tIrtha zrI zAntinAtha bhagavAna mUlanAyaka zrI Adizvara bha. zrI mahAvIra bhagavAna vistRta jAnakArI pRSTha 91 para vistRta jAnakArI pRSTha 166 para vistRta jAnakArI pRSTha 21 para Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_03 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA sampUrNa bhArata varSa ke jaina tIrtha kSetroM kA navInatama saMzodhita paricaya, mArga darzaka mAnacitra tathA nikaTavartI darzanIya sthaloM kI jAnakArI mArgadarzana evaM pAvana nizrA zrImad vijaya nityAnanda sUrIzvara pradhAna saMpAdaka zrIcanda surAnA 'sarasa' prabandha sampAdaka rAjeza surAnA saha-sampAdaka saMjaya surAnA 2010_03 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 pustaka : jaina tIrtha paricAyikA caturtha saMskaraNa : janavarI san 2004 o AvRti : 3000 : 120/- (rupaye eka sau bIsa mAtra) prakAzaka : rAjeza surAnA divAkara TaiksTogrAphiksa e-7, avAgar3ha hAusa, aMjanA sinemA ke sAmane, mahAtmA gA~dhI mArga, AgarA-282 002 dUrabhASa : 0562-2150296,2520129 E-mail : diwakar@sancharnet.in o saha-prakAzaka : zrI divAkara prakAzana e-7, avAgar3ha hAusa, aMjanA sinemA ke sAmane, mahAtmA gA~dhI mArga, AgarA-282 002 dUrabhASa : 0562-2151165, 3203291 0 (c) sarvAdhikAra prakAzakAdhIna zaMkhezvara tIrtha meM prApti-sthAna : |zatrujaya mahAtIrtha meM prApti-sthAna : zrI pArzvanAtha jaina pustaka bhaMDAra zrI pArzvanAtha jaina pustaka bhaMDAra dhArmika pustakeM, upakaraNa, giphTa AiTama, pUjA dhArmika pustakeM, upakaraNa, giphTa AiTama, pUjA ke vastra Adi kharIdane kA vizvAsapAtra sthAna ke vastra, cakhalA Adi ke thoka vyApArI pradIpabhAI koThArI mahendrabhAI koTArI jaina bhojanazAlA ke sAmane, zaMkhezvara tIrtha-384246 || ArIsA bhavana ke bAja meM, taleTI roDa, pAlItANA-3642701 phona : 02733-60)273522, (R)273303 phona : 02848-40)253323, (R)253103 2010_03 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA nggi 1-8 E tima 9-24 paMjAba, himAcala pradeza evaM jamma kAzmIra dillI evaM uttara pradeza bihAra pazcima baMgAla evaM ur3IsA 25-31 33-36 madhya pradeza 37-50 rAjasthAna 51-110 vaSaya nIya; unheM rtha se 6 kI samaya gujarAta 111-144 mahArASTra 145-154 kanArTaka 155-162 batAne gAnA tamilanADu 163-172 Andhra pradeza 173-176 ___ noTa : paricAyikA meM tIrthoM ko jile ke anusAra rakhA gayA hai tathA jiloM ko aMgrejI ke varNakrama ke anusAra lagAyA gayA hai| ataH tIrthoM ko unake nAmAnusAra kramavAra dekheN| kArI kliiN| ' aura mbandha Adi prAyaH / / isa prayatna za kA sAtha hI nA rahI | bahuta [ lor3hA v 2010_03 Wiiw.jainelibary.org Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrtha paricAyikA kA Avazyaka paricaya santa puruSoM ne tIrtha kI eka sarala paribhASA kI hai tAre so tIrtha-isa paribhASA meM jaMgama-sthAvara donoM prakAra ke tIrtha A jAte haiN| jaMgama yAnI calate-phirate jIvita tiirth| tIrthaMkara bhagavAna jaMgama tIrtha ke saMsthApaka hone se tIrtha ke kartA kahe jAte haiN| ve svayaM bhI sarvottama tIrtha rUpa haiM, tathA unake patha ke anugAmI santajana, tyAgI sAdhu-sAdhvI tathA zrAvaka-zrAvikA bhI tIrtha rUpa haiN| inake satsaMga se pavitra vAtAvaraNa milatA hai| AtmA meM divya preraNAe~ jagatI haiM, isalie ve saba tIrtha rUpa haiN| ___ sthAvara tIrtha bhI aneka prakAra ke hote haiM, mukhyataH isake tIna bheda kiye jA sakate haiN| siddha kSetra, atizaya kSetra tathA prabhAvaka kSetra / jahA~ jisa sthAna para tyAgI, tapasvI, RSi, maharSiyoM ne tapaHsAdhanA, dhyAna sAdhanA karake siddha gati-mokSa prApta kiyA hai vaha siddha kSetra yA siddha zilA kahalAtA hai| zatrujaya, giranAra, aSTApada, zikhara jI, pAvApurI Adi aise hI siddha kSetra haiN| ___jahA~ tIrthaMkara bhagavAna ke janma se nirvANa taka paMca kalyANaka hote haiM yA unake caraNa-sparza se jo bhUmi vizeSa pavitra huI hai vaha atizaya kSetra kahA jAtA hai| jaise ayodhyA, hastinApura, campA, kauzAmbI, kuNDalapura aadi| isake alAvA jina sthAnoM kA apanA vizeSa prabhAva hotA hai, tathA pUjA, pratiSThA, tapa, japa Adi ke kAraNa jahA~ kA vAtAvaraNa vizeSa prabhAvaka hotA hai ve sabhI tIrtha kSetra prabhAvaka tIrtha kI paribhASA meM Ate haiN| ___ tIrtha bhUmi kA AkarSaNa, usake prati zraddhA aura vahA~ kI dharatI para jAkara ArAdhya puruSoM kI vandanA, pUjA Adi karake jIvana ko kRtArtha karane kI bhAvanA pratyeka Astika aura zraddhAlu mAnasa meM svAbhAvika rUpa meM hotI hai| isI zraddhA se prerita hokara prati varSa hajAroM, lAkhoM vyakti aneka prakAra ke kaSTa sahakara bhI svayaM tIrthayAtrA karate haiM aura bar3e-bar3e yAtrA saMgha nikAlakara apane jIva ko dhanya mAnate haiN| bhArata bhUmi eka prakAra se deva bhUmi hai| pUraba se pazcima aura uttara se dakSiNa taka phaile hajAroM prAcIna, navIna tIrtha isa dharatI ko svargAdapi garIyasI batAte haiN| pratyeka zraddhAlu vyakti cAhatA hai, jIvana meM eka bAra to tIrthayAtrA kareM, saba tIrthoM kI yAtrA vandanA nahIM, to kama se kama jitane sambhava ho utane hI shii| aura nahIM to zatrujaya aura zikhara jI jaise zAsvata tIrthoM kI yAtrA to jIvana meM eka bAra avazya kreN| prAcIna samaya meM tIrthayAtrA karanA bar3A kaThina aura atyanta kaSTa sAdhya va artha sAdhya kAma thaa| kintu dhIre-dhIre yAtrA ke mArga sugama hone se, yAtAyAta sAdhanoM kA vikAsa aura dUra saMcAra suvidhAoM kA vistAra tathA tIrtha kSetroM meM AvAsa Adi kI suvidhAe~ bar3hane se tIrthayAtrA itanI kaThina nahIM rahI hai| phira bhI Aja bhI tIrthayAtriyoM ke lie tIrthayAtrA eka kaThina tapasyA se kama nahIM hai| lagabhaga 25 varSa pUrva madrAsa se 'jaina tIrtha darzana' nAmaka pustaka kA do bhAgoM meM sacitra prakAzana huA thaa| isake pUrvavartI prakAzanoM se yaha eka zreSTha prakAzana kahA jA sakatA hai| bhAvanAzIla aura anubhavI sampAdakoM ne apane hI saMsAdhanoM se tIrtha kSetroM kI yAtrAe~ kI, vahA~ ke pavitra mandiroM kI phoTogrAphI kI aura aneka prakAra kI jAnakAriyA~ juTAkara tIrtha yAtriyoM ke lie eka bahuta hI upayogI mArga darzaka pustaka prakAzita kii| aisI pustaka lokapriya hone ke bAda usake do-tIna saMskaraNa prakAzita hue| usake bAda bhI tIrthoM kI jAnakArI dene vAlI aneka choTI-bar3I mArga darzaka pustakeM, tathA tIrthoM kI kalA aura saMskRti kA paricaya dene vAlI aneka pustakoM kA bhI prakAzana huaa| - iv 2010_03 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina 25 varSoM meM bhArata bhUmi para bhI jabardasta krAntikArI parivartana aaye| relave, sar3aka Adi yAtAyAta suvidhAoM kA bahuta vistAra huA hai| anya sabhI prakAra kI suvidhAoM meM parivartana aura vikAsa hone se 25 varSa meM lagabhaga sabhI kucha badala-sA gayA hai| aneka naye mArga bana gye| relave sTezana naye bane haiN| DAkakhAnA, TelIphona Adi sAdhana bhI vikasita ho gaye aura tIrtha kSetroM meM AvAsa Adi kI suvidhAoM para bhI Adhunika sabhyatA kA sIdhA prabhAva par3A hai| manuSya jyoM-jyoM suvidhA bhogI banA hai, tyoM-tyoM suvidhA-sAdhanoM kA bahuta adhika vistAra ho gayA hai| aba tIrthayAtrA karanA itanA kaThina nahIM rahA / apitu aneka tIrtha kSetra to paryaTana kI dRSTi se bhI bhArata ke nakze para vikasita hue haiM / parivartanazIla samaya meM jaba eka varSa purAnI jAnakAriyA~ bhI purAnI par3a jAtI haiM / tIrthayAtriyoM ko navInatama jAnakArI upalabdha karAnA bahuta Avazyaka hai| tAki unakI tIrthayAtrA sugama va sahaja AnandadAyI ho ske| kaI bAra yAtrI eka sar3aka mArga se nikalate hue jaba eka tIrtha se dUsare tIrtha para pahu~cate haiM, to patA calatA hai, isa mArga ke bIca meM aneka tIrtha chUTa gye| rAste meM thor3I-thor3I dUrI para aneka darzanIya tathA prabhAvaka tIrtha Aye haiM jo raha gye| yadi unheM pahale se hI jAnakArI hotI to ve una tIrtha kSetroM kI yAtrA kara lete| videzoM se bhArata meM jo paryaTaka Ate haiM ve bhArata bhUmi para utarate hI yA usase pahale hI paryaTana sthAnoM ke viSaya pUrI jAnakArI prApta kara lete haiM aura 'gAiDa buka' hara samaya sAtha rakhate haiM, jisase unakI yAtrA meM koI darzanIya; ramaNIya aitihAsika sthAna chUTe nahIM, bhArata meM rahane vAle tathA videzoM se Ane vAle jaina tIrtha yAtrI bhI cAhate haiM unheM isa prakAra kI gAiDa buka mila jAye, jisameM samasta jaina tIrtha kSetroM kA paricaya, roDa mepa, relave mepa, eka tIrtha se dUsare tIrtha kI dUrI, tIrtha kSetra meM vahA~ kI per3hI kA pUrA patA, TelIphona nambara, vahA~ para AvAsa, bhojana Adi kI vyavasthA Adi sambandhita sahI-sahI samasta jAnakArI prApta ho jAye, tAki unakI tIrthayAtrA hara dRSTi se svalpa samaya meM AnandadAyI aura paripUrNa rahe / dekhA jAtA hai, kucha prasiddha tIrtha kSetroM ke viSaya meM bhI logoM ko sahI jAnakArI nahIM hotI / jitane loga batAne vAle haiM, utanI taraha kI bhinna-bhinna bAteM sunane ko milatI haiM jisase tIrthayAtrI ko samaya va zrama to adhika lagAnA par3atA hI hai, phira bhI yAtrA meM kucha na kucha tIrtha kSetra, kucha darzanIya mandira va anya mahattvapUrNa cIjeM chUTa jAtI haiN| kucha varSa pUrva merI pUjya mAtAjI sau. lIlAdevI surAnA ne tIrthayAtrA kI aneka pustakeM ma~gAI aura unakI jAnakArI lI, phira bhI jaba tIrthayAtrA para nikalIM to bahuta sI jAnakAriyA~ aura sUcanAe~ galata aura kucha adhUrI nikliiN| unhoMne mujhe preraNA dI, ki eka aisI pustaka taiyAra karanI cAhie, jisameM bhArata ke samasta jaina tIrthoM kI sampUrNa aura sahI-sahI jAnakArI prApta ho ske| pUjya mA~ kI preraNA se maiMne yaha kArya karane kA saMkalpa kiyaa| jaina tIrthoM ke sambandha chapI huI prAcIna, navIna aneka pustakeM ma~gAI, bhArata sarakAra ke paryaTana vibhAga kI gAiDa, prAmANika roDamepa Adi Adhunikatama prApta srotoM se bhI paryApta navIna tathA prAmANika jAnakArI kA saMkalana kiyaa| isI ke sAtha deza ke prAyaH sabhI zvetAmbara, digambara tIrtha kSetroM kI per3hiyoM ko vyaktigata patra va unake sAtha jAnakArI ke chape phArma bheje| isa prakAra vividha srotoM se jo sUcanAe~ milIM ve purAnI sUcanAoM se kAphI bhinna aura adhika prAmANika thI / merA prayatna rahA hai ki samasta jaina tIrthoM ke sambandha meM prApta jAnakArI aura pramukha - pramukha mandiroM ke citra tathA pratyeka pradeza kA svatantra roDa mepa Adi dekara ise adhika se adhika sugama aura paripUrNa banAyA jaaye| prAcIna tIrtha kSetroM ke sAtha hI dakSiNa bhArata ke aneka navIna jaina tIrthoM kI jAnakArI bhI pahalI bAra eka sAtha eka sthAna para prakAzita kI jA rahI hai / isa kArya meM lagabhaga 3 varSa kA samaya lagA hai| nakze kI DrAphTiMga karane meM merI dharmapatnI sau. suSamA ne bhI bahuta parizrama kiyA hai tathA jAnakArI juTAne va isa pustaka ko adhika vyApaka va upayogI banAne meM zrI nirmala jI lor3hA hArdika sahayoga kiyA hai| ne bharapUra 2010_03 V Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mere pUjya pitA zrIcanda jI surAnA 'sarasa' se samaya-samaya para upayukta mArgadarzana aura parAmarza milatA rahA hai| pUjya AcArya bhagavaMtoM ne AzIrvacana pradAna kara mujhe utsAhita kiyA hai tathA aneka tIrtha kSetra per3hiyoM ne va vyApArika pratiSThAnoM ne sahayoga dekara isa kArya ko pUrNa sahayoga pradAna kiyA hai| maiM una sabakA AbhArI huuN| ___ maiM apane sabhI sahayogI mahAnubhAvoM kA jinhoMne vibhinna per3hiyoM se hameM navInatama jAnakArI pradAna kI, hArdika AbhAra pragaTa karatA huuN| sAtha hI iNDiyana mepa sarviseja, jodhapura ke zrImAn Ara. pI. AryA jI kA vizeSa AbhAra mAnatA hU~ jinhoMne isa kArya hetu rAjasthAna, mahArASTra, gujarAta evaM Road Distance Guide kI pratiyA~ apanI ora se sahAyatArtha hameM bhejiiN| jinakI sahAyatA se hama navInatama evaM sahI jAnakArI prApta karane meM saphala rhe| isa kArya se jur3e sabhI gaNamAnya vyakti vizeSa abhinandana ke pAtra haiM jinhoMne kisI na kisI prakAra se pUrNa karane meM sahayoga pradAna kiyA hai| maiM prayatna karatA rahU~gA ki tIrtha kSetroM kI navIna-navIna sUcanAe~ ekatra kara prativarSa naye saMskaraNa meM unako jor3a diyA jAye, tAki tIrthayAtriyoM ko kama se kama kaThinAI kA anubhava ho| ___ ve sabhI pAThaka, jo tIrtha yAtrA para jA rahe haiM, yA jAne kA mana banA rahe haiM isa pustaka ko 'gAiDa' mAnakara hara samaya apane sAtha rakheM, to unheM kAphI sahayoga milegA tathA jo yAtrA kara cuke haiM ve bhI apanA sujhAva yA koI naI sUcanAe~ ho to niHsaMkoca bhejeN| jise navIna saMskaraNa meM sammilita kiyA jA skegaa| Apa sabake sahayoga ke prati punaH hArdika kRtajJatA ! -rAjeza surAnA divAkara TaiksTogrAphiksa e-7, avAgar3ha hAusa, ema. jI. roDa, AgarA VI 2010_03 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha saMskaraNa ke viSaya meM do zabda ! itane alpa samaya meM hI isakA caturtha saMskaraNa pAThakoM kI jijJAsA aura ruci ko dhyAna meM rakhate hue karanA pdd'aa| isa navIna saMskaraNa meM paMjAba, mumbaI, jalagA~va Adi ke navInatama tIrthoM kI jAnakArI to samAhita kI hI gayI hai sAtha hI aneka sthAnoM ke phona, pate Adi parivartita hone ke kAraNa unheM bhI saMzodhita kiyA gayA hai| mArgoM evaM Thaharane kI vyavasthAoM meM bhI sabhI upalabdha navIna jAnakAriyoM ko samAhita kiyA gayA hai| ludhiyAnA ke karmaTha samAjasevI evaM ludhiyAnA saMkrAnti maNDala ke adhyakSa zrI pravINa jaina ne vizeSa ruci lekara hameM hara prakAra se sahayoga pradAna kiyA hai| hama unake AbhArI haiN| ludhiyAnA ke hI zrI dhanarAjajI jaina Adi ne paMjAba kI jAnakArI pradAna karane meM atyanta mahatvapUrNa bhUmikA nibhaaii| Apa donoM ke prayAsoM se hameM paMjAba, jammU Adi kI sahI jAnakArI evaM vyavasthAoM ke viSaya meM sUcanAeM upalabdha ho skii| tIrthayAtriyoM ke lie yaha jAnakArI atyanta mahatva rakhatI haiN| AzA hai pAThakagaNa paricAyikA ke isa navIna svarUpa ko pasanda kareMge aura apane lie aura adhika upayogI paayeNge| yadi ina jAnakAriyoM ke atirikta anya koI upayogI jAnakArI, sujhAva Adi pAThakagaNa denA cAheM, to niHsaMkoca hameM likheM tAki AgAmI saMskaraNoM meM unheM samAhita kiyA jA ske| gujarAta kI bhISaNa vipadA ke kAraNa gujarAta ke aneka aitihAsika jaina mandira kSatigrasta hue haiN| tathA unake viSaya meM pustaka ke prakAzana ke samaya taka sahI sthiti kA patA nahIM cala sakane ke kAraNa hama usa viSaya meM adhika kucha likhane kI sthiti meM nahIM haiN| ataH gujarAta kI bhUkaMpa se pUrva kI hI jAnakArI samAhita kI gayI hai| vahA~ kSatigrasta tIrthoM meM se kaiyoM kA jIrNoddhAra kArya yuddha stara para prArambha ho gayA hai| isakI navInatama jAnakArI hama apane AgAmI saMskaraNa meM samAhita karane hetu prayAsarata rheNge| 2010_03 www.jaine bviiv.org Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_03 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tivil vrlllll llll llll llll lllll llll l lillll zrI zaMkhezvara tIrtha ll - zrI zaMravezvara pArzvanAtha bhagavAna lllllllll llll llllllllllllllllllllllll llll llll llll llll rvaadvviraamvlilvylillilvilill vil llllillilirrrri vivrill l l l l I ! In the sweet memory of Shri Darshan Lal ji Jain (Lahore Wale) adish Fabrics Pvt. Ltd. B-XXIV-385/2-A/1, Street No. 5, Jain Mandir Road, Ludhiana Phone : (0) 0161-665102, 608103; (B) 652536, 301245 Fax : 91-161-665307 - E-mail : adish@satyam.net.in llllllllllllllllllllllllllll llll llll llll llll llll l jft 9it&It ref it j|l1ch a & 8 1 37 ( CIA, IT VICUT) v 2010_03 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI nAkor3A tIrtha mUlanAyaka zrI nAkor3A pArzvanAtha bhagavAna mahAna camatkArI zrI nAkor3A bhairava jI CENT THERMOWARE * DOMESTOWARE Approved by mothers everywhere tIrtha vandanA! IA saujanya : zrI. jJAnacaMda dhanarAja jI jaina (papanAkhA vAle) DISTRIBUTORS cello world DOMESTOWAE SANJEEV JAIN AGENCY Gur Mandi, Ludhiana-141 008 _Ph : (O) 0161-722111, 729795, 719105, 720111; (R) 600514, 600506, 665666, 606354 Fax:0161-722666 zrI nAkoDA tIrtha kI jAnakArI hetu dekheM pRSTha 58 (rAjasthAna, jilA bAr3amera) 2010_03 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jahAja mandira, mANDavalA mUlanAyaka zrI zAntinAtha bhagavAna pUjya AcAryazrI jinakAntisAgara sUrIzvara jI ma. zrI jahAja mandira kI jAnakArI hetu dekheM pRSTha 72 (rAjasthAna, jilA jAlaura) 2010_03 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kAMgar3A tIrtha prAcIna durga mandira mUlanAyaka zrI RSabhadeva jI. talahaTI mandira tIrtha vandanA ! DISTRIBUTORS saujanya : zrI. jJAnacaMda dhanarAja jI jaina (papanAkhA vAle) cello world THERMOWARE * DOMESTOWARE NJEEV JAIN AGENCY Approved by mothers everywhere Gur Mandi, Ludhiana-141 008 Ph : (O) 0161-722111, 729795, 719105, 720111; (R) 600514,600506, 665666, 606354 Fax : 0161-722666 zrI kAMgar3A tIrtha kI jAnakArI hetu dekheM pRSTha 5 (himAcala pradeza) 2010_03 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nitylo Di[aalaa | | tntye taa hutaan [bhi 2010_03 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMjAba 1. zrI svarNamandira tIrtha 2. naMgala 3. nainA devI 4. amRtasara 5. jAlandhara 6. ludhiyAnA 7. paTiyAlA 8. paThAnakoTa 9. caNDIgar3ha himAcala pradeza 1. zrI kA~gar3A tIrtha 2. zimalA 3. zimalA kAlIbAr3I (kAlImandira) 4. caila 5. baijanAtha 6. pAlamapura 7. cAmuNDA devI 8. dharamazAlA 9. jvAlAmukhI 10. nUrapura jammU kAzmIra 1. zrI jammU tIrtha 2. vaiSNo devI 2010_03 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMjAba jaina tIrtha paricAyikA paMjAba, himAcala, jammU mUlanAyaka : zrI vAsupUjya bhgvaan| mArgadarzana : paMjAba ke hoziyArapura relve sTezana se savA do ki.mI. kI dUrI para zIzamahala bAjAra ke bIca yaha tIrtha hai| himAcala pradeza meM sthita mAtA ciMtAparNI jvAlA jI. kAMgaDA. zrI svarNamandira dharamazAlA, cAmuNDA devI, pAlamapura ke lie yahA~ se niraMtara basa sevA hai| paricaya : isa maMdira ke zikhara para svarNa cAdara mar3hI gayI hai isalie yaha svarNamandira ke nAma se jAnA hoziyArapara jAtA hai| mUlanAyaka jI kI sundara bhavya pratimA barabasa hI apanI ora AkarSita karatI hai| pratimA kI sundaratA dekhate hI banatI hai| yahA~ para sthita dhAtu kA sundara samavasaraNa atyaMta darzanIya hai| hoziyArapura hoziyArapara jAlandhara se saDaka mArga se 45 ki.mI. dara hai| yahA~ ThAkara dayArAma TiTovAlI mandira kI sundara citrAvaliyA~ darzakoM ko vimugdha kara detI haiN| inameM zrIkRSNa va rAsalIlA ke citra bhI kAphI surucipUrNa evaM AkarSaka haiN| hoziyArapura meM Thaharane ke lie hoTala va dharmazAlAe~ haiN| naMgala-caNDIgar3ha 2.30 ghaNTe kA mArga hai| isa mArga para anavarata basa sevA hai| naMgala se naMgala 13 ki.mI. dUra satalaja nadI para himAcala pradeza kA bhAkhar3A bA~dha hai| naMgala se himAcala pradeza ke bhAkhar3A ke lie baseM jAtI haiN| bhAkhar3A bA~dha kA hI eka aMza-vizeSa hai nNgl| dillI, ambAlA, paTiyAlA, jAlandhara, paThAnakoTa, dharamazAlA, manAlI se bhI baseM naMgala jAtI haiN| vApasI ke mArga meM naMgala-caNDIgar3ha sar3aka para naMgala se 23 ki.mI. dUra Anandapura sAhiba ke darzana kiye jA sakate haiN| naMgala-ambAlA relamArga para nainAdevI ke nikaTa Anandapura sAhiba hai| caNDIgar3ha se basa dvArA bhAkhar3A-naMgala Anandapura eka hI dina meM ghUmakara vApasa jAyA jA sakatA hai| sikha sampradAya ke lie Anandapura sAhiba eka ati pavitra tIrtha-sthala hai| dugdha dhavala, sundara nakkAzI vAlA yaha gurudvArA dUra se hI darzakoM ko mohita kara letA hai| caNDIgar3ha deza ke sabhI pramukha nagaroM se amRtasara rela evaM sar3aka mArga se juDA huA hai| dillI se 441 ki.mI., jammU se 219 ki.mI., paThAnakoTa se 112 ki.mI., jAlandhara | amRtasara se vibhinna se 65 ki.mI., caNDIgar3ha se 284 ki.mI. dUra tathA jayapura se yaha 707 ki.mI. dUra zaharoM kI sar3aka mArga hai| relve sTezana se 2 ki.mI. dUrI para basa sTaiNDa sthita hai| jahA~ se himAcala pradeza, dillI, se dUrI paMjAba Adi ke lie nirantara basa sevAe~ haiN| paThAnakoTa 112 ki.mI. DalahaujI 190 ki.mI. nainA devI jAlandhara 65 ki.mI. naMgala-ambAlA relamArga para Anandapura ke bAda kA sTezana hai kiratapura saahib| Anandapura ludhiyAnA 136 ki.mI. se isakI dUrI 8 ki.mI. hai| kiratapura se sar3aka mArga se 14 ki.mI. jAkara bAyIM ora AgarA 646 ki.mI. ke mArga para aura 14 ki.mI. jAne para 3000 phITa kI U~cAI para eka trikoNIya pahAr3I jammU / 219 ki.mI. ke TIle para nainA devI kA paridarzana bhI basoM se jAkara kiyA jA sakatA hai| devI kI prasiddhi | dharamazAlA 250 ki.mI. kAmanA-pUraNa karane vAlI ArAdhyA ke rUpa meM hai| bilAsapura kI dUrI 64 ki.mI. hai| nainA |caNDIgar3ha 284 ki.mI. devI ke mandira se Anandapura sAhiba aura govinda sAgara kA dRzya bhI kAphI manorama aura dillI 441 ki.mI. saundaryaparaka hotA hai| Thaharane ke lie va dharmazAlA hai| jayapura 707 ki.mI. 2010_03 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMjAba, himAcala, jammU / amRtasara jaina tIrtha paricAyikA amRtasara pAka kI sImA para sthita hai| sikha dharma va saMskRti kA anyatama pIThasthAna amRtasara hI hai| sikha dharma kA sarvocca tIrthasthala bhI amRtasara hI hai| amRtasara meM prAcIna jaina mandira darzanIya hai| svarNamandira : mahArAjA raNajIta siMha (1780-1839) ne isa bhavya, AsthAparaka, dharmasthala-tIna talle ke saMgamaramarI mandira kA nirmANa kraayaa| mandiroM ke gumbadoM para tA~be ko 400 kilo sonA se mar3havA diyaa| cA~dI ke daravAje para vizeSa dinoM para sone kI parateM bhI car3hAI jAtI thiiN| tabhI se isa mandira kA nAma svarNamandira pdd'aa| svarNa mandira kA vizeSa AkarSaNa jagamagAte dIpa-puMjoM kA tyauhAra dIpAvalI hai| pUrA zahara hI prakAza razmiyoM se jhilamilA uThatA hai| svarNamandira se saTe sarovara ke kinAre svarNa-gumbada ke pAsa pA~ca talle kA akAla takhta arthAt cirakAlIna deva siMhAsana bhavana hai| rela sTezana se rikzA yA tA~gA se svarNa mandira pahuMcA jA sakatA hai| jAliyAMvAlA bAga : bhAratIya svatantratA saMgrAma ke dIvAnoM kI dIvAnagI, utsarga kA sAkSI yaha bAga Aja bhAratIyoM ke lie pavitra tIrtha sthala hai| cAroM ora makAna aura U~cI dIvAroM se ghirA yaha bAga hai| isakA ekamAtra praveza patha kAphI saMkarA hai| svarNamandira se jAliyAMvAlA bAga kI dUrI mAtra 2 pharlAga hai| durgiyAnA mandira : rela sTezana va svarNamandira ke bIca svarNamandira se 15 minaTa ke rAste meM galI-kUce se hote hue 16vIM zatAbdI ke hindU mandira durgiyAnA mandira taka pahu~cA jA sakatA hai| isameM zveta saMgamaramara kI mA~ durgA kI pratimA hai| leka ke bIca naye sire se mandira banA hai, jisameM hindU devatA lakSmI va nArAyaNa pUjya, ArAdhya deva haiN| govinda durga : rela sTezana ke dakSiNa-pUrva durgiyAnA hokara govindagar3ha durga taka rAstA gayA hai| sikhoM kA pahalA durga govindagar3ha praharI ke rUpa meM khar3A hai| rAmabAga udyAna : rela sTezana ke uttara-pUrva naye zahara ke AbhijAtya kSetra meM rAmabAga udyAna hai| prazasta, vistata udyAna meM kaI khela-kUda ke saMgaThana haiM. isake manorama phaloM kI zobhA bhI nyArI hai| vAyuyAna : kolakAtA, vArANasI-lakhanaU, mumbaI senTrala, baroda koTA-mathurA, naI dillI, bhUsAvala, AgarA se vAyuyAna kI suvidhA hai| relamArga dvArA bhI amRtasara deza ke pramukha nagaroM se sIdhA samparka meM hai| zahara se 10 ki.mI. dUra rAmatIrtha hai| kivadaMtI hai ki rAmAyaNa ke nAyaka zrI rAmacandrajI ke putra lava va kuza kA janma isI rAmatIrtha meM huA thaa| 24 ki.mI. dakSiNa pUrva guru arjuna deva kI vAsa-sthalI taraNa-tAraNa sikhoM kA eka aura tIrtha-sthala hai| jAlandhara amRtasara se 65 ki.mI. dakSiNa-pUrva meM jAlandhara hai| jAlandhara se hoziyArapura, phirojapura, ambAlA, sahAranapura, ludhiyAnA, paThAnakoTa, jammU, kaTarA, caNDIgar3ha sahita uttara bhArata ke hara kone ke lie Trena va basa sevAe~ upalabdha haiN| jAlandhara prAcIna zahara hai| jAlandhara atIta kAla meM hindU rAjAoM kI rAjadhAnI thaa| kintu, Aja jAlandhara kI prasiddhi khelakUda ke vibhinna sAja-sAmAnoM ke lie hai| yahA~ jAmA masjida, nAsira khA~ samAdhi va hindU tIrtha devI tAla arthAta sarovara darzanIya hai| jAlandhara meM Thaharane ke lie hoTala bhI haiN| jAlandhara se 18 ki.mI. uttara-pazcima meM 11vIM zatAbdI kA zahara kapUrathalA hai| ___JalEducation International 2010_03 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA 1480 meM lodI vaMza ke do zAhajAdoM ne isa zahara kI sthApanA kI thii| isake gurudvAroM se ludhiyAnA guru govinda siMha kI vibhinna smRtiyA~ jur3I huI haiN| vaise, ludhiyAnA kA eka aura AkarSaNa hai yahA~ kA rezama, pazama aura sUtI vastroM kI pozAka / ludhiyAnA meM hI hIro sAikila kA kArakhAnA hai| paMjAba kI harita krAMti meM ludhiyAnA kRSi vizvavidyAlaya kA yogadAna anupama hai| purAne durga meM sarakArI hojiyarI insTITyUTa ke atirikta pIra-e-dastagIra kA mandira hai / jAlandhara se 57 ki.mI. aura amRtasara se 136 ki.mI. dUra hai| rela va basoM se jur3A huA hai ludhiyAnA / ludhiyAnA ke sivila lAina kSetra meM relve sTezana se 2 ki.mI. dUrI para zrI AdinAtha prabhu kA sundara manorama jinAlaya sthApita hai| isa mandira kI sthApanA san 1972 meM kI gayI thI / isa mandira meM mUlanAyaka prabhu zrI AdinAtha prabhu kI cittAkarSaka pratimA virAjamAna hai| prabhu pratimA ke dAIM ora zrI zAntinAtha prabhu evaM bAIM ora caMdAprabhu evaM zrI saMbhavanAtha jI kI pratimAe~ virAjita haiM / yahA~ upAzraya hai| relve sTezana se 5 ki.mI. dUrI para kicalU nagara kSetra meM zrI kalyANa pArzvanAtha jaina mandira kI sthApanA san 1990 meM huI hai| isameM prabhu pArzvanAtha kI 100 varSa prAcIna pratimA sthApita kI gayI hai| relve sTezana se 2 ki.mI. dUrI para vallabha nagara kSetra meM prabhu vimalanAtha jI kA vimalanAtha jaina mandira sthita hai| yahA~ upAzraya evaM Thaharane kI vyavasthA hai / relve sTezana se 3 ki.mI. dUrI para sundara nagara kSetra meM san 1989 meM zrI zAntinAtha jaina mandira meM prabhu zAntinAtha jI kA pratimA sthApita kI gayI / mandira kA nirmANa varSa 1985 meM kiyA gyaa| yahA~ upAzraya evaM Thaharane kI vyavasthA hai| relve sTezana se 2 ki.mI. dUrI para vi. saMvat 1968 meM dAla bAjAra meM kalikuMDa pArzvanAtha jaina mandira kA nirmANa kiyA gayA thaa| isameM prabhu pArzvanAtha jI mUlanAyaka ke rUpa meM virAjita haiM / relve sTezana se 1.5 ki.mI. dUrI para caur3A bAjAra meM ludhiyAnA kA 140 varSa prAcIna mandira zrI supArzvanAtha jaina mandira sthApita hai| prabhu zrI supArzvanAtha kI atyanta AkarSaka pratimA yahA~ mUlanAyaka jI ke rUpa meM virAjamAna hai| relve sTezana se 7 ki.mI. dUrI para zrI vijaya indra nagara meM zrI jagavallabha pArzvanAtha jaina mandira hai jisameM zrI jagavallabha pArzvanAtha bhagavAna kI vizAla pratimA hai / yahA~ upAzraya hai| relve sTezana se 2 ki.mI. dUrI para sivila lAina basaMta roDa para zrI vijaya vallabha sUrI jI ma. sA. kA samAdhi mandira hai jo ki dekhane yogya hai| paMjAba, himAcala, jammU atIta meM paTiyAlA sikha rAjya kI rAjadhAnI rahA hai| paryaTakoM ke lie isake vizAla durga, bhavya paTiyAlA va AkarSaka rAjaprAsAda darzanIya haiN| paTiyAlA kA motIbAga prAsAda bhI darzakoM ke lie ati AkarSaka hai| paThAnakoTa se himAcala pradeza, uttara pradeza va paMjAba ke vibhinna zaharoM meM baseM jAtI haiN| jo yAtrI paThAnakoTa DalahaujI (3.30 ghaNTe), cambA (4 ghaNTe), dharamazAlA (3 ghaNTe ), kAMgar3A, jvAlAjI jAnA cAhate haiM, unake lie paThAnakoTa se basa yAtrA hI suvidhAjanaka hai| paThAnakoTa kA amRtasara va dillI se bhI basa va rela se sIdhA samparka hai| jammU kI hara Trena paThAnakoTa hokara jAtI hai| 2010_03 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMjAba, himAcala, jammU caNDIgar3ha Jain AEducation International 2010_03 jaina tIrtha paricAyikA paThAnakoTa- jAlandhara sar3aka mArga para 5 ki.mI. kI dUrI para dAmatAla mandira bhI darzakoM ko vimugdha kara detA hai / mandira kI dIvAroM para rAmAyaNa va mahAbhAratakAlIna AkhyAna utkIrNa haiN| ThIka isI prakAra 13 ki.mI. uttara meM sundara naisargika suSamA ke bIca 16vIM zatAbdI kI durganagarI sAhApura kANDI kA paribhramaNa bhI kiyA jA sakatA hai| dillI se 248 ki.mI., ambAlA se 47 ki.mI. dUra hariyANA evaM paMjAba kI rAjadhAnI kendrazAsita caNDIgar3ha sthita hai / caNDIgar3ha se AgarA, dillI, jayapura, deharAdUna, haridvAra, naMgala sahita uttara va pazcima bhArata kI vibhinna dizAoM ke lie anavarata basa sevA hai| rela mArga dvArA caNDIgar3ha, dillI, kolakAtA, kAlakA Adi se samparka meM hai| dillI se zatAbdI eksapresa dvArA caNDIgar3ha kI ArAmadAyaka yAtrA kI jA sakatI hai| caMDIgar3ha se zimalA 117 ki.mI. dUrI para hai| kullU-zimalA se 220 ki.mI. dUrI para hai| manAlI-kullU se 40 ki.mI. dUra hai| dharmazAlA-manAlI se 244 ki.mI. tathA paThAnakoTa se 90 ki.mI. dUra hai| dharmazAlA se cAmuNDA devI 13 ki.mI. hai| dharmazAlA se jvAlA jI kAMgar3A hokara 54 ki.mI. par3atA hai| paThAnakoTa se 80 ki.mI. dUra DalahaujI hai / DalahaujI pahAr3I zahara hai| paThAnakoTa se 122 ki.mI. dUra cambA hai| cambA - DalahaujI basa sevA bhI hai| caMDIgar3ha se 103 ki.mI. dUra atyanta prasiddha bA~dha bhAkhar3A nAMgala bA~dha hai| isako chor3a anya sabhI pahAr3I kSetra hai vahA~ sIjana ke anusAra hoTala kI dareM kama jyAdA hotI rahatI haiN| darzanIya sthala : AdhunikatA kA pariveza or3he basA zahara caNDIgar3ha apanI sundaratA ke lie prasiddha hai| atyaMta suniyojita tarIke se saikTaroM meM baMTA yaha zahara kalAtmakatA se sajAkara isa jAdUnagarI kI racanA kI gayI hai / sacivAlaya ke nikaTa saikTara 1 meM nekacaMda dvArA taiyAra raoNka gArDena apanI vicitratA, abhinavatA va saundarya ke lie paryaTakoM ke AkarSaNa kA kendra banA huA hai| isake atirikta zuSka jhIla, caNDIdevI kA mandira evaM eziyA kA vizAlatama bAga jAkira gulAba bAga bhI darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie caNDIgar3ha meM anekoM hoTala evaM dharmazAlAe~ upalabdha hai| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA | paMjAba, himAcala, jammU mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, padmAsanastha jaTA yukta prtimaa| jilA kAMgar3A mArgadarzana : yaha tIrtha rAvi va satalaja nadI ke saMgama-sthAna para kAMgar3A gA~va ke bAhara suramya . pahADI para prAcIna darga meM sthita hai| basa sTaiNDa se tIrtha-sthAna kI dUrI lagabhaga 4 ki.mI. zrA kAgar3A tAtha hai| maNDI se uttara-pUrva meM paThAnakoTa se thor3I dUra para hai kaaNgdd'aa| nairo geja rela paThAnakoTa se kAMgar3A hokara 164 ki.mI. dUra yogIndara nagara jAtI hai| kAMgar3A se-dharamazAlA 18, per3hI : paThAnakoTa 86, jvAlAmukhI 36, yogIndaranagara 78, maNDI 134 ki.mI. sahita uttara zrI zvetAmbara jaina kAMgar3A bhArata ke vibhinna sthAnoM ke lie basa samparka bhI hai| uttara bhArata ke vibhinna nagaroM se yaha tIrtha-yAtrA saMgha peDhI, basa mArga se saMparka meM hai| jaina dharmazAlA, kAMgar3A paricaya : yaha tIrtha kSetra bAIsaveM tIrthaMkara zrI neminAtha bhagavAna ke samaya kA hai| muni zrI kile ke sammukha jinavijayajI ne AcArya zrI vijayavallabha sUrIzvarajI se jAnakArI pAkara isa tIrtha kI khoja DAkaghara kAMgar3A, kii| prativarSa phAlguna zuklA trayodazI se pUrNimA taka melA lagatA hai| yahA~ se himAlaya kA jilA kA~gar3A prAkRtika dRzya dekhate hI banatA hai| yahA~ ke khaNDita mandiroM meM prAcIna kalA ke namane najara (himAcala pradeza) Ate haiN| mUlanAyaka pratimA kI kalA viziSTa zobhAyamAna hai| yaha mandira purAtattva vibhAga ke adhIna hai| kAMgaDA kA brajezvarI devI kA mandira darzanIya hai| kAMgar3A se 5 ki.mI. dUra masarUra meM pahAr3a ko kATakara banAyA gayA 15 guphA mandira bhI atyaMta darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie kile ke samIpa hI dharmazAlA hai| bhojanazAlA kI vyavasthA hai| kAMgar3A meM aneka hoTala bhI haiN| darzanIya sthala : uttara bhArata meM himAlaya apanI naisargika saundaryatA ke lie vizva prasiddha hai| yahA~ aneka paryaTakoM kA AvAgamana rahatA hai| dezavAsI bhI garmiyoM meM garmI se rAhata kI khoja meM yahA~ chuTTiyoM meM Ate haiN| sardiyoM kA anokhe Ananda kI cAhata rakhane vAle utsAhI paryaTaka navambara se janavarI taka yahA~ Ate haiN| zimalA-manAlI Adi sthAnoM para ina dinoM zUnya se nIce taka tApamAna calA jAtA hai| cAroM ora barphIlI cAdara sI bicha jAtI hai, jisakA avalokana kA eka alaga hI Ananda hotA hai| kAMgar3A meM kaI mandira bhI haiN| unameM se brajezvarI kA mandira vizeSarUpa se ullekhanIya hai| yaha mandira pahAr3I zikhara para hai-catuSkoNIya mandira ke Upara gumbada hai| kAMgar3A kI dekhane yogya cIjoM meM kAMgar3A rAjAoM ke prAcIna kilA kA dhvaMsAvazeSa vizeSa rUpa se ullekhanIya hai| jahA~gIra ne patthara kI golAkRti devI brajezvarI ko cA~dI se mar3havA diyA thaa| puSpacandana-vasana-bhUSaNa se maNDita devI ke darzana saMdhyA va maMgala ko AratI ke bAda snAna abhiSeka ke samaya kie jA sakate haiN| harI cAra kAMgar3A kA eka aura mukhya AkarSaNa hai| isI bIca bANagaMgA nadI kA pravAha mana meM romAMca kI taMrage uThAtA hai| kAMgar3A se 5 ki.mI. dakSiNa meM masarUra kI prasiddhi isake pahAr3a kATakara banAe gaye indo-Arya zailI ke 15 guphA mandiroM ke lie hai| 22 1 3 mI. kI U~cAI para sthita sundara pahAr3I zahara zimalA himAcala pradeza kI rAjadhAnI zimalA hai| zimalA se basa jammU, haridvAra, deharAdUna, cambA, DalahojI, paThAnakoTa, dharamazAlA, kulla manAlI, kelaMga, TAparI sahita rAjya evaM par3osI rAjyoM ke vibhinna dizAoM kI ora upalabdha ho jAtI hai| zahara meM kArTa roDa basa sTaiNDa se siTI baseM bhI calatI haiN| zimalA kA nikaTatama havAI aDDA zahara se 17 ki.mI. dUra jubbarahATI meM hai| himAcala kI yAtrA meM caNDIgar3ha se basa se jAne meM suvidhA rahatI hai| basa jAtI hai caNDIgar3ha se-zimalA, manAlI, dharamazAlA sahita himAcala pradeza ke vibhinna sthAnoM kI or| 2010_03 www.jainelprary.org Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMjAba, himAcala, jammU zimalA kAlIbAr3I (kAlImandira) jaina tIrtha paricAyikA mandira meM zyAmalA devI kI pUjA hotI hai| kAlIbAr3I basa sTaiNDa ke UparI sire para mAla se saTA huA hai| zimalA ke sarvocca zikhara jAkU hilsa zimalA zahara kI talahaTI meM zimalA kAlakA relave lAina meM zimalA se pahale kA sTezana kA samara hila hai| darI 5 ki.mI. evaM U~cAI 1983 mI. hai| 2 ki.mI. Age jAkara paryaTaka 1586 mI. kI U~cAI para 67 mI. kI U~cAI se giranevAle cA~davIka jalaprapAta kA darzana bhI kara sakate haiN| hAlA~ki jalaprapAta kA saundarya bahuta hI anUThA hai parantu yahA~ taka pahu~cane ke lie kaThina pahAr3I car3hAI se gujaranA par3atA hai| zahara se 5 ki.mI. pazcima meM 2145 mI. kI U~cAI para bailogaMja se 15 minaTa ke pahAr3I rAste meM vanabhoja kA bahuta hI manorama sthAna hai, nAma hai prAspekTa hil| naisargika saundarya ke lie vaha sailAniyoM meM bahuta lokapriya hai| pahAr3I zikhara para kAmanAdevI kA eka choTA sA mandira hai| zahara meM 9.6 ki.mI. dUra rela yA gAr3I se 1851 mI. kI U~cAI para sthita tArAdevI ke mandira pahAr3I zikhara para zivamandira bhI hai| zahara se 13 ki.mI. dUra kupharI ke rAste meM 2593 mI. kI U~cAI para pAina vRkSoM se AcchAdita vAilDa phlAvara haoNla hai| Wild Flower se 3 aura zahara se 16 ki.mI. dUra 2633 mI. kI U~cAI para kupharI hai| yaha sthAna naisargika saundarya ke lie prasiddha hai| disambara se mArca mahIne meM yahA~ skI kA khela joroM para calatA hai| aura bhI 3 ki.mI. Age bar3hane para 2279 mI. kI U~cAI para krekAnAnora, oka aura pAina ke saghana vana meM amyUjameNTa pArka manoraMjana kI abhinava upalabdhiyoM se samRddha hai| kupharI se 6 aura zimalA se 22 ki.mI. dUra 2 510 mI. kI U~cAI para hai phAgu bhArata ke samatalI pradezoM ke sAtha kAlakA evaM ambAlA hokara zimalA kA rela samparka banA hai| zimalA pahAr3a evaM uttara bhArata ke vibhinna zaharoM ke bIca basa sarvisa bhI haiN| caila (Chail) zimalA ke kupharI hokara 45 ki.mI. dUra 2250 mI. kI U~cAI para caila hai| zimalA kAlakA rAste ke kandAhAra hokara rAste kI dUrI 60 ki.mI. aura kAlakA se 84 ki.mI. hai| zimalA aura kAlakA se caila ke lie basa jAtI hai| baijanAtha yogIndara nagara se 22 aura pAlamapura se 16 ki.mI. pahale hI kAMgar3A upatyakA kI antima sImA para 1360 mI. kI U~cAI para basA hai choTA sA zahara baijanAtha 1804 I. meM nirmita mandira meM dvAdaza jyotirliMga ke anyatama baidyanAtha ziva ke darzana karate hue clie| eka hI ahAte meM aura bhI 16 mandira haiN| basa sTaiNDa ke pAsa hI nakkAzIdAra mandira ur3IsA ke mandiroM ke r3haga kA hai| devamUrti bhI sundara hai| mandira ke pravezapatha meM gaMgA, yamunA sahita vibhinna devI-devatAoM kI mUrtiyA~ haiN| 56 ki.mI. dUra dharamazAlA Tharahane ke lie-dharamazAlA, pArvatI gesTa hAusa evaM TIle ke AkAra kA PWD, IH hai baijanAtha meN| IH se dhaulAdhAra bhI sundara dRzyamAna hai| pAlamapura baijanAtha darzana ke bAda pAlamapura ghUmaphira kara kAMgar3A/paThAnakoTa yA 40 ki.mI. dUra dharamazAlA, basa se phuNcie| isa patha para hara ghaDI basa sevA upalabdha hai| Trena bhI pAlamapura hokara yogIndaranagara se Akara 114 ki.mI. dUra paThAnakoTa jAtI hai| Jain Edupation International 2010_03 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA paMjAba, himAcala, jammU pAlamapura-dharamazAlA ke rAste meM pAlamapura se 25 aura dharamazAlA se 13 ki.mI. jAne para cAmaNDA devI rAstA aura bhI 1 ki.mI. dUra cAmuNDA devI ke mandira taka gayA hai| tIna tarapha se dhaulAdhAra se ghirA pahAr3I gA~va-mandira ke lie isakI prasiddha hai| devI bahuta hI jAgratA mAnI jAtI haiN| mandira ke pIche nandIkezvara ziva kI guphA hai| dharamazAlA oka aura pAina vRkSoM se AcchAdita kAMgar3A vailI kA eka zAMta-snigdha sundara dharamazAlA pahAr3I zahara hai| zahara kI antima sImA para devI mahAkAlI kA mandira bhI hai| manAlI se dharamazAlA 244 ki.mI. hai| dillI 495, caNDIgar3ha 248, ambAlA 285, DalahaujI 162, paThAnakoTa 92, amRtasara 192, nAMgala 145, maNDI 147, yogIndara nagara 761 dharamazAlA se jvAlAmukhI kI dUrI 54 ki.mI. hai, kAMgar3A kI dUrI 36 ki.mI. hai| paThAnakoTa jvAlAmakhI 12 3, maNDI 171, manAlI 281, zimalA 321 ki.mI. sahita pAlamapura, yogIndara nagara sahita uttara bhArata ke vibhinna sthAnoM se jvAlAmukhI AtI hai| jvAlAjI 51 pIThoM meM eka pITha hai| satI kI jihvA kAlIdhara pahADa para girI thI, aura usI sthala para rAjA bhamicandra ne mandira banavAyA thaa| Aja bhI vaha jihvA mandira ke bIca choTe se kaNDa meM anirvANa nIlAbha zikhA ke rUpa meM jala rahI hai| mandira meM aura bhI kaI zikhAe~ haiN| jvAlAmukhI meM devI kI koI mUrti nahIM hai| zikhA hI devI ke astitva ke rUpa meM pUjita hai| paThAnakoTa se 23 ki.mI. dUra nUrapura hokara DalahaujI kA rAstA bhI gayA hai| yAtrA ke daurAna nUrapura basa se utara kara nUrapura ghUmakara dUsarI basa pakar3akara calA jA sakatA hai| nUrapura meM prAcIna kilA aura baijAnAtha mandira hai| nUrapura ke zaoNla kI bhI kAphI prasiddhi hai| Jan Education international-2003 For Private & Personal use only www.jainenpr .org Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMjAba, himAcala, jammU jammU-kazmIra zrI jammU tIrtha vaiSNo devI Jain Educa on International 2010_03 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI mahAvIra bhagavAna / mArgadarzana : dillI se jammU ke lie sIdhI rela sevA upalabdha hai| kAzmIra jAne vAle yAtriyoM ko jammU hokara hI Age jAnA par3atA hai| sabhI prakAra kI sAdhana savArI yahA~ upalabdha haiN| deza ke sabhI pramukha zaharoM se yahA~ rela sevA upalabdha hai| 1 paricaya : rAjA samprati ke samaya kI mUlanAyaka jI kI yaha pratimA hai| yaha pratimA khaMbhAta se lAkara yahA~ pratiSThita kI gayI hai| yahA~ mUlanAyaka jI ke atirikta zrI pArzvanAtha bhagavAna, zAntinAtha bhagavAna evaM zrI RSabhadeva bhagavAna kI sundara pratimAe~ haiN| zahara meM sthita yaha jinAlaya sundara evaM darzanIya hai / Thaharane kI vyavasthA : yahA~ yAtriyoM hetu sundara evaM uttama vyavasthA hai / jammU zahara mandiroM kA zahara kahA jAtA hai| yahA~ raghunAtha mandira atyaMta darzanIya hai| hara ora sundara kalAtmaka mandiroM ko dekhA jA sakatA hai| jammU meM zahara se 4 ki.mI. dUra tAvI nadI ke nikaTa zailazikhara para bAhU durga bhI darzanIya hai| rAmanagara durga meM dIvAroM para citrakArI atyaMta lubhAvanI hai| dillI, puNe, kolakAtA, mumbaI sabhI sthAnoM se yahA~ rela sevA tathA vAyu mArga sevA upalabdha hai| jammU meM aneka hoTala evaM dharmazAlAe~ upalabdha haiN| sTezana para hI vaiSNo devI ke lie TaiksI mila jAtI hai| dharatI kA svarga kahA jAne vAlA zrInagara kazmIra meM himAlaya kI goda meM sthita hai| jammU ke nikaTa kaTarA-vaiSNodevI hinduoM kA pavitratama tIrtha hai| jammU se 45 ki.mI. dUrI para kaTarA taka basa, kAra, TaiksI sabhI vAhana jAte haiN| kaTarA meM Thaharane hetu aneka hoTala haiN| kaTarA se gaMgA taTa se Upara 12 ki.mI. kI paidala pahAr3a kI car3hAI kara bhavana pahu~cakara mA~ vaiSNo devI ke darzana kiye jA sakate haiN| darzana hetu navarAtra meM to kaI-kaI dina iMtajAra karanA par3atA hai| nIce kaTarA se hI Upara ke lie rUma, kambala Adi buka kiye jAte haiN| car3hAI ke Adhe rAste meM arthAt 6 ki.mI. para ardhakumArI ke darzana kiye jAte haiN| vahA~ se hAthI matthA taka kaThina car3hAI hai| 3 ki.mI. Age sAMjhI chata Ane para Age DhalAna kA rAstA hai| bhavana se 2 ki.mI. Upara bhairava kA maMdira hai| bhavana se darzana kara lauTate samaya bhairava maMdira hote hue darzanArthI vApisa Ate haiN| nIce kaTarA meM ghor3e, DolI Adi sAdhana upalabdha haiN| paidala jAne vAle yAtriyoM hetu sAmAna Adi ke lie piTThU milate haiM jo choTe baccoM ko bhI apane kaMdhoM para le jAte haiN| 12 ki.mI. kI car3hAI mArga atyanta sApha sutharA hai va jagaha-jagaha sTaoNla Adi upalabdha haiN| cAroM ora pahAr3I kA manorama vAtAvaraNa hai| zrInagara, amaranAtha, sonamarga Adi darzanIya sthaloM para AtaMkavAda ke kAraNa atyadhika surakSA vyavasthAoM ke calate paryaTakoM ko thor3I parezAnI uThAnI par3a sakatI hai| rAste meM jagaha-jagaha caiMkiMga se gujaranA par3atA hai| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *.gaMgAMkI unakAzI kedAranAtha badrInAtha himAcala pradeza deharAdUna cAmAlI kagikaMga sADI haridAra almoDA uttara pradeza sar3aka mAnacitra * jaina tIrtha kSetra pramukha hindu tIrtha - darzanIya sthala Map not to scale Distances in Kilometers majaphpharanagara nainItAla 05 stinApura 36" 12 109 magadAvAda 35 dillI gAjiyAbAda ahicchatra tIrtha barelI 1351 ) zAhajahApura 34 jalAlAbAdA kAyamagaje dAvana . sItApara baharAica zrAvastI 10 kAmagaMja ANNO 40 haradoI / phanehagar3ha / vimocana 80 balarAmapura phirojAbAda zikohAbAda bArAbaMkI 55 vAha - ..... 278 20 ayodhyA bastA_66 gorakhapura S gajasthAnacaulapura ravapurI phaijAbAda -10 unnAva bhoganIpura .66.... akavarapura 145 zAhagaMja maunathamaMjana madhya pradeza V 39 ghATamapura 3 0 89 134 jaunapura bAmA dAganagara ilAhabAda 160 mAmI 3" jamipurI candrapurI dhArANasI .. kauzAmbI MON nAnavasTa gAjI CAN R mirjApura vagaraAN bAlabehaTa vA vihAra dillI ko utAra diyA 2010_03 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dillI 1. dillI 2. maharaulI dAdAvAr3I jilA AgarA jilA ilAhAbAda jilA barelI jilA pharrukhAbAda jilA phaijAbAda jilA gonDA jilA haridvAra jilA jhA~sI jilA kauzAmbI uttara pradeza 1. zrI zaurIpura tIrtha 2. zrI AgarA tIrtha 3. AgarA ke anya tIrtha 1. purimatAla tIrtha 1. Ahicchatra tIrtha 1. zrI kampilAjI tIrtha 1. zrI ratnapurI tIrtha 2. zrI AyodhyA tIrtha 1. zrI zrAvastI tIrtha 1. haridvAra 1. zrI devagar3ha tIrtha 1. zrI kauzAmbI tIrtha 2. dArAnagara tIrtha 3. prabhAsagiri 1. zrI mathurA tIrtha 1. hastinApura tIrtha 1. zrI candrapurI tIrtha 2. zrI siMhapurI tIrtha 3. zrI bhadainI tIrtha 4. zrI bhelUpura tIrtha jilA mathurA jilA meraTha jilA vArANasI WN NN - 2010_03 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dillI dillI jaina tIrtha paricAyikA bhArata kI rAjadhAnI dillI aitihAsika nagarI ke rUpa meM prasiddha hai| prAcInakAla se hI dillI kA vizeSa mahattva rahA hai| mugala zAsakoM kI kendra nagarI rahI dillI Aja paryaTana kI dRSTi se bhI atyanta mahattvapUrNa hai| deza-videza ke paryaTaka yahA~ kI mugala kalA zailI ko nihArakara bhAva vibhora ho jAte haiN| naI dillI, purAnI dillI evaM hajarata nijAmuddIna relve sTezanoM se sampUrNa deza hetu rela-sevA upalabdha hai| pAlama havAI aDDe se deza-videza ke sabhI pramukha sthaloM hetu vAyuyAna-sevA upalabdha hai| aMtarrAjyIya basa aDDe se himAcala pradeza, paMjAba, uttara pradeza, hariyANA, rAjasthAna, madhya pradeza Adi rAjyoM se basa mArga dvArA samparka meM hai| rAjadhAnI hone ke kAraNa sampUrNa bhArata se vyApArI, paryaTaka Adi ke AvAgamana ko dhyAna meM rakhate hue yahA~ hara stara ke hoTala, dharmazAlAoM, gesTa hAusa Adi kI sampUrNa suvidhAe~ upalabdha haiN| kaNDakaTeDa TUra dvArA dillI kA bhramaNa kiyA jA sakatA hai| ITDC, E Block kanATa plesa, naI dillI se tathA bhArata sarakAra TUrisTa oNphisa 88 janapatha, naI dillI se samparka kara isakI vistRta jAnakArI prApta kI jA sakatI hai| naI dillI sTezana para bhI TUrisTa vibhAga ke oNphisa se jAnakArI prApta kI jA sakatI hai| zahara meM basa, TaiksI, oNTo Adi sabhI sAdhana sugamatA se upalabdha haiN| dillI meM kutubamInAra se lagabhaga 3 ki.mI. Age maharaulI gA~va meM maNidhArI dAdAguru zrI maharaulI dAdAvAr3I jinacandra sUri jI kI bhavya sundara dAdAvAr3I sthita hai| yahA~ dAdAvAr3I meM atyaMta sundara choTe-choTe mandiroM kA kRtrima parvata zrRMkhalA para nirmANa kiyA gayA hai| yahA~ darzanArtha per3hI : yAtriyoM kA AvAgamana hotA rahatA hai| zrI maNidhArI jinacandra sUrI zahara kI bhAgadaur3a se dUra yahA~ kA zAnta suramya vAtAvaraNa mana ko asIma zAnti pradAna jaina mandira dAdAvAr3I, karatA hai| yahA~ Thaharane hetu sundara vyavasthA hai| eka kainTIna bhI yahA~ hai| bhojana hetu pUrva maharaulI, naI dillI-110030 sUcanA denI par3atI hai| phona : 696140. maharaulI meM hI prasiddha kAtyAyanI zaktipITha hai| jise dekhane ke lie deza-videza se hajAroM 6857541 loga Ate haiN| pUnama ke dina mandira kI mUla adhiSTAyaka devI ke darzana karane bahuta bhIr3a umar3atI hai| isI ke pAsa zrI jaina zvetAmbara terApaMtha kA adhyAtma sAdhanA kendra banA hai| jahA~ prekSAdhyAna sambandhI prazikSaNa diyA jAtA hai| sAdhakoM ke AvAsa Adi kI sundara suvidhA yukta vyavasthA hai| darzanIya sthala : (1) kutubamInAra-dillI zahara se 14 ki.mI. dakSiNa bhAga meM sthita mugalazAsaka kutubuddIna dvArA prArambha evaM iltunamiza dvArA pUrNa kI gayI prasiddha mInAra kutubamInAra sthita hai| pAsa meM hI lauha-mInAra bhI darzanIya hai| (2) lakSmInArAyaNa mandira-kanATa plesa ke nikaTa hI rAjA baladeva bir3alA dvArA sthApita lakSmInArAyaNa mandira atyanta darzanIya hai| (3) jayapura ke mahArAjA dvArA nirmita jaMtara maMtara kanATa plesa ke nikaTa hI hai| saMsada bhavana, rASTrapati bhavana kI bhavyatA dekhate hI banatI hai| zItakAla meM rASTrapati bhavana ke udyAna ke gulAboM kI sundara manohara prAkRtika chaTA dekhane yogya hai| janavarI-pharavarI meM yahA~ paryaTaka abAdha rUpa se Akara isa chaTA ko nihAra sakate haiN| 2010_03 www.janglibrary.org Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dillI jaina tIrtha paricAyikA (4) rAjaghATa-janapatha se 4 ki.mI. dUra sthita mahAtmA gA~dhI kA samAdhisthala rAjaghATa sthita hai| rAjaghATa ke nikaTa hI sthita gA~dhI smAraka saMgrahAlaya bhI atyanta darzanIya hai| vijayaghATa para bhArata ke dvitIya pradhAnamaMtrI zrI lAlabahAdura zAstrI kI samAdhi banI huI hai| (5) lAla kilA-yamunA taTa para sthita dillI kA lAla kilA atyanta bhavya banA hai| sAyaM ko yahA~ dhvani-prakAza kAryakrama dvArA mugalakAlIna itihAsa ko darzAyA jAtA hai| yaha kAryakrama atyanta AkarSaka hai| baccoM ke manoraMjana hetu pragati maidAna ke pAsa hI appUghara hai| jahA~ vibhinna prakAra ke jhUloM evaM romAMcaka khela-vAhanoM ke mAdhyama se baccoM aura bar3oM kA bhI bharapUra manoraMjana hotA hai| dillI kA cir3iyAghara bhI baccoM ke AkarSaNa kA dUsarA bar3A kendra hai| neharU pleneToriyama ko dekha aMtarikSa ke gRhoM kA Ananda liyA jA sakatA hai| purAnI dillI meM lAla kile ke sAmane lAla jaina mandira bhI darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : dillI, bhArata kI rAjadhAnI hone se hoTala, dharmazAlA Adi bahuta haiN| zvetAmbara jaina samAja ke bhI aneka sthAna bahuta sundara bane hue haiN| jaise cA~danI cauka meM mAlIvAr3A meM jaina dharmazAlAe~ haiN| kanATa plesa ke pAsa gola mArkeTa meM jaina bhavana hai| aNuvrata vihAra (dInadayAla upAdhyAya mArga) bhI vizAla sthAna hai| sAutha eksaTeMzana pArTa 2 masjida moTha ke pAsa zrI jina kuzalasUri dAdAvAr3I banI hai| jahA~ para yAtriyoM ko Thaharane kI acchI vyavasthA hai| jI. TI. roDa karanAla ke 21 ki.mI. para vijaya vallabha smAraka hai jo ati bhavya va vizAla hai| jahA~ bhagavAna AdinAtha kA bhavya mandira tathA mAtA padmAvatI kA darzanIya mandira hai| 10 lucation International 2010_03 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA uttara pradeza mUlanAyaka : zrI neminAtha bhagavAna, pdmaasnsth| jilA AgarA mArgadarzana : yaha tIrtha AgarA se 71 ki.mI. zaurIpura meM AgarA-bAha mArga para sthita hai| AgarA se phatehAbAda 35 ki.mI. vahA~ se pharerA mor3a 30 ki.mI. tathA pharerA mor3a se bAMyI ora 6 ki.mI. jAne para zaurIpura tIrtha AtA hai| zaurIpura se 2 ki.mI. pUrva baTezvara tIrtha hai| anya dUsarA mArga AgarA, phirojAbAda-zikohAbAda hote hue baTezvara jAtA hai| isa mArga se yaha dUrI par3hA, kula 100 ki.mI. kI par3atI hai| zikohAbAda baTezvara 27 ki.mI. kI darI hai| zrA zArApura jana zvetAmbara tIrtha kameTI paricaya : yamanA ke taTa para sthita yaha tIrtha 22veM tIrthaMkara bhagavAna neminAtha kI janma bhUmi hai| iTAmila kampAunDa vartamAna caubIsI ke bAIsaveM tIrthaMkara zrI neminAtha bhagavAna ke cyavana va janma kalyANaka jIvanI maNDI, AgarA isa pavitra pAvana bhUmi meM hone ke kAraNa yahA~ kI vizeSa mahattA hai| isakA vizeSa ullekha phona : 263830, jaina zvetAmbarIya AgamoM meM evaM zrI hemAcandrAcArya racita triSaSThi zalAkA puruSa meM milatA 261727 hai| kahA jAtA hai ki yahA~ zvetAmbara samAja ke sAta mandira the jo kAla ke prabhAva se naSTa 2. zrI zaurIpura - baTezvara ho gye| mUlanAyaka bhagavAna zrI neminAthajI kI zyAmavarNa pratimA janma kalyANaka maMdira meM digambara jaina siddha virAjita hai, jo bahuta hI camatkArika aura manohara hai| cyavana kalyANaka mandira, dAdAvAr3I, kSetra kameTI, zaurIpura zrI nathamala jI golechA ke cabUtare para dAdA kuzalasUri jI kI caraNa pAdukA evaM dharmazAlA DAkaghara baTezvara, banI huI hai| yahA~ kI jalavAyu atyanta zuddha hai| yahA~ prativarSa hajAroM zraddhAlujana yAtrArtha Ate jilA AgarA (u. pra.) haiN| Adi mandira (basamaTha) tathA zaMkhadhvaja jinAlaya meM virAjamAna neminAtha bhagavAna, RSabhanAtha bhagavAna, vimalanAtha bhagavAna, candraprabhu bhagavAna ke jinabimba citta ko bhAva bhakti se pUrNa kara dete haiN| kSetra para utkhanana para prAcIna pratimAe~ prApta hotI rahI haiN| baTezvara meM eka digambara mandira hai| jahA~ mUlanAyaka zrI ajitanAtha bhagavAna haiN| baTezvara mandira kA vAstuzilpa prAcIna vAstuvijJAna kA utkRSTa namUnA hai| jisakI do maMjileM yamanA taTa ke nIce va do manjila Upara haiN| yahA~ ajitanAtha bhagavAna kI kRSNa pASANa nirmita padmAsanastha pratimA virAjamAna hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie mandiroM ke nikaTa zvetAmbara va digambara dharmazAlAe~ haiN| pUrva sUcanA dene para bhojana vyavasthA ho jAtI hai| tIrtha vikAsa hetu yahA~ Adhunika dharmazAlA, bhojanazAlA ati zIghra banAne kA prayAsa ho rahA hai| mUlanAyaka : cintAmaNi pArzvanAtha bhagavAna, pdmaasnsth| zrI AgarA tIrtha mArgadarzana : yaha tIrtha yamunA nadI ke taTa para sthita AgarA zahara ke rozana mohalle meM ghanI AbAdI kSetra meM sthita hai| AgarA phorTa sTezana se mandira 1 ki.mI. dUra hai| AgarA phorTa sTezana pArkiMga per3hI : para vAhana khar3e kiye jAte haiN| zrI cintAmaNi pArzvanAtha bhagavAna zvetAmbara jaina paricaya : samrATa akabara ke samaya AcArya zrI hIravijaya sUrIzvarajI kA vikrama saM. 1639 meM yahA~ padArpaNa huaa| AcArya zrI ke suhaste usa samaya viziSTa pASANa kI zrI cintAmaNi mandira per3hI AcArya vijayasUrIzvarajI pArzvanAtha jI mUrti pratiSThA huii| vartamAna meM isake atirikta yahA~ 10 zvetAmbara va kaI digambara mandira bhI haiN| zahara ke bAhara AgarA-phatehapura sIkarI mArga para zAhagaMja kSetra meM eka vizAla kA upAzraya, rozana mohallA, AgarA (u. pra.) dAdAvAr3I hai, jise zrI kuzalasUri dAdAvAr3I kahate haiN| viziSTha pASANa meM nirmita zrI cintAmaNi pArzva prabhu kI pratimA ati hI sundara va prabhAvazAlI hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie zvetAmbara dharmazAlA hai| zahara meM anya anekoM acchI suvidhAyukta dharmazAlAe~ bhI upalabdha haiM jinameM ThaharA jA sakatA hai| 2010_03 www.jainel prary.org Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara pradeza jaina tIrtha paricAyikA tAja roDa para zahara ke pramukha hoTala haiN| jo kainTa relve sTezana se 2 ki.mI. kI paridhi meM Ate haiN| rAjAmaNDI sTezana para utarate hI bAhara hI yAtrI nivAsa dharmazAlA, pratApacanda jaina dharmazAlA, TUrisTa baMgalA, svAmI sopheTila hoTala Adi haiN| zahara ke madhya sthita zuddha zAkAhArI hoTala paMcaratna (saMjaya plesa) meM Thaharane evaM bhojana kI acchI vyavasthA hai| darzanIya sthala : aitihAsika mahattA vAlA zahara AgarA vizva ke mAnacitra para vizeSa paryaTana sthala hai| AgarA meM vizva kA sAtavA~ Azcarya tAjamahala dekhane deza-videza ke hajAroM paryaTaka pratidina Ate haiN| uttara bhArata ke sabhI nagaroM se roDa dvArA yaha saMparka meM hai| relamArga dvArA yaha sampUrNa deza se samparka meM hai| dillI 200 ki.mI., mathurA 50 ki.mI., phirojAbAda 45 ki.mI. dUrI para sthita hai| gvAliyara se yaha 118 ki.mI. dUra hai| pramukha relve sTezana AgarA chAvanI se tAjamahala 3 ki.mI. dUrI para sthita hai| sTezana se 1 ki.mI. dUra IdagAha basa sTaiNDa hai| 4 ki.mI. dUrI para AgarA phorTa sTezana hai| zahara meM vibhinna stara ke hoTala, dharmazAlAe~ aura gaisTa hAUsa upalabdha haiN| tAjamahala : yaha smAraka zukravAra ko baMda rahatA hai| ise dekhane hetu TikaTa kharIdanA par3atA hai| 12 varSa se kama Ayu ke bacce niHzulka tAja dekha sakate haiN| tAjamahala meM vAhana pArkiMga 1 ki.mI. dUra hai| vahA~ se rikzA, baiTarI calita basa yA tA~gA dvArA tAja ke praveza dvAra taka pahu~cA jA sakatA hai| yAtrI pArkiMga se tAja taka paidala bhI pahu~ca sakate haiN| pArkiMga sthala se smAraka taka jAne, dekhane va vApisI meM lagabhaga 3 ghaNTe kA samaya laga jAtA hai| prAtaH 8.00 baje se pUrva evaM sAyaM 4.00 baje bAda tAja kA TikaTa dara 120/- prati vyakti hai| tAja se 1 ki.mI. dUrI para banA hai yahA~ kA lAla kilaa| kile ko 2 ghanTe meM dekhA jA sakatA hai| AgarA zahara se jayapura mArga para 31 ki.mI. dUrI para vizva prasiddha bulanda daravAjA kI imArata phatehapura sIkarI hai| isameM rAnI jodhAbAI kA paMcamahala darzanIya hai| yahA~ salIma ciztI kI daragAha para loga Aja bhI mannateM mA~gane Ate haiN| jahA~ ke lie niyamita basa sevAe~ bhI upalabdha haiN| kanDaikTeDa TUra dvArA bhI ina imAratoM kA bhramaNa kiyA jA sakatA hai| phatehapura sIkarI meM Ane-jAne va dekhane meM kula 4-5 ghanTe kA samaya lagatA hai| purAtAtvika utkhalanoM se aba yaha bhI spaSTa ho rahA hai ki AgarA se 30 ki.mI. dUra phatehapura sIkarI bhI 10vIM zatAbdI meM eka samRddha jaina nagarI thii| yahA~ aneka bhavya jinamandira the| jinake dhvaMsAvazeSa Aja prApta ho rahe haiN| AgarA ke rAjAmaNDI relve sTezana ke bAhara hI TUrisTa gaisTa hAusa se kanDaikTeDa TUra calate haiN| kainTa sTezana para sthita TUrisTa vibhAga ke oNphisa se bhI isakI pUrNa jAnakArI prApta kI jA sakatI hai| cUMki rAjAmaNDI para anekoM TrenoM kA sTaoNpeja nahIM hai| ataH kainTa utaranA hI zreSTha hai| gvAliyara se Ate samaya AgarA chAvanI (kainTa) pahale AtA hai| dillI se AgarA Ate samaya rAjAmaNDI pahale AtA hai tathA 5 minaTa bAda kainTa AtA hai| AgarA kainTa se lagabhaga 11 ki.mI. dUrI para dayAlabAga hai| jahA~ svAmIbAga mandira dekhane yogya hai yaha prAtaH 9 baje se sAyaM 5 baje taka khulA rahatA hai| AgarA-mathurA mArga para 8 ki.mI. dUrI para sikandarA darzanIya sthala hai| jahA~ jahA~gIra kA makabarA hai| AgarA-kAnapura mArga para AgarA se 5 ki.mI. dUrI para rAmabAga kSetra meM itmAda ud-daulA darzanIya sthala hai| isakI kalAtmakatA atyaMta darzanIya hai| kharIdadArI hetu rozanamohallA maMdira ke nikaTa hI kinArI bAjAra AgarA kA mahatvapUrNa bAjAra hai jahA~ sabhI prakAra kI vastue~ upalabdha ho jAtI haiN| sadara bAjAra kSetra bhI kharIdadArI ke lie uttama sthala hai| AgarA se jayapura ke lie basa, rela donoM sevAe~ haiN| AgarA phorTa sTezana, jo ki kainTa se mAtra 3 ki.mI. dUra hai, jayapura, lakhanaU, hAvar3A ke lie Trena AtI-jAtI haiN| yahA~ se mahAvIra jI ke lie bhI Ane-jAne ko Trena upalabdha hai| basa sevA bhI hai| mathurA ke lie AgarA se pratyeka ghanTe Trena va basa sevA upalabdha hai| AgarA kainTa relve sTezana se 1 ki.mI. dUra IdagAha basa sTaiNDa hai jahA~ se jayapura, dillI ke lie basa milatI haiN| AgarA se 45 ki.mI. dUra kA~ca kI nagarI phirojAbAda va caDiyoM ke lie bhArata meM prasiddha hai| kA~ca kI banI kalAtmaka vastuoM ke lie aba ise vizva stara para bhI pahacAnA jAne lagA hai| yahA~ seTha chadAmI lAla jaina dvArA nirmita saMgamaramara kA maMdira atyaMta kalAtmaka evaM manohArI hai| phirojAbAda meM sthApita bhagavAna bAhubalI kI vizAla pratimA bhI ati mohaka va darzanIya hai| yahA~ kala 21 jinAlaya haiN| dharmazAlAe~ Adi bhI haiN| ucation International 2010_03 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA uttara pradeza AgarA ke anya mandira paricaya-AgarA eka aitihAsika nagarI hai| AgarA nagara, mathurA, vRndAvana, gokula Adi vRjamaNDala kSetra kI caurAsI kosa kI paridhi meM AtA haiN| AgarA ke nikaTa hI 22veM tIrthaMkara zrI neminAtha jI kI cyavana evaM janma kalyANaka bhUmi zaurIpura tIrtha hai| AgarA zahara meM mugalakAlIna aneka aitihAsika imArateM haiN| jinameM tAjamahala, lAlakilA, phatehapura sIkarI Adi vizva prasiddha haiN| yaha vahI nagara hai jahA~ AcArya hIravijayasUri, AcArya jinacandrasUri jaise bhUrdhanya vidvAna AcAryoM kA Agamana huA inakI vidvatA se prabhAvita hokara bAdazAha akabara ne jaina zAsana ke lie aneka kArya kiye the| jahA~ eka ora isa zahara meM mugalakAlIna mandira abhI bhI astittva meM hai vahI dUsarI ora isa zahara ke nikaTa phatehapura sIkarI, kAgaraula Adi kSetroM meM purAtattva vibhAga dvArA karAye jA rahe utkhanana kArya meM 10vIM zatAbdI ke aneka jaina mandiroM meM avazeSa prApta ho rahe haiM, jo isa zahara kI aitihAsikatA ko aura adhika mahattvapUrNa banA dete haiN| vartamAna meM isa nagara meM nimnalikhita jina mandira astitva meM haiM(1) zrI cintAmaNi pArzvanAtha jaina zvetAmbara mandira, rozana mohallA, AgarA-rozana mohallA kSetra meM sthita isa tIrtha para riSabha nAmaka bahUmUlya pASANa se nirmita mUlanAyaka zrI cintAmaNi pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA kI pratiSThA samrATa akabara pratibodhaka jagadguru AcArya zrI hIravijaya sUrIzvara jI mahArAja ke kara kamaloM dvArA vi. sa. 1640 meM huI thii| isI mandira parisara meM bhU-garbha se prApta zItalanAtha bhagavAna kI camatkArika pratimA kalAyukta vedI meM virAjamAna hai| isa vedI kI paccIkArI tAjamahala kI paccIkArI se zreSTha batalAyI jAtI hai| isa pratimA ke darzanoM ke lie subaha se zAma taka bhakta janoM kA tAtA sA lagA rahatA hai| mandira jI se saMlagna jagadguru AcArya zrI hIravijaya sUrIzvara jI ma, kA prAcIna upAzraya bhI hai jahA~ AcAryazrI ke cAturmAsoM ke daurAna bAdazAha akabara kA bhI AvAgamana rahA hai| mandira jI se saMlagna jaina bhavana nAmaka dharmazAlA bhI hai, jahA~ yAtriyoM ke Thaharane ke lie kamare, bistara Adi kI vyavasthA hai| isI bhavana parisara meM khyAti prApta zrI AtmAnanda jaina pustaka pracAraka maNDala kI sthApanA huI thii| isa pustakAlaya ke mAdhyama se suprasiddha jaina vidvAna prajJA cakSu paM. sukhalAla ne padhArakara karmagrantha Adi aneka granthoM kA anuvAda karake acchI sAhitya sevA kI thii| samparka hetu, per3hI kA phona naM. 2 54 559 hai| (2) zrI sImaMdhara svAmI jaina zve. mandira, rozana mohallA, AgarA-isa mandira kI pratiSThA vi. saM. 1668 meM cauthe dAdAgurudeva zrI jinacandrasUri dvArA huI thii| mandira jI meM durlabha zvetAmbara khaDagAsana pratimAe~ bhI vidyamAna haiN| isa mandira kA nirmANa suzrAvaka karmacanda bacchAvata ne karAyA thA jinakI akabara ke darabAra meM bahuta khyAti thii| (3) zrI vAsupUjya jI jaina zve. mandira, motIkaTarA caurAhA, AgarA-mUlanAyaka zrI vAsupUjya bhagavAna kA mandira AgarA meM vidyamAna jaina zve. mandiroM meM sarvAdhika prAcIna mandira hai| isarI pratiSThA vi. saM. 1501 meM huI thii| isa mandira kA samaya-samaya para jIrNodhAra hotA rahA hai|| (4) zrI gaur3I pArzvanAtha jaina zve. mandira, motIkaTarA caurAhA, AgarA-bhU-garbha se prApta mUlanAyaka zrI gaur3I pArzvanAtha bhagavAna kI bhavya pratimA saMghavI ku~varapAla sonapAla lor3hA dvArA vi. saM. 1671 meM bharAyI gayI thii| isakI pratiSThA aMcalagacchIya AcArya zrI kalyANasAgarasUri dvArA hone kA ullekha pratimA ke lekha meM spaSTa hai jinhoMne bAdazAha jahA~gIra ke darabAra meM bahuta khyAti arjita kI thii| bhU-garbha se prApta hone para isa pratimA kI punaH pratiSThA upakeza gacchIya AcArya zrI siddhasUri dvArA vi. saM. 1940 meM huii| mandira jI meM anya prAcIna pratimAyeM virAjamAna haiN| mandira jI ke samIpa seTha padamacanda jaina DAgA smRti bhavana hai jahA~ yAtriyoM ke Thaharane ke lie sundara vyavasthA hai| (5) zrI supArzvanAtha jaina zve. mandira, bhairoM bAjAra belanagaMja, AgarA-isa mandira kA nirmANa vi. saM. 1980 meM seTha lakSmIcanda jI vaida dvArA nija dhana se karAyA gayA thaa| mandira nirmANa ke preraNAdAtA kAzI vAle zAstra vizArada zrI vijayadharmasUri jI mA. the, paranta AcAryazrI kA asamaya hI kAla dharma hone ke pazcAta isa mandira kI pratiSThA unake ziSyoM, AcArya vijendrasUri, muni zrI vidyA vijaya jI. maMgala vijaya jI, nyAya vijayajI evaM kharatara khacchIya sAdhvI zrI suvarNazrI jI Adi kI nizrA meM huii| mandira parisara meM seTha jI ne AcAryazrI kI preraNA se zrI vijaya dharma lakSmI jJAna mandira nAmaka pustakAlaya kI sthApanA kI thii| isakI gaNanA deza ke khyAti prApta pustakAlayoM meM kI jAtI thii| isa pustakAlaya meM ati durlabha hastalikhita grantha maujUda the| vartamAna meM isa pustakAlaya kA sthAnAntaraNa kucha varSoM pUrva kobA (gA~dhI nagara gujarAta) meM ho cukA hai| 2010_03 13 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara pradeza jaina tIrtha paricAyikA mandira se saMlagna seTha lakSmIcanda jaina bhavana hai yahA~ bhI yAtriyoM ke Thaharane kI uttama vyavasthA hai| mandira jI kA phona naM. 26 1737 hai| (6) zrI vAsupUjya jaina zve., mandira vallabha nagara, bAlUgaMja, (baikuNThI devI kanyA mahAvidyAlaya ke sAmane) AgarA-isa bhavya mandira kA nirmANa paMjAba se Aye hue paMjAbI osavAla samAja dvArA kiyA gayA hai| isa mandira kI pratiSThA sana 1988 meM AcArya zrI vijaya indradinnasUri jI ma. ke kara-kamaloM dvArA huI thii| mandira se saMlagna upAzraya evaM dharmazAlA hai jahA~ yAtriyoM ke Thaharane ke lie sundara vyavasthA hai| (7) zrI mahAvIra svAmI mandira, dAdAvAr3I (pRthvInAtha mandira ke pAsa) bhogIpurA zAhagaMjajayapura roDa, AgarA-jagata seTha jI dvArA banAye gaye seTha ke bAga meM mUlanAyaka zrI mahAvIra svAmI kA mandira hai| jagadguru zrI hIravijayasUri jI ke prAcIna caraNa bAhara dalAna meM virAjamAna hai| seTha ke bAga se saMlagna zrI jinakuzalasUri dAdAvAr3I bhI yahA~ sthita hai| mandira jI kA phona naM. 2106 30 hai| seTha kA bAga parisara meM yAtriyoM ke Thaharane ke lie kamare-haoNla Adi haiN| bhojanazAlA bhI upalabdha hai| (8) zrI zAntinAtha jI jaina zve. mandira, cittIkhAnA, aagraa| (9) zrI nemInAtha jI jaina zve. mandira, hIMga kI maNDI, aagraa| (10) zrI kezariyAnAtha jI jaina zve. mandira motIkaTarA, aagraa| (11) zrI sUrya prabhu jI jaina zve. mandira, jattIkaTarA ke sAmane, aagraa| (12) zrI mahAvIra digambara jaina mandira, harIparvata kraoNsiMga ke nikaTa, AgarA-yahA~ zrI zantinAtha prabhu jI kI cittAkarSaka manamohaka pratimA darzanIya hai| (13) zrI digambara jaina mandira, belanagaMja caurAhA-isa maMdira meM kA~ca kA kArya dekhane yogya hai| (14) zrI digambara jaina mandira, dhUliyAgaMja, aagraa| jilA ilAhAbAda mUlanAyaka : zrI RSabha svAmI jI, padmAsanastha (zvetAmbara mandira); zrI RSabhanAtha jI evaM zrI pArzvanAtha jI (digambara mndir)| zrI purimatAla tIrtha mArgadarzana : ilAhAbAda relve sTezana se zvetAmbara va digambara mandira 4 ki.mI. dUra haiM, jahA~ se per3hI : TaiksI, oNTo, rikzA va tA~goM kI suvidhA hai| mandira taka kAra va basa jA sakatI haiN| 1. zrI purimatAla tIrtha ilAhAbAda zahara ke madhya meM sthita isa tIrtha para AvAgamana ke sabhI sAdhana saralatA se zrI RSabhadeva jaina upalabdha ho jAte haiN| kauzAmbI tIrtha yahA~ se 64 ki.mI., ayodhyA tIrtha 70 ki.mI. dUrI zvetAmbara mandira para hai| gvAliyara sTeTa ke paricaya : isa tIrtha kA itihAsa yugAdideva zrI AdinAtha bhagavAna se prArambha hotA hai| zrI RSabhadeva sAmane (jIvana jyoti bhagavAna ko kevalajJAna yahIM prApta huaa| ata: isa yuga meM kevalajJAnotpatti kA prathama sthAna aspatAla ke nikaTa) hone kA saubhAgya isI pAvana / ko prApta huaa| mAtA marUdevI bhI isI sthAna para kevalajJAna 120 bAI kA bAga, prApta kara mokSa sidhaarii| yahA~ pUjA kA samaya prAta: 7.30 baje kA hai| isa mandira ke atirikta ilAhAbAda-211 003 yahA~ jaina digambara samAja kA eka paMcAyatI mandira hai| yahA~ pUjA kA samaya prAta 6 se 9 baje 2. zrI digambara jaina taka hai| yaha atyanta prAcIna evaM atizaya yukta kSetra hai| bhagavAna RSabhadeva kI tapa evaM jJAna paMcAyatI maMdira kalyANaka bhUmi para mandira meM sthAnIya prAcIna pratimAe~ aMgrejoM ke zAsanakAla meM digambara 56/62, cAhacanda jIro samAja ko upalabdha karAI gaI jo yahA~ paMcAyatI digambara jaina bar3A mandira va choTA mandira roDa, ilAhAbAda-3 meM pratiSThita hai| zvetAmbara va digambara mandiroM meM kalAtmaka prAcIna pratimAoM Adi ke darzana phona : 0532-400263 hote haiN| 14 Jain Edpcation International 2010_03 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara pradeza jaina tIrtha paricAyikA Thaharane kI vyavasthA : paMcAyatI digambara jaina mandira meM Adhunika suvidhAoM se yukta dharmazAlA hai| adhika yAtriyoM ke Ane para vidyAlaya bhavana meM vyavasthA kI jAtI hai| bhojanAlaya upalabdha nahIM hai parantu nikaTa hI aneka zAkAhArI bhojanAlaya haiN| zrI RSabhadeva jaina zve. mandira meM 50 yAtriyoM ke Thaharane kI vyavasthA jaina dharmazAlA meM upalabdha hai| 1 ki.mI. kI dUrI para bAMgar3a dharmazAlA hai| vahA~ para 2000 yAtriyoM ke Thaharane kI suvidhA hai| nikaTa hI gujarAtI samAja kI bhojanAlaya kI vyavasthA hai| yahA~ jaina mandira meM bhojanazAlA nahIM hai parantu saMgha ke rasor3A sAtha meM hone para kicana rUma kI suvidhA hai| mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, padmAsanastha / jilA barelI mArgadarzana : yaha tIrtha A~valA sTezana se 14 ki.mI. dUra sthita hai| revatI va bahor3A kher3A sTezana . zrI ahicchatra tIrtha yahA~ se 7 ki.mI. dUra hai| jahA~ se TaiksI, jIpa, basa, Taimpo va tA~goM kI suvidhA hai| mandira kA mAhaccha taka kAra va basa jA sakatI haiN| prAtaH 7 baje se sAyaM 7 baje taka basoM kA AvAgamana rahatA per3hI : hai| kSetra se 25 ki.mI. dUrI para lakhkhI bAga hai| barelI yahA~ se 50 ki.mI. dUra hai| hasi zrI ahicchatra pArzvanAtha yahA~ se 185 tathA kampila jI 178 ki.mI. dUra haiN| atizaya tIrtha kSetra digambara paricaya : yaha ati prAcIna tIrtha hai| zrI AdinAtha bhagavAna ke pazcAta ke tIrthaMkaroM kI vihAra- jaina mandira bhUmi va gyAraha cakravartiyoM kI adhikAra-bhUmi hone kA saubhAgya isa pavitra bhUmi ko prApta posTa rAmanagara kila huA hai| saMkaTa haraNa teIsaveM tIrthaMkara zrI pArzvanAtha bhagavAna kI tapobhUmi rahane ke kAraNa yahA~ tahasIla A~valA, kI viziSTa mahattA hai| isake atirikta gA~va meM eka aura mandira hai| prabhu pratimA kI kalA jilA barelI-243 303 adbhuta va manamohaka hai| yahA~ se 2 ki.mI. dUra drupada kilA darzanIya hai| phona : (05823) 36418 Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie do dharmazAlAe~ hai| jinameM 180 kamare va do bar3e haoNla haiN| nikaTa hI bAjAra hai| bhojanazAlA kI niHzalka vyavasthA hai| - mUlanAyaka : zrI vimalanAtha bhagavAna, padmAsanastha (zvetAmbara mandira); zrI vimalanAtha bhagavAna, jilA pharrukhAbAda padmAsanastha (digambara mndir)| mArgadarzana : yaha tIrtha kAyamagaMja sTezana se 10 ki.mI. dUra kampilapura gA~va meM sthita hai| . / zrI kampilAjI tIrtha kAyamagaMja se basa TaiksI, rikzA va tA~goM kI suvidhA hai| mandira taka kAra va basa jA sakatI hai| yahA~ se pharrukhAbAda 40 ki.mI., kAnapura 170 ki.mI., AgarA 165 ki.mI., kannauja per3hI: 80 ki.mI., saMkIsA bauddha tIrtha 30 ki.mI. dUra hai| zrI vimalanAtha svAmI jaina vAna zrI AdinAtha dvArA vibhAjita 52 janapadoM meM pAMcAla janapada kA yaha eka mukhya zvetAmbara mandira evaM zahara thaa| yahA~ bhUgarbha se prApta prAcIna avazeSoM se jJAta hotA hai ki yahA~ anekoM jina mandira dharmazAlA the| terahaveM tIrthaMkara zrI vimalanAtha bhagavAna ke cyavana, janma, dIkSA, kevalajJAna ye cAra po. kampila. kalyANaka hone kA saubhAgya bhI isI bhUmi ko prApta huaa| mahAsatI draupadI kI yaha janmabhUmi jilA pharrukhAbAda-7 hai| pAMcAla janapada kI rAjadhAnI thii| yahA~ mandiroM meM kuSANa va guptakAlIna pratimAoM ke phona : 05690-52289 darzana hote haiN| pratimAe~ ati sundara va bhAvAtmaka haiN| pUjA kA samaya prAtaH 9 baje hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie zvetAmbara va digambara dharmazAlAe~ haiN| zvetAmbara mandira meM sundara dharmazAlA hai| jisameM 15 kamare tathA tIna bar3e haoNla haiN| sabhI Adhunika suvidhAe~ yahA~ upalabdha haiN| bhojanazAlA kI vyavasthA hai| manImajI saba vyavasthA kara dete haiN| 2010_03 www.jainelibjar159 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ peDhI: uttara pradeza jaina tIrtha paricAyikA jilA phaijAbAda mUlanAyaka : zrI dharmanAtha svaamii| mArgadarzana : yaha tIrtha phaijAbAda-bArAbaMkI mArga para mukhya mArga se aMdara gA~va meM hai| phaijAbAda se zrI ratnapurI tIrtha yaha 20 ki.mI. dUrI para sthita hai| ayodhyA se isakI dUrI 28 ki.mI. hai| nikaTatama relve sTezana sohAvala 4 ki.mI. dUra hai| jahA~ para lakhanaU, siyAldAha, jammUtavI, deharAdUna Adi se TrenoM kA AvAgamana rahatA hai| sTezana se tIrtha taka Ane ke lie TaiksI, rikzA, tA~gA zrI zvetAmbara jaina mandira Adi sAdhana upalabdha haiN| pratyeka Adhe ghanTe meM yahA~ se basa sevA upalabdha hai| sar3aka mArga zrI ratnapurI tIrtha acchA hai| Ane-jAne meM asuvidhA nahIM hai| maMdira taka pakkI saDaka hai| posTa ronAhI, jilA phaijAbAda-704187 paricaya : yaha tIrtha atyaMta prAcIna tIrtha hai| yaha dharmanAtha svAmI kI cyavana. janma. dIkSA va (u. pra.) kevalajJAna kalyANaka bhUmi hai| isake atirikta yahA~ eka digambara mandira bhI hai| yahA~ pUjA kA samaya prAtaH 7 baje hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ Thaharane ke lie dharmazAlA hai| bhojanazAlA Adi abhI upalabdha nahIM hai| nikaTa hI bAjAra hai| digambara mandira meM bhI Thaharane hetu dharmazAlA hai| zrI ayodhyA tIrtha per3hI: 1. zrI ayodhyA jaina zvetAmbara TrasTa kaTarA pulisa caukI ke nikaTa, ayodhyA, jilA phaijAbAda-224 123 phona : 05278-32113 2. zrI digambara jaina ayodhyA tIrtha kSetra kameTI bar3I mUrti, rAyagaMja, ayodhyA, jilA phaijAbAda-224 123 phona : 05278-32308 mUlanAyaka : zrI ajitanAtha (zvetAmbara mandira, kttraa)| zrI RSabhadeva (digambara mandira, raaygNj)| mArgadarzana : ayodhyA relve sTezana se 1 ki.mI. dUra kaTarA pulisa caukI ke nikaTa zvetAmbara mandira sthita hai| digambara mandira rAyagaMja kSetra meM sthita hai| rAyagaMja kSetra meM sthita zrI digambara jaina mandira sTezana se 0.5 ki.mI. dUra hai| yahA~ se basa sTaiNDa bhI 0.5 ki.mI. hai| ayodhyA sTezana para TaiksI, oNTo, rikzA Adi sabhI sAdhana upalabdha haiN| dillI vArANasI relve mArga para pramukha sTezana ayodhyA para sabhI sthAnoM se TrenoM kA AvAgamana hotA rahatA hai| phaijAbAda se ayodhyA, sar3aka mArga se 5 ki.mI. dUra hai| vArANasI se yaha 200 ki.mI., lakhanaU se 120 ki.mI., zrAvastI se 108 tathA ilAhAbAda se 160 ki.mI dUra hai| ratnapurI tIrtha yahA~ se 28 ki.mI. dUra hai| paricaya : yahA~ zrI RSabhadeva bha. ke garbha evaM janma kalyANaka tathA zrI ajitanAtha, zrI sumatinAtha, zrI anantanAtha bha. Adi ke cyavana, janma, dIkSA evaM kevalajJAna kalyANaka hone ke kAraNa yaha atyanta pAvana sthalI hai| yahA~ kula 19 kalyANaka sampanna hue haiN| kaTarA ke mandira meM zrI ajitanAtha jI kI pratimA manabhAvana hai| yahA~ pUjA kA samaya prAta 7.30 baje se 11 baje taka hai| rAyagaMja sthita navanirmita digambara mandira meM bhagavAna RSabhadeva kI atyanta manohArI pratimA sthApita hai| Thaharane kI vyavasthA : zvetAmbara mandira kaTarA meM lagabhaga 1000 yAtriyoM ke Thaharane kI vyavasthA mandira prAMgaNa meM sthita dharmazAlA meM hai| yahA~ 25 aTaicDa bAtha ke kamare tathA tIna bar3e-bar3e nTA meM bhI dharmazAlA kI vyavasthA hai| jisameM 40 savidhAyakta phlaiTa haiN| nikaTa meM kaI hoTala haiM tathA dharmazAlAe~ bhI haiN| yAtriyoM heta dharmazAlA parisara meM hI ni: zulka bhojanazAlA kI vyavasthA hai| zrIrAma janmabhUmi hone ke kAraNa ayodhyA prasiddha hindU tIrtha bhI hai| yahA~ sarayU taTa para tIrthaMkaroM kI pA~ca TokeM bhI darzanIya haiN| yahA~ tulasIdAsa maMdira, hanumAnagar3hI, kanaka bhavana, sItA rasoI Adi darzanIya sthala haiN| Janbipation International 2010_03 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara pradeza jaina tIrtha paricAyikA | darzanIya sthala : 1. zrI digambara jaina mandira bar3ImUrti, rAyagaMja, ayodhyaa| 2. prAcIna zrI digambara jaina mandira mohallA kaTarA evaM bhagavAna zrI sumatinAtha janmasthAna (ToMka) crnncinh| 3. bhagavAna zrI RSabhadeva rAjakIya udyAna, rAjaghATa / 4. bhagavAna zrI anantanAtha janmasthAna ToMka evaM 19 tIrthaMkaroM ke caraNacinha virAjamAna haiM mohallA raajghaatt| 5. bhagavAna zrI abhinandana nAtha janmasthAna ToMka (caraNa) cinha (azarphI bhavana caurAhA) sushttii| bharata bAhabalI ToMka caraNacinha azarphIbhavana cauraahaa| 6. bhagavAna zrI ajitanAtha janmasthAna ToMka mohallA baksariyA TolA, tulasI ngr| 7. bhagavAna zrIRSabhadeva ToMka (janmasthAna) mohallA svargadvAra, nikaTa purAnA thaanaa| 8. bhagavAna zrIrAma janmabhUmi, mohallA raamkott| 9. zrI hanumAna gar3hI mandira, mohallA raamkott| 10. zrI kanaka bhavana mandira, mohallA raamkott| 11. zrI vAlmIki rAmAyaNa bhavana evaM cAra dhAma mandira choTI chAvanI-ayodhyA, mohallA vAsudeva ghaatt| mUlanAyaka : zrI sambhavanAtha bha., pdmaasnsth| jilA gonDA mArgadarzana : yaha tIrtha ayodhyA se 108 ki.mI. dUra, balarAmapura relve sTezana se 16 ki.mI. tathA 1 zrI zrAvastI tIrtha baharAica se 45 ki.mI. dUra hai| sTezana se basa, TaiksI tIrtha para Ane ke lie upalabdha hai| subaha 5 baje se sAyaM 7.30 baje taka basoM kA AvAgamana rahatA hai| per3hI: paricaya: tRtIya tIrthaMkara zrI sambhavanAtha bhagavAna ke cyavana, janma, dIkSA va kevalajJAna kalyANakoM zrI digambara jaina tIrtha kSetra se yaha bhUmi pAvana banI hai| muni zrI kapila kevalI bhI yahIM se mokSa sidhAre the| yaha sthala kameTI (zrAvastI) tIrtha ke sAtha-sAtha prasiddha paryaTana sthala bhI hai| cInI evaM barmI mandira bhI yahA~ dekhane yogya citrazAlA roDa, hai| yaha prasiddha bauddha tIrtha bhI hai| bhagavAna buddha ke jIvana ke 25 varSa yahIM vyatIta hue the| jaina mandira ke pAsa, yahA~ digambara jaina mandira meM pUjA subaha 7 baje tathA zAma 6.30 baje AratI hotI hai| baharAica phona : 05250-65294 uharane kI vyavasthA : Thaharane hetu zrI digambara jaina dharmazAlA hai tathA tIrtha para yAtriyoM ke AvAsa hetu 45 kamaroM kI vyavasthA hai| niHzulka bhojanAlaya hai| ArDara dene para bhojana upalabdha ho jAtA hai| balarAmapura meM hoTala Adi bhI haiN| 2010_03 www.jainelib 17.org Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara pradeza jilA haridvAra haridvAra per3hI: zrI cintAmaNi pArzvanAtha jaina zvetAmbara mandira bhUpatavAlA, RSikeza mArga, haridvAra-249 410 (uttarAMcala) phona : 0133-425263, 423773 samparka sUtra-dillI: zrI cintAmaNi pArzvanAtha jaina zvetAmbara mandira nyAsa sI/- motIlAla banArasIdAsa 40-41 yU. e. bagalo roDa, dillI-7 phona : 3911985, 3918335 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : cintAmaNi paarshvnaath| mArgadarzana : dillI se haridvAra sar3aka va rela mArga dvArA sIdhe jur3A huA hai| naI dillI tathA purAnI dillI donoM sTezanoM se rela sevA upalabdha hai| sar3aka mArga se dillI se haridvAra kI dUrI 200 ki.mI. hai tathA lagabhaga 5 ghaMTe meM pahu~cA jA sakatA hai| prasiddha parvatIya sthala deharAdUna haridvAra se kevala 55 ki.mI. kI dUrI para sthita hai| haridvAra pramukha hindU tIrtha hone ke kAraNa yahA~ sabhI prakAra kI suvidhAe~ upalabdha haiN| gaMgA ke kinAre basA yaha prAcIna nagara uttara bhArata ke sabhI pramukha kSetroM se sar3aka va rela mArga dvArA jur3A huA hai| haridvAra sTezana para TaiksI Adi kI suvidhA bhI upalabdha hai| paricaya : navIna tIrthoM meM haridvAra kA cintAmaNi pArzvanAtha tIrtha apane kalAtmaka saundarya aura bhavyatA ke lie khyAti prApta karatA jA rahA hai| jaisalamera ke pIle pASANa se nirmita bhavya do maMjilA jinAlaya kA saundarya darzanIya hai| makhya tala para malanAyaka zrI cintAmaNi pArzvanAtha kI bhavya pratimA virAjamAna hai, usI raMgamaMDapa meM zrI zAntinAtha bhagavAna evaM neminAtha bhagavAna kI pratimAe~ haiN| kaulI maNDapa meM pArzva padmAvatI evaM pArzva yakSa pratiSThita haiN| bhUtala para bhagavAna AdinAtha kI sundara pratimA virAjamAna hai| abhI bhI jinAlaya meM zilpa va zrRMgAra kA kArya anavarata cala rahA hai| maMdira ke pArzva meM AdinAtha bhagavAna ke caraNa pagale rAyaNa vRkSa ke nIce suzobhita haiN| vartamAna meM lupta aSTApada jI tIrtha kI talahaTI svarUpa ye caraNa pagale pUjanIya haiN| Thaharane kI vyavasthA : dharmazAlA meM Thaharane evaM bhojanazAlA kI uttama vyavasthA hai| navanirmita dharmazAlA ke sampUrNa hone para yahA~ 1000 se 1500 yAtrI Thahara sakate haiN| darzanIya sthala : manasA devI kA mandira jisa para ropa ve dvArA bhI jAyA jA sakatA hai yahA~ kA darzanIya mandira hai| ghATI kA suramya dRzya yahA~ se parilakSita hotA hai| gaMgA ghATa-hara kI paur3I dekhakara mana Anandita ho uThatA hai| harihara Azrama meM zivaliMga evaM rudrAkSa vRkSa bhI darzana yogya haiN| 5 ki.mI. dUra kanakhala dekhane yogya sthAna hai| jilA jhA~sI mUlanAyaka : zrI zAntinAtha bhagavAna, kAyotsarga mudrA meN| zrI devagar3ha tIrtha mArgadarzana : yaha tIrtha lalitapura sTezana se 31 ki.mI. dUra pahAr3I para sthita hai| lalitapura se basa, TaiksI kI suvidhA hai| yahA~ kAra va basa Upara pahAr3a taka jA sakatI haiN| pahAr3a para per3hI : ghanA jaMgala hai| jhA~sI se devagar3ha 106 ki.mI. dUra hai| zrI devagar3ha kSetra digambara paricaya : yaha tIrtha kSetra prAcIna to hai hI, mukhyataH isakI vizeSatA vibhinna zailI kI prAcIna mUrti jaina prabandha samiti, devagar3ha . DAkaghara jAkhalona, kalA hai| jina pratimAoM, yakSa yakSiNiyoM, maNDapoM, stambhoM, zilApaTToM meM utkIrNa bhAratIya tahasIla lalitapura zilpakalA kA utkRSTa namUnA yahA~ prastuta hai| pahAr3a para karnAlI durga meM 31 bar3e mandira haiM jilA jhA~sI (uttara pradeza) jinameM viziSTa kalA ke namUne najara Ate haiN| isa mandira meM eka jJAnazilAlekha hai, jo 18 lipiyoM meM utkIrNa haiN| isa mandira ke atirikta pahAr3a para choTe-bar3e kula 39 mandira haiN| yahA~ kI mUrti kalA ke darzana anyatra durlabha haiN| hajAroM pratimAe~ vibhinna zailI meM nirmita haiN| devagar3ha se 13 ki.mI. dUra dazAvatAra mandira bhI darzanIya hai| devagar3ha meM uttara pradeza Turijma vibhAga kA TUrisTa baMglo upalabdha hai| Jail 8 ucation International 2010_03 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara pradeza jaina tIrtha paricAyikA jhA~sI gvAliyara se 70 ki.mI. dUra evaM datiyA se 34 ki.mI. dUra jhA~sI rAnI lakSmIbAI kI vIra gAthA kI yAda tAjA karatI hai| jhA~sI meM rAnI kA mahala tathA yahA~ se 17 ki.mI. dUra sthita orachA meM jahA~gIra mahala, madhukara mahala, lakSmI nArAyaNa mandira, rAmarAjA mandira atyaMta darzanIya haiN| ar mUlanAyaka : zrI padmaprabha bhagavAna, pdmaasnsth| jilA kauzAmbI mArgadarzana : yaha tIrtha ilAhAbAda sTezana se 54 ki.mI. dUra yamunA taTa para base gar3havA kozala / zrI kauzAmbI tIrtha inAma gA~va meM sthita hai| ilAhAbAda se jabalapura mArga para yaha tIrtha hai| prabhAsagiri tIrtha yahA~ se 15 ki.mI. dUrI para hai| paidala mArga, nadI kinAre kA, mAtra 6 ki.mI. kA hai| sTezana para basa va TaiksI kI savidhA upalabdha hai| mandira taka basa va kAra jA sakatI haiN| dina bhara bolA pratyeka ghanTe ilAhAbAda se yahA~ basoM kA AvAgamana hotA rahatA hai| kauzAmbIgar3ha, paricaya : isa tIrtha kI prAcInatA kA itihAsa zrI padmaprabha bhagavAna ke samaya se prArambha hotA hai| jilA kauzAmbI zrI padmaprabha bhagavAna kA cyavana, janma kalyANaka hone kA saubhAgya isa pAvana bhUmi ko prApta (uttara pradeza) haa| yahA~ prAcIna nagara ke bhagnAvazeSa mIloM meM bikhare paDe haiN| eka prAcIna stambha hai| hAla hI meM huI khudAI meM yahA~ prAcIna mahala, kile evaM bhavanoM ke khaMDahara nikale haiM jisase prAcIna kauzAmbIgar3ha, kAla meM isakI bhavyatA kI ora saMketa milate haiN| yahA~ 16 mandiroM kA parisara ati sundara jilA kauzAmbI hai| gar3havA tAla bhI dekhA jA sakatA hai| (uttara pradeza) Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie zvetAmbara va digambara dharmazAlAe~ haiN| basa sTainDa ke nikaTa do zvetAmbara mandira evaM dharmazAlAe~ haiM / ilAhAbAda rUkakara yahA~ AnA zreyakara hai| mUlanAyaka : bhagavAna Rssbhdev| zrI dArAnagara tIrtha mArgadarzana : kAnapura-ilAhAbAda mArga para ilAhAbAda se 64 ki.mI. dUra yaha kSetra sthita hai| kAnapura mArga para sainI basa sTaoNpa se do ki.mI. uttara dizA meM dArAnagara grAma meM yaha tIrtha hai| nikaTatama par3hI : relve sTezana sirAyU yahA~ se 6 ki.mI. dUra hai| sTezana se oNTo, rikzA tathA tA~gA ke sAdhana zrI RSabhadeva digambara jaina mandira hara samaya upalabdha rahate haiN| yahA~ se ilAhAbAda evaM kAnapura ke lie hara eka ghaNTe meM basa posTa dArAnagara sevA upalabdha hai| prabhAsagirI yahA~ se lagabhaga 45 ki.mI. dUra hai| jilA kauzAmbI paricaya : yaha mandira 350 varSa prAcIna hai| 822 varSa prAcIna, kasauTI pASANa se nirmita prabhu kI (ilAhAbAda)-212 204 ati manojJa evaM camatkArI pratimA yahA~ virAjamAna hai| yaha pratimA 4 ki.mI. dUra kue~ se prApta haI thii| vartamAna meM mandira kA jIrNodvAra kArya cala rahA hai| pUjA prAta: 7.00 baje hotI hai| Thaharane kI vyavasthA : eka dharmazAlA hai| kSetra meM eka jaina parivAra jo ki pUrva meM jamIdAra the rahatA hai| unakI bar3I koThI meM yAtriyoM ke Thaharane kI vyavasthA ho jAtI hai| pUrva sUcanA dene para bhojana Adi kA bhI prabandha ho jAtA hai| 2010_03 | 19 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara pradeza prabhAsagiri per3hI : zrI padma prabhu digambara jaina atizaya tIrtha kSetra prabhAsagiri (pabhauSA) DAkaghara gorAjU, jilA kauzAmbI (ilAhAbAda) u.pra. phona : 05331-911 66144 ilAhAbAda adhyakSa : DaoN. premacandra jI jaina 37, cAha canda jIro roDa ilAhAbAda phona : (0532) 400044; 400045 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI pdmprbhujii|| mArgadarzana : ilAhAbAda-kAnapura rASTrIya mArga naM. 2 para ilAhAbAda se maMdarI mor3a hokara / 65 ki.mI., bharavArI se 30 ki.mI., sirAthU (sainI) se 40 ki.mI. dUrI para yaha tIrtha hai| 3 ki.mI. dUrI para gorAjU taka ilAhAbAda se pratyeka ghanTe basa sevA hai| gorAjU se tIrtha taka Ane kA sAdhana rikzA-TrAlI upalabdha hai| jo yAtriyoM ko lAne-le jAne kA kArya karatI hai| ilAhAbAda se eka roDaveja basa sAyaM 5 baje sIdhI tIrtha ke lie AtI hai aura prAta: vApasa jAtI hai| gorAjU se pakkI DAmara kI sar3aka hai| ilAhAbAda neharU pArka kauzAmbI prAiveTa basa sTaiNDa se dina bhara baseM gorAjU gA~va mor3a taka AtI jAtI rahatI haiN| paricaya : prabhAsagirI tIrtha pUrva meM pabhauSA ke nAma se jAnA jAtA rahA hai| chaThaveM tIrthaMkara bhagavAna padma prabhu ne kauzAmbI ke samIpa sthita 'manohara' udyAna (zrI prabhAsagiri) meM dIkSA lii| chaH mAha pazcAta ghora tapa kara yahIM para unheM kevalajJAna kI prApti huii| yaha sthalI prabhu kI dIkSA va kevalajJAna kalyANaka sthala hone ke kAraNa yahA~ kA kaNa-kaNa pavitra hai| vartamAna meM yahA~ 4 jina mandira haiM-do talahaTI meM aura do pahAr3I para / talahaTI para eka prAcIna jaina mandira hai jo dharmazAlA ke hI eka kamare meM hai| isameM bhUgarbha se nikalI kucha prAcIna jaina pratimAe~ bhI haiN| dasarA mandira tIna zikhara aura tIna vediyoM vAlA nava nirmita mandira hai| madhya vedI meM bhagavAna padma prabhu kI gulAbI varNa kI vizAla padmAsanastha mUrti sthApita hai| zeSa donoM vediyoM meM bhagavAna candra prabhu va zAntinAtha jI kI mUrtiyA~ haiN| dharmazAlA ke bAhara kucha hI dUrI para 184 sIr3hiyA~ car3hakara pahAr3I para sthita tIsare mandira meM pahu~cA jAtA hai| isI mandira meM mUlanAyaka bha. padma prabhu kI atizaya yukta padmanastha pratimA hai| kucha sIr3hiyA~ car3hakara pahADI ke zikhara para bhagavAna kI tapasthalI evaM jJAnasthalI ke darzana hote haiN| ina sthAnoM para caraNa sthApita haiN| isa sthAna se pahAr3I ke nIce bahatI huI yamunA apanI ora AkarSita karatI hai| yaha pahAr3I gaMgA aura yamunA ke madhya dvAbA meM avasthita hai| tIsare mandira se utarate samaya bAIM ora cauthA mandira par3atA hai jisameM eka caturmukhI pratimA va anya pratimAe~ haiN| pUjA kA samaya prAta : 6 baje se 9 baje taka kA hai| Thaharane kI vyavasthA : kSetra para Adhunika suvidhAoM yukta pacAsa kamaroM kI dharmazAlA hai| atithi gRha evaM bar3A haoNla hai jisameM 300-400 yAtriyoM ke vizrAma kI vyavasthA ho sakatI hai| vartamAna meM bhojanazAlA nahIM hai parantu yAtriyoM ke AdezAnusAra pujArI dvArA bhojana upalabdha karA diyA jAtA hai| jilA mathurA zrI mathurA tIrtha per3hI : aMtima kevalI zrI 1008 jambUsvAmI digambara jaina siddha kSetra, caurAsI mathurA (u. pra.) phona : 0565-420983 mUlanAyaka : bhagavAna zrI mahAvIra ke dvitIya paTTadhara antima kevalI zrI jambU svAmI jI; ___ crnnpaadukaaeN| zrI 1008 bhagavAna ajitanAtha jii| mArgadarzana : yaha tIrtha mathurA sTezana se lagabhaga 4 ki.mI. dUra caurAsI meM sthita hai, sTezana se basa, TaiksI va tA~gA kI suvidhA hai| basa va kAra mandira taka jA sakatI haiN| AgarA- dillI mukhya mArga para AgarA se 50 ki.mI. dUrI para mukhya mArga se 1 ki.mI. aMdara hI yaha tIrtha hai| zrIkRSNa janmasthalI hone ke kAraNa yahA~ uttara bhArata ke adhikAMza kSetroM se basa sevA upalabdha hai| bharatapura se mathurA 34 ki.mI. dUra hai| bharatapura se mathurA darzana karate hue bhI AgarA jAyA jA sakatA hai| dillI yahA~ se lagabhaga 150 ki.mI. dUra par3atA hai| AgarA evaM dillI se mathurA ke lie lagabhaga pratyeka ghaMTe Trena suvidhA upalabdha hai| mumbaI se dillI Ane vAlI TrenoM kA mathurA ThaharAva hai| Jal fedulation International 2010_03 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara pradeza jaina tIrtha paricAyikA paricaya : yaha tIrtha-kSetra sAtaveM tIrthaMkara zrI supArzvanAtha bhagavAna ke samaya kA mAnA jAtA hai| dharmaruci va dharmaghoSa nAmaka do muni kI kaThora tapasyA se prabhAvita hokara devI kuberA ne varadAna mA~gane ke liye aradAsa kii| muniyoM kI kisI prakAra kI AkAMkSA na hone ke kAraNa devI ne svataH hI eka stUpa kA nirmANa kiyA tathA usake cAroM dizAoM meM mUrtiyA~ virAjamAna kI jinameM mUlanAyaka pratimA zrI supArzvanAtha bhagavAna kI thii| caurAsI meM yahI eka mandira hai| mathurA meM cAra digambara va eka zvetAmbara mandira haiN| yahA~ prAcIna jaina kalA kA vipula bhanDAra hai| siddha kSetra caurAsI mathurA meM pUjA kA samaya prAtaH 6.30 se 7.30 baje taka hai| ghIyAmaNDI meM zrI supArzvanAtha bhagavAna jaina zvetAmbara mandira sthita hai| jahA~ antima kevalI muni jambUsvAmI ke caraNa vidyamAna haiN| yaha caraNa atyaMta prAcIna haiN| isakI vyavasthA AgarA zve. jaina per3hI dvArA kI jA rahI hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie vizAla sundara dharmazAlA hai| vRndAvana meM iskaoNna dvArA zrIkRSNa-balarAma kA mandira banavAyA hai vaha dekhane yogya hai| mathurA se vRndAvana Ate samaya mArga meM 5 ki.mI. dUrI para gItA mandira bhI darzanIya hai| vRndAvana kA govinda deva jI kA purAnA mandira, raMganAtha jI kA mandira, kAliyA mardana mandira, gopInAtha jI kA mandira, mIrAbAI kA mandira, kA~ca kA mandira dekhe jA sakate haiN| siddha kSetra caurAsI meM 21 DIlaksa rUma, 2 haoNla tathA 11 sAdhAraNa kamare evaM maMdira prAMgaNa meM hI 3 choTI dharmazAlAe~ bhI haiN| bhojanazAlA kI vyavasthA hai| nikaTa meM hoTala Adi bhI haiN| mUlanAyaka : zrI zAntinAtha prbhu| jilA meraTha mArgadarzana : yaha sthala meraTha se 36 ki.mI., dillI se 110 ki.mI., mujaphphara nagara se 65 ki.mI. dUra hai| nikaTatama relve sTezana meraTha hai| jahA~ se basa, TaiksI sabhI suvidhAe~ hastinApura tAtha upalabdha hai| meraTha se dillI, AgarA ke lie pratyeka ghanTe basa sevA upalabdha hai| meraTha ke / bhaiMsAlI roDaveja basa aDDe se pratyeka ghanTe basa hastinApura kSetra ke lie prAta: 7 baje se rAtri per3hI : 8.30 baje taka jAtI hai| kSetra se prAtaH 5.15 baje se Adhe-Adhe ghanTe ke aMtarAla se meraTha va 1. zrI digambara jaina tIrtha dillI kI baseM upalabdha rahatI haiN| yahA~ se zrI tijArA ke lie prAta: 6.15 baje basa jAtI hai| kSetra kameTI paricaya : pAvana tIrtha zrI hastinApura kA dhArmika evaM aitihAsika mahatva hai| Adi tIrthaMkara prabhu hastinApura, AdinAtha jI ke varSItapa pAraNe kA yaha mUla sthala hai| yahA~ prabhu ne zreyAMsakumAra ke hAthoM se jilA meraTha-250 404 ikSurasa grahaNa kara 400 divasIya mahAna tapa kA pAraNA kiyA thaa| zrI zAntinAtha, zrI kunthunAtha, (u. pra.) zrI aranAtha prabhu ke cyavana, janma, dIkSA va kevalajJAna, kula 12 kalyANakoM kI yaha pAvana / phona : 01233-80133 bhUmi hai| bhagavAna mallInAtha ke samavasaraNa kI puNya sthalI bhI yahIM hai| muni suvrata svAmI, zrImAna bhagavAna pArzvanAtha evaM mahAvIra svAmI dvArA dezanA yahIM dI gayI thii| yahA~ pUjA kA samaya sAyaM 5 zvetAmbara tIrtha samiti baje taka hai| prAtaH 8 baje prakSAla hotA hai| nikaTa hI sthita digambara mandira meM pUjA kA samaya hastinApura, prAtaH 7 baje hai| yahA~ kSetra para aitihAsika kailAza parvata racanA kA kArya nirmANAdhIna hai| 131 jilA meraTha-250 404 phuTa U~ce parvata para 21 phuTa U~cI bhagavAna AdinAtha kI khar3agAsana kI manohArI pratimA 57 (u.pra.) phuTa U~ce zikhara vAle mandira meM sthApita kI jaaegii| mandira ke nikaTa jambU dvIpa, zAMtinAtha jI, kunthunAtha jI, arahanAtha jI ke tapa ke caraNa cihna bhI atyanta darzanIya haiN| phona : 01233-80140 Thaharane kI vyavasthA : zvetAmbara tIrtha samiti kI dharmazAlAoM meM 400 kamaroM kI vyavasthA hai| prAta: nAztA/bhAtA evaM dopahara evaM sAyaM bhojana kI vyavasthA hai| nikaTa hI resTorenTa evaM bAjAra bhI haiN| digambara kSetra kameTI ke antargata pUrNa suvidhAyukta 100 DIlaksa va 300 sAmAnya rUma upalabdha haiN| eka 38 DIlaksa phlaiToM kI dharmazAlA kA kArya nirmANAdhIna hai jo zIghra hI pUrNa hogaa| kSetra para bhojana vyavasthA upalabdha hai| nikaTa hI jaina bhojanAlaya evaM resToreMTa hai| 2010_03 www.jainelibr 219 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara pradeza jilA vArANasI zrI candrapurI tIrtha per3hI : zrI candrapurI jaina tIrtha (digambara jaina mandira) zrI candrapurI jaina tIrtha (zrI zvetAmbara tIrtha sosAiTI) mu.po. candrAvatI, jilA vArANasI phona : 0542-615331 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI candra prabhu bhgvaan| mArgadarzana : yaha tIrtha vArANasI se 23 ki.mI. dUra hai| vArANasI sTezana se yahA~ Ane ke lie basa, TaiksI, oNTo Adi sabhI sAdhana upalabdha haiN| yahA~ dina bhara basoM kA AvAgamana rahatA hai| mandira para jIpa upalabdha hai| kAdIpura va rAjavIrA relve sTezana yahA~ se 4 ki.mI. dUrI para hai| vArANasI relve, sar3aka evaM vAyumArga dvArA deza ke sabhI pramukha nagaroM se samparka meM hai| yaha tIrtha vArANasI-gAjIpura mArga para sar3aka ke dAhinI ora sthita hai| paricaya : yaha sthala candraprabhu kI janmasthalI hai| AThaveM tIrthaMkara zrI candraprabhu ke cAra kalyANa-cyavana, janma, dIkSA va kevalajJAna hone ke kAraNa isa tIrtha kA kaNa-kaNa vandanIya hai| gaMgA taTa para base digambara aura zvetAmbara mandira donoM Asa-pAsa haiN| donoM ke vyavasthApaka eka hI haiN| gaMgA ke kinAre sthita isa pAvana sthalI kA prAkRtika saundarya atyaMta manorama hai| digambara mandira meM pUjA kA samaya prAtaH 6 baje; tathA zvetAmbara mandira meM pUjA kA samaya prAta: 8 baje va sAyaM 8 baje hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ digambara evaM zvetAmbara do dharmazAlAe~ haiN| 15 kamareM haiN| nikaTa hI hoTala va bAjAra bhI haiN| bhojanazAlA kI vyavasthA nahIM hai| zrI siMhapurI tIrtha per3hI: zrI cintAmaNi pAzvanAtha jaina zvetAmbara paMcAyatI bar3A mandira evaM siMhapurI tIrtha mahAsabhA ke-24/5, rAmaghATa, vArANasI-1 phona : 0542-585017 (siMhaparI tIrtha) 321346 (rAmaghATa heDa oNphisa) mUlanAyaka : zrI zreyAMsanAtha bhagavAna, pdmaasnsth| mArgadarzana : yaha tIrtha vArANasI chAvanI sTezana se 7 ki.mI. hai, jahA~ se basa, TaiksI, oNTo va tA~goM kI suvidhA hai| sAranAtha caurAhe ke pAsa hI digambara mandira hai| zvetAmbara mandira sAranAtha se 1 ki.mI. dUra hIrAvaNapura gAMva meM hai| caMdrAvatI tIrtha yahA~ se 15 ki.mI. bhelapara tIrtha 9 ki.mI. tathA bhadonI tIrtha 11 ki.mI. hai| paricaya : isa kSetra kA itihAsa vartamAna caubIsI ke gyAharaveM tIrthaMkara zrI zreyAMsanAtha bhagavAna ke samaya se prArambha hotA hai| yahA~ para 103 phuTa uttuMga prAcIna kalAtmaka aSTakoNa stUpa haiM, jo lagabhaga 2200 varSa prAcIna mAnA jAtA hai| zrI zreyAMsanAtha bhagavAna ke cyavana, janma, dIkSA va kevalajJAna kalyANaka hone kA saubhAgya isa pAvana bhUmi ke prApta haA hai| yahA~ ke prAcIna vizAla stUpa kI vicitra kalA varNAtIta hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie mandiroM ke pAsa hI zvetAmbara va digambara dharmazAlAe~ haiM. jahA~ sabhI suvidhAe~ haiN| zvetAmbara dharmazAlA meM 1 bar3A haoNla, 1 choTA haoNla va 9 kamare va 2 kicina rUpa hai| nikaTatama bAjAra sAranAtha yahA~ se 1 ki.mI. dUra hai| jahA~ gesTa hAusa bhI upalabdha hai| bhAtA va cAya kI vyavasthA upalabdha hai| philahAla bhojanazAlA nahIM hai| pUrva sUcanA dene para pUrNa vyavasthA ho jAtI hai| zrI bhadainI tIrtha peDhI : 1. zrI supArzvanAtha bhagavAna jaina zvetAmbara mandira mUlanAyaka : 1. zrI supArzvanAtha bhagavAna, pdmaasnsth| mArgadarzana : yaha tIrtha bhelUpura tIrtha (vArANasI) se 1.5 ki.mI. dUra gaMgA nadI taTa para jaina ghATa para hai| yaha sTezana se lagabhaga 4 ki.mI. dUra hai, jahA~ se TaiksI, oNTo rikzA va tA~goM kI suvidhA hai mandira se lagabhaga AdhA phalA~ga dUra taka kAra va basa jA sakatI hai| paricaya : yaha sthala vArANasI kA eka aMga hai| vartamAna caubIsI ke sAtaveM tIrthaMkara zrI supArzvanAtha bhagavAna ke cyavana, janma, dIkSA va kevalajJAna kalyANa hone kA saubhAgya isa pAvana bhUmi ko prApta huA hai| gaMgA nadI ke taTa para ina maMdiroM kA dRzya ati hI zobhAyamAna lagatA hai| zAMta vAtAvaraNa meM kala-kala bahatI huI nadI bhI apanI manda madhura AvAja se mAnoM prabhu kA nAma niraMtara smaraNa kara rahI ho-aisA pratIta hotA hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie yahA~ zvetAmbara va digambara dharmazAlAe~ haiN| 2. zrI supArzvanAtha bhagavAna jaina digambara mandira bhadainI ghATa, vArANasI Jaiff Education International 2010_03 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ per3hI: jaina tIrtha paricAyikA uttara pradeza malanAyaka: zrI pArzvanAtha bhagavAna, pdmaasnsth| zrI bhelUpura tIrtha mArgadarzana : yaha tIrtha vArANasI sTezana se 3 ki.mI. dUra bhelUpura meM sthita hai| mandira taka kAra va basa jA sakatI hai| sTezana para yAtAyAta ke sabhI sAdhana upalabdha haiN| paricaya : yahA~ kA itihAsa yugAdideva zrI AdinAtha bhagavAna ke samaya se prArambha ho jAtA hai| 1. zrI jaina zvetAmbara tIrtha prakaTa prabhAvI, sAkSAtprabhAvI bhaktoM ke saMkaTa haranAra teIsaveM tIrthaMkara zrI pArzvanAtha bhagavAna ke sosAyaTI, bhelupura cAra kalyANaka cyavana, janma, dIkSA va kevalajJAna se yaha bhami pAvana banI hai| ina mandiroM 2. zrI digambara jaina ke atirikta 12 zvetAmbara va 11 digambara mandira haiN| yahA~ rAjaghATa va anya sthAnoM para khudAI pArzvanAtha mandira, ke samaya jo purAtatva sAmagrI prApta huI haiM vaha sthAnIya kalAbhavana meM surakSita haiN| inameM pASANa bhelupura, vArANasI va dhAtu kI aneka kalAtmaka prAcIna jaina pratimAe~ bhI haiN| (u. pra.) phona : 0542-313407 Thaharane kI vyavasthA : mandira ke nikaTa hI zvetAmbara va digambara dharmazAlAe~ haiN| zvetAmbara dharmazAlA meM bhojanazAlA kI bhI vyavasthA hai| darzanIya sthala (vArANasI): dillI-hAvar3A relamArga para vArANasI sthita hai| tathA deza ke sabhI pramukha nagaroM se rela, vAyu va sar3aka mArga dvArA samparka meM hai| yahA~ se kolakAtA 680 ki.mI., ilAhAbAda 125 ki.mI., ayodhyA 200 ki.mI., AgarA 577 ki.mI., dillI 780 ki.mI. dUrI para sthita haiN| zrI zvetAmbara paMcAyatI bar3A mandira (phona : 321346) yaha mandira vArANasI sTezana se lagabhaga 3 ki.mI. dUra nagara ke madhya cauka meM gaMgA ke kinAre sthita hai| isakI kalA atyaMta darzanIya hai| prabhu pArzvanAtha kA upadeza sthala hone ke kAraNa yaha sthAna atyaMta pavitra mAnA jAtA hai| mandira meM vizAla vartamAna caubIsI jI haiN| bhUta, vartamAna aura bhaviSya caubIsI tathA bIsa birahamAna aura zAzvatA tIrthaMkarI kA saMgamaramara kA paTTA evaM kula 96 tIrthaMkaroM kI pratimAeM yahAM haiN| aisI bhavya pratimAe~ atyaMta durlabha haiN| yahAM upAzraya aura zAstroM kA vizAla bhaMDAra bhI hai| mandira ke nikaTa hI ATha aura zvetAmbara mandira haiN| nikaTa hI ThaTherI bAjAra hai| gaMgA ke taTa para basI pavitra tIrtha nagarI vArANasI atyanta prAcIna nagarI hai| isakA prAcIna nAma kAzI thaa| yahA~ kA vizvanAtha mandira hinduoM kI ananya AsthA kA pratIka hai| yahA~ dina bhara pUjA arcanA calatI rahatI hai| sAyaMkAlIna AratI apanI hI bhavyatA lie hotI hai| vArANasI nagarI mandiroM kI nagarI hai| hara galI hara rAha para yahA~ mandira hI mandira haiN| vArANasI se 8 ki.mI dUrI para bauddha dharma ke stUpa kI nagarI sAranAtha hai| bhagavAna buddha ne yahIM se apane dharma kA pracAra prArambha kiyA thaa| yahA~ dhAmeka stUpa tathA usake nikaTa hI nirmita jaina mandira bhI atyanta darzanIya hai| sAranAtha meM hI samrATa azoka dvArA nirmita prasiddha azoka stambha hai| jisake cAra siMha vAlI mUrti evaM cakra Aja rASTrIya cihna bane haiN| yahA~ dharmarAjika stUpa bhI avalokanIya hai| vArANasI se 17 ki.mI. dUra rAma nagara meM sthita rAjamahala bhI dekhane yogya hai| mArga meM vyAsa deva ke mandira haiN| vArANasI uttara pradeza kI eka pramukha nagarI hone ke kAraNa yahA~ hoTala, dharmazAlAeM evaM gesTa hAUsa bahutAyata meM haiN| yahA~ kI banArasI sAr3iyA~ vizva meM prasiddha haiN| yahA~ kA banArasI pAna va ThaMDAI kI alaga hI pahacAna hai| 2010_03 www.jainelibjanorg Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_03 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vArANasI me mohAniyA 48 sasarAma 39 vikramagaMja 45 auraMgAbAda 2010_03 60 gayA Dobi vaizAlI paTanA mujaphpharapura 54 bakhtiyArapura bihAra 61 zarIpha nAlando * kuNDalapura 13 * rAjagira 43 laboddhagayA vArahI hajArIbAga rAMcI 31 23 9 37 51 * darabhaMgA guNAyAjI * navAdA pAvApurI koDaramA 95 * lachuADa (kSatriyakuNDa) kAkandI sikandrA khajarI jamuA vAgodara jamuI DumarI muMge 79 54 campApurA bhAgalapura cakAI 26 97 bihAra sar3aka mAnacitra jaina tIrtha sthala dhanabAda bAMkA raDIha 37 madhupura 14 barAkara (RjuvAlukA) madhubana sammedazikhara pArasanAtha 64 32 devagar3ha 43 41 bArAhaTa maMdArahila kolakAtA ko dUriyA~ kilomITara meM ( Map not to scale) hikd Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bihAra jilA bhAgalapura jilA giraDiha jilA jamuI jilA navAdA 28 jilA nAlandA 1. zrI campApurI tIrtha (campAnagara) 1. zrI RjubAlukA tIrtha 2. zrI sammedazikhara tIrtha 1. zrI kSatriyakuNDa tIrtha 2. zrI kAkandI tIrtha 1. zrI guNAyAjI tIrtha 1. zrI pAvApurI tIrtha 2. kuNDalapura tIrtha 3. zrI rAjagRhI tIrtha 4. vIrAyatana 1. zrI pATalIputra tIrtha (paTanA) 1. zrI vaizAlI tIrtha 2. paTanA se jaina tIrtha sthaloM kI sar3aka mArga dvArA ki.mI. meM dUrI 28 29 31 jilA paTanA jilA vaizAlI 32 2010_03 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA bihAra mUlanAyaka : zrI vAsupUjya bhagavAna, pdmaasnsth| jilA bhAgalapura mArgadarzana : yaha tIrtha bhAgalapura sTezana se 6 ki.mI. dUra tathA nAtha nagara relve sTezana se 1.5 ki.mI. dUra gaMgA nadI ke kinAre campA nAlA ke pAsa jise campAnagara (campApurI) kahate haiM, sthita hai| sTezana se basa, TaiksI, tA~gA, rikzA Adi sabhI sAdhana upalabdha haiN| bhAgalapura / (campAnagara) bihAra kI prasiddha silka nagarI hai| kolakAtA se yaha 575 ki.mI., paTanA se 235 ki.mI. per3hI: gayA se 297 ki.mI., vArANasI se 470 ki.mI. dUra hai| yahA~ se vibhinna sthAnoM ke lie basa zrI jaina zvetAmbara sosAyaTI sevA evaM rela sevA upalabdha hai| tIrtha zrI campApurI paricaya : bhagavAna zrI AdinAtha ne deza ko 52 janapadoM meM vibhAjita kiyA thA, unameM aMga janapada campAnagara, bhI eka thaa| campA aMga janapada kI rAjadhAnI thii| kisI samaya yaha nagara mIloM taka phailA bhAgalapara-812 004 huA atyanta vaibhava sampanna thaa| yugAdideva zrI AdinAtha bhagavAna ne isa pavitra bhUmi ko (bihAra) apane caraNoM se sparza karake pavitra banAyA hai| nAthanagara, bhAgalapura va mandAgiri parvata para phona : 0641-422205 digambara jaina mandira haiN| yaha mandira prAcIna hai| nAthanagara kA kAMca kA maMdira darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke liye mandira ke ahAte meM hI suvidhAyukta dharmazAlA hai| mUlanAyaka : zrI mahAvIra bhagavAna, caturmukha crnnpaadukaaeN| jilA giraDiha mArgadarzana : yaha tIrtha barAkara gA~va ke pAsa barAkara nadI ke taTa para sthita hai| madhubana se yaha . 18 ki.mI. dUra hai| yaha giraDiha se 12 ki.mI. dUra hai yahA~ se basa va TaiksI kI suvidhA hai| " / zrI RjubAlukA tIrtha giraDiha relve sTezana para madhupura (37 ki.mI.) se TreneM AtI rahatI haiN| kolakAtA se dhanabAda hote hue giraDiha AyA jA sakatA hai| per3hI: paricaya : Aja kI barAkara nadI ko prAcIna kAla meM RjubAlukA nadI kahate the| isake taTa para zrI jaina zetAmbara zyAmAka kisAna ke kheta meM zAla vRkSa ke nIce vaizAkha zuklA 10 ke dina pichalI porasI sosAyaTI. barAkara ke samaya vijaya muhUrta meM bhagavAna mahAvIra ko kevalajJAna prApta huaa| caubIsaveM tIrthaMkara zrI bandarakapI mahAvIra bhagavAna ke bAraha varSa kI ghora tapazcaryA ke kAraNa va kevalajJAna prApti ke kAraNa yahA~ jilA giraDiha (bihAra) ke paramANu atyanta pavitra bana cuke haiN| isa jagaha kI mahAnatA avarNanIya hai| nadI taTa para sthita mandira kA dRzya atIva ramaNIya hai| isI nadI meM bhagavAna mahAvIra kI eka prAcIna pratimA prApta huI thI jisakI kalA ati sundara hai jo mandira meM virAjamAna hai| Thaharane kI suvidhA : Thaharane ke liye suvidhAyukta dharmazAlA hai| mUlanAyaka : zrI zAmaliyA pArzvanAtha bhagavAna, pdmaasnsth| zrI sammedazikhara mArgadarzana : yaha vizva prasiddha tIrtha madhubana ke pAsa samudra kI sataha se 4479 phuTa U~ce tIrtha sammedazikhara pahAr3a para, jise pArzvanAtha hila bhI kahate haiM, para sthita hai| giraDiha DumarI mArga para giraDiha se 30 ki.mI. dUra tathA DumarI se 15 ki.mI. dUra madhubana hai| pArasanAtha sTezana per3hI : se madhubana (vAyA isarI) 25 ki.mI. hai| pArasanAtha sTezana para lagabhaga sabhI TenoM kA ThaharAva zrI jana zvatAmbara hai| pArasanAtha sTezana se madhubana ke lie basa sevA upalabdha hai| digambara jaina TrasTa kI basa sosAyaTA, subaha-zAma yahA~ AtI-jAtI hai| jIpa evaM prAiveTa basoM kI bhI suvidhA hai| pUrva sUcanA dene koThA madhubana, zikharajA, para zvetAmbara peDhI kI basa bhI A sakatI hai| madhabana se Age zikhara taka paidala yAtrA kI jilA girADaha (bihAra) jAtI hai| vaise ghamAvadAra mArga se 16 ki.mI. kI darI taya kara vAyaralaisa kendra taka jIpa phAna : 06532-32226, 32260 Adi jA sakatI hai| vahA~ se 1 ki.mI. dUrI para pArzvanAtha bhagavAna kA mandira hai| 2010_03 www.jainelr25rg Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bihAra | jaina tIrtha paricAyikA yAtrIgaNa paidala yAtrA karake apanI yAtrA ko saphala mAnate haiN| AvAgamana hetu 200-300 rupaye meM DolI bhI milatI hai| pahAr3I kI U~cI Dagara saghana vanoM se gujaratI hai| aMtima 3 ki.mI. kI caDhAI kAphI durUha hai| pahADa para 9 ki.mI. kI caDhAI, sabhI mandiroM para parikramA ke 9 ki.mI. tathA utarAI 9 ki.mI. isa prakAra kula 27 ki.mI. kI paidala yAtrA ho jAtI hai| kolakAtA se isakI dUrI 300 ki.mI. hai| nimaiyAghATa 7, gomo jaM. 18, dhanabAda 47 ki.mI. hai| hajArIbAga roDa 27, koDaramA 76 tathA gayA 152 ki.mI. dUra haiN| paricaya : vartamAna caubIsI ke bIsa tIrthaMkara isa pAvana bhUmi meM tapazcaryA karate hue aneka muniyoM ke sAtha mokSa sidhAreM haiN| pUrva caubIsiyoM ke kaI tIrthaMkara bhI isa pAvana bhUmi se mokSa sidhAre haiM-aisI anazrati hai| pahADa para 31 TraeNka sthita haiM tathA pahADa kI talahaTI madhubana meM ATha zvetAmbara mandira, do dAdAvAr3iyA~ va eka bhomiyAjI mahArAja kA mandira hai| isake atirikta 17 jinAlaya va per3hiyA~ bhI haiN| tIrtharakSaka deva zrI bhomiyAjI mahArAja ke darzana talahaTI meM karane ke sAtha yAtrA kA zubhAraMbha kreN| yahAM se calane para Age gaMdharva nAlA AtA hai| Age jAne para do mArga milate haiM, eka se gautamasvAmI jI ke zikhara se jala maMdira jA sakate haiM, dUsare mArga se DAka baMgalA hokara zrI pAzvanAtha zikhara para jAyA jA sakatA hai| pahalI bAra yAtrA karane vAle tIrthayAtrI aura sabhI zikhara kI yAtrA jala maMdira ke mArga se zuru karate haiN| isake Age sItA nAlA AtA hai| yahIM se car3hAI prAraMbha ho jAtI hai| pahalA zikhara gaNadhara zrI gautamasvAmI kA AtA hai| dUsarA 17veM tIrthaMkara zrI kunthunAtha bhagavAna kA hai| tIsarA RSabhAnana, cauthA zrI candrAnana zAzvata jina kA, pA~cavA~ 21veM tIrthaMkara neminAtha bhagavAna kA, chaThavA~ 18veM tIrthaMkara zrI aranAtha, sAtavA~ 19veM tIrthaMkara zrI mallinAtha bha., AThavA~ 11veM tIrthaMkara zrI zreyAMsanAtha bha., nauvA~-nauveM tIrthaMkara zrI suvidhinAtha, dasavA~ chaThaveM tIrthaMkara zrI padmaprabhu, gyArahavA~ 20veM tIrthaMkara zrI munisuvratasvAmI aura bArahavA~ AThaveM tIrthaMkara zrI candraprabhu kA hai| yahA~ se car3hAI kaThina ho jAtI hai| terahavA~ zikhara zrI AdinAtha bhagavAna, caudahavA zrI anaMtanAtha bhagavAna, pandrahavA~ dasaveM tIrthaMkara zrI zItalanAtha bhagavAna, solahavA~ tIsare tIrthaMkara zrI saMbhavanAtha bhagavAna, satrahavA~ bArahaveM tIrthaMkara zrI vAsupUjya bhagavAna kA hai, jinakA nirvANa campApurI meM huA thaa| aThArahavA~ zikhara cauthe tIrthaMkara zrI abhinandana svAmI, unnIsaveM zikhara para jala maMdira vidyamAna hai| yahA~ para zrI zAmaliyA pArzvanAtha virAjamAna hai| yahAM para dharmazAlA evaM sevApUjA ke lie snAna kI bhI acchI vyavasthA hai| bIsaveM zikhara para zrI zubhagaNadhara svAmI hai, ikkIsaveM zikhara para pandrahaveM tIrthaMkara zrI dharmanAtha bhagavAna kI, bAisavA~ zrI vAriSeNa zAzvata jina kA, teIsavA~ zrI vardhamAna zAzvata jina kA, caubIsavA~ zrI sumatinAtha pA~caveM tIrthaMkara kA, paccIsavA~ solahaveM tIrthaMkara zrI zAMtinAtha kA. chabbIsavA~ zrI mahAvIra svAmI caubIsaveM tIrthaMkara, jinakA mokSa pAvApurI meM huA hai, kA hai| sattAisavA~ zrI supArzvanAtha bhagavAna kA, aTThAisavA~ evaM unnatIsavA~ zikhara zrI ajitanAtha bhagavAna kA hai| tIsavA~ zikhara giranAra para mokSa prApta karane vAle bAisaveM tIrthaMkara zrI nemInAtha bhagavAna kA hai| aMtima ikattIsavA~ zikhara teisaveM tIrthaMkara zrI pArzvanAtha bhagavAna kA hai| yaha bhagavAna kA samAdhi sthala hai| yahAM Akara tIrthayAtrA pUrNa hotI hai| pahADa para se nIce nihArate haiM to madhubana ke sAre mandiroM kI nirmANa zailI va kalA atyanta hI manorama lagatI hai| madhubana ke Upara pahAr3a mukuTa ke AkAra kA pratIta hotA hai| pahAr3I pariveza, saghana vana, naisargika saundarya mana ko asIma zAnti pradAna karatA hai| 26 bucation International 2010_03 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bihAra jaina tIrtha paricAyikA Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie madhubana meM zvetAmbara va digambara dharmazAlAe~ haiN| zvetAmbara dharmazAlA meM bhojanazAlA bhI hai| madhubana meM digambara evaM zvetAmbara samAja kI lagabhaga eka darjana se adhika dharmazAlAoM meM Der3ha hajAra yAtriyoM ke Thaharane kI vyavasthA hai| bhomiyA jI bhavana meM yAtriyoM ko jaina dharma sambandhI sAhitya bhI upalabdha hotA hai| dharmazAlAoM ke nikaTa hI bAjAra, baiMka Adi suvidhAe~ haiN| zrI dharma maMgala jaina vidyApITha, phona : 06532-32230 meM 2-3 hajAra yAtriyoM ke Thaharane kI sundara vyavasthA hai| dharmazAlA prAMgaNa meM hI zrI madhuvana pArzvanAtha kA sundara mandira banA hai| dharmazAlA meM sabhI Adhunika suvidhAoM yukta kamaroM kI vyavasthA hai| suvyavasthita bhojanazAlA kI suvidhA hai| vidyApITha ke mukhya saMsthApaka AcArya zrI padmaprabha sUri jI ma. sA. haiM jo vigata 42 varSoM se yahA~ virAjamAna haiN| jilA jamuI mUlanAyaka: zrI mahAvIra bhagavAna, pdmaasnsth| mArgadarzana : lachuAr3a se 5 ki.mI. dUra sthita kuNDaghATa talahaTI se Upara pahAr3I para yaha tIrtha sthita hai| talahaTI se pahAr3a kI car3hAI 5 ki.mI. hai| lachuAr3a jamuI se 22 ki.mI. dUra hai| jamuI sTezana se TaiksI, basa Adi sabhI suvidhAe~ upalabdha haiN| tIrtha para bhI TaiksI upalabdha ho jAtI hai| yahA~ prAtaH 6 baje se basoM kA AvAgamana prArambha ho jAtA hai| yahA~ se paTanA 148 ki.mI., bhAgalapura 135 ki.mI., kAkaMdI tIrtha 40 ki.mI., pAvApurI 95 ki.mI., per3hI : rAjagirI 115 ki.mI., zikharajI 193 ki.mI. hai| zrI jaina zvetAmbara sosAiTI, paricaya : isa tIrtha kA itihAsa 24veM tIrthaMkara bhagavAna zrI mahAvIra svAmI ke parva se prArambha hotA lachuAr3a, vAyA sikandarA, hai| isa pavitra bhUmi meM vartamAna caubIsI ke carama tIrthaMkara zrI mahAvIra bhagavAna ke cyavana, jilA jamuI (bihAra) dIkSA Adi tIna kalyANaka hone ke kAraNa yahA~ kI mahattA hai| prabha ne apane phona : 06345-22361 jIvanakAla ke tIsa varSa isa pavitra bhUmi meM vyatIta kiye| talahaTI meM do choTe mandira haiM ina sthAnoM ko cyavana va dIkSA kalyANaka sthAnoM ke nAma se saMbodhita kiyA jAtA hai| yahA~ prabha vIra kI prAcIna prasannacitta pratimA ati hI kalAtmaka va darzanIya hai / prabhu pratimA 2500 varSa se bhI adhika prAcIna hai| talahaTI se 5 ki.mI. dUra pahAr3a para prAkRtika dRzya ati manohArI hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke liye 100 kamaroM kI suvidhAyukta dharmazAlA hai, jahA~ bhojanazAlA kI suvidhA prAtaH 12 baje se 5 baje taka hai| pahAr3a para pAnI kI pUrNa suvidhA hai| mUlanAyaka : zrI suvidhinAtha bhgvaan| zrI kAkandI tIrtha mArgadarzana : yaha tIrtha kAkandI grAma meM sthita hai| nikaTatama relve sTezana jamuI hai jahA~ se TaiksI, basa Adi kI suvidhA hai| jamuI yahA~ se 17 ki.mI. dUra hai| lakhIsarAya yahA~ se 20 ki.mI., per3hI : 00 ki.mI., kSatriyakuMDa 40 ki.mI. tathA bhAgalapura 100 ki.mI. dUra hai| zikharajI zrI jaina zvetAmbara se yahA~ kI darI 170 ki.mI. hai| kSatriyakaMDa Thaharakara yahA~ AnA ThIka rahatA hai| vahA~ sabhI sosAyaTI. prakAra kI vyavasthAe~ haiN| tIrtha kAkandI paricaya : yahA~ kI prAcInatA kA itihAsa naveM tIrthaMkara zrI suvidhinAtha bhagavAna se prArambha hotA grAma posTa kAkana, hai| zvetAmbara mAnyatAnusAra bhagavAna zrI suvidhinAtha ke cAra kalyANaka-cyavana, janma, dIkSA vAyA jamaI (bihAra) va kevalajJAna isa pAvana bhUmi meM hue| suvidhinAtha bhagavAna ko puSpadanta bhI kahate haiN| mandira meM bhagavAna pArzvanAtha kI pratimA ati kalAtmaka hai| mandira kI kalAtmakatA bhI darzanIya hai| pUjA kA samaya prAta: 9 baje hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie mandira ke ahAte meM hI 10 kamaroM kI dharmazAlA hai| 2010_03 www.jainelibre, 27 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bihAra jilA navAdA zrI guNAyAjI tIrtha per3hI: zrI jaina zvetAmbara bhanDAra, zrI guNAyAjI tIrtha gA~va guNAyAjI, DAkaghara navAdA, jilA navAdA (bihAra) phona : 06324-24045 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI mahAvIra svaamii| mArgadarzana : yaha tIrtha navAdA sTezana se 2 ki.mI. dUra guNAyAjI gA~va meM mukhya mArga se 200 mITara dUra sarovara ke madhya sthita hai| navAdA se basa, oNTo, tAMgA tathA rikzoM kI suvidhA hai| mandira taka basa va kAra jA sakatI hai| yahA~ dina meM basoM kA nirantara AvAgamana rahatA hai| yahA~ se pAvApurI 23 ki.mI. dUra hai paricaya : rAjagRhI ke itihAsa meM guNazIla caitya kA varNana AtA hai| yaha tIrtha kSetra bhI bhagavAna mahAvIra ke samaya kA hai| guNAyAjI hI guNazIla caitya kA apabhraMza mAnA jAne ke kAraNa yahA~ kI vizeSa mahattvatA ho jAtI hai| kyoMki bhagavAna mahAvIra kA anekoM bAra guNazIla caitya meM Thaharane kA ullekha AtA hai| zrI gautamasvAmI jI ko kevalajJAna bhI yahIM huA mAnA jAtA hai| isake atirikta yahA~ eka digambara mandira bhI hai| isa jala mandira kI nirmANa zailI va mandira ke sAmane sthita toraNa kI kalA darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke liye zvetAmbara va digambara dharmazAlAe~ haiN| jilA nAlandA mUlanAyaka : zrI mahAvIra bhagavAna, caraNa pAdukA / mArgadarzana : yaha tIrtha pAvApurI roDa sTezana se 10 ki.mI. dUra pAvApurI gA~va ke bAhara sarovara ke zrI pAvApurI tIrtha / madhya sthita hai| paTanA se 80 ki.mI. paTanA-rAMcI mArga para pAvApurI sthita hai| rAjagirI se bakhtiyApura relamArga dvArA pAvApurI pahu~cA jA sakatA hai| rAjagirI se pAvApurI 31 ki.mI., per3hI : nAlandA se 23 ki.mI., bakhtiyArapura se 23 ki.mI. hai| yahA~ koDaramA, navAdA, gayA, paTanA, 1. zrI jaina zvetAmbara mokAmA, bakhtiyArapura Adi sthAnoM se bhI basoM kA sAdhana hai| bhanDAra tAtha pAvApurA paricaya : yaha kSetra prAcIna kAla meM magadha deza ke antargata eka zahara thaa| Aja se lagabhaga 2500 DAkaghara pAvApurI, varSa pUrva bhagavAna mahAvIra campApurI se vihAra karake yahA~ padhAre va rAjA hastipAla kI jilA nAlandA rajjugazAlA meM tthhre| bhagavAna ke jyeSTha bhrAtA nandIvardhana ne antima dezanA sthala evaM antima (bihAra) saMskAra sthala para cauMtare banAkara prabhu ke caraNa sthApita kiye jo Aja ke gA~va mandira va 2. zrI digambara tIrtha jala mandira mAne jAte haiN| jala mandira meM caraNa pAdukAoM para koI lekha utkIrNa nahIM hai| kameTI pAvApurI samaya-samaya para isa mandira kA jIrNoddhAra huaa| dIpAvalI tyauhAra manAne kI prathA mahAvIra bhagavAna ke nirvANa divasa se yahIM se prArambha huii| gA~va kA mandira va jala mandira ina do DAkaghara pAvApurI, zvetAmbara mandiroM ke atirikta vartamAna meM yahA~ para purAnA samavasaraNa mandira, mahatAba bIbI jilA nAlandA mandira va nayA samavasaraNa mandira haiN| inake atirikta jala mandira ke pAsa hI eka vizAla (bihAra) digambara mandira hai| kamala ke phUloM se ladAlada bhare sarovara ke bIca jala mandira kA dRzya va nirmANa zailI kA saundarya varNanAtIta hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie gA~va ke mandira va naye samavasaraNa zvetAmbara mandira meM suvidhA hai| digambara mandira ke nikaTa hI digambara dharmazAlA bhI hai| kuNDalapura tIrtha per3hI : zrI jaina zvetAmbara bhaMDAra tIrtha kuNDalapura, po. nAlandA-803 111 (bihAra) mUlanAyaka : zrI RSabhadeva bhagavAna / mArgadarzana : yaha tIrtha nAlandA se 2 ki.mI. dUra kuNDalapura meM sthita hai| nAlandA, rAjagirI bakhtiyArapura relamArga para sthita hai| rAjya ke vibhinna sthaloM se yahA~ basa sevA upalabdha hai| pAvApurI yahA~ se 23 ki.mI. dUra hai| rAjagirI se yaha 14 ki.mI., bihAra zarIpha se 14 ki.mI., bakhtiyArapura se 40 ki.mI., paTanA se 85 ki.mI. dUra hai| gayA yahA~ se 80 ki.mI. dUra hai| sTezana para oNTo, rikzA, tA~gA upalabdha rahatA hai| tIrtha para bhI TaiksI mila jAtI hai| Ja28dication International 2010_03 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bihAra jaina tIrtha paricAyikA paricaya : bhagavAna mahAvIra svAmI ke prathama ziSya sarva siddhidAtA gaNadhara indrabhUti gautama evaM nake To bhAI agibhati evaM vAyabhati gaNadharoM kI janmabhUmi zrI kaNDalapara jana tAtha sthala dharma evaM saMskRti kI eka mahAna dharohara hai| isI pAvana bhUmi para bhagavAna mahAvIra svAmI ne pahalA, sAtavAM aura nauvAM cAturmAsa kiyA tathA anekoM bAra pdhaare| kuNDalapura jaina tIrtha sthala nAlandA jilA meM nAlandA vidyApITha ke prAcIna avazeSa se uttara tathA bar3agA~va sUrya maMdira se AdhA kilomITara dakSiNa meM avasthita hai| kuNDalapura kA prAcIna nAma gurUvara (gubbara) grAma thaa| prathama cAturmAsa ke samaya meM bhagavAna mahAvIra ne isa gA~va kI parikramA kI thii| parikramA ke samaya aneka kuNDa pAye gye| isalie isa tIrtha kA nAma "kuNDalapura" rakhA gyaa| saMvat 1964 I. meM yahA~ kula choTe-choTe solaha jinAlaya the, parantu Aja do jinAlaya hI pratiSThita haiN| eka ko purAnA jinAlaya tathA dUsare ko nayA jinAlaya ke nAma se jAnA jAtA hai| nayA maMdira "Ananda jI kalyANa jI per3hI" dvArA manorama pIta pattharoM se zikharabaMda zAstra sammat tarIke se banAyA gayA hai, jo kalA kA eka anupama namUnA hai| isa naye maMdira meM mUlanAyaka bhagavAna RSabhadeva svAmI kI pratimA sthApita hai| yaha pratimA karIba do hajAra varSa purAnI hai| isa pratimA meM RSabhadeva ke mAthe para inakI mAtA marudevI virAjamAna hai tathA jaTA pradarzita hai| jaina dharma meM jaTAdhArI bhagavAna RSabhadeva kI pratimA kA darzana evaM sevA-pUjA ko vizeSa mahatva diyA gayA hai| yaha pratimA bhavya, sarasa evaM camatkArI hai| kuNDalapura tIrthasthala padhArane vAle yAtrIgaNa mUlanAyaka bhagavAna RSabhadeva kI pratimA kI bhavyatA aura divyatA kA darzana kara maMtramugdha ho jAte haiN| isa naye maMdira meM bhagavAna RSabhadeva ke atirikta bhagavAna mahAvIra svAmI, zrI zAntinAtha svAmI, zrI pArzvanAtha svAmI, zrI ajItanAtha svAmI Adi kI prAcIna pratimAe~ pratiSThita haiN| isI prakAra purAne maMdira meM gaNadhara gautama svAmI ke prAcIna mUlacaraNa haiM, jo lagabhaga do hajAra varSa purAne hai| isake atirikta isa purAne maMdira meM dAdA guru ke caraNa evaM gyAraha gaNadharoM ke caraNa pratiSThita haiN| isI purAne jinAlaya kI pAvana bhUmi para gaNadhara gautama svAmI kA janma huA thaa| kuNDalapura tIrtha para guru gautama svAmI kI khAsa kRpA hai| kahA jAtA hai ki yahA~ sacce mana se prArthanA karane para tIrtha yAtriyoM kI manokAmanA avazya pUrI hotI hai| kuNDalapura jaina tIrtha sthala kA pavitra AdhyAtmika vAtAvaraNa tathA sundara bAga-bagIce isa tIrtha kI sajIvatA meM cAra cA~da lagA rahe haiN| pUjA kA samaya prAtaH 7 baje se hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ 125 yAtriyoM ke Thaharane hetu sundara, suvidhAyukta vyavasthA hai| navanirmita isa dharmazAlA meM sabhI suvidhAoMyukta 8 kamare haiN| vartamAna meM asthAI bhojanazAlA kI vyavasthA hai| mUlanAyaka: zrI rAjagRhI tIrtha 1. vipulAcala parvata-zrI munisuvratasvAmI bhagavAna (zvetAmbara mndir)| zrI candraprabha bhagavAna (digambara mndir)| per3hI: 2. ratnagiri parvata- zrI candraprabha padmAsanastha (zvetAmbara mndir)| zrI munivratasvAmI bhagavAna, zrI jaina zvetAmbara koThI padmAsanastha (digambara mndir)| DAkaghara rAjagirI, 3. udayagiri parvata-zrI pArzvanAtha bhagavAna, caraNa pAdukA (zvetAmbara mndir)| zrI mahAvIra jilA nAlandA-803 116 bhagavAna, khaDgAsana (digambara mndir)| (bihAra) 4. svarNagiri parvata-zrI AdinAtha bhagavAna, caraNa pAdukA (zvetAmbara mndir)| phona : 06112-55220 zrI zAntinAtha bhagavAna, padmAsanastha (digambara mndir)| 2010_03 29 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bihAra jaina tIrtha paricAyikA 5. vaibhAragiri parvata-zrI munisuvrata svAmI bhagavAna, padmAsanastha (zvetAmbara mndir)| zrI mahAvIra bhagavAna, padmAsanastha (digambara mndir)| mArgadarzana : yaha tIrtha rAjagiri sTezana se 1 ki.mI. dUra rAjagirI ke nikaTa pA~ca parvatoM para sthita hai| sTezana para TaiksI, tA~goM va rikzoM kA sAdhana hai| paTanA se yaha tIrtha 100 ki.mI., gayA se 65 ki.mI. dUra hai| gayA se basoM kA AvAgamana rahatA hai| kolakAtA ke hAvar3A sTezana se rAjagirI Trena dvArA bhI pahuMcA jA sakatA hai| mugalasarAya, bihAra zarIpha, pAvApurI, nAlandA se bhI yahA~ TreneM AtI-jAtI hai| yahA~ se kolakAtA 525 ki.mI. dUra hai| banArasa 250 ki.mI., bodha gayA 75 ki.mI., sammedazikhara 225 ki.mI., campApurI, bhAgalapura 225 ki.mI., kSatriyakuMDa 60 ki.mI., guNAyAjI 35 ki.mI., pAvApurI 35 ki.mI., lachuAr3a 90 ki.mI. tathA kuNDalapura 13 ki.mI. dUra hai| prasiddha jaina evaM bauddha tIrtha sthala hone ke kAraNa yahA~ sabhI nagaroM se basoM kA AvAgamana lagA rahatA hai| paricaya : yahA~ kI prAcInatA kA itihAsa bIsaveM tIrthaMkara zrI munivratasvAmI bhagavAna ke samaya se prArambha hotA hai| prAcIna kAla meM isa nagarI ko caNakapura, RSabhapura, kuzAgrapura, basumati, giribraja, kSitipratiSTha, paMcazaila Adi nAmoM se bhI saMbodhita kiyA jAtA thaa| bIsaveM tIrthaMkara zrI munivrata svAmI bhagavAna ke cAra kalyANaka isa pAvana bhUmi meM hue| rAjagirI gA~va meM zvetAmbara va digambara mandira haiM / vaibhAragiri parvata para eka bhagna mandira hai jisameM aneka prAcIna kalAtmaka jina pratimAe~ haiN| bhagna mandira kI sArI pratimAe~ vartamAna meM apUjita haiM va purAtatva vibhAga ke adhIna hai| yaha mandira AThavIM sadI kA mAnA jAtA hai| zvetAmbara va digambara mandiroM meM prAcIna pratimAoM kI kalA ati darzanIya hai| jarAsaMdha kI baiThaka saptaparNI guphA Adi dekhane yogya hai| 1. vipulAcala parvata-isa parvata para 555 pagathiyAM haiN| yahA~ para zrI muni suvrata svAmI kA mandira evaM anya jinAlaya haiM jinameM prabhu mahAvIra svAmI, caMdraprabhujI tathA zrI RSabhadevajI ke pagalie haiN| mArga meM ayamantA muni kA maMdira hai| 2. ratnagiri parvata-isa parvata para Upara jAne ke mArga meM khataranAka vADI hone ke kAraNa loga samaha meM yahA~ se gajarate haiN| utarane kA mArga alaga hai| jisameM 1277 pagathiyAM hai| isa parvata para zrI caMdraprabhu tathA zrI zAMtinAtha bhagavAna kI pratimAeM tathA zrI neminAtha, zrI zAMtinAtha, zrI pArzvanAtha tathA abhinaMdana svAmI ke pagathie haiN| 3. udayagiri parvata-isa parvata para 782 pagathiyAM haiN| isa parvata para zrI sAMvaliyA pArzvanAtha jI kA mandira hai| mUlanAyaka kI pratimA nIce talahaTI meM gA~va meM maMdira meM virAjita hai| 4. svarNagirI parvata-isa parvata para 1064 pagathiyAM haiM / isa parvata para zrI AdIzvara prabhu evaM zrI mahAvIra svAmI kI pagathiyAM haiN| isa parvata kI yAtrA samaha meM karanI caahie| 5. vaibhAragiri parvata-isa parvata para 531 pagathiyAM haiN| pAMca maMdira haiM jinameM zrI mahAvIra svAmI, zrI mani suvratasvAmI, zrI dhannA zAlIbhadra tathA gautama svAmI gaNadharoM kI pratimAeM evaM pagathiyAM haiN| isa parvata para prAcIna jaina maMdira tathA saptaparNI guphA darzanIya hai| parvata se utarane para garma jala ke kuNDa haiM jinheM brahmakuMDa kahate haiN| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie talahaTI meM suvidhAyukta zvetAmbara va digambara dharmazAlAe~ haiN| bhojanazAlA kI suvidhA hai| pahAr3oM para va rAste meM pAnI Adi kI koI vizeSa suvidhA nahIM hai| dharmazAlA meM 110 kamare haiN| nikaTa meM kaI hoTala evaM dharmazAlAe~ haiN| bAjAra Adi bhI nikaTa meM hI hai| darzanIya sthala : rAjagiri aitihAsika dRSTi se bhI eka mahatvapUrNa nagara rahA hai| magadha kI rAjadhAnI rAjagRha thii| yahA~ ajAtazatru ne ajAtazatru durga banavAyA thaa| rAjA zreNika ke samaya meM aneka sthala yahA~ Aja bhI darzanIya haiN| maNiyAra maTha (nirmala kuMDa), suvarNa bhaMDAra-magadharAja bimbisAra kA koSAgAra, bhagavAna buddha kI tapasyA sthalI gRdhrakUTa beNu vana aadi| gA~va meM zvetAmbara jaina mandira, digambara jaina mandira, barmI buddha mandira, jApAnI buddha mandira bhI darzanIya haiN| jApAna ke bauddha saMgha ne bhagavAna buddha ke AdimArga ke 2500 varSa pUrNa hone ke upalakSya meM ratnagirI pahAr3a kI coTI para vizvazAMti stUpa kA nirmANa karAyA hai| 30 2010 03 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bihAra jaina tIrtha paricAyikA vIrAyatana rAjagirI se kucha hI dUrI para 'vIrAyatana' sthita hai| jahA~ para zrI amara muni jI kI preraNA se eka vizAla sevA kendra kI sthApanA huii| AcArya candanA jI ne isa sevA kendra ko antarrASTrIya mAnacitra para aMkita kara diyA hai| yahA~ para Thaharane va bhojana Adi kI sabhI Adhunika suvidhAe~ upalabdha haiN| yahA~ kA brAhmI kalA mandira darzanIya hai| yaha pUrA kendra hI ati manorama evaM darzanIya hai| mUlanAyaka: zrI vimalanAtha svAmI, padmAsanastha / jilA paTanA mArgadarzana : paTanA sAheba sTezana se 2 ki.mI. tathA paTanA jaMkzana sTezana se yaha tIrtha 10 ki.mI. dUra hai| paTanA sAheba se rikzA, oNTo tathA paTanA jaMkzana se TaiksI, oNTo rikzA kA sAdhana zrI pATalIputra tIrtha upalabdha hai| yahA~ se gayA 90 ki.mI., pAvApurI 80 ki.mI., rAjagirI 102 ki.mI. tathA . peDhI: vaizAlI 54 ki.mI. dUra hai| paTanA se rAjya meM sabhI sthaloM ke lie niyamita basa sevA kI vyavasthA hai| paTanA va hAjIpura ke bIca gaMgA para 3 ki.mI. lambA bhArata kA dIrghatama pala gA~dhI zrI paTanA grupa Apha brija banane ke kAraNa uttara bihAra aba paTanA se sagamatA se jaDa gayA hai| paTanA deza ke zvetAmbara Tempalsa kameTI vibhinna-vibhinna prAntoM se saDaka evaM relve mArga dvArA jaDA hai| yahA~ vAyayAna savidhA bhI bAr3A galI, paTanA siTI upalabdha hai| dillI, lakhanaU, kolakAtA vAyumArga dvArA bhI yahA~ se saMparka meM hai| (bihAra)-800 008 paricaya : Aja kA paTanA zahara prAcIna kAla meM kusumapura, puSpapura Adi nAma se pracalita thaa| phona : 0612-645777 isa nagara kI sthApanA rAjA udayana ne kI thI tatpazcAt mahApadmananda, candragupta Adi parAkramI zrI sthUlabhadra zreSThI sudarzana rAjA yahA~ he| ye sAre rAjA jaina dharmAvalambI the| vartamAna meM isa mandira ke atirikta eka tIrtha jIrNoddhAra TrasTa, zvetAmbara mandira, pA~ca digambara mandira, gulajAra bAga tAlAba ke kinAre surdazana seTha smAraka kamaladaha, va Arya sthUlibhadrajI ke smAraka 5 ekar3a kSetra meM bane hue haiN| jo atyanta darzanIya haiN| isI AgamakaMA-paTanA mandira meM zrI pArzvanAtha bhagavAna kI eka prAcIna pratimA ati manorama hai| digambara mandira meM bhI pratimAe~ ati sundara darzanIya haiN| mandira ke nikaTa meM gurugovinda siMha jI kA janma sthAna zrI dAdAvAr3I jIrNoddhAra gurudvArA hai| gaMgA taTa, golaghara, ajAyabaghara, tArAmaNDala, cir3iyAghara evaM kurAla gArDana bhii| kameTI, yahA~ ke darzanIya sthala haiN| paTanA sAheba sTezana ke pAsa navAba zahIda kA makabarA hai| bagamapura, paTanA siTA paTanA ke gurudeva nagara, begamapura meM 400 varSa prAcIna zrI dAdAvAr3I jaina mandira bhI darzanIya hai| yahA~ maNidhArI zrI jinacandrasUri va jinakuzalasUrijI ke caraNa cihna vidyamAna haiN| Thaharane kI vyavasthA : vartamAna meM yahA~ Thaharane ke lie mandira ke prAMgaNa meM cAra kamare evaM eka haoNla kI vyavasthA hai| mandira ke nikaTa hI hoTala evaM bAjAra Adi bhI haiN| abhI yahA~ bhojanazAlA evaM bhAtA kI vyavasthA nahIM hai| DAka baMgalA cauka meM sAdhAraNa hoTaloM kA jamavAr3A hai| zahara meM aneka dharmazAlAe~ evaM vibhinna stara ke hoTala upalabdha haiN| jilA vaizAlI mUlanAyaka : zrI mahAvIra bhagavAna, pdmaasnsth| mArgadarzana : vaizAlI ke nikaTatama sTezana, mujaphpharapura 34 ki.mI. tathA hAjIpura 36 ki.mI. hai| ' mujaphpharapura ke lie dillI, paTanA, dhanabAda, sonapura, TATA nagara, kolakAtA se rela sevA upalabdha hai| mujaphpharapura se vaizAlI ke lie baseM upalabdha haiN| kolakAtA se vaizAlI sI. 686 ki.mI. hai| gayA se yaha 310 ki.mI., vArANasI se 480 ki.mI. hai| paTanA se basa , zrI vaizAlI kuNDalapura dvArA yaha 54 ki.mI. dUra hai| baseM lagabhaga 2 ghanTe lagAtI haiN| tIrtha kSetra kameTI paricaya : kahA jAtA hai ki vaizAlI kI sthApanA ikSvAku aura alamvaSA ke putra vizAla rAjA ne DA.-vaizAlI-844 128 kI thii| yaha bhI mata hai ki kaI gA~voM ko sammilita karake ise vizAla rUpa diyA gayA (bihAra) _ 2010_03 www.jainelie/a31rg Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bihAra jaina tIrtha paricAyikA jisase isakA nAma vaizAlI pdd'aa| digambara mAnyatAnusAra isa sthAna kI mukhya vizeSatA yaha hai ki yaha prabhu vIra kI janma bhUmi mAnI jAtI hai| prabhu kA nanihAla yahA~ thaa| prabhu kI pratimA kI kalA to viziSTa hai hii| yahA~ aneka prAcIna khaNDahara darzanIya haiN| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie eka jaina dharmazAlA va bihAra sarakAra ke paryaTana vibhAga ke AdhIna eka inphAramezana senTara hai jahA~ rUkA jA sakatA hai| isake atirikta basa sTaiNDa ke samIpa hI TUrisTa gaisTa hAUsa Adi hai| mujaphpharapura meM aneka hoTala haiN| paTanA se jaina tIrtha sthaloM kI sar3aka mArga dvArA kilomITara meM dUrI sthAna sar3aka ki.mI. 105 65 20 80 100 185 30 40 1. paTanA se rAjagRha (vAyA bakhtiyArapura) 2. rAjagRha se gayA 3. rAjagRha se guNAyAjI (vAyA hisuA, navAdA) 4. paTanA se pAvApurI (vAyA bakhtiyArapura) 5. pAvApurI se guNAyAjI 6. pAvApurI se kSatriyakaNDa (vAyA navAdA) 7. pAvApurI se kuMDalapura (nAlaMdA) 8. kuMDalapura (nAlaMdA) se rAjagRha 9. paTanA se bihArazarIpha (vAyA bakhtiyArapura) 10. paTanA se gayA (vAyA jahAnAbAda) 11. paTanA se kSatriyakuNDa (vAyA lakkhIsarAya, jamuI, kiyUla) 12. lakkhIsarAya se kSatriyakuNDa 13. kSatriyakuNDa se kAkandI 14. paTanA se kAkandI (vAyA jamuI, muMgera) 15. paTanA se bhAgalapura (campApura) 16. paTanA se zrI sammedazikhara (vAyA pArasanAtha sTe.) 17. pArasanAtha sTe. se madhubana (vAyA isarI) 18. paTanA se sammedazikhara (vAyA giriDIha sTe.) 19. giriDIha sTe. se madhubana 20. madhubana se barAkara (RjubAlukA) 21. madhubana se pAvApurI (vAyA isarI, navAdA, hisuA) 22. madhubana se rAjagRha (vAyA isarI, navAdA, hisuA) 23. madhubana se lachuvAr3a/kSatriyakuNDa (vAyA jamuA evaM jamuI) 24. madhubana se kAkandI (vAyA jamuA) 25. madhubana se campApura, bhAgalapura (vAyA cakAI) 26. paTanA se kolakAtA 27. paTanA se banArasa (vAyA ArA, baksara, gAjIpura) 28. paTanA se gulajArabAga sTe. (sthUlabhadra mandira) 200 270 279 26 285 235 297 193 176 275 Jai 32 ufation International 2010_03 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tini taa 2010_03 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jilA murzIdAbAda pazcima baMgAla 1. zrI ajImagaMja tIrtha 2. zrI jiyAgaMja tIrtha 3. zrI kaThagolA tIrtha 4. zrI mahimApura tIrtha 1. kolakAtA jilA kolakAtA ur3IsA jilA bhuvanezvara 1. zrI khaNDagiri-udayagiri tIrtha 36 2010_03 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI cintAmaNi pArzvanAtha bhagavAna, padmAsanastha / mArgadarzana : yaha tIrtha ajImagaMja siTI relve sTezana se lagabhaga 1 ki.mI. kI dUrI para sthita hai / murzIdAbAda se yaha lagabhaga 20 ki.mI. dUra par3atA hai| murzIdAbAda se baharamapura 14 ki.mI. dUra hai| sTezana para oNTo rikzA upalabdha rahatA hai| kolakAtA se yaha tIrtha lagabhaga 220 ki.mI. tathA bhAgalapura se 230 ki.mI. dUra hai| ajImagaMja ke sabhI 8 maMdira eka dUsare ke samIpa hI hai| ajImagaMja se jiyAgaMja tathA kAThagolA 4 ki.mI. dUra sthita haiN| donoM hI tIrtha gaMgA ke dUsarI ora haiN| ajImagaMja se Trena se khAgar3A ghATa hokara roDa, baharamapura yA sIdhe-kolakAtA ke lie Trena hai| jaina vyavasAyiyoM ke prayAsa se ajImagaMja Ajakala eka pramukha vyApArika kendra bana gayA 1 paricaya : isa mandira kA nirmANa lagabhaga 125 varSa pUrva huA batAyA jAtA hai| baMgAla kI paMcatIrthI kA yaha bhI eka mukhya tIrtha sthAna hai / isa mandira meM navaratnoM kI 30 pratimAe~ manamohaka evaM darzanIya haiN| vartamAna meM isake atirikta sAta aura mandira haiM / bhAgIrathI gaMgA nadI ke kinAre base isa sthala kA dRzya atyanta sundara hai / vizAla prAcIna imArateM yahA~ ke pUrva vaibhava kI yAda dilAtI haiN| isa mandira meM kasauTI patthara meM banA bArasAkha ati hI kalAtmaka va sundara hai 1 Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie yahAM mandira meM hI dharmazAlA hai| pUrva sUcanA dene para bhojana vyavasthA kara dI jAtI hai / yahA~ eka hI hoTala hai, hoTala annapUrNA / mUlanAyaka : zrI sambhavanAtha bhagavAna / mArgadarzana : yaha tIrtha jiyAgaMja sTezana se 2 ki.mI. dUra mukhya mArga para jiyAgaMja bAjAra (mahAjana paTTI) meM sthita hai| jiyAgaMja ko bAlUcara bhI kahate haiM / mandira taka kAra va basa jA sakatI hai| jiyAgaMja sTezana para oNTo rikzA Adi sAdhana mila jAte haiN| murzIdAbAda se yaha sthAna 5 ki.mI. tathA baharamapura se 20 ki.mI. dUra hai| baharamapura ke lie kolakAtA se niyamita basa sevA upalabdha hai / baharamapura se jiyAgaMja ke lie Trekara, basa, Trena Adi upalabdha haiN| jiyAgaMja relave sTezana para kolakAtA Ane-jAne vAlI 15 se adhika reloM kA ThaharAva hai| yaha sTezana siyAldAha sTezana se 200 ki.mI. dUra hai| yaha nagarI jaina vyavasAyiyoM kI vyApAra nagarI hai| kolakAtA se jiyAgaMja ke lie kolakAtA parivahana kI basa aparAhna 1 baje kolakAtA se nikalakara sAyaM 7 baje jiyAgaMja pahu~catI hai| prAtaH 7.30 baje yahI basa vApisa kolakAtA ke lie ravAnA hotI hai / paricaya : gaMgA nadI ke kinAre base jiyAgaMja zahara ke isa mandira kA nirmANa lagabhaga 150 varSa pUrva huA pratIta hotA hai| lekina pratimA prAcIna hai| baMgAla kI paMcatIrthI kA yaha eka tIrtha sthAna hai| vartamAna meM isa mandira ke atirikta cAra aura mandira haiN| mandira kI nirmANa zailI va prabhupratimA kI kalA darzanIya hai| isake nikaTa hI zrI vimalanAtha bhagavAna ke mandira meM hAtha ke bane prAcIna citra kalAtmaka haiN| zahara ke dakSiNa meM sAdhaka bAga bhI darzanIya hai / yahA~ viSNu va unake vibhinna avatAroM kI 500 mUrtiyA~ va hajAroM zAlIgrAma kA saMgraha ullekhanIya hai / jiyAgaMja aura ajImagaMja kI 4 ki.mI. paridhi meM 14 aitihAsika aura prAcIna vizAla mandira haiN| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie zrI vimalanAtha bhagavAna ke mandira ke ahAte meM dharmazAlA hai / bhojanazAlA va AyambilazAlA kI suvidhA sUcanA dene para upalabdha ho jAtI hai / digambara jaina dharmazAlA bhI hai / baharamapura meM choTe-bar3e aneka hoTala upalabdha haiM 1 2010_03 pazcima baMgAla evaM ur3IsA jilA murzIdAbAda zrI ajImagaMja tIrtha per3hI : zrI cintAmaNi pArzvanAtha jaina mandira DAkaghara ajImagaMja - 742 12: jilA murzIdAbAda (pazcima baMgAla) zrI jiyAgaMja tIrtha per3hI : zrI sambhavanAtha bhagavAna jaina mandira mena roDa, jiyAgaMja jilA murzIdAbAda (pazcima baMgAla ) phona : 03483-55775 www.jainelibrary.o Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcima baMgAla evaM ur3IsA zrI kaThagolA tIrtha per3hI: zrI AdinAtha bhagavAna jaina mandira kaThagolA, DAkaghara nasImapura, rAjabATi-342 160 jilA murzIdAbAda (pazcima baMgAla) jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, pdmaasnsth| mArgadarzana : yaha tIrtha jiyAgaMja sTezana se lagabhaga 3 ki. mI. dUra barahamapura mArga para nasImapura meM sundara bagIce ke madhya sthita hai| mandira taka kAra va basa jA sakatI hai| ajImagaMja yahA~ se 4 ki.mI. dUra hai| paricaya : vi. saM. 1933 meM bAbU lakSmIpatasiMha ne apanI mAtuzrI mahetAba kuMvara se preraNA pAkara vizAla udyAna ke bIca isa bhavya mandira kA nirmANa karavAyA thaa| isa do mIla vistAra vAle manorama udyAna meM hara vastu kI nirmANa zailI atyanta sundara va darzanIya hai| sundara sarovara ke sanmukha sthita isa mandira meM vibhinna prakAra kI kalAtmaka cIjeM najara AtI haiN| pASANa meM nirmita kalA kA yaha advitIya namUnA hai| saMgamaramara se banA yaha nakkAzIdAra maMdira apanI adabhuta viziSTatA ke lie prasiddha hai| Thaharane kI vyavasthA : jiyAgaMja dharmazAlA meM Thaharakara yahA~ darzanArtha AnA hI suvidhAjanaka - zrI mahimApura tIrtha per3hI : zrI jagataseTha jAr3I, jilA murzIdAbAda (pazcima baMgAla) mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, pdmaasnsth| mArgadarzana : yaha tIrtha jiyAgaMja sTezana se 4 ki.mI. dUra mahimApura meM sthita hai| mandira taka kAra va basa jA sakatI hai| paricaya : jagataseTha ne videzI kasauTI ke pASANa se bhavya mandira kA nirmANa gaMgA nadI ke kinAre karavAyA thaa| nadI meM bAr3ha A jAne ke kAraNa mandira ko sthAnAntara kiyA gayA va unhIM pASANoM se vi. saM. 1975 meM unake vaMzaja zrI saubhAgyamalajI dvArA mandira kA nirmANa karavAkara vahI prAcIna pratimA isa mandira meM punaH pratiSThita karavAI gii| baMgAla kI paMcatIrthI kA yaha bhI eka mukhya sthAna hai| mahimApura meM navAba murzidakulI kI putrI Ajima unnImA kI samAdhi hai| Thaharane kI vyavasthA : jiyAgaMja dharmazAlA meM Thaharakara yahA~ darzanArtha AnA hI suvidhAjanaka uparokta cAroM tIrtha eka dUsare ke nikaTa hI haiM eka dUsare se 4-4 ki.mI. ke aMtarAla para sthita ina tIrthoM para Ane ke lie baharamapura utarakara vahA~ se TaiksI Adi lekara AnA hI suvidhAjanaka hotA hai| baharamapura, murzIdAbAda navAba murzIdakulI ke kAla kI nagarI hone ke kAraNa paryaTana kI dRSTi se bhI darzanIya hai| baharamapura meM anekoM hoTala, bAjAra Adi haiN| murzIdAbAda relve sTezana se lagabhaga 2.5 ki.mI. dUra hajAra duArI hai| jisameM 114 kamare tathA 1000 daravAje haiN| yaha atyanta bhavya evaM kalAtmaka hai| hajAraduArI se 1 ki.mI. uttara meM jagata seTha kI koThI se saTI huI sar3aka kAThagolA tIrtha taka gayI hai| murzIdAbAda meM jayakAlI mandira (nUtana bAjAra meM) tathA bUr3o ziva mandira bhI dekhane yogya hai| murzIdAbAda ke silka vastra, hAthI dAMta kI banI vastue~ atyanta prasiddha haiN| JaiHEducation International 2010_03 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI zItalanAtha bhagavAna / mArgadarzana : pazcima baMgAla kI rAjadhAnI kolakAtA meM badrIdAsa Taimpala sTrITa (gaurI bAr3I) meM sthita pArzvanAtha mandira athavA badrIdAsa Taimpala hAvar3A relve sTezana se 5 ki.mI. dUra hai / deza ke lagabhaga sabhI prAntoM se yaha relve, vAyu va sar3aka mArga se samparka hai / paricaya : hAlAMki isa mandira kA nAma pArzvanAtha mandira hai parantu yahA~ mUlanAyaka zrI zItalanAtha prabhu haiN| san 1867 meM seTha badrIdAsa ne isa mandira kA nirmANa karAyA thA / yaha mandira apanI adbhuta nirmANa zailI va kalAtmakatA ke lie prasiddha hai / mandira kI nakkAzI barabasa hI sammohita-sA kara detI hai| prabhu pratimA atyanta saumya aura manabhAvana hai / mandira ke cAroM ora bagIcoM kI prAkRtika dRzyAvalI mana ko praphullita kara detI hai / yahA~ belagachiyA brija meM nikaTa digambara jaina mandira bhI atyanta manabhAvana hai / inake atirikta yahAM 6 zvetAmbara va 2 digambara mandira haiM / darzanIya sthala : kolakAtA aitihAsika nagarI hai isakA itihAsa 310 varSa prAcIna hai / bhArata meM kevala yahA~ para hI bhUmigata Trena ( TrAma) calatI haiN| kolakAtA meM anekoM darzanIya sthala haiN| yahA~ kA kAlIghATa kA kAlI mandira pUre deza meM suprasiddha hai| yahA~ kI devI kAlI mAM atyanta jAgrata mAnI jAtI hai| pAsa meM hI bhU- kailAsa kA mandira bhI darzanIya hai| siddhezvarI mAlavA mandira, phiraMgI kAlIbAr3I bhI darzanIya hai| kolakAtA kA myUjiyama, jAdUghara eziyA kA vizAlatama saMgrahAlaya hai| cauraMgI ke pArka sTrITa ke pAsa yaha sthita hai| javAhara bAla bhavana, bir3alA plaineToriyama kolakAtA ke viziSTa AkarSaNa haiN| cir3iyAghara, rASTrIya pustakAlaya, mArbala pailesa, kRtrima jhIla ravindra sarovara Adi sthala bhI darzanIya haiN| kolakAtA kA vizva prasiddha hAvar3A brija bhI dekhane yogya hai / yaha vizva kA tIsarA vizAlatama brija hai / hugalI nadI para nirmita eka brija para eka sAtha ATha lAina meM gAr3iyA~ gujara sakatI haiN| vardhamAna, hAvar3A se 95 ki.mI. dUra dAmodara nadI ke taTa para sthita hai / hAvar3A evaM siyAladAha se vardhamAna ko nirantara rela sevA upalabdha hai| bhagavAna mahAvIra ne sarvaprathama yahIM apane dharma kA pracAra kiyA thA / Thaharane ke lie yahA~ hoTala Adi suvidhA upalabdha haiM 1 Thaharane kI vyavasthA : Thaharane hetu yahA~ anekoM hoTala va dharmazAlAe~ haiN| 2010_03 pazcima baMgAla evaM ur3IsA jilA kolakAtA kolakAtA per3hI : zrI badrIdAsa jaina zvetAmbara mandira per3hI, 36, badrIdAsa Tempala sTrITa, mANakatalA (zAmabajAra) kolakAtA - 700004 (pazcima baMgAla ) phona : 551408 www.jainelibrary35 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcima baMgAla evaM ur3IsA | jaina tIrtha paricAyikA jilA bhuvanezvara mUlanAyaka : zrI AdinAtha prabhu pdmaasnsth| mArgadarzana : tIrtha bhuvanezvara sTezana se 10 ki.mI., bhuvanezvara zahara se 5 ki.mI. dUra 37 mITara U~ce zrI khaNDagiri khaNDagiri pahAr3a para sthita hai| relve sTezana se 1 ki.mI. kI dUrI para basa sTaiNDa hai| sTezana udayagiri tIrtha para basa, oNTo rikzA, rikzA va TaiksI kI suvidhA upalabdha hai| per3hI : paricaya : kaliMga janapada jaina-dharma kA prArambha se hI mukhya kendra rahA hai| isa mandira ke nikaTa zrI khaNDagiri-udayagiri tIna aura mandira haiN| isa khaNDagiri parvata ke sammukha hI udayagiri parvata hai| ina donoM parvata jaina digambara siddhakSetra para guphAoM meM prAcIna pratimAoM ke darzana hote haiN| yahA~ guphAoM meM utkIrNa anekoM prAcIna kAryAlaya kalAtmaka pratimAe~ atyanta hI darzanIya haiN| yahA~ kA hAthI-guphA kA zilAlekha purAtava kI DAkaghara khaNDagiri dRSTi se vizeSa mahatvapUrNa hai jo lagabhaga 2200 varSa prAcIna mAnA jAtA hai| pahAr3I se bhuvanezvara jilA bhuvanezvara (ur3IsA ) zahara kA vihaMgama dRzya dikhAI detA hai| phona : (0674) 470784 Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie pahAr3I kI talahaTI meM khaNDagiri digambara jaina dharmazAlA hai| bAjAra, hoTala Adi eka phAMga kI dUrI para hai| darzanIya sthala : ur3IsA naisargika saundarya ke lie jAnA jAtA rahA hai, parantu 1999 meM AI cakravAta ke rUpa meM bhISaNa vipadA ne, isake taTIya kSetra para, apanA krUra dRSTipAta kara isakI saundaryatA aura yahA~ ke janajIvana ko tahasa-nahasa kara diyaa| ur3IsA meM bhuvanezvara meM relve sTezana se 3.5 ki.mI. dUra vizva-vikhyAta liMgarAja mandira atyanta darzanIya hai| liMgarAja mandira ke nikaTa hI bindu sarovara hai| sarovara ke taTa para ati prAcIna ananta vAsudeva mandira hai| bhuvanezvara-purI mArga para sthita kedAra gaurI ke taTa para muktezvara mandira hai| isake sAmane parazurAmezvara mandira hai| yahA~ brahmezvara mandira bhI atyanta darzanIya hai| bhuvanezvara se 64 ki.mI. koNArka kA prasiddha sUrya mandira hai, apanI anyatama zilpakalA ke lie yaha vizva meM prasiddha hai| purI se isakI merina DrAiva mArga se dUrI mAtra 35 ki.mI. hai| yaha mandira eka ratha ke AkAra meM banA hai| aisA pratIta hotA hai mAnoM azva isa ratha ko khIMca rahe hoN| bhuvanezvara se 25 ki.mI. dUra kaTaka meM candraprabhu digambara jaina mandira darzanIya hai| yahA~ dharmazAlA bhI hai| bhuvanezvara se 60 ki.mI. dUrI para sthita purI hindU tIrtha ke rUpa meM pratiSThita hai| hinduoM kI AsthA kA yaha pramukha sthAna hai| purI meM jagannAtha deva kA mandira hai| purI ke lie sabhI pramukha zaharoM se Trena sevA hai| purI se rAjya ke vibhinna sthAnoM ke lie basa sevA upalabdha hai| zahara meM basa, rikzA, oNTo TaiksI sabhI upalabdha haiN| jagannAtha mandira ke nikaTa hI indradyumna sarovara bhI tIrtha sthalI hai| mArkeNDeyezvara mandira, zivamandira, lokanAtha, sAkSI gopala, cakratIrtha, bar3e ThAkura zani Adi bhI darzanIya sthala haiN| ucation International 2010_03 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 madhya pradeza sar3aka mAnacitra * tIrtha sthala * darzanIya sthala gvAliyara uttara pradeza rAjasthAna 1101 11-/ 2010_03 145 Har tet to scalc dagyio kilomITara meM mAnAgigi bitiyAra *halA zivapurI/... nilaame bajagaho udayapura 96/ . ganA/baunajAna */ 33ApatrA . SUR bhAnapuga giri jAvaMga bAMsavAr3A gujarAta 158 xs/ -117 3 ./davAma 500-/davAma hozaMgAbAda 21 varIdA bhI mijavarakara maGalA candhanadIna vina pacamar3hI 188/ gavagana) bhaNDayA 18..tula 15-ciTavATA ---nivanI bAlAghATa hun 116/ /30 1164 mAgata arithaH 1359 +bhAnupratApapura mahArASTra Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jilA chattarapura jilA damoha jilA datiyA jilA durga jilA dhAra jilA gvAliyara madhya pradeza 1. zrI reSandIgiri tIrtha 2. zrI droNagiri tIrtha 3. zrI khajurAho tIrtha 1. zrI kuNDalapura tIrtha 1. zrI sonAgiri tIrtha 1. uvasaggaharaM tIrtha 1. zrI tAlanapura tIrtha 2. zrI mANDavagar3ha tIrtha 3. zrI mohanakheDA tIrtha 4. zrI bhopAvara tIrtha 5. zrI amIjharA tIrtha 6. zrI badanAvara tIrtha 1. gvAliyara 1. zrI thuvaunajI tIrtha 1. zrI lakSmaNI tIrtha 1. indaura 1. zrI siddhavarakUTa tIrtha 1. parAsalI tIrtha 1. bAvanagajAjI tIrtha 1. zrI bimbaDoda tIrtha 1. zrI maksI tIrtha 1. zrI AhArajI tIrtha 2. zrI paporAjI tIrtha 1. zrI avanti pArzvanAtha tIrtha 2. zrI alaukika pArzvanAtha tIrtha 3. zrI unhela tIrtha jilA gunA jilA jhabuA jilA indaura jilA khaMDavA jilA mandasaura jilA nimAr3a 0000 NU AAN N00 jilA ratalAma jilA zAjApura jilA TIkamagar3ha jilA ujjaina 2010_03 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA madhya pradeza mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, khaDgAsana mudrA meN| jilA chattarapura mArgadarzana : yaha tIrtha reSandIgiri gA~va ke nikaTa U~cI pahAr3I para sthita hai| yaha sAgara se na 56 ki.mI. dUra hai| baksavAho yahA~ se 24 ki.mI. tathA zAhagar3ha 13 ki.mI. dUra hai| damoha / se baksavAho 50 ki.mI. dUra hai| sAgara tathA damoha donoM sthAnoM se basa va TaiksI kI suvidhA peTI: upalabdha hai| bAMdA se yaha sthAna 26 ki.mI. dUra hai| TIkamagar3ha se ajanaura, ghaurA, zAhagar3ha zrI siddha-kSetra reSandI giri hote hue yahA~ pahu~cA jA sakatA hai| talahaTI taka jAne ke lie pakkI sar3aka hai| tIrtha sthala (nainA giri) sAgara-chattarapura mArga para sthita hai| DAkaghara nainAgiri jilA chattarapura paricaya : yaha tIrtha pArzvanAtha bhagavAna ke samaya kA batAyA jAtA hai| lekina sadiyoM taka yaha (madhya pradeza) tIrtha alopa rahA va lagabhaga eka sau varSa pUrva caudharI zyAmalAlajI ko Aye svapna ke AdhAra para isa parvata para khudAI karAyI gyii| vahA~ para eka prAcIna mandira milaa| kahA jAtA hai ki pArzvanAtha bhagavAna kA samavasaraNa yahA~ bhI huA thA va samavasaraNa meM sthita pA~coM muniyoM kI mUrtiyA~ bhI isI mandira meM haiN| yahA~ para camatkArika ghaTanAe~ bhI anekoM bAra ghaTatI rahatI haiN| nadI kI dhArA ke madhya 50 phuTa U~cI eka pASANa zilA hai jise siddha-zilA kahate haiM / yahA~ para prati varSa migasara zuklA 11 se pUrNimA taka vArSika melA hotA hai| isake atirikta pahAr3I para 35 talahaTI meM 15 mandira haiN| vikrama ke 12 vIM zatAbdI kI bhUgarbha se prApta prAcIna pratimAe~ darzanIya haiN| Thaharane kI vyavasthA : talahaTI meM Thaharane ke lie 3 dharmazAlAe~ haiM, jahA~ pAnI, bijalI va bartana kI suvidhAe~ haiN| mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, pdmaasnsth| zrI droNagiri tIrtha mArgadarzana : yaha droNagirisanthappA nAmaka pahAr3a para sthita hai| yahA~ se harapAlapura 89 ki.mI. tathA per3hI : sAgara 110 ki.mI. haiN| ina sthAnoM se TaiksI aura basa kI suvidhAe~ upalabdha haiN| talahaTI zrI digambara jaina siddha kSetra taka pakkI sar3aka hai| talahaTI se pahAr3a kI car3hAI 1.0 ki.mI. hai| pahAr3a car3hane ke lie| droNagiri TrasTa sIr3hiyA~ banI huI haiN| DAkaghara droNagiri, paricaya : yaha tIrtha ati prAcIna hai jisakI prAcInatA kA nizcita patA lagAnA kaThina hai| yahA~ jilA chattarapura para yaha kiMvadanti bhI pracalita hai ki zrI lakSmaNa kI prANa-rakSA ke lie zrI hanumAna jI (madhya pradeza) isI parvata se saMjIvanI bUTI le gaye the| isa pahAr3a para 27 mandira aura bhI haiN| yahA~ eka guphA hai jisameM munivara zrI gurudattajI ne kaThora tapasyA kI thii| unakI caraNa pAdukAe~ isa guphA meM vidyamAna haiN| talahaTI meM do mandira haiN| vividha prakAra kI jar3I bUTiyoM se yukta isa surabhi se sugandhita parvata para, vibhinna jinAlayoM kA anupama divya dRzya suramya lagatA hai| Thaharane kI vyavasthA : talahaTI meM dharmazAlA hai jahA~ bijalI, pAnI tathA bartanoM kI suvidhAe~ upalabdha haiN| 2010_03 www.jaire 37ary.org Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhya pradeza | zrI khajurAho tIrtha per3hI: zrI digambara jaina atizaya kSetra, khajurAho DAkaghara khajurAho jilA chattarapura (madhya pradeza) jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI zAntinAtha bhagavAna, kAyotsarga mudrA meN| mArgadarzana : khajurAho ke lie pUrvI bhArata se Ane para satanA hokara AnA tathA uttara, dakSiNa evaM pazcima bhArata se Ane para jhA~sI hokara AnA atyaMta suvidhAjanaka hai| satanA se khajurAho 117 ki.mI. dUra hai| harapAlapura yahAM se 100 ki.mI., mahovA 63 ki.mI. va jhAMsI 176 ki.mI. dUra hai| ina sabhI sthAnoM se khajurAho ke lie niyamita basa sevA upalabdha hai| yaha tIrtha khujarAho se lagabhaga eka kilomITara pUrva kI ora khar3asadI ke taTa para sthita hai| khujarAho vAyumArga se bhI jur3A hai| paricaya : khajurAho ke jaina mandiroM kA nirmANa, candeloM ke rAjatvakAla meM vikrama kI navamI zatAbdI se lekara bArahavIM zatAbdI taka huaa| mUlanAyaka zrI zAntinAtha bhagavAna kI pratimA kI pIThikA kA saMvata 1085 kA lekha hai| zilpa aura kalA kI daSTi se khajarAho parI daniyA~ meM prasiddha hai| pattharoM para khudI huI yahA~ kI kalAtmaka pratimAoM kA anyatra darzana durlabha hai| kula 33 mandira haiM jinameM 22 zikharayukta haiN| isa mandira samUha ke pazcima meM nikaTa hI ghaNTAI jaina mandira ke avazeSa haiN| uparokta mandiroM ke atirikta zrI zAntinAtha saMgrahAlaya hai| usameM aneka sundara kalAkRtiyoM kA saMgraha hai| zrI zAntinAtha mandira apanI vizAlatA, kalAgata vizeSatA tathA saundarya ke kAraNa vizva-vikhyAta haiN| samUce mandira kA nirmANa vAstava meM isa dakSatA ke sAtha huA hai ki saMbhavata: sthApatya meM isake jor3a kI koI racanA nahIM hai, jo isa mandira ke atyanta sundara AkAra aura zikharasaMyojana kI sUkSma vivecanA se yukta kalAgata samRddhi kI samAnatA kara ske| zrI zAntinAtha mandira meM bhagavAna zAntinAtha kI manojJa pratimA to hai hii| sAtha hI sAtha usameM anya aneka viziSTa kalAkRtiyoM ke atirikta dharaNendra-padmAvatI kI eka atyanta cittAkarSaka pratimA hai, jo advitIya hai| khajurAho pramukha paryaTana sthala hone ke kAraNa yahAM sabhI prakAra kI suvidhAeM upalabdha haiN| mandiroM kI isa sthalI meM lakSmI mandira, kaNDArIya mahAdeva mandira, jagadambI mandira, citragupta mandira, pArvatI mandira, vizvanAtha mandira, nandI kA mandira, caturbhuja mandira, causaTha yoginI mandira, yulAdeva mandira aura maMtagezvara mandira atyaMta darzanIya haiN| yahAM kI kalA aura zilpakalA kA sauMdarya maMtramugdha sA kara dete haiN| khajurAho ke nikaTa jabArI mandira tathA vAmana mandira bhI darzanIya haiN| Thaharane kI vyavasthA : mandira ke nikaTa hI dharmazAlA hai jahA~ bijalI, pAnI kI suvidhAe~ upalabdha haiN| khajurAho meM anekoM hoTala, dharmazAlAe~, gaisTa hAusa upalabdha hai| anekoM raisToreMTa evaM kaiphe hAusa haiN| jilA damoha mUlanAyaka : zrI mahAvIra bhagavAna (bar3e bAbA), padmAsanastha, siNhaasnyukt| hI mArgadarzana : yaha tIrtha talahaTI meM base hue kuNDalapura gA~va se lage hue kuNDalAkAra parvata para zrI kuNDalapura tIrtha sthita hai| yaha damoha se 35 ki.mI. tathA haTTA se 16 ki.mI. dUra hai| sTezana se basa aura per3hI : TaiksI kI suvidhAe~ haiN| dharmazAlA taka pakkI sar3aka hai| sAgara se damoha 87 ki.mI. tathA zrI digambara jaina siddha kSetra jabalapura se 106 ki.mI. dUra hai| kuNDalapura paricaya : tIrtha bahuta prAcIna hai jisakI prAcInatA kA patA lagAnA kaThina hai| isa tIrtha kA uddhAra DAkaghara kuNDalapura vIra nirvANa saM. 2017 meM huA thA, aisA ullekha hai| padmAsana meM itanI prAcIna bhavya va vizAla tahasIla haTA zrI mahAvIra bhagavAna kI pratimA saMbhavataH anyatra kahIM nahIM hai| yaha pratimA bar3e bAbA ke jilA damoha (madhya pradeza) nAma se jAnI jAtI hai| isa mandira ke atirikta pahAr3a para 46 aura mandira haiM tathA talahaTI 38 _ 2010_03 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhya pradeza jaina tIrtha paricAyikA meM 18 maMdira haiN| yahAM jaina jainetara logoM kI vizeSa pUjanIya 'bar3e bAbA' kI kalAtmaka bhavya camatkArika pratimA atyaMta manohArI aura mana ko mugdha karane vAlI hai| yaha pratimA 12' U~cAI kI hai| isake donoM ora usI UMcAI kI bhagavAna pArzvanAtha kI pratimAeM haiN| pahAr3a kI talahaTI meM eka vizAla vardhamAna sAgara nAmaka tAlAba hai jo isa sthAna kI zobhA aura bhI bar3hAtA hai| Thaharane kI vyavasthA : talahaTI meM vizAla dharmazAlA hai jahA~ bijalI, pAnI va bartanoM kI suvidhAe~ haiN| pahAr3a para bhI bijalI aura pAnI kI suvidhA hai| yahA~ se pahAr3a para jAne ke lie pakkI sIr3hiyA~ haiN| mUlanAyaka : zrI candraprabha bhagavAna, kAyotsarga mudrA meN| jilA datiyA mArgadarzana : yaha tIrtha sanAvala gA~va ke nikaTa pahAr3I para sthita hai jahA~ se sonAgiri relve sTezana kI sonAgiri tIrtha 3 ki.mI. dUra hai| gvAliyara se tIrtha sthala kI dUrI 70 ki.mI. hai| talahaTI taka pahu~cane ke / lie pakkI sar3aka hai tathA pahAr3I para car3hane ke lie sIr3hiyA~ banI huI haiN| sTezana se tIrtha peDhI : para Ane ke lie kSetra kI basa tathA anya sAdhana bhI upalabdha rahate hai| yahA~ se prAtaH zrI digambara siddha kSetra 8.15 baje zrI mahAvIra jI ke lie basa jAtI hai| yahA~ se jhAMsI 40 ki.mI. dUra hai| pAvAjI saMrakSaNI kameTI yahA~ se 90 ki.mI., paporA jI 165 ki.mI. tathA AhAra jI 175 ki.mI. evaM canderI posTa-sonAgiri jilA datiyA-475886 175 ki.mI. dUra haiN| (madhya pradeza) paricaya : prAcIna kAla meM ise zravaNagiri kahate the| mandira ko dekhane se aisA pratIta hotA hai ki phona : 07522-2222 vikramI saMvat 335 ke bAda anekoM bAra isa mandira kA jIrNoddhAra huA hogaa| aSTama tIrthaMkara zrI candraprabha bhagavAna kA samavazaraNa yahA~ para bhI racA gayA thA, aisA ullekha milatA hai| lagabhaga 108 anekoM mandira isa pahAr3I para haiN| pahAr3I kI talahaTI meM 16 maMdira haiN| isa ramaNIka pahAr3I para maMdira nirmANa kalA kA saundarya evaM zailI kI vizeSatA sahaja hI apanI ora AkRSTa kara letI haiM sabhI mandiroM kI nirmANa zailI eka-dUsare se bhinna hai| pahAr3a para nAriyala kuNDa hai jo eka zilA meM nAriyala ke AkAra kA phaTA huA hai| eka aura zilA hai jise bajAne para dhAtu jaisI svara dhvani paidA hotI hai| isI kAraNa use bajanI zilA kahate haiN| Thaharane vAle yAtrIgaNa yahA~ aparAhna samaya parikramA karane jAte haiM jisameM kaI caraNa pAdukAoM ke bhI darzana hote haiN| sAyaMkAla candraprabha bhagavAna kI bhavya AratI hotI hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane hetu dillI dharmazAlA, narabasI vAlI dharmazAlA, terApaMthI koThI, bIsapaMthI koThI, tyAgI vratI Azrama, labheMcU bhavana, bhaTTAraka koThI Adi anekoM suvidhAyukta dharmazAlAe~ haiN| bhojanazAlA prAtaH 10.30 se 12 baje taka tathA sAyaM 5 se 6 taka cAlU rahatI hai| 2010_03 www.jainelpr39org Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhya pradeza jilA durga zrI uvasaggaharaM tIrtha per3hI : zrI uvasaggaharaM pArzvatIrtha pArasa nagara, nagapurA, durga (madhya pradeza) jilA dhAra zrI tAlanapura tIrtha per3hI : zrI pArzvanAtha rAjendra jaina zvetAmbara per3hI tAlanapura, DAkaghara AlI jilA dhAra (madhya pradeza ) zrI tAlanapura digambara mandira per3hI tAlanapura, DAkaghara AlI jilA dhAra (madhya pradeza) zrI mANDavagar3ha tIrtha per3hI : zrI jaina zvetAmbara tIrtha per3hI mANDavagaDha DAkaghara mANDu, jilA dhAra (madhya pradeza) 40 2010_03 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna / mArgadarzana : durga se 5 ki.mI. dUra, durga - rAjanAMdagA~va mArga, rASTrIya rAjamArga kramAMka 6 para yaha sundara bhavya tIrtha nagapurA grAma meM sthita hai| paricaya : nagapurA tIrtha kI prAcInatA ko 1985 se jIrNoddhAra kara navIna bhavya svarUpa pradAna kiyA gyaa| yahA~ bhArata kA prathama zrI uvasaggaharaM pArzva jinAlaya zrI pArzva prabhu kI caraNa pAdukA yukta prAcIna maMdira sthala para banA hai| isake atirikta uvasaggaharaM ke raciyatA zrI bhadrabAhu svAmI tathA tIrthapati ke prANa pratiSThAkAraka zrI kezIsvAmI kI mUrtiyAM pratiSThita haiN| yahA~ zrI kalyANa mandira jinAlaya, zrI namiUNa pArzva jinAlaya, zrI maNibhadra evaM zrI padmAvatI mandira, zrI cAritra mandira, zrI jinakuzala sUrijI dAdAvAr3I, tIrthaMkara udyAna evaM merU parvata atyanta kalAtmaka evaM darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ Thaharane hetu sabhI suvidhAyukta 4 dharmazAlAe~ haiN| bhojanazAlA kI vyavasthA bhI upalabdha hai / mUlanAyaka : zrI AdinAtha bhagavAna, padmAsanastha / mArgadarzana : khaNDavA-bar3audA mArga para kukSI gA~va se 5 ki.mI. kI dUrI para yaha tIrtha sthita hai| kukSI se TaiksI aura basa kI suvidhA upalabdha hai| paricaya : isa sthAna ke prAcIna nAma tArApura, tAraNapura tathA tuMgiyApattana Adi the| nagara kukSI meM zrI pArzvanAtha bhagavAna kA zvetAmbara mandira hai jahA~ gor3I pArzva prabhu kI pratimA ko pratiSThita karavAyA thA / yaha pratimA eka bAvar3I meM se nirvANa saM. 2397 vikrama saMvat 1928 meM camatkArika ghaTanAoM ke sAtha prakaTa huI thI / yaha kSetra ati prAcIna hai / yahA~ anekoM prAcIna bAvar3iyA~ haiM aura vizAla tAlAba haiN| vartamAna meM isake atirikta nikaTa hI eka digambara mandira hai / yaha eka prAcIna va aitihAsika sthAna hone ke kAraNa yahA~ para anekoM sundara kalAtmaka avazeSa mandiroM meM se va gA~va ke Asa-pAsa jaMgala meM najara Ate haiN| Thaharane kI vyavasthA : mandira ke nikaTa zvetAmbara va digambara dharmazAlAe~ haiM / mUlanAyaka : zrI supArzvanAtha bhagavAna, padmAsanastha / mArgadarzana : mumbaI AgarA rASTrIya rAjamArga para gujArI se 19 aura indaura se 95 ki.mI. dUra mANDu sthita hai| nikaTatama relve sTezana maU (66 ki.mI.) tathA indaura haiN| donoM sthAnoM se mANDu lie niyamita basa sevAe~ haiN| ratalAma yahA~ se 105 ki.mI. dUra hai| mANDu se prAta: 5.30 baje bhopAla ke lie, prAtaH 7.15 evaM 11.30 va sAyaM 5 baje indaura ke lie, 3 baje ujjaina tathA dhAra ke lie niyamita basa sevA upalabdha hai| yahA~ se dhAra (35 ki.mI.) hokara ahamadAbAda evaM bar3audA ke lie bhI basa sevA hai| bhopAla se mANDu 285 ki.mI. dUra hai| yahA~ ATo rikzA Adi savArI sAdhana upalabdha I paricaya : vIra vaMzAvalI ke anusAra zrI saMgrAma sonI ne makSI meM zrI pArzvanAtha bhagavAna ke mandira kI pratiSThApanA krvaayii| saMbhavataH vikrama saMvat 1472 meM yaha tIrtha punaH susaMpAdita huA hai| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA tatpazcAt aura bhI jIrNoddhAra hue haiM, aisA pratIta hotA hai| vIra nirvANa kI 18 vIM se 22 vIM zatAbdiyoM ke antargata yahA~ anekoM zUra-vIra jaina mantrI tathA zrAvaka hue| una sAdhakoM kI sAdhanA Aja bhI jaina dharma ke itihAsa meM amara aura anupama mAnI jAtI hai / aneka pramANoM ke AdhAra para yaha bhI kahA jAtA hai ki eka jamAne meM yahA~ para, sAta sau jaina mandira va paudhazAlAe~ thIM tathA chaH lAkha se bhI adhika jainoM kI mahAnagarI AbAda thI / yahIM zrI zAntinAtha bhagavAna kA eka aura purAtana mandira hai / yaha bhArata meM eka prasiddha purAtAtvika sthala hai jahA~ prAcIna kalA aura saundarya ke asaMkhya avazeSa Aja bhI dikhAyI dete haiM / yahA~ azarphI mahala, bAja bahAdura kA mahala, nIlakaMTha mahala, hAthI mahala tathA sAgara tAlAba para ikopoiMTa darzanIya haiN| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie mandira ke pAsa vizAla suvidhAyukta dharmazAlA hai / bhojanAlaya kI suvidhAe~ upalabdha haiN| yahA~ hoTala evaM dharmazAlAe~ bhI upalabdha haiM / mUlanAyaka : zrI AdinAtha bhagavAna, padmAsanastha / mArgadarzana : yaha tIrtha rAjagar3ha se 2 ki.mI. dUra sthita hai| nikaTavartI sTezana meghanagara yahA~ se 65 ki.mI. tathA dAhoda 100 ki.mI. dUra hai| sTezana se niyamita basa sevA upalabdha hai| TaiksI bhI upalabdha rahatI hai| rAjagar3ha basa sTaiNDa para hara samaya basoM kA AvAgamana vibhinna sthAnoM se hotA rahatA hai| yahA~ se bhopAvara tIrtha 14 ki.mI., mANDava 85 ki.mI. tathA lakSmaNI 100 ki.mI. dUra haiN| yahA~ Ane ke lie relve sTezana ratalAma, bar3anagara, ujjaina, mahu, indaura se, vhAyA badanAvara hokara, rAjagar3ha va mohanakher3A tIrtha ke lie basa sarvisa upalabdha hai| ahamadAbAda, bar3audA, himmatanagara va naDiyAda se yaha tIrtha basa dvArA saMparka meM hai| paricaya: AcArya pravara zrI rAjendra sUrIzvarajI mahArAja ke zubha hAthoM se vIra nirvANa saM. 2409 ke migazara zuklA saptamI ke zubha dina zrI mohanakher3A tIrtha kI pratiSThA sampanna huI thI / AcArya pravara zrI rAjendra sUrIzvarajI mahArAja ne isa bhUmi ko dekhakara batAyA thA ki isakA puNyodaya hokara yahA~ eka mahAna tIrtha bnegaa| prati varSa yahA~ kArtika pUrNimA, caitra pUrNimA tathA poSa zuklA saptamI ko mele lagate haiN| yaha AcArya pravara zrI rAjendra sUrIzvarajI mahArAja kA samAdhi sthala hai| tIrtha sthala aise samatala evaM suramya sthAna para nirmita huA hai jisase yahA~ ke Antarika evaM bAhya dRzya atIva AkarSaka evaM manohara pratIta hote haiN| yaha tIrtha mAlavA kA zatruMjaya hai| yahA~ mUlanAyaka zrI AdinAtha jI kI pratimA ke atirikta zrI pArzvanAtha bhagavAna kI pratimAeM bhI darzanIya hai / yahA~ AcArya deva zrImadvijaya yatIndra sUrizvarajI ma.sA. evaM zrImad vijaya vidyAcandra sUrIzvara jI ke samAdhi mandira haiN| yahAM gurukula vidyAlaya evaM cikitsAlaya TrasTa dvArA saMcAlita hai| T Thaharane kI vyavasthA : yahA~ 6 dharmazAlAe~ hai jinameM 400 kamaroM kI vyavasthA hai / yahA~ bhojanazAlA evaM bhAtA donoM vyavasthA upalabdha hai| bhojana kA samaya prAtaH 11 se 1 baje tathA sAyaM 5 se 6 baje taka hai| 2010_03 madhya pradeza zrI mohanakher3A tIrtha per3hI : zrI AdinAtha rAjendra jaina zvetAmbara per3hI, zrI mohanakheDA jaina tIrtha posTa rAjagar3ha jilA dhAra - 454 116 (madhya pradeza) phona : (07296) 32225, 34369 www.jainelibrar4rg Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhya pradeza | jaina tIrtha paricAyikA zrI bhopAvara tIrtha mUlanAyaka : zrI zAntinAtha bhagavAna, kAyotsarga mudrA meN| mArgadarzana : yaha tIrtha bhopAvara gA~va meM mahI nadI ke nikaTa sthita hai| nikaTatama relve sTezana per3hI: meghanagara 70 ki.mI. tathA ratalAma 100 ki.mI. dUrI para haiN| bhopAla kI yahA~ se dUrI zrI zAntinAtha jaina zve. 125 ki.mI. tathA indaura relve sTezana se 80 ki.mI. hai| ina sthAnoM se basa evaM TaiksI kI mandira TrasTa suvidhA upalabdha hai| rAjagar3ha se yaha tIrtha 12 ki.mI. tathA saradArapura se 7 ki.mI. dUra paDatA bhopAvara, tahasIla hai| yahA~ se mohanakher3A tIrtha 14 ki.mI., mANDava 80 ki.mI. tathA amIjharA pArzvanAtha saradArapura 25 ki.mI. dUrI para hai| rAjagar3ha va saradArapura se dina bhara basoM kA AvAgamana rahatA hai| tIrtha jilA dhAra-454 111 (madhya pradeza) para per3hI kI jIpa kI vyavasthA hai| phona : (07296) 66830, paricaya : isa kSetra ke saMbaMdha meM eka kiMvadanti pracalita hai ki isakA prAcIna nAma bhojakUTanagara 66861; 32401 thaa| zrI rukmaNa kumAra ne apanI bahina rAjakumArI rukamaNI ko zrI kRSNa bhagavAna ke dvArA (rAjagar3ha per3hI apaharaNa kara lene para zrI kRSNa se yahIM para yuddha kiyA thaa| vartamAna meM isa mandira ke ahAte oNphisa) meM hI isake pUrva kA mandira bhUgarbha meM rahane kA saMketa milatA hai| zrI zAntinAtha bhagavAna kI pratimA atIva prAcIna aura zrI neminAtha bhagavAna ke kAla kI batAI jAtI hai| yahA~ para prati varSa poSa kRSNa dazamI ko melA lagatA hai| isa ilAke ke bhIla logoM meM zrI zAntinAtha prabhu, zrI kAlA bAbA va khAmaNA deva ke nAma se pracalita haiN| isa tIrtha sthala para anekoM prakAra ke camatkAra prAyaH hote rahate haiN| mandira meM kA~ca, sipanI va mInAkArI Adi kA kAma vibhinna kalAyukta, ati sundara pratIta hotA hai| kalAkAroM ne mandira meM koI jagaha khAlI nahIM rkhii| pUjA kA samaya prAtaH 7.30 baje se sAyaM 4 baje taka hai| Thaharane kI vyavasthA : yAtriyoM ke Thaharane hetu rAjagar3ha meM dharmazAlA kI vyavasthA hai| bhAtA kI vyavasthA prAta: 9 baje taka hai| bhojana prAtaH 11 se 2 baje taka tathA sAyaM 5 se sUryAsta taka upalabdha hotA hai| zrI amIjharA tIrtha per3hI : zrI amIjharA pArzvanAtha zvetAmbara mndir| DAkaghara amIjharA jilA dhAra (madhya pradeza) mUlanAyaka : zrI amIjharA pArzvanAtha bhagavAna, padmAsana kI mudrA meN| mArgadarzana : yaha tIrtha amIjharA gA~va ke antargata eka mohalle meM sthita hai| yahA~ se dhAra 35 ki.mI. tathA dhAra se indaura 59 ki.mI. dUra hai| indaura khaNDavA se yahA~ ke lie basa va TaiksI kI suvidhAe~ upalabdha haiN| mandira taka pakkI sar3aka hai| paricaya : amIjharA kA prAcIna nAma kundanapura thaa| pratimA para aMkita lekha se jJAta hotA hai ki vIra ni. saM. 2017 mAgha kRSNa pakSa ke tRtIya divasa ko AcArya zrI vijayasomasUri jI ne apane suhaste isa divya va camatkArika pratimA kI pratiSThA karavAyI thii| kisI samaya bhagavAna kI pratimA se amRta rupI amI asIma mAtrA meM jharate rahane ke kAraNa amIjharA pArzvanAtha bhagavAna kahane lge| sindhiyA nareza ne prabhu kI camatkArika ghaTanAoM se prabhAvita hokara isa gA~va ko bhI amIjharA nAma se parivartita kiyaa| pratimA asIma kalAtmaka evaM saundarya ke vividha tathyoM se otaprota hai| Thaharane kI vyavasthA : mandira ke nikaTa hI dharmazAlA hai jahA~ pAnI aura bijalI kI suvidhAe~ upalabdha haiN| Jai 42 ubation International 2010_03 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhya pradeza zrI badanAvara tIrtha per3hI : zrI AdinAtha jaina zvetAmbara mandira DAkaghara badanAvara jilA dhAra-454 668 (madhya pradeza) jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, padmAsanastha mArgadarzana : yaha tIrtha viMdhya parvatamAlA ke paThAra para badanAvara gA~va meM sthita hai| yahA~ se bar3anagara 13 ki.mI. tathA ratalAma 44 ki.mI. dUra hai| yahA~ se basoM kI suvidhA upalabdha haiN| basa sTaiNDa se mandira sirpha 2 phalAMga dUra hai| / mandira taka kAra jA sakatI hai| ujjaina se yaha sthAna 58 ki.mI. dUrI para hai| paricaya : kahA jAtA hai lagabhaga 2250 varSa pUrva samrATa azoka ke pautra zrI saMprati rAjA dvArA isa pratimA kI pratiSThA haI thii| mandira bhoyare meM hai| aneko bAra jIrNoddhAra hone kA bhI saMketa milatA hai| aMtima jIrNoddhAra yahA~ ke zrIsaMgha dvArA vi. saM. 1984 meM panyAsajI zrI motIvijaya jI ke suhaste punaH pratiSThA sampanna huI thii| yaha atyanta camatkArika sthala hai, jaba hI gata zatAbdiyoM meM mandiroM para anekoM prahAra hone para bhI isa pratimA ko koI A~ca nahIM aaii| prati varSa bhAdaravA zuklA pratipadA ko janmavAcana ke pazcAt zrAvakagaNa bAjoM-gAjoM sahita prabhu ke darzanArtha jAte haiM vaha AratI utArI jAtI hai| kahA jAtA hai usa samaya bhoyare kI dIvAroM para pAnI kI bUMde prakaTa hotI haiN| hamezA bhaktajanoM ko prabhu ke tIna rUpabAlyAvasthA, yuvAvasthA va prauDhAvasthA ke darzana hote haiN| mandira ke nikaTa hI eka aura mandira hai jisameM maNibhadrasvAmI kI mUrti hai, vaha lagabhaga 200 varSa prAcIna batAyI jAtI hai| mandira kA navanirmANa ho jAne ke kAraNa prAcIna kalA kama najara AtI hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie dharmazAlA hai jahA~ bijalI, pAnI kI suvidhA upalabdha hai| AgarA se 115 ki.mI. dUra apane durga ke lie prasiddha hai| jhA~sI se yaha 69 ki.mI. dUra hai| dillI- jilA gvAliyara bhopAla relamArga para sthita gvAliyara para dakSiNa bhArata se dillI jAne vAlI sabhI TrenoM kA hai| indaura. mambaI se dillI (bhopAla hokara) jAne vAlI Tene bhI gvAliyara rukakara gvAliyara Age bar3hatI haiN| gvAliyara se AgarA, jhA~sI, zivapurI, dillI, khajurAho, indaura, ujjaina ke lie niyamita basa sevA upalabdha hai| gvAliyara kA durga 5 ki.mI. lambA va 10 mITara U~cI prAcIra se ghirA hai| isake do praveza dvAra haiM uttara-pUrva evaM dakSiNa-pazcima meN| dakSiNa-pazcima dvAra lazkara kI ora hai| lazkara se praveza karane para rAste meM jaina mandira pahAr3I ko kATakara banAe gaye haiN| ina mandiroM kI kalA atyaMta manorama aura darzanIya hai| yahA~ prabhu AdinAtha kI 17 mITara U~cI bhavya pratimA virAjamAna hai| nikaTa hI prabhu neminAtha kI 10 mITara U~cI manabhAvana pratimA mana ko asIma zAnti pradAna karatI hai| isake atirikta durga meM sUrajakuMDa, masjida Adi darzanIya haiN| uttarapUrva dvAra ko goyAliyara dvAra bhI kahate haiN| yahA~ se praveza karate hI gujArI mahala AtA hai isakI nirmANa kalA manalubhAvana hai| Age caturbhuja maMdira hai| hastI dvAra se Age mAna mandira pailesa apanI kalAtmaka evaM utkRSTa kArIgarI ke kAraNa darzanIya hai| durga ke bAhara purAne zahara meM relve sTezana ke sAmane gvAliyara kA myUjiyama bhI kama darzanIya nahIM hai| siMdhiyA rAjagharAne ke lie naye zahara meM bane jayavilAsa ke saMgraha mana mugdha kara dete haiN| gvAliyara meM banA sUrya mandira apanA alaga hI AkarSaNa rakhatA hai| gvAliyara pramukha audyogika nagara hone ke kAraNa yahA~ dharmazAlAoM, hoTaloM Adi sabhI upalabdha haiN| zahara meM savArI sAdhana bhI upalabdha haiN| 2010_03 www.jaineli 43. rg Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhya pradeza jilA gunA zrI thuvaunajI tIrtha per3hI: zrI digambara jaina atizaya kSetra thuvaunajI DAkaghara azoka nagara jilA gunA (madhya pradeza) | jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, khddgaasn| mArgadarzana : yaha tIrtha thuvauna gA~va ke nikaTa naisargika vAtAvaraNa ke madhya lIlaTa nadI ke kinAre sthita hai jahA~ se azoka nagara relve sTezana 20 ki.mI. dUra hai| basa kI suvidhAe~ upalabdha hai| mArga meM gahana jaMgala hone ke kAraNa dina meM hI yAtrA karanA upayukta hai| tIrtha sthala se lagabhaga 400 mITara kI dUrI para lIlaTa nadI bahatI hai, jise prAyaH paidala pAra karake hI yahA~ pahu~cA jA sakatA hai| paricaya : seTha zrI pAnA zAha ke dvArA 12vIM zatAbdI meM yahA~ mandira banavAne kA ullekha hai| anya mandira isake bAda kramaza: bane haiN| isa bhAMti kI banAvaTa ke mandira bhArata meM anyatra nahIM mileMge, jahA~ pratimAe~ zikhara se bar3I ho| prabhu pratimA kA lagabhaga AdhA bhAga praveza dvAra kI sataha se nIcA hai| kahA jAtA hai ki phAlguna, ASADha, zrAvaNa tathA bhAdoM mAhoM kI ardha rAtri meM, mandiroM meM kabhI-kabhI devoM dvArA bhakti se pariparNa. samadhara gItoM kI svara-laharI sanAyI detI hai| isa mandira ke nikaTa hI 24 aura jinAlaya haiN| yahA~ sthita sabhI mandiroM kI pratimAe~ khaDgAsana meM, vibhinna kalAoM kA adbhuta udAharaNa prastuta karatI haiN| Thaharane kI vyavasthA : dharmazAlA kI vyavasthA hai, jahA~ bijalI, pAnI, bartana ityAdi kI suvidhAe~ upalabdha hai| jilA jhabuA zrI lakSmaNI tIrtha per3hI: zrI padmaprabha kalyANajI zvetAmbara jaina per3hI, lakSmaNI tIrtha posTa alIrAjapura jilA jhAbuA (madhya pradeza) mUlanAyaka : zrI padmaprabha bhagavAna, zveta varNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : yaha tIrtha sthAna alIrAjapura gA~va se 8 ki.mI. dUra khaNDavA-bar3audA mArga para sthita hai| yahA~ se Ane-jAne ke lie basoM aura TaiksiyoM kA sAdhana hai| mandira taka pakkI sar3aka hai| bar3audA se 142 ki.mI. dUra hai| kukSI se 43 ki.mI. alIrAjapura hai| paricaya : yaha tIrtha lagabhaga 2000 varSa pUrva prAcIna mAnA jAtA hai| isa tIrtha kA aMtima jIrNoddhAra vikrama saMvat 1994 meM huA, pratiSThA AcArya zrI vijaya yatIndrasUrIzvarajI ke kara-kamaloM dvArA migasara zuklA dazamI ko sampanna huii| mandira ke bhItara bhAga meM zrIpAla jIvanI ke 137 kalApUrNa, raMga-biraMge paTa darzanIya haiM / mandira ke nikaTa hI AcArya pravara zrI rAjendrasUrIzvarajI mahArAja kA guru mandira hai| Thaharane kI vyavasthA : mandira ke pAsa hI Thaharane ke lie suvidhAyukta dharmazAlA hai| bhojanazAlA kI suvidhA upalabdha hai| jilA indaura indaura madhya pradeza kA pramukha audyogika nagara indaura 'laghu mumbaI' ke nAma se prasiddha hai| indaura deza ke pramukha nagaroM se rela evaM sar3aka mArga se jur3A hai| rAnI ahilyAbAI ne isa nagara kI sthApanA kii| javAhara roDa para seTha hukumacaMda jaina mandira kA~ca mandira ke rUpa meM vikhyAta hai| mandira kI sundara kA~ca kI nakkAzI mana ko mugdha kara detI hai| rajata vedI para prabhu AdinAtha, zAntinAtha bhagavAna va candraprabhu bhagavAna kI pratimAe~ virAjamAna haiN| dUsare talle para kAMsya pratimAe~ virAjita haiN| zIze meM pratibimbita hokara aisA pratIta hotA hai mAnoM cAro ora prabhu hI prabhu haiN| isake atirikta gItA bhavana bhI atyaMta darzanIya hai| yahA~ sarva dharma samabhAva kA rUpa dikhAI detA hai| mUrtiyoM ke mAdhyama se isameM paurANika kahAniyoM ko sAkAra kiyA hai| yahA~ kA lAlabAga pailesa, annapUrNA mandira, mAnikabAga pailesa, cir3iyAghara, rajavAr3A bhI darzanIya haiN| 44 2010_03 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA madhya pradeza mUlanAyaka : zrI saMbhavanAtha svaamii| jilA khaMDavA mArgadarzana : yaha tIrtha narmadA evaM kAverI nadI ke saMgama ke pAsa oMkArezvara tIrtha ke nikaTa parvata / zreNiyoM ke madhya eka samatala parvata zikhara para sthita hai| yahA~ se bar3avAha 18 ki.mI. dUra zrI siddhavarakUTa hai| bar3avAha se tIrtha mArga meM corala nadI para pula bana jAne ke kAraNa aba mArga suvidhAjanaka tIrtha ho gayA hai| bar3avAha se kAra athavA basa dvArA yahA~ pahu~cA jA sakatA hai| oMkArezvara roDa sTezana se 8 ki.mI. dUra hai| oMkArezvara mandira taka basa dvArA pahu~cA jA sakatA hai| yahA~ se aitI. nAva dvArA tIrtha para pahu~cA jA sakatA hai| oMkArezvara iMdaura se 77 ki.mI. tathA khaNDavA se zrI digambara jaina siTa kSetra 60 ki.mI. hai| oMkArezvara se sanAvada 18 ki.mI. dUra hai| indaura tathA khaNDavA se miTA siddhavarakUTa oMkArezvara roDa ke lie niyamita basa suvidhA upalabdha hai| indaura-maU-khaNDavA relamArga sosAvA se bhI oMkArezvara roDa pahaMca sakate haiN| (oMkArezvara) paricaya : isa kSetra kA prAkRtika saundarya citta ko AkarSita karatA hai| jaina zAstroM ke anusAra jilA khaMDavA yaha tIrtha ati prAcIna mAnA jAtA hai| zrI AdIzvara bhagavAna kI pratimA para vikrama saMvata (madhya pradeza) 11 kA lekha utkIrNa haiN| isa mandira meM zrI candraprabha bhagavAna kI bhavya pratimA vikrama saMvat phona : 07280-71229 1545 meM zrI somasena svAmI jI dvArA pratiSThApita kI gayI hai| isa mandira kA punaH jIrNoddhAra vikramI saMvat 1951 meM huA thaa| yahA~ para vArSika melA phAlguna zuklA trayodazI se pUrNimA taka lagatA hai| yahA~ para zrI sanata kumAra evaM maMdhavA, do cakravartI, vatsarAja Adi 10 kAmadeva va anekoM muniyoM ke sAtha mokSa ko prApta hue the| vartamAna meM isake atirikta yahA~ dasa mandira, eka deharI, eka chatrI mAnastambha aura 6 caityAlaya haiN| Thaharane kI vyavasthA : yAtriyoM ke Thaharane ke lie dharmazAlAeM va 3 gesTa hAusa haiN| jahA~ bijalI, pAnI, bartana va or3hane-bichAne ke vastroM kI suvidhAe~ haiN| oMkArezvara meM bhI eka jaina dharmazAlA hai| darzanIya tIrtha : sundara prAkRtika vAtAvaraNa meM oMkArezvara roDa se 9 ki.mI. dUra dvAdaza jyotirliMgoM meM anyatama-oMkArezvara va maNilezvara jyotirliMga mandira atyaMta darzanIya haiN| zraddhAlu yAtrigaNa yahA~ 11 ki.mI. kI parikramA kara apane ko dhanya mAnate haiN| parikramA mArga meM anekoM deva-deviyoM ke mandira haiN| nadI meM magaramacchoM ke hone ke kAraNa nadI meM snAna karanA jAnalevA siddha ho sakatA hai| yahA~ Thaharane hetu mandira kameTI kA gaisTa hAusa tathA raisTa hAusa haiN| mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, padmAsana kI mudrA meN| jilA mandasaura mArgadarzana : mumbaI-dillI relve mArga para sthita zAmagar3ha relve sTezana se 10 ki.mI. dUra pUrva meM / ma zrI parAsalI tIrtha parAsalI grAma meM yaha tIrtha sthita hai| zAmagar3ha se parAsalI taka pakkA sar3aka mArga hai| sTezana AparAsalA taya se TaiksI, basa Adi sAdhana upalabdha haiN| prAtaH 7 baje se sAyaM 7 baje taka pratyeka ghanTe meM rotI. basoM kA AvAgamana hotA rahatA hai| mandasaura yahA~ se 90 ki.mI. dUra hai| zrI nAgezvara tIrtha zrI jaina zvetAmbara yahA~ se 47 ki.mI. dUra hai| zAmagar3ha relve sTezana para pazcima eksapresa, janatA eksapresa, AdezvarajI tIrtha peDhI nijAmuddIna eksapresa, deharAdUna eksapresa, avadha eksapresa, mathurA-ratalAma-lokala, svarNa posTa parAsalI tIrtha mandira eksapresa, phraMTiyara mela, gaNagaura eksapresa, jayapura-cennaI eksapresa tathA jayapura- zyAmagar3ha. jilA mandasaura baiMgalora eksapresa Adi TrenoM kA ThaharAva hai| suvAsarA relve sTezana se tIrtha 12 ki.mI. dUra (madhya pradeza)-458883 hai| vAhana Adi sTezana para upalabdha ho jAte haiN| phona : 07425-32855 2010_03 www.jaine|b45.org Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhya pradeza jaina tIrtha paricAyikA paricaya : mandira kI pratisthApanA vIra nirvANa saM. 1157 mAgha zuklA dazamI ke dina zAha gularAja haMsarAja boharA ne AcArya pravara zrI udayasAgarajI ke suhaste karavAI thii| kiMvadantiyoM ke anusAra yaha tIrtha anekoM camatkAroM kA sthala hai| prativarSa phAlguna zuklA aSTamI va navamI ko yahA~ melA lagatA hai| maMdira ke nikaTa hI zrI zAntinAtha bhagavAna kA mandira va eka dAdAvADI hai jisameM zrI ratnaprabhasUrIzvarajI tathA dAdA zrI jinakuzalasUrIzvarajI kI sundara va prabhAvazAlI pratibhA hai| Thaharane kI vyavasthA : 35 kamaroM kI suvidhAyukta dharmazAlA upalabdha hai| Adhunika suvidhAyukta kamaroM kA bhI yahAM nirmANa huA hai| haoNla bhI upalabdha hai| parama pUjya panyAsa pravara zrI harSasAgara jI ma. sA. kI preraNA se vizAla bhojanazAlA banAI gayI hai| yAtriyoM ke padhArane para bhAtA va bhojana banAyA jAtA hai| zAmagar3ha meM sTezana roDa para tIrtha kI ora se dharmazAlA banAI gayI hai| jilA nimAr3a zrI bAvanagajAjI tIrtha per3hI : zrI digambara jaina siddha kSetra cUlagirI TrasTa bAvanagajAjI, posTa bar3avAnI - 451 551 jilA pazcima nimAr3a (madhya pradeza phona : 07290-22084 mUlanAyaka : zrI AdinAtha bhagavAna, khaDgAsana / mArgadarzana : jaMgala meM suramya satapur3A parvata kI uccatama coTI cUlagiri para sthita yaha tIrtha nikaTa zahara bar3avAnI se 8 ki.mI. kI dUrI para hai| bar3avAnI khaNDavA-bar3audA mArga para sthita hai|| bar3avAnI se hI pahAr3a kI car3hAI prArambha ho jAtI hai jahA~ se 8.0 ki.mI. kI dUrI para cUlagiri kI talahaTI hai| bar3avAnI se cUlagirI taka bar3hiyA mArga hai| talahaTI se 1.6 ki.mI. kI dUrI para tIrtha sthala hai jahA~ 800 sIr3hiyA~ banI huI haiN| yahA~ se pAvAgirI 80 ki.mI., siddhavarakUTa 180 ki.mI., tAlanapura 45 ki.mI., bhANDavagar3ha 140 ki.mI. tathA pAvAgar3ha 220 ki.mI. dUra haiN| bar3avAnI se tIrtha ke lie prAtaH 6 baje se sAyaM 7.30 baje taka pratyeka 30 minaTa meM basa upalabdha hai| indaura se yaha tIrtha sthala 156 ki.mI. tathA khaNDavA se 180 ki.mI. dUra hai| donoM sthAnoM se basa, TaiksI Adi suvidhAe~ upalabdha haiN| yaha sthala kukSI se 29 ki.mI. tathA AlIrAjapura se 72 ki.mI. dUra hai| paricaya : pahAr3a para aMkita zilA-lekhoM aura pratimAoM kI prAcIna kalAkRtiyoM se isa tIrtha kI prAcInatA apane Apa siddha ho jAtI hai| zrI AdinAtha bhagavAna kI kAyotsarga mudrA meM, cUlagiri ke madhya eka hI pASANa meM utkIrNa itanI bhavya ramaNIka aura AkarSaka pratimA bhArata meM hI nahIM, balki vizva meM zAyada hI koI ho| purAne jamAne meM isa pradeza meM eka hAtha ko hI kaccA gaja mAnate the| pratimA lagabhaga 52 hAtha hone ke kAraNa bAvanagajAjI kahane lage hoNge| yaha mUrti kula 84 phuTa U~cI hai| eka bhujA se dUsarI bhujA taka kA vistAra 26 phuTa 6 iMca hai| sira kA gherA 26 phuTa hai| yahA~ mahAmastakAbhiSeka 12 varSoM meM eka bAra hotA hai| isa parvata para 10 aura prAcIna mandira haiM jinameM anekoM prAcIna pratimAe~ haiN| inameM se eka pratimA bhagavAna zAntinAtha kI 4.0 mITara (13 phuTa, khaDgAsana mudrA meM) ati prAcIna hai| talahaTI meM 21 maMdira haiN| yahA~ kI prAcInatama mUrti kalA darzanIya hai| isa pahAr3a para se, sAmane hI narmadA nadI kala-kala bahatI dikhAyI detI hai| pUjA kA samaya prAtaH 6 se 8 baje taka kA hai| Thaharane kI vyavasthA : kSetra para cAra bar3I dharmazAlAe~ va tIna gesTa hAUsa haiM jinameM sabhI Adhunika suvidhAe~ upalabdha haiN| bar3avAnI meM bhI acche hoTala upalabdha haiN| kSetra para bhojanazAlA prAtaH 10 se 6 baje taka cAlU rahatI hai| Jai 46ation International 2010_03 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA madhya pradeza mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, pdmaasnsth| jilA ratalAma mArgadarzana : yaha bimbaDoda gA~va ke pAsa sthita hai jo ki kezariyAjI ke mandira ke nAma se bhI | zrI bimbaDoda tIrtha pracalita hai| yaha ratalAma se 8 ki.mI. dUra sthita hai jahA~ se basa, TaiksI, tA~goM ityAdi kI suvidhAe~ upalabdha haiN| tIrtha sthAna taka pakkI sar3aka hai| ratalAma, ujjaina se 102 ki.mI. dUrI per3hI : para hai| relve mArga dvArA ratalAma gujarAta, mahArASTra, rAjasthAna, uttara pradeza Adi rAjyoM se saMparka zrI jaina zvetAmbara meM hai| pramukha sTezana hone ke kAraNa yahA~ basa, TaiksI, Taimpo Adi sabhI savArI sAdhana mUrtipUjaka jinAlaya upalabdha ho jAte haiN| indaura, ujjaina, mandasaura Adi se yahA~ ke lie niyamita basa sevAe~ mallinAtha TrasTa borDa upalabdha haiN| motI pUjyajI kA mandira, paricaya : pratimA kI kalAtmaka AkRti ke darzana se hI yaha pratIta hotA hai ki yaha tIrtha ati caumukhIpula, prAcIna hai| prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva prabhu kI itanI sundara, bhavya va zAnta, bAlU kI banI bimbaDoda grAma pratimA kA anyatra dekhanA durlabha hai| yahA~ hara varSa pauSa va dazamI se amAvasa taka melA lagatA DAkaghara ratalAma hai| yahA~ isa mandira ke atirikta aura pA~ca mandira haiN| yahA~ kA vAtAvaraNa ati manorama pratIta (madhya pradeza) hai| prabhu pratimA kI kalA viziSTa hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para eka vizAla dharmazAlA hai, jahA~ pAnI, bijalI, bartana va or3hane bichAne ke vastroM kI suvidhAe~ upalabdha haiN| mUlanAyaka : zrI supArzvanAtha bhagavAna, pdmaasnsth| jilA zAjApura mArgadarzana : yaha tIrtha grAma maksI ke antargata suramya sarovara ke taTa para sthita hai| maksI gA~va , zrI maksI tIrtha mambaI-AgarA mArga para ujjaina se 38 ki.mI. va devAsa se 32 ki.mI. hai| maksI relve sTezana se mandira 1.5 ki.mI. dUra hai jahA~ se TaiksI va tAMge kI suvidhA subaha se sAyaM upalabdha hai| per3hI : mandira taka pakkI sar3aka hai| rAtri meM sTezana para savArI sAdhana atyaMta kaThinAI se upalabdha ho pAte haiN| indaura se yaha tIrtha 70 ki.mI. dUra hai| zAjApura yahA~ se 25 ki.mI. dUra hai| mukhya 1. zrI AnandajI rAja mArga para hone ke kAraNa tIrtha para basoM kA nirantara AvAgamana rahatA hai| yahA~ se puSpagiri ___kalyANajI per3hI jaina zvetAmbara mandira tIrtha 70 ki.mI. gommaTagirI-indaura 78 ki.mI. tathA baneDiyAjI 78 ki.mI. dUra haiN| maksI 2. zrI digambara jaina se ujjaina indaura, gunA, gvAliyara ke lie pratyeka 10 minaTa meM baseM upalabdha rahatI haiN| atizaya kSetra maksI paricaya : isa prabhu pratimA kA itihAsa ati prAcIna batAyA jAtA hai| baDIyAra deza ke lIlAr3A grAma va posTa maksI, gA~va nivAsI mANDavagar3ha ke khajA~cI zrI saMgrAma sonI ne vi.saM. 1472 meM isa mandira kA jilA zAjApura nirmANa karavAyA thA va pratiSThA AcArya zrI somasundarasUrIzvarajI ke suhaste sampanna huI thii| (madhya pradeza) eka aura matAnusAra mandira ati prAcIna batAyA jAne ke kAraNa ho sakatA hai khajAMcI saMgrAma phona : 07363-32028, sonI ne isa mandira kA jIrNoddhAra karavAyA ho| yahA~ para camatkArika ghaTanAoM kI anekoM 32214 kiMvadantiyA~ pracalita haiN| kahA jAtA hai ki eka samaya prabhu ke chatra-dhAraka zrI dharaNendra deva ne apane phaNoM se dugdha dhArA bahAyI thI jisase mandira ke mUla sthAna meM dUdha bhara gayA thaa| zvetAmbara va digambara baMdhugaNa apanI-apanI vidhipUrvaka banAye hue niyamAnusAra pUjA karate haiN| vartamAna meM isake nikaTa hI eka aura digambara mandira vidyamAna hai| usake mUlanAyaka zrI supArzvanAtha bhagavAna hai| prabhu pratimA kA zilpa saundarya yAtrIgaNoM ko nirantara AkRSTa karatA rahatA hai| raMga paMcamI para pratyeka varSa 2 dina ke mele kA Ayojana hotA hai| maksI bar3A jaina mandira meM digambara AmanAya se pUjana-prakSAla kA samaya prAta: 6 se 9 taka niyata hai| 2010_03 www.jaind 47y.org Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhya pradeza | jaina tIrtha paricAyikA Thaharane kI vyavasthA : mandira ke nikaTa hI digambara va zvetAmbara dharmazAlAe~ haiM, jahA~ bijalI, pAnI, bartana Adi kI sArI suvidhAe~ upalabdha haiN| zvetAmbara dharmazAlA meM bhojanAlaya kI bhI vyavasthA hai| kSetra kI bhojanazAlA meM sazulka bhojana vyavasthA hai| bAjAra evaM hoTala nikaTa hI hai| jilA TIkamagar3ha mUlanAyaka : zrI zAntinAtha bhagavAna, kAyotsarga mudraa| ke mArgadarzana : yaha tIrtha ahAra gA~va ke nikaTa madanesa sAgara evaM suramya pahAr3iyoM ke madhya sthita zrI ahArajI tIrtha hai| yaha sthala baladevagar3ha-chattarapura mArga meM TIkamagar3ha se 25 ki.mI. dUra hai| ina sthAnoM se per3hI : TaiksI aura basoM kI suvidhAe~ haiN| Akhira taka pakkI sar3aka hai| yahA~ se papaurAjI 30 ki.mI., zrI digambara jaina siddha kSetra droNagiri 58 ki.mI., khujarAho 132 ki.mI., nainagiri 125 ki.mI. dUra hai| yahA~ se nikaTatama ahArajI, jilA TIkamagar3ha relve sTezana lalitapura 83 ki.mI. tathA jhA~sI 115 ki.mI. hai| jhA~sI para sabhI prAntoM se (madhya pradeza) TrenoM kA AvAgamana rahatA hai| pratyeka gAr3I kA yahA~ ThaharAva hai| sTezana se TIkamagar3ha ke lie phona : 07683-32345 basa suvidhA upalabdha hai| sIdhe tIrtha ke lie bhI baseM mila jAtI haiN| paricaya : prAcInakAla meM madanesapura, madanesAgarapura, vasuhArikapura tathA nandanapura Adi nAmoM se yaha tIrtha sthala prasiddha thaa| zrI pAnAzAha ke samaya meM anekoM munirAjoM kA yahA~ AhAra huA karatA thaa| jisase isakA nAma ahAra pdd'aa| anekoM jina mandiroM ke avazeSa Aja bhI yahA~ ke AsapAsa kI pahAr3iyoM para pAye jAte haiN| kalAkAra zrI pApaTa dvArA nirmita isa bhavya, zAnta pratimA kA pratiSThApana yahA~ ke rAjA zrI madana varmA ke zAsana kAla meM seTha ralahaNajI ne vikrama saM. 1237 meM karavAyA thaa| yahA~ zilAlekhoM meM jaina samAja kI 32 afrajAtiyoM kA va bhaTTArakoM ke ziSya-praziSyoM evaM AryakAoM kI ziSyAoM-praziSyoM kA vi. saM. 1200 se 1607 taka kA ullekha milatA hai| yahA~ para abhI bhI anekoM prakAra kI camatkArika ghaTanAe~ ghaTatI rahatI haiN| prati varSa mArgazIrSa zuklA 13 se pUrNimA taka vArSika melA hotA hai| isI parakoTe meM sAta aura mandira haiN| pratimA sundara aura kalAtmaka hai jise dekhane para aisA lagatA hai ki pratimA panne kI banI hai| eka hI zilA meM nirmita dasavIM sadI kA eka yugala mAnastambha darzanIya hai| mukhya mandira meM pUjA kA samaya prAtaH 7 baje se 11 baje taka hai| Thaharane kI vyavasthA : mandira ke nikaTa hI sabhI suvidhAyukta vizAla dharmazAlA hai| bhojanazAlA upalabdha hai| samaya prAtaH 10 baje se sAyaM 5.30 baje taka hai| zrI paporAjI tIrtha mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, pdmaasnsth| mArgadarzana : yaha tIrtha TIkamagar3ha se 5 ki.mI. dUra vizAla gaganacumbI zikharoMyukta 108 mandiroM per3hI: ke sAtha sthita hai| yahA~ se lalitapura 57 ki.mI. va jhA~sI 87 ki.mI. dUra hai| ina jagahoM se zrI digambara jaina atizaya basa va TaiksI kI suvidhAe~ haiN| mandira taka pakkI sar3aka hai| kSetra, papaurAjI DAkaghara papaurAjI, paricaya : kahA jAtA hai ki isakA prAcIna nAma pampApura thaa| tIrthAdhirAja zrI AdIzvara bhagavAna jilA TIkamagar3ha kI prAcIna pratimA bhoyare meM hai jisa para saM. 1202 kA lekha utkIrNa hai| kahA jAtA hai raghupati (madhya pradeza) zrI rAmacandrajI ne ayodhyA se orachA ke pravAsa kAla meM ina vanoM meM nivAsa kiyA thaa| yahA~ para anekoM prakAra kI camatkArika ghaTanAe~ ghaTatI A rahI haiN| isI vizAla parakoTe meM Jain 48ction International 2010_03 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhya pradeza jaina tIrtha paricAyikA gaganacumbI zikharoM yukta vibhinna zailI ke 108 mandira haiN| yahA~ para bhoyare meM sthita mUrtiyA~ prAcIna, ati AkarSaka va sundara haiN| eka hI sthAna para itane mandiroM kA samUha divya nagarI jaisA pratIta hotA hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para Thaharane ke lie 4 bar3I dharmazAlAe~ haiM jahA~ pAnI, bijalI va bartanoM kI suvidhAe~ upalabdha haiN| mUlanAyaka : zrI avantI pArzvanAtha bhagavAna, arddha pdmaasnsth| jilA ujjaina mArgadarzana : yaha tIrtha ujjaina zahara meM kSIprA nadI ke nikaTa sthita hai| yahA~ se ujjaina 1.6 ki.mI. dUra hai jahA~ se TaiksI, rikzoM tathA tA~goM ityAdi kI suvidhAe~ upalabdha haiN| mandira taka zrI avantI pakkI sar3aka hai| ujjaina-indaura se 55 ki.mI. dUra hai| yahA~ se mANDu 146 ki.mI., dhAra pArzvanAtha tIrtha 112 ki.mI., bhopAla 188 ki.mI., oMkArezvara 129 ki.mI. dUra hai| ujjaina dillI-indaura, ahamadAbAda-vArANasI aura indaura-bilAsapura rela mArga para sthita hai| per3hI: paricaya : isa nagarI ke prAcIna nAma avantikA, puSkara-rajinI Adi the| jaina granthAnusAra bhadrA zrI avantI pArzvanAtha tIrtha seThANI ke suputra avantIsukumAla ne Arya suhastIsUrijI se pratibodha pAkara dIkSA aMgIkAra (jaina zvetAmbara per3hI) kI va jaMgala meM saMthAre meM rahate hue tapazcaryA meM hI mukti pada ko prApta hue| unake putra zrI ananta peTha : dAnI daravAjA mahAkAla ne Arya suhastIsUrijI ke sadupadeza se apane pitAjI ke smaraNArtha isa bhavya mandira DAkaghara ujjaina kA nirmANa krvaayaa| yaha vRtAMta vIra nirvANa saMvat 250 kA mAnA jAtA hai| samaya-samaya (madhya pradeza) para zAsana prabhAvaka AcArya bhagavantoM ne apanI amUlya zakti kA sadupayoga karake isa tIrtha kI mahimA bddh'aayii| vikrama kI sAtavIM sadI meM AcArya zrI mAnatuMga sUrijI ne yahIM para bRhad rAjA bhoja ko bhaktAmara strotra kI racanA dvArA camatkAra dikhAkara prabhAvita kiyA thaa| gyAharavIM sadI meM zrI zAntisUrijI vidyA priya paramAra vaMzI rAjA bhoja kI rAjya sabhA meM 84 vAdiyoM ko jItakara yahIM para susammAnita hue the| jaina dharma ke pracAra va prasAra sambandhI anekoM ghaTanAe~ isa tIrtha se jur3I huI haiN| vartamAna meM yahA~ para isake atirikta anya 22 mandira vidyamAna haiN| prabhu pArzva kI prAcIna pratimA ati hI saumya hai| darzanIya sthala : ujjaina meM ziprA nadI ke taTa para pramukha mandira mahAkAlezvara mandira hai| ujjaina meM isake atirikta bhI anekoM mandira haiM jinameM gopAla mandira, cintAmaNi gaNeza mandira, maMgala nAtha mandira, harasiddhi mandira, bar3A gaNeza mandira tathA mAtA saMtoSI kA mandira atyanta darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : mandira ke nikaTa hI dharmazAlA hai, jahA~ pAnI aura bijalI kI suvidhAe~ haiN| zahara meM anekoM dharmazAlAe~ evaM hoTala bhI haiN| mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, pdmaasnsth| zrI alaukika mArgadarzana : yaha tIrtha hasAmapurA gA~va ke madhyastha sthita hai| yahA~ se ujjaina lagabhaga 11 ki.mI. pArzvanAtha tIrtha dUra hai jahA~ se basa va TaiksI kI suvidhA upalabdha hai| paricaya : mandira meM sthita prAcIna kalAtmaka avazeSa se patA calatA hai ki yaha mandira lagabhaga per3hI : vikrama kI dasavIM sadI parva kA hogaa| bAharavIM sadI kI banI dhAta kI caubIsI mandira meM zrI alaukika pArzvanAtha vidyamAna hai| panaH jIrNoddhAra vikrama saM. 1649 meM hone kA ullekha hai| rAjA vikramAditya ke jaina zvetAmbara tIrtha kameTI kAla meM ujjaina nagarI kA yaha eka mohallA thA va rAjA vikramAditya kA mahala yahA~ para thaa| hasAmapura, posTa tAlodA, isake nikaTa rAnI kA mahala thA jise Aja rAnIkoTa kahate haiN| yahA~ anekoM camatkArika jilA ujjaina (madhya pradeza) 2010_03 www.jainelike49rg Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhya pradeza jaina tIrtha paricAyikA ghaTanAe~ ghaTane ke pramANa milate haiN| zrI pArzvaprabhu kI pratimA alaukika va kalAtmaka hai| pratimA kI hastamudrA ke nIce do sarpa bane haiM jo apane ApameM advitIya hai| 11vIM sadI kA pUrNa parikara kalAtmaka prastarakhaNDa Adi darzanIya haiN| Thaharane kI vyavasthA : mandira ke pAsa dharmazAlA hai jahA~ pAnI, bartana va bijalI kI suvidhA upalabdha hai| ujjaina meM anekoM dharmazAlAe~ haiN| zrI unhela tIrtha per3hI: zrI pArzvanAtha jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha kI per3hI jilA ujjaina-456 221 phona : 07366-20258, 20237 mUlanAyaka : zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha bhagavAna, pdmaasnsth| mArgadarzana : yaha tIrtha unhela nagara ke madhya jaina mandira galI meM sthita hai| yahA~ se unhela relve sTezana 9 ki.mI. dUra hai jahA~ para Taimpo kA sAdhana upalabdha hai| yaha ujjaina se vhAyA bherUgaDha lagabhaga 30 ki.mI. dUra hai| nAgadA jaMkzana se unhela 22 ki.mI. dUra sthita hai| yahA~ se pratyeka 15 se 20 minaTa para ujjaina-nAgadA jaMkzana evaM jAvarA ke lie niyamita basa sevA upalabdha hai| ujjaina avanti pArzvanAtha 30 ki.mI. tathA nAgezvara tIrtha (rAjasthAna) yahA~ se 75 ki.mI. paricaya : jaba nAgadA meM zrI janmejaya ne nAga yajJa kiyA thA usa samaya cAroM dizAoM meM toraNa dvAra bAMdhe gaye the taba eka toraNa isa sthAna para bhI bA~dhA gayA thaa| aura yahA~ nagara basa jAne ke pariNAmasvarUpa isakA nAma toraNa par3a gayA thaa| vartamAna nAma musalamAna kAla meM parivartita kiyA gayA hogA aisA pratIta hotA hai| pratimA kI kalAkRti va mandira meM upalabdha 10vIM va 11vIM sadI ke avazeSoM se yaha pramANita hotA hai ki yaha tIrtha dasavIM sadI pUrva kA hai| isa tIrtha kA antima jIrNoddhAra vikrama saM.1700 meM unhela zrIsaMgha dvArA karavAyA gayA thaa| yahA~ para anekoM taraha kI camatkArika ghaTanAe~ ghaTane ke saMketa milate haiN| yahA~ pratimA jI kAmitapUraNa zrI cintAmaNi pArzvanAtha ke nAma se bhI pukArI jAtI hai| prabhu pratimA kI kalA advitIya hai| sapta-phaNoM ke sAtha donoM ora indra mahArAja kI pratimAe~ haiM jo saMbhavata: anyatra nahIM hai| vartamAna meM mandira kA jIrNoddhAra cAlU hai| pUjA kA samaya prAtaH 9 se 4 baje taka hai| Thaharane kI vyavasthA : mandira ke nikaTa hI dharmazAlA hai| nikaTa hI bAjAra hai| pUrva sUcanA dene para yahA~ bhojana evaM bhAtA kI vyavasthA ho jAtI hai| 50 2010_03 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAgaura jilA pAlI (rAjasthAna) Map not to scale sar3aka evaM rela mAnacitra * tIrtha sthala * darzanIya sthala pIpaDa roDa jodhapura rAyapura 9 NATA dhyAvara + + jilA ajamera jilA pAlI sojata roDa jilA ajamera mAravAr3ajA bAvar3I/ jAlora guMdoja bhIlavAr3A jAlora ko karerA ko 16 jilA rAjasamanda takhatagAha mAMDerAva mAdalAI / disUrI pANerAvAcAramajAminkI yAyAma mudyAlA " mahAvIra mumera ki 16 mA mevAr3I kambhalagada 5 rAjasamanda leka rAjanagararolI rAjasamandI 15 sirohI nAthadvArA haldIghATA. cittaur3agar3ha denavAr3A* ekaliMgajI udayapura dayapura kora zAjArasthAnA 2010_03 loyary.org Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hArajI pAlI pAlI ko koraTA sumerapura zivagaMja sirohI sar3aka mAnacitra * tIrtha sthala Map not to scale Distances in Kilometers jAlora ko gamasina ++++ jAva jAlora cAmandI 31 sirohI sinega S vIravAr3ANE NDavAr3A jasavannapurA loTAnA 7 tor-15 piNDavAr3A kRSNagaMja mIrapura koja X lAja ANE pAvApurI/ dAMtarAI nitoDA dhanArI jIrAvalA -gulAbagaMja diyANA, P anAdamA * svarUpagaMja acalagaha varamANa "bhAunTa AbUna dhavalI kAsIndA .bhaTAnA danANA pAlanapura ko muMgathalA THderaNA udayapura AbUroDa t +++++++ +++ zavAjI gujarAta 2010_03 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA rAjasthAna mUlanAyaka : prathama tIrthaMkara bhagavAna AdinAtha / jilA ajamera mArgadarzana : rAjasthAna kA pramukha nagara ajamera rASTrIya rAjamArga na. 8 para sthita hai| jayapura se yaha : 120 ki.mI. dara hai. paSkara tIrtha yahA~ se 11 ki.mI. dara sthita hai| Aba, udayapara, jodhapara. ajamera ajamara jayapura, AgarA, dillI, ahamadAbAda, mumbaI sabhI pramukha sthAnoM ke lie yahA~ se niyamita basa sevA hai| relamArga dvArA hAvar3A, dillI, indaura, haidarAbAda, cittaur3a, AgarA, jodhapura Adi sabhI pramukha sthAnoM se jur3A hai| relve sTezana aura basa sTaiNDa ke madhya 2 ki.mI. kI dUrI hai| paricaya : rAjasthAna kI pramukha paryaTana sthalI ajamera aitihAsika tathA dhArmika sthalI donoM ke rUpa meM prasiddha hai| yahA~ kA pramukha digambara jaina mandira sonI jI kI nasiyA~ hai| subhASa bAga ke nikaTa hI lAla pattharoM se nirmita yaha jaina mndir| ise lAla mandira bhI kahate haiN| yaha sundara nakkAzI se alaMkRta hai| haoNla ke eka aMza meM gilaTa kiye kATha ke maoNDala meM mAnava janma ke kramika vikAsa aura jaina purANa ko utkIrNa kiyA gayA hai| do pRthak-pRthaka prakhaNDoM meM isakA nirmANa huA hai| donoM ke praveza dvAra alaga-alaga hai| isake eka bhAga meM teraha dvIpa kI racanA hai jinake DhAI dvIpa kI racanA vistRta hai| dUsare bhAga meM ayodhyA evaM paMcakalyANa kI bhavya racanA hai| siddhakaTa caityAlaya nasiyA~ jI ke nAma se prasiddha isa mandira kA nirmANa seTha mUlacanda sonI ne san 1865 meM karavAyA thaa| unhIM ke nAma para ise sonIjI kI nasiyA~ kahA jAtA hai| mArgadarzana-mahAna camatkArI prathama dAdAguru AcArya zrI jinadatta sUri jI kA samAdhi sthala zrI jinadatta sari ajamera zahara ke vinaya nagara kSetra meM sthita hai| relve sTezana tathA basa sTaiNDa se yaha sthala / 2 ki.mI. dUrI para sthita hai| basa sTaiNDa evaM sTezana se yahA~ Ane hetu rikzA, tA~gA, TaiksI Adi sabhI sAdhana upalabdha haiN| per3hI : paricaya-isa pAvana prAcIna tIrtha kA nirmANa 12vIM zatAbdI meM huA thaa| dAdAguru zrI jinadatta zrI jinaTana zrI jaina zvetAmbara zrI saMgha sUri jI kA janma san 1076 meM gujarAta ke dholakA nagara meM huA thaa| mAtra 9 varSa kI alpAyu zrI jinadatta sUri dAdAvAr3I meM hI dAdA guru saMyama patha para agrasara hue the| apanI adhyAtmika zAnti, saMyama va tapobala vinaya nagara, ke prabhAva se dAdA gurudeva ne aneka rAjapUta zAsakoM ko bhagavAna mahAvIra kA ahiMsA kA ajamara-305 001 siddhAnta apanAne hetu pratibodhita kiyaa| sana 1155 meM 79 varSa kA avasthA meM dAdAgaru deva phona : (0145) 423530%; ajamera meM svargalokavAsI hue| unake tapobala ke prabhAva se antima samaya meM unako or3hAI 620357 gaI cAdara, colapaTTA va muMhapattI svata: binA jale agni se bAhara A girI, jinheM Aja bhI (bhojanazAlA) jaisalamera ke jJAna bhaNDAra meM eka kAMca ke surakSita peTikA meM dekhA jA sakatA hai| mandira meM prabhu zrI pArzvanAtha jI ke pagaliyAjI evaM sapta dhAtu nirmita pratimA hai| prabhu vimalanAtha jI kI mUrti bhI hai| tIna ora se arAvalI parvatamAlA se ghirA sundara naisargika vAtAvaraNa meM sthita yaha tIrtha mana meM Ananda evaM zAnti pradAna karatA hai| Thaharane hetu vyavasthA-dAdAvAr3I meM yAtriyoM ke Thaharane hetu suvyavasthita dharmazAlA tathA bhojanazAlA kI suvidhA hai| Thaharane hetu yahA~ 52 kamare haiN| or3hane bichAne hetu sabhI sAmAna upalabdha haiN| kAra, basa Adi pArkiMga hetu samucita jagaha upalabdha hai| mandira evaM dharmazAlA kI sampUrNa vyavasthA zrI jaina zvetAmbara zrI saMgha dvArA kI jAtI hai| bhojanazAlA meM ni:zulka bhojana vyavasthA hai| isakA saMcAlana zrI jinadatta sUri maNDala dAdAbAr3I dvArA kiyA jAtA hai| ___ 2010_03 www.jaina 51ry.org Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA darzanIya sthala : relve sTezana ke sAmane madara geTa pAra kara 10/15 minaTa ke paidala rAste para ajamera kA mUla AkarSaNa khvAjA sAhaba kI daragAha hai| islAma dharmAvalambioM ke lie bhArata meM yaha sabase pavitra tIrthasthAna hai| isake dvAra hara eka ke lie khule hue haiN| daragAha se 5-7 minaTa ke rAste tripoliyA geTa pAra karate hI dAhinI ora DhAI dina kA jhoMpar3A hai| yaha muhammada gorI kI kRti hai, jisane ise 1198 meM banavAyA thaa| jhoMpar3A ke sAmane 3 ki.mI. lambA khar3I car3hAI vAle Der3ha ghaNTe kA rAstA taya kara 2055 phITa kI U~cAI para tArAgar3ha pahAr3a para sthita durga meM pahu~cA jA sakatA hai| akabara ne 1570 I. meM isakA nirmANa karAyA thaa| zahara ke madhya, sTezana ke nikaTa hI sapheda pattharoM se nirmita aMtima mugalakAla meM nirmita abdullA khA~ kA makabarA darzanIya hai| do pahAr3oM ke bIca lUnI nadI para bAMdha banAkara kRtrima jhIla annAsAgara banAyI gayI hai| sUryodaya va sUryAsta ke samaya isameM par3ate indradhanuSa kA pratibimba mana ko moha letA hai| jahA~gIra ne isake saundarya para mugdha hokara jhIla ke taTa para sundara udyAna daulata bAga kA nirmANa karavAyA aura zAhajahA~ ne 1637 meM ise maramarI dIvAroM para cAra sundara chatra aura saMgamaramara kI prAcIra banAkara ise aura bhI sundara aura manohArI kara diyaa| khAdima TUrisTa baMgalA se rAjasthAna TUrijma kA paryaTana TUra puSkara, DhAI dina kA jhoMpar3A, myUjiyama, daragAha, jaina mandira, durga, leka Adi ghumAkara lAtA hai| yaha TUra dina meM 2 bAra hai| pahalA cakra prAta: 8.00 baje se 1.00 baje taka tathA dUsarA cakra 2.00 se sAyaM 6.30 baje taka hotA hai| sTezana se 5 ki.mI. dUrI para ajaya nagara meM hAla hI meM nirmita zrI sAI bAbA kA mandira bhI atyanta kalAtmaka evaM darzanIya hai| puSkara tIrtha : vizva paryaTana meM atyaMta mahattvapUrNa sthAna prApta kara cukA yaha hindU tIrtha ajamera se 11 ki.mI. uttara-pazcima meM 1539 phITa kI U~cAI para hai| ajamera va puSkara ke bIca nAga pahAr3a sImA rekhA kA kAma karatA hai| ajamera relve sTezana ke pIche gAMdhI bhavana se basa puSkara jAtI hai| rAjya basa sTaiNDa se bhI puSkara ke lie baseM milatI hai| puSkara ke do viparIta choroM para do basa sTaiNDa haiN| ucita hogA relve sTezana se basa dvArA puSkara basa sTaiNDa jAnA isa mArga para TaiksI va oNTo bhI calate haiN| isa mArga para vizva kA ekamAtra brahmA mandira hai| yahA~ anya mandira bhI haiN| inakI saMkhyA 500 se adhika hai aura puSkara meM Thaharane hetu kaI dharmazAlAe~ haiN| yahA~ dezI evaM videzI paryaTakoM kA bahutAyata AvAgamana rahatA hai| puSkara meM 52 ghATa haiN| hAlAMki inameM ullekhanIya ghAToM kI saMkhyA 15 hai| prati varSa kArtika pUrNimA (akTUbara-navambara) meM yahA~ 10 dinoM taka melA lagatA hai| aMteDa kI mAtA kA mandira cAroM ora atyanta ramaNIka vAtAvaraNa se ghirA huA hai| yahA~ pratyeka varSa rakSAbaMdhana para mele kA Ayojana hotA hai| aMteDa kI mAtA ke mandira ke nikaTa hI ajamera ke digambara jaina-sampradAya kI chatriyoM evaM cabUtaroM kA bhavya darzana hotA hai| jhIla ke dUsarI ora sAvitrI pahAr3a hai, tIrtha yAtriyoM va paryaTakoM ko yaha sIdhA-sarala mandira kAphI prabhAvita karatA hai, barabasa apanI ora khIMca letA hai| mandira meM sAvitrI devI kI pUjA hotI hai| devI sarasvatI kI bhI pratimA hai| mandira meM kevala mahilAoM ko hI pUjA kA adhikAra hai| basa sTaiNDa se thor3I dUra aura Age bar3hane para maganI rAma bAMgar3a dvArA nirmita raMganAtha mandira puSkara kA eka aura AkarSaNa hai| isa mandira kI sthApatya-zailI meM dravir3Iya chApa spaSTa dikhAI par3atI hai| mandira kA sone kA tAr3agAcha bhI darzanIya hai| mandira kI zobhA ati manamohaka hai| Samucation International 2010_03 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA | ajamera se 27 ki.mI. dUra kizanagar3ha kA bhI paribhramaNa kara sakate haiN| kizanagar3ha kalA va saMskRti kA pIThasthAna hai| guMtalAba leka, phUla mahala prAsAda, durga, kRSNa mandira, majholA prAsAda Adi kI prazasti Aja samUce vizva meM hai| ajamera byAvara mArga para ajamera se 30 ki.mI. dUra mAMgaliyAvAsa gAMva meM mukhya mArga se 1/2 ki.mI. aMdara kalpavRkSa darzanIya sthala hai| yahA~ 800 varSa prAcIna do kalpavRkSa atyaMta darzanIya hai| mukhya mArga para pulisa sTezana ke nikaTa se aMdara gAMva ke lie mArga gayA hai| thor3A Age jAne para sIdhe hAtha para mur3akara 200 mITara dUra Age bAyIM ora yaha sthala hai| aisI kiMvadatI hai ki 12 varSa meM eka bAra ina vRkSoM para phala evaM zveta puSpa lagate haiN| Thaharane kI vyavasthA : ajamera zahara rAjasthAna ke pramukha paryaTana sthaloM meM se eka hone ke kAraNa yahA~ aneka hoTala evaM dharmazAlAe~ haiN| basa sTezana ke sAmane rAjasthAna TUrijma kA hoTala khAdima, sAvitrI, kanyA vidyAlaya roDa, ajamera para sthita haiN| relve sTezana ke nikaTa sTezana roDa para kaI hoTala haiN| mUlanAyaka : bhagavAna AdinAtha (gor3a AdinAtha) saravAr3a mArgadarzana : ajamera-kekar3I mArga para ajamera se 56 ki.mI. dUra saravAr3a atizaya kSetra sthita hai| (atizaya kSetra) paricaya : saravAr3a prAcInatama digambara jaina tIrthoM meM se eka mAnA jAtA hai| prApta zilAlekhoM ke anusAra yaha 7vIM 8vIM zatAbdI kA mAnA jAtA hai| gaur3a vaMzIya rAjAoM ke kAla meM isakA jIrNoddhAra huA thaa| yahA~ kI prabhu pratimA atyaMta camatkArika mAnI jAtI hai| kiMvadatI hai ki anekoM DAkU, luTeroM ke camatkArika ThaMga se isane hRdaya parivartana kara diye the| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ eka dharmazAlA hai| mArgadarzana : ajamera jile meM sthita nasIrAbAda se 56 ki.mI. dUra, kekar3I se 17 ki.mI. dUra bagherA bagherA atizaya kSetra sthita hai| yaha tIrtha ajamera TauMka rAjya sImA ke nikaTa sthita hai| yaha eka choTA sA gA~va hai tathA yahA~ basa yA kAra dvArA pahu~cA jA sakatA hai| varSAkAla meM rAstA prAyaH banda hI rahatA hai| paricaya : bagherA gA~va ke bAhara TekarI para zilAoM meM utkIrNa 5-6 phuTa U~cI pArzvanAtha kI mUrtiyA~ haiN| yahA~ kaI guphAe~ aura niSedhikAe~ haiN| atizaya kSetra bagherA meM samaya-samaya para bhU-garbha se jaina tIrthaMkaroM kI mUrtiyA~ prApta hotI rahI haiN| yahA~ kalA va purAtatva kI bahuta hI mUlyavAna sAmagrI hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ gA~va meM mandira ke nikaTa dharmazAlA hai| 2010_03 www.jainell 53 rg Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jilA alavara alavara (darzanIya sthala) zrI tijArA tIrtha per3hI : zrI 1008 candraprabhu di. jaina atizaya kSetra deharA, tijArA, jilA-alavara (rAja.) phona : 01469-22119, 22407 sariskA (darzanIya sthala) Ja 54ad cation International 2010_03 jaina tIrtha paricAyikA tijArA se 53 ki.mI. va dillI se 158 ki.mI. dUra alavara sthita hai| yahA~ ke mandiroM meM aneka prAcIna mUrtiyA~ virAjamAna haiN| mukhya mandira zrI nandIrAma jI ke putra muMzI rizkalAla jI dvArA san 1880-90 ke lagabhaga nirmita karavAyA gayA thaa| alavara zahara kI sthApanA mahArAja rAva pratApasiMha ne san 1775 I. meM kI thii| pahAr3a aura jhIla ke manorama prAkRtika vAtAvaraNa meM pahAr3a kI coTI para bane alavara siTI pailesa kI chaTA manabhAvana hai| yahA~ vartamAna meM AkAzavANI kendra banA diyA gayA hai| jisameM prAcIna pAMDulipiyA~ bhI haiN| zahara ke antima chora para gArDana, purajana vihAra Adi darzanIya haiN| Thaharane ke lie alavara meM aneka hoTala, gaisTa hAusa evaM dharmazAlAe~ ucita dara para mila jAte haiN| siliseDa jhIla - zahara se 8 ki.mI. dUra kRtrima jhIla siliseDa jhIla bhI dekhane yogya sthala hai| mUlanAyaka : zrI candra prabhu, zvetavarNa / mArgadarzana : dillI se lagabhaga 117 ki.mI. dUra, alavara se 52 ki.mI. dUra alavara jile ke antargata sthita tijArA atizaya kSetra, dillI, rivADI, alavara, jayapura, phirojapura, mahAvIra jI Adi pramukha sthAnoM se sar3aka mArga dvArA niyamita basa sevA se jur3A huA hai / yahA~ pratyeka mahIne ke antima ravivAra ko dillI se kaI yAtrI baseM AtI haiM jo laghu mele kA rUpa le letI haiN| tIrtha para jIpa upalabdha hai| paricaya : prAcIna abhilekhoM meM deharA nAma se prasiddha isa sthAna se san 1956 meM zrAvaNa zukla 10 saMvat 2013 meM candraprabhu kI zveta varNa kI divya camatkArI pratimA bhUgarbha se prApta isa kSetra kI khyAti meM avarNanIya vRddhi huI hai| yahA~ aneka loga manautI mA~gane Ate haiN| logoM kA vizvAsa hai ki yahA~ para manokAmanA pUrNa hotI hai| vizeSa rUpa se bhUta, pretavyaMtara Adi ke kaSTa dUra karane kI dRSTi se isa kSetra kI bar3I prasiddhi hai / kSetra meM eka vizAla mandira meM tIna sundara vediyA~ haiN| madhya vedI meM candraprabhu jI kI bhavya camatkArI mUrti virAjamAna hai| mandira ke pIche jahA~ se mUrti prakaTa huI thI caraNa chatarI banI huI hai / mandira ke sAmane darzanIya mAnastaMbha bhI hai| prativarSa phAguna vadI saptamI tathA zrAvaNa zukla dazamI ko vArSika mele lagate haiN| kSetra meM eka anya digambara jaina mandira hai jo pArzvanAtha jI ko samarpita hai| isameM bhI aneka manojJa va sAtizaya pratimAe~ virAjamAna haiN| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ lagabhaga 300 kamaroM kI dharmazAlA hai jisameM DIlaksa, sAdA sabhI prakAra kI suvidhA yukta kamare haiM / yahA~ niHzulka bhojanazAlA kI vyavasthA hai| prAtaH 10 se 1 tathA sAyaM 4 se 5.30 baje taka bhojanazAlA cAlU rahatI hai| nikaTa meM hoTala bhI hai| jayapura se 110 ki.mI., alavara se 38 ki.mI. dUra sthita arAvalI parvatamAlA ke naisargika vAtAvaraNa meM sthita yaha abhayAraNya Aja prasiddha bhramaNasthala ke rUpa meM vikasita ho gayA hai / yahA~ bAgha, bhAlU, hiraNa, sAMbhAra, vana bilAva Adi vibhinna prANiyoM ko dekhA jA sakatA / varSAkAla meM yahA~ AnA niSphala ho sakatA hai| paryaTana ke hisAba se sardI ke cAra mahInoM meM navambara se pharavarI taka vanyajIvoM ko sakUnapUrvaka nihArA jA sakatA hai| yahA~ nAgarikoM ko praveza zulka denA hotA hai| kaimare kA zulka atirikta hai| rAtri bhramaNa ke lie yahA~ Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA paikeja TUra kI vyavasthA bhI hai| isake lie rAjasthAna TUrijma ke oNphisa se jAnakArI prApta kI jA sakatI hai| san 1979 se yahA~ bAgha pariyojanA lAgU kI gayI jisake antargata yahA~ bAghoM ko pramukhatA pradAna kI gyii| kAlIMjarI reMjara posTa se vanya prANiyoM ko acchI prakAra dekhA jA sakatA hai| yahA~ vAca TAvara bhI banA huA hai| rAtri meM vAca TAvara se bAgha Adi bhI dekhe jA sakate haiN| vAca TAvara para rAtri meM rukane ke lie peyajala va khAdya sAmagrI sAtha rakhanA acchA rahatA hai| vana ke 22 ki.mI. andara pANDupola meM hanumAna jI ke darzana lAbha lie jA sakate haiN| sariskA basa dvArA dillI, jayapura va alavara se samparka meM hai| yahA~ tInoM sthAna se niyamita basa sevA upalabdha hai| rAjasthAna ke pUrvI bhAga meM AgarA se 56 ki.mI., dillI se 176 ki.mI. tathA jayapura se 175 jilA bharatapara ki.mI. dUra sthita bharatapura kAlavAdeva rASTrIya udyAna ke lie jAnA jAtA hai| yaha udyAna pakSI vihAra hai| yahA~ para sAiberiyana sArasa, ibIsa Adi durlabha pakSI navambara se pharavarI taka dekhane ko milate haiN| sau se adhika vibhinna jAtiyoM ke pakSI yahA~ dRSTigata hote haiN| prAtaHkAlIna velA meM pakSiyoM ko dekhane kA Ananda akalpanIya hai| zItakAlIna mausama meM pakSI sudUra vihAra karate hue yahA~ ghAnA pakSI vihAra meM Ate haiN| cIna, sAiberiyA, madhya eziyA Adi ke pakSI yahA~ dekhe jA sakate haiN| AgarA Thaharakara prAta:kAla meM yahA~ Akara pakSI vihAra dekhakara jayapura kI ora prasthAna kiyA jA sakatA hai| vaise yahA~ bhI Thaharane hetu rAjasthAna TUrijma ke hoTala Adi upalabdha haiN| DIga bharatapura se 34 ki.mI. uttara kI ora bagIcoM se sajA, sundara phavvAroM se susajjita hai DIga durg| yahA~ mukhya AkarSaNa haiM gopAla bhavana, kRSNa bhavana, kezava bhavana tathA nanda bhvn| gopAla bhavana meM saMgrAhAlaya bhI darzanIya hai| durga dekhane kA samaya 8-12 tathA 1-7 taka hai| AgarA se 50 ki.mI. dUra AgarA gvAliyara mArga para sthita dhaulapura kA lAla patthara prasiddha hai| jilA dhaulapara bAbara dvArA banAyA gayA prAcIna mugala udyAna johara yahA~ se 16 ki.mI. dUra hai| bIbI jarInA kA makabarA bhI dekhane yogya hai| dhaulapura macakunDa jo yahA~ se 5 ki.mI. dUra sthita hai| mandiroM se ghirI jhIla hai| jisake cAroM ora chAe mandira darzanIya hai| bAr3I vana vihAra kSetra hai| yahA~ jaMgalI pazu vicaraNa karate haiN| phirojazAha dvArA nirmita tAlAba-e-zAhI jhIla tathA durga bhI darzanIya haiN| rAjasthAna kA prasiddha zahara bIkAnera thAra registAna ke madhya dillI se sar3aka mArga se 538 ki.mI. jilA bIkAnera tathA jayapura se 325 ki.mI. dUra sthita hai| rela dvArA bIkAnera dillI, ahamadAbAda, jodhapura, savAI mAdhopura, jaisalamera, jayapura Adi zaharoM se jur3A huA hai| niyamita basa sevA bhI bIkAnera vibhinna zaharoM ke lie yahA~ se upalabdha hai| bIkAnera zahara paryaTana kendra hone ke kAraNa, yahA~ hoTala evaM dharmazAlAe~ vibhinna daroM para upalabdha haiN| hoTala pA~ca tArA se lekara sAmAnya dara taka upalabdha haiN| zahara meM basa, tAMgA, TaiksI Adi sabhI suvidhAe~ haiN| yahA~ eka digambara jaina va kaI zvetAmbara jaina mandira haiN| inameM 16vIM zatAbdI kA bhaNDArasA jaina mandira atyanta prasiddha aura apanI kalAtmaka bhavyatA ke lie deza bhara meM prasiddha hai| isa mandira ke mUlanAyaka zrI pArzvanAtha bhagavAna haiN| Jain.Education International 2010_03 www.jair 55,.org Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna | jaina tIrtha paricAyikA darzanIya sthala : relve sTezana se 1 ki.mI. dUra basa sTaiNDa hai| basa sTaiNDa ke nikaTa hI bIkAnera kA mUla AkarSaNa vahA~ kA durga hai| durga ke sAmane sArvajanika udyAna hai| usake antima chora para gAMdhI maidAna hai| sArvajanika udyAna meM julaoNjikala gArDana hai aura jaina mandira tulasI hai| zukravAra ko chor3akara, durga subaha 10.00 se sAyaM 4.30 baje taka khulA rahatA hai| bhaNDArasA mandira : zahara se 5 ki.mI. dUra 16vIM zatAbdI kA jaina mandira parisara hai| svarNamaNDita dhvaja va daNDa sahita ucca zikharavAlA yaha mandira gauravonnata mastaka lie khar3A hai| jaina mandiroM meM anyatama yaha mandira 23veM tIrthaMkara bha. pArzvanAtha yahA~ mUlanAyaka ke rUpa meM virAjita haiN| 1505 meM nirmita cintAmaNi, AdinAtha mandira bhI darzanIya haiN| mandira subaha 6 se 11 evaM sAyaM 7 se 8 baje taka khulA rahatA hai| gaMgA golDana myUjiyama : durga ke sAmane gAMdhI pArka ke nikaTa rAjasthAna TUrijma ke TUrisTa baMgale ke nikaTa bIkAnera kA gaMgA golDana jubilI-myUjiyama hai| gupta yuga ke TerAkoTA ke sAtha kuSANa va har3appA kAla ke pUrva ke vibhinna saMgraha isa myUjiyama kI amUlya nidhi haiN| lAlagar3ha prAsAda : zahara ke antima chora para (2.5 ki.mI.) mahArAjA gaMgA siMha ne apane pitA lAla siMha kI smRti meM gerue raMga ke baluA pattharoM se lAlagar3ha prAsAda arthAt reDa phorTa kA nirmANa karavAyA thaa| devI kuNDa : zahara se 8 ki.mI. dUra bIkAnera ke zAsakoM ke smRti stambha devI kuNDa meM haiN| smRti stambhoM ke bIca rAva kalyANa mAI stambha prAcInatama hai / zveta marmara pattharoM se nirmita rAjA sUratha siMha kI chatrI bhI sundara hai| kaimela brIDiMga phArma : zahara se 10 ki.mI. pazcima meM sarakAra saMcAlita karIba 300 U~ToM kA eziyA kA anyatama phArma hai| isa phArma meM paryaTaka U~Ta kI savArI kA Ananda va U~TanI ke dUdha kA svAda cakha sakate haiN| isake lie samaya aparAhna 3.00 se 5.00 baje taka hai| karaNI jI kA mandira : zahara se 26 ki.mI. dUra karaNI mAtA jI kA vizeSa khyAti prApta mandira hai| durgA kI avatAra karaNI jI yahA~ kI ArAdhyA haiN| bhaviSyavaktA ke rUpa meM devI kI khyAti hai| isa dvitala mandira kI svarNa chatarI, saMgamaramarI patthara para nakkAzI, mahArAjA gaMgAsiMha dvArA nirmita cAMdI kA geTa bhI sandara hai| mandira parisara meM asaMkhya mUSaka haiM, yadi ye ApakI deha para car3ha jAyeM to Apa puNya ke bhAgI hote haiM aura inheM mArane para pApa lagatA hai aisA kahA jAtA hai ki yahA~ eka zveta mUSaka bhI hai jo kevala unhIM logoM ko darzana detA hai jina para mAtA kI vizeSa kRpA hotI hai| sapheda cUhe ke darzana karane vAle darzanArthI apane Apako dhanya mAnate haiN| zahara se hara ghaNTe mandira ke liye basa sevA upalabdha hai| gajana prAsAda : zahara se dakSiNa-pazcima jaisalamera ke mArga meM 31 ki.mI. jAne para jhIla ke taTa para yaha prAsAda hai| prAsAda meM vibhinna sAmagriyoM, citroM va kArpeTa kA ullekhanIya saMgraha hai| galAba bAga bhI sundara hai| kisI samaya yaha rAjAoM kA AkheTa sthala thaa| yahA~ naye sire va vanyajIva abhayAraNya banA hai| nIlagAya, blaika baka Adi ko dekhA jA sakatA hai| zahara se yaha basa-samparka se jur3A hai| zikAra mahala meM Aja hoTala hai| bIkAnera se 45 ki.mI. jAne para bIkAnera jaisalamera mArga para pavitra hindU tIrtha kolAyata ke bhI darzana kiye jA sakate haiN| kapila muni ne isI kolAyata meM Azrama kA nirmANa kiyA thaa| bIkAnera se jaisalamera jAte vakta basa yAtrA ke daurAna vizrAma ke samaya bhI kolAyata ke darzana kie jA sakate haiN| 56 Jain Edupation International 2010_03 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA koTA se 46 ki.mI. dUra sthita bUMdI kA nAmakaraNa mINA saradAra dA ke nAma para huA hai| 17vIM jilA ba~dI zatAbdI meM nirmita bUMdI kA kilA ati manamohaka hai| basa sTaiNDa ke nikaTa se hI tArAgar3ha - durga pahu~cA jA sakatA hai| tArAgar3ha durga atyanta lubhAvanA durga hai| jo pahAr3I para kisI sapheda bUdA tAja kI bhA~ti sthita hai| isameM praveza dvAra ko hAthI pola kahA jAtA hai| dUsare talle meM usa samaya kA suzobhita udyAna raMga vilAsa hai| samUcA mahala hI bUMdI kI apanI viziSTa zailI meM zikAra va akhyAnoM se citrita hai| AdhA ghanTe bAda bajane vAlI ghar3I AkarSaNa kA kendra hai| kile se 3 ki.mI. dUra phUla sAgara bhI darzanIya hai| jaina sAgara jhIla kA pariveza bhI ati ramaNIya hai| smRti stambha phUloM ke bagIcoM aura jhIla ne bUMdI ke sauMdarya meM kaI gunA vRddhi kara dI hai| mUlanAyaka : bhagavAna munisuvrata nAtha jI, kRSNa varNa, padmAsana mudrA kezorAya pATana mArgadarzana : pazcima relve ke bambaI-dillI lAina para koTA jaMkzana sTezana se 20 ki.mI. dara (Atazaya kSatra) cambala nadI ke taTa para avasthita kezorAya pATana atizaya kSetra kA pUrA nAma zrI muni suvratanAtha digambara jaina atizaya kSetra kezorAya pATana hai| yaha bUMdI se 43 ki.mI., koTA se 20 ki.mI. va bUMdI roDa sTezana se 3 ki.mI. dUra sthita hai| yahA~ sabhI sthAnoM se basa sevA upalabdha hai| cA~dakher3I se koTA pahu~cakara nAva dvArA cambala pAra kara yahA~ pahu~cA jA sakatA hai| paricaya : prAcIna kAla meM (9vIM-10vIM) zatAbdI pUrva eka sthAna para bhagavAna munisuvrata nAtha kI mUrti thii| jisake camatkAroM kI khyAti dUra-dUra taka phailI thii| zodha ke AdhAra para vidvAnoM kA mata hai ki vartamAna kezorAya pATana hI vaha prAcIna nagara hai evaM viSNu ke vigraha ke kAraNa isakA nAma kezorAya pATana pdd'aa| yahA~ ke camatkAroM kI aneka kiMvadantiyA~ pracalita haiN| kahA jAtA hai ki muhammada gaurI kI AjJA se mUrti tor3ane ke asaphala prayAsa ke daurAna mUrti ke aMgUThe se dUdha kI prabala dhArA nikala pdd'ii| kucha samaya pUrva yahA~ phailI bhayaMkara plega ke kAraNa nagaravAsI jaMgala meM jAte samaya bhagavAna ke Age jota jalA gye| mahAmArI ke zAnta hone para jaba 3-4 mahIne bAda loga vApasa lauTe to jota ko jalate hue paayaa| jinAlaya cambala nadI ke taTa para 12 mITara U~cI caukI para banA hai tathA bAr3ha Adi kI surakSA hetu majabUta dIvAra banI huI hai| mandira meM 6-6 vediyA~ Upara va bhU-garbha meM hai jinameM kaI prAcIna (sAtavIM-AThavIM zatAbdI taka kI) mUrtiyA~ haiN| kahate haiM ki brahma deva muni ne yahIM 'vRhad dravya saMgraha' kI TIkA likhI thii| Thaharane kI vyavasthA : koTA zahara meM Thaharane hetu aneka hoTala evaM dharmazAlAe~ upalabdha haiN| yahA~ bhI AvAsa vyavasthA upalabdha hai| 2010_03 www.jaineligras/org Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna zrI aMdezvara pArzvanAtha jaina tIrtha paricAyikA mArgadarzana : udayagar3ha relve sTezana se 50 ki.mI. dUra, bAMsavAr3A jile meM cAroM ora saghana vanoM se ghirI eka choTI-sI pahAr3I para sthita hai aMdezvara paarshvnaath| yaha kuzalagar3ha se pazcima kI ora 15 ki.mI. va kaliMgar3A se pUrva kI ora 8 ki.mI. dUra sthita hai| yaha bAMsavAr3A se 35 ki.mI. dUra sthita hai| udayapura se bAMsavAr3A 163 ki.mI. tathA ratalAma se 74 ki.mI. dUra hai| paricaya : yaha eka atizaya kSetra hai jisake kaI atizayoM kI mAnyatA bhI hai| kSetra meM koI bastI nahIM hai| yahA~ pArzvanAtha bhagavAna ke do digambara jaina mandira haiN| eka mandira zrI digambara jaina paMcAyata kuzalagar3ha ne banavAyA thA isakI pratiSThA saM. 1992 meM huI thii| isI meM bhagavAna pArzvanAtha jI kI sAtizaya camatkAra sampanna mUrti virAjamAna hai| Thaharane kI vyavasthA : kSetra para digambara jaina dharmazAlA hai| kArtika pUrNimA ko yahA~ vArSika utsava hotA hai| jilA bAr3amera zrI nAkor3AjI tIrtha per3hI: zrI jaina zvetAmbara nAkor3A pArzvanAtha tIrtha mu. po. mevAnagara, sTezana bAlotarA ji. bADamera-344 025 (rAjasthAna) phona : (02988) 40005 (per3hI); 40096, 40761 (oN.) mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, zyAmavarNa prtimaa| mArgadarzana : jodhapura bAr3amera mArga para zrI mevAnagara grAma meM vizvaprasiddha zrI nAkor3A tIrtha jodhapura se 120 ki.mI. dUra sthita hai| bAr3amera yahA~ se 118 ki.mI. dUra hai| bAlotarA relve sTezana se lagabhaga 15 ki.mI. dUra sthita isa tIrtha para pahu~cane ke lie sTezana se jIpa, basa Adi kI suvidhA upalabdha hai| zrI nAkor3A tIrtha se jodhapura ke lie niyamita basa sevAe~ bhI upalabdha haiN| nAkor3A jI se mahAvIra jI ke lie bhI basa sevA upalabdha hai| yahA~ se bAlotarA ke lie niyamita baseM haiN| bAlotarA se jodhapura, bAr3amera, jaisalamera, rAmadevarA Adi sthAnoM hetu basa sevA upalabdha hai| bAlotarA se bADamera mArga para bhairava sarkila se dA~yI ora mevAnagara kI ora sar3aka jAtI hai| paricaya : bhArata ke pramukha tIrthasthAnoM meM isa tIrtha kI gaNanA hotI hai| tIrtha ke adhiSThAyaka deva zrI nAkor3A bhairava jI kI bahuta mAnyatA hone ke kAraNa yahA~ para yAtriyoM kI bahuta bhIr3a rahatI hai| yaha sthAna parvatoM kI goda meM ramaNIya evaM bhavya hai| kahA jAtA hai ki 2300 varSa pUrva vIrasena, nAkorasena nAmaka baMdhuoM ne vIrapura, nAkora nagara basAe aura vahA~ vizAla maMdira kA nirmANa karavAyA thaa| vikrama saMvat 1300 ke bAda muslima AkramaNa ke kAraNa isa nagarI kA vinAza huaa| usake bAda phira se maMdira kA nirmANa kiyA gyaa| yahA~ kA mukhya maMdira zrI nAkor3A pArzvanAtha bhagavAna kA hai, sAtha hI parisara meM zrI AdinAtha bhagavAna tathA zrI zAntinAtha bhagavAna kA maMdira hai| zrI zAntinAtha bhagavAna ke maMdira meM prabhu ke jIvana prasaMga saMgamaramara ke patthara para utkIrNa kara dIvAroM para lagAye haiN| mukhya maMdira meM pUjA ke liye bar3I katAra lagatI hai| yahA~ para mandira meM car3hAyA prasAda mandira se bAhara nahIM le jA sakate, aisI mAnyatA hai| prAtaH 11.30 baje se yahA~ zrI bhairava jI para tela car3hAyA jA sakatA hai, peDhI ke nikaTa hI modI khAne meM tela upalabdha ho jAtA hai| mandira ke bAhara hI choTI-sI pahAr3I para dAdA gurudeva jinakuzala sUrI jI kI dAdAvAr3I banI hai jahA~ sIr3hiyoM dvArA car3hakara dAdA deva ke pagaliyoM ke darzana kiye jA sakate haiN| Upara pahAr3I se mandira kA bhavya dRzya atyanta manohArI lagatA hai| Jain 20cation International 2010_03 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para purAnI dharmazAlA ke sAtha-sAtha mahAvIra bhavana, osavAla bhavana, zAnti bhavana, zrIpAla bhavana, Adezvara bhavana jinezvara bhavana Adi 17 nayI dharmazAlAe~ banI haiM, jinameM lagabhaga 500 kamare haiN| tathA sabhI suvidhA yukta blaoNka haiN| yahA~ ati suvyavasthita bhojanazAlA kA bhI prabaMdha hai| navanirmita isa bhojanazAlA meM eka sAtha 650 vyaktiyoM ke bhojana karane kI suvidhA upalabdha hai| mahAvIra bhavana ke sAmane hI choTe hoTaloM para khAnepIne kI suvidhA upalabdha hai| pramukha mandira ke bAhara hI (modIkhAne se pUrva) bhojanazAlA ke kUpana prApta kiye jA sakate haiM / Thaharane hetu kamaroM kA AvaMTana mandira ke praveza dvAra (bAhara vAle) meM praveza karane para sAmane bAyeM hAtha para sthita svAgata kakSa meM bane kAuMTaroM se kiyA jAtA hai| dIpAvalI ke agale dina se yahA~ bahutAyata meM yAtriyoM kA AvAgamana hotA hai| tathA kamaroM hetu lambI katAra meM laganA par3a sakatA hai| mandira meM vAhana Adi praveza dvAra ke bAhara hI khar3e rahate haiN| aMdara kI dharmazAlAoM taka sAmAna svayaM le jAnA par3atA hai| vizeSa anumati per3hI se prApta kara choTe vAhana sAmAna lAne va chor3ane hetu aMdara dharmazAlA taka AjA sakate haiN| mArgadarzana : atizaya kSetra bijauliyA bhIlavAr3A jile meM udayapura se 224 ki.mI. pUrva meM, koTA jilA bhIlavADA se 85 ki.mI. pazcima meM aura cittaur3a se 112 ki.mI. uttara pUrva meM sthita hai| yahA~ pahu~cane kA sabase sugama rAstA koTA, bUMdI hote hue 85 ki.mI. pakkI sar3aka kA hai| bhIlavAr3A se bijauliyA mAMDalagar3ha hote hue bhI yaha 85 ki.mI. dUra par3atA hai| paricaya : bijauliyA eka prAcIna gA~va hai va isakA prAcIna nAma vindhyAcalI thaa| isakI cAradIvArI se kSetra Der3ha ki.mI. dUra nagara ke dakSiNa pUrva meM sthita hai| kSetra sudRr3ha parakoTe se bar3A hai| bIca meM pArzvanAtha mandira hai mandira paMcAyatI hai tathA eka prAcIna zilAlekha ke anusAra mandira saMvat 1226 meM nirmita hai va pratiSThA zreSThI lolArka dvArA sampanna huI thii| yahA~ ke camatkAroM kI aneka kathAe~ haiN| loga yahA~ manautI manAne Ate haiN| yahA~ kaI aitihAsika mahattva ke zilAlekha prApta hue haiN| Thaharane kI vyavasthA : nagara meM do jaina dharmazAlAe~, bhavana va jaina paMcAyatI nauharA haiM / yahA~ bijalI, pAnI Adi sabhI suvidhA upalabdha haiN| mArgadarzana : bhIlavAr3A se 56 ki.mI. pUrva meM eka ati sundara prAkRtika pahAr3I kSetra cambalezvara caMbalezvara pArzvanAtha sthita hai| pArolI taka sar3aka pakkI hai tathA Age 6 ki.mI. kA bailagAr3I yogya kaccA rAstA kSetra taka pahu~catA hai| ajamera-khaMDavA lAina para vijaya nagara se 42 ki.mI. kI pakkI sar3aka para basa dvArA zAhapurA phira Age bailagAr3I dvArA bhI kSetra taka pahu~cA jA sakatA hai| paricaya : pahAr3I para tIna ora se jAyA jA sakatA hai| pUrva kI ora 226 sIr3hiyA~ car3hane ke bAda 375 mITara kA kaccA rAstA taya karane ke uparAnta 110 sIr3hiyA~ car3hane ke bAda mandira meM pahu~cA jA sakatA hai| kacce mArga para eka jala kuNDa hai jisakA jala abhiSeka Adi ke lie kAma AtA hai| dUra se dikhate hue zikhara-yukta mandira meM mUlanAyaka kI pratimA pArzvanAtha jI kI hai| isake atizaya ke lie aneka kathAe~ pracalita haiN| mandira ke pAsa hI eka masjida va mahAdeva jI kA prasiddha mandira bhI hai| ataH yaha kSetra jaina, hindU va mUsalamAna 2010_03 www.jainel 59.org Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA tInoM kA hI tIrthakSetra hai| kSetra para pauSavadI 1.se 10 taka melA lagatA hai| yahA~ pahAr3a ke nIce tathA Upara eka-eka jina mandira hai| Upara ke mandira meM lagabhaga AdhA mITara U~cI bhagavAna pArzvanAtha jI kI eka pratimA bAlU kI banI huI hai| pahAr3a kI talahaTI meM bhI eka jaina mandira hai jisameM bhagavAna pArzvanAtha jI kI vizAla avagAhanA kI khaNDita pratimA hai| Thaharane kI vyavasthA : mandira ke pAsa eka navanirmita dharmazAlA bhI hai| peDhI jilA cittauDagaDha mUlanAyaka : zrI kareDA pArzvanAtha bha., zyAmavarNa pdmaasnsth| - mArgadarzana : yaha sthAna cittaur3agar3ha se 56 ki.mI. dUrI para bhUpAlasAgara gA~va ke madhya meM hai| mandira zrI kareDA tIrtha se thor3I dUrI para basa sTaiMDa hai| relve sTezana mandira se lagabhaga 1 ki.mI. dUra para sthita hai| cittaur3agar3ha-udayapura (vesTarna relve) para bhUpAlasAgara relve sTezana tIrtha se 4 ki.mI. dUra hai| per3hI: cittaur3agar3ha-udayapura mArga vAyA sovatA mAtAjI kI pANDolI, nArelA, sIMgapura, choTA zrI kareDA pArzvanAtha tIrtha nimbAher3A, kesarakher3I, kapAsana hote hue 55 ki.mI. duurii| mu. po. bhUpAlasAgara, udayapura-cittaur3agar3ha mArga vAyA Daboka-mAvalI, phatahanagara hote hue 68 ki.mI. dUrI hai| ji. cittaur3agar3ha ukta sar3aka mArga para rAjasthAna rAjya parivahana kI niyamita basa sevA upalabdha hai| (rAjasthAna)-312 204 paricaya : yahA~ ke kucha mUrtiyoM para vikrama saMvata 1303, 1341 tathA 1496 ke lekha utkIrNa haiN| phona : 01476-84233 mAMDavagar3ha ke mahAmaMtrI zrI pethaDazAha ne zrI pArzvanAtha bhagavAna ke maMdira kA nirmANa kiyA thA, aise ullekha milate haiM, lekina Aja vaha maMdira astitva meM nahIM hai| yahA~ aneka prAcIna maMdiroM ke khaMDahara milate haiN| mUlanAyaka jI kI ati AkarSaka, camatkArika pratimA-dohare zikhara baMdha jinAlaya meM sthita hai| yaha jinAlaya vizAla jalAzaya "bhUpAlasAgara" ke pUrvI kinAre para sundara vAtAvaraNa meM sthita hai| zrI kareDA pArzvanAtha jI kA janma kalyANaka mahotsava pratyeka varSa pauSa vada 10 ko atyaMta AkarSaka evaM manamohakarUpa se yahA~ Ayojita kiyA jAtA hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke liye maMdira ke ahAte meM hI vizAla Adhunika suvidhAyukta 40 kamaroM kI dharmazAlA hai bhojanazAlA evaM nAzte kA uttama prabaMdha hai| per3hI : zrI citrakUTa tIrtha mUlanAyaka : zrI AdinAtha bhagavAna, shvetvrnn| (cittauDagaDha) mArgadarzana : cittaur3agar3ha dharmazAlA se lagabhaga 3.5 ki.mI. tathA kile ke mandiroM se 7 ki.mI. dUra cittaur3agar3ha relve sTezana hai| sTezana se basa, tAMgA va TaiksI kI suvidhAe~ upalabdha haiN| maMdira taka pakkI sar3aka hai| udayapura, jayapura, ajamera Adi nagaroM se yahA~ rela sevA upalabdha . zrI AnaMdajI kalyANajI hai| paryaTana kSetra hone ke kAraNa yahA~ niyamita basa sevA bhI upalabdha hai| cittaur3agar3ha, udayapura jaina zvetAmbara maMdira peDhI se 121 ki.mI., bhIlavAr3A se 55 ki.mI., rAjasamanda se 106 ki.mI. dUra hai| mu. po. cittaur3agar3ha, paricaya : cittaur3a kA kilA sAre bhArata meM vikhyAta hai| "gar3ha to cittaur3agar3ha, bAkI saba galaiyA" ji. udayapura (rAjasthAna) isa kahAvata se hI isakI vizAlatA batAyI gayI hai| mahArANA pratApa kA isa kile ke sAtha phona : (01472) 42162 sambandha thaa| zrI zatrujaya tIrtha kA solahavA~ uddhAra karane vAle mahAmaMtrI karmacaMda bacchAvata yahIM ke nivAsI the| mahArANA pratApa jaba akabara kI senA ke sAmane hAra gaye aura ve deza chor3akara jA rahe the, taba dAnavIra bhAmAzAha ne apanA sArA dhana unheM arpaNa kiyaa| usakI Ja 50 ubation International 2010_03 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA sahAyatA se mahArANA pratApa ne phira se senA ikaTThI kara akabara kA mukAbalA kiyaa| vikrama saMvat kI pahalI zatAbdI meM AcArya zrI siddhasena divAkara yahIM para vidyA sAdhanA ke liye rahe the| mahArANA mokala ke maMtrI bhadanapAla ne yahA~ para kaI jinamaMdira banavAe the| yahA~ para RSabhadeva kA bAvana jinAlaya, zrI pArzvanAtha bha. maMdira, zrI zAntinAtha bha. tathA zrI mahAvIra bha. ke pramukha maMdira haiN| lekina ina sabameM yahA~ kA jaina kIrtistaMbha vizeSa vikhyAta hai| yaha stambha apanI vijayagAthA kahatA huA sA lagatA hai| 7 maMjilA yaha stambha 9 mITara ghere kA tathA 22 mITara U~cA hai| isakI nakkAzI darzanIya hai| nikaTa hI cittaur3ezvarI mandira hai isa mandira kI adhiSTAyikA kAlI mA~ haiM jo sAkSAt camatkArika mAnI jAtI haiN| Upara ke maMjila para jinapratimA hai| zrI zAntinAtha prabhu kA maMdira darzanIya hai| ise zrRMgAra caurI bhI kahate haiN| cittaur3agar3ha kA itihAsa sadaiva smaraNIya rhegaa| yahA~ kI mahArAnI padminI kA svAbhimAna ke lie diyA gayA balidAna amara rhegaa| padminI mahala meM darpaNa Aja bhI akSata rakhA hai jisameM unakA pratibimba alAuddIna khilajI ne dekhA thA aura usakI mati bhraSTa huI thii| yaha mahala dekhane hetu prAta: 9 se 5 baje taka khulA rahatA hai| phataha prakAza myUjiyama ke nikaTa kumbha zyAmajI kA mandira hai jisameM viSNu ke varAha avatAra kI mUrti hai| nikaTa hI mIrAbAI kA kRSNa mandira hai| yahA~ kA kumbhAprAsAda darzanIya hai| yahA~ bAbara kI topa bhI darzanIya hai| kIrti stambha kI taraha yahA~ jaya stambha bhI atyaMta kalAtmaka evaM darzanIya hai| 9 maMjilA yaha stambha 9 mITara ghere meM tathA 37 mITara U~cA hai| isa para devI-devatAoM, hAthI, siMha Adi sundara nakkAzI ke rUpa meM utkIrNa hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ kile para maMdira ke pAsa dharmazAlA hai| nIce zahara meM bhI dharmazAlA hai, vahA~ ThaharanA suvidhAjanaka hai| mUlanAyaka : bhagavAna zAntinAtha / bhamotara mArgadarzana : pratApagar3ha-choTI sAdar3I-cittaur3agar3ha mArga para pratApagar3ha se 5 ki.mI. dUra bhamotara gA~va (atizaya kSetra) hai| rela dvArA maMdasaura relve sTezana se 32 ki.mI. dUra pratApagar3ha hai| kSetra taka pakkI sar3aka hai| kSetra sar3aka se lagabhaga 100 mITara ke phAsale para hai| paricaya : saMvat 1990 meM jIrNoddhAra ke samaya maMdira ke choTe dvAra meM pratimA ko praveza karAnA saMbhava nahIM laga rahA thaa| taba pratiSThAcArya bhaTTAraka hemacaMdrajI ne svapna meM sunA ki tuma Aja rAtri pratimA ko kevala hAtha lagA denA pratimA svayaM apane Asana para ArUr3ha ho jaayegii| prAta:kAla logoM ne dekhA pratimA apane nirdiSTa sthAna para virAjamAna hai| isake pazcAt yahA~ camatkAra kI aneka ghaTanAeM huii| Thaharane kA sthAna : yahA~ aneka dharmazAlAe~ haiN| cittaur3agar3ha se 120 ki.mI. tathA koTA se 40 ki.mI. dUra pratApa sAgara mArga para sthita barolI meM barolI ati prAcIna sAta mandiroM ke dhvaMsAavazeSa haiN| inameM rAjasthAna kA prAcInatama zivamaMdira bhI hai| yahA~ bhI nakkAzI atyanta darzanIya hai| 2010_03 61 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jilA cUrU sAlAsara jaina tIrtha paricAyikA mArgadarzana : sAlAsara rAjasthAna meM cUrU jile ke sujAnagar3ha tahasIla meM sujAnagar3ha se 24 ki.mI. dUra sthita hai| sIkara yahA~ se lagabhaga 57 ki.mI. dUra sthita hai| lakSmanagar3ha se sAlAsara kI dUrI lagabhaga 31 ki.mI. hai| jayapura se sIkara 115 ki.mI. tathA sIkara se lakSmanagar3ha 25 ki.mI. hai| paricaya : yahA~ ke bAlAjI eka kheta meM prakaTa hue the| vahA~ se sAlAsara meM mUrti ko pratiSThita kiyA gyaa| bAlAjI ke camatkAroM kI khyAti zIghra hI cAroM dizAoM meM phailane lgii| zraddhAlujanoM kA yahA~ melA-sA lagane lgaa| jaise-jaise logoM kI mAnyatA bar3hane lagI unhoMne mandira ko mAnyatA pradAna karane meM sahayoga diyaa| Aja yaha atyanta suvidhA sampanna tIrtha rUpa meM vikasita ho gayA hai| maMgalavAra tathA zanivAra bAlAjI ke divasoM ke rUpa meM mAne jAne ke kAraNa ina do dinoM meM yahA~ vizeSa bhIr3a rahatI hai| atyadhika yAtriyoM kA AvAgamana hotA hai| mandira ke samIpa hI zrI mohanadAsa jI kI dhUNI prajjvalita hai| aisI mAnyatA hai ki yaha dhuNI Aja taka akhaNDa hai| bhaktagaNa atyanta zraddhA bhAva se yahA~ kI bhasma le jAte haiN| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ Thaharane hetu aneka dharmazAlAe~ hai| bhojanAlaya Adi kI bhI suvidhAe~ upalabdha haiN| AvAgamana heta anekoM sthAna se yahA~ basoM kA Agamana-nirgamana hotA rahatA hai| rAjasthAna ke lagabhaga sabhI pramukha sthAnoM se yahA~ baseM AtI rahatI haiN| jilA dUMgarapura zrI DUMgarapura tIrtha per3hI : zrI AdIbhara bhagavAna jaina zvetAmbara maMdira peDhI mANaka cauka, mu. po. DUMgarapura (rAjasthAna) mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, shvetvrnn| mArgadarzana : kesariyAjI se yaha tIrthasthAna 36 ki.mI. evaM udayapura se 110 ki.mI. dUrI para hai| udayapura-ahamadAbAda mukhya sar3aka mArga para sthita kheravAr3A se 21 ki.mI. dUra sthita hai| relve sTezana DUMgarapura mandira se lagabhaga 2 ki.mI. hai| paricaya : isa tIrtha kA nirmANa vikrama saMvat 1525 meM huaa| prabhu pratimA vizAla evaM dhAtumaya hai| muslima AkramaNa ke samaya yaha svarNa pratimA samajhakara pratimA ko kSati pahu~cAI gayI, taba yaha zvetavarNa pratimA punaH pratiSThita kI gii| parantu dhAtumayI parikara Aja bhI maujUda hai| arAvalI parvatamAlA kI talahaTI meM sthita tIna ora se sundara ramaNIka pahAr3iyoM se ghirI isa nagarI kA varSAkAla meM vAtAvaraNa atyanta manabhAvana ho jAtA hai| yahA~ kI bhUmi aneka prAcIna mandiroM hetu prasiddha hai| udaya vilAsa mahala, gAyaba sAgara jhIla, yahA~ se 25 ki.mI. dUra sthita deva somanAtha, 60 ki.mI. dUra sthita bANezvara apane vArSika mele hetu prasiddha haiN| saiyada phakaruddIna kI pavitra sthalI galiyAkoTa yahA~ se 58 ki.mI. dUra hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para Thaharane ke lie dharmazAlA hai| zrI vaTaprada tIrtha mUlanAyaka : zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha bhagavAna, shvetvrnn| mArgadarzana : DUMgarapura tIrthasthAna se lagabhaga 35 ki.mI. dUrI para yaha sthAna bar3audA gA~va ke madhya per3hI: zrI jaina zvetAmbara meM hai| nikaTatama relve sTezana DUMgarapura hai| vahA~ se basa, TaiksI suvidhA upalabdha hai| puruSAdAnIya pArzvanAtha paricaya : isa maMdira kA nirmANa vikrama saMvat 1036 meM huA thA, aisA mAnA jAtA hai| bhagavAna maMdira peDhI dhulevA virAjita zrI kezarIyAnAtha bhagavAna kI pratimA vikrama saMvat 909 meM, yahI eka pIpala mu. po. bar3audA, ke per3a ke nIce prApta huI, vahA~ para Aja bhI bhagavAna kI caraNapAdukA hai| Thaharane ke lie ji. DUMgarapura (rAjasthAna) upAzraya hai| 62 2010 03 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI AdinAtha bhagavAna / mArgadarzana : DUMgarapura se yaha tIrtha 35 ki.mI. dUra banakor3A gA~va meM choTI sI pahAr3I para sthita hai| bar3audA grAma ke zrI kezariyAjI prAcIna mandira se isakI dUrI 15 ki.mI. hai| DUMgarapura relave sTezana se basa kI suvidhA upalabdha hai| tIrtha para Asapura evaM DUMgarapura se basoM kA Avagamana rahatA 1 paricaya : banakor3A gA~va meM sthita yaha tIrtha vAMgar3a kSetra kA mahatvapUrNa tIrtha hai / gA~va meM choTI sI pahAr3I para 250 phuTa kI U~cAI para mandira sthita hai| gA~va meM zrI caMdraprabha svAmI kA mandira evaM zrI ajitanAtha svAmI kA mandira hai| pahAr3I para sthita guru mandira atyaMta camatkArI hai / pUjA kA samaya prAtaH 8 se 12 baje taka hai Thaharane kI vyavasthA : yAtriyoM ke Thaharane hetu gA~va meM vyavasthA ho jAtI hai| bhojanazAlA kA philahAla koI prabandha nahIM hai / paricaya: obarI gA~va meM kA~ca kA sundara jinAlaya evaM sUrya mandira darzanIya hai / obarI se 2 ki.mI. dUra DeMcA gA~va meM 2 jinAlaya haiN| (1) zAmarAjI pArzvanAtha mandira tathA (2) sAmarA AdinAtha jinAlaya / pratyeka pUrNimA ko apanI manokAmanAe~ lekara aneka yAtrI yahA~ darzanArtha Ate haiN| Thaharane kI vyavasthA : obarI evaM DeMcA meM dharmazAlA hai / mArgadarzana : yaha tIrtha kSetra DUMgarapura se 25 ki.mI. dUra tathA sAgavAr3A se 21 ki.mI. sthita hai / obarI-DeMcA DUMgarapura se aMtarI hote hue obarI pahu~cA jA sakatA hai| mUlanAyaka : zrI padmaprabhu bhagavAna, gulAbI varNa / mArgadarzana : yaha sthAna jayapura se 34 ki.mI. dUrI para hai| yaha jayapura ToMka mukhya mArga para 28 ki.mI. dUra sthita zivadAsapurA se 5 ki.mI. dUra hai| jayapura se khAniyA - gonera hote hue padmapurI ko basa jAtI hai| yaha dUrI 24 ki.mI. kI hai| gA~va kA nAma bAr3A hai jo kucha samaya pUrva padmaprabhu jI kI bhUgarbha se nikalI pratimA ke kAraNa padmapurI ke nAma se prasiddha hai| yahA~ kA nikaTatama sTezana zivadAsapura - padmapurA relve sTezana kSetra se 6 ki.mI. dUra sthita hai / paricaya : yaha eka 'atizaya' kSetra hai| tIrtha sthala bAr3A gA~va ke bAhara sthita hai / isa camatkArI mUrti kI bar3I mAnyatA hai| isake atizaya ke lie vizeSataH bhUtabAdhA dUra karane ke lie kSetra kI vizeSa mAnyatA hai| yahA~ kI prabhu pratimA eka kisAna ko kheta meM milii| vaha camatkArI hone ke kAraNa yahA~ yAtriyoM kI bahuta bhIr3a hone lgii| vikrama saMvat 2039 meM isa pratimA kI pratiSThA bhavya evaM vizAla maMdira meM kI gyii| yaha maMdira vizAla ghere meM phailA huA hai, andara golAkAra vizAla sabhAmaMDapa hai| kamala ke phUla para virAjita isa DhaMga kI prAcIna prabhu pratimA ke darzana anyatra durlabha haiN| mUrti ke nikalane ke dina vaizAkha zukla 5 ko tathA bhagavAna padmaprabhu ke nirvANa phAlguna kRSNa 4 ko mele lagate / kSetra kA mukhya vArSika melA dazahare ke avakAza ke dinoM meM lagatA hai / Thaharane kI vyavasthA : yahA~ do dharmazAlAe~ haiM jinameM bijalI, pAnI Adi kI samucita vyavasthA hai| 2010_03 rAjasthAna zrI ratnAgirI tIrtha per3hI : : vAgar3a jaina zvetAmbara mUrtipUjaka zrI saMgha per3hI ratnAgirI, posTa banakor3A, jilA DUMgarapura - 314023 (rAjasthAna ) jilA- jayapura zrI padmaprabhujI tIrtha per3hI : zrI digambara jaina atizaya kSetra mu. po. bADA, padmapurA, ji. jayapura (rAjasthAna) phona : (014294) 7225, 7220 www.jainellor 63org Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jayapura lAla aura gulAbI baluA pattharoM se nirmita prAsAda-nagarI jayapura paryaTakoM kI svapna nagarI hai| rAjasthAna TUrijma dvArA relve sTezana ke nikaTa svAgatam hoTala se niyamita paryaTana TUra Ayojita kiyA jAtA hai| isa TUra ke mAdhyama se zahara paribhramaNa kiyA jA sakatA hai| yahA~ TaiksI Adi kI bhI ghUmane hetu vyavasthA hai| jaina tIrtha paricAyikA prathama TUra : subaha 8.00 se aparAhna 1.00 dina ke 11.30 se aparAhna 4.30 aura aparAhna 1.30 se sAyaM 6.30 taka havA mahala, siTI pailesa, myUjiyama, AbjaraveTarI, seNTrala myUjiyama aura Amera kA mahala dikhAne kI vyavasthA hai| dvitIya TUra : subaha 7.00 baje yaha TUra zurU hotA hai aura dina bhara kI yAtrA meM jayapura aura nAharagar3ha dikhA lAtA hai| tRtIya TUra : ravivAra va chuTTiyoM ke dina isa TUra meM bhAga lekara jayapura aura rAmagar3ha dekhA jA sakatA hai| yaha yAtrA subaha 10.00 baje zurU hotI hai / siTI pailesa (jantara-mantara ) havA mahala AsapAsa sthita hai, paikeja TUra ke daurAna samayAbhAva ke kAraNa inheM mana bhara kara nahIM dekhA jA sktaa| havA mahala ke dAhine jauharI bAjAra (AbhUSaNa), thor3I dUra Age bar3hane para bApU bAjAra (sugaMdhI sAmAna va TeksaTAila vastue~), tripoliyA (tA~be va nakkAzI kI vastue~) arthAt purAne jayapura ke zaoNpiMga seNTara bhI ghUmateghAmate dekha le sakate haiM / rAjasthAna kI isa prAkRtika va aitihAsika bhUmi para sthApatya kalA ke prAcInatama apratima saundarya vAle mandiroM, gar3hoM, rAniyoM ke jauhara va mahArANA pratApa kI vIratA se raMgI mATI kA eka aura anokhA mahala hai siTI pailesa jo mahala hI nahIM, eka choTA-moTA zahara hai| isI ke uttara pazcima mahala ke madhya meM dugdha dhavala sAta maMjila saMgamaramarI pattharoM ke candra mahala meM mahArAjAoM kA atIta sajIva ho uThA hai| apratima saundarya, kalAtmakatA, zailI va bhavyatA vAle candramahala se uttara meM mahala ke bagIce meM govindajI kA mandira hai / jayapura kA suprasiddha va hairataaMgeja pA~ca maMjilA havA mahala siTI pailesa ke nikaTa hI hai| mahArAjA savAI pratApa siMha ne 1799 meM isakA nirmANa karavAyA thA / isakI sthApatya zailI bhI adbhuta hai| pIche kI 360 khir3akiyoM se ThaNDI havA Akara mahala ko zItala karatI hai| isameM binA yaMtra ke vAtAnukUlana kI vyavasthA hai| gulAbI baluA pattharoM se nirmita 5 maMjilA yaha mahala dekhane meM pirAmiDa jaisA lagatA hai| sUryodaya ke samaya sUrya kI snigdha kiraNoM se nikhare havA mahala kA saundarya aura bhI abhibhUta kara detA hai / zahara se dakSiNa rAmanivAsa udyAna meM jayapura kA jAdUghara hai| zukravAra ko chor3akara pratidina subaha 10.00 se aparAhna 4.30 baje taka yaha khulA rahatA / jayapura kA cir3iyAkhAnA bhI rAmanivAsa udyAna meM hI hai| khAI se ghire isa cir3iyAkhAnA meM bAgha, siMha svacchanda vicaraNa karate haiM / yahA~ krokoDAyala brIDiMga phArma hai| zahara se 6.5 ki.mI. dUra 1734 meM jayasiMha dvitIya dvArA nirmita nAhara gar3ha yA sundaragar3ha durga hai| zahara se 10 ki.mI. pUrva galatA jI hai / kahA jAtA hai ki galabha RSi ne isI galatA meM tapasyA kI thii| nikaTa hI pahAr3a hai| pahAr3a ke zikhara para mandira hai| zahara se 8 ki.mI. dakSiNa meM AgarA roDa para 1774 meM banA sisaudiyA rAnI kA bAga hai / mAnasiMha kI tRtIya patnI gAyatrI devI dvArA nirmita motI kA mahala - motI DUMgarI kI bhI kAphI khyAti hai / zahara se 16 ki.mI. dakSiNa meM jayapura-ajamera sar3aka para sAMgAnera hai / yaha sthAna raMgIna chapAI evaM hAthoM dvArA nirmita kAgaja ke kuTIra udyoga kA kendra rahA hai| 1500 vIM I. meM nirmita jaina mandira samUha prAsAda tathA atIta kA zahara Aja dhvaMsAvazeSa meM pariNata ho gayA hai| vartamAna meM yahA~ 10 jinAlaya haiN| inameM pramukha haiM maMdira saMghIjI, maMdira ar3hAI per3hI tathA maMdira badhIcaMdrajI / 64 2010_03 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA rAnI ke bAga ke sAmane nikaTa hI vidyAdhara jI kA bAga hai| jayapura kA mUla AkarSaNa zahara se 11 ki.mI. uttara-pUrva meM jayapura dillI roDa para Amera yA ambara yA kachavAhA ambara hai| rAjapUta sthApatya zailI kA eka sundara namUnA hai yaha ambara praasaad| 1592 meM mahArAjA mAnasiMha ne isakA nirmANa Arambha karAyA thA aura lagabhaga 100 varSoM ke bAda savAI jayasiMha ne ise pUrA karAyA, phira bhI isakI camaka-damaka Aja bhI jyoM-kI-tyoM hai| jayapura ke joharI bAjAra meM sthita hoTala lakSmI miSThAna bhaMDAra apanI miThAiyoM aura zAkAhArI raisToreMTa heta vizeSa rUpa se prasiddha hai| jayapura meM sthAnakavAsI, terApaMthI zvetAmbara, digambara jaina samAja kI bar3I AbAdI hai| inake kaI purAne tathA prekSaNIya jinamaMdira yahA~ para haiN| ghI vAloM kA rAste meM dIvAna baghIcaMdrajI sAha kA bar3A maMdira hai, usake chata meM sone kI chapAI, khaMmboM para kurAI atyanta sundara DhaMga se kI gayI hai| ghI vAloM kA rAstA, haldIyoM kA rAstA, motIsiMha bhomiyoM kA rAstA, caukaDI Adi bhAgoM meM prekSaNIya digambara jainamaMdira haiN| yahA~ Thaharane ke lie nimnalikhita dharmazAlAe~ haiM1. banajI TholiyA kI dharmazAlA-ghI vAloM kA rAstA, 2. TA~ka dharmazAlA, 3. bairAThiyA dharmazAlA, 4. puMgaliyA dharmazAlA, sTezana roDa Adi sthAnoM para bhI dharmazAlAe~ haiN| barakheDA tIrtha-jayapura ke nikaTa hI barakheDA meM bhagavAna RSabhadeva kA prAcIna jinAlaya hai| jisakA jIrNoddhAra AcArya zrI vijaya nityAnanda sUri dvArA 1999 meM hI karAyA gyaa| vizAla jaina mandira darzanIya hai| isameM zrI zAntinAtha bhagavAna, zrI pArzvanAtha bhagavAna, puNDarIka svAmI, zrI sImadhara svAmI Adi kI bhavya pratimAe~ pratiSThita haiN| rAjasthAna kI rAjadhAnI hone tathA vizva mAnacitra para bhArata ke pramukha paryaTana zahara ke rUpa meM hone ke kAraNa yahAM Thaharane hetu anekoM hoTala, dharmazAlAe~ vibhinna daroM para upalabdha haiN| Amera mArgadarzana : jayapura se 11 ki.mI. uttara pUrva meM Amera durga sthita hai| Amera kachavAhA ambara ke nAma se bhI jAnA jAtA thaa| kachavAhA rAjUpatoM kI yaha prAcIna rAjadhAnI thii| rAjapUta zailI meM nirmita yahA~ mahala apanI camaka damaka hetu prasiddha hai| sundara kalAtmaka janAnA mahala, manorama jaya mandira, suhAga mandira, sukha mandira atyanta AkarSita karate haiN| isa mahala ke nikaTa hI jayagar3ha kA kilA hai| jo prAtaH 9 baje se 4.30 baje taka paryaTakoM hetu khulA rahatA hai| yahA~ nimna jinAlaya vizeSa darzanIya hai| mandira sAvaMlA jI meM bhagavAna neminAtha jI kI camatkArika pratimA ke kAraNa yahA~ kI vizeSa mAnyatA hai| mandira saMghI jI choTI sI pahAr3I para basA yaha mandira prAcIna hai| nAsiyAM bhagavAna candra prabhu yahA~ bhagavAna neminAtha kI eka prAcIna pratimA atyanta manabhAvana hai| mandira saMkaTa haraNa pArzvanAtha-isa mandira meM bhagavAna pArzvanAtha kI 7 phuTa padmAsanastha pratimA hai| kIrtistaMbha kI nAsiyA~ : Amera se 2 ki.mI. dara 18vIM sadI meM anta meM nirmita yaha nAsiyA~ hai| 2010_03 www.jaind| 65.org Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA pArzvanAtha calagirI jayapura AgarA roDa para AgarA se jayapura jAne ke mArga para jayapura meM praveza se pUrva hI khAniyA jI arAvalI parvatamAlA ko jor3atI eka 400 phuTa U~cI zikhara para san 1953 meM AcArya (atizaya kSetra) zrI dezabhUSaNa jI kI preraNA se isa kSetra kA nirmANa huaa| isa tIrtha para Rddhi-siddhidAyaka vijaya patAkA mahAyaMtra atyanta camatkArika hai| aisI mAnyatA hai ki yaha mahAyaMtra sarva prakAra se saMkaTa mocaka hai| pahAr3I para jAne ke lie vAhana mArga ke atirikta lagabhaga 1000 sIr3hiyoM kA mArga hai| mahAvIra jI se jayapura Ate hue yahA~ darzanalAbha liyA jA sakatA hai| narainA pazcima relve ke phulerA sTezana se dakSiNa kI ora 11 ki.mI. dUra narainA sTezana hai| sar3aka ke rAste ajamera-AgarA mArga para dUdU se sAMbhara jAne vAlI sar3aka para 13 ki.mI. dUra par3atA hai| tIrtha na hone para bhI bar3I mAtrA meM purAtAtvika sAmagrI ke kAraNa tIrtha kI saMjJA prApta narainA (narAyanA) 11vIM-12vIM zatAbdI meM bahata samaddha vyApArika kendra thaa| yahA~ se prApta martiyA~ sthAnIya digambara jaina mandira meM virAjamAna haiN| yahA~ AvAsa hetu dharmazAlA upalabdha hai| maujamAbAda narainA ke pAsa dUdU se 11 ki.mI. dakSiNa-pUrva meM dUdU-phAgI mArga para sthita maujamAbAda bhI kalA aura sAhitya kI dRSTi se mahatvapUrNa hai| yahA~ san 1607 meM nirmita digambara jaina mandira darzanIya hai| isameM bhavya mUrtiyA~ evaM prAcIna pANDulipiyoM kA vizAla bhaNDAra vizeSa rUpa se darzanIya hai| jilA jAlora zrI svarNagirI tIrtha (jAlora) per3hI: zrI svarNagirI jaina tIrtha, durga per3hI,svarNagirI durga, jAlora-343 001 (rAja.) phona : (02973) 32316 mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI shvetvrnn| mArgadarzana : yaha tIrtha jAlora zahara ke nikaTa mAMDolI se 30 ki.mI. dUrI para hai| kile para sthita isa maMdira se talahaTI 1 ki.mI. tathA vahA~ se jAlora relve sTezana 1 ki.mI. dUrI para sthita hai| yahA~ se bhANDavapura tIrtha 60 ki.mI., jahAja mandira mANDavalA 20 ki.mI., rANakapura 110 ki.mI., nAkor3A jI 95 ki.mI. dUra haiN| jodhapura se yaha 141 ki.mI. dUra para hai| rela dvArA ahamadAbAda, jodhapura bhIlar3I se jAlora sIdhA saMparka meM hai| TaiksI, rikzA kI suvidhA talahaTI taka upalabdha hai| jAlora zahara meM prAtaH 6 baje se rAtri 9 baje taka vibhinna zaharoM se basoM kA AvAgamana hotA rahatA hai| paricaya : svarNagirI parvata para sthita pazcima pahAr3a para anya 12 zvetAmbara jaina jinamaMdira haiN| yaha tIrtha parvata para sthita hai, pahADa para paidala jAnA paDatA hai| pahADa para jAne ke liye AdhA ghaMTA lagatA hai, DolI kI suvidhA upalabdha hai| pUjA kA samaya prAta: 9 baje se 11 baje taka hai| parama pUjya svarNagiri tIrthodvAraka rAjendra sUrizvara ma. sA. kI yaha sAdhanA bhUmi thii| durga para gurumaMdira darzanArthI kA mana moha letA hai| yahA~ para sTezana roDa para sthita naMdIzvaradvIpa maMdira evaM kIrtistambha bhI darzanIya hai| jAlora zahara prAcInakAla se hI sAMskRtika kendra rahA hai| yahA~ ke hindU rAjA kalA evaM saundarya ke vizeSa prazaMsaka the| svarNagirI parvata para sthita durga kI rAjasthAna meM apanI hI mahattA hai| durga ke pramukha dvAra ke nikaTa mugala zAsaka malika zAha kA makabarA evaM masjida hai| yahA~ aneka hindU evaM jaina mandira darzanIya haiN| 66 2010_03 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA Thaharane kI vyavasthA : talahaTI meM kalekTara kacaharI ke sAmane bhavya dharmazAlA evaM bhojanazAlA hai| bijalI, TelIphona vyavasthA, DolI kI suvidhA, bhramaNa hetu sundara gArDana meM jhUle Adi baccoM ke manoraMjana hetu tIrtha para yaha saba upalabdha hai| dharmazAlA kA patA-kaMcana girI vihAra, purAnA basa sTaiNDa, lakSmI pikcara pailesa ke pAsa jAlora phona : 32386, 338861 zahara meM thrI sTAra hoTala, rAjendra hoTala, viTako hoTala, amara gesTa hAusa Adi bhI upalabdha hai| durga para prAtaH 8.30 se 10 baje taka bhAtA kI vyavasthA upalabdha hai| zahara meM bhI bhojanazAlA upalabdha hai| zrI vimalanAtha jinAlaya, Ahora jAlora nagara se pUrva dizA meM sUkaDI nadI ke kinAre basA huA Ahora nagara prAcIna nagara hai| yaha jAlora se 18 ki.mI. dUra hai| aneka jina maMdiroM se maMDita Ahora nagara kA darzana karanA baDA bhAgyazAlI mAnA jAtA hai| Ahora nagara ke sthAnIya bAjAra ke madhya meM bahuta U~cI kursI para banA yaha do maMjilA jinAlaya kamanIya saMgamaramara ke pASANoM se nirmita zikhara baddha jinAlaya hai| pahale isakA nAma zrI RSabhadeva jinAlaya thA jisameM mUlanAyaka prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva bhagavaMta kI vizAlakAya, bhavya pratimA virAjamAna thii| isa pratimA kI aMjanazalAkA prANa pratiSThA vi. saM. 1955 phAlguna kRSNA 5 guruvAra ke dina kharataragacchIya zrI pUjya jina muktisUrijI ke kara kamaloM se saMpanna huI thii| vi.saM. 2005 mArgazIrSa zuklA 6 somavAra ko pU. munirAja zrI kalyANa vijayajI ma.sA. va pUjya munirAja zrI saubhAgya vijayajI ma.sA. kI preraNA se aMjanazalAkA-pratiSThA kA bhavya prasaMga zrI saMgha ne manAyA evaM zrI vimalanAtha bhagavaMta kI manoharI va nayanAbhirAma pratimA kI pU. A. pravara zrImad vijaya manoharadbha sUrIzvarajI ma. sA. ke kara kamaloM se aMjanazalAkA vidhAna hokara mala nAyaka ke rupa meM pratiSThA hii| taba se yaha jinAlaya zrI vimalanAtha jinAlaya ke nAma se suprasiddha hai| zrI vimalanAtha jinAlaya ke prAMgaNa meM guru maMdira pa.pU. jinakuzalasUrijI kI gurumUrti birAjamAna hai jinakI pratiSThA vi. saM. 2035 vaizAkha zuklA 13 zukravAra ko huii| Ahora nagara ke suvizAla gaganacumbI jinAlaya jina dharmaniSThA kA udghoSa karate haiN| isameM zrI goDI sarvAdhika pratiSThita aura camatkArI zrI goDIpArzvanAtha bhagavAna kA tIna bhamatI yukta ati durlabha pArzvanAtha bAvana bAvana jinAlaya hai jo Ahora kA alaMkaraNa mAnA jAtA hai| zrI goDIpArzvanAtha bhagavAna kI jinAlaya Ahora manahara mudrA darzaka ko samyagdarzana kI ora abhiprerita kara AdhyAtmika Aloka ke darzana karAtI haiN| nayanAbhirAma maMdira meM jahA~ Atma-zAMti kA bodha prApta hotA hai, vahIM AtmAnuzAsaka jinendra ke darzana kara mana tathA mastiSka donoM hI zraddhA se jhuka jAte hai| kahate hai ki isake eka mAha pazcAta vadI 1 ko alaukika ghaTanA ghttii| pujArI maMdira ke pAsa soye hue the| tIna prahara rAta gujara gaI thI, cauthe prahara kI cauthI ghar3I meM AkAzavANI huI 2010_03 www.jaineligranty.org Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA ki zrI goDIpArzvanAtha tuSTamAna hue hai| paMcatIrthI bAvana jinAlaya kA nirmANa kraao| marudhara meM yaha pratiSThita tIrtha hogA, zrI rAjendrasUri aMjanazalAkA kreNge| kRSNapakSa hone para bhI adbhuta prakAza barasa rahA thA, pujArI jAga pdde| unhoMne AkAza meM dundubhi kA svara sunA, cAroM aura kuMkuma ke caraNa-cinha aura paMcavarNI puSpa-varSA dekhii| sevakoM ne nagara meM Akara sArA vRttAnta sunaayaa| zrI saMgha ne bhAvavibhora hokara deva-vANI ko zIza namAkara, Adeza ko zirodhAryakara zubha-muhUrta meM kArya prAraMbha karavAyA evaM 19 varSoM meM 52 jinAlaya kA kArya pUrNa huaa| saM. 1955 phAlguNa kRSNA 5 kI zubha tithi meM pa. AcArya zrImadvijaya rAjendrasUrIzvarajI ma.sA. ke hI kara kamaloM se aMjana zalAkA sampanna huI evaM 951 pratimAjI kI aMjanazalAkA karavAkara bRhata-bhaMDAra kI sthApanA kii| zrI goDIjI jinAlaya ke tatvAvadhAna meM jinazAsana kI sAMskRtika dharohara ke rupa meM zrI rAjeMndrasUri jaina bRhada jJAna bhaMDAra kI sthApanA AcArya zrI kI pAMDulipiyA~ evaM graMtha Aja bhI upalabdha hai jisase kaI jainAcArya evaM vidvAna lAbhAnvita hue haiN| zrI ummedapura tIrtha mUlanAyaka : zrI bhIr3abhaMjana pArzvanAtha bh.| mArgadarzana : yaha tIrtha jAlora-phAlanA mArga para Ahora se 10 ki.mI. dUrI para jAlora-pAlI sImA para sthita hai| paricaya : isa tIrtha kI pratiSThA vi. saM. 1995 meM yogIrAja zrI vijaya zAMtiguru ke dvArA sampanna huii| prabhu pratimA atyanta manamohaka evaM darzanIya hai| Thaharene kI vyavasthA : bhojanazAlA evaM dharmazAlA kI suvidhA upalabdha hai| zrI camatkArI mUlanAyaka : zrI camatkArI pArzvanAtha bhagavAna, zvetavarNa 103 iMca (parikara shit)| pArzvanAtha jaina tIrtha mArgadarzana : bhilaDI-bhInamAla-jAlora rela mArga para bAkarA roDa sTezana hai| jAlora se 28 ki.mI. dUrI para hai| bhInamAla-jAlora se niyamita rela-basa sevA upalabdha hai| per3hI: zrI camatkArI pArzvanAtha paricaya : pacAsa varSa pUrva zrImad vijaya labdhicandrasUrIzvarajI ma. sA. evaM zrI kamala vijaya jI jaina tIrtha kI preraNA se, gurudeva zrI vijaya tIrthendrasUrIzvarajI ma. sA. kI bhaviSyavANI anusAra, bAkarA zrI tIrthendrasUri smAraka roDa sTezana para isa tIrtha ko prArambha karane hetu ghoSaNA kI gyii| atyanta kama samaya meM zrI saMgha TrasTa camatkArI pArzvanAtha jaina maMdira, zrI gaNadhara maMdira, guru maMdira, zrI nAkoDA bhairavajI maMdira, mu. po. tIrthendranagara, zrI labdhicandrasUrIzvarajI ma. sA. kA samAdhi maMdira Adi pAMcoM maMdiroM kI aMjanazalAkA bAkarA roDa sTezana pratiSThA kA maMgala kArya sampanna huA hai| pratiSThA ke pUrva camatkAra rUpI nAgadevatA prakaTa hue ji. jAlora-343025 hajAroM logoM ne darzana kiye evaM dugdhapAna karavAyA gyaa| gurudeva zrImad vijaya (rAjasthAna) rAjendrasUrIzvarajI ma. sA. kI janma jayantI (guru saptamI) poSa suda 7 ke avasara para prativarSa phona : (02973) 51144 | yahA~ para melA lagatA hai| TrasTa dvArA jIvadayA hetu gauzAlA evaM dharma zikSaNa hetu gurukula kI sthApanA Adi yojanAyeM haiN| 68. Jamedication International 2010_03 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA | Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para nUtana vizAlatama dharmazAlA banI huI hai| jisameM sabhI Adhunika suvidhAyeM upalabdha haiN| yahA~ ati vyavasthita bhojanazAlA kA bhI prabaMdha hai| bhAtA Adi hetu bhI yahA~ pUrNa vyavasthA hai| jAlora se lagabhaga 55 ki.mI. dUra pUrvasthita bhuti gA~va eka sampUrNa sAdhana saMmpanna gA~va hai| bhatI gA~va tathA phAlanA, jAlora, pAlI, rAnI Ane jAne hetu yahA~ niyamita basa sevA upalabdha hai| kavalA gA~va yahA~ do jaina maMdira haiM eka zrI mahAvIra svAmI kA tathA dUsarA AdinAtha bhagavAna kaa| maMdiroM kI pratiSThA zrImada vijaya bhUpeMdra sUrIzvara jI ke kara-kamaloM dvArA saMvat 1083 meM sampanna huI thii| bhagavAna mahAvIra kA maMdira choTI-sI pahAr3I para sthita hai| vahA~ taka pahu~cane ke lie 50-60 sIr3hiyA~ car3hanI par3atI hai| cAroM ora kA vAtAvaraNa atyaMta ramaNIka hai| maMdira meM bhagavAna mahAvIra kI cittAkarSaka pratimA barabasa hI maMtra mugdha sA kara detI hai| isI maMdira meM zrIvijaya rAjendra sUrIzvara jI kI atyaMta AkarSaka evaM prabhAvazAlI mUrti sthApita kI gayI hai| bhagavAna AdinAtha kA maMdira bAjAra meM nIce hI sthita hai| ati AkarSaka aura manabhAvana isa maMdira meM prabhu darzana kA lAbha uThAkara loga Anandita ho uThate haiN| gA~va meM bhagavAna ziva kA eka bar3A mandira tathA hanumAna evaM zrI kRSNa ke tIna cAra mandira haiN| bhuti se 2 ki.mI. dUra gA~va kavalA sthita hai| yahAM kI pahADiyoM meM mUlyavAna grenAiTa patthara prApta hone ke kAraNa hajAroM zramikoMkI rojI roTI kA yahA~ sAdhana hai| yahA~ kA sambhavanAtha svAmI kA mandira atyaMta prAcIna kahA jAtA hai| inameM se eka mUrti vi. saM. 111 kI hai| isa prAcIna tIrtha para prativarSa kArtika evaM caitra pUrNimA para melA Ayojita kiyA jAtA hai| yahA~ bhojana Adi kI vyavasthA sadaiva rahatI hai| dharmazAlA kA bhI acchA prabandha hai| kavalA Ane ke lie phAlanA, rAnI, javAI bA~dha sTezana se basa va jIpa kI suvidhA upalabdha hai| jAlaura jilAntargata, bhInamAla tahasIla meM basA yaha gA~va bhInamAla se rAmasIna jAne vAlI mukhya tavAva sar3aka para tathA bharUr3I gA~va se pahale evaM dhAser3I gA~va ke bAda uttara dizA meM modarA jAne vAlI mukhya sar3aka ke nikaTa lagabhaga 3 se 4 ki.mI. kI dUrI para parvatarAja kI goda meM prAkRtika chaTA evaM vizeSatA lie hue basA hai| janazruti ke AdhAra para pahale yaha gA~va lagabhaga 2 ki.mI. dUra vAr3I meM thaa| kiMvadantI yaha bhI hai ki lagabhaga sAta sau varSa pUrva isa gA~va kA nirmANa huA thaa| jaina maMdira kA zilAnyAsa isa gA~va meM saMvat 1958 meM huaa| isa maMdira ke nirmANa meM jaina bhAIyoM ne svayaM zramadAna kiyA jo savaMta 1972 meM pUrNa huaa| saMvat 1997 meM bhagavAna zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha kI pratimA mUlanAyaka ke rupa meM pratiSThita kI gii| maMdira ke pIche bhAga meM duoM kA per3a lagabhaga eka hajAra varSa se bhI purAnA mAnA jAtA hai| yahA~ para vizAla nUtana dharmazAlA, AyaMbila bhavana, bhojanazAlA evaM upAzraya kI suvidhA upalabdha hai| 2010_03 www.jainela69rg Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna siyANA | jaina tIrtha paricAyikA mArgadarzana : siyANA gA~va rAjasthAna ke jAlora jile meM jAlora zahara se 36 ki.mI. jAlora sirohI mArga para sthita hai| sirohI se yaha gA~va 41 ki.mI. basa mArga para AtA hai| AbUroDa se nAkor3A jI jAne vAlI baseM vAyA siyANA hokara hI jAtI haiN| mAMDolI zAMtisUrI jI ke samAdhi-sthala se yaha gA~va 11 ki.mI. hai| tIrtha yAtrA hetu padhArane vAloM ke lie basoM kA sAdhana upalabdha hai| paricaya : yahA~ para do bhavya gaganacumbI zikhara baddha jinAlaya haiN| 1. zrI suvidhinAtha bhagavAna kA timaMjalIya jinAlaya mahArAja kumArapAla ke samaya meM banA huA hai| ati hI prAcIna, saumya, AkarSaka, ramaNIya, kalAyukta, manohara hai| paramAtmA suvidhinAtha prabhu kI pratimA ati hI manamohaka, mana vAMchita pUraNa, samyaga darzana pradAyaka hai| tIsarI maMjila para zAMtinAtha bhagavAna kI 81" ati hI bhavya pratimA virAjamAna hai, bAjU meM dAdA gurudeva zrI rAjendrasUrIzvara jI evaM zrI dhanacandrasUrIzvara jI kI pratimAe~ evaM zatrujaya, giranAra pahAr3a bane hue haiN| 2. AdinAtha bhagavAna kA eka aura zikharabaddha 70 varSIya prAcIna jinAlaya hai jinameM bhamati meM prabhu AdinAtha ke bhavoM ke paTTa ati sundara raMgoM meM bane hue haiN| Thaharane kI vyavasthA : gA~va meM do bar3I dharmazAlAe~, bhojanazAlA, AyaMbila bhavana evaM zrI vardhamAna rAjendra jaina dhArmika pAThazAlA sucArU rUpa se cala rahI haiN| zrI bhinamAla tIrtha mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, suvarNa vrnn| mArgadarzana : jAlora se 70 ki.mI. dUra sthita bhinamAla jAne ke liye jAlora, sirohI, jodhapura per3hI: se sIdhI basa sevA hai| yaha tIrtha mANDolI se 31 ki.mI. dUra hai| zrI pArzvanAtha jaina zvetAmbara paricaya : bhinamAla eka samaya gujarAta kI prAcIna rAjadhAnI thaa| AbU-delavAr3A maMdiroM ke tapAgacchIya TrasTa nirmAtA vimalazAha isI gA~va ke the| yahA~ ke rAjA tathA zreSThiyoM ne sAre bhArata meM dhArmika mu. po. bhinamAla, kArya kiye haiN| yahA~ kA mukhya maMdira bhinamAla, zahara ke madhya meM seThavAsa meM hai| isake ji. jAlora (rAjasthAna) alAvA yahA~ dasa aura jinamaMdira haiN| kisI jamAne meM yaha zahara bar3A prabhAvazAlI rahA hogA, yahA~ kaI dhanavAna jaina zrAvaka rahate the| zaMkhezvara gaccha ke AcArya zrI udayaprabhasUrI jI ne vikrama saMvat 791 meM prAgvATa brAhmaNoM ko va zrImAla brAhmaNoM ko yahIM jaina banAyA thaa| mAgha kavi kI yaha janmasthalI hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ Thaharane hetu uttama dharmazAlA evaM suvidhAyukta bhojanazAlA hai| zrI mAMDolI tIrtha per3hI: zrI gurumaMdira per3hI mu. po. mAMDolInagara, ji. jAlora (rAjasthAna) AcArya zrI zAntisAgara sUrI jI ma. kA samAdhi mNdir| mArgadarzana : jAlora se lagabhaga 28 ki.mI. dUra jAlora-rAmasina mArga para yaha tIrtha sthita hai| yahA~ se bhInamAla lagabhaga 31 ki.mI. dara sthita hai| paricaya : mahAna tapasvI yogIrAja AcArya zrI zAntisAgara sUri jI ma. kA aMtya saMskAra isa sthAna para huA thA, isaliye isa sthAna kA mahattva hai| apanI tapazcaryA ke kAraNa unako divyazakti prApta huI thii| unakI divya zakti se anekoM logoM ko lAbha prApta huaa| ataH jaina-jainetara samAja meM unake bhaktagaNa bar3I saMkhyA meM haiN| yogIrAja ke siMdhI bhakta seTha kisanacaMda ne yahA~ para bhavya gurumaMdira kA nirmANa karavAyA hai| Jain Quation International 2010_03 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA Thaharane kI vyavasthA : sAtha hI yahA~ para rAmapurIyA dharmazAlA, zAMtAbahana dharmazAlA, rajata jayaMtI bhavana, nAhaTA bhavana Adi kaI bhavanoM kA nirmANa huaa| AcAryazrI jina cIjoM kA upayoga karate the, unakA saMgrahAlaya yahA~ para hai| logoM kI sevA ke liye yahA~ para A~khoM kA aspatAla hai, isakA lAbha yahA~ ke sabhI samAja ke logoM ko hotA hai| gurupUrNimA, basaMta paMcamI, guru nirvANa dina (Azvinavada 10) Adi divasoM para yahA~ melA lagatA hai| gA~va meM zrI sumatinAtha bhagavAna kA maMdira hai| mUlanAyaka : zrI mahAvIra bhagavAna, shvetvrnn| zrI satyapura tIrtha mArgadarzana : bhinamAla tIrtha se yaha sthAna 47 ki.mI. dUra hai| mukhya rASTrIya mArga 15 para bAr3amera (sAMcora) se 135 ki.mI. dUra sthita sAMcora nagara ke madhya meM yaha tIrthasthAna hai| Ane ke lie jAlora, bhinamAla, bADamera, AbU, jodhapura evaM sirohI se basa suvidhA hai| tharAda (gujarAta) se yaha per3hI : tIrtha 44 ki.mI. dUra hai| zrI jaina mUrtipUjaka saMgha kii| paricaya : sAMcora gA~va ke madhya meM yaha tIrthasthAna hai| yaha bhagavAna mahAvIra ke samaya kA batAyA paDhI jAtA hai| prAcIna tIrthoM meM isakI vizeSa mahimA hai| bhagavAna mahAvIra ke prathama gaNadhara zrI mu. pA. sAcAra gautama svAmI racita "jaga ciMtAmaNi" stotra meM isa tIrtha kA varNana hai| bAda meM samaya-samaya ji. jAlora (rAjasthAna) para yahA~ jIrNoddhAra hote rahe / yahA~ ke mUlanAyaka kI pratimA ati manohara hai| isake atirikta yahA~ aura cAra jina maMdira haiN| .. Thaharane kI vyavasthA : basa sTeNDa ke pAsa hI dharmazAlA, bhojanazAlA hai| mUlanAyaka : zrI bhagavAna mahAvIra, shvetvrnn| zrI bhANDavapura mAgadarzana : yaha tIrtha jAlora sTezana se 56 ki.mI. dUrI para bhinamAla tIrtha se 50 ki.mI. sAyalA tIrtha meMgalavA mArga para sthita hai| bhinamAla se mukhya mArga para pAMtherI 25 ki.mI. hai vahA~ se sAyalA 25 ki.mI. hai| saDaka mArga makhya rAjamArga hai| pAMtherI se 14 ki.mI. posAnA hai vahA~ hokara peDhI: bhI bhANDavajI jAyA jA sakatA hai| yaha mArga bhI baDA mArga hai| yahA~ se zrI nAkoDA tIrtha zrI mahAvIra zvetAmbara peDhI 100 ki.mI. hai| tathA jahAja mandira mAMDavalA 45 ki.mI. hai| modarA sTezana se yaha posTa bha 35 ki.mI. dUra hai| megalavA, vAyA sAyalA jAlora se subaha prAtaH 8, 10.30, 12, dopahara 2, 4 va 5 baje tathA bhinamAla se prAta: 8 baje jilA jAlora-343 002 tathA sAyaM 4 baje, modarA se prAta: 9 baje, 12 evaM 4 baje yahA~ baseM AtI haiN| (rAjasthAna) phona : 02977-53433 paricaya : bhANDavapura gA~va ke bAhara sthita yaha prAcIna tIrtha sthala camatkArika sthala bhI hai| prabhu pratimA kA camatkAra vikhyAta hai| isa prAcIna bhavya bAvanajinAlaya ke mandira meM prabhu pratimA kI kalA ati AkarSaka hai| zrI rAjendra sUrIzvara jI kA kamala ke phUla ke Upara banA mandira atyanta darzanIya hai| pUjA kA samaya prAta: 7.30 se 3.30 baje taka hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie mandira ke ahAte meM hI vizAla suvidhAyukta dharmazAlA hai jisameM aTaicDa bAtharUma ke 11 kamare tathA anya sAdhAraNa 100 kamare haiN| bhojanazAlA kI suvidhA upalabdha hai| samaya prAtaH 10 se 1 tathA sAyaM 5 baje se 6.30 baje taka hai| bhAte kI vyavasthA hai| samaya prAtaH 8 se 4 baje tk| 2010_03 www.jainelibar.Org Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jahAja maMdira, mAMDavalA per3hI: zrI jinakAMtisAgarasUri smAraka TrasTa jahAja maMdira, po. mAMDavalA, ji. jAlora-343 042 (rAjasthAna) Website : www.jainjahajmand ir.com TailIphaiksa : (02973) 56107,56284 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI zAMtinAtha bhgvaan| mArgadarzana : mAMDavalA gA~va rAjasthAna rAjya ke pazcimI kSetra jAlora jile meM basA huA hai| jAlora se, nAkor3AjI jAte hue, 15 ki.mI. kI dUrI para sthita bizanagar3ha se 5 ki.mI. sAyalA roDa para sthita hai| jodhapura se isakI dUrI 160 ki.mI., nAkor3AjI se 85 ki.mI., phAlanA se 90 ki.mI., ahamadAbAda se lagabhaga 400 ki.mI. hai| paricaya : jahAja ke AkAra meM banA yaha maMdira sthApatya, kalpanA-pravaNatA aura saundarya kI dRSTi se vizva kA pahalA jinamaMdira hai| 30 janavarI 1999 ko isa bhavya aura kalAtmaka jinAlaya kI aMjanazalAkA-pratiSThA pUjya gurudeva zrI maNiprabhasAgarajI ma.sA. ke sAnidhya meM sAnanda saMpanna huii| vizva ke isa pahale jahAja maMdira kA saMpUrNa nirmANa kArya makarANe ke dhavala ujjvala pASANa meM saMpanna huA hai| yaha maMdira bhUtala se 56 phITa U~cA hai| mUlanAyaka zrI zAMtinAtha prabhu kI pratimA unake svarNa varNa ke AdhAra para paMcadhAtu kI banI hai aura usa para sone kI gaharI parata car3hI hai| paramAtmA ke parikara kA nirmANa paMcadhAtu meM huA hai aura isakA zilpa apane Apa meM advitIya aura anyatra anupalabdha hai| mUlanAyaka paramAtmA ke dAyIM ora AdinAtha evaM bAyIM ora vAsupUjya prabhu kI parikara yukta pratimAe~ virAjita haiM tathA sabhI pratimAe~ 41 iMca U~cI haiN| gaMbhAre meM sthita do devakulikAoM meM sumatinAtha bhagavAna evaM mahAvIra svAmI kI manohArI pratimAe~ pratiSThita haiN| kolI maMDapa meM staMbhana pArzvanAtha evaM zaMkhezvara pArzvanAtha kI phaNoM sahita bhavya pratimAe~ virAjamAna kI gaI haiN| dAdAvAr3I meM mUlanAyaka ke rUpa meM dAdA zrI jinakazalasarijI kI pratimA. dAyIM ora ke gokhale meM jinadattasari. bAyIM ora ke gokhale meM maNidhArI jinacandrasUrijI kI pratimAe~ virAjita kI gaI haiN| guru maMdira meM pUjya AcArya zrI jinakAntisAgarasUrijI ma. kI 41 iMca kI pratimA evaM jinaharisAgarasUrijI evaM darzanasAgarajI ma. kI caraNapAdukAe~ pratiSThita haiN| bAhara raMgamaMDapa meM atibhavya banI viziSTa devakulikAoM meM dAyIM ora zrI nAkor3A bhairava, ghaMTAkarNa mahAvIra kI pratimA evaM bAyIM ora aMbikAmAtA evaM padmAvatI devI kI pratimAe~ pratiSThita haiN| nIce pUjya AcAryazrI kI samAdhi bhUmi para pUjya AcAryazrI kI bhavya kalAtmaka caraNapAdukA pratiSThita hai| isa jahAja maMdira parisara ke mukhya dvAra para jaisalamera ke pIle pASANa se nirmita eka tIna khaNDa vAlA bhavya toraNadvAra lagA hai| isa toraNadvAra ke staMbhoM kA bahuta sUkSmatA ke sAtha aMkana kiyA gayA hai| isa toraNadvAra ke staMbhoM meM 16 vidyAdevI, 24 yakSa, 24 yakSiNI, navagraha, dazadikpAla, aSTamaMgala Adi jaina zAstroM meM upalabdha hara pratIka kA bhavya citraNa atyaMta kalAtmaka DhaMga se kiyA gayA hai| jahAja maMdira kI aMjanazalAkA pratiSThA ke samaya paramAtmA zAMtinAtha evaM pUjya AcAryazrI kI pratimAoM se 5 ghaMTe taka lagAtAra amIjharaNA huA thaa| jise pratiSThA para upasthita hajAroM vyaktiyoM ne dekhakara parama dhanyatA kA anubhava kiyA thaa| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ jinamaMdira ke alAvA vizAla ArAdhanA bhavana, yAtriyoM ke AvAsa heta vizAla dharmazAlA, bhojanazAlA Adi kI suvidhAe~ upalabdha haiN| yahA~ sAdhu sAdhvI prazikSaNa kendra, mAnava sevA kendra, sAdhArmika bhakti kendra, vizAla jJAna bhaNDAra evaM aspatAla banAne kI yojanAe~ kriyAnvita haiN| vartamAna meM sabhI gatimAna gaccha evaM saMpradAyoM kA vargIkRta evaM maMDanAtmaka itihAsa jhA~kiyoM ke rUpa meM prastuta karane kI yojanA sAkAra rUpa le rahI hai| 72 Jain Eduation International 2010_03 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA rAjasthAna malanAyaka: zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha bha. shvetvrnn| jilA jaisalamera mArgadarzana : jaisalamera jodhapura se 290 ki.mI. dUrI para sthita hai| bAr3amera se yaha 165 ki.mI., zrI jaisalamera tIrtha pokaraNa se 112 ki.mI., bIkAnera se 355 ki.mI., rAmadevarA se 126 ki.mI. dUra hai / jodhapura se relamArga dvArA bhI jaisalamera jAyA jA sakatA hai| jodhapura se prAtaH 8.45 baje evaM rAtri per3hI : 11.00 baje jaisalamera ke lie Trena sevA haiM jo kramaza: sAyaM 4.55 va prAta: 6.00 baje jaisalamera pahu~catI haiN| vAyuyAna sevA dillI jaisalamera ke lie upalabdha hai| jaisalamera paMcatIrthI jaisalamera lodravapura pArzvanAtha jaina ke darzana karate hue bAr3amera hote hue nAkor3A jI pahu~cA jA sakatA hai| kula 285 ki.mI. zvetAmbara TrasTa kA mArga hai| jodhapura se pokaraNa hote hue jaisalamera pahu~cA jA sakatA hai| sar3aka mArga caur3A jaina bhavana, jaisalamera aura bar3hiyA hai| jodhapura se osiyA~ jI, rAmadevarA, pokaraNa mArga se bhI jaisalamera pahu~ca (rAjasthAna) sakate haiN| phona : (02992) 52404 jodhapura se jaisalamera, bIkAnera se jaisalamera, ahamadAbAda se jaisalamera, kaccha-bhuja se jaisalamera tathA jaisalamera se jayapura va udayapura ke lie aneka baseM upalabdha haiN| paricaya : mahArANA jesalajI rAvala ne vikrama saMvata 1156 meM jaba yaha zahara basAyA. usa samaya yahA~ lagabhaga 2700 mUrtipUjaka jaina parivAra rahate the| usI samaya yahA~ para sundara maMdira banavAye gaye yahA~ ke maMdira hI nahIM, makAna bhI kalAtmaka DhaMga se bane haiN| maMdira tathA paTavAoM kI haveliyA~ dekhane ke liye videzI paryaTaka bar3I saMkhyA meM yahA~ Ate haiN| inameM sabase prAcIna cintAmaNi pArzvanAtha mandira hai isa mandira kA nirmANa vi. saM. 1459 meM huA thaa| isa mandira ke nirmANa meM 17 varSa lage the| isa mandira kI pratiSThA jinacandrasUrijI ke hAthoM 1473 vi. saM. meM huI thii| mandira meM mUlanAyaka cintAmaNi pArzvanAtha 23veM jaina tIrthaMkara kI bhavya pratimA, jo bAlU reta se banI hai, sthApita hai| isa mUrti ke nAce vi. saM. 2 likhA hai| isa mandira ke pAsa saMbhavanAthajI prabhu kA bhavya mandira hai| isa mandira kA nirmANa vi. saM. 1494 meM mahArAvala lakSmaNa ke rAjyakAla meM huA thaa| isakI pratiSThA 1497 vi. saM. meM mahArAvala verasI ke rAjyakAla meM huI thii| saMbhavanAthajI ke mandira ke nIce talabhaMvare meM jinadattasUri jJAna bhaNDAra sthApita hai| isa mandira ke sAmane zItalanAthajI kA mandira banA h| zAtalanAthajI kI pratimA aSTa dhAtu kI banI hai| yaha mandira cintAmaNi pArzvanAtha mandira kA samakAlIna hai| mandira ke mukhya dvAra para sIr3hiyoM se Upara ko jAne para zAntinAthajI evaM aSTAprabhujI ke mandira bane haiN| nIce ke bhAga meM kunthunAtha 17veM tIrthaMkara (prabhu aSTAjI) kI mUrti mUlanAyaka ke rUpa meM virAjamAna hai| isa mandira kA nirmANa mahArAvala devakaraNa ke rAjyakAla meM saM. 1536 ke lagabhaga huA thA evaM pratiSThA jina samudrasUrijI ke hAthoM se huI thii| mandira ke bAhara do mandira bane haiM-pahalA candrA prabhu svAmI kA tathA dUsarA prathama tIrthaMkara RSabhadeva kaa| ye mandira kramaza: 1509 vi. saM. 1536 vi. saM. meM bane the| ina mandiroM kI kalA dekhate hI banatI hai| ina mandiroM meM 6600 jaina pratimAoM kI pratidina pUjA hotI hai| mandiroM ke toraNoM, garbhagRhoM, maNDapoM, zikharoM tathA pradakSiNAoM meM banI jaina aura jainetara mUrtiyA~ kalAkAroM ke zrama aura sAdhanA ke sAtha-sAtha ucca koTi kI kalA kA svarUpa prastuta karatI haiN| kIcaka kamI mUrti va cAvala jitanI sUkSma mUrti durga sthita jaina mandiroM kI vizeSatA hai| yaha mandira 8.30 se 12.30 baje taka prAtaH darzakoM ke lie khule rahate haiN| 2010_03 www.jaineliya73rg Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA jinabhadrasUri jJAna bhaNDAra isa jJAna bhaNDAra meM prAcIna tAr3apatroM, bhojapatroM, kAgajoM tathA kASTha-paTTikAoM para likhe vibhinna prAcIna bhASAoM ke grantha, citra va pratimAe~ saMgrahita haiN| isa jJAna bhaNDAra kI sthApanA jinabhadrasUrijI mahArAja ne 16vIM zatAbdI meM kI thii| jJAna bhaNDAra meM dAdA kuzalasUrijI kI cola paTTI rakhI hai| yaha paTTI unake dAha saMskAra ke samaya inake sAtha jalI nahIM thii| yahA~ para kula 8 jinamaMdira haiN| yahA~ ke maMdira pIle patthara ke haiN| maMdiroM ke sAtha-sAtha yahA~ ke prAcIna graMthabhaMDAra dezavidezoM meM mazahUra haiN| tAr3apatra tathA kAgaja para hastalikhita graMthoM kA pracura saMgraha hai| zrI pArzvanAtha bhagavAna maMdira ke nIce talaghara meM prathama dAdAguru zrI jinadatta sUrI jI ma. kI 800 varSoM se bhI prAcIna cAdara, mu~hapattI aura cola paTTe surakSita haiN| aisA mAnA jAtA hai ki gurudeva ke agnisaMskAra ke samaya ye vastue~ divyazakti ke kAraNa surakSita raha gyiiN| jJAnabhaMDAra meM sphaTIka kI mUrtiyA~, sone-cA~dI jar3e hue citra rakhe huye haiN| sabhI maMdiroM kI zilpakalA itanI sundara hai ki ve kalA ke bejor3a namUne mAne jAte haiN| toraNa, nartakIyA~, staMbhoM kI nakkAzI darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA tathA bhojanazAlA kI suvidhA hai| Thaharane kI vyavasthA mahAvIra bhavana evaM jaina bhavana meM bhI hai| darzanIya sthala : jaisalamera bhArata ke thAra (mRtaka AvAsa) ke nAma se prasiddha hai| yahA~ cAroM ora bAlU hI bAlU najara AtI hai| yaha zahara sunaharA nagara ke nAma se prasiddha hai| 1156 meM rAvala jaisala ne lodravA se rAjapATa yahA~ lAkara zahara kI sthApanA kii| isake saMsthApaka jaisala ke nAma para hI zahara kA nAma jaisalamera par3A hai| lodravA ke rAste 6 ki.mI. jAne para marubhUmi meM maru-udyAna amara sAgara va jaina mandira haiN| lodravA meM kiMvadaMtiyoM se ghire rAjaprAsAda mAyAmahala ke dhvaMsAvazeSa Aja bhI mUmala-mahendra kI prema kahAniyA~ sunAte haiN| yaha prAsAda anupama kArIgarI va saundarya kA pratIka hai| yahA~ jaina mandira meM kalpataru vRkSa hai| jahA~ manokAmanA kI pUrti ke alAvA bhAgyavAna paryaTaka hara sA~jha khAI se nikala kara nAgarAja ke dUdha pIne ke camatkArika dRzya ko dekha sakate haiN| jaisalamera se lodravA ke lie basa sevA bhI hai| lodravA ke mArga meM hI jaisalamera se 7 ki.mI. dUra bar3AbAga kI prasiddhi patthara kI sundara kalAkRtiyoM ke lie hai| usa mArga meM 9 ki.mI. jAne para 3025 varga ki.mI. meM pasare DejarTa nezanala pArka meM bAsTarDa pakSI, ciMkArA, gaijala, siyAra Adi dekha lie jA sakate haiN| pArka meM praveza ke lie anumati va praveza zulka denA par3atA hai| nezanala pArka meM Thaharane kI bhI vyavasthA hai| sardI kI adhikatA hone ke bAvajUda yAtrA kA manorama mausama akTUbara se mArca hai| rAjasthAna ke hara zahara kI bhA~ti jaisalamera bhI durga ke AsapAsa hI basA hai| nirmANa kAla ke hisAba se yaha dvitIya prAcInatama durga hai aura cittaur3a ke bAda isI kA nAma AtA hai| durga ke cAra daravAje haiN| durga jaisalamera ke pIle pASANoM se nirmita hai| durga meM 12-15vIM zatAbdI ke 8 jaina aura 4 hindU mandira haiM-deva vigraha, nRtyaratA mUrti tathA paurANika AkhyAnoM se alaMkRta haiM ye mndir| 18vIM zatAbdI kI pA~ca talle vAlI paTavoM kI havelI kI kalA utkRSTa anupama hai paTavoM kI havelI kI kalA utkaSTa anapama hai| 19vIM zatAbdI ke antima caraNa meM tatkAlIna eka pradhAnamaMtrI kA makAna nathamalajI kI havelI do kArIgara bhAiyoM kI kalA-naipuNya kA utkRSTa namUnA hai| jaisalamera nagara ke madhya sthita sAlima siMha kI havelI sabase U~cI havelI hai| isakI nakkAzI darzanIya hai| jaisalamera nagara meM nagara kA pramukha jalasrota gar3asIsara (gar3Isara) sarovara sthita hai| isa kRtrima sarovara kA nirmANa jaisalamera ke rAvala gar3asIsiMha ne 1396 vi. saM. (I. 1340) ke lagabhaga karAyA thaa| yahA~ para kaI ziva mandira, chatariyA~, bageciyA~ tathA bhavya TIloM kI prola banI huI hai| prAta:kAla evaM saMdhyAkAla meM isa sarovara ke madhya bane jala maNDapoM kI zobha dekhate hI banatI hai| Jahaducation International 2010_03 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA sarovara ke madhya mArga para eka vizAla dvAra (geTa) banA huA hai| ise TIloM kI pola yA prola kahA jAtA hai| jaisalamera kA eka aura AkarSaNa pharavarI meM pUrNimA ko hone vAlA 3 divasIya maru-utsava hai| vibhinna prakAra ke nRtyoM kI tAla, gItoM ke laya para jaisalamera jhUma uThatA hai| utsavakAla meM dUra-darAja ke gA~voM se grAmINa apanI paramparAgata pozAkoM meM utsava kA Ananda lene Ate haiN| hastazilpa kI vastuoM kI kharIda-bikrI hotI hai| relve sTezana pAra kara zahara meM praveza karate hI rAjasthAna TUrijma kA mUmala hoTala hai| AdhA ki.mI. jAne para basa sTaiNDa hai| aura TaiksI sTaiNDa amara sAgara geTa ke nikaTa hai| basa sTaiNDa pAra karate hI bAjAra tathA zahara hai| basa sTaiNDa ke AsapAsa hI hoTaloM kA jamAvar3A hai| jaisalamera meM akTUbara se mArca taka kI avadhi ke bAda hoTaloM kI dareM AdhI se bhI kama ho jAtI hai| sama ke dhore jaisalamera se 44 ki.mI. kI dUrI para sama ke dhore haiN| kanoI gA~va aura sama gA~va ke madhya lagabhaga 2.5 ki.mI. lambe tathA 1.5 ki.mI. caur3e vizAla reta ke TIle haiN| sAyaMkAlIna sUryAsta kA nayanAbhirAma dRzya tathA raMga badalate dhoroM kA sAyaMkAlIna dRzya dekhate hI banatA hai| yahA~ para Apa U~Ta kI savArI kara sakate haiN| prati U~Ta 50/- ru. liyA jAtA hai| yahA~ para Ara.TI.DI.sI. kA hoTala bhI banA hai| rAjasthAnI bhojana mUlasAgara DhANI para hara samaya upalabdha rahatA hai| Ajakala sama meM 2/- ru. prati darzaka sahAyatA zulka liyA jAtA hai| mUlanAyaka : prathama tIrthaMkara zrI AdinAtha shvetvrnn| zrI amara sAgara mArgadarzana : jaisalamera se lodravapura jAte hue mArga para 5 ki.mI. dUrI para yaha sthAna hai| yahA~ tIrtha jaisalamera relve sTezana 5 ki.mI. dUra hai| paricaya : yaha mandira gA~va meM tAlAba ke nikaTa sthita hai| yahA~ kI pratimA saMprati rAjA ke samaya per3hI: kI mAnI jAtI hai| isake atirikta tAlAba ke kinAre anya do jinamaMdira haiN| yahA~ sakSma zrAja jAlI kA kAma darzanIya hai| yahA~ do dAdAvAr3iyA~ bhI haiM jinameM dAdA gurudeva zrI jinakuzala pArzvanAtha jaina zvetAmbara sUrIzvara jI ke caraNa sthApita haiN| zilpakalA kI dRSTi se yaha mandira zreSTha hai| TrasTa, mahAvIra bhavana, mu. po. jaisalamera Thaharane kI vyavasthA : yahA~ nivAsa kI koI vyavasthA nahIM hai| jaisalamera meM Thaharakara yahA~ AnA (rAjasthAna) suvidhAjanaka hai| zrI jaisalamera lodravapara namaMdira haiN| yahA~ sakSama mUlanAyaka : zrI sahasraphaNA ciMtAmaNi pArzvanAtha, shyaamvrnn| zrI lodravapura tIrtha mArgadarzana : jaisalamera se 16 ki.mI. dUrI para yaha sthAna hai| yAtrIgaNa apanI gAr3I yA jaisalamera peDhI : se TaiksI lekara amara sAgara, lodravapura (lodruvA), brahmasAgara (brahmasara) Adi tIrthoM kI zrI jaisalamera lodravapura yAtrA karate haiN| pArzvanAtha jaina zvetAmbara paricaya : jaisalamera paMcatIrthI kA prAcInatama maMdira lodravA tIrtha hai| yaha eka camatkArI tIrtha ke TrasTa rUpa meM prasiddha hai| yahA~ kAlI kasauTI patthara kI zrI sahasraphaNA ciMtAmaNi pArzvanAtha bhagavAna mu. po. lodravapura, kI eka jaisI do pratimAe~ haiN| jisameM se eka pramukha garbhagRha meM tathA dUsarI par3osa ke garbhagRha ji. jaisalamera (rAjasthAna) meM hai| maMdira ke sAmane bhavya toraNa hai| yahA~ ke prAcIna maMdira kA jIrNoddhAra dAnavIra zreSThI phona : (02992) 40165 2010_03 www.jainelbr75org Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna | jaina tIrtha paricAyikA thIrUzAha ne krvaayaa| yahA~ kI donoM pratimAe~ unhoMne pATaNa ke kArIgara ko mUrti ke vajana kA sonA dekara lI thiiN| donoM mUrtiyA~ bahuta hI sundara haiN| sAtha hI yahA~ kI kalpavRkSa kI racanA darzanIya hai| lakar3I ke isa kalpavRkSa para patte, phala aura pakSI bane haiN| yahA~ ke pattharoM para bArIka jAliyoM kI vividhatA kalAkAroM kI ucca jJAna kI sAkSI haiN| mandira ke bAhara choTe-choTe 4 mandira bane haiN| Thaharane kI vyavasthA : maMdira ke najadIka dharmazAlA, bhojanazAlA hai| zrI brahmasAgara tIrtha mUlanAyaka : zrI jagavallabha pArzvanAtha, zvetavarNa / mArgadarzana : jaisalamera se 15 ki.mI. dUrI para bAgasA mArga para yaha tIrthasthAna hai| lodravapura se bhI per3hI: yahA~ jA sakate haiM / lodravapura tIrtha yahA~ se lagabhaga 10 ki.mI. hai| jaisalamera se prAtaH se zAma zrI dAdA jina taka basoM kA AvAgamana rahatA hai| TrasTa kazaladhAma, po. brahmasara, paricaya : brahmasara gA~va meM mandira ke nikaTa hI vaizAkhI nAmaka vaiSNava tIrtha sthala hai jo ji. jaisalamera (rAjasthAna) bauddhakAlIna hai| zrI dAdAguru jinakuzalasUrI jI ma. kI dAdAvAr3I hai| dAdAvAr3I meM pAnI kA phona : 02992-52171 kuMDa hai jo akAla ke samaya bhI hamezA svaccha, nirmala jala se bharA rahatA hai| (pI.pI.) Thaharane kI vyavasthA : eka dharmazAlA hai| jisameM 40 kamare aTaicDa bAtha, 4 bar3e haoNla haiN| bhojanazAlA upalabdha hai| nAztA prAta: 9 baje tathA bhojana 11 se 2 baje evaM 5 baje se sUryAsta taka upalabdha rahatA hai| zrI rAmadevajI tIrtha jaina aura jainetara samAja meM zrI rAmadeva jI bAbA kI bahuta mAnyatA hai| yahA~ bhaktajana darzana karane aura manautI hetu padhArate haiN| yaha sthAna jaisalamera se 126 ki.mI. tathA pokaraNa se 10 ki.mI. dUrI para sthita hai| jaisalamera se pokaraNa, rAmadevarA hote hue phalodI, osiyA~ se jodhapura pahu~cA jA sakatA hai| rAmadevarA se phalodI 58 ki.mI. tathA phalodI se osiyA~ 68 ki.mI. tathA osiyA~ se jodhapura 66 ki.mI. dUrI para sthita hai| maMdira kI ora jAne vAle rAste ke donoM tarapha dukAneM evaM hoTala haiN| yahA~ Thaharane hetu dharmazAlA hai| zrI pokaraNa tIrtha mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, shvetvrnn| mArgadarzana : jaisalamera bIkAnera rASTrIya mArga (15) para jaisalamera se 112 ki.mI. dUrI para yaha per3hI: sthAna hai| yahA~ kA relve sTezana pokaraNa maMdira se lagabhaga 1 ki.mI. dUra sthita hai| zrI jaisalamera lodravapura pArzvanAtha jaina zvetAmbara paricaya : maMdira kI pratiSThA vikrama saMvat 1548 meM huI thii| bAda meM isakA jIrNoddhAra hokara phira TrasTa se vikrama saMvat 1883 meM pratiSThA saMpanna huii| yaha jesalamera paMcatIrthI kA eka sthAna mAnA mu. po. pokaraNa, jAtA hai| yahA~ para lAla patthara kI banI imAratoM meM nakkAzI kA kAma dekhane yogya hai| inake ji. jaisalamera (rAjasthAna) atirikta yahA~ do anya maMdira haiM tathA gA~va ke bAhara dAdAvADI hai| Thaharane kI vyavasthA : maMdira ke pAsa suvidhAyukta dharmazAlA hai| 76 2010_03 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA rAjasthAna mUlanAyaka : zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha bhagavAna shvetvrnn| jilA jodhapura mArgadarzana : jodhapura se, bhopAlagar3ha mArga para, 35 ki.mI. dUrI para yaha sthAna hai| yahA~ se banAr3a 20 ki.mI., osiyA~ jI 30 ki.mI., kAparaDAjI 65 ki.mI. dUra hai| maMdira se basa sTaiNDa : zrI gaMgANI tIrtha lagabhaga 200 mI. dUrI para sthita hai| prAtaH 8 baje, dopahara 12 baje tathA 2.30 baje jodhapura se gaMgANI basa jAtI hai| tathA prAtaH 10 baje, dopahara 1 baje tathA 4.30 baje gaMgANI se par3hA : jodhapura basa sevA hai| zrI jaina zvetAmbara prAcIna tIrtha paricaya : isa maMdira kA nirmANa saMprati rAjA dvArA kiyA gayA thA aisI mAnyatA hai| yaha tIrtha 2,250 mu. po. gaMgANI, varSa prAcIna hai| bAda meM kaI bAra isakA jIrNoddhAra huaa| yaha maMdira bhavya evaM do maMjilA tahasIla bhopAlagar3ha hai| prativarSa yahA~ holI ke pazcAt caitra kRSNA saptamI ko melA lagatA hai| pUjA kA samaya ji. jodhapura (rAjasthAna) jAr3oM meM prAta: 7 baje tathA garmiyoM meM 6.30 baje hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para suvidhAyukta dharmazAlA, bhojanazAlA hai| dharmazAlA meM 24 kamare haiN| bhojanazAlA meM bhAtA kI vyavasthA nahIM hai| zrI osiyA~ tIrtha mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI suvarNa vrnn| mArgadarzana : osiyA~ relve sTezana jodhapura-jaisalamera mArga para sthita hai| jodhapura yahA~ se 66 ki.mI. dUrI para hai| jodhapura se gaMgANI tIrtha ke darzana karate hue bhI osiyA~ pahu~cA jA sakatA hai| paricaya : AcArya zrI ratnaprabhasUrI jI ma. ke upadeza se yahA~ ke rAjA upaladeva, maMtrI uhaDa aura aneka logoM ne jainadharma aMgIkAra kiyA thaa| osavAla vaMza kA yaha utpatti sthAna hai| yahA~ kA maMdira vIra prabhu nirvANa ke lagabhaga 70 varSa bAda bnaa| samaya-samaya para yahA~ jIrNoddhAra huaa| osavAla vaMza kA udgama sthala hone ke kAraNa isakI bahuta mAnyatA hai| isa maMdira meM puniyA bAbA ke nAma se zrI adhiSTAyaka deva kI pratimA nAga-nAgina ke rUpa meM virAjamAna per3hI : 1. seTha zrI maMgalasiMha jI ratanasiMha jI devakI peDhI TrasTa mu. po. osiyA~, jilA jodhapura (rAja.) phona : 02922-4260 2. sacciyAya mAtA TrasTa phAna : 02922-4260 isa maMdira se kucha dUrI para osavAla samAja kI kalamAtA zrI sacciyAya (osiyA) mAtA kA maMdira hai| mAtA kA maMdira choTI-sI pahar3I para hai, Upara jAne ke liye sIr3hiyoM kA rAstA banA hai| jodhapura yahA~ se najadIka hone ke kAraNa videzI paryaTaka bhI yahA~ Ate haiN| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA evaM bhojanazAlA kI suvidhA hai| darzanIya sthala : brAhmaNa va jaina dharma ke 16 mandiroM ke dhvaMsAvazeSa ke lie osiyA~ kI khyAti hai| 8 se 11vIM zatAbdI meM nirmita harihara, sUrya mahAvIra, zaciyAmAtA va jaina mandira madhyayugIna sthApatya -zailI kI utkRSTatA ke apUrva pratIka ke rUpa meM usa yuga kI smRti ko tAjA kara dete haiN| vaise, antima jaina tIrthaMkara mahAvIra kA vaicitrya se bharA jaina mandira osiyA~ kA anyatama darzanIya mandira hai| sacciyAyamAtA ke mandira meM putra kI kAmanA ke lie Aja bhI dUra-darAja se mahilAeM AtI haiN| nAgaura jodhapura mArga para jodhapura se 74 ki.mI. dara ziva mandira bhI dekhane yogya hai| 15vIM zatAbdI meM rAva jodhA dvArA nirmita durga, caturbhuja mandira, vidhvasta ziva mandira ke Upara auraMgajeba kI banAyI gayI masjida, dUdha sAgara sarovara, maunI bAbA kA Azrama va chatarI ke lie nAgaura kI prasiddhi hai| Thaharane ke lie DAka baMgalA va dharmazAlA hai| 2010_03 www.jainelibraryorg Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jodhapura per3hI: zrI bhairUbAga pArzvanAtha jaina zvetAmbara tIrtha saradArapurA, jodhapura (rAjasthAna) phona : (0291) 730386 jaina tIrtha paricAyikA mArgadarzana : rAjasthAna kA pramukha paryaTana nagara jodhapura sUryanagarI ke nAma se vikhyAta hai| jayapura se yaha 340 ki.mI., ajamera se 208 ki.mI., udayapura se 269 ki.mI., ahamadAbAda se 439 ki.mI. tathA bIkAnera se 243 ki.mI. dUra hai| jodhapura relamArga dvArA udayapura, dillI, ahamadAbAda, mumbaI, kolakAtA se jur3A hai| rAjya ke vibhinna nagaroM ke lie yahA~ se rela se basa sevA upalabdha hai| vAyumArga dvArA bhI yaha deza ke aneka pramukha nagaroM se jur3A huA hai| paricaya : 1458 meM rAThaur3a rAjapUta pradhAna rAva jodhA ne zahara kI sthApanA kI thii| atIta ke rAThaur3a rAjAoM ke mAravAr3a arthAt marudeza kI rAjadhAnI jodhapura thaa| yahA~ para jainamaMdira ke sAtha hI mahAvIra bhavana hai, jahA~ kaI sthAnakavAsI saMtoM ke cAturmAsa huye haiN| yahA~ ke jainamaMdiroM meM saradArapurA vibhAga meM zrI pArzvanAtha kA prasiddha maMdira hai| vahA~ para dharmazAlA kI bhI suvidhA hai| jaina kriyA bhavana, khairAtiyoM kA vAsa, Ahora havelI ke nikaTa bhI vyavasthA ho jAtI hai| Thaharane kI vyavasthA : jodhapura zahara rAjasthAna kA pramukha paryaTana kendra hone ke kAraNa yahA~ aneka hoTala evaM dharmazAlAe~ sabhI suvidhAe~ sahita upalabdha haiN| darzanIya sthala : zahara se 5 ki.mI. dUra 121 mI. U~ce pahAr3I TIle para jodhapura kA mUla AkarSaNa meharanagar3ha durga hai| pradhAna rAva jodhA ne 1459 I. meM isakA nirmANa karavAyA thaa| yaha cAroM ora prAcIra se ghirA hai| subaha 9.00 se sAyaM 5.00 baje taka khulA rahatA hai| durga ke nIce yazavaMta thADA hai| jodhapura kA eka aura AkarSaNa zahara ke antima chora para gulAbI marmarI pattharoM se nirmita ummeda bhavana pailesa hai| saMgamaramara tathA lAla pattharoM se nirmita yaha bhavana 1942 meM Der3ha karor3a rupaye kI lAgata para pUrA huaa| Ajakala isa mahala ke eka bhAga ko hoTala ummeda bhavana pailesa meM rUpAntarita kara diyA gayA hai| jana-sAdhAraNa kA praveza manA hai| phira bhI 120 ru. darzanI TikaTa yA 350 ru. ke laMca ke sAtha mahala kA vaibhava dekha liyA jA sakatA hai| subaha 9.00 se sAyaM 5.00 baje taka khulA rahatA hai| TUrisTa baMgale se saTe-hAIkorTa roDa para biliMgaDana arthAt ummeda pablika gArDena meM saradAra myUjiyama va pAThAgAra hai| isa bagIce meM jodhapura kA cir3iyAghara bhI hai| yaha subaha 10.00 se sAyaM 4.30 taka khulA rahatA hai| zukravAra ko baMda rahatA hai| 7 ki.mI. dUra manDaura ke mArga meM 1159 meM banI bAlasamanda jhIla hai| yaha cAroM subaha 8sAyaM 6.00 baje taka khulA rahatA hai| TikaTa 1 ru. hai| nava-nirmita saMtoSI mAtA kA mandira bhI darzakoM meM kAphI lokapriya ho cukA hai| 10 ki.mI. uttara pUrva meM mahAmandira bhI dekha le sakate haiN| paryaTakoM kA priya kailAnA jhIla bhI 10 ki.mI. dUra hai| jodhapura kI jhIloM meM yaha sabase bar3I hai| jodhapura meM sTezana roDa para janatA svITa homa kI miThAIyA~ atyanta prasiddha hai| isake irdagirda anekoM bhavya zorUma haiM jina para paryaTaka yahA~ kI vibhinna vastuoM kA avalokana kara kharIda bhI sakate haiN| aura utsAhI paryaTaka jodhapura-bADamera mArga meM 45 ki.mI. dUra dhavA vanya jIva saMgrahAlaya basa se jAkara dekha sakate hai| yahA~ kAle eNTIlopa (hirana) pAye jAte haiN| 78 2010_03 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI svayaMbhU pArzvanAtha / zrI kAparaDAjI mArgadarzana : jodhapura-jayapura mArga para jodhapura se 50 ki.mI. dUrI para yaha tIrtha hai| yahA~ se bilAr3A 27 ki.mI. dUra hai| nikaTatama relve sTezana silAr3I 8 ki.mI. tathA pIpAr3a siTI 16 ki.mI. dUra sthita hai| zrI gaMgANI tIrtha yahAM se 60 ki.mI. dUra hai| jodhapura se basa evaM TaiksI kA per3hI : sAdhana upalabdha hai| pramukha mArga para hone ke kAraNa basoM kA AvAgamana hotA rahatA hai| zrI jaina zvetAmbara prAcIna tIrtha paricaya : yahA~ kA maMdira cAra maMjilA evaM caumukhI hai| maMdira ke U~ce zikharoM kA darzana bahuta mu. po. kAparaDA, vAyA dUra se hotA hai| cAra maMjilA caumukhA bhAratavarSa meM prathama mandira hai| bhUtala se mandira kA bhAvI zikhara lagabhaga 95 phuTa U~cA hai| isakI kalA ati sundara darzanIya hai| pUjA sAyaM 4 baje tahasIla bilAr3A, ji. taka kara sakate haiN| jodhapura-342 605 yaha maMdira zrI bhAnAjI bhaMDArI dvArA banAyA gyaa| yahA~ kI prabhu pratimA isI gA~va meM babUla (rAjasthAna) kI jhADI meM pAyI gayI aura vaha prabhu ke janmakalyANaka dina ko prakaTa hone se use zrI phona : (02930) 63909. svayaMbhU pArzvanAtha bhagavAna kahate haiN| prabhu pratimA ke hasta rekhA, pairoM meM nakha evaM padma bhI hai| 63947 pI.pI. Thaharane kI vyavasthA : yahA~ suvidhAyukta 60 kamaroM kI dharmazAlA hai evaM bhojanazAlA kI suvidhA hai| mAvA mArgadarzana-jodhapura-jayapura mArga para jodhapura se 79 ki.mI. dUrI para mukhya mArga se lagabhaga zrI bilAr3A tIrtha 2 ki.mI. aMdara gA~va meM tahasIla ke sAmane jaina dAdAvAr3I sthita hai| yaha tIrtha kAparaDAjI se 27 ki.mI. dUrI para hai| yahA~ gA~va ke bAhara pramukha mArga para sojata, jodhapura ke lie baseM peDhI : mila jAtI haiN| zrI jinacandra sUri jaina paricaya-yaha caturtha dAdA gurudeva zrI jinacandra sUri jI kA samAdhi sthala hai| dAdA gurudeva ne dAdAvAr3I akabara ko pratibodhita kiyA thaa| ataH akabara pratibodhaka dAdAguru ke nAma se bhI prasiddha hai| tahasIla ke sAmane yahA~ Thaharane hetu 12 kamaroM kI suvidhAyukta vyavasthA hai| or3hane bichAne kA sAmAna upalabdha bilAr3A (jilA jodhapura) phona : (02930) 22676 hai| bhojanazAlA Adi kI vyavasthA upalabdha hai| yahA~ pahu~cane para pujArI jI ko sUcita karane para bhojana Adi taiyAra kara diyA jAtA hai| mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, haritavarNa, kAryotsarga mudraa| jilA jhAlAvAr3a mArgadarzana : yaha sthAna rAjasthAna ke jhAlAvAr3a jile meM hai, kintu mAlavA tIrthasthAnoM kI yAtrA zrI nAgezvara tIrtha karate huye yahA~ jAnA suvidhAjanaka hai| yahA~ se najadIka relve sTezana vikramagar3ha AloTa 8 ki.mI. tathA comahalA (rAjasthAna) 15 ki.mI. nAgadA-zAmagar3ha ke madhya ratalAma koTA per3hI: lAina para sthita hai| sTezana se yAtriyoM kI suvidhA hetu jIpa va minIbasa kI suvidhA per3hI zrI jaina zvetAmbara nAgezvara kI ora se hai| caumahalA se bhI pakkA rAstA hai tathA niyamita basa sevA upalabdha hai| sar3aka tIrtha peDhI mArga se ratalAma se lagabhaga 92 ki.mI. darI para tathA ujjaina se lagabhaga 100 ki.mI. darI para mu. po. unhela, tathA jAorA se 55 ki.mI. dUrI para unhela ke nikaTa sthita hai| sTe. caumahalA paricaya : yahA~ kI zrI nAgezvara pArzvanAtha kI pratimA lagabhaga gyAraha sau varSa purAnI hai| upAdhyAya ji. jhAlAvAr3a-326 515 zrI dharmasAgara jI ma. tathA gaNivarya zrI abhayasAgara jI ma. ne isa parisara ke jainasaMgha ko (rAjasthAna) jAgRta kiyA aura unakI preraNA se ucita sarakArI kadama uThAkara maMdira kA kAryabhAra jainasaMgha phona : (07410) 40711. ne apane hAtha meM sa~bhAlakara vidhivat sevA-pUjA prArambha kii| 40715 2010_03 www.jainel 79org Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA maMdira jaba kabje meM milA, taba vaha jIrNa avasthA meM thaa| parisara ke jainasaMgha ne yahA~ bhavya maMdira kI yojanA banAyI aura karor3oM ru. kI lAgata se maMdira kA nirmANa kiyaa| mUlanAyaka zrI pArzvanAtha prabhu kI pratimA 14 phuTa U~cI hai| kAyotsarga avasthA meM itanI U~cI zvetAmbara pratimA anyatra kama dekhane ko milatI hai| mUlanAyaka ke donoM ora sapheda saMgamaramara kI sAr3e cAra phuTa U~cI zrI zAntinAtha bha. aura zrI mahAvIra svAmI kI pratimAe~ haiN| zrI pArzvanAtha prabhu kI pratimA itanI tejasvI hai, aisA pratIta hotA hai ki ratnoM se banAyI gayI hai| saMvat 2026 meM maMdira kI pratiSThA huii| mUlanAyaka prabhu pratimA atyanta prabhAvI hone ke kAraNa yahA~ bhaktagaNa bar3I saMkhyA meM Ate haiN| zrI jinakuzalasUri ___ Thaharane kI vyavasthA : tIrtha sthala para aneka dharmazAlAe~ haiN| bhojanazAlA kA bhI prabandha hai| dAdAvAr3I Alora meM bhI per3hI ne eka vizAla dharmazAlA kA nirmANa kiyA hai dharmazAlA oNphisa se phona dvArA jIpa, minIbasa va anya vAhana upalabdha ho sakate haiN| per3hI: zrI jaina zve. kharataragacchAcArya zrI jinakuzalasUri dAdAvAr3I zrI jinakuzala guru bhAratavarSa meM dAdA zrI jinakuzalasUrijI kI prathama khar3I pratimA dinAMka 2-5-82 vi. saM. dAdAvAr3I TrasTa unhela (nAgezvara), 2039 vaizAkhasudI 10 ko pa. pU. zrI caMdraprabhA zrIjI ma. sA. kI preraNA se yahA~ pratiSThita kI relve sTezana, caumahalA, gyii| yaha dAdAvAr3I zrI nAgezvara tIrtha ke nikaTa meM hI sthita hai| yaha pratimA atyanta ji. jhAlAvAr3a-326 515 manamohaka evaM camatkArika hai| yahA~ Thaharane hetu uttama vyavasthA upalabdha hai| upAzraya kI phona : (07410) 40721 suvidhA bhI yahA~ hai| cA~dakher3I mUlanAyaka : bhagavAna AdinAtha jii| mArgadarzana : jhAlAvAr3a-bArAM sar3aka mArga para khAnapura se 2 ki.mI. dUra koTA se 115 ki.mI. dUra tathA jhAlAvAr3a se 42 ki.mI. dUra sthita hai cA~dakher3I atizaya tIrtha kSetra / yahA~ se bInAkoTA rela lAina para aTarU sTezana 60 ki.mI. va pazcimI relve para jhAlAvAr3a roDa sTezana 72 ki.mI. dUra hai| indaura se jayapura va koTA jAne vAle mArga se bhI jhAlAvAr3a pahu~cA jA sakatA hai| paricaya : auraMgajeba ke zAsana kAla meM koTA mahArAjA kizorasiMha ke dIvAnazAha bizanadAsa bagheravAla ne isa kSetra kA nirmANa karavAyA thaa| san 1686 kA pratiSThita vizAla mandira bhUgarbha meM hai| isa sthAna ke camatkAroM kA varNana milatA hai| bhagavAna AdinAtha jI kI pratimA lagabhaga 2 mITara U~cI va paune do mITara caur3I hai| kSetra ke praveza dvAra meM ghusate hI eka ahAte meM jina mandira hai jisameM aneka pratimAe~ haiN| yahA~ eka navIna samavasaraNa mandira hai| caitra kRSNa 5 se 9 taka vArSika mele kA Ayojana kiyA jAtA hai| Thaharane kI vyavasthA : sarva suvidhA sampanna eka vizAla dharmazAlA bhI hai| maMdira ke cAroM ora dharmazAlAe~ haiN| Jalu ation International 2010_03 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : bhagavAna zAntinAtha jii| jhAlarApATana mArgadarzana : jhAlAvAr3a roDa sTezana se 30 ki.mI. pakkI sar3aka va niyamita basa sevA dvArA jur3A jhAlarApATana eka atizaya kSetra hai tathA sar3aka mArga dvArA ajamera, jayapura, koTA Adi se bhI per3hI: zrI zAntinAtha digambara jur3A huA hai| basoM kA AvAgamana nirantara hai| yaha jhAlAvAr3a se 6 ki.mI. tathA cA~dakher3I jaina mandira se 45 ki.mI. dUra sthita hai| yaha nagara ke madhya sthita hai| jhAlarApATana nagara, paricaya : yahA~ vizAla U~ce zikhara vAle bhavya jina mandira jisameM malanAyaka bhagavAna zAntinAtha ji. jhAlAvAr3a-326 023 jI kI paune tIna mITara U~cI pratimA ati manamohaka hai| pajA kA samaya prAtaH 7 se 9 baje (rAjasthAna taka hai| prAcIna kAla meM isa sthAna para san 1044 meM nirmita zAntinAtha bhagavAna kA mandira thaa| vartamAna mandira prAcIna mandira ke sthAna para hI banA huA hai| dvAra para do vizAla zveta varNa hAthI caukIdAra kI bhA~ti khar3e haiN| mandira meM tIna ora 15 vediyA~ haiM yahA~ hastalikhita granthoM kA vizAla bhaNDAra va aneka prAcIna mUrtiyA~ bhI darzanIya haiN| nagara meM 4 anya jina mandira haiM yahA~ aneka dhArmika va sArvajanika saMsthAe~ bhI kAryarata haiN| inameM ailaka pannAlAla jI dvArA saMvat 1972 meM sthApita 'zrI ailaka pannAlAla digambara jaina sarasvatI bhavana' ullekhanIya hai| isakI eka zAkhA byAvara, ujjaina Adi meM bhI hai| yahA~ para 10vIM zatAbdI meM nirmita tInoM sthAnoM para 15000 hastalikhita va mudrita pustakeM saMgrahIta haiN| Thaharane kI vyavasthA : nagara meM lakSmaNalAla digambara jaina dharmazAlA samasta savidhAoM se sampanna hai| cambala nadI ke taTa para basA koTA zahara apane bA~dha ke lie bhI prasiddha hai| zahara ke madhya meM jilA koTA purAnA durga hai| gar3ha (pailesa phorTa) paryaTakoM ke lie vizeSa AkarSaNa kA kendra hai| durga ke praveza dvAra para myUjiyama hai| koTA udyAna meM magaramaccha kA tAlAba va vRkSoM ko dI gayI jIva- kATA. jantuoM kI AkRti se dRzya ati manorama ho gayA hai| amara nivAsa meM cambala udyAna atyanta ramaNIka pikanika sthala hai| yahA~ para naukA vihAra kI suvidhA bhI upalabdha hai| TUrisTa baMgale ke nikaTa hI brija rAjabhavana mahala, rAjAoM kI samAdhi, vilAsa udyAna tathA koTA sarovara meM dvIpa mahala darzanIya hai| durlabha caturmukhI zivaliMga kA darzana lAbha kAMsuA maMdira meM liyA jA sakatA hai| nAthadvArA, jayapura, ajamera, jodhapura, udayapura, bhopAla, indaura Adi rAjyoM se koTA basa mArga dvArA niyamita samparka meM hai| Trena dvArA yaha mumbaI, AgarA, dillI Adi anekoM pramukha zaharoM se jur3A huA hai| koTA meM havAI sevA bhI upalabdha hai| koTA kI sAr3I jaga khyAti prApta hai| yahA~ Thaharane hetu rAjasthAna TUrijma ke hoTala, anya anekoM hoTala ucca evaM madhyama daroM para upalabdha haiN| zahara meM dharmazAlAe~ bhI haiN| 2010_03 www.jaineli Storg Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jilA karaulI zrI mahAvIrajI tIrtha (zrI cAMdanapura tIrtha) per3hI: zrI digambara jaina atizaya kSetra zrI mahAvIra jI mu. po. zrI mahAvIrajI, (cAMdanapura gA~va) ji. karaulI (rAjasthAna) phona : 07469-24323 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI bhagavAna, taamrvrnn| mArgadarzana : yaha tIrtha rAjasthAna ke jilA karaulI meM sthita hai| karaulI ko hAla hI jilA banAyA gayA hai| pUrva meM yaha tIrtha jilA savAImAdhopura meM thaa| mumbaI-dillI relve mArga para zrI mahAvIra jI relve sTezana hai| vizva prasiddha atizaya tIrtha kSetra zrI mahAvIra jI pazcimI relve ke bharatapura-gaMgApura relve mArga para zrI mahAvIra jI relve sTezana se 7 ki.mI. dUra cA~danapura gA~va ke gaMbhIra nadI ke taTa para sthita hai| sTezana se mandira taka kA mArga pakkI sar3aka dvArA jur3A hai| tA~ge kI savArI bhI upalabdha rahatI hai| sTezana para kaI gAr3iyA~ rukatI haiN| pratyeka gAr3I para yAtriyoM hetu bar3e maMdira taka jAne va sTezana Ane ke lie niHzulka basa sevA upalabdha hai| karaulI jile meM sthita isa kSetra se sar3aka mArga dvArA jayapura 140 ki.mI., AgarA 170 ki.mI., dillI 300 ki.mI. tathA mahuA 60 ki.mI. dUra sthita hai| dillI, AgarA, jayapura, tijArA, bharatapura. mathurA hastinApura, padamapurA, gvAliyara, sonAgirI, meraTha Adi sthAnoM se niyamita basa sevA dvArA jur3A huA hai| paricaya : yaha atizaya kSetra rAjasthAna kA sarvAdhika vyavasthita evaM unnatizIla tIrtha mAnA jAtA hai| yaha pratimA eka TIle para bhUgarbha se prApta huI thii| kahA jAtA hai ki eka gvAle kI gAya usa TIle para jAkara sArA dUdha jhara detI thii| vahA~ para khodakara dekhA gayA, taba yaha pratimA milii| isa pratimA ke darzana karane se hI bhaktajanoM kI manokAmanA pUrNa hone lagI, isalie yahA~ bhavya maMdira kA nirmANa kiyA gyaa| yahA~ caitra zuklA trayodazI se vaizAkha kRSNa pratipadA taka bar3A melA lagatA hai| isa avasara para lAkhoM kI saMkhyA meM jaina-jainetara loga apane zraddhAsumana car3hAne Ate haiN| zrI mahAvIra jI kA mandira eka sundara kaTale ke madhya meM haiN| anya devAlaya-yahA~ tIrtha kSetra ke mukhya jina maMdira ke atirikta tIna jinAlaya (maMdira) aura haiN| gambhIra nadI ke donoM taToM para sthita jinAlayoM meM zAMtivIra nagara meM banA vizAla maMdira bahadAkAra khaDagAsana jina pratimAoM kA darzanIya kendra hai| yahA~ maMdira ke vizAla prAMgaNa meM pratiSThita 16veM tIrthaMkara zrI zAntinAtha kI zveta saMgamaramara pASANa kI pratimA hai| maMdira meM anya khar3agAsana pratimAoM ke atirikta laghu vediyoM meM vibhinna 24 tIrthaMkaroM evaM jaina deva-deviyoM kI pratimAe~ haiN| eka jinAlaya isa maMdira ke sAmane hai jo zrI kIrti Azrama ke nAma se jAnA jAtA hai| isake atirikta zrI pArzvanAtha jinAlaya bhI hai jisameM kA~ca kI sundara raMgIna paccIkArI-citrakArI meM jaina tIrthaMkaroM evaM muniyoM ke vibhinna bhAvoM ko darzAyA gayA hai| isa maMdira ke sAtha hI brahmacAriNI kamalA bAI dvArA saMcAlita Adarza mahilA mahAvidyAlaya hai| isake atirikta mukhya maMdira ke pazcima meM kRSNA bAI kA Azrama hai evaM jina maMdira hai| calatI Trena se bhagavAna ke darzana-dillI-bambaI braoNDageja lAina para sthita zrI mahAvIrajI relve sTezana para calatI Trena se bhagavAna zrI ke darzana kI vyavasthA kI gayI hai| sTezana ke pleTaphArma para eka pandraha phITa U~ce vizAla citra stambha meM sthAI rUpa se bhagavAna mahAvIra ke 4 x 6 phITa sAija ke bar3e citra, tIrtha kSetra ke vihaMgama citroM ke sAtha lagAye gaye haiN| stambha ke donoM ora citra haiM aura yAtrIgaNa binA pleTaphArma para utare, baiThe-baiThe hI Trena se bhagavAna mahAvIra ke darzana kara apane Apako saubhAgyazAlI samajhate haiN| kSetra kameTI ne hI "mahAvIra darzana" nAmaka isa citra stambha kA nirmANa kiyA hai| rAjasthAna ke katthaI raMga ke grenAiTa patthara se bane isa stambha ke bIca kiMkrala glAsa meM jar3ita bar3e citra lagAye gaye haiN| rAtri ke samaya donoM ora se citra spaSTa dikhAI de sakeM, isake lie rozanI kA Avazyaka prabandhaka bhI kiyA gayA hai| yaha stambha atyanta manohara, kalApUrNa aura AkarSaka hai| Jai 82 ufation International 2010_03 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para Thaharane hetu atyanta suvidhA sampanna kaTalA parisara, sanmati dharmazAlA, vardhamAna dharmazAlA, yAtri nivAsa Adi dharmazAlAe~ upalabdha haiN| yahA~ yAtriyoM hetu kSetra dvArA bhojanAlaya kI vyavasthA hai| bhojanAlaya prAtaH 10 se 12 va sAyaM 4.30 se 5.30 taka khulatA hai| yAtriyoM ke lie tIrtha kSetra meM sabhI Avazyaka suvidhAeM jaise-jala, bijalI DAka-tAra, TelIphona, baiMka, auSadhAlaya, DispeMsarI, vAcanAlaya Adi upalabdha haiN| mandira ke bAhara anekoM dukAneM Adi haiM jahA~ AvazyakatA kA sAmAna Adi upalabdha ho jAtA hai| zrI kailAdevI zrI mahAvIra jI se lagabhaga 30 ki.mI. dUra karolI tathA karaulI se 23 ki.mI. dUra zrI kailAdevI mandira sthita hai| yahA~ durgA pUjA ke samaya vizeSa bhIr3a rahatI hai| maMdira ke bAhara Thaharane hetu aneka dharmazAlAe~ upalabdha hai| bhojana Adi hetu maMdira ke nikaTa hI kainTIna kI suvidhA hai| AgarA-jayapura Adi nikaTavartI kSetroM se loga yahA~ para Ate haiN| hindu samAja meM yahA~ kI kailAdevI kI bahuta mAnyatA hai| meMhadIpura bAlAjI jayapura-AgarA mArga para dausA se 42 ki.mI. dUra mahuA se 15 ki.mI. pUrva sthita meMhadIpura bAlA jI ke darzanArtha yAtrIgaNa Ate rahate haiN| bAlAjI kI mAnyatA bhUta-preta, duSTa chAyA Adi ke prabhAva ko dUra karane hetu bahuta adhika hai| mArgadarzana : lADanUM sujAnagar3ha-DIDavAnA roDa para sthita sujAnagar3ha se 11 ki.mI. dUra hai| yaha jilA nAgaura ratanagar3ha-DegAnA relave mArga para AtA hai| sIkara se lakSmanagar3ha-sAlAsara-sujAnagar3ha hote hue yaha 77 ki.mI. dUra par3atA hai| sIkara-jayapura 115 ki.mI. kA rAjamArga hai| jayapura se lADanUM lADanUM kI sIdhI basa sevA hai| paricaya : lADanUM meM prAcIna bar3A maMdira apanI vAstu kalA evaM bhavyatA ke kAraNa darzanIya hai| nagara parakoTe ke bAhara sukhasadana sampUrNa saMgamaramara kA nirmita vizAla jinAlaya hai| rAtri meM kRtrima rozanI meM vizeSa darzanIya hai| yahA~ para jaina vizvabhAratI DImDa yUnivarsiTI darzanIya hai| jaina vizvabhAratI parisara meM AvAsa-bhojana Adi kI suvidhAe~ upalabdha hai| mUlanAyaka : zrI phalavRddhI pArzvanAtha bhagavAna, zyAmavarNa / zrI phalavRddhI mArgadarzana : mer3atA zahara se yaha sthAna 15 ki.mI. dUrI para hai| jodhapura, mer3atA zahara, nAgaura se M pArzvanAtha tIrtha a s yahA~ Ane ke lie baseM milatI haiN| mer3atA roDa jaMkzana lagabhaga 200 mITara dUra hai| mer3atA zahara se jodhapura 135 ki.mI., nAgaura se 64 ki.mI. dUra hai| per3hI: paricaya : yaha eka mahAna prabhAvI tIrthasthAna hai| zrI jinaprabhasUrI jI ma. kI caudahavIM zatAbdI meM zrI phalavRddhI pArzvanAtha racita "vividha tIrtha kalpa" meM ullikhita hai ki "isa tIrtha ke darzana se ar3asaTha tIrthoM tIrtha TrasTa ke darzana kA lAbha hotA hai|" isa kalpa meM yaha bhI batAyA hai ki yahA~ ke gopAlaka zrI mu. po. mer3atA roDa, dhAMdhala zreSThI kI eka gAya dUdha nahIM detI thii| gau-caravAhe dvArA usakI jA~ca karane para patA ji. nAgaura (rAjasthAna) lagA ki eka TIMbe ke pAsa per3a ke nIce gAya ke stanoM se dUdha hamezA jhara jAtA hai| yaha bAta phona : 01591-52426, usane seTha ko btaayii| seTha ko svapna meM adhiSTAyaka deva ne batAyA ki jahA~ dUdha jharatA hai, 76940 2010_03 www.jainel 83.rg Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA vahA~ devAdhi deva zrI pArzvanAtha prabhu kI saptaphaNI pratimA hai| taba seTha ne aura unake mitroM ne vaha pratimA nikAlakara maMdira kA kAma zuru kiyaa| arthAbhAva ke kAraNa kArya kucha ruka gayA kintu adhiSTAyaka deva kI sahAyatA se svarNamudrAe~ prApta huIM aura maMdira kA nirmANa kArya calatA rhaa| isa maMdira kI pratiSThA vikrama saMvat 1181 meM AcArya zrI dharmaghoSa sUrI jI ma. ke sAnidhya meM saMpanna huii| isa maMdira para sulatAna zahAbuddIna sainikoM ne AkramaNa kiyA taba sulatAna bahuta bImAra huA, isaliye usane maMdira para AkramaNa na karane kA Adeza sainikoM ko diyaa| yahA~ para isa prakAra kaI camatkArI ghaTanAeM hotI rahatI haiN| prAcIna prabhu pratimA ati hI sundara, sAkSAta evaM camatkArI haiM, prabhu darzana se bhaktoM kI AkAMkSA pUrI hotI hai aisI yahA~ kI mAnyatA hai| yahA~ pArzvanAtha bhagavAna va mahAvIra bhagavAna ke bhavapaTTa atyanta manohArI evaM kalAtmaka DhaMga se gar3he gaye haiN| Thaharane kI vyavasthA : maMdira ke ahAte meM hI vizAla dharmazAlA hai, bhojanazAlA kI suvidhA hai| zrI nAgaura tIrtha per3hI : zrI jaina zvetAmbara maMdiramArgI TrasTa bar3A jaina maMdira, mu. po. nAgaura (rAjasthAna) mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhgvaan| mArgadarzana : maMdira se lagabhaga 2 ki.mI. dUra yahA~ kA relve sTezana hai| nAgaura mer3atA-bIkAnera relve lAIna para sthita hai| phalavRddhi pArzvanAtha tIrtha (mer3atA roDa) se yaha sthala lagabhaga 63 ki.mI. darI para sthita hai| yahA~ se khIMvasara tIrtha 43 ki.mI. darI para sthita hai| nAgaura se jodhapara 140 ki.mI., bIkAnera 116 ki.mI. jayapura 287 ki.mI. tathA ajamera 160 ki.mI. dUra hai| paricaya : yaha maMdira solahavIM sadI kA mAnA jAtA hai, jo bar3e maMdira ke nAma se prasiddha hai| anya maMdira usake bAda ke haiN| yahA~ tapAgaccha, kharataragaccha, lokAgaccha, pArzvacaMdrasUrIgaccha ke upAzraya haiN| vikrama kI bArahavIM sadI meM yahA~ ke varadeva pallIvAla nAmaka dharmazraddhAlu zrAvaka tathA unake putra Asadhara aura unake pautroM ne vibhinna jaina tIrthasthAnoM ke maMdiroM kA jIrNoddhAra kiyaa| isa prakAra yaha sthAna aneka dAnavIra zrAvakoM kI janmabhUmi hai| kaI mahAna AcAryoM kA yahA~ para padArpaNa hone se isa sthAna kA bar3A mahattva hai| maMdira meM kA~ca kA kAma atyanta sundara DhaMga se kiyA gayA hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie relve sTezana ke pAsa dharmazAlA hai| sAtha hI tapAgaccha jainabhavana meM pUrva sUcanA dene para bhojana kA prabandha kiyA jAtA hai| yahA~ dekhane yogya akabara kI paMca gaMbadIya daragAha evaM zAma masjida magalakAlIna hai| magala zailI meM nirmita udyAna Aja bhI apanA sauMdarya bakhAna karate haiN| yahA~ sAr3iyoM evaM cunariyoM ke raMgane evaM chapAI kA kArya pramukha hai| nAgaura ke tAMbe ke sAmAna bhI bahata pracalita haiN| khIMvasara tIrtha mUlanAyaka : zrI mahAvIra bhagavAna. candana vrnn| mArgadarzana : yaha tIrtha nAgaura se 43 ki.mI. dUrI para tathA jodhapura se 99 ki.mI. dara nAgaura-jodhapura per3hI : mArga para sthita hai| yahA~ se osiyAM jI kapUriyA hote hue 64 ki.mI. dUra par3atA hai| zrI mahAvIra bhagavAna jaina paricaya : kahA jAtA hai bhagavAna mahAvIra marubhUmi meM vicare taba yahA~ unakA cAturmAsa huA thaa| mandira zrI jaina zve. mandira mArgI 24veM tIrthaMkara zrI mahAvIra bhagavAna kA yahA~ cAturmAsa huA mAnA jAne ke kAraNa yahA~ kI TrasTa (nAgaura) mahAna vizeSatA hai| mandira gA~va ke bAhara ekAnta meM hone ke kAraNa vAtAvaraNa zAnta va dRzya DAkaghara khIMvasara-341025 ati sundara lagatA hai| jilA nAgaura (rAjasthAna) Thaharane kI vyavasthA : nAgaura Thaharakara hI yahA~ AnA ucita hai| 84 2010 03 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA mArgadarzana : nAgaura jile meM makarAnA, kucAmana nAvA hote hue luNAvA pahu~cA jA sakatA hai| jayapura laNAvA se bicUna-sAMbhara hote hue luNAvA 80 ki.mI. dUra par3atA hai| paricaya : lUNAvA gA~va meM 2 mandira haiN| bar3A digambara mandira prAcIna hai| yahA~ candra prabhu evaM AdinAtha bhagavAna kI ati prAcIna camatkArika pratimAe~ haiN| yahA~ lagabhaga 700 prAcIna pANDulipiyoM kA vizAla bhaNDAra hai| Thaharane kI vyavasthA : dharmazAlA upalabdha hai| ni:zulka bhojana vyavasthA hai| mUlanAyaka : zrI navalakhA pArzvanAtha bhagavAna. shvetvrnn| jilA pAlI mArgadarzana : jodhapura ajamera mArga para sthita pAlI rAjasthAna kA bar3A zahara hai| yaha jodhapura se 69 ki.mI. tathA yahA~ se sAMDerAva 55 ki.mI. dUra hai| zrI pAlI tIrtha paricaya : isake prAcIna nAma pallikA va pallI haiN| yahA~ para kapar3A udyoga bar3e paimAne para calatA per3hI: ra hai| yahA~ para 10 jainamaMdira evaM 4 dAdAvAr3I haiM, kintu ina sabameM navalakhA pAzrvanAtha jana mAdara navala satata vikhyAta hai| isa mArga ko navalakhA roDa kahate haiN| vikrama saMvat 970 meM nau lAkha ru. kI / jaina zvetAmbara mUrtipUjaka, , lAgata se yaha maMdira banA, isalie ise navalakhA pArzvanAtha kahate haiN| yaha sthAna pallIvAla tapAgaccha devakI per3hI, gaccha kA utpattI sthAna mAnA jAtA hai| yahA~ ke zrAvakoM ne dharma prabhAvanA ke aneka kArya gujarAtI kaTalA, karake isa zahara kA nAma rozana kiyA hai| yahA~ kI prabhu pratimA ati sundara hai| anya mandiroM pAlI-mAravAr3a-306 401 meM zrI gor3I pArzvanAtha mandira, zrI zAntinAtha jaina mandira, zrI kesariyAjI kA mandira, zrI (rAjasthAna) vAsapUjya svAmI mandira, zrI Atma vallabha-samudra vihAra, zrI supArzvanAtha jI kA mandira, zrI phona : (02932) 21742, jIrAvAlA pArzvanAtha mandira, zrI zaMkhezvara pAzvanAtha derAsara, zrI muni suvrata svAmI jI kA maMdira dharmazAlA : mandira, zrI RSabha deva jI kA mandira (kAnajI kA mandira) zrI simandhara svAmI jI kA 21929 mandira evaM vAgaverA dAdAvAr3I nApAtoM kI bagIcI kI dAdAvAr3I, bhAlakhA dAdAvAr3I evaM kAlU jI kI bagIcI kI dAdAvAr3I darzanIya haiN| anya maMdiroM kA vivaraNa nimna prakAra haizrI supArzvanAtha jaina maMdira, derAsara galI, pAlI zrI zAntinAtha jaina maMdira, keriyA daravAjA, pAlI zrI gor3I pArzvanAtha jaina maMdira, somanAtha roDa, pAlI zrI kezariyA jI (AdinAtha bhagavAna) jaina maMdira, mIrA mArga, pAlI zrI munisuvrata svAmI jaina maMdira (do jinAlaya), neharU nagara, pAlI zrI AdinAtha bhagavAna jaina maMdira, sTezana roDa, gA~dhI mUrti, pAlI zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jaina maMdira, lor3ho kA bAsa, pAlI zrI vAsupUjya svAmI jaina maMdira, mahAvIra nagara, pAlI zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jaina maMdira, DAgA galI, pAlI zrI sambhavanAtha jaina maMdira, vIra dargAdAsa nagara. pAlI zrI simaMdhara svAmI jaina maMdira, hAusiMga borDa (kamalA neharU nagara), pAlI zrI jinakuzala sUrI dAdAvAr3I, kAlujI kI bagIcI, pAlI zrI jinadatta sUrI dAdAvADI (jhAlaravA). sTezana roDa, pAlI zrI jinakuzala sUrI dAdAvAr3I, bAgaverA, pAlI 2010_03 www.jainell 85 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA zrI jirAvalA pArzvanAtha maMdira, pAlI se 4 ki.mI. dUra eka choTI pahAr3I kI TokarI, hemAvAsa bA~dha ke pAsa sthita hai| jo darzanIya hai evaM maNibhadra vIra adhiSTAyaka kI deharI pahAr3I kI talahaTI para hai| Thaharane kI vyavasthA : zrI navalakhA roDa para zrI navalakhA dharmazAlA evaM bhojanazAlA hai| zrI sAMDerAva tIrtha per3hI: zrI zAntinAtha zvetAmbara jaina peDhI mu. po. sAMDerAva, vAyA phAlanA, tA. bAlI, ji. pAlI (rAjasthAna) phona : (02938) 44756 mUlanAyaka : zrI zAntinAtha bhagavAna, shvetvrnn| mArgadarzana : yaha sthAna ghANerAva se 50 ki.mI dUra tathA sAdar3I se 34 ki.mI. dUrI para bAlI Ahora mArga para sthita hai| sAMDerAva gA~va ke madhya rAvale ke pAsa yaha tIrtha hai| pAlI se sirohI makhya mArga para pAlI se 55 ki.mI. tathA sirohI se 53 ki.mI. dUra hai| paricaya : yaha tIrthasthAna 2500 varSa prAcIna mAnA jAtA hai| yahA~ kA maMdira kalAtmaka tathA prabhu pratimA bhavya hai| pratimA ke parikara kI kArIgarI bahuta hI sundara hai| yahA~ maMdira ke sAmane upAzraya meM zrI maNibhadra yakSa kA sthAna hai, jahA~ aneka camatkArika ghaTanAe~ ghaTI haiN| yahA~ zrI kesariyAnAtha jI kA maMdira hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para Thaharane ke liye dharmazAlA hai| zrI khuDAlA tIrtha mUlanAyaka : zrI dharmanAtha bhagavAna, shvetvrnn| mArgadarzana : phAlanA se 3 ki.mI. dUrI para khuDAlA gA~va ke rAvalA vAsa meM yaha tIrthasthAna hai| per3hI : phAlanA sAMDerAva se 9 ki.mI. tathA sAdar3I se 25 ki.mI. dUra hai| zrI dharmanAthajI pArzvanAthajI devasthAna jaina peDhI " paricaya : prabhu pratimA para vikrama saMvat 1243 kA lekha utkIrNa hai| jIrNoddhAra ke samaya maMdira mu. po. khaDAlA, tA. bAlI ma mAnAkArI kA kAma sundara DhaMga se kiyA huA hai| ji. pAlI (rAjasthAna) Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke liye phAlanA sTezana ke pAsa dharmazAlA hai, bhojanazAlA, AyaMbilazAlA kA bhI prabaMdha hai| zrI khimela tIrtha per3hI: zrI jaina devasthAna TrasTa mu. po. khimela, tA. bAlI, vAyA rAnI ji. pAlI-306 115 (rAjasthAna) phona : (02934) 22052 mUlanAyaka : zrI zAntinAtha bhagavAna, shvetvrnn| mArgadarzana : yaha sthAna rAnI sTezana se 5 ki.mI. tathA phAlanA se 10 ki.mI. dUrI para khImela gA~va ke bAhara sthita hai| nADola se 14 ki.mI. tathA sAMDerAva se yaha 22 ki.mI. dUra sthita hai| rAnI sTezana se TaiksI va basa suvidhA upalabdha hai| basa pratyeka eka ghaNTe meM milatI hai| yahA~ se ramaNIyA 15 ki.mI. rANakapura 30 ki.mI., varakANA 18 ki.mI. dUrI para sthita haiN| paricaya : prabhu pratimA kI aMjanazalAkA vikrama saMvat 1134 meM huI thI aisA zilAlekha pAyA gayA hai| prabhu pratimA ati manamohaka hai| pUjA kA samaya prAtaH 7 baje se 12 baje taka hai| pujArI yahIM rahatA hai| ata: yAtriyoM ke bAda meM Ane para bhI darzana lAbha ho jAte haiN| isake atirikta gA~va meM zAMtinAtha bhagavAna kA, pAvApurI-mahAvIra svAmI kA tathA bAvana jinAlaya zrI Adizvara prabhu kA yaha tIna mandira haiN| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane hetu dharmazAlA upalabdha hai| yahA~ 4 kamare bane haiN| dopahara 1 baje taka tathA sAyaM sUryAsta se pUrva taka bhojana kI suvidhA upalabdha hai| 86 Jain Edupation International 2010_03 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA rAjasthAna mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, shvetvrnn| zrI varakANA tIrtha mArgadarzana : rAnI relve sTezana se yaha mAtra 8 ki.mI. dUrI para sthita hai| phAlanA se 18 ki.mI. kI dUrI para yaha tIrtha sthAna hai| per3hI: zrI jaina devasthAna peDhI paricaya : yaha goDavAla paMcatIrthI kA eka pramukha tIrtha mAnA jAtA hai| sakala tIrtha stotra meM isakA DAkaghara varakANA, ullekha hai| yahA~ kI pratimA vikrama saMvat 519 meM pratiSThA huI mAnI jAtI hai| yahA~ prativarSa sTezana rAnI, pauSa kRSNA dazamI ko melA lagatA hai| varakANA kA jaina chAtrAlaya prasiddha hai| AcArya zrI jilA pAlI (rAjasthAna) vijayavallabha sUrI jI ke ziSya AcArya zrI lalita sUrI jI kI preraNA se isakA nirmANa huaa| . phona : (02934) 22257 Thaharane kI vyavasthA : maMdira ke pAsa hI dharmazAlA tathA bhojanazAlA kI suvidhA hai| mUlanAyaka : zrI RSabhadeva bhgvaan| zrI aSTApada jaina mArgadarzana : zrI rANakapura-varakANA goDagAMva paMcatIrthI kI mukhya sar3aka para sukar3I nadI ke tIrtha pazcima dizA meM rAnI zahara meM yaha tIrtha sthalI sthita hai| paricaya : parama pUjya AcArya bhagavaMta zrImad vijaya suzIla sUrIzvara jI ma. sA. kI hArdika par3hA : zrI aSTApada jaina tIrtha bhAvanA ke anurUpa evaM pa. pU. AcArya zrImad vijaya jinottama sUrIzvara jI ma. sA. kI maMgala preraNA se zrI aSTApada jaina tIrtha para aSTApada jina maMdira zrI vardhamAna jinapaTTa paramparA, deva- suzA va suzIla vihAra, guru mandira, zrI navagraha zAnti jina mandira kA sundara evaM bhavya nava nirmANa huA hai| yahA~ vara * varakANA roDa, kA kalA saundarya manamohaka hai| yahA~ ArAdhanA bhavana, zramaNI vihAra, saMgha bhavana, Ayambila - mu. rAnI-306 115 khAtA bhavana, jaina bhavana, bhojanazAlA 6 blaoNka TaoNvara Adi savidhAeM upalabdha haiN| pa. ji. pAlA (rAjasthAna) mahAtapasvI rUpa sAgara jI ma. kI deharI kA nirmANa bhI darzanIya hai| yahAM kA sundara suramya * phona : (02934) 22715 vAtAvaraNa citta ko asIma zAnti pradAna karatA hai| mUlanAyaka : zrI padmaprabhu bhagavAna, shvetvrnn| zrI nADola tIrtha mArgadarzana : desurI se 15 ki.mI. dUra tathA nADalAI se 11 ki.mI. dUra tathA ghANerAva se 24 ki.mI. dUrI para yaha tIrtha sthita hai| per3hI : paricaya : kisI samaya nADalAI aura nADola donoM eka hI zahara rahe hoMge, lekina Aja do choTe zrI padmaprabhujI jaina zve. devasthAna peDhI choTe gA~va haiN| yahA~ jainasamAja ke lagabhaga 250 parivAra rahate haiN| yahA~ ke cAra jainamaMdiroM meM mu. po. nADola, se zrI padmaprabhu bhagavAna tathA zrI neminAtha bhagavAna kA maMdira prAcIna hai| sTezana rAnI, yahA~ ke zrI neminAtha bhagavAna maMdira meM eka suraMga hai| kahA jAtA hai ki yaha suraMga nADalAI ji. pAlI (rAjasthAna) taka jAtI hai| vikrama saMvat 300 meM isa parisara meM mahAmArI phaila gyii| jisakI zAnti ke phona : 02934-40044 liye AcArya zrI mAnadevasUrI jI ne bhoyare meM yoga sAdhanA kara laghu zAntistotra kI racanA kI thii| jisase bImArI zAnta ho gyii| Aja bhI isa stotra kA kaI bhaktajana pratidina jApa karate haiN| isa bhoyare ke pravezadvAra ke pAsa AcArya zrI mAnadevasUrI jI kI mUrti hai, jahA~ gata 1800 varSoM se lagAtAra akhaMDa jyota jalatI rahatI hai| Thaharane kI vyavasthA : mandira ke nikaTa hI bhojana, bijalI, pAnI Adi suvidhAyukta dharmazAlA hai| 2010_03 www.jainelp 87org Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna zrI nADalAI tIrtha per3hI: navI mu. po. nADalAI, vAyA desUrI jilA pAlI (rAjasthAna) phona : 02934-82424 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI neminAtha bha., zrI AdinAtha bh.| mArgadarzana : ghANerAva se lagabhaga 13 ki.mI. dUrI para yaha tIrthasthAna hai| paricaya : yahA~ Amane-sAmane pahAr3oM para do prAcIna jainamaMdira haiM, jinheM zatrujaya aura giranAra kA pratIka mAnA jAtA hai| pahAr3a ke alAvA yahA~-talahaTI meM bhI sAta tathA gA~va meM eka maMdira hai| gA~va meM jo AdinAtha bhagavAna kA maMdira hai, usake vizAla raMgamaMDapa para sundara citrakArI hai| parvata para jo maMdira hai, vahA~ jAne-Ane meM karIba DeDha ghaMTA lagatA hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA aura bhojanazAlA kI suvidhA upalabdha hai| zrI ghANerAva tIrtha (kIrtistaMbha) per3hI: zrI vijaya himAcala kIrtistaMbha DAkaghara ghANerAva, tA. desurI, ji. pAlI phona : (02934) 7327 mArgadarzana : rAnI sTezana se 15 ki.mI. dUrI para sthita hai zrI ghANerAva tIrtha / yahA~ se zrI muchAlA mahAvIra tIrthasthAna 5 ki.mI. phAsale para hai| paricaya : kucha sAla pahale yahA~ nau maMjilA kIrtistaMbha nirmANa kiyA gyaa| jisameM AThavIM aura nauvIM maMjila para caumukhI pratimAe~ haiN| nIce kaMpAuNDa meM do maMdira haiN| rANakapura tIrtha ke nirmAtA dhAraNazAha ke vaMzajoM kI caudahavIM-paMdrahavIM pIDhI Aja bhI ghANerAva gA~va meM nivAsa karatI hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ yAtriyoM ke liye nivAsa aura bhojana kI vyavasthA hai| Thaharana zrI mu~chAlA mahAvIra tIrtha per3hI : zrI AnaMdajI kalyANajI peDhI mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI, shvetvrnn| mArgadarzana : pAlI jile meM desurI tahasIla meM ghANerAva se 5 ki.mI. tathA rANakapura se 30 ki.mI. dUra sthita hai yaha tiirth| sAdar3I se yaha sthAna 12 ki.mI. dUrI para hai| paricaya : yaha tIrtha atyanta prAcIna hai| yahA~ para bhagavAna mahAvIra kA 24 jinAlaya ke sAtha bhavya maMdira hai| yahIM bhagavAna mahAvIra kI eka aisI pratimA hai jisameM prabhu kI pratimA para mUMcha hai| isI se isa tIrthasthAna kA nAma mu~chAlA mahAvIra par3a gyaa| yahA~ kI mUrti prabhAvI mAnI jAtI hai| logoM ko Aja bhI yahA~ camatkAra dekhane ko milate haiN| prativarSa mahAvIra jayantI ke dina caitra zu. 13 ko yahA~ bar3A melA lagatA hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para yAtriyoM ke liye nivAsa aura bhojana kI suvidhA hai| muchAlA mahAvIra jI mu. po. ghANerAva, ji. pAlI (rAjasthAna) phona : 02934-84056 phAlanA phAlanA zahara meM pArzvanAtha svAmI kA mandira banA hai| pramukha sTezana hone ke kAraNa sabhI pramukha gAr3iyoM kA yahA~ ThaharAva hai| dillI, ahamadAbAda, jayapura, jodhapura sabhI sthAnoM se yahA~ TrenoM kA AvAgamana hai| sTezana se 100-150 mITara kI dUrI para hI dharmazAlA hai| bhojanazAlA kA prabandha nahIM hai| zahara meM resToreMTa Adi upalabdha haiN| vAhana bhI upalabdha haiN| dharmazAlA kA phona naM. 02938-33109 hai| rANakapura kI yAtrA karane vAloM ko phAlanA-sAdar3I hote hue rANakapura jAnA par3atA hai| Jain & chition International 2010_03 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA | rAjasthAna mUlanAyaka : zrI manamohana pArzvanAtha bhagavAna, shvetvrnn| zrI bAlI tIrtha mArgadarzana : phAlanA se yaha tIrthasthAna 10 ki.mI. dUrI para hai| sTezana se tIrtha taka Ane hetu TaiksI, rikzA, tAMgA kI suvidhA upalabdha hai| sAMDerAva-phAlanA-sAdar3I mArga para sAMDerAva per3hI : se 18 ki.mI. tathA sAdar3I se 16 ki.mI. dUrI para yaha tIrtha sthita hai| bAlI gA~va ke madhya zrI manamohana pArzvanAtha peDhI bhAga meM yaha maMdira hai| nikaTatama zahara sesalI se yaha 3 ki.mI. dara sthita hai| zrI rAtA mu. po. bAlI, mahAvIra yahA~ se 18 ki.mI. dUrI para sthita hai| luNAvA yahA~ se 1 ki.mI. hai| sTezana phAlanA jilA pAlI (rAjasthAna) paricaya : mUlanAyaka prabhu pratimA para vikrama saMvat 1161 kA lekha utkIrNa hai| yaha tIrtha atyanta phona : 02938-22029 prAcIna hai| prAtaH 7 baje pUjA hotI hai| tIna sau varSa pUrva isa maMdira kA jIrNoddhAra huaa| prabhu pratimA ati saumya evaM prabhAvazAlI hai| maMdira kI nirmANa zailI nirAle DhaMga kI hai| luNAvA zrI nAgezvara pArzvanAtha jaina meM mandira meM pArzvanAtha prabhu kI sundara khar3I pratimA hai| jo mana ko barabasa AkarSita tIrtha karatI hai| bhadraMkara nagara, posTa luNAvA Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA evaM bhojanazAlA hai| bhojanazAlA meM ni:zulka bhojana kI sTezana phAlanA, jilA pAlI vyavasthA hai| prAtaH 11 baje se suvidhA upalabdha ho jAtI hai| luNAvA meM bhI bhojanazAlA evaM dharmazAlA kA prabandha hai| phona : 02938-52228 mUlanAyaka : zrI zAntinAtha bhagavAna, shvetvrnn| zrI sevADI tIrtha mArgadarzana : phAlanA se 16 ki.mI. dUrI para sevADI gA~va ke madhya bAjAra meM yaha maMdira hai| nANA tIrtha se yaha sthAna bAlI roDa para 17 ki.mI. dUra sthita hai| hathuNDI se mAtra 9 ki.mI. dUrI per3hI : para yaha tIrtha sthAna hai| zrI jaina zvetAmbara devasthAna peDhI paricaya : mUla garbhagRha ke dvAra para 16 vidyAdeviyoM kI mUrtiyA~, yakSa kubera kI mUrtiyA~ tathA garbhagRha mu. po. sevADI, tA. bAlI meM gajalakSmI kI mUrti haiN| bAlI se hathuNDI jAte samaya yaha tIrthasthAna mArga meM AtA hai| jilA pAlI (rAjasthAna) maMdira ke vizAla evaM uttuMga zikhara kI nirmANakalA advitIya hai| bAvana jinAlaya meM sArI pratimAe~ prAcIna haiN| yahA~ sarasvatI devI kI AkarSaka pratimA hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA, AyaMbilazAlA hai| mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI bhagavAna, laalvrnn| zrI hathuNDI tIrtha mArgadarzana : phAlanA se 28 tathA rANakapura se 32 ki.mI. dUrI para yaha tIrthasthAna hai| yaha tIrtha (rAtA mahAvIra) javAI bAMdha sTezana se sirpha 20 ki.mI. hai| sirohI-pAlI ke rAjyamArga 27 para bAlI hokara sIdhe AyA jA sakatA hai| piMDavAr3A-bAlI roDa para sthita bIjApura gA~va (basa sTainDa)se . per3hI : 3 ki.mI. dUrI para hai| bIjApura para TaiksI Adi kI suvidhA upalabdha hai| bIjApura se Ane zrI hathuNDI rAtA mahAvIra jAne ke lie pakkA sar3aka mArga banA huA hai| udayapura se goguMdA-rANakapura hokara AyA jA jainatIrtha peDhI sakatA hai| mu. po. bijApura, paricaya : IMTa, cUnA aura reta se banI lAla raMga (rAtA varNa) kI bhagavAna mahAvIra svAmI kI ji. pAlI- 306 707 pratimA hai| ataH yaha tIrtha zrI rAtA mahAvIra ke nAma se bhI jAnA jAtA hai| bhagavAna ke lAMchana (rAjasthAna) siMha ko hAthI kA mastakA lagA huA hai, isa prakAra kA cihna anyatra dekhane ko nahIM miltaa| phona : (02933) 40139 do hajAra varSa pahale hastIkuMDa nAmaka yaha eka vizAla nagara thaa| isa maMdira kA nirmANa vikrama saMvat 370 meM AcArya zrI siddhasenasarI jI ma. kI preraNA se yahA~ ke dharmapremI zreSThI 2010_03 189 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA vIradeva ne kiyaa| bAda meM vikrama saMvat 973 meM vidagdharAjA ne jainadharma ko svIkAra kara isa maMdira kA jIrNoddhAra kiyaa| isa rAjA ke vaMzajoM ne bhI jainadharma pracAra kA kArya kiyaa| maMdira ke nIce talaghara meM gulAbI saMgamaramara meM se tarAzI huI zrI mahAvIra svAmI kI mUrti bahuta hI sundara hai| pramukha maMdira ke cAroM ora caubIsa derIyoM meM caubIsa tIrthaMkaroM kI pratimAe~ haiN| samaya ke prabhAva se yaha maMdira jIrNa huA, taba vikrama saMvat 1942 meM bijApura nivAsI zrI jhaveracaMdajI kAmadAra tathA anya dharmapremI zrAvakoM ne naye kalApUrNa maMdira kI vikrama saMvat 2006 meM AcArya zrI vijayavallabhasUrI jI ma. ke sAnnidhya meM pratiSThA kii| isa maMdira kI dIvAroM para zatrujaya, giranAra, sammetazikharajI Adi prasiddha tIrthoM ke paTa tathA bhagavAna mahAvIra ke jIvana prasaMga para AdhArita citra aMkita haiN| hathuNDI tIrtha kA sarvAMgINa vikAsa ho rahA hai| pa. pU. munirAja zrI aruNavijaya jI ma. kI satpreraNA se zrI mahAvIra vANI samavasaraNa maMdira kA nirmANa ho rahA hai| Thaharane kI vyavasthA : maMdira ke pAsa 32 kamaroM vAlI do vizAla dharmazAlAe~ haiN| paMkhe Adi kI Adhunika suvidhAe~ upalabdha hai| yahA~ eka upAzraya bhI hai| bhojanazAlA kA ucita prabaMdha hai| eka sAtha 200-400 yAtriyoM ke saMgha ke Ane para bhI Thaharane khAne pIne kI pUrI vyavasthA ho jAtI hai| yahA~ se 12 ki.mI. dUra sirohI roDa paradra morIber3A meM bhagavAna vAsUpUjya svAmI kA mandira bhI darzanIya hai| jahA~ AcArya vallabhasUrI jI kA samAdhi mandira bhI hai| yahA~ se 3 ki.mI. dUra dAdA pArzvanAtha kA atiprAcIna mandira hai| morIber3A per3hI kA phona naM. 02933-43128 hai| zrI nANA tIrtha per3hI : zrI vardhamAna AnaMdajI jaina peDhI mu. po. nANA, tA. bAlI jilA pAlI (rAjasthAna) mUlanAyaka : zrI jIvita svAmI mahAvIra bha., shvetvrnn| mArgadarzana : nANA relve sTezana se 2.5 ki.mI. tathA bAmaNavADA se 25 ki.mI. dUrI para yaha tIrtha sthita hai| ghANerAva se sirohI roDa, piMDavAr3A hote hue nANA jAnA suvidhAjanaka hai| yaha sthala ghANerAva se 61 ki.mI. tathA sirohI se 43 ki.mI. dUrI para sthita hai| paricaya : yaha tIrtha bhagavAna mahAvIra ke samaya kA mAnA jAtA hai| pratimA ati AkarSaka evaM ha~samukha hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie dharmazAlA hai| zrI velAra tIrtha per3hI : zrI AdInAtha jaina peDhI, velAra tIrtha mu. po. cAmuDerI, tA. velAra, jilA pAlI (rAjasthAna) mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, shvetvrnn| mArgadarzana : nANA relve sTezana se yaha sthAna 3 ki.mI. dUrI para, velAra gA~va ke bAhara, pahAr3a kI oTa meM hai| sirohI se lagabhaga 46 ki.mI. dUrI para yaha sthita hai| paricaya : pahAr3a kI oTa meM sthita maMdira ati manorama aura manabhAvana lagatA hai| prabhu pratimA sundara evaM prabhAvazAlI hai| Thaharane kI vyavasthA : maMdira ke pAsa dharmazAlA hai, kintu khAsa suvidhA na hone se zrI nANA tIrthasthAna para Thaharakara yahA~ AnA suvidhAjanaka hai| 90 Jan Edfication International 2010_03 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA rAjasthAna mUlanAyaka : zrI zAntinAtha bhagavAna, laalvrnn| zrI jAkhoDA tIrtha mArgadarzana : javAIbAMdha se 7 ki.mI. tathA sumerapura se 5 ki.mI. dUrI para yaha tIrthasthAna hai| -sAMDerAva mArga para sthita sumerapura se sAMDerAva lagabhaga 13 ki.mI. dara sthita hai| per3hI : javAI bAMdha tathA phAlanA sTezana se tIrtha ke lie TaiksI, basa, rikzA Adi upalabdha rahate zrI zAntinAtha bhagavAna jaina haiN| yahA~ dina meM 4 bAra vibhinna sthaloM se roDaveja baseM AtI haiN| yahA~ se 20-25 ki.mI. zvetAmbara tIrtha ke dAyare meM zivagaMja, varakANA, rANakapura Adi tIrtha sthala Ate haiN| jAkhoDA, mu. po. sumerapura (kolI vADA) paricaya : aisA kahA jAtA hai ki prabhu pratimA kI aMjanazalAkA AcArya zrI mAnatuMgasUrI jI ma. ji. pAlI -306902 ke suhaste huI thii| yaha tIrthasthAna prAcIna hone ke sAtha-sAtha camatkArika kSetra bhI hai| pUjA phona : (02933) 54970 prAta: 6 baje se 2 baje taka kara sakate haiN| isa patharIlI bhUmi meM pAnI kI bar3I samasyA thI, kintu eka bhakta dvArA adhiSTAyaka deva ke saMketa se ku~A khodane para bahata pAnI milaa| jainajainetara bhaktagaNa yahA~ ke taraha-taraha ke camatkAroM kA varNana karate haiN| yahA~ Akara yAtrIgaNa sukha zAMti kA anubhava karate haiN| yahA~ AdinAtha bhagavAna kA nayA mandira bhI darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ sabhI suvidhA yukta dharmazAlA kI vyavasthA hai| bhojanazAlA kA kArya cAlU hai| yAtriyoM hetu niHzulka bhojanazAlA kI vyavasthA hai| mUlanAyaka : zrI Adizvara bhagavAna, zrI mahAvIra svAmI bhagavAna / zrI koraTA tIrtha mArgadarzana : yaha tIrtha pazcima relve ke aMtargata ahamadAbAda-dillI braoNDageja mArga para javAI bA~dha relve sTezana se 24 ki.mI. tathA zivagaMja se 12 ki.mI. dUrI para sthita hai| sirohI-pAlI per3hI : jiloM kI sImA ke nikaTa sthita yaha tIrtha sirohI se 45 ki.mI. dUra sthita hai| pAlI se AdinAtha vyavasthApaka lagabhaga 80 ki.mI. kI dUrI par3atI hai| sTezana se yahA~ basa, TaiksI Adi sAdhana mila jAte satAvIza jaina saMgha per3hI haiN| zivagaMja se basa mila jAtI hai| zrI koraTA tIrtha, mu. po. paricaya : yaha atyaMta prAcIna mandira hai| samaya-samaya para isakA jIrNoddhAra haa| yahA~ pUjA kA koraTA, vAyA zivagaMja samaya prAta: 8 se 1.30 baje taka hai| garmiyoM meM 7 se 1.30 baje taka hai| isa mandira se ji. pAlI-306 901 Der3ha ki.mI. dUrI para zrI mahAvIra svAmI jI kA bhavya mandira sthita hai| osa vaMza ke sthApaka (rAjasthAna) phona : 02933-48235 AcArya zrI ratnaprabhasUri jI ne apanI alokika vidyA se do rUpa dhAraNa kara eka muhUrta osiyA~ aura koraTA meM mandira kI pratiSThA karavAI thii| sahayogI baMdhu(1) vIra saMvat 70 vikrama saMvat 4000 varSa pUrva osavaMza ke saMsthApaka AcArya bhagavaMta bAbulAla bhabutamala jI zrI ratnAprabhAcArya ne isa tIrtha koraTA nagara meM mAgha sada 5 vAra garuvAra ke dina dhana lagna meM copar3A zAsana nAmaka mahAvIra svAmI paramAtmA ke bimba kI pratiSThA bhava AcArya bhagavana ne do rUpa mu. pA. sADarAva dhAraNa karake osiyA meM eka hI muharta meM pratiSThA karAI taba se koraTAjI tIrtha prasiddha haa| jilA pAlA (rAjasthAna) (2) maNiratna vidyAdhara AkAza mArga se vimAnoM dvArA aMjana giri para zAzvata jina caityoM kI yAtrA karate samaya svayaM prabhAcArya ke darzana ke lie utare the| (3) stambha lekha se yaha jJAta hotA hai ki ratnAprabhAcArya dvArA pratiSThA karAI jAne ke bAda 1275 meM prabhAcArya ke zAsana meM zrI jayavijaya jI ke gaNivAra ke upadeza se zrI vIra prabhu kI anya pratimA pratiSTha huI hai yaha kathana jJAna vimala sUrIzvara jI ke kathana se milatA hai| (4) jaina dharma ke praznottara meM zrI AtmArAma jI (vijayAnaMda sUrI) mahArAja pharamAte haiM ki bhagavAna svAmI prabhu kI pratiSThA zrI ratnAcArya ne karAyI thii| 2010_03 www.jainelioja91g Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA (5) saMvat 1755 ke lagabhaga jJAna vimala sUrI jI racita "tIrthamAlA" meM koraTAI meM / jIvita mahAvIra svAmI kI mUrti honI caahie| (6) bhojarAja ke paMDitaratna zrI dhanapAla ne saMvat 1086 ke karIba satyapUrI zrI mahAvIra svAmI graMtha meM likhA hai| koraTAjI tIrtha kA smaraNa kiyA hai| anya vizeSatA-zrI AdinAtha mandira ke ThIka sAmane vizAla dharmazAlA meM bhUgarbha se ati prAcIna kalAkRtiyoM kA anUThA saMgrahAlaya dharmazAlA AyA huA hai jo darzanIya hai| kArtika suda 15 (pUnama) va caitra mahIne kI pUnama ko bhavya meloM kA Ayojana hotA hai| saikar3oM yAtrIgaNa darzanArtha ke lie Ate rahate haiN| Thaharane kI vyavasthA : maMdira ke sAmane dharmazAlA hai| zrI AdinAtha jI mandira meM bhI dharmazAlA hai| yahA~ bhojanazAlA kI vyavasthA hai| tathA per3hI para bhAtA kI vyavasthA ho jAtI hai| zrI takhatagar3ha tIrtha mUlanAyaka : zrI AdinAtha bhagavAna, zveta varNa mArgadarzana : takhatagar3ha sAMDerAva se 16 ki.mI. sAMDerAva-Ahora mArga para sthita hai| takhatagar3ha se Ahora 20 ki.mI. tathA Ahora se jAlora 20 ki.mI. dUra sthita hai| paricaya : takhatagar3ha gA~va meM sthita prAcIna mandira ke nikaTa hI anya mandira bhI darzanIya hai| mukhya mandira meM kalAtmakatA evaM sauMdarya kA atyanta manamohaka sAmya hai| saMgamaramara kA mArga atyanta manabhAvana aura sundara kalA kA namUnA hai| Thaharane kI vyavasthA : jAnakArI upalabdha nhiiN| jAlora se sAMDerAva Ate-jAte darzana kiye jA sakate haiN| zrI sesalI tIrtha per3hI: zrI manamohana pArzvanAtha jaina peDhI mu. po. sesalI, tA. bAlI ji. pAlI (rAjasthAna) phona : 02938-22069 (sesalI); 0293822029 (bAlI) mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, shvetvrnn| mArgadarzana : phAlanA se 10 ki.mI. dUrI para punaDiyA gA~va ke pAsa mIThaDI nadI ke kinAre base / hue sesalI gA~va ke madhya meM yaha sthAna hai| bhadraMga nagara (luNAvA) yahA~ se 0.5 ki.mI. duur| hai| bAlI se yaha sthAna mAtra 3 ki.mI. dUra sthita hai| phAlanA sTezana se TaiksI. rikzA, tA~gA Adi sAdhana mila jAte haiN| paricaya : prabhu pratimA kI kalA manamohaka aura prabhAvazAlI hai| isa tIrtha kI sthApanA vikrama saMvat 1187 meM huI thii| pUjA kA samaya prAtaH 7 baje hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA hai| bhojanazAlA prAtaH 11 baje se upalabdha rahatI hai| jilA rAjasamanda mUlanAyaka : zrI AdinAtha bhagavAna shvetvrnn| __ mArgadarzana : udayapura se 89 ki.mI., phAlanA se 32 ki.mI. aura jodhapura se 160 ki.mI., sAdar3I zrI rANakapura tIrtha se 8 ki.mI., ghANerAva se 16 ki.mI. tathA hathuNDI se 32 ki.mI. dUra yaha tIrthasthalI sthita hai| per3hI : paricaya : sthApatyakalA kI dRSTi se rANakapura kA dharaNavihAra maMdira vizva meM advitIya hai| seTha zrI AnaMdajI kalyANajI peDhI isa maMdira ke zikharoM, gaMbajoM aura chatoM meM bhI kalAvijJa aura bhaktizIla zilpiyoM kii| mu. po. rANakapura, mulAyama cheniyoM ne kaI purAtana kathA prasaMgoM ko sajIva kiyA hai; naye zilpa aMkita kiye ji. rAjasamanda (rAja.) haiN| isa maMdira meM sthita sahasraphaNA pArzvanAtha tathA sahasrakUTa ke kalApUrNa zilApaTTa ati phona : (02934) 3619 manamohaka evaM darzanIya haiN| 92 Jain Edlication International 2010 03 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA maMdira kI sabase anokhI vizeSatA hai-usakI vipula 1444 khambhoM kI stNbhaavlii| maMdira ke kuzala zilpiyoM ne itane sAre staMbhoM kI sajAvaTa aise vyavasthita DhaMga se kI hai ki, ye prabhu ke darzana karane meM kahI bhI bAdhArUpa nahIM bnte| maMdira ke kisI bhI kone meM khar3A huA bhakta prabhu ke darzana pA sakatA hai| inake alAvA neminAtha va pArzvanAtha mandira hai| nikaTa hI sUrya mandira hai| 1 ki.mI. dUra ambAmAtA kA mandira hai| bhArata ke 5 jaina tIrthoM meM rANakapura Ayatana meM bRhattama hai| isa maMdira ko "caturmukha prAmada" ke alAvA "dharaNavihAra""trailokyadIpaka prAsAda" evaM "tribhuvana-vihAra" ke nAma se bhI jAnA jAtA hai| Thaharane kI vyavasthA : yAtriyoM kI suvidhA ke liye yahA~ para tIna dharmazAlAe~ haiN| jahA~ rahane kI acchI suvidhA hai| sAtha hI kucha naye blaoNka bhI bane haiN| peDhI kI ora se yahA~ bhojanazAlA kA bhI prabaMdha hai| dharmazAlA meM rahane vAle yAtriyoM ke liye or3hane-bichAne kA sAmAna milatA hai| yadi kucha yAtriyoM ko rasoI banAnI ho, to bartana bhI milate haiN| zrI devakulapATaka tIrtha mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, shvetvrnn| mArgadarzana : udayapura se 26 ki.mI. dUrI para, ajamera mArga para yaha tIrthasthAna hai| paricaya : isa gA~va kA prAcIna nAma devakulapATaka thA, aba ise delavADA kahate haiN| yahA~ kA maMdira prAcIna hai, kintu vikrama saMvat 1469 evaM 1954 meM isakA jIrNoddhAra huaa| yahA~ kI zilpakalA dekhakara AbU, kuMbhArIyAjI aura rANakapura kI yAda AtI hai| yahA~ ke zikhara, guMbaja, staMbha Adi jagaha para sundara kalAtmaka kAma kiyA gayA hai| mUlanAyaka prabhu kI pratimA sundara, bhavya evaM prabhAvazAlI hai| AcAryazrI somasundarasUrI anekoM bAra apane vizAla sAdhu samadAya ke sAtha yahA~ padhAre aisA "soma saubhAgya kAvya" meM varNana AyA hai| isake atirikta gA~va meM anya tIna jinamaMdira haiN| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA hai, lekina koI khAsa suvidhA nahIM hai| per3hI : zrI jaina zvetAmbara mahAsabhA mu. po. delavADA, ji. rAjasamanda (rAjasthAna) zrI rAjanagara tIrtha mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, shvetvrnn| mArgadarzana : kAMkarolI se rAjasamaMda mArga para Der3ha ki.mI. tathA udayapura se 60 ki.mI. dUrI para yaha tIrthasthAna hai| paricaya : maMdira eka pahAr3I para hai, jise dayAlazAha kA kilA kahate haiN| mahArANA rAjasiMha jI ke maMtrI osavAla vaMzaja zrI dayAlazAha ne usa jamAne meM eka karor3a ru. kharca kara yaha cartumukha prAsAda banavAyA hai| maMdira ke nirmAtA dayAlazAha kI zUravIratA mevAr3a ke itihAsa meM prasiddha hai| terApaMtha saMpradAya kA utpattI sthAna yahI hai| yahIM se AcArya zrI bhikSu svAmI ne apane mata kA pracAra prArambha kiyA thaa| Thaharane kA sthAna : yahA~ para dharmazAlA evaM bhojanazAlA hai| darzanIya sthAna : jayasamaMda jhIla ke taTa para nAthadvArA mandira ke anukaraNa para zrIkRSNa dvArikAdhIza kA mandira darzanIya hai| 2010_03 www.jainelib 93, Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna kAMkarolI jaina tIrtha paricAyikA nAthadvArA se 16 ki.mI. tathA udayapura se 63 ki.mI. dUra sthita kAMkarolI meM jayasaMmada jhIla ke nikaTa nAthadvArA mandira jaisA zrIkRSNa kA sundara ramaNIka mandira banA huA hai| bhagavAna kRSNa yahA~ dvArikAdhIza ke rUpa meM pUje jAte haiN| nAthadvArA tathA haldIghATI se kAMkarolI ke lie basa sevA upalabdha hai| ekaliMgajI mevAr3a ke mahArANAoM ke iSTa deva zivajI ke ekaliMga rUpa kA mandira udayapura se 25 ki.mI. dUra uttara meM kailAzapurI grAma meM sthita hai| ekaliMgajI ke nAma se prasiddha isa kSetra ke nAthadvArA se bhI 25 ki.mI. dUra sthita hai| nAthadvArA yaha koI jaina tIrtha na hokara bhI paryaTaka dRSTi se va vaiSNava tIrtha hone ke kAraNa eka pramukha sthAna rakhatA hai| ekaliMga jI se 25 ki.mI. dUra sthita naathdvaaraa| udayapura se 50 ki.mI. dUra udayapura-ajamera mArga para sthita hai| yahA~ zrInAtha jI kA bhavya, prAcIna va darzanIya mandira hai| yahA~ acche hoTaloM kA abhAva hai| dharmazAlAe~ kaI haiN| rAjya ke vibhinna nagaroM se nAthadvArA ke lie basa sevA upalabdha hai| haldIghATI mahArANA pratApa va akabara kI prasiddha raNasthalI haldiyA raMga meM raMgI mATI vAlI haldI ghATI udayapura se 56 ki.mI. va nAthadvArA se 14 ki.mI. dUra sthita hai| yahA~ mahArANA pratApa ke ghor3e cetaka kI samAdhi va eka saMgrahAlaya darzanIya hai| rAjasamanda jhIla kAMkarolI ke nikaTa hI udayapura, ajamera mArga para rAjasamanda jhIla sthita hai| udayapura se yaha 70 ki.mI. dUra hai| isakA jaina mandira bhI atyanta darzanIya hai| nikaTa hI durga bhI hai| kumbhalagar3ha udayapura se 64 ki.mI. dUra arAvalI parvatamAlA ke DhAla para kumbhalagar3ha durga apanI prAcInatA ke lie prasiddha hai| rAjasthAna kA yaha dvitIya prAcIna durga hai| pannAdhAya kI aitihAsika dAstAna isI durga se sambandhita hai| isa durga ke nIce dvitIya zatAbdI meM banA vidhvasta jaina mandira hai| nikaTa hI kAlI mandira, rAjA kumbhA kI samAdhi, nIlakaNTha mahAdeva kA mandira darzanIya hai| kumbhalagar3ha kI mRgayAbhUmi bhI dekhI jA sakatI hai| mArca se jUna taka vanya jIva yahA~ jhIla para pAnI hetu Ate haiN| isako dekhane kumbhalagar3ha basa sTaiNDa se paidala athavA jIpa dvArA jA sakate haiN| 94 Jain Eucation International 2010_03 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA mArgadarzana : savAI mAdhopura relve sTezana se lagabhaga 5 ki.mI. dUra sar3aka se thor3A haTakara jilA savAI mAdhopara camatkAra jI atizaya kSetra hai| zrI camatkAra jI paricaya : janazruti ke anusAra vikrama saM. 1887 meM bhAdrapada kRSNA 2 ko nAtha sampradAya ke eka yogI ko svapnAnusAra eka bAga meM bhU-garbha se AdinAtha bhagavAna kI sphaTika maNi kI pratimA prApta huii| jisa samaya yaha pratimA prakaTa huI usa samaya yahA~ kezara kI varSA huI thii| bAda meM yaha pratimA jainoM dvArA banavAe gaye mandira meM pratiSThita kI gaI va bAga meM caraNa banavAye gye| yahA~ ke camatkAroM kI aneka kathAe~ pracalita haiN| aneka jaina va jainetara baMdhu yahA~ manautI manAne Ate haiN| yahA~ ke darzanoM se savAI mAdhopura ke zrI nasIruddIna va zrI saphAruddIna kI manokAmanA pUrNa huI thii| unhoMne yahA~ chatariyoM kA nirmANa karavAyA thaa| ye chatariyA~ aba bhI vidyamAna haiN| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ samasta suvidhAoM se sampanna eka dharmazAlA hai| yahA~ varSa meM pA~ca mele lagate haiN| raNathambhaura savAI mAdhopura se lagabhaga 14 ki.mI. dUra raNathambhaura kA prAcIna evaM aitihAsika kilA hai| isa kile meM eka prAcIna jaina mandira hai| isameM candra prabhu bhagavAna kI vikrama saMvat 10 kI zveta pASANa kI padmAsana pratimA hai| yahA~ vanya jIva abhayAraNya banA hai| phira bhI raNathambhaura kI khyAti isameM durga ke lie haiN| raNathambhaura kI pahAr3I DhAla para padam, rAmabAga va milAka tIna tAlAba haiN| jahA~ jaMgalI pazu pAnI ke lie Ate haiN| paryaTakoM kA AkarSaNa kendra yahI hai| udyAna meM praveza yogI mahala para 10/- kA TikaTa kharIdane para milatA hai| yahA~ se 5 ki.mI. dUra nIlakaNTha mahAdeva mandira bhI dekhA jA sakatA hai| zerapura raNathambhaura se 3-4 ki.mI. dUrI para zerapura hai| yahA~ eka atizaya pUrNa jaina mandira hai| isameM mUlanAyaka bhagavAna pArzvanAtha jI kI vikrama saM. 15 kI manojJa pratimA hai| isake atizayoM kI aneka kathAe~ pracalita haiN| khaNDAra jI zerapura se 8-9 ki.mI. tathA savAI mAdhopura se 30 ki.mI. dUra pahAr3a kI talahaTI meM sthita khaNDAra jI atizaya kSetra hai| yaha eka pahAr3I kSetra hai tathA pahAr3a para prAcIna jina mandira hai| yahA~ caTTAnoM para Der3ha mITara avagAhanA kI cAra pratimAe~ utkIrNa haiM / ye vikrama saMvat 20 se 30 taka kI batAI jAtI hai| 2010_03 www.jainelibr 95 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jilA sIkara sIkara | jaina tIrtha paricAyikA sIkara meM aneka bhavya jaina mandira haiN| inameM virAjamAna pratimAe~ prAcIna kAla se hI AkarSaNa kA kendra banI huI hai| yahIM para mahAn taponidhi digambara jainAcArya zAnti sAgara jI mahArAja ke / tRtIya paTTAdhIza AcArya dharmasAgara jI mahArAja kA samAdhimaraNa haA thaa| sIkara jile meM sIkara-jayapura mArga para rIMgasa se 18 ki.mI. dUra khATU zyAma jI kA mandira atyanta mAnyatApUrNa evaM darzanIya hai| jilA sirohI zrI sirohI tIrtha peDhI: zrI aMcalagaccha AdezvarajI jaina Tempala peDhI, pailesa roDa, sirohI (rAjasthAna)-307 001 phona : (02972) 30269 mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, zvetavarNa / mArgadarzana : sirohI roDa relve sTezana se tIrtha 23 ki.mI. dUra sirohI zahara meM sthita hai| yahA~ se jAvAla 13 ki.mI. tathA gohilI tIrtha 3 ki.mI. dUra hai| sTezana se tIrtha ke lie basa va TaiksI kI suvidhA hai| roDaveja kI baseM hara samaya upalabdha rahatI haiN| tIrtha para TaiksI Adi kI pUrNa suvidhA hai| yahA~ se zrI sAraNezvara jI (mahAdeva mandira) 4 ki.mI., zrI Ambezvara mahAdeva mandira va jaina mandira kolara 10 ki.mI. dUra hai| yahA~ se bAmanavAr3a jI 15 ki.mI., mIrapura 20 ki.mI., jIrAvalA 60 ki.mI., delavAr3A (mAuNTa AbU) 85 ki.mI. dUra haiN| paricaya : vikrama saMvat 1339 meM isa tIrtha kI sthApanA huI hai| yahA~ pUjA kA samaya prAtaH 6 se 11 baje taka hai| zrI AdIzvara bhagavAna maMdira ke alAvA yahA~ anya 17 maMdira haiN| parvatoM kI chAyA meM eka sAtha hI maMdiroM ke zikhara samUha kA dRzya atyanta manohArI dikhatA hai| zrI AdinAtha bhagavAna ke bAvana jinAlaya meM mUlanAyaka bhagavAna kI pratimA kI zilpakalA atyanta sandara hai| marti para motI kA vilepana hai| isa maMdira meM garbhagaha ke raMgamaMDapa ke dvAra se rAjamahala taka suraMga banI huI hai| yahA~ ke rAjA jainadharma kAryoM meM bhAga lete the aura unakI rAniyA~ rAjamahala se bhagavAna ke darzana karane saraMga se AtI thiiN| yahA~ ke mandira apanI vAstukalA ke lie prasiddha haiN| yahA~ ke pratyeka maMdira meM pratimA, toraNa, gumbajoM meM adbhuta kalA ke darzana hote haiN| sirohI zahara meM sarvadharma mandira bhI darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA evaM bhojanazAlA kI suvidhA hai| Thaharane hetu dharmazAlAe~ (1) jaina vIsI, sunAra vADA, sirohI; (2) rAjamAtA dharmazAlA; (3) saMghavI DAhajI devIcaMda jI dharmazAlA, sadara bAjAra, sirohI meM haiN| bhojanazAlA jaina vIsI sunAra vADA meM hai| zrI gohilI tIrtha per3hI : zrI pArzvanAtha bhagavAna jaina derAsara peDhI mu. po. gohilI, ji. sirohI (rAjasthAna) mUlanAyaka : zrI goDIjI pArzvanAtha bhagavAna, shvetvrnn| mArgadarzana : sirohI roDa relve sTezana se yaha sthAna 27 ki.mI. tathA sirohI se yaha sthAna 3 ki.mI. hai| paricaya : gohilI gA~va ke madhya meM yaha sthAna hai| upalabdha zilAlekha se pratIta hotA hai ki yaha sthAna vikrama saMvata terahavIM sadI ke parva kA hai| samaya-samaya para yahA~ jIrNoddhAra hue| isa bhavya bAvana jinAlaya kI nirmANa zailI ati ArkaSaka hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke liye yahA~ dharmazAlA hai kintu adhikAMza loga sirohI Thaharakara yahA~ Ate haiN| sirohI se basa tathA TaiksI milatI haiN| Ja96ducation International 2010_03 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA | rAjasthAna mUlanAyaka : bhagavAna AzApUraNa paarshvnaath| zrI AzApUraNa mArgadarzana : yaha tIrtha kAlandrI se 12 ki.mI. tathA siroha roDa relve sTezana se 56 ki.mI. dUra hai| sirohI zahara se kAlandrI 16 ki.mI. dUra hai| tIrtha para Ane ke lie sirohI va kAlandrI / per3hI : se basa sevA upalabdha hai| zrI AzApUraNa pArzvanAtha paricaya : yaha tIrtha 1000 varSa prAcIna hai tathA mUlanAyaka atyanta camatkArika haiN| prabhu ke darzana zve. tIrtha per3hI se AzA pUrNa hotI hai aisA kahA jAtA hai| maMdira kA jIrNoddhAra kiyA gayA hai| grAma nUna (vAyA kAlandrI) Thaharane kI vyavasthA : dharmazAlA kI suvidhA upalabdha hai| jilA sirohI (rAja.) mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, shvetvrnn| zrI kolaragar3ha tIrtha mArgadarzana : yaha sthAna sirohI se lagabhaga 12 ki.mI. dUra zivagaMja roDa para hai| pahAr3a ke bIca per3hI : yaha maMdira hai| zrI AdinAtha jaina zvetAmbara tIrtha peDhI paricaya : mUlanAyaka kI yaha bhavya pratimA mahArAjA saMpratikAlIna mAnI jAtI hai| bAda meM samaya kolaragar3ha, mu. po. pAlar3I, samaya para maMdira kA jIrNoddhAra huA hai| tA. zivagaMja, Thaharane kI vyavasthA : maMdira ke nikaTa hI dharmazAlA evaM bhojanazAlA haiN| ji. sirohI (rAjasthAna) zrI uthamana tIrtha mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha zveta varNa / mArgadarzana : sirohI zahara se 22 ki.mI., zivagaMja se 10 ki.mI. tathA javAI bAMdha relve sTezana se 20 ki.mI. dUra sthita hai| tInoM sthAnoM para basa va TaiksI kI suvidhA upalabdha hai| mandira jI taka pakkI sar3aka hai| paricaya : uthamana gAMva ke bAhara pahAr3I kI talahaTI meM sthita yaha tIrtha 12 vIM sadI se pUrva kA hai| prAcIna prabhu pratimA ati saumya eMva kalApUrNa hai| Thaharane kI vyavasthA : eka dharmazAlA haiN| per3hI : zrI pArzvanAtha bha. zvetAmbara jaina derAsara po. oN. uthamana, tahasIla zivagaMja, jilA-sirohI (rAja.) mUlanAyaka : zrI bhagavAna mahAvIra, zvetavarNa / zrI rADabara tIrtha mArgadarzana : nikaTatama bar3A gAMva posAliyA 6.5 ki.mI. dUra sthita hai| uthamana tIrtha se yaha tIrtha __ 12 ki.mI. tathA jaMvAI bA~dha relve sTezana se 32 ki.mI. dUra hai| sTezana para TaiksI upalabdha per3hI: zrI rADabara jaina tIrtha, ho jAtI hai| tahasIla zivagaMja paricaya : rADabara gAMva ke bAhara ekAnta pahAr3I kI talahaTI meM sundara saumya vAtAvaraNa meM yaha po. oNphisa rADabara. maMdira sthita hai| yaha tIrtha lagabhaga 1400 varSa purAnA mAnA jAtA hai| jilA sirohI (rAjasthAna) suvidhAe~ : jAnakArI upalabdha nahIM / 2010_03 www.jainelibary.org Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI bhagavAna, shvetvrnn| per3hI : zrI kalyANajI sobhAgacaMdajI jaina zvetAmbara peDhI mu. po. piMDavADA, ji. sirohI (rAjasthAna) mArgadarzana : sirohI roDa relve sTezana se 8 ki.mI. dUrI para yaha sthAna hai| piMDavADA gA~va ke maMdira mohalle meM yaha maMdira sthita hai| paricaya : maMdira kA nirmANa kArya ati sundara DhaMga se kiyA gayA hai| sAtha hI maMdira meM guptakAlIna prAcIna prabhu pratimA kA darzana hotA hai| isa jinAlaya ke alAvA yahA~ cAra anya jinamaMdira haiN| Thaharane ke liye sTezana ke sAmane eka aura gA~va meM dUsarI dharmazAlA hai| mUlanAyaka: zrI saMbhavanAtha bhgvaan| per3hI: zrI saMbhavanAtha jaina peDhI mu. po. vIravADA, sTe. sirohI roDa, ji. sirohI-307 022 (rAjasthAna) phona : 02971-37138 mArgadarzana : yaha tIrtha rASTrIya rAjamArga naM. 14 para sirohI se 15 ki.mI. dUra, sirohI roDa sTezana (piMDavADA) se 10 ki.mI. dUra vIravADA meM sthita hai| AbU roDa se yaha 55 ki.mI. dUra hai| yahA~ se bAmaNavADa jI 2 ki.mI. nAMdiyA 8 ki.mI., bAladA 10 ki.mI., mAnapura 52 ki.mI., diyANA 35 ki.mI. tathA udayapura 115 ki.mI. dUra hai| yahA~ nikaTatama sTezana sirohI roDa hai| jahA~ se basa, TaiksI, rikzA Adi sabhI sAdhana upalabdha rahate haiN| gA~va meM bhI hara samaya TaiksI, basa, rikze kI vyavasthA rahatI hai| sirohI roDa relave sTezana, ahamadAbAda-dillI braoNDageja lAIna para ahamadAbAda se 270 ki.mI. dUra hai| paricaya : yahA~ kA itihAsa ati prAcIna hai| yaha 52 jinAlaya lagabhaga 800 varSa prAcIna haiN| saMvat 2018 meM isa mandira kI prANa-pratiSThA huI tathA zrI vimalanAtha bhagavAn pratiSThita hue| saMvat 2055 meM isakA punaH jirNoddhAra kiyA gayA tathA pUrA jinAlaya zubhra Arasa patthara se sundara kalAtmaka rUpa meM banAyA gyaa| usa samaya isakI punaH prANa pratiSThA kara zrI saMbhavanAtha bhagavAn ko mUlanAyaka ke rUpa meM AcArya padmasUrIzvara jI ma. kI nizrA meM pratiSThita kiyA gyaa| yahA~ se AdhA ki.mI. dUra gA~va ke bAhara zrI mahAvIra svAmI kA ati prAcIna caubIsa jinAlaya hai| jo pausiyA maMdira ke nAma se jAnA jAtA hai| gA~va ke nikaTavartI siverA, mAlanU~, ajArI tathA aMdarA Adi ati prAcIna tIrtha haiN| pUjA kA samaya prAtaH 8 se 1 baje taka hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ eka dharmazAlA hai| nikaTa meM bAmaNavADa jI meM sabhI suvidhAyukta dharmazAlA evaM bhojanazAlA kI vyavasthA hai| ata: vahA~ Thaharakara yahA~ AnA ThIka rahatA hai| zrI jhADolI tIrtha mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, shvetvrnn| per3hI: __ mArgadarzana : sirohI roDa relve sTezana se 3 ki.mI. tathA zrI bAmaNavADajI tIrtha se 4 ki.mI. zrI AdIzvara jaina zvetAmbara peDhI dUrI para yaha tIrthasthAna hai| siverA yahA~ se 5 ki.mI. hai| mu. po. jhADolI, tA. piMDavADA, ji. sirohI (rAjasthAna) paricaya : yahA~ ke maMdira meM toraNoM para tathA staMbhoM ke Upara tarAzI huI prAcIna kalA darzanIya hai| phona : (02971) 2170 kisI samaya yaha eka samRddha nagara rahA hogaa| Thaharane ke lie dharmazAlA hai| 98 2010 03 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA rAjasthAna mala nAyaka: zrI zAntinAtha bhgvaan| zrI siverA tIrtha mArgadarzana : yaha tIrtha sirohI roDa relve sTezana se 8 ki.mI. tathA kezavagaMja relave sTezana se 2 ki.mI. dUra sthita hai| yahA~ se jhADolI tIrtha 5 ki.mI. tathA cAmunDerI 12 ki.mI. hai jahA~ per3hI : se TaiksI, basa, rikzA Adi kI suvidhA hai| dina meM 4 bAra yahA~ basoM kA AvAgamana hotA hai| tIrtha para bhI basa TaiksI Adi suvidhAe~ upalabdha haiN| per3hI paricaya : siverA gA~va ke madhya sthita isa mandira kI nirmANa zailI nirAle DhaMga kI hai| prabhu pratimA gA~va-siverA, DA.-jhAr3olI, relve sTezana-sirohI roDa, kI kalA ati AkarSaka hai| pUjA kA samaya prAta: 8 se 12 baje taka hai| jilA-sirohI (rAja.) Thaharane kI suvidhA : Thaharane ke lie choTI sI dharmazAlA hai| bhojanazAlA nahIM hai| phona : 02971-33023 mUlanAyaka : zrI zAntinAtha bhagavAna, shvetvrnn| zrI vATerA tIrtha mArgadarzana : jAlora relve sTezana se yaha sthAna 56 ki.mI. dUrI para hai| peDhI: paricaya : yaha tIrthasthAna prAcIna hone ke sAtha-sAtha camatkArika hai| yahA~ prativarSa caitra zu. 13 zrI samasta jaina saMghanI peDhI se 15 taka. kArtika parNimA ko bar3A melA lagatA hai| yaha tIrtha ekAnta jaMgala meM, vizAla ma. po. vATerA, tA. piMDavADA parakoTe meM sthita hai| maMdira ke Ahate meM dharmazAlA hai| jilA sirohI (rAjasthAna) zrI ajArI tIrtha mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI bhgvaan| mArgadarzana : sirohI roDa relve sTezana se 5 ki.mI. tathA bAmaNavADajI tIrtha se 12 ki.mI. dUrI para yaha sthAna hai| paricaya : yahA~ kA bAvana jinAlaya maMdira ati darzanIya hai| kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya ne isa gA~va ke nikaTa maMdira meM sarasvatI devI kI ArAdhanA kI thI, taba devI ne sAkSAta unheM darzana diye the, aisA kahA jAtA hai| sarasvatI devI kA yaha maMdira yahA~ se Der3ha ki.mI. dUrI para hai| isa tIrthasthAna kI sabhI prabhu pratimAe~ mahArAjA saMpratikAlIna mAnI jAtI haiN| AbU ke yogIrAja zrI vijayazAntisUrI jI ma. ne yahA~ ke nikaTa jaMgaloM meM kaThina tapazcaryA kI thii| Thaharane ke lie dharmazAlA hai| per3hI : seTha kalyANajI sobhAgacaMdajI jaina peDhI mu. po. ajArI, ji. sirohI (rAjasthAna) mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI bhagavAna, laalvrnn| zrI bAmaNavADajI mArgadarzana : yaha tIrthasthAna sirohI roDa se 7 ki.mI. tathA piMDavADA gA~va se 8 ki.mI. dUrI para hai| yahA~ se ajArI 12 ki.mI. tathA siverA 10 ki.mI. dUra hai| AbU roDa se sirohI jAne vAlI baseM bAmaNavADajI hokara jAtI haiN| sTezana sirohI roDa se TaiksI, basa. rikzA Adi per3hI : sAdhana upalabdha rahate haiN| zrI kalyANajI paramAnaMdajI peDhI paricaya : aisA kahA jAtA hai ki bhagavAna mahAvIra ke kAnoM meM kIleM Thokane kA upasarga yahIM para zrI bAmaNavADajI tIrtha, huA thaa| yahA~ para prabhu kI caraNa pAdukAe~ haiN| maMdira meM bhagavAna mahAvIra ke 27 bhava ke paTTa mu. po. vIravADA saMgamaramara pattharoM para banavAkara lagAye haiN| AcArya zrI nAgArjunasUrI jI, zrI skandanasUrI jI, jilA sirohI (rAjasthAna) zrI pAdaliptasUrI jI evaM rAjA saMprati yahA~ para niyamita rUpa se darzanArtha Ate the| isa tIrtha phona : 02971-20056 para zraddhA evaM bhakti ke kAraNa sirohI ke rAjA zivasiMha ko rAjagaddI milii| isalie 2010_03 www.jainelibra 99 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA unhoMne tIrtha kI rakSA ke lie kucha bhUmi tAmrapatra para likhakara bheMTa dii| vikrama saMvat 1989 meM zrI a. bhA. jaina zvetAmbara poravAla sammelana yahA~ para yogIrAja zrI vijayazAntisUrI jI ma. kI nizrA meM saMpanna huA thaa| maMdira ke najadIka pahAr3a para zrI sammedazikhara jI kI racanA atyaMta sundara DhaMga se kI gayI hai| pUjA kA samaya prAtaH 10 baje se 4 baje taka hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para maMdira ke ahAte meM vizAla suvidhAyukta dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai| bhojanazAlA kA samaya 11 se 1 baje tathA sAyaM 5 se 6 baje kA hai| zrI nAMdiyA tIrtha per3hI : zrI vardhamAna AnaMdajI jaina derAsara peDhI mu. po. nAMdiyA, ji. sirohI (rAjasthAna) phona : 02971-6127 pI.pI. mUlanAyaka : zrI jIvita svAmI mahAvIra bhgvaan| mArgadarzana : bAmaNavADajI tIrtha se yaha sthAna 6 ki.mI. tathA sirohI roDa relve sTezana se ___10 ki.mI. dUrI para hai| paricaya : "nANA, diyANA, nAMdiyA... jIvita svAmI vAMdiyA" aisI kahAvata hai| vizvavikhyAta rANakapura ke nirmAtA dharaNAzAha aura baMdhu ratnAzAha isI nagarI ke nivAsI the| kisI samaya yaha nagara jAhojalAlI pUrNa rahA hogaa| bhagavAna mahAvIra ne caMDakauzika sarpa ko yahIM para pratibodha diyA thA aisA prasiddha hai| Thaharane ke liye dharmazAlA hai| zrI loTANA tIrtha mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, shvetvrnn| mArgadarzana : nAMdiyA se 7 ki.mI. dUrI para, loTANA gA~va meM eka TekarI para yaha sthAna hai| paricaya : mUlanAyaka zrI AdIzvara bhagavAna kI pratimA zrI zatrujaya tIrtha ke terahaveM uddhAra kI mAnI jAtI hai| prabhu kI pratimA atyanta prabhAvazAlI hai| isa DhaMga kI parikarayukta pratimA anyatra nahIM hai / Thaharane ke liye maMdira ke ahAte meM hI kucha kamare bane hue haiN| zrI mIrapura tIrtha per3hI : seTha kalyANa jI paramAnaMda jI per3hI mIrapura, po. oN. kRSNagaMja, ji. sirohI (rAjasthAna) mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna mArgadarzana : AbU roDa se 60 ki.mI. tathA sirohI roDa se 37 ki.mI. dUra sthita yaha tIrtha sirohI zahara se 15 ki.mI. dUra hai| ina sthAnoM se basa va TaiksI suvidhA upalabdha hai| basa sthala mIrapura yahAM se 3 ki.mI. dUra sthita hai parantu vahA~ se savArI kA ucita sAdhana upalabdha nahIM rahatA hai| maMndira taka kAra, basa jA sakatI hai| paricaya : tInoM ora se prAkRtika vanoM se ghirA yaha tIrtha mIrapura se lagabhaga DhAI ki.mI. dUra suramya vAtAvaraNa meM sthita hai| yahA~ kI zilpakalA dekhane yogya hai| zilpiyoM dvArA apanI adbhuta kalA kA pradarzana kiyA gayA hai jo barabasa hI delavAr3A ke mandiroM kI yAda dilA detI hai| yahA~ isake atirikta bhagavAna mahAvIra kA eka anya mandira bhI hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane hetu suvidhAyukta dharmazAlA hai| 100-ucation International 2010_03 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI saMbhavanAtha bhagavAna, zvetavarNa evaM muni suvrata svaamii| zrI kojarA tIrtha mArgadarzana : yaha sthAna sirohI roDa relve sTezana se 6 ki.mI. dUrI para hai| yaha tIrtha nAMdiyA se 4 ki.mI., bAmanavADa jI se 8 ki.mI. tathA piMDavADA se 6 ki.mI. dUrI para hai| sTezana se par3hI : tIrtha taka Ane ke lie basa, TaiksI, rikzA Adi upalabdha rahate haiN| tIrthapara bhI TaiksI zrI muni suvrata svAmI jaina upalabdha ho jAtI hai| zve. TrasTa mu. po. kojarA, paricaya : maMdira kA nirmANa kArya ati sundara DhaMga se huA hai| prabhu pratimA prabhAvazAlI hai| isI maMdira meM kAUsagga dhyAna meM eka prAcIna kalAtmaka prabhu pratimA hai| pUjA kA samaya prAtaH ji. sirohI-307 022 7 baje se 2 baje taka hai| Thaharane ke lie dharmazAlA hai| phona : 02971-33380 mUlanAyaka : zrI goDI paarshvnaath| zrI lAja tIrtha mArgadarzana : sirohI roDa relve sTezana se yaha sthAna 8 ki.mI. dUrI para hai| lAja gA~va ke madhya meM, vizAla parakoTe meM yaha sthAna hai| sTezana se TaiksI va rikzA kI suvidhA upalabdha hai| per3hI: zrI goDI pArzvanAtha jaina tIrtha para bhI TaiksI mila jAtI hai| yahA~ se bAmanavADa jI, nAMdiyA, loTAnA kojarA tIrtha mandira TrasTa 5-7 ki.mI. kI dUrI para haiN| zivagar3ha (lAja gA~va) paricaya : maMdira ke eka staMbha para utkIrNa lekha ke anusAra yaha maMdira vikrama saMvat 1244 pUrva mu. po. kojarA kA hai| yahA~ prativarSa pauSa kRSNA dazamI ko melA lagatA hai| vAyA sirohI roDa, tA. piMDavADA Thaharane kI vyavasthA : maMdira ke nikaTa hI dharmazAlA hai| yAtriyoM ke Ane para bhojana kI vyavasthA ji. sirohI-307 022 kara dI jAtI hai| phona : 02971-33380 mUlanAyaka : zrI kachulikA pArzvanAtha, shvetvrnn| zrI kAcholI tIrtha mArgadarzana : svarUpagaMja relve sTezana se yaha sthAna 5 ki.mI. dUrI para hai| per3hI : zrI kAcholI jaina saMgha paricaya : yaha tIrtha 650 varSa pUrva kA mAnA jAtA hai| kAcholI vAla gaccha kA utpattI sthAna ma. po. kAcholI. tA. piMDavADA. yahI hai| Thaharane ke lie dharmazAlA hai| ji. sirohI (rAjasthAna) mUlanAyaka : zrI jIvita svAmI mahAvIra bhagavAna, shvetvrnn| zrI diyANA tIrtha mArgadarzana : svarUpagaMja se yaha sthAna 18 ki.mI. dUrI para hai| yahA~ dhanArI, nitor3A hote hue AyA per3hI: jAtA hai| zrI diyANAjI jIvita paricaya : yaha tIrthasthAna bhagavAna mahAvIra ke samaya kA mAnA jAtA hai| kahAvata hai "nANA, svAmIjI kArakhAnA diyANA. nAMdiyA, jIvita svAmI vaaNdiyaa"| bhagavAna mahAvIra isa tarapha vicarate the, taba ma. po. diyANA. sTezana kAUsagga dhyAna meM yahA~ rahe the| unake bhAI naMdivardhana ne yahA~ bAvana jinAlaya kA nirmANa svarUpagaMja kiyA aisA mAnA jAtA hai| jilA sirohI (rAjasthAna) Thaharane kI vyavasthA : yahA~ maMdira ke AhAte meM hI dharmazAlA hai, peDhI para bhojana banAne kI sAmagrI __ milatI hai| 2010_03 www.jainelibrar 101 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna zrI dhanArI tIrtha per3hI : zrI parasottamadAsa paramAnandajI jaina per3hI DAka ghara-dhanArI, vhAyA-sarUpagaMja, jilA - sirohI- 307 023 (rAjasthAna) zrI nitoDA tIrtha per3hI : zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha bhagavAna kArakhAnA mu. po. nitoDA, ji. sirohI (rAjasthAna) zrI kAsIdrA tIrtha per3hI : zrI zAntinAtha bhagavAna jaina derAsara peDhI kAsIMdrA gA~va, mu. po. bhArajA tA. piMDavADA, ji. sirohI zrI kiMvaralI tIrtha per3hI : zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha jaina derAsara peDhI, DA. kiMvaralI, vAyA AbUroDa, ji. sirohI zrI deladara tIrtha per3hI : zrI deladara jaina saMgha deladara gA~va AbUror3a jilA sirohI J102ucation International 2010_03 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, zveta varNa / mArgadarzana : yaha tIrtha svarUpagaMja relve sTezana se 2 ki.mI. dUra sthita hai| jahA~ se Ane ke lie TaiksI, tAMgA Adi kA sAdhana hai| basa, AbU-sirohI mArga meM mukhya sar3aka para ThaharatI hai, joki yahA~ se lagabhaga 1 ki.mI. hai| mandira taka pakkI sar3aka hai, kAra mandira taka jA sakatI hai| paricaya : banAsa nadI ke kinAre base dhanArI gA~va meM purohitoM ke mohalle meM basA yaha tIrtha saM. 1348 se pUrva kA siddha hotA hai| pUjA kA samaya prAtaH 7 se 12 taka kA hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie koI khAsa suvidhA nahIM hai / sAdhAraNa dharmazAlA hai| mUlanAyaka : zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha bhagavAna, zvetavarNa / mArgadarzana : sarUpagaMja relve sTezana se 5 ki.mI. tathA diyANA tIrthasthAna se 8 ki.mI. dUrI para sarUpagaMja-kAlAMdrI mArga para yaha tIrthasthAna hai / paricaya : yahA~ kA bAvana jinAlaya maMdira ati ramaNIya hai / yahA~ kI zrI bAvezvarajI yakSa kI pratimA camatkArI hai| usake hAthoM meM kamaNDala, trizUla, yajJasUtra, nAgapAza hai tathA sira para zrI tIrthaMkara bhagavAna kI pratimA hai| anekoM bhakta yahA~ darzanArtha Akara apanI manokAmanA pUrI karate haiM / yahA~ para Thaharane ke liye dharmazAlA hai / mUlanAyaka : zrI zAntinAtha, zvetavarNa / mArgadarzana : sirohI-AbUroDa mArga para AbU se yaha sthAna 16 ki.mI. dUrI para tathA bhArajA se 25 ki.mI. dUra sthita hai / paricaya : yahA~ kA bAvana jinAlaya maMdira prAcIna hai / zrI zAntinAtha bhagavAna kI parikarayukta pratimA ati hI manohara evaM bhAvAtmaka hai / Thaharane ke liye koI suvidhA nahIM hai| mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, zvetavarNa / mArgadarzana : yaha tIrtha sthAna AbUroDa relve sTezana se 10 ki.mI. dUrI para tathA piNDavAr3A-AbU roDa mArga para amathalA se Der3ha ki.mI. dUrI para sthita hai| paricaya : yahA~ kI prabhu pratimA prAcIna evaM kalApUrNa hai| akasara loga AbUroDa Thaharakara hI yahA~ Ate haiN| mUlanAyaka : zrI mahAvIra bhagavAna, zvetavarNa / mArgadarzana : AbU roDa se yaha tIrtha 11 ki.mI. dUra sthita hai| AbU roDa sTezana para TaiksI Adi kI suvidhA upalabdha hai| maMdira taka kAra va basa jA sakatI hai| paricaya : deladara gA~va ke madhya sthita isa mandira meM prabhu pratimA kI kalA atyanta sundara evaM AkarSaka hai| Thaharane kI vyavasthA : vartamAna meM yahA~ Thaharane kI suvidhA upalabdha nahIM hai| AbU roDa rukakara AnA hI ThIka hai| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA rAjasthAna malanAyaka: zrI saMbhavanAtha bhgvaan| zrI DeraNA tIrtha mArgadarzana : AbU roDa relve sTezana se lagabhaga 8 ki.mI. dUrI para yaha tIrtha sthita hai| sTezana para kAra evaM jIpa suvidhA upalabdha hai| paricaya : mandira prAcIna hai evaM atyanta manorama hai| dUra se hI dRzya mana bhAvana pratIta hotA hai| yaha tIrtha DeraNA grAma ke bAhara sthita hai| isakA nirmANa lagabhaga 12vIM sadI se pUrva kA hai| bhagavAna kI bhAvAtmaka pratimA mana ko moha letI hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane kA yahAM sAdhana upalabdha na hone ke kAraNa AbU roDa ThaharanA hI zreyaskara hai| per3hI: zrI DeraNA jaina zvetAmbara tIrtha DeraNA grAma (AbU roDa) jilA-sirohI (rAja.) mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, shvetvrnn| zrI ora tIrtha mArgadarzana : AbUroDa se yaha sthAna piNDavAr3A roDa para 6 ki.mI. dUrI para hai| per3hI: paricaya : prabhu pratimAe~ darzanIya haiN| yaha tIrtha nadI kinAre base ora gA~va meM sthita hai| zrI jaina derAsara peDhI Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA hai kintu khAsa suvidhA nahIM hai| isalie AbU roDa meM mu. po. ora vAyA AbUroDa Thaharakara yahA~ AnA suvidhAjanaka hai| jilA sirohI (rAjasthAna) mArgadarzana : AbU roDa sTezana se 27 ki.mI. sar3aka mArga dvArA mAunTa AbU pahu~cA jA sakatA hai| mAunTa Aba AbU roDa se TaiksI evaM basoM kA sAdhana upalabdha hai| AbU roDa para ahamadAbAda, jodhapura, jayapura, ajamera se Trena sevA upalabdha hai| rAjasthAna evaM gujarAta ke pramukha nagaroM se AbU ke lie niyamita basa sevA upalabdha hai| mAunTa AbU para ghUmane ke lie TaiksI Adi rahate haiN| vardhamAna mahAvIra kendra paricaya : AbU pahAr3a ke anUThe saundarya ko paidala hI nihArA jA sakatA hai| isake atirikta sabjImaMDI ke sAmane, TUrisTa baMgale se subaha 8.30 se aparAhna 1.30 baje taka tathA aparAhna 1.30 se sAyaM 6.00 AbUparvata-307 501 baje taka rAjasthAna TUrijma dvArA Ayojita TUra meM bhAga lekara AbU pahAr3a ko dekha sakate haiN| (rAjasthAna) AbU parvata se 4 ki.mI. dUra gomukha hai aura Age jAne para vaziSTha Azrama, hanumAna mandira malA phona : (02974) 43566 hai| 750 sIr3hiyA~ haiN| zahara se pazcima, paidala dUrI para sUryAsta kI chaTA nihArane ke lie sanasaiTa paoNiMTa kA nirmANa kiyA gayA hai| sUryAsta kA yaha dRzya mana mohaka hotA hai| sanasaiTa paoNiMTa se bAjAra mArga meM nakkI jhIla hai| zahara kI hRdayasthalI meM cAroM ora pahAr3a se ghirI hai yaha kRtrima nakkI jhiil| jhIla meM aneka dvIpa ubhare hue haiN| jhIla meM jalavihAra ke lie zikArA yA naukA bhAr3e para milatI hai| thor3I hI dUra para pANDava bhavana saMsthAna hai jahA~ bahuta bar3A haoNla bhI hai, jJAna sarovara bhI 4 ki.mI. dUra hai| brahmAkumArI myUjiyama bhI hai| yahA~ se 2 ki.mI. dUra jAne para adharadevI kA mandira hai| pahAr3a ko kATakara yaha mandira 'banAyA gayA hai| 220 sIr3hiyoM kI car3hAI ke bAda isa mandira kA dvAra hai| praveza dvAra saMkIrNa to hai hI yaha khUba nIcA bhI hai| kAphI jhuka kara andara praveza karanA par3atA hai| yahA~ kI ArAdhyA devI durgA haiM-adharadevI yA arbudA devI ke nAma se vikhyAta hai| inhIM devI ke nAma 2010_03 www.jainelibjar103 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna dilavAr3A maMdira per3hI : zrI kalyANajI paramAnaMdajI peDhI delavAr3A jainamaMdira DAkaghara mAuMTaAbU, jilA sirohI ( rAjasthAna) phona: 02974-38877, 38424 104 2010_03 jaina tIrtha paricAyikA para zahara kA nAma par3A hai AbU / mandira se zahara kA vihaMgama dRzya bhI kAphI manorama dikhAyI par3atA hai| I AbU pahAr3a kA rela - samparkakArI sTezana AbU roDa hai| relve sTezana ke pAsa hI basa sTaiNDa hai| AbU roDa se Trena va baseM jodhapura, ajamera, jayapura, udayapura, ahamadAbAda sahita pazcima bhArata ke vibhinna sthAnoM ko jAtI haiN| relave sTezana ke riTAyariMga rUma meM bhI Thaharane kI vyavasthA hai / nikaTa hI bhagavatI gesTa hAusa va sAdhAraNa stara ke kaI hoTala haiN| pAsa meM mAnapura meM AbU tIrtha taleTI jaina mandira va padamAvatI mandira hai| dharmazAlA va bhojanazAla bhI hai| yAtriyoM ko Thaharane kI acchI suvidhA yukta vyavasthA hai| hoTala : AbU pahAr3a ke lie sIjana / oNpha sIjana dareM bhinna-bhinna haiM hoTaloM meN| apraila se jUna aura sitambara-akTUbara ke mahIne sIjana va anya mahIne oNpha sIjana haiN| oNpha sIjana meM dareM AdhI ho jAtI haiN| basa sTaiNDa se leka ke bIca paidala dUrI para AbU ke hoTala haiN| thrI sTAra hoTala hilaTana / hoTala mahArAja, navajIvana, hoTala saverA pailesa, hoTala AbU iMTaranezanala Adi pramukha hoTala ke atirikta yahA~ anekoM sAmAnya daroM ke hoTala evaM dharmazAlAe~ haiN| phAiva sTAra hoTaleM jaise- jAla hoTala, araNIya vileza, kAmA hoTala, hilaTona hoTala, resorTa bhI hai| brahmAkumArI kA yUnivarsala bhavana (zAnti bhavana) globala haoNspITala jahA~ bahuta hI acchI vyavasthA hai| isake alAvA jJAna sarovara jo AbU se karIba 4-5 ki.mI. para bahuta sundara va AkarSaka banAyA hai| zahara meM praveza karate hI basa sTaiNDa se 7/10 minaTa ke rAste pahAr3I TIle para rAjasthAna TUrijma kA hoTala zikhara sthira hai / anuyoga pravartaka, upAdhyAya zrI kanhaiyAlAla jI ma. kI preraNA se yahA~ para sabjI maMDI ke sAmane zrI vardhamAna mahAvIra kendra sthApita huA hai| vahA~ sthAnaka bhavana, graMthAlaya, davAkhAnA, dharmazAlA, bhojanazAlA; ye sabhI suvidhAe~ haiN| dilavAr3A kA adbhuta kalAtmaka sauMdarya hameM dUsarI duniyA meM le jAtA hai| zilpa sauMdarya kA eka utkRSTa namUnA hameM AbU ke delavAr3A ke jainamaMdiroM meM dekhane ko milatA hai| mArgadarzana : ahamadAbAda- dillI mArga para AbU roDa relve sTezana hai| yaha sthAna gujarAta - rAjasthAna kI sImA para hai| relve sTezana se lagabhaga 32 ki.mI. dUrI para zahara se 4 ki.mI. dUra AbU pahAr3a kA anyatama AkarSaNa AmrakuMjoM meM ramA huA dilavAr3A hai| AbU ke dilavAr3A maMdira vizvavikhyAta haiM / pUrvakAla meM loga pagaDaNDI yA aise koI choTe-moTe rAste se Upara jAte the aba parvata para jAne ke liye acchI sar3aka banAyI gayI haiN| pahAr3oM meM Ter3hA-mer3hA ghUmatA huA yaha rAstA AbU parvata taka le jAtA hai| paricaya : dilavAr3A meM kula pA~ca jaina maMdira haiN| sAre vizva meM itanI sundara zilpakalA ke dUsare maMdira nahIM haiN| vimalavasahI maMdira kA sabase AkarSaka bhAga raMgamaMDapa hai| yaha eka bhavya khulA maMDapa hai, jisameM 48 kalAyukta staMbha haiM / pratyeka do staMbha Apasa meM alaMkRta toraNoM dvArA jur3e haiN| maMDapa ke bIcoMbIca eka laTakatA huA AkarSaka jhumakA hai| isake bAda golAkAra mAlAoM meM pazu-pakSI, devI-devatA ityAdi bane haiN| ina mAlAoM para AdhArita 16 staMbhoM para 16 vidyA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna jaina tIrtha paricAyikA deviyoM kI mUrtiyA~ haiN| jinake hAthoM meM vibhinna astraAyudha suzobhita haiN| raMgamaMDapa kI AsapAsa kI chatoM para sarasvatI, lakSmIdevI, bharata-bAhubalI ke yuddha kA dRzya, ayodhyA evaM takSazilA nagarI, rAjadarabAra kA dRzya Adi alaMkRta hai| vimalavasahI aura luNavasahI ina donoM maMdiroM meM kAphI samAnatA hai| vimalavasahI maMdira meM mUlanAyaka zrI AdIzvara bhagavAna haiM aura luNavasahI meM zrI neminAtha bhagavAna haiN| donoM maMdiroM meM 52 derIyA~ haiM jisameM tIrthaMkaroM kI pratimAe~ sthApita kI gayI haiN| ina derIyoM ke sAmane jo barAmadA hai, use parikramA kahA jAtA hai| parikramA ke chatoM para AkarSaka zilpakalA kI gayI hai| jaina tIrthaMkaroM ke caritra ke kucha jIvana prasaMga, unakA paMcakalyANaka mahotsava, phUla-pattiyA~, pazu-pakSI, nATaka, saMgIta Adi ke sundara zilpa yahA~ para haiN| donoM maMdiroM meM hAthIzAlA haiM, jisameM saMgamaramara ke 10-10 hAthI haiN| bhagavAna kI pUjA karane vAle jainazrAvakoM ke liye subaha 12 baje taka kA samaya rakhA gayA hai| paryaTakoM ke lie zraddhA ke ye dvAra dopahara 12.00 se sAyaM 6.00 baje taka khule rahate haiN| laNavasahI maMdira ke dAyIM tarapha eka choTe bagIce meM dAdA sAhaba kI pagaliyA~ banI haiM aura bAyIM tarapha eka kIrtistaMbha hai, jo adhUrA-sA pratIta hotA hai| inake atirikta do aura maMdira haiN| pahalA pittalahara jo mahArANA sAMgA ke kiledAra bhAmAzAha osavAla ne 15vIM zatAbdI meM bnvaayaa| maMdira meM zrI AdinAtha bhagavAna kI dhAtu kI vizAla mUrti hai| dUsarA maMdira kharataravasahI hai, jisameM mUlanAyaka zrI pArzvanAtha bhagavAna haiN| isa maMdira ko "zilpiyoM kA maMdira" bhI kahate haiN| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ kA kArobAra dekhane vAle maMdira kI peDhI kA nAma seTha kalyANajI paramAnaMdajI peDhI hai| maMdira ke bAhara sar3aka kI dasarI ora do baDI dharmazAlAe~ haiN| jahA~ yAtriyoM kI nivAsa kI sabhI suvidhA hai| yAtriyoM ke liye kucha dUrI para kucha naye blaoNka bhI bane haiN| mUlanAyaka : zrI AdinAtha bhgvaan| zrI acalagar3ha tIrtha mArgadarzana : mAunTa AbU zahara se lagabhaga 11 ki.mI. dUrI para acalagar3ha arthAt durga eka prAcIna evaM aitihAsika sthAna hai| zahara se acalagar3ha taka siTI basa va TaiksI jAtI haiN| dilavAr3A- per3hI : acalagar3ha baseM bhI calatI haiN| delavAr3A se yaha 8 ki.mI. evaM AbU roDa se 35 ki.mI. dUrI zrImaMta seTha acalasI para hai| yahA~ TaiksI upalabdha haiN| isa tIrtha para Ane ke lie AbU parvata para vardhamAna mahAvIra amarasI jI jaina zve. per3hI kendra ke pAsa se TaiksI upalabdha rahatI hai| mAunTa AbU basa sTaiNDa se prAta: 9.30 baje, acalagar3ha, AbU parvata 12 baje tathA 4 baje yahA~ ke lie basa sevA hai| (rAjasthAna) 307 501 phona : 02974-44122 paricaya : yahA~ para kaI jaina aura hinduoM ke maMdira tathA darzanIya sthAna haiM / delavAr3A se acalagar3ha taka baseM calatI haiN| acalagar3ha eka kilA hai, jo samudratala se lagabhaga cAra hajAra phuTa U~cAI para hai| yahA~ kA caumukhIjI kA maMdira suprasiddha hai| do maMjiloM ke isa maMdira meM cAra-cAra bar3I aura bhavya mUrtiyA~ haiM / yahA~ kula 14 paMca dhAtu kI jinapratimA haiM, jinakA vajana 1444 mana hai| mukhya maMdira meM jaina tIrthaMkaroM ke jIvana caritra tathA kucha jainatIrthoM ke dRzya utkIrNa kiye haiN| isake pAsa hI zrI Adezvara bha., zrI kuMthunAtha bha., zrI pArzvanAtha ma., zrI zAntinAtha bha. evaM guru mandira samAdhi ke maMdira haiN| yogIrAja zrI zAntisUrI jI ma. yahA~ para kucha dina tapazcaryA karate rhe| yahA~ kA acalezvara mahAdeva kA maMdira prasiddha hai| isa maMdira ke uttara meM 2010_03 www.jaineli 105 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna | jaina tIrtha paricAyikA eka vizAla kuMDa hai, jise maMdAkinI kuMDa kahA jAtA hai| isa maMdira ke pAsa hI patthara ke tIna vizAla pahAr3a dikhAyI dete haiN| isa tIrtha para kula 6 derAsara haiN| yahA~ kA pramukha mandira zrI AdinAtha prabhu kA do maMjilA bhavya maMdira hai| Upara vAlI maMjila meM zrI pArzva prabhu kI caumukhI pratimA virAjamAna hai| acalagar3ha kI talahaTI meM zrI zAntinAtha prabhu kA atyanta prAcIna mandira hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ 10 blaoNka haiM evaM 15 kamare, 2 baDe haoNla yukta dharmazAlA hai| do bhojanazAlAeM haiN| pustakAlaya, dukAneM Adi bhI yahA~ hai| bhojanazAlA meM prAtaH 10 baje se sUryAsta taka bhojana kA prabandha rahatA hai| zrI maNDasthala tIrtha mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI bhagavAna, shvetvrnn| (mUMgathalA) mArgadarzana : AbUroDa se yaha sthAna 10 ki.mI. dUrI para AbUroDa-revadara mArga para sthita hai| muMgathalA gA~va ke bAhara yaha maMdira hai| sTezana se TaiksI, basa, rikzA Adi savArI kA sAdhana per3hI : upalabdha rahatA hai| pratyeka Adhe ghaNTe meM basa suvidhA upalabdha hai| yahA~ se mAnapura 8 ki.mI. zrI kalyANajI paramAnaMdajI datANI 17 ki.mI. dUrI para sthita hai| per3hI paricaya : bhagavAna mahAvIra kevalajJAna prApti ke pahale yahA~ naMdIvRkSa ke nIce kAyotsarga dhyAna meM muNDasthala tIrtha, rahe the aisA kahA jAtA hai| pUjA kA samaya prAtaH 7 baje tathA sAyaM 6.30 baje hai| mu. po. muMgathalA Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA hai lekina khAsa suvidhA na hone se AbUroDa Thaharakara yahA~ tA. AbUroDa, AnA suvidhAjanaka hai| bhojanazAlA kI koI vyavasthA nahIM hai| AbUroDa para jaina dharmazAlA ji. sirohI-307001 evaM aneka hoTala upalabdha haiN| AbUroDa se mAnapura jaina tIrtha para bhojanazAlA Adi vyavasthA (rAjasthAna) hai| datANI tIrtha para bhojanazAlA, Thaharane kI vyavasthA Adi upalabdha hai| zrI jIrAvalA tIrtha mUlanAyaka : zrI jIrAvalA pArzvanAtha shvetvrnn| mArgadarzana : sirohI zahara se lagabhaga 65 ki.mI. tathA bhInamAla se 55 ki.mI. tathA aMbAjI se per3hI: 67 ki.mI. dUrI para yaha sthAna hai| nikaTatama relave sTezana AbU roDa 42 ki.mI. dUra hai| zrI jIrAvalA pArzvanAtha yahA~ se jIpa, prAiveTa basa tathA roDaveja basa upalabdha rahatI haiN| tIrthoM para vibhinna sthAnoM se jainatIrtha basoM kA AvAgamana prAtaH 7 baje se sAyaM 4 baje taka hotA hai| yaha varamANa se 14 ki.mI., mu. po. jIrAvalA, daMtANI 19 ki.mI., dhavalI 12 ki.mI., bherUtAraka dhAma 12 ki.mI. tathA pAvApurI tA. revadara 20 ki.mI. dUrI para sthita hai| revadara se 7 ki.mI. dUra sthita hai| yaha mAuMTa AbU sthita ji. sirohI-307512 delavAr3A se 73 ki.mI. dUrI para hai| (rAjasthAna) paricaya : isa tIrtha kI mahimA bahata hI adhika hai| bhArata meM kahIM para bhI maMdira kI pratiSThA phona : (02975) 24438 hotI hai, to zurU meM "OM zrI jIrAvAlA pArzvanAthAya namaH" likhakara kArya kA prArambha hotA hai| aneka AcArya bhagavaMta evaM yAtrA saMgha kA yahA~ padArpaNa huA hai| mUlanAyaka zrI jIrAvAlA pArzvanAtha bha. kI pratimA maMdira ke bAhara sthApita kI gayI hai| maMdira meM zrI neminAtha bhagavAna kI pratimA hai| maMdira prekSaNIya hai| isa maMdira meM zrI pArzvanAtha bhagavAna ke 108 nAma kI pratimAe~ vibhinna deriyoM meM sthApita haiN| maMdira meM pUjA kA samaya : prakSAla prAta:kAla; 10 baje se 4 baje taka pUjA kara sakate haiN| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ navanirmita dharmazAlA meM 42 kamare (aTaicDa bAtha) va tIna haoNla tathA purAnI dharmazAlA meM 40 choTe kamare upalabdha haiN| yahA~ bhojanazAlA upalabdha hai| samaya hai prAtaH 10.30 se 1.15 taka tathA sAyaM 5 se sUryAsta tk| 1206dcation International 2010_03 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI bhagavAna, zvetavarNa / mArgadarzana : revadara maMDAra mArga para sthita yaha tIrtha maMDAra se 10 ki.mI. tathA revadara se 6 ki.mI. tathA jIrAvalA se 7 ki.mI. dUrI para hai| paricaya : yaha tIrthasthAna 800 varSa se bhI adhika prAcIna hai| bAda meM nayA maMdira banavAkara usameM purAne maMdira ke zilpakalA ke prAcIna namUne lagAye gaye / yahA~ se kucha dUrI para 1300 varSa purAnA sUrya maMdira hai, jo sAre bhArata meM vikhyAta hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA evaM bhojanazAlA hai| mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI bhagavAna, zvetavarNa / mArgadarzana : yaha sthAna AbU roDa se 42 ki.mI. dUrI para hai| yahA~ revadara hote hue A sakate haiM / AbU roDa se revadara 26 ki.mI. tathA vahA~ se maMDAra 16 ki.mI. dUra sthita hai| paricaya : yaha eka prAcIna tIrthasthAna hai| mUlanAyaka zrI mahAvIra svAmI kI prabhu pratimA sundara hai / yahA~ para khudAI karane para zrI pArzvanAtha bha. tathA zrI vimalanAtha bha. kI kAryotsarga mudrA meM pratimAe~ milIM, ve bhI darzanIya haiN| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie upAzraya hai / AyaMbila zAlA hai / mUlanAyaka : zrI candra prabhu bhagavAna / mArgadarzana : ToMka se 3 ki.mI. dUra ToMka -devalI rAjamArga para yaha tIrtha sthita hai| paricaya : candrapurI nAmaka vikhyAta isa atizaya kSetra meM bhagavAna candraprabhu kI ati camatkArika pratimA sthApita hai / Thaharane kI vyavasthA - jAnakArI upalabdha nahIM / paricaya : arAvalI parvata zrRMkhalA se tIna ora se ghirI parvatamAlAoM evaM saghana vana se AcchAdita sundara suramya prAkRtika vAtAvaraNa meM sthita yaha atizaya kSetra mana ko zAnti aura prasannatA pradAna karatA hai / zAntinAtha jinAlaya meM bhagavAna zAntinAtha kI bhavya camatkArika pratimA ke darzana kara mana mugdha ho uThatA hai / kahAvata hai inake darzana se manokAmanAe~ pUrNa hotI haiM / 1 mArgadarzana : jayapura se phAgI, DiggI hote hue mAlapurA tIrtha pahu~cA jA sakatA hai| jayapura se 46 ki.mI. phAgI tathA vahA~ se 30 ki.mI. tathA DiggI se 15 ki.mI. dUra mAlapurA sthita hai| ajamera se jayapura Ate samaya dUdU hokara mAlapurA darzana kara jayapura jAyA jA sakatA ajamera se dUdU 70 ki.mI. dUra sthita hai| dUdU se mAlapurA lagabhaga 60 ki.mI. dUra hai| ajamera * se kizanagar3ha 26 ki.mI. hai| kizanagar3ha se eka choTA mArga bhI mAlapurA kI ora jAtA hai| kizanagar3ha se arena 20 ki.mI. arena se lAmbA harIsiMha 21 ki.mI. tathA vahA~ se mAlapurA 20 ki.mI. par3atA hai| jayapura havAI aDDe se sAMgAnera hote hue DiggI mAlapurA roDa jAtA hai / 1 2010_03 rAjasthAna zrI varamANa tIrtha per3hI : zrI vardhamAna jaina tIrtha mu. po. varamANa, tA. revadara, ji. sirohI (rAjasthAna) mUlanAyaka : bhagavAna zAntinAtha, padamAsanastha / AMvA mArgadarzana : ToMka se 49 ki.mI. dUra ToMka -devalI mArga para yaha kSetra sthita hai| jayapura se ToMka ( atizaya kSetra ) 96 ki.mI. dUra sthita hai| zrI maMDAra tIrtha per3hI : zrI paMca mahAjana jaina dhArmika TrasTa mu. po. maMDAra, roDa vAyA AbU ji. sirohI (rAjasthAna) jilA ToMka mehandavAsa ( atizaya kSetra ) mAlapurA per3hI : zrI jinakuzala gurudeva dAva mAlapurA (jilA ToMka) phona : 0143724243 www.jainelibrary107 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna | jaina tIrtha paricAyikA paricaya : mAlapurA tIrtha meM tRtIya dAdA guru zrI jinakuzala sUri jI ma. kI dAdAvAr3I sthita hai| yaha kSetra camatkArika kSetra ke rUpa meM prasiddha hai| mAlapurA meM hI AdinAtha bhagavAna kA mandira bhI atyanta camatkArika hai| yahA~ zrI vAsUpUjya bha. kA maMndira kA nirmANa kArya pragati para hai| gurudeva kA haoNla 6200 varga phiTa kA binA khambhe kA banAyA gayA hai jisakI bhavyatA dekhate hI banatI hai| haoNla kI chata atyanta kalAtmaka hai| haoNla meM hI guru caraNa caukI vAlI chatarI ke bAhara kI ora aSTakoNIya ATha stambhoM kI saMgamaramara kI sundara kalAtmaka chatarI taiyAra kI gayI hai| dAdAvAr3I ke bAI ora ambikA mAtA kA mandira banAyA gayA hai| sAdhu-sAdhviyoM hetu yahA~ eka bar3A upAzraya hai| DiggI kasbe meM vaiSNavoM kA kalyANajI kA mandira hai jahA~ hajAroM zraddhAlu bhakta darzanArtha Ate haiN| Thaharane kI vyavasthA-dAdAvAr3I meM Thaharane hetu kamaroM kI acchI vyavasthA hai| bhojana kI vyavasthA bhI upalabdha hai| jilA udayapara mUlanAyaka : zrI zAntinAtha bhagavAna, shyaamvrnn| / mArgadarzana : udayapura se 22 tathA sahasrabAhu evaM ekaliMgajI se 2 ki.mI. tathA purAnA delavAr3A zrI adbhutajI tIrtha se 7 ki.mI. tathA AyaDa se 20 ki.mI. dUrI para yaha tIrthasthAna hai| pratyeka 10 minaTa meM (nAgahRda) yahA~ basoM kA AvAgamana hotA rahatA hai| udayapara relave sTezana se tIrtha taka Ane ke lie basa, TaiksI Adi suvidhAe~ upalabdha haiN| per3hI: zrI zAntinAtha jaina paricaya : kisI samaya yaha nagara mevAr3a kI rAjadhAnI thii| mUlanAyaka prabhu kI padmAsanastha vizAla zvetAmbara maMdira, nAgadA evaM sundara pratimA ke darzana anyatra durlabha hai| pahAr3a para jaMgala meM prAcIna maMdiroM ke kalAtmaka mu. po. kailAzapurI, khaMDahara dikhAyI dete haiN| Aja yahA~ khaNDaharoM ke rUpa meM aneka jaina, viSNu tathA ziva mandira ji. udayapura (rAjasthAna) darzanIya haiN| kucha varSoM se yativarya zrI adbhuta bAbA kI preraNA se yahA~ para maMdira jIrNoddhAra phona : (0294)77218 kA kArya cala rahA hai| dharmazAlA kA kAma bhI zurU huA hai| risorTa bhI hai| yahA~ se 2 ki.mI. para bAjAra hai| udayapura meM sabhI suvidhAe~ haiN| yahA~ bhojanazAlA meM bhojana prAta: 11 se 1 baje evaM sAyaM 5 se 6.30 baje taka upalabdha hai| zrI AyaDa tIrtha per3hI: zrI jaina zvetAmbara mahAsabhA jaina maMdira AyaDagA~va, mu. po. udayapura (rAjasthAna) mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, shvetvrnn| mArgadarzana : udayapura se yaha tIrthasthAna 1 ki.mI. dUrI para hai| yaha udayapura kA eka upanagara hai| paricaya : 4000 varSa prAcIna saMskRti ke avazeSa yahA~ purAtattva vibhAga dvArA dikhAe jAte haiN| yaha maMdira vikrama saMvat 1029 ke pUrva kA hai| isake alAvA yahA~ cAra aura jinamaMdira haiN| sAre maMdira prAcIna evaM kalAtmaka haiN| udayapura Thaharakara yahA~ AnA suvidhAjanaka hai| 108ucation International 2010_03 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. . jaina tIrtha paricAyikA rAjasthAna rAjasthAna ke isa pramukha paryaTana sthala para rANakapura, kezariyAjI Adi sthAnoM kI yAtrA karane vAle udayapara avazya Ate haiN| manabhAvana jhIleM, saMgamaramarI mahala, sundara udyAna aura prAkRtika chaTAoM kI sthAna nagarI hai| udayapura yahA~ para kaI jhIleM, sundara rAjamahala, bagIce Adi prekSaNIya sthAna par3hA MP per3hI : haiN| yahA~ kI picholA jhIla bahata bar3e ghere meM phailI huI hai| isa jhIla ke bhItara jagamaMdira 1. zrI jana zvetAmbara tathA leka pailesa yaha do rAjamahala haiN| isI kinAre para mahArANA pailesa hai, jo rAjasthAna kA mahAsabhA dharmasabhA sabase bar3A rAjamahala hai| hAthI pola ke bAhara, yahA~ ke mahArANA ke zIta Rtu ke nivAsa 'siTI pailesa' kI manoramI chaTA atyanta udayapura (rAjasthAna) manalubhAvana hai| picholA jhIla ke pUrvI taTa para grenAiTa pattharoM se nirmita yaha rAjasthAna kA phona : (0294) bRhattama prAsAda paryaTakoM ko bA~dha sA letA hai| bhItara ke mahaloM kI kArIgarI atyanta 420462 kalAtmaka hai| siTI pailesa meM hI myUjiyama bhI banAyA gayA hai| isI ke eka bhAga meM hoTala 2. zrI tAraka garu jaina ziva vilAsa pailesa banAyA gayA hai| subaha 9.30 se sAyaM 4.30 baDe taka yaha pailese-paryaTakoM graMthAlaya hetu khulA rahatA hai| pailesa ke uttara meM jagadIza mandira bhI darzanIya hai| zAstrI sarkala, udayapura siTI pailesa mArga meM sajjana nivAsa (gulAba bAga) hai| isa bagIce meM myUjiyama evaM 3. rASTrasaMta zrI gaNeza muni cir3iyAghara hai| baccoM ke manoraMjana ke lie minI Trena hai| zAstrI siTI pailesa jeTI se dina bhara boTiMga kI vyavasthA rahatI hai| picholA jhIla meM mahArANA jagata amara jaina saMsthAna, siMha ne apanA grISmakAlIna nivAsa jaganivAsa pailesa kA nirmANa karAyA thaa| pIche pahAr3a gaNeza vihAra aura cAroM ora vizAla jala rAzi se isakI chaTA anupama ho uThI hai| jaganivAsa ke sAmane sekTara naM. 1, udayapura tIna maMjilA prAsAda jagamandira pailesa banA hai| isameM kA~ca kI kalAkRti advitIya hai| phona : (0294) picholA jhIla ke uttara meM eka aura kRtrima jhIla phataha sAgara hai| phataha sAgara meM jalavihAra 583741 kI vyavasthA bhI hai| nikaTa hI eka ora prAsAda tathA atithi nivAsa vilAsa hai| paryaTakoM kA ramaNIya udyAna neharU pArka phataha sAgara meM hai| motI magarI pahAr3a para sundara prAkRtika pariveza meM pratApa smAraka banA hai| jo prAtaH 9.00 se sAyaM 6.00 baje taka khulA rahatA hai| phataha sAgara ke pUrvI taTa para bA~dha ke nIce eka anupama udyAna saheliyoM kI bAr3I hai| phataha sAgara ke pUrvI taTa para bA~dha ke nIce taka aura abhinava udyAna saheliyoM kI bAr3I hai| saheliyoM kI bAr3I meM kaI AkarSaka phavvAre haiN| bagIcA prAta: 9.00 se 6.00 baje taka khulA rahatA hai| AcArya zrI devendra muni jI ma. ko AcAryapada cAdara arpaNa samAroha yahIM para huA thaa| yahA~ para zAstrI sarkala ke nikaTa "zrI tArakaguru jaina graMthAlaya" hai, isa saMsthA dvArA jaina dharmagraMtha tathA AcArya zrI devendra muni jI ma. ke sAhitya kA prakAzana hotA hai| yahA~ sAtha hI a. bhA. guru gaNeza samiti kA amara sAhitya saMsthAna bhI jaina sAhitya prakAzana kA kArya karatA hai| sukhAr3iyA sarkila meM phavvArA bhI dekhane yogya hai upAdhyAya zrI puSkara muni jI ma. kI samAdhi hai| Thaharane ke liye zrI padmaprabhu bha. maMdira ke pAsa jaina dharmazAlA hai| hAthIpola meM bhI dharmazAlA hai| udayapura se 53 ki.mI. dUra jayasamanda jhIla eziyA kI dvitIya bRhattama jhIla hai| jhIla ke taTa para jaya samanda pailesa banA hai| jhIla se 8 ki.mI. dUra 45 varga ki.mI. meM phaile abhayAraNya meM deza-videza ke pazu-pakSI dekhe jA sakate haiM / Thaharane ke lie jhIla ke taTa para rAjasthAna TUrijma kA hoTala jayasamanda hai| 2010_03 1109 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna zrI kezariyAjI tIrtha per3hI : prabhArI adhikArI, bhaMDAra, dhuleva, zrI RSabhadeva maMdira, devasthAna vibhAga rAjasthAna, mu. po. riSabhadeva, ji. udayapura (rAjasthAna) phona : (02907) 32023, 32025 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, zyAmavarNa / mArgadarzana : udayapura se 66 ki.mI. dUrI para yaha prasiddha tIrthasthAna hai| udayapura-khairavAr3A rASTrIyamArga 8 para RSabhadeva grAma meM yaha tIrtha sthita hai| nikaTatama relve sTezana RSabhadeva roDa hai| jahA~ se oNTo, rikzA, basa Adi sAdhana upalabdha haiN| zAmalAjI se yaha tIrtha lagabhaga 56 ki.mI. tathA himmatanagara se 100 ki.mI. dUra par3atA hai| paricaya : yahA~ kI prabhu pratimA camatkArI evaM bhaktoM kI manokAmanA pUrI karane vAlI mAnI jAtI hai| mevAr3a ke rANA sadaiva prabhu ke darzanArtha yahA~ Ate the| rANA phatehasiMhajI ne prabhu ke lie svarNamayI ratnoMjaDita amulya aMgI bhI bheMTa kI thii| yahA~ para pracura mAtrA meM prabhu para kezara car3hAyA jAtA hai, isalie zrI AdIzvara prabhu ko kezariyAnAtha kahate haiN| jaina-jainetara bhaktagaNa ise bahuta mAnate haiN| yaha maMdira 52 jinAlaya yukta hai| aisA mAnA jAtA hai ki laMkApati rAvaNa isakI pUjA karate the| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA evaM bhojanazAlA hai| isa maMdira ko lekara zvetAmbara-digambara saMpradAya ke bIca saMgharSa hone ke kAraNa philahAla isakA kAryabhAra sarAkara ke adhIna hai| nAgaphaNI pArzvanAtha mUlanAyaka : bhagavAna paarshvnaath| mArgadarzana : kezariyA jI se 40 ki.mI. bIchAvAr3A aura vahA~ se 10 ki.mI. dUra maisvo nadI ke pAsa sthita hai atizaya kSetra nAgaphaNI paavnaath| bIchAvAr3A se 6 ki.mI. taka basa jAtI hai vahA~ se paidala nadI para pahu~cakara maudara gA~va se pahale hI nadI ke kinAre bAMyI ora lagabhaga 200 mITara calane para pahAr3a para mandira dikhAI dene lagatA hai| yaha sArA mArga kAphI car3hAI utarAI kA hai| lagabhaga 50 sIr3hI car3hakara mandira AtA hai| sIr3hiyoM ke Arambha meM hI jalakuNDa kA jala abhiSeka va pIne ke lie prayoga meM lAyA jAtA hai| kahate haiM ki kabhI-kabhI yahA~ jaMgalI jAnavara bhI A jAte haiN| paricaya : mandira meM mUlanAyaka pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA sAtizaya evaM kAphI prAcIna hai| pratimA ke sira para saptakaNa maNDapa banA hai isameM tIna phaNa khaNDita haiN| yahA~ ke atizaya kI bahuta mAnyatA hai / mandira ke donoM ora suvidhA sampanna dharmazAlA hai| yahA~ pratyeka pUrNimA ko laghu va ASAr3hI pUrNimA ko bar3A melA lagatA hai| aNidA pArzvanAtha mUlanAyaka : zrI aNidA pArzvanAtha prbhu| (atizaya kSetra) mArgadarzana : udayapura se 32 ki.mI. dUra sthita vallabha nagara tahasIla ke bar3A bATharAr3A grAma meM / yaha tIrtha sthita hai| udayapura se basoM kI suvidhA upalabdha hai| (udayapura se yAtrIgaNa mArga kI puSTi kara isa tIrtha kI yAtrA kareM aisA anurodha hai) paricaya : 1000 varSa pUrva meM banA yaha mandira atyanta prAcIna hai| sundara ramaNIya prAkRtika vAtAvaraNa meM sthita yaha kSetra apane camatkAroM ke lie prasiddha hai| yahA~ loga bhagavAna pArzvanAtha ko kAle bAbA ke nAma se pukArate haiN| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane hetu dharmazAlA kI vyavasthA hai| 110 Jantopcation International 2010_03 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta sar3aka mAnacitra Map not to scale * jaina tIrtha dUriyA~ kilomITara meM (bhUkaMpa pUrva kI jAnakArI para AdhArita) bhoronarI moTApAmInA kariyAnI 2010_03 udayapura me bhIlaDiyAjI N mA nAraMgA/ vA jamaNArANammA matanagara alalent zabhara paMcAsa miyAhA 72 mamizanI 19/ bhAvaNI miyAuna Ma 50/ AgAMdhIdhAma bhAnAvara para / 57 jiMdar3I *ANTRA alni sinnara sdatap aahinila dahoda surenA nagareziyANI - 32 /3 Tiy limbar3I kinAnapArolI bhASA -bheTa dvArakA For Private & Personel USD boDetI / DaboI vAyabhIpara dhorAjI 38ANAvanagara jagar3iyAjI socA garanArajI kadambagiri mohanIdhAma bhAsapATaNa NE sama- SURPRETARonation nidhana jalasADa muMbaI meM Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 130 131 131 131 112 112 112 132 132 113 132 113 114 114 115 115 115 116 116 116 133 133 133 133 134 134 134 135 135 135 117 117 118 118 136 136 jilA ahamadAbAda zrI karNAvatI tIrtha zrI sarakheja tIrtha zrI bhoyaNI tIrtha zrI dholakA tIrtha (kalikuMDa tIrtha) jilA AnaMda zrI khaMbhAta tIrtha jilA banAsakAMThA zrI aMbAjI tIrtha zrI kuMbhArIyAjI tIrtha zrI pAlanapura tIrtha (pralhAdanapura) zrI DIsA tIrtha zrI bhIlaDiyA jI tIrtha zrI thIrapura (tharADa) darzana zrI vAva tIrtha zrI dhImA tIrtha zrI bhorola tIrtha jilA bharUca zrI bharUca tIrtha zrI jhagar3iyAjI tIrtha zrI gaMdhAra tIrtha zrI kAvI tIrtha jilA bhAvanagara zrI vallabhIpura tIrtha zrI zatrujaya tIrtha (pAlItAnA) zrI zatrujaya Dema tIrtha zrI kadambagirI tIrtha zrI hastagirI tIrtha zrI talAjA tIrtha (tAladhvajagiri tIrtha) zrI ghoghA tIrtha zrI dAThA tIrtha zrI mahuvA tIrtha jilA gAMdhInagara zrI mahuDI tIrtha zrI candra prabhu labdhi dhAma zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kobA jilA jAmanagara dvArakA beTa dvArakA jilA jUnAgar3ha : zrI giranArajI tIrtha (jUnAgar3ha) jUnAgar3ha gira araNya zrI prabhAsapATaNa tIrtha/somanAtha tIrtha zrI UnA tIrtha zrI delavAr3A tIrtha zrI ajAharA tIrtha zrI dIva tIrtha jilA kaccha zrI bhuja tIrtha zrI bhadrezvara tIrtha 118 119 121 121 121 122 122 122 122 gujarAta zrI mAMDavI tIrtha zrI sutharI tIrtha zrI koThArA tIrtha zrI jakhau tIrtha zrI naliyA tIrtha zrI terA tIrtha jilA kher3A zrI mAtara tIrtha jilA mehasANA zrI vAmaja tIrtha zrI zerIzA tIrtha zrI AgaloDa tIrtha zrI pAnasara tIrtha zrI mehasANA tIrtha zrI vijApura tIrtha zrI tAraMgA tIrtha jilA navasArI-valasADa navasArI tapovana zAntiniketana sAdhanA kendra -tithala zrI naMdigrAma tIrtha jilA paMcamahala zrI pArolI tIrtha zrI pAvAgaDha tIrtha jilA pATaNa zrI zaMkhezvara tIrtha jamaNapura tIrtha zrI kamboI tIrtha zrI cANazmA tIrtha zrI moDherA tIrtha zrI zaMkhalapura tIrtha zrI gA~bhU tIrtha zrI pATaNa tIrtha zrI cArUpa tIrtha zrI metrANA tIrtha zrI vAlama tIrtha jilA sAbarakAMThA zrI IDara tIrtha zrI baDAlI tIrtha zrI kheDabrahmA tIrtha zrI moTA posInA tIrtha jilA sUrata zrI Agama maMdira mahAvideha tIrtha dhAma, navAgAma jilA surendranagara zrI upariyAlAjI tIrtha zrI ziyANI tIrtha jilA baDodarA bar3audA (baDodarA) zrI anastu tIrtha zrI darbhAvatI tIrtha (DabhoI tIrtha) zrI boDelI tIrtha 137 137 137 138 138 138 139 139 123 123 123 140 140 140 124 125 141 141 141 142 142 143 125 126 126 127 127 127 127 127 143 143 143 144 144 144 129 129 2010_03 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA gujarAta mUlanAyaka : zrI dharmanAtha bhagavAna, zvetavarNa, pdmaasnsth| jilA ahamadAbAda mArgadarzana : gujarAta kA pramukha nagara ahamadAbAda, yahA~ kI rAjadhAnI gA~dhInagara se 28 ki.mI. zrI karNAvatI tIrtha dUrI para sthita hai| deza ke pramukha vyApArika kendroM meM se eka hone ke kAraNa yaha sabhI pramukha nagaroM se rela, vAyu mArga evaM sar3aka mArga se samparka meM hai| mumbaI se 545 ki.mI. dUrI, jayapura .. per3hI: se 625 ki.mI., dillI se 886, kolakAtA se 2006 ki.mI., jodhapura se 586 ki.mI. zrI dharmanAtha bhagavAna udayapura se 229 ki.mI. dUrI para hai| jainamaMdira paricaya : ahamadAbAda zahara meM, dillI daravAje ke bAhara seTha haThIsiMha kI vADI meM sthita yaha seTha haThIsiMha kesarIsiMha tIrthasthAna hai| gyArahavIM sadI meM zrI karNadeva ne isa nagarI kA nAma karNAvatI rakhA, pahale TasTa isakA nAma AzApallI thaa| usa samaya yaha eka vaibhava sampanna nagara thaa| kAla pravAha meM kucha dillI daravAjA ke bAhara, samaya bAda usa nagarI kA mahattva kama ho gyaa| bAda meM phira ahamadAbAda nAma se nayA virATa ahamadAbAda (gujarAta) zahara bnaa| phona : (079) 2110774 haThIsiMha kI vADI meM banA yaha vizAla jinAlaya seTha haThIsiMha jI ne banavAyA thaa| isa maMdira kI nirmANa kalA bejor3a hai| yahA~ kI zilpakalA AbU, delavAr3A maMdiroM kI yAda dilAtI hai| isa zahara meM 225 jinamaMdira haiN| jisameM javherIvAr3A meM sthita zrI saMbhavanAtha bhagavAna kA maMdira sabase prAcIna mAnA jAtA hai| Aja bhI yaha zahara jainadharma kA pramukha kendra hai, isI kAraNa ise jainapurI bhI kahate haiN| yahA~ para 11 jJAnabhaMDAra haiM, jisameM hastalikhita tathA anya graMtha hajAroM kI saMkhyA meM haiN| bhArata ke samasta zvetAmbara jaina saMghoM dvArA sthApita seTha zrI AnaMda jI kalyANajI peDhI kA saMvidhAna I. saM. 1880 meM isa zahara meM paMjIkRta kiyA gyaa| yahA~ para lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira hai, jahA~ para hajAroM graMtha, prAcIna citra, zilpa, mUrtiyA~ Adi prAcIna sAmagrI kA saMgraha haiN| yahA~ jaina sAhitya kA saMzodhana bhI kiyA jAtA hai| dharmapremI jaina zrAvakoM kI bahuta bar3I AbAdI rahane ke kAraNa yahA~ aneka muni bhagavantoM kA AvAgamana hamezA hotA rahatA hai| kapar3e kI kaI mIleM haiM, vyApAra dRSTi se yaha eka mahattvapUrNa zahara hai| yahA~ para bhadra phorTa, saiyada siddI jAlI, gItA mandira, kAMkariyA jhIla, bAla vATikA Adi darzanIya sthala haiN| ahamadAbAda kI jhUlatI mInAreM (zekiMga TaoNvara) paryaTakoM ke lie vizeSa AkarSaNa kA kendra hai| pramukha nagara hone ke kAraNa yahA~ hara stara ke anekoM hoTala bhI haiN| Thaharane kI vyavasthA : ahamadAbAda meM Thaharane ke lie nimnalikhita dharmazAlAe~ haiN| 1. seTha dalapata bhAI bhagUbhAI zvetAmbara mUrtipUjaka jaina dharmazAlA, maracIpola, ahamadAbAda phona : (079) 5359624 2. bAI icchA, dharmapatnI rAyacaMdra jayacaMdra zvetAmbara jaina dharmazAlA ratanapola maracIpola. ahamadAbAda 3. bAI jamanA, zAha bAlacaMda bahecaradAsa kI putrI jaina dharmazAlA ratanapola, golavADa, ahamadAbAda 4. zrI haThIsiMha jinAlaya ke ahAte meM sarva suvidhAyukta 12 blaoNka haiN| 2010_03 www.jainelibrary 111 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta zrI sarakheja tIrtha jaina tIrtha paricAyikA ahamadAbAda se 8 ki.mI. dUra sarakheja gA~va meM yaha tIrtha sthita hai| yahA~ mUlanAyaka zrI vAsupUjya svAmI haiN| yahA~ para zrI padmAvatI mA~, zrI cakrezvarI devI kI bhavya pratimAe~ pratiSThita kI gayI haiN| jo atyaMta camatkArika haiN| yaha tIrtha ati darzanIya hai| yahA~ para upAzraya evaM dharmazAlA kI suvidhA upalabdha hai| zrI bhoyaNI tIrtha per3hI : zrI mallInAtha mahArAja kArakhAnA peDhI mu. po. bhoyaNI, tA. vIramagA~va, ji. ahamadAbAda-382 145 (gujarAta) phona : (02715) 50204 mUlanAyaka : zrI mallInAtha bhagavAna, zvetavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : bhoyaNI relve sTezana ahamadAbAda-pATaNa rela mArga para kaDI evaM becarAjI ke madhya kaDI se 8 ki.mI. dUra sthita hai| sTezana se rikzA kA sAdhana upalabdha hai| yahA~ rAjya parivahana kI basoM kA AvAgamana rahatA hai| ahamadAbAda se kalola-kaDI hote hue bhoyaNI 62 ki.mI. dUra hai| yahA~ se mehasANA kI ora jAne ke lie prAtaH 8 se dopahara 3.00 baje taka, vIramagAMma ke lie prAta: 9 se sAyaM 6.30 baje taka dina meM 5 bAra baseM milatI haiN| bhoyaNI tIrtha se raNateja (52 jinAlaya) 22 ki.mI. dUra hai| paricaya : yaha eka prAcIna tIrtha hai| prabhu pratimA atyanta sundara evaM manohArI hai| bhavyatama maMdira kI dIvAroM para kArIgirI darzanIya hai| maMdira meM sAta garbhagRha haiN| yahA~ prativarSa mAgha zuklA 10 ko melA lagatA hai| pUjA kA samaya prAta: 9.30 baje se sAyaM 5 baje taka hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para vizAla dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai| bhAtA kI vyavasthA hai| zrI dholakA tIrtha mUlanAyaka : zrI kalikuMDa pArzvanAtha bhagavAna, zvetavarNa, pdmaasnsth| (kalikuMDa tIrtha) mArgadarzana : yaha tIrthasthAna dholakA relve sTezana se eka kilomITara dUrI para hai| ahamadAbAda pAlItANA ke rAste para yaha tIrtha hai| ahamadAbAda se 40 ki.mI. dUra hai| ahamadAbAda se per3hI : kalikuMDa tIrtha ke lie yahA~ se niyamita basa sevA hai| pAlItAnA se yahI tIrtha 190 ki.mI. zrI vastupAla tejapAla dUra par3atA hai| vallabhIpura yahA~ se 110 ki.mI. dUra hai| cairiTebala TrasTa bhAlApola, paricaya : yugapradhAna dAdA jinadattasUri jI ma. kA janma vikrama saMvat 1132 meM yahIM para huaa| mu. po. dholakA, unhoMne hajAroM ajainoM ko upadeza dekara jaina dharma kI dIkSA dI aura dharma pracAra kA vizeSa jilA ahamadAbAda kArya kiyaa| gujarAta ke mahArANA vIradhavala ne vikrama saMvat 1276 meM vastupAla aura tejapAla (gujarAta) donoM bhAIyoM ko maMtrI pada para niyukta kiyA thaa| unhoMne tathA mahAmaMtrI pethaDazAha ne yahA~ phona : (02714) 23738 jinamaMdiroM kA nirmANa krvaayaa| ina dinoM yahA~ para vizAla naye maMdira kA kAma ho rahA Thaharane kI vyavasthA : maMdira ke pAsa hI sabhI suvidhAyukta vizAla dharmazAlA tathA bhojanazAlA 112 Jain Eucation International 2010_03 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA | gujarAta mUlanAyaka : zrI staMbhana pArzvanAtha bhagavAna, nIlavarNa, pdmaasnsth| jilA AnaMda mArgadarzana : khaMbhAta relve sTezana se maMdira 1 ki.mI. dUra sthita hai| sTezana se TaiksI, basa, rikzA Adi sabhI suvidhAe~ upalabdha hai| yahA~ se mAtara tIrtha 50 ki.mI., kalIkuMDa tIrtha 65 ki.mI. zrI khaMbhAta tIrtha dUra sthita hai| bar3odA se yaha sthAna 80 ki.mI. dUrI para hai| yahA~ prAta: 4.30 baje se rAtri per3hI: 8 baje taka basoM kA AvAgamana rahatA hai| yahA~ se zrImad rAjacandra dhAma 4 ki.mI. tathA zrI staMbhana pArzvanAtha jaina zakarapura tIrtha 3 ki.mI. hai| derAsara peDhI paricaya : yaha eka prAcIna nagarI hai| isI zahara ke khAravAr3A mohalle meM yaha tIrtha hai| yahA~ para khAravAr3A, mu. po. khaMbhAta, aneka camatkArI ghaTanAe~ ghaTI haiN| isI pratimA ke nhavaNajala se zrI abhayadevasUrI kA zarIra vAyA AnaMda, jilA AnaMda A thaa| yahA~ kA itihAsa gauravazAlI tathA prAcIna hai| kalikAla sarvajJa zrI (gujarAta) hemacaMdrAcArya ne vikrama saMvat 1125 meM yahA~ para dIkSA grahaNa kI thii| maMtrI udAyana yahIM ke phona : 02698-20221, the| jinhoMne udayana vasahI nAmaka maMdira nirmANa karAyA thaa| vikrama saMvat 1277 meM vahA~ ke 21816 daMDanAyaka vastupAla ne tAr3apatrI para kaI graMtha likhavAye / yahA~ para jagadguru zrI hIravijayasUrI jI, zrI somasundara jI, zrI vijayasena sUrI jI Adi AcAryoM ne aneka jinamaMdiroM kI pratiSThA karavAyI tathA kaI mahattvapUrNa graMthoM kI racanA kii| kavivara zrI RSabhadAsa jI kI bhI yaha janmabhUmi hai| yahA~ ke dAnavIra seTha vAjIyA, rAjIyA, zrIrAma aura parvata Adi zreSThiyoM ne akAla meM anekoM dAnazAlAe~ tathA bhojanazAlAe~ khulavAI thiiN| yahA~ para prativarSa phAlguna zuklA tRtIyA ko vArSikotsava manAyA jAtA hai| pUjA kA samaya prAtaH 7 baje hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke liye dharmazAlAe~ upalabdha haiN| 1. zrI jaina zvetAmbara dharmazAlA evaM bhojanazAlA, phona : 20477 2. zrI bhAMjelAla aMbAlAla jaina yAtrika bhavana evaM bhojanazAlA, phona : 20117 mArgadarzana : aMbAjI tIrtha vaise to gujarAta meM sthita vaiSNava tIrtha hai parantu paryaTana ke dRSTikoNa se jilA banAsakAMThA ise AbU ke sAtha dekhA jAnA suvidhAjanaka hai| AbU roDa sTezana se yaha mAtra 23 ki.mI. dUra sthita hai| yahA~ se aMbAjI ke lie niyamita basa sevA hai| sTezana para jIpa, TaiksI Adi zrI aMbAjI tIrtha bhI upalabdha haiN| ahamadAbAda, mehasANA se bhI aMbAjI ke lie basa sevA hai| yaha kuMbhAriyA jI se 1 ki.mI. dUra hai| per3hI: zrI aMbikA jaina bhavana paricaya : prativarSa yahA~ hajAroM kI saMkhyA meM hindU tathA jaina samAja ke loga Ate haiN| maMdira meM aMbAjI, ji. banAsakAMThA darzana ke liye bar3I katAra lagatI hai| (gujarAta) pahAr3I zahara aMbAjI meM prAcIna maMdira ke mUla sthala para hI sapheda dhavala saMgamaramarI pattharoM phona : (027412) 3109 se nayA mandira banA hai| yahA~ kI adhiSTAyikA devI durgA hai| naTamandira meM eka vizAla kar3Ahe meM purAtana se dIpazikhA prajjvalita ho rahI hai| mandira ke pIche pavitra devI kuNDa hai| kuNDa meM snAna ke pazcAt loga devI darzana karate haiN| prAta: 8 se 12 tathA phira zAma ko mandira ke paTa khulate haiN| mandira se 5 ki.mI. dUra AraNyaka pahAr3I mArga para devI kA mukhya pITha gahavara hai| kahA jAtA hai ki pahAr3I para devI durgA ne hajAra varSoM taka ziva ke lie upAsanA kI thii| yahA~ mA~ dargA kA choTA mandira hai mandira taka khaDI sIdhI sIDhiyAM haiN| DolI bhI milatI haiN| 2010_03 www.jainelibjar113 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta | jaina tIrtha paricAyikA aMbAjI se 7 ki.mI. dUra nirjana parvatIya rAste meM koTizvara tIrtha bhI darzanIya hai| eka pahAr3I para koTizvara ziva kA prAcIna mandira hai| mandira ke nikaTa sarasvatI kuNDa hai| basa sTaiNDa ke sAmane vAlmikI kA tapovana hai| yahA~ rAma-sItA kA mandira bhI hai| kahA jAtA hai ki muni vAlmikI ne rAmAyaNa racane se pUrva Azrama banAkara yahA~ devI sarasvatI kI ArAdhanA kI thii| Thaharane kI vyavasthA : upAdhyAya zrI kanhaiyAlAla jI ma. kI preraNA se eka bhavya jaina sthAnaka tathA dharmazAlA banI hai| Thaharane ke lie yahA~ aneka suvidhAyukta dharmazAlAoM ke atirikta sabhI zreNiyoM ke hoTala bhI upalabdha haiN| zrI kaMbhArIyAjI tIrtha per3hI : zrI AnaMdajI kalyANajI peDhI kuMbhArIyAjI jainatIrtha mu. po. aMbAjI, tA. dAMtA, jilA banAsakAMThA (gujarAta) phona : 027412-62178 mUlanAyaka : zrI neminAtha bhagavAna, zvetavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : yaha sthAna aMbAjI se 1 ki.mI. dUrI para hai| AbU roDa se aMbAjI Ate jAte yahA~ darzana kiye jA sakate haiN| paricaya : yaha tIrthasthAna ekAnta jaMgala meM kuMbhArIyAjI pahAr3a ke TIle para sthita haiN| AbU ke vimalavasahI ke nirmAtA vimalazAha ne vikrama saMvat 1031 meM yahA~ para zrI neminAtha bha. kA vizAla maMdira nirmANa kiyaa| yahA~ aura cAra kalApUrNa vizAla jina maMdira haiN| ina maMdiroM meM zrI pArzvanAtha bha., zrI zAntinAtha bha., zrI saMbhavanAtha bha., zrI mahAvIra bha. mUlanAyaka haiN| ina maMdiroM kA kalA saundarya darzanIya hai, manorama naisargika vAtAvaraNa meM inheM dekhakara AbU delavAr3A tathA rANakapura ke maMdiroM kI yAda AtI hai| maMdiroM kI chatoM para sUkSma zilpakalA kA sundara namUnA hai| isameM zrI zAntinAtha bha. kA samavasaraNa, zrI neminAtha bha. ke pA~ca kalyANaka, tIrthaMkara mAtA ke caudaha svapna, merU parvata para indra mahArAja dvArA janmAbhiSeka Adi kaI prasaMga pASANa meM bhAvapUrNa DhaMga se utkIrNa kiye haiN| Thaharane kI vyavasthA : aMbAjI meM kaI dharmazAlAe~ tathA bhojanazAlA hai| zrI pAlanapura tIrtha (pralhAdanapura) per3hI: zrI pallavIla pArzvanAtha jaina zvetAmbara maMdira mu. po. pAlanapura, jilA banAsakAMThA (gujarAta) mUlanAyaka : zrI prallahaviyA pArzvanAtha bha., zvetavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : pAlanapura relve sTezana se yaha sthAna 1 ki.mI. dUrI para hai| banAsakAMThA jile kA pramukha nagara pAlanapura mehasANA se 68 ki.mI. dUrI para sthita hai| yahA~ se AbU roDa 47 ki.mI. dUra hai| pAlanapura se dAMtA hote hue aMbAjI 57 ki.mI. dUra par3atA hai| tAraMgA jI hila kSetra yahA~ se 71 ki.mI. dUra sthita hai| ahamadAbAda se 146 ki.mI., bar3audA se 257 ki.mI. dUra hai| paricaya : pAlanapura gujarAta kA eka prasiddha zahara hai| isa maMdira kA nirmANa paramAra vaMza ke rAjA prahalAda ne kiyaa| unheM kuSTharoga huA thaa| roga nivAraNa hetu unhoMne yaha maMdira banavAyA aura prabhu pratimA ke snAnajala se ve vyAdhimukta ho gye| isa ghaTanA se prabhAvita hokara unhoMne jainadharma ko svIkAra kiyA aura jainadharma kI prabhAvanA kA kArya kiyaa| yugapradhAna AcArya zrI somasundara jI ma. tathA akabara pratibodhaka AcArya zrI hIravijaya sUrI jI ma. kI yaha janmabhUmi hai| isa mukhya maMdira ke alAvA yahA~ aura caudaha maMdira haiN| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA tathA bhojanazAlA haiN| pramukha nagara hone ke kAraNa yahA~ sabhI suvidhAe~ upalabdha haiN| JaEucation International 2010_03 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA | gujarAta mUlanAyaka : zrI mahAvIra svaamii| zrI DIsA tIrtha mArgadarzana : najadIka kA relve sTezana DIsA lagabhaga 6 ki.mI. dUrI para hai| pAlanapura se DIsA 29 ki.mI. dUra hai| pAlanapura-tharAda mArga para yaha tIrtha sthita hai| DIsA sTezana para TaiksI kI per3hI : suvidhA upalabdha hai| yahA~ se cArUpa jaina tIrtha 30 ki.mI., bhIlaDIyAjI 35 ki.mI. tathA zrI junA DIsA jaina peDhI maitrANA 25 ki.mI. dUra hai| yahA~ pratyeka ghanTe basoM kA AvAgamana rahatA hai| yaha tIrtha DIsA mu. po. jUnA DIsA, aura pATana ke bIca par3atA hai| ahamadAbAda se isakI dUrI 175 ki.mI. hai| tAlukA DIsA jilA banAsakAMThA paricaya : jUnA DIsA meM yaha tIrtha hai| yaha tIrtha vikrama saMvat terahavIM sadI pUrva kA mAnA jAtA hai| (gujarAta)-385 540 kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya jaba yahA~ padhAre, taba unakA praveza utsava atyanta phona : 02747-23337 bhavyatApUrvaka manAyA thaa| yahA~ kI prabhu pratimA ati sundara va bhAvAtmaka hai| yahA~ pUjya hIra sarijI ma. sA. ne sari maMtra kI ArAdhanA kI thii| pUjA kA samaya prAta: 7 se 12 baje taka hai| isake atirikta yahA~ siddhAmbikA devI kA bhavya mandira hai| gA~va ke bAhara eka dAdAvADI hai| Thaharane kI vyavasthA : tIrtha para Thaharane hetu sAdhArmika bhavana hai| bhojanazAlA kI vyavasthA prAta: 11 se 1 baje taka tathA sAyaM 4 se sUryAsta taka hai| jaina derAsara ke sAmane zrImatI dhApUna jivarAjabhAI nAgaradAsa bhAI mehatA sAdharmika bhavana, bhojanazAlA ke Upara hI sthita hai| mUlanAyaka : zrI bhIlaDiyA pArzvanAtha bha., zyAmavarNa pdmaasnsth| zrI bhIlaDiyAjI mArgadarzana : DIsA se 24 ki.mI. dUrI para bhIlaDI gA~va ke bAhara mukhya mArga para yaha sthAna tIrtha hai| yahA~ se tharAda 48 ki.mI. dara sthita hai| yahA~ kA relve sTezana bhIlaDI mukhya maMdira se 400 mITara dUrI para hai| pAlanapura se yaha tIrtha 49 ki.mI. tathA ahamadAbAda se 195 ki.mI. per3hI : dUra hai| zrI bhIlaDiyAjI pArzvanAtha tIrtha peDhI paricaya : yahA~ kI pratimA pUjya zrI kapila kevalI ke hAthoM pratiSThita mAnI jAtI hai| isa mu. po. bhIlaDiyAjI, tIrthasthAna ke bAre meM aneka camatkArI ghaTanAe~ ghaTane ke vattAnta milate haiN| yahA~ kI prabha gu tA. DIsA, ji. banAsakAMThA pratimA prAcIna, kalAtmaka tathA darzanIya hai| (gujarAta) Thaharane kI vyavasthA : yahA~ vizAla dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai| phona : (02836) 32516 mUlanAyaka : zrI mahAvIra svaamii| zrI thIrapura mArgadarzana : banAsakAMThA jilA ke tharAda zahara meM mahAvIra bAjAra meM yaha tIrtha sthita hai| nikaTa (tharAda) darzana kA relve sTezana DIsA yahA~ se 60 ki.mI. hai| DIsA se yahA~ ke lie basa evaM TaiksI suvidhA hai| tIrtha para jIpa evaM basa kA sAdhana upalabdha hai| yahA~ 24 ghanTe basoM kA AvAgamana rahatA per3hI : hai| yahA~ se bhorola 18 ki.mI., bhIlaDiyA jI 48 ki.mI., pAnasara 202 ki.mI., IDara zrI thIrapura (tharAda) darzana 195 ki.mI., jIrAvalA 100 ki.mI. sAMcora 55 ki.mI. tathA ahamadAbAda 237 ki.mI. hai| zrI tharAda jaina zve. zaMkhezvara vAyA rAdhanapura yahA~ se 120 ki.mI. hai| yahA~ se vAva 12 ki.mI. hai| mUrtipUjaka saMgha per3hI mahAvIra bAjAra, tharAda, paricaya : yahA~ vartamAna meM 15 jinAlaya aura hai| ina mandiroM meM kalAtmakatA aura zilpakalA jilA banAsakAMThA darzanIya hai| (gujarAta) Thaharane kI vyavasthA : yahA~ Thaharane hetu dharmazAlA upalabdha hai| bhojanazAlA hai| samaya prAtaH phona : 02737-2036 10 se tathA sAyaM 5.30 se| 2010_03 wwww.jainelior-115 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta zrI vAva tIrtha per3hI: zrI jaina zvetAmbara martipajaka saMgha kI peDhI mu. po. vAva, ji. banAsakAMThA (gujarAta) phona : (02737) 7113 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI ajitanAtha bhagavAna, padmAsanastha, dhAtumaya prtimaa| mArgadarzana : yahA~ se bhorola 22, dhImA 11, tharAda 11 ki.mI. dUrI para hai| ina sthAnoM ko Ane jAne ke liye basa suvidhA hai| paricaya : vAva gA~va ke madhya yaha tIrtha hai| aisA kahA jAtA hai ki tharAda meM sone kI jinamarti hai, yaha sunakara alAuddIna ne tharAda para car3hAI karane kI taiyArI kii| taba yahA~ ke dUradarzI zrAvakoM ne dUsarI pratimA para suvarNalepa kara diyA thaa| yahA~ kI paMcadhAtu kI pratimA atyanta prabhAvI hai| Thaharane kI vyavasthA : gA~va meM Thaharane ke liye saMgha kI vAr3I hai, jahA~ pAnI, bijalI kI vyavasthA zrI dhImA tIrtha per3hI: zrI zvetAmbara jaina mUrtipUjaka saMgha mu. po. dhImA, tA. tharAda, ji. banAsakAMThA (gujarAta) mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, zvetavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : najadIka kA relave sTezana DIsA hai| vAva se yaha tIrtha 11 ki.mI. dUra sthita hai| vAva se bhorola jAte samaya yaha madhya rAste meM par3atA hai| paricaya : dhImA gA~va meM yaha tIrthasthAna hai| samrATa kumArapAla ne isa tIrtha kA jIrNoddhAra karavAyA thA aisA ullekha milatA hai| zrI bhorola tIrtha per3hI: zrI neminAtha bhagavAna jaina peDhI mu. po. bhorola, tA. tharAda, ji. banAsakAMThA-385565 (gujarAta) phona : (02737) 4321 mUlanAyaka : zrI neminAtha bhagavAna, zyAmavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : tharAda se yaha tIrtha 17 ki.mI. dUra hai| tharAda se vAva 13 ki.mI. hai| vAva se dhImA hote hue bhorola jAyA jA sakatA hai| dhImA tIrtha se bhorola 8 ki.mI. dUra hai| bhIlaDIyAjI se 75 ki.mI. tathA zaMkhezvara se 140 ki.mI. dUra hai| tharAda se yahA~ pratyeka ghanTe basa evaM TaiksI AtI-jAtI rahatI hai| nikaTatama jaMkzana sTezana pAlanapura yahA~ se 102 ki.mI. dUra hai| jahA~ se basa upalabdha ho jAtI hai| anya sTezana dhanerA (61 ki.mI.) DIsA (73 ki.mI.) haiN| ahamadAbAda se yaha tIrtha 250 ki.mI. hai| paricaya : kisI samaya yahA~ para saikar3oM jaina zrAvakoM ke ghara tathA jinamaMdira hoMge aisA bhUgarbha se prApta aneka prAcIna avazeSoM se patA calatA hai| prabhu pratimA ati kalAtmaka evaM prabhAvazAlI hai| prativarSa kArtika va caitra pUrNimA ko yahA~ melA lagatA hai| isa ati prAcIna tIrtha meM Aja se 100 varSa pUrva saMpratirAjA kAlIna prabhu neminAtha kI zyAmavarNa pratimA bhUgarbha se prApta huii| yahA~ anya 32-32 pratimAeM bhI prApta huii| yahA~ atyaMta sundara, darzanIya 24 jinAlaya nayA banAyA gayA hai| vi. saM. 2052 meM yahA~ neminAtha prabhu evaM suvarNamaya atyaMta kalAtmaka cintAmaNi pArzvanAtha jI ke bimboM kI aitihAsika pratiSThA huii| nAgarAja ne 5 dina nirAhAra rahakara pArzvanAtha prabhu kA sAnidhya diyA thA jise hajAroM logoM ne dekhaa| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para derAsara ke ThIka sAmane atyaMta suvidhAyukta dharmazAlA tathA bhojanazAlA kI suvidhA hai| bhojanazAlA prAtaH nAzte se sAyaM sUryAsta se pUrva taka cAlU rahatI hai| J u cation International 2010_03 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI munisuvrata svAmI bha., zyAmavarNa, padmAsanastha / mArgadarzana : jhagaDiyA tIrtha yahA~ se 22 ki.mI., daheja 45 ki.mI., gaMdhAra 45 ki.mI. tathA kAkI 75 ki.mI. dUra hai| bar3audA se yaha tIrtha 71 ki.mI. dUra hai| yahA~ basoM kA AvAgamana niraMtara rahatA hai| zahara meM TaiksI, oNTo Adi suvidhA upalabdha hai| bharUca, bar3audA - mumbaI rela mArga para AtA hai| sTezana para sabhI sAdhana upalabdha rahate haiM / paricaya : bharUca gujarAta kA prasiddha zahara hai| yahA~ narmadA nadI sAgara meM samAtI hai / yaha eka prAcIna tIrthasthAna hai| bhagavAna mahAvIra ke prathama gaNadhara zrI gautamasvAmI ke jagaciMtAmaNi stotra meM isa tIrtha kA ullekha kiyA hai| aisA kahA jAtA hai ki azvamedha yajJa ke liye taiyAra kiye gaye azva ko bhagavAna munisuvrata svAmI ne yahIM pratibodha diyA thA / vaha azva svargagamana ke bAda deva banA aura usane yaha maMdira bnvaayaa| bAda meM samaya-samaya para isakA jIrNoddhAra huA / yahA~ para 11 jinamaMdira haiM / munisuvrata svAmI ke maMdira ke garbhagRha meM bhArata kA prathama bhaktAmara maMdira banA hai, jisameM cAroM ora saMgaramaramara ke pattharoM para bhaktAmara stotra sacitra aMkita kiyA hai / bhaktAmara ke racayitA AcArya mAnutuMga kI atyanta manohArI pratimA isa mandira meM sthApita hai| yahA~ kI kalA manamugdha kara detI hai| mukhya mandira meM pUjA kA samaya prAta: 6.30 baje se sAyaM 5.00 baje taka hai| yahA~ zrI Adizvara prabhu kA zikharabaMdha 100 varSa purAnA zrImAlIpola maMdira, zrI zAMtinAtha jI, muni suvratanAtha jI, gRha maMdira, anaMtanAtha jI jinamaMdira, kabIrapurA kA ajitanAtha jI jinamaMdira, vejalapura kA Adizvara jinamaMdira atyanta darzanIya hai I darzanIya sthala : bharUca meM bhRgu RSi kA Azrama bhI darzanIya zuklatIrtha meM viSNu mandira bhI darzanIya hai / / yahA~ se 16 ki.mI. dUra hindU Thaharane kI vyavasthA : maMdira ke pAsa hI dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai| yahAM bhAtA kI bhI suvidhA hai| dharmazAlA meM blAka yukta suvidhA yukta kamare haiN| mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, zvetavarNa, padmAsanastha / I mArgadarzana : bharUca se yaha sthAna 33 ki.mI. dUrI para hai| rAjapipalA se yaha 55 ki.mI. dUra bharuca rAjapipalA mArga para yaha tIrtha sthita hai / jhagar3iyA gA~va ke madhya meM yaha maMdira hai| paricaya : yahA~ kI pratimA bhUgarbha se prApta huI / usako pAne ke lie bar3audA evaM bharUca ke zrAvaka rANA ke pAsa gye| taba rANA ne kahA ki vartamAna meM mere nagara meM eka bhI jaina samAja kA ghara nahIM tathA jinamaMdira bhI nhiiN| maiM svayaM jinamaMdira banAU~gA, Apa yahA~ Akara raho, Apake lie vyApAra suvidhA dI jAyegI / tadnusAra isa maMdira kA nirmANa huA / tIsa sAla taka rANA ne isakI vyavasthA dekhakara maMdira zrIsaMgha ke supurda kiyaa| isakI zilpakalA atyanta manamohaka hai| Thaharane kI vyavasthA : maMdira ke nikaTa dharmazAlA, bhojanazAlA hai / 2010_03 gujarAta jilA bharUca zrI bharUca tIrtha per3hI : zrI munisuvratasvAmI jaina tIrtha jaina dharma phaMDa per3hI zrImAlI pola, bharUca - 392 001 (gujarAta) phona: 02642-62586 zrI jhagar3iyAjI tIrtha per3hI : zrI jaina RkhabadevajI mahArAja kI peDhI mu. po. jhagar3iyA, vAyA aMkalezvara, ji. bharUca (gujarAta) www.jainelibrary.117 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta zrI gaMdhAra tIrtha per3hI : zrI amIjharA pArzvanAtha kI peDhI mu. po. gaMdhAra, tA. vAgarA, ji. bharUca-392 140 (gujarAta) phona : 02641-323481 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI amIjharA pArzvanAtha bhagavAna, zvetavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : bharUca se vAgarA 20 ki.mI. tathA vAgarA se gaMdhAra 17 ki.mI. dUrI para sthita hai| baDodarA se yaha 76 ki.mI. dUrI para hai| bharUca-kAvI mArga para lagabhaga 45 ki.mI. dUrI para yaha sthita hai| bharUca se basa sevA upalabdha hai| paricaya : yaha gA~va sAgara kinAre para basA huA hai| prAcInakAla meM yaha eka baMdaragAha thaa| atyanta ramaNIka vAtAvaraNa meM sthita isa sthAna para tIna maMdira haiN| vikrama kI 17vIM sadI meM jagadguru zrI hIravijaya sUrI jI ma. apane vizAla ziSya samudAya ke sAtha yahA~ para cAturmAsArtha virAjamAna the| usa samaya vaha eka bar3A zahara thaa| bAdazAha akabara ne unheM phatahapura sIkarI Ane ke lie nimaMtraNa yahIM para bhejA thaa| yahA~ se AgarA jAkara unhoMne bAdazAha akabara ko pratibodha diyA aura dharmaprabhAvanA ke kaI kArya kiye| pUjA kA samaya prAta: 8.30 se 10.30 tathA 12 se 5 baje taka hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai| bhAtA kI vyavasthA 8 se 10 tathA dopahara 2 se 4 baje taka hai| zrI kAvI tIrtha peDhI: zrI kAvI jaina tIrtha mu. kAvI, tA. jaMbusara ji. bharUca (gujarAta) phona : 02644-30229 mUlanAyaka : zrI AdIzvara bha., zrI dharmanAtha bha., zvetavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : gaMdhAra se 54 ki.mI. tathA bharuca se 75 ki.mI. dUrI para yaha tIrtha sthita hai| jhagaDiyA, baDaudA, bharUca, kevaDiyA se kAvI ke lie niyamita basa sevA hai| bharUca se kAvI Trena dvArA bhI AyA jA sakatA hai| paricaya : kAvI gA~va samudra kinAre basA huA hai| yahA~ para do sundara maMdira haiM, jinheM sAsa bahU kA maMdira kahA jAtA hai| sAsa ne yahA~ para sundara sarvajIta prAsAda maMdira bnvaayaa| apanI sAsa ke tAne se pratAr3ita hokara bahU ne ratnatilaka prAsAda mandira kA nirmANa kraayaa| taba se ye mandira sAsa bahu ke mandira ke nAma se prasiddha ho gye| manorama naisargika vAtAvaraNa meM mandira ke zikhara para gUMjatI ghaNTiyAM Atmika zAMti kA anubhava karAtI haiN| yahA~ ke viSaya meM kahA jAtA hai "kAvI, mokSa jaavii"| isakI pratiSThA vikrama saMvat 1655 meM huii| bAda meM samaya-samaya para donoM maMdiroM ke jIrNoddhAra hue| yaha maMdira bahuta hI kalAtmaka haiN| samudra ke usa pAra khaMbhAta zahara dikhatA hai| yaha gA~va samudra kinAre hone ke kAraNa pAnI khArA hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA, bhojanazAlA hai| yAtriyoM hetu yahA~ bhAtA kI vyavasthA hai| jilA bhAvanagara mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, zvetavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : pAlItANA se, ahamadAbAda jAte samaya 53 ki.mI. dUrI para yaha sthAna hai| yahA~ kA zrI vallabhIpura tIrtha nikaTatama relve sTezana dholA vizI yahA~ se 29 ki.mI. dUra hai| bhAvanagara se yaha sthAna 38 ki.mI. dUra sthita hai / vallabhIpura, ahamadAbAda se dhaMdhukA hote hue bhAvanagara mArga para hai| per3hI: paricaya : jaina itihAsa meM isa sthAna kA atyaMta mahattva hai| vikrama saMvat 511 meM zrI devardhigaNi seTha zrI jinadAsa dharmadAsa kSamAzramaNa ne anya pA~ca sau AcAryoM ke sAtha milakara jaina dharmagraMtha AgamoM ko sarvaprathama dhArmika TrasTa, hAive roDa, yahA~ para lipIbaddha kiyA thaa| prAcIna samaya meM vallabhIpura eka vaibhava sampanna nagarI thii| maMdira po. vallabhIpura-364 310 meM mUlanAyaka zrI Adezvara bhagavAna kI pratimA hai, nIce ke bhAga meM devardhigaNi kSamAzramaNa evaM ji. bhAvanagara (gujarAta) pA~ca sau AcAryoM kI pratimAe~ kalAtmaka DhaMga se banAyI gayI hai| phona : (02841) 44433 Thaharane kI vyavasthA : yahA~ yAtriyoM ko Thaharane hetu dharmazAlA tathA bhojanazAlA kI suvidhA upalabdha hai| 118 JaMEducation International 2010_03 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI AdIzvara dAdA / mArgadarzana : bhAvanagara - surendra nagara relamArga para sihora hokara pAlItAnA Trena dvArA pahu~cA jA sakatA hai / subaha 6.25, dopahara 2.45, sAyaM 6.45 kI Trena sIdhI pAlItAnA jAtI hai| bhAvanagara se pAlItAnA ke lie basa sevA upalabdha hai| bhAvanagara se yaha 55 ki.mI. hai| ahamadAbAda se pAlItAnA 203 ki.mI. dUra sthita hai| pAlItAnA se zatruMjaya giri 4 ki.mI. dUrI para hai| sonagar3ha se yaha 22 ki.mI. dUrI para sthita hai| paricaya : zraddhA aura kalA kI dRSTi se zatruMjaya tIrtha jainoM kA sarvopari tIrtha sthala hai| prAcIna samaya meM prathama tIrthaMkara bhagavAna RSabhadava kA vihAra isa sthAna para 99 bAra huA / isa bhUmi kA eka-eka kaNa unake caraNa-sparza se pAvana huA hai| sAtha hI kaI jaina sAdhu tathA mahAtmA puruSoM ne yahA~ para mahAnirvANa prApta kiyA hai| apane mana ke krodha, dveSa, moha, mAyA, lobha Adi vikArarUpI zatru para unhoMne yahA~ para vijaya prApta kI, isaliye isa tIrtha kA nAma zatruMjaya hai / isa tIrtha ke kaNa-kaNa meM samAdhi aura kaivalya kI AbhA hai| zatruMjaya tIrtha kI U~cAI talahaTI se se 2000 phuTa hai| isa tIrtha para 700 maMdira haiN| ina maMdiroM meM hajAroM kI saMkhyA meM jina pratimAe~ haiM / talahaTI se bhagavAna AdinAtha kI Ta~ka taka kA rAstA lagabhaga 4 kilomITara lambA hai, jisameM 3750 sIr3hiyA~ haiM aura bIca-bIca meM sIdhA rAstA / rAste meM jagaha-jagaha vizrAma ke liye sthAna bane haiN| vahA~ ThaMDA yA garama pAnI kI vyavasthA hai| paidala pahAr3a car3hane meM asamartha yAtrI DolI meM baiThakara jAte haiM / DolI kA kirAyA AdamI ke vajana ke anusAra 150 se 300 ru. taka hotA hai jo yAtriyoM ke Agamana bar3hane ke sAtha bar3ha jAtA hai| talahaTI se lagabhaga 3 ki.mI. car3hane ke bAda do rAste dikhAyI dete haiN| eka rAstA bhagavAna AdinAtha ke mukhya maMdira kI ora jAtA hai aura dUsarA rAstA nava Ta~ka maMdira kI ora jAtA hai| mukhya Ta~ka kI ora jAne para sarvaprathama rAmapola aura vAghaNapola dikhAI dete hai / Age hAthIpola meM praveza karate samaya sUrajakuMDa, bhImakuMDa aura IzvarakuMDa dikhAI dete haiN| isa parvata para bane sabhI maMdira alaga-alaga vibhAgoM meM ba~Te haiN| hareka vibhAga ko Ta~ka kahate haiN| eka-eka TraeNka meM kucha maMdira aura unake cAroM ora bar3I dIvAra kA koTa hai| choTe Ta~ka meM 3-4 maMdira haiN| bar3I TraeNka meM lagabhaga 10 maMdira haiN| motIzA kI Ta~ka meM solaha maMdira haiN| isake alAvA derIyoM meM jo maMdira haiM, vaha alaga haiN| sabase jyAdA maMdira AdIzvara dAdA kI Ta~ka meM haiN| isa prakAra isa parvata para dasa Ta~ka haiM, inake alAvA talahaTI para dhanavasahI Ta~ka hai / isake pAsa hI pAvApurI jalamaMdira kI sundara pratikRtI hai / ina gyAraha dU~koM ke nAma nimnalikhita haiM 1. zrI AdinAtha prabhu kI mukhya Ta~ka, 2. motIzA Ta~ka, 3. bAlAvasI, 4. premavasI, 5. hemavasI, 6. ujamabAI kI Ta~ka, 7. sAkharavasI, 8. chIpAvasI, 9. caumukhajI yA savAsomakI Ta~ka, 10. kharataravasahI aura 11. talahaTI para dhanavasahI / isa sabameM savAsomakI Ta~ka meM caumukhajI kA maMdira sabase U~cA hai| yahA~ mukhya maMdira meM mUlanAyaka prathama tIrthaMkara bhagavAna AdinAtha hai| yaha maMdira bahuta prAcIna hai| savAsomakI Ta~ka : zatruMjaya pahAr3a para yaha sabase U~cI Ta~ka hai| motIzAkI Ta~ka : bha. AdinAtha jI kI Ta~ka ke bAda yaha sabase bar3I Ta~ka hai| isameM 16 jinamaMdira aura 123 choTI deriyA~ haiN| motIvasahI ke maMdira nalinIgulma vimAna AkAra ke haiM, unake cAroM ora kile jaisA dIvAroM kA gherA hai| 2010_03 gujarAta zrI zatruMjaya tIrtha ( pAlItAnA ) per3hI : seTha AnaMda jI kalyANa jI peDhI talahaTI sar3aka, mu. po. pAlItAnA, ji. bhAvanagara (gujarAta) phona : (02848) 2148 www.jainelibrar119 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta jaina tIrtha paricAyikA zrI adbhutajI : isa pahAr3a para AdIzvara bhagavAna kI 18 phuTa U~cI aura 14 phuTa caur3I padmAsana meM eka vizAla mUrti hai| yaha mUrti pahAr3a ke patthara meM se khudavAkara banAyI hai| gheTI kI pAga : pAlItAnA zahara ke pazcima dizA meM pahAr3a ke talahaTI meM zrI AdinAtha bhagavAna kI pAdukA kA maMdira hai| sAtha hI anya tIrthaMkaroM ke pagaliyA~ yahA~ para haiN| yahA~ kI yAtrA karane se zatraMjaya kI do yAtrA hayI mAnA jAtA hai| yahA~ se najadIka hI zatrujaya nadI bahatI hai| samavasaraNa maMdira : talahaTI se thor3A Age car3hane para bhavya samavasaraNa maMdira dikhAI detA hai| isakA nirmANa abhI kucha varSa pahale huA hai| tIrthaMkara jisa samaya upadeza dete haiM, usa samaya tIna gar3hoM kI racanA kI jAtI haiN| gar3ha ke Upara siMhAsana para baiThakara tIrthaMkara upadeza dete haiM aura unake mastaka para chatrI rahatI hai| vahI dRzya isa maMdira meM batAyA gayA hai| isa maMdira kI U~cAI 108 phuTa hai, maMdira ke bIcoMbIca 42 phuTa U~cA tathA 70 phuTa caur3A golAkAra ghumaTa hai| isa maMdira kI viziSTatA yaha hai ki yahA~ para bhArata ke prasiddha 108 jaina tIrthasthAnoM kA darzana hotA hai| isa maMdira kI racanA dekhakara aisA lagatA hai mAno koI deva vimAna pRthvI para utarA ho| zrI vizAla jaina kalA saMsthAna : AcArya zrI vizAlasena sarI jI ma. kI preraNA se yahA~ para "zrI pIyUSapANi sthApatya saMgrahAlaya" nAma se eka bhavya jaina myujiyama talahaTI ke pAsa nirmita hai| yahA~ para prAcIna jaina mUrtiyA~, kalAkRti, hastalikhita graMtha Adi saMgraha kiyA gayA hai| Thaharane kI vyavasthA : pAlItAnA pramukha tIrtha hone ke kAraNa yahA~ anekoM dharmazAlAeM haiN| jisameM anekoM suvidhAeM upalabdha haiN| pAlitAnA kI dharmazAlAe~ evaM unake phona nambara pAlitAnA kA esa.TI.DI. nambara 02848 hai| 1. maMDAra bhavana 22. rAjendra vihAra dAdAvADI 2248 2. khuzAla bhavana 2873 23. girIvihAra 2258 3. surANI bhavana 2631 24. dhanasukha vihAra 2261 4. harivihAra 2653 25. sau dharma nivAsa 2333 5. koTAvAlI 2662 26. sAMDerAva bhavana 2344 6. takhatagar3ha maMgala bhavana 2167 27. prakAza bhavana 2348 7. sAbaramatI 2709 28. ghaMTAkarNa jaina per3hI 2413 8. khIvAndrI maMgala bhavana 2810 29. baMgalora ArAdhanA bhavana 2389 9. jaina ArAdhanA bhavana 2135 30. bhakti vihAra 2515 10. kacchI bhavana 2137 31. himmata vihAra 2549 11. paMjAbI dharmazAlA 2141 32. digaMbara jaina dharmazAlA 2547 12. purabAI 2145 33. AnaMda bhavana 2562 13. ArIsA bhavana 2157 34. DisAvAlA 2569 14. kezavajI nAyaka 2647 35. luMkaDa bhavana 2609 15. narazInAthA 2186 36. prema vihAra 2930 16. mahArASTra bhavana 2193 37. saMghavI vihAra 2784 17. jIvana nivAsa 2197 38. brahmacArI Azrama 2248 18. rAjendra bhavana 2206 39. hirA zAMtA 3256 19. kezarIyAjI 2213 40. pannA rUpA 2391 20. yatindra bhavana 2237 41. sAdar3I bhavana 3296 21. osavAla yAtrika gRha 2240 42. seTha AnaMdajI kalyANajI peDhI 2148, 2853 561 pAlItAnA kI ullekhanIya vastu hai hAramoniyama banAne kA udyoga / 120 JIYEucation International 2010_03 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA | gujarAta pAlItAnA se talAjA ke mArga meM yaha tIrtha AtA hai| pAlItAnA se yaha sthAna 10 ki.mI. dUra, zrI zatraMjaya Dema zatrujaya nadI se AdhA ki.mI. dUrI para sthita hai| yahA~ kA sundara, bhavya aura atyanta manohArI tIrtha jinAlaya darzanIya hai| mUlanAyaka zrI zatrujaya pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA barabasa hI mana moha letI hai| yahA~ Thaharane hetu dharmazAlA, bhojanazAlA, upAzraya Adi suvidhAe~ upalabdha haiN| mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, shvetvrnn| zrI kadambagirI mArgadarzana : bodAnonesa gA~va ke pAsa 4 ki.mI. dUra yaha tIrthasthAna hai| pAlItANA zahara se yaha tIrtha 19 ki.mI. dUrI para tathA bhaMDAriyA se 8 ki.mI. dUrI para choTI-sI pahAr3I para sthita hai| pAlItAnA se basa, TaiksI Adi sabhI suvidhAeM upalabdha hai| per3hI: zrI jinadAsa dharmadAsa paricaya : parvata kI car3hAI meM lagabhaga eka ghaMTA lagatA hai| zatrujaya ke paMcatIrthI meM isakI gaNanA dhArmika TrasTa kI jAtI hai| isa pahAr3I ke eka ora hastagirI parvata hai to dUsarI ora zatrujaya ke darzana bodAnonesa, hote haiN| dvitIya tIrthaMkara ke gaNadhara zrI kadambamuni yahA~ para aneka muniyoM ke sAtha nirvANa mu. po. bhaMDAriyA, prApta hue, isalie isa tIrtha ko kadambagirI kahate haiM / mukhya maMdira meM mUlanAyaka zrI AdIzvara vhAyA pAlItANA, jilA bhAvanagara (gujarAta) bhagavAna kI lagabhaga 6 phuTa U~cI bhavya pratimA hai| isake sAtha yahA~ para anya 5 bhavya maMdira haiN| yahA~ paMca merU sadRza aSTApada kI racanA advitIya hai| Upara kI ToMka para zrI RSabhadeva bhagavAna kI prAcIna caraNapAdakAe~ haiN| zrI kadambamani kI caraNapAdakA bhI yahA~ para haiN| talahaTI ke gA~va meM vIraprabhu kA vizAla maMdira hai| jo atyanta darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA evaM bhojanazAlA kI suvidhA hai| mUlanAyaka : zrI AdinAtha bhgvaan| zrI hastagirI tIrtha mArgadarzana : pAlItANA se yaha sthAna 16 ki.mI. dUrI para hai| per3hI: paricaya : zatrujaMya nadI uttara meM sthita yaha prAcIna tIrtha 1250 phuTa U~cAI para sthita hai| prakRti zrI AnaMdajI kalyANajI ke zAnta vAtAvaraNa meM eka choTI-sI pahAr3I para yaha jaina tIrtha kSetra hai| isake eka ora peDhI, zrI hastagirI tIrtha zajaya tathA dUsarI ora kadambagirI tIrtha hai| yahA~ para AdinAtha bhagavAna kA anekoM bAra peDhI padArpaNa huA thaa| unake jyeSTha putra bharata ne isa tIrtha kI sthApanA kii| yahA~ para cakravartI talahaTI roDa, bharata ko mokSa prApta huA thaa| unake hAthI ne bhI anazana kara isI sthAna para svargagamana kiyA, mu. pA. pAlAtANA, jilA bhAvanagara (gujarAta) isalie isa sthAna ko hastagirI kahate haiN| prAcIna samaya meM yahA~ sirpha zrI AdinAtha bhagavAna / kI caraNapAdukAe~ thiiN| aba bhagavAna kA uttuMga zikhara ke sAtha ramaNIya maMdira banA hai, jo rANakapura kI yAda dilAtA hai| maMdira meM bAvana deviyA~ haiN| 145 phuTa UMce hastagirI mandira kA nirmANa kArya cAlU hai| 2010_03 | 121 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta zrI talAjA tIrtha ( tAladhvajagiri tIrtha ) per3hI : zrI tAladhvaja jaina zve. tIrtha kameTI zrI jaina dharmazAlA, nadIkADe, mu. po. talAjA, jilA bhAvanagara - 364140 phona : (02842) 22030, 22313 zrI ghoghA tIrtha per3hI seTha kAlA mIThAnI peDhI zrI navakhaMDA pArzvanAtha jaina derAsara, mu. po. ghoghA, jilA bhAvanagara (gujarAta) phona : (02781) 82335 zrI dAThA tIrtha per3hI : zrI vIsA zrImAlI jaina mahAjana mu. po. dAThA, ji. bhAvanagara (gujarAta) phona : (02842) 83324 zrI mahuvA tIrtha per3hI : zrI mahuvA vIsA zrImAlI tapAgacchIya zve. ma. jaina saMgha, mu. po. mahuvA baMdara, jilA bhAvanagara (gujarAta) phona : (02844) 22571 122 2010_03 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI sAcAdeva sumatinAtha bhagavAna, zyAmavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : pAlItANA se yaha sthAna 32 ki.mI. dUrI para hai| bhAvanagara se yaha sthAna 54 ki.mI. dUra hai| yahA~ kile meM bhI kucha maMdira haiN| Upara pahAr3a para mandira kI car3hAI lagabhaga 20-25 minaTa kI sarala car3hAI hai / paricaya : bhagavAna sumatinAtha kI pratimA yahA~ bhUgarbha se prApta huI hai| kahA jAtA hai ki isa tIrtha ke sthApita hone para gA~va meM vyApta bhISaNa mahAmArI kA prakopa samApta ho gyaa| talAjA grAmavAsiyoM ne bhakti bhAva se gA~va meM sthita pavarta para isa mandira ko sthApita kiyA taba se yaha tAladhvajagirI nAma se jAnA jAne lagA / yahA~ zrI pArzvanAtha prabhu, dharmanAtha jI evaM gautama svAmI ke bhavya mandira bhI darzanIya hai| caumukha jI ke ToMka para atyanta svargika Ananda kI anubhUti hotI hai / yahA~ kile meM anya mandira bhI darzanIya I Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA tathA bhojanazAlA kI suvidhA haiM / mUlanAyaka : zrI navakhaMDA pArzvanAtha bhagavAna / mArgadarzana : bhAvanagara se 19 ki.mI. dUrI para ghoghA baMdaragAha ke pAsa yaha tIrthasthAna hai| paricaya : yahA~ kA maMdira vizAla hai| yahA~ kI prabhu pratimA camatkArI hai| yaha tIrthasthala khambAta kI khAr3I ke taTa para hai| yaha sthala 12vIM sadI se pUrva kA hai| isake alAvA yahA~ anya do maMdira hai| isa gA~va meM ati prAcIna, kalAtmaka aura viziSTa mahattvapUrNa pratimAoM ke darzana hote haiM / Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA tathA bhojanazAlA haiM / mUlanAyaka : zrI zAntinAtha bhagavAna, padmAsanastha / mArgadarzana : pAlItANA se talAjA hokara mahuvA jAte huye yaha tIrtha AtA hai| talAjA mahuvA roDa para 8 ki.mI. aMdara dAThA gA~va meM jAnA par3atA hai| paricaya : yahA~ para kA~ca kI sundara kArIgarI kI gayI hai| isa kalAkRti meM aneka jaina prasaMgoM ko darzAyA gayA hai| mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI, zvetavarNa / mArgadarzana : yaha tIrtha talAjA se 45 ki.mI. dUra, sAvarakunDalA se 60 ki.mI. dUra sthita hai| UnA se nAgezrI hote hue 55 ki.mI. dUrI para yaha tIrthasthalI hai| paricaya : yahA~ kI pratimA ko jIvita svAmI kahA jAtA hai| yaha prAcIna tIrtha sAgara kinAre para, nAriyala ke kaI per3oM ke bIca naisargika saundarya se paripUrNa hai / zatruMjaya kI paMcatIrthI meM isakI gaNanA hotI hai| zatruMjaya tIrtha kA terahavA~ uddhAra karane vAle zrI jAvaDa zAha, AcArya zrI nemisUrIzvarajI, AcArya zrI vijaya dharmasUrIzvarajI Adi mahAn puruSoM kI yaha janmabhUmi hai| yahA~ ke mandiroM meM raMgoM kI chaTA atyanta nirAlI hai| Thaharane kI vyavasthA : yAtriyoM kI suvidhA hetu yahA~ dharmazAlA tathA bhojanazAlA kI vyavasthA haiN| Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA gujarAta mUlanAyaka : zrI padmaprabhu bhagavAna, zvetavarNa, pdmaasnsth| jilA gA~dhInagara mArgadarzana : yaha sthAna vijApura se 10 ki.mI. dUrI para hai| ahamadAbAda se gAMdhInagara, himmatanagara, bIjApura hAive mArga se hote hue yaha 114 ki.mI. dUra sthita hai| ahamadAbAda se anya mArga mA zrI mahuDI tIrtha dvArA yaha 70 ki.mI. dUra hai| ahamadAbAda se basa sevA upalabdha hai| himmata nagara, kalola, bar3audA, vIjApura se bhI basa upalabdha hai| nikaTatama relve sTezana vIjApura hai| vahAM se basa sevA upalabdha hai| zrI mahuDI (madhupurI) jaina zvetAmbara mUrtipUjaka TrasTa paricaya : yaha prAcIna tIrthasthAna hai| mUlanAyaka zrI padmaprabhu bha. kI pratiSThA vikrama saMvat 1974 1974 mu. po. mahuDI, meM hii| yahA~ para ati camatkArI zrI ghaMTAkarNa mahAvIra ke maMdira kI pratiSThA vikrama saMvat / 1980 meM huii| yahA~ para prativarSa Azvina kRSNA 14 ke dina vArSikotsava bar3e dhUmadhAma se jilA gA~dhInagara-382 855 manAyA jAtA hai| yahA~ najadIka hI zrI buddhisAgarasUrI jI kA guru maMdira hai| yahA~ ke ghaMTAkarNa phona : (02763) 84626, jI kI bahuta mAnyatA hai| 84627 Thaharane kI vyavasthA : atyAdhunika sabhI suvidhAyukta aneka dharmazAlAeM tathA vizAla bhojanazAlA kI vyavasthA hai| mUlanAyaka : zrI candraprabhu jI bhgvaan| zrI candraprabhu mArgadarzana : ahamadAbAda se ambAjI hAive para 28 ki.mI. dUrI para sthita hai| labdhidhAma paricaya : dakSiNa kezarI pUjya AcAryadeva zrImad vijaya sthUlabhadrasUrIzvara jI ma. kI preraNA se sI. isa tIrtha kA nava nirmANa hone jA rahA hai| isa tIrtha dhAma meM 84 jinAlayoM kA nirmANa, pIlA 9 graha ke 9 jinAlaya, 9 nidhi ke 9 jinAlaya, 20 viharamAna jinAlaya sahita 44 kalyANa soya maMdira kA AkarSita, sundara bhavya apane Apa meM prathama tIrtha dhAma hai| nezanala hAive naM. 8 Thaharane kI vyavasthA : Thaharane hetu suvidhA upalabdha hai| bhojanazAlA suvidhA upalabdha hai| pUjya cilor3A caukar3I se 5 ki.mI. muni zrI candrayaza vijaya jI ma. kI preraNA se yahA~ bhojanazAlA, dharmazAlA, upAzraya Adi jilA gA~dhInagara (gujarAta) kA nirmANa huA hai| phona : (02712) 73071 mArgadarzana : gAMdhInagara evaM ahamadAbAda ke madhya rAjamArga para sthita kobA pahu~cane ke lie zrI mahAvIra jaina ahamadAbAda evaM gAMdhInagara se basa tathA sAbaramatI, indirAbrIja-hAMsola tathA indroDA sarkala ArAdhanA kendra. se thrI vhIlara (oNTo rikzA) upalabdha haiN| nikaTavartI relve sTezana sAbaramatI yahA~ se ko 9 ki.mI., ahamadAbAda 20 ki.mI. dUra hai| ahamadAbAda sTeTa TrAnsaporTa basa sTezana 22 ki.mI. tathA gAMdhInagara sTeTa TrAnsaporTa basa sTezana 10 ki.mI. dUra hai| ahamadAbAda eyara lI. porTa 10 ki.mI. dUra hai| zrI mahAvIra jaina ArAdhanA yahA~ se pramukha tIrtha sthaloM kI dUriyA~ nimna haiM-pethApura 20 ki.mI., zerIsA 35 ki.mI., kendra bhoyaNI 35 ki.mI., pAnasara 40 ki.mI., mehasANA 70 ki.mI., mahuDI 65 ki.mI., vijApura kobA, gAMdhInagara-382 009 70 ki.mI., AgaloDa 78 ki.mI., pAlItANA 240 ki.mI. tathA zaMkhezvara 140 ki.mii.| (gujarAta) paricaya : Adhunika yuga ke mokSamArga ke do AdhAra stambha pramukha haiM-(1) vizva ko phona : (02712) 76204, 76205, 76252 AdhyAtmika prakAza dene vAle jina bimba kI bhakti bhAva pUrNa pa phaiksa : 76249 jJAnalakSI upaasnaa| ina donoM kA samanvaya arthAta zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kobaa| 2010_03 | 123 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta jaina tIrtha paricAyikA mahAvIrAlaya : jaina dharma ke caubIsaveM tIrthaMkara mUlanAyaka bhagavAna zrI mahAvIra svAmI sahita sabhI paramapUjanIya manohara evaM cumbakIya AkarSaNa yukta pratimAyeM darzakoM ko moha letI haiN| isa mahAvIrAlaya kI viziSTatA yaha hai ki AcArya zrI kailAsasAgarasUrIzvarajI ma. sA. ke antima saMskAra ke samaya prativarSa 22 maI ko dopahara, samaya 2.07 baje daherAsara ke zikhara meM se hokara sUrya kiraNeM zrI mahAvIrasvAmI ke tilaka ko daidIpyamAna kareM aisI anupama evaM advitIya vyavasthA kI gaI hai| guru maMdira : parama pUjya AcArya zrI kailAsasAgarasUrIzvara jI mahArAja kI pAvanasmRti meM unake aMtima saMskAra sthala para nirmita saMgamaramara ke kalAtmaka maMdira meM darzakoM ko sphaTika kI advitIya caraNa pAdukA va sphaTika kI hI anantalabdhi nidhAna gautama svAmI kI manohara pratimA ke darzana hote haiN| yahA~ darzakoM ko guru bhagavaMta kI yazogAthA kA smaraNa hotA hai| ArAdhanA bhavana : prAkRtika havA evaM rozanI se bharapUra isa ArAdhanA bhavana meM muni bhagavaMta sthiratA kara apanI saMyama ArAdhanA ke sAtha hI viziSTa jJAnAbhyAsa, dhyAna, svAdhyAya Adi kA yoga prApta karate haiN| darzaka yahA~ sAdhu bhagavaMtoM kA darzana evaM mArgadarzana kA lAbha prApta kara sakate haiN| yaha bhavana sthApatya kA eka viziSTa udAharaNa hai| AcArya zrI kailAsasAgarasUrI jJAnamaMdira : apane jaisA pahalA va kampyUTara jaisI Adhunika suvidhAoM se sampanna yaha suvizAla jJAnamaMdira pUjanIya sAdhu-sAdhviyoM, mumukSuoM tathA jijJAsu gRhasthoM kI sAhitya sAdhanA ke liye abhUtapUrva Ayojana hai| yaha apane pAMca vibhAgoM sahita svayaM meM eka viziSTa zodha saMsthAna hai jahA~ jaina dharma-saMskRti sahita bhAratIya kalA ke namUnoM kA ajor3a saMgraha hai| durlabha hastapratoM, pASANa, dhAtu evaM kASTha pratimAoM tathA durlabha kalAkRtiyoM kA saMgrahAlaya jijJAsuoM ke lie darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : yAtriyoM ke lie ucita mUlya para sabhI suvidhAoM ke sAtha kakSa tathA sAmUhika nivAsa ke lie hAla kI suvidhA mumukSu kuTIra meM upalabdha hai| isa suvidhA ke lie sAmAnya taura para agrima bukiMga Avazyaka hai| yahA~ para jaina dharma ke siddhAMtoM ke anurUpa uttama bhojana kI vyavasthA hai| navakArazI evaM cauvihAra ke samaya ke bIca yahA~ para alpAhAra upalabdha hai| jilA jAmanagara dvArakA porabandara se 128 ki.mI. jAmanagara se 131 ki.mI. dUrI para ahamadAbAda se 432 ki.mI. dUrI para sthita hai| rAjya ke vibhinna sthAnoM se yaha basa mArga dvArA samparka meM hai| yahA~ se 30 ki.mI. dUra sthita okhA ke lie pratyeka ghaNTe meM basa sevA upalabdha hai| relve mArga dvArA bhI dvArakA mumbaI, ahamadAbAda ke samparka meM hai| yaha hinduoM kA eka pavitra tIrtha hai| yaha cAra dhAmoM meM se eka mAnA jAtA hai| yahA~ kA dvArakAdhIza kA pramukha mandira relve sTezana se 3 ki.mI. dUrI para sthita hai| 2500 varSa se bhI adhika purAnA yaha mandira jagata mandira ke nAma se bhI jAnA jAtA hai| mukhya mandira pAMca maMjiloM kA hai| isakA sarvocca zikhara 157 mITara U~cAI kA hai| dvArakAdhIza mandira ke nikaTa hI bahatI gomatI nadI dvIpa para eka kRSNa mandira hai| yahA~ gomatI kA saMgama hai| isake dUsare taTa para paMcanada tIrtha hai| jahA~ pAMca kuMe haiM jo pAMDavoM ke nAma para haiN| dvArakA-okhA mArga para 2 ki.mI. dUrI para rukmiNI maMdira, bhadrarAnI maMndira atyaMta darzanIya hai| yahA~ se 15 ki.mI. dUrI para nAgezvara mahAdeva tIrtha hai| gopI tAlava tIrtha dvArakA se 23 ki.mI. dUrI para sthita hai jo atyanta darzanIya hai| dvArakA ko sthAnIya nAgarika doyArakA ke nAma se pukArate haiN| 124 ducation International 2010_03 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA beTa dvArakA dvArakA se 32 ki.mI. dUra sthita okhA pazcima bhArata kA antima bhUkSetra hai| zahara meM yahA~ praveza karane para, pherIghATa hai jahA~ se nAva dvArA 5 ki.mI. kA rAstA taya kara beTa dvArakA pahu~cA jA sakatA hai| yahA~ atyanta sundara bhavya dvArakAdhIza kA mandira hai / isase 1 ki.mI. dUrI para hai zaMkha tAlAba, kRSNa mandira bhI atyanta darzanIya hai / yahA~ ke logoM kA vizvAsa hai ki zrI kRSNa apane parijanoM ke sAtha yahA~ rahate the / mUlanAyaka : zrI neminAtha bha., zyAmavarNa, padmAsanastha / mArgadarzana : yaha tIrtha zatruMjaya ( pAlItAnA) tIrthasthAna se lagabhaga 231 ki.mI., tathA rojakoTa se 107 ki.mI. dUrI para sthita / pAlItAnA se sihora, dholA, DhasA, jetalasara isa relamArga se jUnAgar3ha jA sakate haiN| apanI basa dvArA jAne vAle yAtrIgaNa talAjA, dAThA, mahuA, aharA, UnA, dIva, caMdraprabhAsa pATaNa sAsana gira ina sthAnoM kI yAtrA karate huye giranAra jA sakate haiN| yaha sthAna jUnAgar3ha zahara ke pAsa hai| jUnAgar3ha zahara se giranAra talahaTI 6 ki.mI. hai| jUnAgar3ha se TaiksI, oNTorikzA Adi upalabdha rahate haiM / yahA~ se vanathalI 15 ki.mI., sakkarabAga 5 ki.mI., somanAtha 100 ki.mI., ajArA pArzvanAtha 200 ki.mI. hai| jUnAgar3ha ke lie ahamadAbAda, somanAtha, rAjakoTa, sAsanagiri, verAvala sabhI sthAnoM se TrenoM kI suvidhA hai| pAlItAnA, somanAtha, UnA, dIva ke lie jUnAgar3ha se pratyeka ghanTe basa sevA upalabdha / zahara maiM TaiksI, oNTorikzA tathA tAMgA kI suvidhA hai| paricaya : saurASTra meM zrI zatruMjaya tIrtha kI taraha zrI giranAra tIrtha kA bhI bahuta bar3A mahattva hai| yaha tIrthasthAna sundara suramya naisargika vAtAvaraNa se ghirA huA hai| isa sthAna para bhagavAna neminAtha kI dIkSA, kevalajJAna, mokSa yaha tIna kalyANaka sampanna hue / yahIM para rathanemi, rAjImatI tathA anya kaIyoM ko mokSa prApti huii| yaha tIrthasthAna 1118 mITara U~cAI para sthita hai| talahaTI se lagabhaga 4200 sIr3hiyA~ lagabhaga (4000 phITa) car3hane para yahA~ kI pramukha neminAtha bhagavAna kI TraeNka AtI hai| derAsara taka sIr3hiyA~ gayI haiN| yAtrIgaNa kI suvidhA ke liye yahA~ para sIr3hiyA~ banI huI haiN| rAste meM jagahajagaha vizrAma sthAna tathA pAnI kI vyavasthA kI gaI hai| isa car3hAI meM talahaTI se lagabhaga 2.30 ghanTe laga jAte haiN| isa pahAr3a para paidala car3hane meM asamartha yAtriyoM hetu DolI kI suvidhA hai| yahA~ pahAr3a kI 5 coTiyoM para 5 mandira haiN| pUjA kA samaya prAtaH 9.30 baje hai| digambara samAja dvArA pUjA 7 se 9 baje taka kI jAtI hai / zrI neminAtha bhavya maMdira : pahale yaha maMdira lakar3I kA banA huA thaa| bAda meM yaha jIrNa hone ke kAraNa vikrama saMvat 609 meM kAzmIra ke dharmaniSTha zrAvaka ajitazAha aura ratnAzAha ne usakA jIrNoddhAra kiyaa| 12vIM zatAbdI meM phira isakA jIrNoddhAra huA / kumArapAla mahArAja kI Ta~ka : gujarAta ke mahArAja kumArapAla ne kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya kI preraNA se 1444 maMdiroM kA nirmANa kraayaa| isa tIrtha para bhI unhoMne kalApUrNa jinAlaya banAyA hai| isa maMdira kA jIrNoddhAra mAgarola nivAsI seTha dharmajI hemacaMda ne kiyA / 2010_03 gujarAta jilA jUnAgar3ha zrI giranArajI tIrtha ( jUnAgar3ha ) per3hI : 1. zrI vandIlAla digambara jaina dharmazAlA nemInAtha cauka, jUnAgar3ha - 362001 phona: 0285-654108; 621519 (talahaTI) 2. seTha devacaMda lakSmIcaMda peDhI jagamAla cauka, aparakoTa roDa, mu. po. junAgar3ha (gujarAta) phona: 0285-650179 (jUnAgar3ha mukhya oNphisa), 620059 ( talahaTI), 624309 ( giranAra jI ) 125 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta | jaina tIrtha paricAyikA vastupAla-tejapAla kI dUMka : yahA~ para meraTha vasahI TraeNka, saMgrAma mahArAja TraeNka, saMprati mahArAja TraeNka Adi jaina maMdira bhI haiN| isa pahAr3a para dAmodara kuMDa, revatIkuMDa, bhImakuMDa, gajapada kuMDa Adi pAnI ke kucha kuMDa bhI haiN| jinakA pAnI bahuta mIThA hai| aMbAjI kI TraeNka : bhagavAna neminAtha ke pramukha TraeNka ke darzana kara Age jAte huye rathanemi kA maMdira AtA hai, jo neminAtha ke bhAI the| unhoMne yahA~ para tapazcaryA kara mokSaprApti kii| usake Age jAne para aMbAjI kI TraeNka AtI hai| aMbAjI bhagavAna neminAtha kI adhiSTAyikA devI haiN| yahA~ para zvetAmbara samAja kI taraha digambara samAja ke bhI maMdira haiN| vivAha ke bAda bhaktajana aMbAjI ke mandira meM kapar3A bA~dhane Ate haiM aura maMgala vaivAhika sukha kI kAmanA karate haiN| talahaTI meM sthita eka ziva mandira bhI darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : yAtriyoM ke liye yahA~ para talahaTI meM hI kaI dharmazAlAe~ haiM / jahA~ or3hane bichAne kA sAmAna milatA hai| digambara samAja kI bhI yahA~ dharmazAlA hai| jUnAgar3ha Thaharakara yahA~ AnA bhI suvidhAjanaka hai| jUnAgar3ha evaM talahaTI meM bhojanazAlA hai| zrI vandIlAla . digambara jaina dharmazAlA jUnAgar3ha meM hai| zrI devacaMda lakSmIcaMda blaoNka talahaTI meM hai| talahaTI meM hI zrI nemijina dharmazAlA hai| jUnAgar3ha jUnAgar3ha kA pramukha AkarSaNa yahA~ kA kilA jUnAgar3ha phorTa hai| rAjapUta rAjAoM kA kIrtistambha yaha durga U~cI prAcIroM se ghirA hai| yahA~ kI bAvar3I arthAt kuMA dekhane yogya hai| durga meM nIlama topa bhI ati darzanIya hai| jUnAgar3ha-giranAra jI ke rAste meM zolApurI, dAmodara kuNDa, rAjezvarI mUrti Adi atyaMta darzanIya haiN| inake atirikta jUnAgar3ha meM raMgamahala, sakhera bAga, kRSNa mandira bhI dekhane yogya haiN| Thahane hetu jUnAgar3ha meM aneka hoTala bhI haiN| gira araNya (sAsana gira) jUnAgar3ha se 60 ki.mI. dUrI para sthita sAsana gira bhI darzanIya sthala hai| siMhoM ko dekhane hetu yaha sarvottama sthala hai| vaise eziyA meM kevala sAsana gira para hI siMha dekhane ko milate haiM / yahA~ vana vibhAga dvArA paryaTakoM hetu isakI vyavasthA kI gayI hai| sAyaMkAla meM vana vibhAga kI gAr3I isa prayojana hetu upalabdha rahatI haiN| mArga meM anya jaMgalI pazu bhI dikhAI de sakate haiM. svacchaMda vAtAvaraNa meM siMhoM ko vicarate dekhane kA alaga hI romAMca evaM Ananda AtA hai| vana vibhAga kI ora se akTUbara se jUna taka siMhAvalokana kI vyavasthA hai| araNya meM Thaharane hetu eka DAka baMgalA bhI hai| verAvala, visAvadara hote hue jUnAgar3ha ke lie yahA~ se relamArga gayA hai| gira ke lie verAvala se Trena bhI AtI haiN| 126 2010_03 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | gujarAta peDhI: jaina tIrtha paricAyikA || mUlanAyaka : zrI caMdraprabhu bhagavAna, zvetavarNa, padmAsanastha / zrI prabhAsapATaNa mArgadarzana : yahA~ se verAvala relve sTezana 7 ki.mI. dUrI para hai| prabhAsapATaNa se jUnAgar3ha jAte tIrtha/somanAtha tIrtha samaya 1 ki.mI. dUrI para vanathalI gA~va meM prAcIna jaina maMdira haiM, vahA~ kI prabhu pratimA vizAla hai| prasiddha hindU tIrtha somanAtha yahIM para hai| somanAtha se dIva 84 ki.mI. giranAra 90 ki.mI. zrI prabhAsapATaNa jaina zve. dUra sthita hai| yahA~ se UnA 81 ki.mI. dUra par3atA hai| relamArga se somanAtha verAvala sTezana mU. saMgha se paha~cA jAtA hai| verAvala jaM. se somanAtha mandira kI dUrI 6 ki.mI. hai| sTezana se basa jaina derAsara kI khaDakI. oNTorikzA Adi sAdhana upalabdha rahate haiN| pramukha hindU tIrtha somanAtha jI yahIM hai| yahA~ prabhAsapATaNa, gujarAta ke sabhI pramukha nagaroM se basoM kA AvAgamana rahatA hai| ji. jUnAgar3ha-362 268 paricaya : I. saM. 1025 meM mohammada gajanavI ne yahA~ kA zivaliMga khaMDita kiyA thA, bAda meM yahA~ (gujarAta) phona : (02876) 31638 phira nayA maMdira banavAyA gyaa| isa maMdira se lagabhaga cAra sau mITara dUrI para zrI prabhAsapATaNa tIrtha hai| aisA kahA jAtA hai ki isa tIrtha kI sthApanA cakravartI bharata rAjA ne kii| yahA~ ke maMdira ke nau garbhagRhoM meM prabhu pratimAe~ haiN| isa maMdira ke vizAla sabhA maMDapa meM kalAtmaka zilpakalA kI gayI hai| yahA~ para aura cAra jinamaMdira haiN| somanAtha mandiroM kA zahara hai| yaha araba sAgara ke taTa para basA eka atyanta ramaNIka tIrtha hai| eka paurANika kathAnusAra soma (caMdradeva) prajApati ke zApa se niSprabha ho gaye the| taba dakSa ke parAmarza se isa saMgama meM snAna kara ziva ArAdhanA kara ziva ko prasanna kara zApa mukta he| ziva ke AzIrvAda se candramA punaH Alokita hae usI samaya isa jagaha kA nAma prabhAsa pATana pdd'aa| brahmA ke nirdezAnusAra taba somanAtha mandira kI sthApanA bhI caMdramA ne kii| yahA~ para mahAmeru, purAtana maMdira, parazurAma tapobhUmi, sUrya maMdira, gItA bhavana, zAradA Adi aneka pAvana sthala haiN| somanAtha verAvala mArga meM bhAlukA meM bhAlukA tIrtha mandira bhI darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : dharmazAlA upalabdha hai| bhojana kI vyavasthA hai| somanAtha mandira ke nikaTa zrI somanAtha Taimpala TrasTa dvArA 100 se adhika kamaroM vAlI dharmazAlA hai| mandira ke nikaTa anekoM gesTa hAusa haiM tathA bhojanAlaya bhI haiN| zrI UnA tIrtha mUlanAyaka : zrI AdinAtha bhagavAna, bAdAmI varNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : mahuA se 56 ki.mI. dUra sthita UnA sTezana se maMdira 1 ki.mI. dUrI para sthita hai| UnA se gujarAta ke vibhinna sthAnoM ke lie anavarata basa sevA hai| paricaya : yaha tIrtha saMprati rAjA ke samaya kA hai| maMdira ke talaghara meM zrI AdinAtha bhagavAna kI vizAla pratimA darzanIya hai| yahA~ aura pA~ca sundara darzanIya maMdira haiN| Thaharane kI vyavasthA : dharmazAlA hai, lekina bhojanazAlA nahIM hai| per3hI: zrI ajAharA pArzvanAtha paMcatIrthI jaina kArakhAnA peDhI mu. po. UnA, ji. jUnAgar3ha (gujarAta) 127 2010_03 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta zrI delavAr3A tIrtha per3hI: zrI ajAharA pArzvanAtha paMcatIrthI jaina kArakhAnA peDhI mu. po. delavAr3A, jilA jUnAgar3ha (gujarAta) jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha, shvetvrnn| mArgadarzana : UnA se 5 ki.mI. dUra yaha sthAna ajAharA se 2 ki.mI. tathA delavAr3A gA~va se 1 ki.mI. dUrI para hai| paricaya : yaha sthAna atyanta prAcIna hai| vikrama saMvat 1734 meM isa maMdira kA jIrNoddhAra huA thA aisA ullekha milatA hai| isa gA~va ke nikaTa dIva mArga para gujarAta sarakAra ke paryaTana vibhAga ne ahamadapura-mAMDavI meM Adhunika paryaTana dhAma kA nirmANa kiyA hai| yahA~ yAtriyoM hetu aneka suvidhAe~ upalabdha haiN| zrI ajAharA tIrtha mUlanAyaka : zrI ajAharA pArzvanAtha bhgvaan| mArgadarzana : UnA relve sTezana se yaha sthAna 5 ki.mI. dUrI para hai| delavAr3A (gujarAta) se per3hI: 2 ki.mI. dUra hai| ajAharA samudra taTa para basA hai| maMdira taka kAra-basa jA sakatI haiN| zrI ajAharA pArzvanAtha paricaya : ajAharA gA~va ke eka choTe pahAr3a para yaha tIrthasthAna hai yahA~ kI pratimA kAphI prAcIna paMcatIrthI jaina kArakhAnA peDhI hai| prAcInakAla meM mahArAjA ajayapAla kaI rogoM se pIr3ita the, taba prabhu pratimA ke nhavaNajala se unake rogoM kA nivAraNa huA thaa| taba rAjA ne bhaktibhAva ke sAtha isa tIrtha mu. po. delavADA, kI sthApanA kii| yaha tIrtha atyanta camatkArika tIrtha hai| Aja bhI yahA~ ke prAcIna ghaNTe ji. jUnAgar3ha (gujarAta) svataH bajane lagate haiM to kabhI kesara kI varSA hone lagatI hai| phona : (02875) 22328 ajAharA se 1 ki.mI. dUra AmoM kA bAga zAhabAga, AcAryadeva zrI vijayadeva sUrizvara kA samAdhi sthala, darzanArthiyoM ko Atmika zAMti kI anubhUti karAtA hai| kahA jAtA hai ki AcArya deva ke aMtima saMskAra ke samaya yahA~ sardiyoM meM bhI Ama ke vRkSoM para Ama ke phala A gaye the| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai| zrI dIva tIrtha per3hI: zrI ajaharA pArzvanAtha paMcatIrthI jaina kArakhAnA peDhI, mu. po. dIva, jilA jUnAgar3ha (gujarAta) mUlanAyaka : zrI navalakhA pArzvanAtha bhgvaan| mArgadarzana : pAlItANA se giranAra jAte samaya rAste meM dIva, ajAharA, delavADA, UnA aura prabhAsapATaNa Adi tIrthasthAnoM ke darzana kA lAbha ho sakatA hai| yahA~ se delavAr3A tIrtha / 8 ki.mI. tathA UnAtIrtha 15 ki.mI. dUrI para hai| dIva se somanAtha 84 kodinAra 45 ki.mI. hai| dIva kA mUla AkarSaNa isakA prAkRtika saundarya hai| paricaya : giranAra kI paMcatIrthI meM inakI gaNanA hotI hai| yaha sthAna samudra ke madhya meM eka dvIpa para basA huA hai| yahA~ kI prAkRtika chaTA atyanta manohArI hai| kumArapAla mahArAja ne yahA~ para zrI AdinAtha bhagavAna kA maMdira banavAyA thA, aisA ullekha milatA hai| darzanIya sthala : cakratIrtha bIca, jAlaMdhara samudra taTa, gaMdhezvara ziva Adi sthala atyaMta darzanIya haiN| gujarAta TUrijma ke samudra bIca rijorTa meM Thaharane va bhojana kI uttama vyavasthA hai| yahA~ rukakara mANDavI samudra taTa para manorama Ananda uThAyA jA sakatA hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para choTI-sI dharmazAlA hai, lekina bhojanazAlA nahIM hai| 128. 2010_03 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA gujarAta mUlanAyaka : zrI cintAmaNi pArzvanAtha bhgvaan| jilA kaccha mArgadarzana : bhuja kaccha kA pramukha zahara hai| yaha gA~dhIdhAma se niyamita basa sevA dvArA jur3A huA hai na zrI bhuja tIrtha hai| gA~dhIdhAma se bhuja 57 ki.mI. kI dUrI para sthita hai| paricaya : yahA~ para vANiyAvADa vibhAga meM tIna zikharayukta jinamaMdira haiN| jisameM se eka derAsara meM mUlanAyaka zrI Adezvara bhagavAna hai| dUsare maMdira meM zrI cintAmaNi pArzvanAtha tathA tIsare maMdira (kharataragacchIya) meM mUlanAyaka zrI zAntinAtha bhagavAna hai| zahara ke bAhara dAdAvAr3I hai| jisameM jinamandira aura dAdAguru ke pagalie haiN| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai| darzanIya sthala : atIta meM bhuja kaccha kI rAjadhAnI thaa| kaccha thAra registAna kA eka aMza hai| uttara meM vistRta registAna ko pAra karane ke pazcAt pAkistAna kI sImA A jAtI hai| dUsarI ora samudra hone ke kAraNa kaccha ke vAtAvaraNa meM kSArIya sparza hai| bhuja zahara cAroM ora se dIvAroM se ghirA huA hai| kucha samaya pUrva taka sUryAsta se sUryodaya taka zahara ke pravezadvAra baMda rahate the| zahara meM kaccha myUjiyama darzanIya hai| yaha gajarAta kA prAcInatama myajiyama hai| budhavAra tathA dvitIya zanivAra ko yaha baMda rahatA hai| anya dina yaha prAta: 9-12.30 tathA dopahara 3-5.30 taka khulA rahatA hai| bhuja meM AInA mahala, mahAdeva geTa, lakSmInArAyaNa maMdira darzanIya haiN| mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI, zvetavarNa, pdmaasnsth| junA mUlanAyaka jI zyAmalA pArzvanAtha zrI bhadrezvara tIrtha bhgvaan| mArgadarzana : kaccha prAnta ke muMdrA tahasIla meM bhadrezvara sthita hai| gA~dhIdhAma zahara se yaha sthAna peDhI: 35 ki.mI. tathA muMdrA se 27 ki.mI. dUrI para hai| yahA~ se bhArata kA suprasiddha kAMDalA baMdaragAha seTha vardhamAna kalyANajI 45 ki.mI. dUra hai| jahA~ se videzoM ke sAtha bar3e paimAne para vyApAra calatA hai| yahA~ se nAnI TrasTa vasaI jaina tIrtha moThA paMcatIrthI kI parikramA lete hue gA~dhIdhAma pahu~cate hue kula 370 ki.mI. dUrI hai| ma. po. bhadrezvara, tA. maMdrA gA~dhIdhAma relve sTezana para sabhI prAMtoM se gAr3iyoM kA AvAgamana hai| sTezana se basa, TaiksI jilA kaccha-370411 Adi sabhI suvidhAeM hai| gA~dhIdhAma se bhadrezvara ke lie evaM kaccha kI paMcatIrthI ke lie bhI (gujarAta) TaiksI sevA upalabdha hai| baseM tIrtha ke sAmane hI rukatI haiN| mAMDavI, muMdrA gA~dhIdhAma, phona : 02838-83361 ahamadAbAda, muMbaI sabhI sthAnoM se isa tIrtha ke lie basa sevA hai| muMbaI, bhuja, gA~dhIdhAma aura mAMDavI ke madhya DIlaksa lakjarI basa sevA upalabdha hai| paricaya : kaccha kI apanI prAcIna saMskRti apane meM eka anokhA sthAna rakhatI hai| bhArata deza ke pazcima kI ora samudra ke kinAre gujarAta rAjya meM kaccha eka vibhinna bhaugolika sthiti lie hue hai| kaccha jile meM sthita mundrA nAmaka tAluke meM zrI vasaI bhadrezvara nAma kA eka ati prAcIna tIrtha sthAna apanI divya kalA kati ke lie jAnA jAtA hai| bhadrezvara kA purAnA nAma bhadrAvatI nagarI thA jo apane samaya meM ati samRddha thii| bhArata meM zrI sammedazikhara tathA zrI zatrujaya jaise zAzvata mahAtIrtha ke pazcAt isa bhadrezvara tIrtha kA tIsarA sthAna hai| kaccha ke dharma-sthAnoM meM yaha tIrtha ati prAcIna hai| 2500 varSa purAnA yaha tIrtha mandira ati bhavya hai| inakA gaganacumbI zikhara deva vimAna jaisI anupama kalAkRti aura parama pavitra suMdara jinAlaya darzakoM ko mugdha kara dete haiN| 2010_03 www.jainelipra1298 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta zrI mAMDavI tIrtha per3hI : zrI meghajI sojapAla jaina Azrama bhuja roDa, mAMDavI, kaccha (gujarAta) 370465 phona : (02834 ) 20880, 20046 130 2010_03 jaina tIrtha paricAyikA mukhya jinAlaya meM mUlanAyaka vizva vAlezvara, trilokanAtha carama tIrthaMkara zrI mahAvIra svAmI virAjamAna hai| padmAsana sthita mUlanAyaka bhagavAna kI pratimA zvetavarNa kI hai aura 61 senTImITara U~cI hai| prabhu jI ke cehare para prema karuNA aura samabhAva kA suMdara saMgama darzakoM ko bhAvavibhora kara detA hai| mUlanAyaka ke raMgamaMDapa meM zilAlekha para bhagavAna zrI mahAvIra svAmI ke adhiSThAtA deva deviyAM zrI mAtaMgayakSa tathA siddhikA devI kI devakulikAeM haiN| raMgamaMDapa ke dhUmmaTa para prabhu zrI neminAtha bhagavAna kI bArAta ke sundara kalAtmaka dRzya aMkita hai| jinAlaya meM pUjA maMDapa raMgamaMDapa aura rAsamaMDapa dekhane lAyaka hai / bhAvanA maMDapa meM zrI zatruMjaya, zrI giranAra, zrI sammedazikhara, zrI aSTApada aura zrI naMdIzvaradvIpa ke bar3ebar3e tIrtha paTa haiN| Upara ke chata para zrI pAvApurI, zrI caMpApurI, zrI hastinApurI, zrI rAjagRhI aura zrI trizalAdevImAtA ke caudaha svapna ke kalAtmaka pAMca paTa aMkita hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para suvidhAyukta dharmazAlA tathA bhojanazAlA kI suvidhA hai| yAtriyoM hetu aTaicDa bAtharUma, sAdharaNa evaM kicanayukta kamaroM kI yahA~ suvidhA hai| yahA~ bhojanazAlA meM niHzulka bhojana vyavasthA hai| eka se adhika dinoM taka yahA~ rukane para anya dinoM ke lie niyata dara para bhojana upalabdha hotA hai / saMgho hetu bhI yahA~ vizeSa suvidhAeM haiN| noTa : kaccha kI choTI paMcatIrthI meM vaDAlA, mundrA, bhujapura, moTI khAkhara, nAnI khAkhara, bIdar3A, bahattara jinAlaya aura jaina Azrama mAMDavI Ate haiN| bhadrezvara se inakI dUrI nimna hai: vaDAlA 6 ki.mI., mundrA 27 ki.mI., bhujapura 43 ki.mI., moTI khAkhara 48 ki.mI., nAnI khAkhara 43 ki.mI., bIdar3A 60 ki.mI., bahattara jinAlaya 65 ki.mI., jaina Azrama 72 ki.mI. aura mAMDavI 75 ki.mI. dUrI para hai| kaccha kI moTI paMcatIrthI meM sAMghANa, sutharI koThArA, jakhau, nalIyA, terA Adi tIrtha Ate haiM / bhadrezvara se inakI dUrI nimna hai : lAyajA 91 ki. mI., DumarA 120 ki.mI., sAMghANa 133 ki.mI., sutharI 142 ki.mI., koThArA 155 ki.mI., jakhau 187, nalIyA 200 ki.mI., terA 213 ki.mI., bhuja dAdAvADI 300 ki.mI., aMjAra 344 ki.mI. hai| mUlanAyaka : zrI zAntinAtha bhagavAna / mArgadarzana : mAMDavI kaccha kA prasiddha baMdaragAha hai| yaha bhuja se 60 ki.mI. dUra sthita hai| koDA yahA~ se lagabhaga 8 ki.mI. dUra sthita hai|.. paricaya : yahA~ para zrI zAntinAtha bha., zrI mahAvIra svAmI, zrI dharmanAtha bha., zrI zItalanAtha bha., zrI pArzvanAtha bha., zrI ajitanAtha bha. Adi mUlanAyaka haiN| kaccha kI choTI paMcatIrthI meM yaha tIrtha ginA jAtA hai| bhuja se yahA~ sIdhe koDAlA hote hue AyA jA sakatA hai| dUsare mArga se prAgapara, moTI khAkhara- nAnI khAkhara vidaDA koDAMyo Adi tIrthoM ke darzana karate hue mAMDavI pahu~cA jA sakatA hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para zrI meghajI sojapAla jaina Azrama hai / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA | gujarAta mUlanAyaka : zrI ghRtakallola pArzvanAtha bhgvaan| zrI sutharI tIrtha mArgadarzana : mAMDavI se yaha sthAna 67 ki.mI. tathA bhuja relve sTezana se 86 ki.mI. dUrI para hai| koThArA hokara yahA~ AnA par3atA hai| koThArA se yaha tIrtha 12 ki.mI. kI dUrI para sthita hai| per3hI : yahA~ se sAMghANa nikaTa hI hai| zrI ghRtakallola pArzvanAtha paricaya : isa maMdira kI pratiSThA vikrama saMvat 1895 meM huI thii| kalA kI dRSTi se yaha maMdira jaina zve. tIrtha peDhI, atyanta sundara hai| yahA~ kI prabhu pratimA bahuta prabhAvI evaM camatkArI hai| mu. po. sutharI, tA. abaDasA, ji. kaccha kahA jAtA hai ki zrI udezI zrAvaka ko prabhu pratimA eka grAmINa se prApta huI thii| pratimA ko (gujarAta) apane pAsa rakhane para unhoMne camatkAroM kA anubhava kiyaa| uvezI zrAvaka ne pUjya mahivarya, phona : 02831-84223 se isa viSaya meM jijJAsA prakaTa kI tathA yatijI ke AdezAnusAra maMdira kA nirmANa kraayaa| isa upalakSya meM Ayojita bhoja meM eka bartana meM ghI prayoga ke bAda bhI bharA hI rhaa| isa camatkAra se prabhAvita ho loga prabhu ko ghRtakallola pArzvanAtha kahane lge| sAMghANa meM zrI zAMtinAtha prabhu kI saumya mUrti virAjamAna hai| yahA~ tIrtha meM tilakaTuMka nAmaka navaTuMka hai| Thaharane kI vyavasthA : maMdira se 100 mITara dUrI para dharmazAlA hai| bhojanazAlA kI pUrNa vyavasthA hai| mUlanAyaka : zrI zAntinAtha bhagavAna, zvetavarNa, padmAsanastha / zrI koThArA tIrtha mArgadarzana : sutharI se yaha tIrthasthAna 12 ki.mI. dUrI para hai| yahA~ se sIdhe naliyA bhI jAyA jA sakatA hai| naliyA yahA~ se 18 ki.mI. dUra hai| jakhau yahA~ se 28 ki.mI. dUra hai| sutharI jAne per3hI : ke lie koThArA hokara hI jAnA paDatA hai| mAMDavI yahA~ se 63 ki.mI. dara sthita hai| gA~va zrI zAntinAtha jaina derAsara ke madhya meM jaina mohalle meM yaha tIrthasthAna hai| bhuja yahA~ se 89 ki.mI. dUra hai| bhuja relve evaM sadharma phaMDa TrasTa sTezana para basa, TaiksI Adi sabhI suvidhAe~ hai| tIrtha para dinabhara meM vibhinna sthAnoM se mu. po. koThArA, 47 basoM kA AvAgamana hotA hai| tA. abaDasA, paricaya : isa maMdira kI pratiSThA vikrama saMvat 1918 meM huI thii| isa maMdira ke nirmAtA kezavajI ji. kaccha (gujarAta) nAyaka yahA~ ke nivAsI the| unhoMne yaha atyanta kalAtmaka maMdira bnvaayaa| zrI zatrujaya tIrtha phA jo phona : 02831-82235 para bhI inhoMne eka TraeNka bnvaayii| ATha gaganacuMbI zikharoM kA yaha maMdira atyaMta kalApUrNa evaM darzanIya hai| pUjA kA samaya prAtaH 7 se 4 baje taka hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para 150 yAtriyoM ke Thaharane kI dharmazAlA meM suvidhA hai| bhojanazAlA kI suvidhA bhI upalabdha hai| mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI bha., zvetavarNa, pdmaasnsth| zrI jakhau tIrtha mArgadarzana : koThArA se yaha tIrthasthAna 28 ki.mI. dUrI para hai| yahA~ se naliyA 13 ki.mI. dUra , per3hI: sthita hai| zrI jakhau ratnaTraeNka derAsara peDhI paricaya : isakA nirmANa seTha jIvarAja ratanazI tathA bhImazI ratanazI ne karavAyA, isalie ise mu. po. jakhau, ratnaTaeNka jaina derAsara bhI kahate haiN| isI parakoTe ke andara ATha aura maMdira haiN| eka hI parakoTe nA abaramA jika meM nau maMdira ke zikharoM kA dRzya ati manabhAvana aura suramya hai| (gujarAta) Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai| phona : (02831) 224 131 2010_03 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta zrI naliyA tIrtha per3hI : zrI candraprabhu, zrI zAntinAthajI jaina derAsara peDhI vIravasahI hu~ka, mu. po. naliyA, tA. abaDasA, ji. kaccha (gujarAta) phona : (02831) 22327 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI caMdraprabhu bhagavAna, zvetavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : yaha tIrthasthAna jakhau se 13 ki.mI. dUrI para hai| yahA~ se terA tIrtha 12 ki.mI. hai| mothAlA yahA~ se 34 ki.mI. dUra hai| paricaya : sutharI, koThArA, jakhau, naliyA aura terA yaha pA~ca tIrthasthAna kaccha abaDasA kI paMcatIrthI kahI jAtI haiN| yahA~ ke maMdira kA nirmANa seTha narasInAthA ne krvaayaa| isa maMdira meM 16 zikhara evaM 14 maMDapa haiN| jisakI manamohaka kalA ke kAraNa yaha maMdira atyanta sundara dRzya pradarzita karatA hai| maMdira ke pattharoM para svarNakalama se kArIgirI kI hai| tathA maMdira ke andara raMgIna kA~ca kI sundara nakkAzI kI gayI hai| yaha maMdira apanI kalAtmakatA ke kAraNa prasiddha hai| isa parisara meM tIna aura maMdira haiN| darzanIya sthala : naliyA se 64 ki.mI. dUra kaccha kA viziSTa hindU tIrtha koTezvara hai| yahA~ kA mahAdeva mandira atyaMta darzanIya hai| yahA~ kA sAgara taTa to ramaNIya hai hI, nArAyaNa mandira va jalAzaya bhI vizeSa darzanIya hai| nArAyaNa sarovara meM Thaharane hetu vyavasthA hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA tathA bhojanazAlA kI savidhA hai| per3hI: zrI terA tIrtha mUlanAyaka : zrI jIrAvalA pArzvanAtha bhgvaan| mArgadarzana : yaha tIrthasthAna naliyA se 12 ki.mI. dUrI para hai| yahA~ se mothAlA 22 ki.mI. dUra sthita hai| zrI jIrAvalA pArzvanAtha jaina / paricaya : yahA~ kI prabhu pratimA lagabhaga 2200 sAla purAnI saMprati mahArAja dvArA pratiSThita mAnI derAsara TrasTa jAtI hai| isa maMdira kA nirmANa vikrama saMvat 1915 meM huA, isakA aMtima jIrNoddhAra vikrama mu. po. terA, tA. abaDasA, saMvat 2027 meM hokara AcArya zrI guNasAgara sUrIzvarajI ma. ke sAnidhya meM yahA~ kI pratiSThA ji. kaccha (gujarAta) huii| isa maMdira ke nava zikhara kI kalAtmakatA atyanta manabhAvana hai| isake pAsa hI zrI phona : 02831-86223 zyAmalA pArzvanAtha bhagavAna kA maMdira hai| sAtha hI yahA~ ke jJAnamaMdira meM kalAtmaka tIrthapaTa darzanIya haiN| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA tathA bhojanazAlA kI suvidhA hai| jilA kher3A zrI mAtara tIrtha per3hI: zrI sAcAdeva kArakhAnA peDhI, mu. po. mAtara, ji. kher3A (gujarAta) phona : 02697-85530 mUlanAyaka : zrI sAcAdeva sumatinAtha bhagavAna, zvetavarNa, padmAsanastha / mArgadarzana : yahA~ kA najadIka kA relve sTezana naDIyAda 21 ki.mI. dUrI para hai| ahamadAbAda se mAtara tIrtha 54 ki.mI. hai| sTezana se Ane ke lie basa evaM TaiksI kI suvidhA hai| yahA~ se kher3A 5 ki.mI. hai| tIrtha para ahamadAbAda, bar3audA se basa sevA hai| paricaya : yaha pratimA suhuMja gA~va meM bhUgarbha se nikAlI gyii| vaha ati camatkArI hone kI vajaha se zrI sAcAdeva sumatinAtha bha. ke nAma se prasiddha hii| isI maMdira meM zrI supArzvanAtha bhagavAna kI atyanta prAcIna pratimA hai| yaha tIrtha 240 varSa purAnA hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para pUrNa suvidhAyukta dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai| dharmazAlA meM 20 kamare haiN| pratyeka pUrNimA ko bhAtA diyA jAtA hai| 132 2010_03 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta jilA mehasAnA zrI vAmaja tIrtha jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, zvetavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : zerIsA tIrtha se yaha sthAna 12 ki.mI. dUrI para hai| vAmaja gA~va se tIrtha 5 ki.mI. phAsale para hai| zerIzA se kalola 8 ki.mI. tathA kalola se ahamadAbAda 29 ki.mI. hai| paricaya : eka mahAtmA ko yahA~ kI pratimA bhUgarbha se milii| yaha prabhu pratimA bahuta hI camatkArI hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para eka choTI-sI dharmazAlA hai| peDhI: seTha AnaMdajI kalyANajI peDhI mu. po. vAmaja, tA. kalola, ji. mehasAnA (gujarAta) mUlanAyaka : zrI zerIzA pArzvanAtha bhagavAna, zyAmavarNa, pdmaasnsth| zrI zerIzA tIrtha mArgadarzana : yaha tIrthasthAna ahamadAbAda-mehasANA mArga para kalola se 8 ki.mI. dUrI para hai| kalola ahamadAbAda 29 ki.mI. kA mArga hai| mehasANA se kalola 45 ki.mI. mehasANA per3hI : ahamadAbAda mArga para par3atA hai| seTha AnaMdajI kalyANajI peDhI paricaya : yaha tIrtha atyanta prAcIna hai| vikrama saMvat 1500 ke graMthoM meM isa tIrtha kA ullekha hai| mu. po. zerIzA, tA. kalola, prabhu pratimA 65 iMca U~cI hai| maMdira ke nIce talaghara meM zrI pArzvanAtha bhagavAna tathA maMdira meM ji. mehasAnA (gujarAta) zrI padmAvatI devI kI pratimA bhavya aura sundara hai| vikrama kI 16vIM zatAbdI ke samaya phona : (02764) 4438 muslima AkramaNa dvArA yaha tIrtha khaMDita huA thaa| bAda meM nayA maMdira banavAkara vikrama saMvat 2002 meM pratiSThA karAyI gyii| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai| zrI AgaloDa tIrtha mUlanAyaka : zrI vIra mnnibhdr| paricaya : vijApura gA~va ke nikaTa mehasANA-himatanagara mukhya sar3aka mArga se kucha bhItara jAkara jaina zAsana rakSaka deva zrI vIra maNibhadra kA yaha prasiddha sthAna hai| ve jainadharma ke anuyAyI haiM aura jainoM kA vighnoM se rakSaNa karate haiN| yahA~ se mahuDI (ghaMTAkarNa tIrtha) najadIka hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA tathA bhojanazAlA kI vyavasthA hai| zrI pAnasara tIrtha mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI bhagavAna, zvetavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : ahamadAbAda mehasANA mArga para kalola ke pAsa yaha sthAna hai| kalola se pAnasara 7 ki.mI. dUra sthita hai| mehasANA se yaha sthAna 45 ki.mI. dUra hai| pAnasara relve sTezana bhI hai| oNTo tathA rikzA ke sAdhana mila jAte haiN| paricaya : yahA~ kI prabhu pratimA vi. saM. 1966 meM bhUgarbha se prApta huii| bAda meM yahA~ aura bhI pratimAe~ miliiN| yahA~ kI pratimA camatkArI hone ke kAraNa yahA~ hamezA yAtriyoM kA melA lagatA hai| yahA~ kA maMdira tIna zikharayukta tathA sAta garbhagRha kA bhavyatama hai| yahA~ se do phalAMga para pAnasara gA~va meM bhI zrI dharmanAtha bha. kA maMdira hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai| per3hI : zrI mahAvIra svAmIjI mahArAjanI peDhI mu. po. pAnasara, vAyA kalola, ji. mehasANA (gujarAta) phona : (02764) 88240 2010_03 www.jainelib 133 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta zrI mehasANA tIrtha per3hI: zrI sImaMdhara svAmI jinamaMdira peDhI nezanala hAyave, mehasANA (gujarAta) phona : (02762) 51674 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI sImaMdhara svAmI, zvetavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : mehasANA basa sthala se maMdira kI dUrI lagabhaga 2 ki.mI. hai| relve sTezana se yaha tIrtha 1.5 ki.mI. dUra sthita hai| gujarAta kA pramukha nagara hone ke kAraNa yahA~ sabhI suvidhAe~ upalabdha haiN| ahamadAbAda se kalola hote hue yaha 80 ki.mI. dUra par3atA hai| siddhapura yahA~ se 37 ki.mI. dUrI para sthita hai| zaMkhezvara yahA~ se 94 ki.mI., tAraMgA hila 56 ki.mI. pATaNa 51 ki.mI. moDherA 25 ki.mI. aura mahuDI 53 ki.mI. dUra haiN| paricaya : AcArya zrI kailAsasAgarasUrI jI ma. kI preraNA se yahA~ para bhavya jinamaMdira kA nirmANa huA hai| ahamadAbAda-dillI rela mArga para yaha tIrthasthAna hone ke kAraNa yAtriyoM kA AvAgamana baDI saMkhyA meM rahatA hai| mUlanAyaka zrI sImaMdhara svAmI kI pratimA 145 iMca U~cI tathA vizAla hai| padmAsana meM virAjita itanI bhavya pratimA anyatra kama dekhane ko milatI hai| isa maMdira meM zilpakalA kA sundara namUnA dekhane ko milatA hai| isa maMdira ke alAvA mehasANA meM aura caudaha prAcIna jinamaMdira haiN| yahA~ para aneka jaina saMsthAe~ kArya karatI haiN| yahA~ kI yazovijaya jaina pAThazAlA kA kArya prazaMsanIya hai| yahA~ se zikSita aneka vidyArthI dhArmika zikSaka bane haiM, to kaIyoM ne jaina sAdhu kI dIkSA lI hai| Thaharane kI vyavasthA : maMdira ke pAsa hI bar3I dharmazAlAe~ tathA bhojanazAlA haiN| zrI vijApura tIrtha ___ mUlanAyaka : zrI sphulliMga pArzvanAtha bha., zvetavarNa, pdmaasnsth| per3hI : mArgadarzana : yaha tIrtha mehasANA-himmatanagara mArga para mehasANA se 50 ki.mI. dUra sthita hai| yahA~ zrI sphulliMga pArzvanAtha se himmatanagara 24 ki.mI. dUra sthita hai| mahAna camatkArika ghaMTAkarNa mahAvIra kA tIrthasthala bhagavAna mahuDI yahA~ se 10 ki.mI. dUra hai| zrImada baddhisAgarasari jaina paricaya : isa tIrtha kA nirmANa abhI kucha varSa pUrva huA hai| naI zailI se yahA~ para sundara jinamaMdira samAdhi maMdira banA hai| maMdira ke pAsa hI zrI padmAvatI mAtA, zrI ghaMTAkarNa mahAvIra, zrI maNibhadra inake maMdira mu. vijApura, ji. mehasANA haiN| yahA~ AcArya zrI buddhisAgarasUrI jI kI dAdAvAr3I hai| yahA~ ke mandira parisara meM zAsana (gujarAta) deviyoM ke bhavya bhitti citra bahuta hI kalAtmaka haiN| mandira kI zobhA darzanIya hai| phona : (02763) 20209 Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai| zrI tAraMgA tIrtha mUlanAyaka : zrI ajitanAtha bha., zvetavarNa, zrI saMbhavanAtha bha. (digambara mNdir)| per3hI : mArgadarzana : yahA~ se lagabhaga 1 ki.mI. dUrI para koTizilA sthala hai, jo aneka muniyoM kI 1. zrI AnaMda jI tapobhUmi hai| yaha sthAna mehasANA se 61 ki.mI. dUrI para hai| pahAr3a taka pakkI sar3aka hai| yaha kalyANajI zvetAmbara tIrtha kherAlU se 14 ki.mI. dUra sthita hai| tAraMgA relve sTezana se mandira 10 ki.mI. dUra sthita martipUjaka jaina peDhI, hai| sTezana se tIrtha ke lie basa sevA upalabdha hai| tAraMgA hila, tA. kherAlU, paricaya : isa gAMva kA nAma bauddha devI 'tArA devI' ke nAma para hai| isa tIrtha kA nirmANa jaina ji. mehasANA (gujarAta) samrATa kumArapAla ne vikrama saMvat 1221 meM kiyaa| bAda meM vikrama saMvat 1479 meM IDara phona : 02761-5340 nivAsI goviMdabhAI zreSThI ne isakA jIrNoddhAra kiyaa| yaha maMdira 230 phuTa lambe tathA caur3e 2. zrI digambara jaina koThI cauka ke madhya meM sthita haiM, maMdira 142 phuTa U~cA, 150 phuTa lambA tathA 100 phuTa caur3A hai| tAraMgA Taimpala siddha kSetra bhArata meM itane vizAla cauka meM aisA bhavya maMdira anyatra durlabha hai| maMdira ke nirmANa meM patthara mu. po. tAraMgA hila, ke sAtha keghaTa nAma kI lakar3I kA upayoga kiyA hai| isa lakar3I kI vizeSatA yaha hai ki tA. kherAlU, ji. mehasANA Aga lagane para bhI vaha nahIM jltii| maMdira kA cAra maMjilA caMdanavarNa pASANa kA gaganacuMbI phona : 02761-53439 kalAtmaka zikhara vizAla raMgamaMDapa ke sAtha divyaloka jaisA pratIta hotA hai| maMdira ke 134 2010_03 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta jaina tIrtha paricAyikA sabhAmaMDapa meM kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya jI kA kumArapAla rAjA ko upadeza dete hue bhavya citra lagAyA hai| isa kSetra meM 14 mandira haiM, 9 zvetAmbara tathA 5 digambara jinamaMdira haiN| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para zvetAmbara aura digambara ina donoM saMpradAyoM kI dharmazAlAe~ haiN| sabhI dharmazAlAoM meM suvidhAe~ upalabdha haiN| digambara kSetra bhojanazAlA kA samaya prAta: 11 se 1 baje evaM sAyaM 5.30 se 6 baje taka hai| mUlanAyaka : zrI zAntinAtha bhgvaan| jilA navasArImArgadarzana : mumbaI-ahamadAbAda hAive para navasArI zahara se 6 ki.mI. dUrI para prAkRtika valasADa vAtAvaraNa meM yaha sthAna hai| mahArASTra se zrI zatrujaya tIrthayAtrA rAjasthAna tIrthayAtrA ko jAne vAle yAtriyoM ko navasArI tapovana yA jhagar3iyAjI rukanA suvidhAjanaka hotA hai| - navasArI tapovana paricaya : yaha koI prAcIna tIrthasthAna nahIM, paMnyAsa zrI caMdrazekhara vijayajI ma. kI preraNA se yahA~ para eka gurukula banA hai, jahA~ para lagabhaga pA~ca sau chAtroM ko skUlI zikSA ke sAtha-sAtha par3hI: dhArmika zikSA dekara unheM susaMskAra diye jAte haiN| isa saMsthA ke liye unakI preraNA se tapovana saMskAradhAma lIsa ekar3a jamIna lI gayI hai| jahA~ para bhavya jinamaMdira kA nirmANa haA hai| yahA~ kA posTa-DabIlapora, bha. zAntinAtha kA maMdira bahuta vizAla 195 phuTa lambA, 95 phuTa caur3A tathA 104 phuTa U~cA jilA navasArI (gujarAta) hai| maMdira ke tIna zikhara, 5 gAbhAre haiM, yaha tIna maMjilA haiN| phona : (0297) 58624, Thaharane kI vyavasthA : yahA~ chAtroM ko milane ke liye Ane vAle pAlaka tathA yAtriyoM ke liye 58656 bhavya atithigRha haiN| hara eka blaoNka meM do kamare, bAtharUma, or3hane-bichAne kA sAmAna hai| yahA~ bhojanazAlA hai| mumbaI-ahamadAbAda relamArga para valasADa se 3 ki.mI. dUrI para samudra taTa para sundara bAluI kinAre zAntiniketana sAdhanA para naisargika vAtAvaraNa meM yaha sthAna hai| sAputArA se yaha 135 ki.mI. dUra par3atA hai| ke nizala ahamadAbAda se 341 ki.mI. dUrI para sthita hai| sUrata se 80 ki.mI. dUra par3atA hai| isakA nirmANa munizrI tripuTI baMdhU kI preraNA se huA hai| zrI municaMdra jI ma., zrI kIrticaMdra jI ma., dI. zrI jinacaMdra jI ma. ina tIna bhAiyoM ne apane parivArajanoM ke sAtha jaina sAdhu kI dIkSA grahaNa zAntiniketana sAdhanA kendra kI thii| bahata sAloM taka sAdhu jIvana kA pAlana karane ke bAda videzoM meM rahane vAle jaina . DAkaghara tithala, bhAiyoM meM jAgRti ho isalie unhoMne vAhana prayoga zurU kiyaa| deza-videza meM kaI bAra unake sTezana valasADa, vyAkhyAna hote haiN| unake vyAkhyAnoM kI kaI kaeNseTsa nikalI haiM, jinakI deza-videza meM mA~ga hai| dhyAna sAdhanA zivirArthiyoM ke lie yahA~ para bhavya dharmazAlA hai| prAkRtika saumya / jilA valasADa (gujarAta) vAtAvaraNa sthAna hone ke kAraNa yahA~ kaI loga ghUmane ke lie Ate haiM, ve bhI yahA~ darzanArtha phona : (02632) 63074 Ate haiN| yahA~ bhojana kI bhI acchI vyavasthA hai| mArgadarzana : mumbaI se yaha sthAna 140 ki.mI. kI dUrI para hai| zrI naMdigrAma tIrtha paricaya : AcArya zrI kalyANasAgara ma. kI preraNA se yahA~ naye tIrthasthAna kA nirmANa huA hai| yahA~ para zrI sImaMdhara svAmI kA bhavya jinamaMdira kA nirmANa ho rahA hai| dUsare maMdira meM zrI par3hI : bhIr3a bhaMjana pArzvanAtha bha. kI 450 sAla purAnI pratimA pratiSThita kI gaI hai| 18 ekaDa bhami zrI osiyAjInagara para eka tIrthadhAma ke nirmANa kA kAma cala rahA hai| sarvaprathama yahA~ adhiSThAyaka deva zrI jainatIrtha maNibhadra jI ma. ke derI kI 14 sAla pahale sthApanA huii| sAtha hI osiyA~ kula kI mAtA posTa naMdigrAma, zrI osiyA~ mAtA kI devakalikA bhI yahA~ bnegii| sTezana bhilADa, Thaharane kI vyavasthA : yahA~ 2 dharmazAlAe~ banI haiN| jina meM 72 kamare haiN| sAtha hI bar3e haoNla bhI jilA balasAr3a (gujarAta) __ haiN| bhojana tathA alpAhAra gRha kI bhI yahA~ sundara vyavasthA hai| phona : (02638) 82089 1135 2010_03 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta jaina tIrtha paricAyikA jilA paMcamahAla mUlanAyaka : zrI neminAtha svAmI bhagavAna, zyAmavarNa, padmAsanastha / mArgadarzana : yaha sthAna vejalapura (godhrA) se 15 ki.mI. hai| pAvAgar3ha se yaha tIrtha 20 ki.mI. zrI pArolI tIrtha hai| rAjagar3ha pAllANI basa se bhI pArolI pahu~cA jA sakatA hai| yahA~ Ane ke liye basa kI suvidhA hai| ahamadAbAda se yahA~ ke lie sIdhI basa sevA upalabdha hai| ahamadAbAda yahA~ se per3hI : zrI zvetAmbara mUrtipUjaka 177 ki.mI. dUra hai| godrA se yaha sthAna 41 ki.mI. par3atA hai| yaha ghoMghabA se bAriyA roDa jaina derAsara para 5 ki.mI. dUra hai| boDelI yahA~ se 55 ki.mI. tathA bar3odA 50 ki.mI. dUra hai| muMbaI mu. po. pArolI, dillI rela mArga para kharazAliyA sTezana se yaha tIrtha 20 ki.mI. dUra hai| kharazAliyA vejalapara vAyA vejalapura, se 5 ki.mI. hai| pArolI para hara do ghanTe meM basoM kA AvAgamana hotA rahatA hai| ji. paMcamahAla (gujarAta) paricaya : kahA jAtA hai ki bAdazAha mohammada ke samaya meM yaha pratimA dhanezvara gA~va meM thii| phona : 02676-34539, AkramaNa ke bhaya se ise nadI meM surakSita rakhA gyaa| kaI sAla bAda eka zrAvaka ko svapna 34510 meM pratimA kA saMketa milaa| usa samaya vejalapura tathA anya gA~voM ke zrAvakoM ne vaha apaneapane gA~va le jAne kI icchA prakaTa kI, taba taya huA ki pratimA bailagAr3I meM rakhI jAe aura jahA~ para bailagAr3I rukegI vahIM para pratimA kI sthApanA hogii| isa prakAra bailagAr3I pArolI Akara rukii| phira yahA~ para bhavya jinamaMdira banAyA gayA aura pratiSThA sampanna huii| yaha eka camatkArI sthAna hai| yahA~ darzanArtha jaine-jainetara sabhI Ate haiN| pratimA atyaMta jAgRta haiM ataH prabhu ko zrI sAcAdeva neminAtha bhagavAna bhI kahate haiN| pUjA kA samaya prAta: 7 se 4 baje taka hai| Thaharane kI vyavasthA : dharmazAlA evaM bhojanazAlA kA prabandha hai| bhojanazAlA kA prabandha pUrva sUcanA para munIma jI karA dete haiN| dharmazAlA meM 20 kamare haiN| per3hI: zrI digambara jaina siddhakSetra koThI mu. po. pAvAgar3ha, taha. halola, ji. paMcamahAla-389 360 (gujarAta) phona : 02676-45625 mUlanAyaka: zrI pArzvanAtha bhagavAna, zvetavarNa, padmAsanastha, bha. mahAvIra svaamii| mArgadarzana : yaha tIrthasthAna bar3audA se 50 ki.mI. dUrI para hai| godrA se yaha 46 ki.mI. kI dUrI para sthita hai| halola se isakI dUrI 7 ki.mI. hai| tathA kalola se 20 ki.mI. / caMpAnera gA~va ke nikaTa U~ce parvata para yaha tIrtha hai| talahaTI se pahAr3a kI car3hAI lagabhaga 5 ki.mI. hai, rAstA kaThina hai| pAlItAnA yahA~ se 340 ki.mI., mahuvA 225 ki.mI. hai| sTezana se basa kA sAdhana hai| tIrtha para prAta: 5 baje se rAtri 8.30 baje taka basoM kA AvAgamana rahatA hai| paricaya : yaha eka siddhakSetra hai, yahA~ para kaI munigaNa ghora tapasyA karake mokSa pdhaare| isa kSetra se bhagavAna rAma ke putra lava, kuza ko bhI mokSa prApta hue haiN| mukhya maMdira ke alAvA pahAr3a para aura sAta digambara maMdira haiN| cAMpAnera gA~va meM 2 digambara maMdira haiN| pUjA kA samaya 6 se 10 baje taka hai| Thaharane kI vyavasthA : talahaTI meM Thaharane ke liye dharmazAlAe~ haiN| mandira kampAunDa meM kile ke andara 50 kamaroM kI sarva suvidhAyukta dharmazAlA hai| purAnI dharmazAlA meM 40 kamare haiN| bhojanazAlA prAta: 11 se 2 baje taka tathA sAyaM 5 se sUryAsta taka upalabdha hai| 136 2010 03 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI zaMkhezvara pArzvanAtha bha., zvetavarNa, padmAsanastha / mArgadarzana : sAmI se 25 ki.mI. dUra hArIja se 40 ki.mI. dUra sthita yaha tIrtha zaMkhezvara gA~va ke madhya sthita hai| paMcAsara gA~va yahA~ se 8 ki.mI. hai| mehasAnA yahA~ se 94 ki.mI. dUra par3atA hai / tAraMgA hila se 138 ki.mI. pATaNa se 67 ki.mI. mahuDI se 138 ki.mI. dUra hai| paricaya : bhArata ke mahattvapUrNa tIrthasthAnoM meM isakI gaNanA kI jAtI hai| isa tIrtha kA itihAsa zrI neminAtha bhagavAna ke samaya kA hai| yaha atyaMta camatkArika sthala hai| vikrama saMvat 1158 meM mahArAjA siddharAja jayasiMha ke mahAmaMtrI sajjanazAha ne yahA~ kI yAtrA kI aura isa maMdira kA jIrNoddhAra kara bhavya maMdira kA nirmANa kiyaa| yahA~ kA bAvana jinAlaya maMdira bhavya hai tathA usake cAroM ora parakoTA hai| yahA~ prativarSa caitra pUrNimA, kArtika pUrNimA aura pauSa vadI dazamI ko bar3A melA lagatA hai / isa maMdira ke kucha dUrI para bhavya Agama maMdira kA nirmANa huA hai| jaina dharmagraMthoM ko Agama kahate haiM / ina graMthoM kI saMkhyA 45 hai / zaMkhezvara Agama maMdira ke najadIka hI 108 pArzvanAtha prabhu pratimAoM kA bhavya jinamaMdira nirmANa huA hai| jise " bhaktivihAra mahAprAsAda" kahate / yaha maMdira 84 hajAra phuTa caurasa bhUmi para phailA huA hai| 108 zikharayukta yaha maMdira bahuta hI sundara hai I yahA~ para padmAvatI zaktipITha Adi aneka mandira darzanIya haiN| Thaharane kI vyavasthA : maMdira ke pAsa hI dharmazAlA, peDhI aura anya imArateM haiM / isake alAvA yahA~ anya chaha dharmazAlAe~ haiN| maMdira ke najadIka hI jaina bhojanAlaya hai, jahA~ para alpa mUlya meM acchA bhojana milatA hai| zrI 108 pAzvanArtha - bhaktivihAra meM Thaharane hetu atyAdhunika suvidhAyukta kamaroM kI vyavasthA hai / sundara - suvyavasthita bhojanazAlA kA bhI prabandha hai / mUlanAyaka : zrI caMdraprabhu bhagavAna, zvetavarNa, padmAsanastha / mArgadarzana : yaha tIrtha hArIja gA~va se 8 ki.mI. dUrI para / sAmI se yaha 23 ki.mI. dUra sthita hai| zaMkhezvara se isa tIrtha kI dUrI lagabhaga 20 ki.mI. hai| paricaya : yaha tIrthasthAna vikrama saMvat terahavIM zatAbdI se pahale kA mAnA jAtA hai| zrI vastupAla maMtrI ke putra jetrasiMha ne apanI patnI jamaNadevI ke nAma para yaha nagarI basAyI thI / prAcInakAla meM isa nagarI kA bahuta mahattva rahA hogaa| prabhu pratimA kI kalA atyanta manohArI hai| mUlanAyaka : zrI manamohana pArzvanAtha bhagavAna, zvetavarNa, padmAsanastha / mArgadarzana : isa sthAna para Ane-jAne ke liye cANazmA tIrtha se basa-TaiksI Adi suvidhA hai| yaha tIrthasthAna hArIja- mehasANA mArga para sthita cANazmA tIrtha se lagabhaga 16 ki.mI. dUrI para hai| najadIka kA relve sTezana kamboI 1 ki.mI. dUrI para hai| paricaya : prAcIna tIrthakSetra meM isakI gaNanA kI jAtI hai| prabhu pratimA zAnta evaM sundara hai| isa maMdira meM zIze kA kalApUrNa kAma kiyA gayA hai| yahA~ prativarSa phAlguna zuklA 2 ko melA lagatA hai / taba hajAroM bhaktagaNa yahA~ para Ate haiN| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai / bhAtA kI bhI vyavasthA hai / 2010_03 gujarAta jilA pATaNa zrI zaMkhezvara tIrtha per3hI : 1. seTha jIvanadAsa goDIdAsanI peDhI mu. po. zaMkhezvara, vAyA hArIja, ji. pATaNa (gujarAta) phona : 73324 2. zrI 108 pArzvanAtha bhaktivihAra jaina TrasTa hAyave zaMkhezvara ji. pATaNa (gujarAta) phona: 02733-73325 zrI jamaNapura tIrtha per3hI : zrI jaina derAsara peDhI mu. po. jamaNapura, tA. TATIja, ji. pATaNa (gujarAta ) zrI kamboI tIrtha per3hI : zrI manamohana pArzvanAtha tIrtha peDhI mu. po. kamboI, tA. cANazmA, ji. pATaNa (gujarAta) 137 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta jaina tIrtha paricAyikA zrI cANazmA tIrtha __ mUlanAyaka : zrI bhaTevA pArzvanAtha bha., dharaNendra-padmAvatI sahita parikara yukta, pdmaasnsth| mArgadarzana : mehasANA se yaha tIrtha 32 ki.mI. dUra sthita hai| mehasANA hArIja relve mArga para per3hI: yaha tIrtha AtA hai| mehasANA se basa sevA upalabdha hai| kaMboja se yaha 10 ki.mI., gAMbhu se zrI cANazmA jaina mahAjana 11 ki.mI., pATaNa evaM cArUpa se 18 ki.mI. dUra hai| peDhI moTI vANIyA vADa paricaya : isa tIrtha kI sthApanA kaI zatAbdI pUrva huI hai| IDara gA~va ke nikaTa bhATuAra gA~va ke mu. po. cANazmA, zrAvaka sUracaMda ko yaha pratimA bhUgarbha se milii| usake bAda pratidina sUracaMda ke yahA~ RddhIji. pATaNa-384 220 siddhI kI vRddhI hotI rhii| samAcAra ko sunakara vahA~ ke rAjA ne prabhu pratimA maaNgii| rAjA (gujarAta) ke yahA~ prabhu pratimA kI AzAtanA hogI yaha socakara zrAvaka ne pratimA bhUgarbha meM surakSita phona : (02934) 82325 rkhii| bAda meM yahA~ sundara maMdira banAyA gayA, jisameM isa pratimA kI pratiSThA kI gyii| yaha pratimA bAlU se nirmita kI gayI hai| zraddhAlu bhaktagaNoM kI manokAmanA yahA~ pUrI hotI hai yahA~ kI aisI mAnyatA hai| bAvana jinAlaya yukta isa maMdira kI nirmANa zailI bahuta sundara hai aura dharaNendra deva, padmAvatI mAtA inakI pratimA ati manohArI hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ rahane ke liye suvidhA sampanna dharmazAlA kI vyavasthA hai| bhojanazAlA kI suvidhA hai| samaya prAtaH 9-1 tathA sAyaM 5.30 taka hai| bhAtA suvidhA prAta: 8 se 5.30 taka hai| zrI moDherA tIrtha per3hI: zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha bha. jaina derAsara peDhI mu. po. moDherA, ji. pATaNa (gujarAta) . mUlanAyaka : zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha bha., zvetavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : yaha sthAna becarAjI se 14, cANazmA se 19 aura rAMteja se 6 ki.mI. dUrI para hai| gAMbhU tIrtha se yaha 7 ki.mI. dUra sthita hai| mehasANA se basa suvidhA upalabdha hai| mehasANA yahA~ se 25 ki.mI. dUra hai| zaMkhezvara se yaha 80 ki.mI. dUra hai| moDherA se cANazmA kamboI, sAmI hote hue zaMkhezvara jAyA jA sakatA hai| paricaya : moDherA gA~va ke madhya yaha tIrthasthAna hai| yaha maMdira bahuta hI prAcIna hai| vikrama saMvat AThavIM zatAbdI meM AcArya zrI siddhasenasUrI jI ma. yahA~ yAtrA ke lie Aye the| yaha sthAna prAcIna hone ke kAraNa prAcIna pratimAe~ tathA kalA ke avazeSa jagaha-jagaha para pAye jAte haiN| yahA~ kA vizAla sUryamaMdira apanI zilpakalA ke kAraNa suvikhyAta hai| ise san 102627 meM solaMkI rAjA bhImadeva dvArA nirmita karAyA gyaa| yahA~ kI AMtarika kalA ke sAtha sAtha bAhya zilpakalA bhI atyanta manohArI hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ Thaharane ke liye jaina dharmazAlA nahIM hai, kintu gA~va meM sArvajanika dharmazAlA hai| zrI zaMkhalapara tIrtha moDherA se 14 ki.mI. dUra tathA becarAjI sTezana se 2 ki.mI. dUrI para zaMkhalapura gA~va meM yaha jinAlaya sthita hai| yahA~ kA mandira tIna zikharavAlA sundara aura prAcIna hai| yahA~ tahakhAne meM vizAla devAlaya hai jisameM anekoM prAcIna mUrtiyA~ virAjita haiN| yahA~ mUlanAyaka zrI zAntinAtha prabhu haiN| Jamedication International 2010_03 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA gujarAta mUlanAyaka : zrI gaMbhIrA pArzvanAtha bha., zvatevarNa, pdmaasnsth| zrI gA~bhU tIrtha mArgadarzana : mehasANA se moDherA sar3aka mArga para gaNezapurA hokara yaha sthAna 22 ki.mI. dUrI para hai| mehasANA se yahA~ ke lie basa suvidhA upalabdha hai| yahAM se kAnoDA 6 ki.mI., moDherA per3hI : 7 ki.mI. dUra hai| pATaNa se yaha 30 ki.mI. dUra hai| mehasANA relve sTezana se TaiksI, basa zrI gA~bha zve. ma. jainasaMgha Adi kI suvidhA upalabdha hai| ahamadAbAda se ahamadAbAda-cANazmA vAyA gA~bhU basa sevA bAjAra jaina derAsara upalabdha hai| ahamadAbAda se gA~bhU 96 ki.mI. dUra hai| mu. po. gA~bha, paricaya : gA~bhU gA~va ke madhya meM yaha tIrthasthAna hai| prAcInakAla meM yaha virATa nagarI rahI hogii| yahA~ tA. becarAjI ji. pATaNa para aneka jaina graMthoM kI racanA huI hai| yahA~ kI prabhu pratimA mahArAjA saMpratikAlIna mAnI jAtI (gujarAta)-384011 prAcIna prabhu pratimAeM mumbaI, talAjA, pAlItANA Adi sthAnoM para bhejI phona : (02734) 82325 gayI haiN| prabhu pratimA atyanta zobhanIya hai, aisA lagatA hai ki prabhu sAkSAta muskarAte hue virAjamAna haiN| maMdira kA zikhara bhI kalApUrNa hai| pUjA kA samaya prAta: 9 se 5 baje taka hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para 15 aTaicDa bAtharUma, kamaroM kI dharmazAlA tathA bhojanazAlA kI suvidhA hai| samaya prAta 9 baje se sAyaM 5 baje taka hai| mUlanAyaka : zrI paMcAsarA pArzvanAtha bha., zvetavarNa, padmAsanastha / zrI pATaNa tIrtha mArgadarzana : yaha tIrthasthAna zaMkhezvara se 72, mehasANA se 25 tathA cArUpa se 10 ki.mI. tathA DIsA se 50 ki.mI. dUra sthita hai| madherA se 29 ki.mI. evaM siddhapura se 26 ki.mI. tathA peDhI : ahamadAbAda se 125 ki.mI. dUra hai| zrI paMcAsarA pArzvanAtha jaina paricaya : isa nagarI kA itihAsa prAcIna hone ke sAtha-sAtha gauravazAlI hai| isa nagarI kI sthApanA derAsara TrasTa vikrama saMvat 802 (I. saM. 745) meM vanarAja cAvaDA ne kii| bacapana meM unheM jaina AcArya hemacaMdrAcArya roDa, zrI zIlaguNa sUrI jI ma. ne Azraya diyA thaa| isaliye apane jIvanakAla meM ve unake prati pipalAnI zerI, kRtajJa rhe| unakI preraNA se vanarAja cAvaDA ne apanI janmabhUmi paMcAsarA se zrI pArzvanAtha mu. po. pATaNa, ji. pATaNa bhagavAna kI prabha pratimA yahA~ lAkara bhavya maMdira banavAkara usakI pratiSThA kii| cAvaDA vaMza phona : (02766) 20559 meM sAta rAjA hue, usake bAda cAlukya vaMza kA gujarAta para rAja rhaa| cAlukya vaMza meM siddharAja jayasiMha va samrAT kumArapAla ke kAla meM gujarAta prAnta kA bahuta vistAra huaa| kumArapAla ke kAla meM unakA sAmrAjya dakSiNa meM kokaNa, uttara meM dillI, pazcima meM siMdha tathA pUrva meM gauDa deza taka phailA huA thaa| samrAT kumArapAla ne apane rAjya meM ahiMsA kI ghoSaNA kI thii| kisI prakAra kI hiMsA karane ko manAI thii| kalikAla sarvajJa zrI hemacandrAcArya kI preraNA se unhoMne kaI jinamaMdira nirmANa kiye tathA kaI viddhAnoM ko Azraya dekara aneka graMthoM kI racanA krvaayii| zrI hemacandrAcArya, zrI abhayadeva sUrI jI, zrI malayagirI, zrI yazacandravijayajI, zrI somaprabhAcArya, zrIvAgbhaTa Adi viddhAnoM kA yahA~ para nivAsa rahA hai| pATaNa eka sampanna tathA vaibhavazAlI nagarI thii| vikrama saMvat 1390 ke karIba muslima rAjAoM ne isa para AkramaNa kiyA, aneka maMdira, makAna naSTa kiye, jalA diye, taba isa nagarI kA kAphI vinAza huaa| vikrama saMvat 1999 meM yahA~ ke zreSThI pannAlAla pUnamacaMda ne zrI paMcAsarA pArzvanAtha bha. kA maMdira phira se bnvaayaa| pramukha maMdira ke cAroM ora 51 choTechoTe maMdira haiN| isa prakAra yaha eka bhavya bAvana jinAlaya hai| Aja bhI yahA~ para kaI maMdira haiN| zrI paMcAsarA pArzvanAtha bha. ke bhavya maMdira ke sAtha jogIvADA vibhAga meM zrI zyAmalA pArzvanAtha bha. kA maMdira hai| yaha sthAna bhI prasiddha hai| yahA~ ke hemacaMdrAcArya jJAnamaMdira meM aneka prAcIna hastalikhita graMthoM kA saMgraha hai| 2010_03 www.jainelibar139 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta | jaina tIrtha paricAyikA Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai| madherA-madherA kI khyAti kArIgarI kI anupama utkRSTatA vAle sUrya mandira ke lie hai| isa mandira meM kuNDa, sabhAgAra evaM prAsAda hai| yahA~ kI nakkAzI Adi para koNArka ke sUrya mandira kI chApa hai| isa mandira kI viziSTatA yaha thI ki sUryodaya ke samaya sUrya kI kiraNeM sIdhI sUryadeva kI pratimA para par3atI thii| Aja mUla pratimA yahA~ nahIM hai| parantu andara prAsAda meM , 12 mUrtiyA~ haiN| madherA se 17 ki.mI. dUra becarAjI mandira bhI darzana yogya hai| yaha mandira anekoM kiMvadatiyoM se ghirA hai| yahA~ kI ArAdhya devI durgA hai| zrI cArUpa tIrtha per3hI: zrI cArUpa jaina zvetAmbara mahAtIrtha peDhI mu. po. cArUpa, jilA pATaNa-384 285 (gujarAta) phona : 02766-84609 mUlanAyaka : zrI zyAmalA pArzvanAtha bha., zyAmavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : pATaNa se yaha tIrthasthAna 14 ki.mI. dUrI para hai| cArUpa relve sTezana se basa aura rikzA kA sAdhana upalabdha hai| tIrtha para prAta: 9 baje, dopahara 3 evaM 3.30 baje basa upalabdha rahatI hai| yahA~ se metrANA 24 ki.mI. dUra hai| paricaya : prAcInakAla meM zrI ASAr3hI zrAvaka ne yahA~ para tIna pratimAoM kI pratiSThA karavAyI, unameM se yaha eka hai| yaha pratimA prAcIna zilpakalA kA advitIya namUnA hai| vikrama kI aThArahavIM zatAbdI meM yaha maMdira jIrNa ho gayA, taba vikrama saMvat 1938 meM pATaNa ke zrAvakoM ne isa tIrtha kI vyavasthA saMbhAlI, usakA jIrNoddhAra karake vikrama saMvat 1984 meM punaH pratiSThA krvaayii| yahA~ pUjA kA samaya prAtaH 10 baje hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai| bhojanazAlA kA samaya prAtaH 12 baje evaM sAyaM 5.30 baje kA hai|| zrI metrANA tIrtha mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, zvetavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : yaha tIrthasthAna siddhapura se 12 ki.mI. dUrI para hai| cArUpa se 20 ki.mI. tathA pATaNa per3hI : se 35 ki.mI. dUra hai| nikaTatama relve sTezana siddhapura hai| pAlanapura 47 ki.mI. dUra hai| zrI Rkhabadeva bhagavAna jaina ahamadAbAda se 148 ki.mI. hai| sabhI sthAnoM se tIrtha ke lie basa suvidhA upalabdha hai| zvaitAmbara derAsara kArakhAnA paricaya : prAcIna zilAlekha ke anusAra yaha tIrtha caudahavIM zatAbdI pUrva kA pratIta hotA hai| kucha mu. po. metrANA, samaya taka yaha tIrthasthAna ajJAta rahA, bAda meM eka dharmaniSTha zrAvaka ne svapna meM kucha pratimAe~ tA. siddhapura, dekhIM, usane unheM bhUgarbha se nikAlA, vikrama saMvat 1947 meM vizAla maMdira banavAkara pratimA ji. pATana-384 290 kI punaH pratiSThA krvaayii| yahA~ akhaMDa dIpaka 155 varSa se prajjvalita hai| (gujarAta) Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para pUrNa suvidhAyukta 54 kamaroM kI dharmazAlA tathA bhojanAlaya hai| phona : 02867-87458 eka baje bhojanAlaya baMda ho jAtA hai| zrI vAlama tIrtha per3hI: jaina zvetAmbara mUrtipUjaka derAsara mu. po. vAlama, tA. vIsanagara, sI ji. pATaNa (gujarAta) phona : (02765) 85043 mUlanAyaka : zrI neminAtha bhagavAna, shyaamvrnn| mArgadarzana : vIsanagara relve sTezana se yaha sthAna 10 ki.mI. dUrI para hai| U~jhA se yaha sthAna __ 11 ki.mI. hai| U~jhA se basa, TaiksI Adi kI suvidhAeM upalabdha haiN| pATaNa, mehasANA va mahuDI se yahAM ke lie basa sevA upalabdha hai| paricaya : vAlama gA~va ke madhya meM nAgaravADe mohalle meM yaha maMdira hai| yahA~ kI prabhu pratimA prAcIna evaM sundara hai| Thaharane kI vyavasthA : mandira ke nikaTa dharmazAlA hai| tathA bhojanazAlA kI suvidhA hai| 140 2010 03 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI zAntinAtha bhagavAna, zvetavarNa, padmAsanastha / mArgadarzana: IDara se 1 ki.mI. dUrI para IDaragar3ha meM yaha tIrthasthAna hai| yaha tIrtha himmatanagara se 28 ki.mI. zAmalAjI se 43 ki.mI. tathA vijApura tIrtha se 51 ki.mI. dUra par3atA hai| himmatanagara hokara pramukha mArga gayA hai| talahaTI se pahAr3a kI car3hAI lagabhaga Der3ha ki.mI. hai| pahAr3a para jAne ke liye 600 sIr3hiyA~ haiM / ahamadAbAda-kheDabrahmA mArga para IDara relve sTezana hai| sTezana para basa, TaiksI, oNTorikzA Adi sAdhana upalabdha haiN| ahamadAbAda se yaha sthala 107 ki.mI. dUra hai| ahamadAbAda se yahA~ basa sevA upalabdha hai / paricaya : bhagavAna mahAvIra ke 285 varSoM ke bAda saMprati mahArAja ne yahA~ para zrI zAntinAtha prabhu maMdira kI pratiSThA karavAyI aise ullekha prAcIna graMthoM meM milate haiN| isakA jIrNoddhAra kavikula kiriTa pU. pAda AcAryadeva zrImad vijaya labdhisUrIzvara jI ma. sA. kI preraNA se huA thA / yahA~ prativarSa kArtika tathA caitra pUrNimA ko mele lagate haiN| IDara gA~va meM pA~ca zvetAmbara maMdira aura haiN| sAtha hI pahAr3a para eka digambara jaina maMdira tathA gA~va meM 3 digambara jaina maMdira haiN| Thaharane kI vyavasthA : IDara gA~va meM dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai, pahAr3a para bhI dharmazAlA hai / mUlanAyaka : zrI amIjharA pArzvanAtha bha., zyAmavarNa, padmAsanastha / mArgadarzana : IDara tIrtha se yaha sthAna 12 ki.mI. dUrI para hai / himmatanagara se isakI dUrI 40 ki.mI., kheDabrahmA se 15 ki.mI. tathA ahamadAbAda se 119 ki.mI. hai| ahamadAbAda se bhI basa upalabdha hai / paricaya : baDAlI gA~va meM yaha tIrthasthAna hai| lagabhaga 12vIM zatAbdI pUrva kA yaha prAcIna tIrtha hai| isake atirikta yahA~ para zrI zAntinAtha bhagavAna aura zrI Adezvara bhagavAna ke maMdira haiN| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA kI vyavasthA hai| mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI bha. / mArgadarzana : himmatanagara se isakI dUrI 55 ki.mI. hai| yahA~ se aMbAjI 49 ki.mI. dUra sthita | aMbAjI hokara AbU jAyA jA sakatA hai| ahamadAbAda se yaha sthala 134 ki.mI. dUra / ahamadAbAda evaM AbU se yahA~ ke lie basa sevA upalabdha hai| yahA~ relve sTezana bhI hai| yahA~ para sabhI sAdhana (basa, TaiksI, oNTo) upalabdha haiN| IDara se yaha 22 ki.mI. dUra hai| paricaya : yaha ati prAcIna tIrthasthAna hai| samaya ke pravAha meM yahA~ aneka bAra utthAna patana huA / vartamAna maMdira lagabhaga pA~ca sau varSa purAnA mAnA jAtA hai| isake alAvA yahA~ zrI AdinAtha prabhu kA maMdira hai| isI sthAna para hATakezvara mahAdeva kA maMdira hone ke kAraNa hindU loga bhI isa tIrtha ko bahuta mAnate haiN| gA~va se 1 ki.mI. dUrI para zrI aMbAjI kA prAcIna maMdira hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA hai / 2010_03 gujarAta jilA sAbarakAMThA zrI IDara tIrtha per3hI : seTha AnaMdajI maMgalajInI peDhI koThArIvADA, mu. po. IDara ji. sAbarakAMThA (gujarAta) phona : 50442 zrI baDAlI tIrtha per3hI : zrI vaDAlI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha mu. po. vaDAlI, ji. sAbarakAMThA (gujarAta) phona : (02778) 2181, 2525 zrI kheDabrahmA tIrtha per3hI : zrI dazA poravAla jaina zvetAmbara mUrtipUjaka paMca mahAjana, mu. po. kheDabrahmA, ji. sAbarakAMThA (gujarAta) 141 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta zrI moTA posInA tIrtha per3hI : zrI moTA posInAjI jaina tIrtha peDhI mu. po. moTA posInA, tA. kheDabrahmA, ji. sAbarakAMThA - 383 422 (gujarAta) phona : (02775) 83471 jilA sUrata zrI Agama maMdira 142 2010_03 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI vighnaharA pArzvanAtha bha., zvetavarNa, padmAsanastha / mArgadarzana : najadIka kA relve sTezana kheDabrahmA 45 ki.mI. dUrI para hai| sTezana se basoM evaM TaiksiyoM kI suvidhA upalabdha hai| tIrtha para subaha 9 se zAma 5 baje taka basoM kA AvAgamana rahatA hai / kheDabrahmA se aMbAjI mArga meM aMbAjI (kuMbhariyAjI) se lagabhaga 29 ki.mI. pUrva posInA ke lie mArga gayA hai| yaha IDara se 70 ki.mI. dUra hai| yaha tIrtha rAjasthAna - gujarAta sImA ke nikaTa hai| paricaya : yahA~ kI pratimA eka per3a ke nIce bhUgarbha se vikrama kI terahavIM sadI meM prApta huI thii| yahA~ zrI mahAvIra bhagavAna ke maMdira meM zrI kSetrapAla jI ati hI camatkArI hai, jaina jainetara logoM meM inakI ati mAnyatA hai / yahA~ ke maMdiroM kI pratimAe~ prAcIna evaM kalAtmaka haiM / Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para suvidhAyukta dharmazAlA tathA bhojanazAlA hai| dharmazAlA meM aTaicDa bAtharUma ke 15 kamare upalabdha hai| mUlanAyaka : zrI mahAvIra svAmI bhagavAna / mArgadarzana : yaha tIrtha mumbaI-ahamadAbAda mArga para yaha sthita hai / ahamadAbAda se 255 ki.mI. dUra, mumbaI se 263 ki.mI. dhule se 220, nAsika se 235 - baDodarA se 142 ki.mI. dUrI para sthita hai| rAjya ke sabhI pramukha sthAnoM se yaha basa, rela mArga ke samparka meM hai / paricaya : sUrata bhArata kA prasiddha zahara hai| yahA~ para ratnajar3ita alaMkAra taiyAra karanA, hIroM kA kAma, jarI kI sAr3iyA~ taiyAra karanA pramukha udyoga haiN| yahA~ kapar3oM kA bAjAra suprasiddha hai / yaha koI prAcIna tIrthasthAna nahIM hai kintu AgamoddhAraka AcArya zrI AnaMdasAgara sUrI jI ma. preraNA se yahA~ para bhavya Agama maMdira kA nirmANa huA hai| isameM jainadharma graMtha AgamoM ko tAmrapaTa para aMkita kara maMdira ke cAroM ora dIvAroM para lagAye gaye haiN| bhArata meM 6-7 jagaha para Agama maMdira bane hue haiM kintu sUrata kA yaha maMdira sabase purAnA hai| isa maMdira meM mUlanAyaka zrI mahAvIra bhagavAna tathA dUsarI maMjila para zrI Adezvara bhagavAna kI pratimA hai / bhoyare meM zrI pArzvanAtha bhagavAna tathA anya AkarSaka darzanIya pratimAe~ haiM / sUrata zahara meM lagabhaga 74 jinamaMdira haiN| jinameM kaI maMdira gopIpurA bhAga meM haiN| yahA~ ke maMdira darzanIya aura kalAtmaka I desAI pola kSetra meM sthita zrI suvidhinAtha bhagavAna kA 108 jaina tIrtha jinAlaya atyaMta darzanIya hai / Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para gopIpurA bhAga meM javherI bAjAra, osavAla mohallA, purAnI adAlata ina vibhAgoM meM 4 dharmazAlAe~ haiM / gopIpurA meM hI sUrata blaDa baiMka ke pAsa jaina bhojanazAlA hai / vahA~ yAtriyoM kI nivAsa kI bhI vyavasthA hai| isake alAvA sUrata sTezana ke sAmane rukmiNIbena dalicaMda jaina zve. dharmazAlA hai / pramukha vyApArika nagara hone ke kAraNa sUrata meM hoTala Adi kI suvidhAe~ bhI upalabdha haiM / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha pricaayikaa| gujarAta siddha puruSa dAdA bhagavAna kI preraNA se yahA~ para tIna maMdira bane haiN| dAdA bhagavAna sabhI dharmoM meM mahAvideha tIrtha samabhAva rakhane vAle the| isalie bIca meM zrI sImaMdhara svAmI kA maMdira hai| eka aura dhAma navAgAma zivaliMga kA maMdira hai tathA dUsarI ora zrIkRSNa kA maMdira hai| aisA kahate haiM ki sUrata sTezana per3hI : para dAdA bhagavAna ko brahmAMDa darzana huaa| aura taba se ve logoM meM sadAcAra pracAra kA kAma jaya saccidAnaMda saMgha, karane lge| yahA~ ke jainamaMdira meM zrI sImaMdhara svAmI kI 145 iMca U~cI bhavya pratimA hai, jo navAgAma, DAkaghara-kAmareja, mehasANA ke maMdira kI pratikRtI hai| maMdira ke pAsa hI bar3I dharmazAlA banI hai tathA bhojana cAra rAstA, mumbaI-ahamadAbAda kI bhI suvidhA hai| dharmazAlA meM 72 kamare haiN| yAtriyoM ko 30 ru. nAmamAtra bheTa rakama meM yahA~ hAive, jilA sUrata (gujarAta) para blaoNka nivAsa ke lie milatA hai| bhojana yahAM niHzulka upalabdha rahatA hai, kintu phona .0003150110 yAtrIgaNa apanI icchA se bheMTa rakama dete haiN| 52729 mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, pdmaasnsth| jilA surendranagara mArgadarzana : vIramagA~va-dasAr3A sar3aka mArga se yahA~ jA sakate haiN| pATar3I yahA~ se 10 ki.mI. zrI upariyAlAjI tIrtha dUra sthita hai| vIramagA~va se yaha lagabhaga 32 ki.mI. dUrI para sthita hai| ahamadAbAda tathA vIramagA~va se yahA~ jAne ke liye basoM kI suvidhA haiN| per3hI : paricaya : yaha tIrthasthAna vikrama saMvat 15vIM zatAbdI pUrva kA mAnA jAtA hai| yahA~ kI prabhu zrI AnaMdajI kalyANajI peDhI pratimAe~ eka kisAna ko apane kheta meM milI, usane ve jaina zrAvakoM ko dii| jaina zrAvakoM ma. po. upariyAlAjI, ne ve pratimAe~ jinamaMdira meM pratiSThita kii| yahA~ kI prabhu pratimA bahuta hI camatkArI hai| ji. surendranagara (gujarAta) zrI ziyANI tIrtha mUlanAyaka : zrI zAMtinAtha bhgvaan| mArgadarzana : limbar3I se 13 ki.mI. dUra, limbar3I-lakhtara mArga para ziyANI gAMva ke madhya yaha tIrtha sthita hai| surendranagara se limbar3I 30 ki.mI. dUra par3atA hai| zaMkhezvara se lakhtara hokara pAlItAnA jAte samaya mArga meM yaha tIrtha AtA hai| vIramagAMma se lakhtara 43 ki.mI. tathA lakhtara se ziyANI 20 ki.mI. par3atA hai| paricaya : yaha bhavya tIrtha saMprati mahArAja ke kAla kA banA huA mAnA jAtA hai| maMdira kI zilpakalA atyanta darzanIya hai| devI sarasvatI kI mUrti kI kalA-saundarya mana ko mugdha kara detI hai| maMdira ke tahakhAne vAlA bhAga tahakhAnA vAlA prAcIna maMdira ke nAma se jAnA jAtA hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ nivAsa evaM bhojana kI vyavasthA upalabdha hai| bar3audA yaha koI prAcIna tIrthakSetra nahIM hai| kintu yahA~ jaina samAja kI AbAdI kAphI hone se isa jilA vaDodarA zahara meM lagabhaga 21 bhavya jinamaMdira haiN| yaha maMdira ghAr3iyAlI pola, jAnI zerI, paToliyA pola, navI pola, mAmAnI pola Adi vibhinna bhAgoM meM bane haiN| bar3audA yaha eka bhArata kA sundara zahara hai| sTezana se AdhA ki.mI. dUrI para sayAjI udyAna nAmaka bhavya bagIcA hai| jahA~ kaI bar3e-bar3e per3a tathA sundara paudhe haiN| isI ke andara prANI saMgrahAlaya haiM jisameM kaI prANI haiN| yahA~ para eka myujiyama bhI haiN| jo dekhane yogya hai| yahA~ ke pleneToriyama meM AkAza darzana ke hara zAma do zo kiye jAte haiM / yahA~ aura bhI sundara bagIce bane hue haiN| dharmazAlAe~ 1. jaina dharmazAlA-ghar3iyAlI pola, mAMDavI 2. zrI uttamacaMda javherI dharmazAlA-narasiMhajI pola 3. khataragacchIya mUlacaMdajI jaina dharmazAlA-nayA bAjAra, cApAnera geTa ke pAsa 2010_03 www.jainelibar143 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta zrI anastu tIrtha per3hI : zrI anastu tIrtha peDhI anastu, tA. karajana, ji. bar3audA (gujarAta) phona : (02666) 32225 | jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI zaMkhezvara pArzvanAtha / mArgadarzana : yaha sthAna bharUca aura bar3audA ke bIca meM hai| bar3audA se 40 ki.mI. kI dUrI para tathA bharUca se 44 ki.mI. kI dUrI para yaha nayA tIrthasthAna hai| paricaya : zrI zaMkhezvara prabhu kI pratimA 1200 varSa purAnI hai| isa tIrtha kI ora se miyAgAma meM eka atyAdhanika pAMjarApola (gozAlA) calAI jAtI hai| jisameM 1400 jAnavaroM kI dekhabhAla hotI hai| isa gozAlA kA vAtAvaraNa bahuta hI dhArmika hai| yahA~ roja subaha bhaktAmara kI kaiseTa lagAI jAtI hai| pazuoM ko rakhane kI vyavasthA hai, unake nahAne ke lie bar3A hauja ko banAne ke lie pUnA nivAsI zrImatI gomatIbena cunnIlAla jI saMghavI aura nAzika nivAsI zrImatI suMdarabAI govardhanadAsa jI zAmasukhA inhoMne dAna diyaa| jAnavaroM kI dekhabhAla ke lie DaoNkTara Adi kI vyavasthA hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA aura bhojanazAlA kI acchI vyavasthA hai| zrI darbhAvatI tIrtha (DabhoI tIrtha) per3hI : devacaMda dharamacaMda zvetAmbara jaina peDhI . jaina vAgA, mu. po. DaboI, ji. bar3audA-391 110 (gujarAta) phona : 02663-52313, 52150, 52218 mUlanAyaka : zrI loDhaNa pArzvanAtha bhagavAna, zyAmavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : bar3audA se 36 ki.mI. dUrI para yaha tIrthasthAna hai| yahA~ DabhoI sTezana para TaiksI evaM rikzA upalabdha hai| jahA~ se hara samaya basa aura TaiksI upalabdha rahatI hai| DabhoI zahara meM bhI sabhI suvidhAeM upalabdha haiN| anastu tIrtha yahA~ se 60 ki.mI. dUra hai| paricaya : yahA~ kI prabhu pratimA prAcIna hai| isakA aMtima jIrNoddhAra vikrama saMvat 1990 meM huaa| bAlU se banI yaha pratimA dIrghakAla taka jalaghara meM rahane para bhI bAlU kA eka kaNa bhI pratimA se alaga nahIM huaa| jalagarbha se prakaTa huI yaha pratimA lauha pratimA jaisI dikhAI detI hai| ataH loga inheM loDhana pArzvanAtha ke nAma se pukArane lge| prasiddha jaina nyAyagrantha ke racayitA zrI vAdideva sUrijI ke guru zrI bhumicandra sUrIzvara jI kI yaha janma bhUmi hai| yahA~ kula 6 maMdira hai| 1. zrI loDhana pArzvanAtha jinAlaya; 2. zrI navA zAMtinAtha jinAlaya; 3. jUnA zAMtinAtha jinAlaya; 4. zrI Adizvara jinAlaya; 5. zrI zyAmalA pArzvanAtha jinAlaya; 6. zrI muni suvrata jinaaly| zahara ke bAhara jinAlaya tAlAba ke pAsa yazovATikA meM hai| jahA~ nyAya vizArada zrI yazovijaya jI ma. sA. kI caraNapAdukA sthita hai| Thaharane kI vyavasthA : yAtriyoM ke Thaharane hetu suvidhAyukta dharmazAlA hai| bhojanazAlA prAtaH 8.30 se 2 baje tathA sAyaM 4.30 se 6.30 baje taka cAlU rahatI hai| bhAtA prAtaH 8 se 11 baje taka milatA hai| zrI boDelI tIrtha per3hI : zrI paramAra kSatriya jainadharma pracAraka sabhA mu. po. bor3elI, ji. baDodarA (gujarAta) mUlanAyaka : zrI mahAvIra bhagavAna, zvetavarNa, pdmaasnsth| mArgadarzana : halola se 43 ki.mI. dUra, dabhoI se 40 ki.mI. tathA vaDodarA se 65 ki.mI. dUrI para gA~va ke madhya meM yaha tIrthasthAna hai| yaha sthAna khaMDavA-baDaudA relamArga para hai| paricaya : isa maMdira kI pratiSThA vikrama saMvat 2011 meM AcArya zrI vijayasamudrasUrIzvara jI ma. mitimA nitA ia ke hAthoM huii| yahA~ para hajAroM AdivAsI paramAra kSatriyoM ne jainadharma ko aMgIkAra kiyaa| usameM se kucha logoM ne jaina sAdhu kI dIkSA bhI lI hai| yahA~ kA navanirmita jinamaMdira kalAtmaka evaM sundara hai| prabhu pratimA bhavya, zAnta evaM camatkArI hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA, bhojanazAlA hai| 144 bucation International 2010_03 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAniyA 1/ sivanI ko mahArASTra sar3aka mAnacitra * tIrtha kSetra * darzanIya sthala makadeza seMdhavA 2010_03 maNDatA ko Shen 153 tra bhaMDAga manakApUraba gajanAMdagAMva mAMgItuMgI AkolA.. NG T 20132 higenapATa sibor3a n/ samAvegaoNva torA / / rAvatamALa nAmina 166 zirapU vAzima mahaka poTI 32 . hiMgolI vAbhivarI ahamadanagara "haidarAbAda ko ogmAnAbAda mApadaMza 5 manAga devagavAra AhArASTra 1101 NX3 kojApura bhAjanita 'bIjApura rondom 1108 dUriyA~ kilomITara meM (Map not to scale) Date org Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArASTra 145 145 146 146 146 147 1. zrI rAmaTeka tIrtha 2. zrI bhadrAvatI tIrtha 3. zrI aMtarikSa pArzvanAtha tIrtha (zirapura) 4. zrI mAMgItuMgI tIrtha 5. zrI gajapanthA tIrtha 6. jalagA~va 7. mumbaI (i) zrI goDIjI pArzvanAtha bhagavAna bAlakezvara kA mandira (ii) zrI munisuvrata svAmI bhagavAna bhavya zikharabaMdI jinAlaya (iii) zrI cintAmaNi pArzvanAtha bhagavAna bhavya zikharabaMdI jinAlaya (iv) zrI kalikuMDa pArzvanAtha bhagavAna bhavya zikharabaddha jinAlaya (v) zrI AdIzvara bhagavAna gRha mandira (vi) zrI agAzI tIrtha (vii) zrI muni suvrata svAmI bhagavAna bhavya zikharabaMdI jinAlaya (viii) zrI koMkaNa zatrujaya tIrtha 8. zrI dahIgA~va tIrtha 9. zrI kumbhojagiri tIrtha tathA zrI bAhubalI tIrtha 10. zrI nemagirI tIrtha 148 148 149 150 150 150 150 151 151 152 153 2010_03 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI zAntinAtha bhagavAna, kAyotsarga mudrA / mArgadarzana : yaha tIrtha rAmaTeka relve sTezana se 5 ki.mI. dUra sthita hai, jahA~ se tA~goM, rikzoM ityAdi kI suvidhA upalabdha haiN| nAgapura se 42 ki.mI. nAgapura rAmaTeka zAkhA kA yaha aMtima sTezana hai| prAta: 5.45, 11.20 evaM sAyaM 6.30 baje nAgapura se yahA~ ke lie TreneM jAtI haiN| vApasI prAtaH 7.40, dopahara 2.00, rAtri 8.20 baje hai| nAgapura se basa sevA bhI upalabdha hai| paricaya : rAmaTeka kSetra kA itihAsa bIsaveM tIrthaMkara bhagavAna munisuvrata svAmI ke kAla kA hai| AcArya raviSeNa ne padmapurANa meM rAmacandrajI dvArA vaMzagiri meM hajAroM jina mandiroM ke nirmANa kA ullekha karate hue yaha bhI sUcita kiyA hai ki isa vaMzagiri kA hI nAma rAmagirI ho gyaa| bhagavAna zAMtinAtha ko manavAMchita phala ko pUrNa karane vAle batAyA hai / isa mandira ke atirikta ATha aura mandira haiM evaM eka bhavya mAnastambha bhI hai / yahA~ para divya mandiroM ke zikharoM kI vAstu kalA atyadhika prAcIna, anupama evaM nirAle DhaMga kI hai| kahA jAtA hai ki rAmaTeka kI naisargika saundaryatA se abhibhUta hokara mahAkavi kAlIdAsa ne meghadUtama kI racanA kI thI / Thaharane kI vyavasthA : mandira ke nikaTa eka vizAla dharmazAlA hai jisameM bhojanAlaya ke atirikta anya sArI suvidhAe~ upalabdha haiN| 6 ki.mI. dUrI para hAliDe rijaoNrTa bhI upalabdha hai| mUlanAyaka : svapnadeva zrI kezariyA pArzvanAtha bhagavAna, arddha padmAsanastha / mArgadarzana : yaha tIrtha bhAMdaka relve sTezana se 1.6 ki.mI. dUra bhadrAvatI gA~va meM vizAla bagIce ke madhya sthita hai, jahA~ se rikze kI suvidhA upalabdha hai| tIrtha sthala taka pakkI sar3aka hai| caMdrapura yahA~ se 32 ki.mI. dUra hai| caMdrapura se basa suvidhA upalabdha hai| caMdrapura- vardhA jAne vAlI basoM kA yahA~ ThaharAva hotA hai| caMdrapura relve sTezana para kaI eksapresa TrenoM kA ThaharAva hai| caMdrapura nAgapura se 195 ki.mI. dUra hai| bhAMdaka jI caMdrapura se basa dvArA jAnA adhika suvidhAjanaka hai / candrapura se 8 ki.mI. dUra ballArapura sTezana para nAgapura se dakSiNa bhArata kI ora Ane-jAne vAlI pratyeka gAr3I kA ThaharAva hai| paricaya : purAtana avazeSoM se patA calatA hai ki yaha tIrtha ati prAcIna hai jise bhAratIya purAtatva vibhAga ne rakSita smAraka ghoSita kiyA thA / yahA~ aneka camatkArika ghaTanAe~ ghaTatI rahatI haiN| prati varSa pauSa kRSNa ko yahA~ melA lagatA hai| isake atirikta zrI AdIzvara bhagavAna kA mandira tathA guru mandira bhI isI bagIce meM sthita haiM / yahA~ bhUgarbha se prApta anekoM prAcIna pratimAe~ va khaNDahara ke aneka avazeSa bhI pAye jAte haiN| caumukhI pratimA meM bhagavAna zrI pArzvaprabhu, zrI candraprabhu, zrI AdinAtha prabhu ke pratibimba hai, jo isa pratimA kI vizeSatA hai| Thaharane kI vyavasthA : sabhI suvidhAyukta dharmazAlA hai| bhojanAlaya Adi kI pUrNa suvidhA upalabdha haiN| gA~va meM bAjAra bhI hai / darzanIya sthala : caMdrapura se 45 ki.mI. dUra tAr3obA rASTrIya udyAna meM cItA, bAgha, teMduA, bher3iyA, hiraNa, bArahasiMgA Adi dekhe jA sakate haiN| udyAna meM minI basa dvArA inheM dikhAne kI sundara vyavasthA hai| 2010_03 mahArASTra mahArASTra tIrtha zrI rAmaTeka tIrtha per3hI : zrI 1008 zAntinAtha digambara jaina atizaya kSetra DAkaghara rAmaTeka, jilA nAgapura (mahArASTra) zrI bhadrAvatI tIrtha per3hI : zrI jaina zvetAmbara maNDala DAkaghara bhadrAvatI, jilA candrapura (mahArASTra ) www.jainelibrary.145 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArASTra zrI aMtarikSa pArzvanAtha tIrtha (zirapura) per3hI: zrI aMtarikSa pArzvanAtha mahArAja saMsthAna DAkaghara zirapura, jilA vAsima jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, arddha pdmaasnsth| mArgadarzana : yaha tIrtha vAsima sTezana se 19 ki.mI. dUra zirapura gA~va ke chora para sthita hai, jahA~ se TaiksI va basoM kI suvidhAe~ haiN| mandira taka pakkI sar3aka hai| kAra va basa mandira taka jA sakatI hai| akolA se yaha tIrtha 72 ki.mI. dUra hai| amarAvatI se yaha 125 ki.mI. dUra / hai| akolA mumbaI-nAgapura relve mArga para sthita hai| akolA se TaiksI evaM basa kA sAdhana upalabdha hai| paricaya : rAjA rAvaNa ke bahanoI kharadUSaNa ke lie pUjA ke nimitta yahA~ para isa pratimA kA bAlU va gobara se nirmANa kiyA gayA aura jAte samaya jalakuNDa meM visarjita kiyA thaa| jo ki aMta meM saMgha mandira meM pratiSThita kI gyii| isake nikaTa hI zrI vighnaharA pArzvanAtha bhagavAna kA sundara kalAtmaka zikharabandha zvetAmbara mandira hai| zrI aMtarikSa pArzvanAtha bhagavAna kA mandira bhoyare ke andara sthita prAcInatama tIrtha hai| prAcIna pratimA hone ke kAraNa isakI kalAtmakatA darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : mandira ke nikaTa hI zvetAmbara dharmazalAe~ haiM, jahA~ sabhI suvidhAe~ upalabdha haiN| pAsa meM hI digambara dharmazAlA bhI hai| zrI mAMgItuMgI tIrtha mUlanAyaka : zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha bhgvaan| mArgadarzana : yaha tIrtha nAsika se 125 ki.mI. tathA dhuliyA se 100 ki.mI. dUra hai| nAsika va per3hI : dhule se basa suvidhA upalabdha hai| manamADa relve sTezana se basa dvArA saTANA hote hue zrI mAMgItuMgI jI digambara tahArAbAda taka 81 ki.mI. dUrI hai| tIrtha para 10.00 baje, 2.00 baje, 6.00 baje, rAtri 8.00 jaina siddha kSetra baje baseM AtI haiN| tIrtha para bhI savArI sAdhana upalabdha ho jAte haiN| tAlukA saTANA, paricaya : gAlanA hilsa ke nAma se jAnA jAne vAlA yaha pahAr3I kSetra tahArAbAda ke nikaTa sthita jilA nAsika-423 302 hai| mAMgI va tuMgI nAmaka, parvata kI, do cUlikAeM haiN| mAMgI evaM tuMgI para guphAeM haiN| mAMgI (mahArASTra) para sItA guphA, mahAvIra guphA, zrI AdinAtha guphA, zrI zAMtinAtha guphA, zrI pArzvanAtha guphA evaM ratnatraya guphA haiN| parvata ke Upara se hI tuMgI girI ke lie mArga gayA hai| tuMgI mArga para hI navanirmita chatriyAM darzanIya haiN| tuMgIgirI para zrI rAma guphA tathA zrI caMdra prabhu guphA hai| lauTate vakta donoM parvatoM ke madhya utarane kA mArga hai| jo sarala sIr3hiyoM kA nirmANa kara sugama banA diyA gayA hai| yaha tIrtha atyaMta prAcIna hai| talahaTI meM bhI do jinAlaya haiN| Thaharane kI vyavasthA : kSetra para talahaTI meM aTaica 50 kamaroM kI dharmazAlA hai| yahA~ bhojana kI bhI vyavasthA hai| prAtaH 11.00 se 1.00 baje tk| pahAr3a se utarate vakta bhAtA milatA hai| zrI gajapanthA tIrtha mUlanAyaka : mArgadarzaka : yaha tIrtha nAsika roDa sTezana se 19 ki.mI. dUra nAsika zahara ke pAsa masarula kI per3hI : eka pahAr3I para sthita hai| talahaTI se pahAr3I kI car3hAI 1 ki.mI. hai| car3hane ke lie sIr3hiyA~ zrI digambara jaina gajapanthA banI huI haiM tathA talahaTI taka pakkI sar3aka hai| sainTrala relve mArga para mumbaI se 190 ki.mI., tIrtha kSetra kameTI auraMgAbAda se manamADa hokara 218 ki.mI. dUra nAsika roDa sTezana sthita hai| nAsika roDa DAkaghara masarUla, se nAsika siTI 8 ki.mI. dUra hai| nAsika roDa para sabhI vAhana upalabdha haiN| nAsika roDa jilA nAsika (mahArASTra) sTezana se masarula ke lie basa, TaiksI, oNTo upalabdha rahate haiN| mumbaI ke nikaTa pramukha udyoga nagarI evaM darzanIya sthala hone ke kAraNa deza ke sabhI prAntoM se Ane-jAne vAlI gAr3iyoM kA yahA~ ThaharAva hai| 146 JanEducation International 2010_03 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA paricaya : yahA~ se sAta balabhadra muni tathA anekoM yAdava vaMzI muni mokSa sidhAre, jinameM gajasukumAra muni bhI the| isIlie isa sthAna kA nAma gajapanthA pdd'aa| zrI cAmarAja ur3ayAra ne jaba se isakA uddhAra karavAyA taba se loga ise cAmaraleNI kahane lge| choTe gA~va ke jaMgala meM eka TekarI para sthita isa mandira kA dRzya atyadhika manorama pratIta hotA zAnta, saumya aura gaMbhIra mudrA meM hai| mUrti bhI I Thaharane kI vyavasthA : talahaTI meM dharmazAlA hai, jisameM bijalI, pAnI va bartana Adi sabhI suvidhAe~ upalabdha hai / nAsika zahara meM anekoM dharmazAlAe~ evaM hoTala upalabdha haiN| darzanIya sthala : nAsika zahara pavitra hindU tIrtha bhI hai / godAvarI taTa para basA yaha zahara itihAsa kI anekoM dharoharoM ko apane meM saMjoye hue hai| yahA~ kapAlezvara mahAdeva mandira, kAlArAma mandira, kAparNa kuTIra, sItAharaNa guphA Adi darzanIya tIrtha sthala haiN| relve sTezana ke nikaTa nAsika roDa para hI muktidhAma mandira bhI darzanIya hai / nAsika zahara meM paMcavaTI kSetra meM anekoM dharmazAlAe~ haiN| nAsika roDa se 37 ki.mI. dUra paMcapUr3A meM trayambakezvara mandira darzanIya hai / nAsika - mumbaI mArga para igatapurI hote hue 750 mITara kI UMcAI para hila rijArTa bhaMDAradArA kA AnaMda bhI liyA jA sakatA hai| nAsika siTI se zrI sAMI bAbA kA sthala ziraDI 90 ki.mI. dUra hai| yahA~ se niyamita basa sevA upalabdha hai| ziraDI meM bhI aneka dharmazAlAe~ haiM / mahArASTra rAjya meM jalagA~va zahara suvarNanagarI ke nAma se suvikhyAta hai / hAvar3A-mumbaI, dillI - jalagA~va mumbaI, dillI - baiMgalora relamArga para mahattvapUrNa sTezana hai jlgaaNv| isa suvarNanagarI meM sTezana se 3 ki.mI. dUrI para jalagA~va - dhUliyana rASTrIya rAjamArga para dAdA gurudeva kI dAdAvADI kA bhavya nirmANa kiyA gayA hai| isa dAdAvADI nirmANa ke preraNAstrota AtmajJAnI jaina kokilA sva. pravartinI zrI vicakSaNa zrI jI ma. sA. kI viduSI ziSyA paramapUjyA prakhara jyoti zrI maNiprabhAzrI jI ma. sA. haiN| Aja isa dAdAvADI ke prAMgaNa meM uttama kalAmudrA se AkarSaka maMdira kA nirmANa huA hai / jisameM zrI jinakuzala sUri dAdA gurudeva kI bhavya mUrti kI pratiSThA madhya bhAga meM kI gayI hai| sAtha-sAtha zrI kAlebhairavajI, zrI gore bhairavajI, ghaMTAkarNa zrI mahAvIra svAmI, zrI nAkoDA bhairavajI kI bhI pratiSThA samAja ciMtAmaNI zrI surezadAdAjI jaina evaM unake sabhI parivArajanoM ke hAthoM se susampanna huI / isa dAdAvADI ke bhavya prAMgaNa meM dAdA gurudeva ke maMdira ke sAtha-sAtha eka bhavya "vicaNakSa vizrAma bhavana" banAyA hai jisameM rahane kI suvidhA upalabdha hai| dAdAvADI ke nikaTa hI atyaMta kalAtmaka DhaMga se zrI bhAgyavardhana pArzvanAtha tIrtha kA nirmANa kArya tejI se pragati para hai / jalagA~va rela sTezana se ajaMtA kI dUrI 59 ki.mI. hai| basa do ghaNTe meM gaMtavya taka pahu~cA detI hai| vaise jalagA~va auraMgAbAda kaha baseM (hara ghaNTe sevA) ajaMtA guphA se 2 ki.mI. dUra rASTrIya rAjamArga para hI utAra detI hai / ataH ajaMtA ke bhramaNArthiyoM ko ajaMtA kI basa se hI yAtrA karanI cAhie / elorA aura auraMgAbAda ghUmaghAma kara mAnamADa hote hue siraDI / nAsika kA paridarzana kara mumbaI jAyA jA sakatA hai| jalagA~va se 59, bhusAvala se 80, auraMgAbAda se 103 ki.mI. dUra ajaMtA kI vizva prasiddha guphAe~ haiN| tInoM sthAnoM se ajaMtA ke lie niyamita basa sevA hai| ajaMtA kI guphAe~ apane bhiticitroM kI mohakatA ke lie prasiddha haiM / ajaMtA meM kula 29 guphAe~ haiM / 2010_03 mahArASTra 147 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArASTra mumbaI zrI goDIjI pArzvanAtha bhagavAna vAlakezvara kA mandira per3hI : jIvana vilA kampAuNDa, 7vA~ mAlA, nArAyaNa dAbholakara roDa, vAlakezvara, malabAra hila, mumbaI - 400004 phona : 3698036 zrI munisuvrata svAmI bhagavAna bhavya zikharabaMdI jinAlaya per3hI TeMbInAkA, thANA (mahArASTra ) phona : 5342389, 5369811 (oN.), bAbUlAlajI (oN.) 5341177, (ghara) 5340490 jugarAjajI punamiyA (oN.) 5334319 (ghara) 5366087 148 Jam Education International 2010_03 jaina tIrtha paricAyikA mumbaI kI vicitratA, usakI stambhita kara dene vAlI gagana cumbI bhavya aTTAlikAe~ samudra kI gaharAI ko mApa lene kI hor3a sI karatI pratIta ho rahI hai| itanA hI nahIM, samudra kA vistAra ghaTatA jA rahA hai aura vahA~ zahara pasaratA jA rahA hai| bhArata ke pramukha janapriya zaharoM meM Aja mumbaI zIrSastha hai| kevala bhArata hI kyoM, vizva ke Adhunikatama zaharoM meM mumbaI kA chaThA sthAna hai| mumbaI ke mArga bhI ati bhavya, prazasta aura sundara haiN| yAnavAhanoM kI vyavasthA bhI kAphI sundara hai 1 yahA~ kI jalavAyu bhI vividhatApUrNa hai / mumbaI vAyumArga se samUce vizva se pratyakSa rUpa se jur3A huA hai| zahara se 26 ki.mI. dUra bhArata kA vyavastatama havAI aDDA mumbaI arthAt sAMtAkruja hai| eyara iNDiyA ke vimAna mumbaI se vizva ke 36 dezoM ke lie ur3Ana bharate haiM / relamArga dvArA mumbaI bhArata ke vibhinna zaharoM se jur3A huA hai| mumbaI senTrala sTezana ke sAmane mahArASTra sTeTa TrAMsaporTa Dipo hai / isI Dipo meM mahArASTra sTeTa TrAMsaporTa ke atirikta madhya pradeza, gujarAta, govA, karnATaka rAjya parivahana ke bhI kAryAlaya haiN| mumbaI ke prAcIna mandiroM meM zrI goDIjI pArzvanAtha bAlakezvara mandira kA nAma agraNIya hai / isa jinAlaya meM paMca dhAtu kI 7 pratimA, 3 ratnoM kI cA~dI kI 1 pratimA (caubIsI ), siddhacakrajI- 5, aSTamaMgala - 1 tathA mAtAjI zrI cakrezvarI devI va padmAvatI devI bhI virAjamAna haiM / mumbaI meM vaise 450 se adhika jaina mandira haiN| hara kSetra meM apane Apa meM darzanIya jaina mandira 3-4 kI saMkhyA se adhika meM hai| kaI sthAnoM para Thaharane evaM bhojana kI sundara vyavasthA bhI upalabdha hai| yaha jinAlaya zrI munisuvrata prabhu navapada jinAlaya evaM koMkaNa zatruMjaya ke nAma se vizeSa rUpa suprasiddha hai| zrIpAla mahArAja apane videzATana kAla meM sAgara meM girane ke bAda yahA~ thANA nagarI meM Aye the, yaha ghaTanA bhagavAna zrI munisuvrata svAmI jI ke zAsanakAla meM banI thI, isalie thANA meM zrI munisuvrata svAmI jI zrI navapada jinAlaya kA Ayojana hetu pUrNa hai| isa mandira kA nirmANa muni zrI zAntivijaya jI ke upadeza se huA thaa| ve AtmArAma jI (vijayAnanda sUrIzvara jI ma. ) ke ziSya the / ve bar3e vidvAna, tArkika tathA jaina siddhAntoM ke marmajJa the| unakI kRpA dRSTi thANA para jyAdA thI / apane svarodaya tathA prazna taMtra ke AdhAra para unhoMne yahA~ ke logoM se kahA ki yaha isa bhUmi para zrI munisuvrata svAmI kA mandira bana jAye, to yaha saMgha ke lie zreyaskara hogA / zrIsaMgha unakI bAta saharSa mAna lI aura mandira kA nirmANa kArya zurU kiyaa| kucha samaya pazcAt kharataragacchIya AcArya zrI jinaRddhi sUrIzvara jI mahArAja kA thANA meM Agamana huaa| ve zuddha cAritra pAlaka aura jJAnI- dhyAnI mahAtmA the| unake sAtha gulAba muni bhI the| unakI dekharekha meM mandira kA kAma huA / isa lokapriya mandira ke mUlanAyaka zrI munisuvrata svAmI jI kI bar3I bhavya pratimA kI aMjanazalAkA vi. saM. 2004 ke vaizAkha mAsa meM vaDhavANa zahara meM parama pUjya zAsana samrATa AcArya bhagavanta zrI vijaya nemisUrIzvara jI ma. sA. kI puNya nizrA meM huI thI, yaha aMjanazalAkA pratiSThA mahotsava kA Ayojana parama pUjya yuga divAkara AcArya bhagavaMta zrI vijayadharma sUrIzvara jI ma. sA. kI puNya preraNA se Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArASTra jaina tIrtha paricAyikA vaDhavANa zahara ke navanirmita zrI zAntinAtha jinAlaya meM huA thA, usa samaya A. bha. zrI vijaya dharmasUrIzvara jI ma. sA. bhI vahA~ upasthita the| bAda meM zrI manisavrata svAmI jI bhagavAna ke isa bhavya jinAlaya kI pratiSThA parama pUjya AcArya bhagavaMta zrI jinaRddhi sUrIzvara jI ma. tathA parama pUjya siddhAntaniSTha AcArya bhagavaMta zrI vijaya pratApa sUrIzvara jI ma. Adi muni bhagavaMtoM kI pAvana nizrA meM vi. saM. 2005 kA mAha sudi 5 ko bhavya rUpa se huI thii| isa bhavya jinAlaya kA saMcAlana zrI RSabhadeva mahArAja jaina Tempala jJAti TrasTa, thANA dvArA ho rahA hai| mandira meM Upara nIce Arasa kI 20 pratimA, Arasa kA banAyA huA zrI siddhacakra jI navapada yaMtra suzobhita haiN| cAroM tarapha dIvAroM meM zrIpAla mahArAja kA jIvana caritra, A. zrI hemacandrAcArya aura mahArAjA siddharAja jayasiMha aura kumArapAla mahArAjA kA jIvana caritra, vikramAditya ke krAntikAraka gurudeva zrI kAlaka sUri, zrI siddhasena divAkara caritra, zrI zayyaMbhavasUri, ratnasUri caritra, akabara pratibodhaka zrI hIrasUrIzvara jI ma. caritra, samprati mahArAjA caritra, zreNika mahArAjA caritra ye sabhI citra patthara kI khudAI para banAye haiN| citroM ke nIce paricaya bhI likhA huA hai| mandira ke sAiDa meM zrI maNibhadra sabhAgRha ke eka kamare meM paMcadhAtu kI 25 pratimA, padmAvatI devI kI 2 pratimA tathA eka tarapha parama pUjya A. bhagavaMta zrI vallabhasUrIzvara jI ma. kI Arasa kI pratimA virAjamAna hai| mandira kI mukhya zaNagAra caukI ke Upara, dUra se dRzyamAna A. zrI jinaRddhisUrIzvara jI ma. aura A. zrI pratApasUrIzvara jI ma. kI Arasa kI pratimA virAjamAna haiN| mandira ke dvAra para do bAjU do bar3A-bar3A hastI darzanArthiyoM kA svAgata karatA hai| mandira meM praveza karate samaya jisa dvAra se praveza karate haiM, vo upAzraya cAra maMjila kA bhavana hai| grAuNDa phlora para kAryAlaya tathA sAdhu-sAdhvI jI mahArAjAoM kA bhinna-bhinna upAzraya tathA vyAkhyAna bhavana hai| donoM liphTa kA upayoga 4 mAle taka gamanAgamana ke lie hotA hai| yahA~ kI makhya saMsthAoM meM zrI siddhacakra jaina navayavaka maMDala. zrI mahAvIra maNDala. zrI abhinandana maNDala, zrI vardhamAna maNDala, zrI munisuvrata svAmI mahilA maNDala, zrI rAjasthAna pArzva mahilA maNDala, zrI kesariyA guNa mahilA maNDala, zrI AdinAtha mahilA maNDala, zrI caMdaprabha svAmI mahilA maNDala evaM zrI munisuvrata svAmI pAThazAlA kA saMcAlana sundara DhaMga se ho rahA hai| zrI cintAmaNi pArzvanAtha bhagavAna jaina derAsara TrasTa dvArA saMcAlita isa mandira jI kI pratiSThA vi. saM. 1878 kA zrAvaNa vada 5 ko huI thii| vi. saM. 2010 kA zrAvaNa vada 1 ravivAra ko pArvanAtha bhagavAna mahAvIra svAmI vagairaha pratimA aMjanazalAkA kI huI virAjamAna hai| isa mandira ke saMcAlana meM vizeSa rUpa se rAjasthAnI bhAIyoM kA sahayoga hai| mandira ke nIce oNphisa haoNla meM jinAlaya zrI jinakuzala sUrIzvara jI ma. va aneka devI-devatA kI bhavya pratimA virAjamAna hai| mandira meM Arasa kI kula 50 pratimA, paMcadhAtu kI 67 pratimA, siddhacakra jI-46, cA~dI kI peDhI: pratimA tathA eka siddhacakra jI hai| mandira kI dIvAroM meM prAcInakAla meM Arasa para banAye galAlavAdIkIkA gaye zatrujaya tIrtha aSTApada tIrtha suzobhita hai| sTrITa, mumbaI-400 002 yahA~ cintAmaNi hitavardhaka yuvaka maNDala hai| pUjA karane Ane vAle mahAnubhAvoM ke lie phona : (oN.) 3755574 nahAne kI bhI vyavasthA hai| pramukha kSetra meM hone se darzana-pUjA karane vAle bhAI-bahanoM kI mohanalAlajI bhIr3a lagI rahatI hai| 2055146 2010_03 www.jainelibary. 49 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArASTra jaina tIrtha paricAyikA sAntAkrajha (parva) sarvaprathama yahA~ ke gRha mandira meM zrI kalikuMDa pArzvanAtha kI yahI bhavya pratimA sthApita kii| gayI thii| isa gRha mandira ke sthAna para eka bhavya zikharabaddha jinAlaya banA, jisakI pratiSThA zrI kalikuMDa vi. saM. 2034 kA vaizAkha suda 6 zanivAra tA. 13.5.1978 ko huI thii| pAzvanAtha bhagavAna grAuNDa phlora para oNphisa haoNla meM hI zrI maNibhadravIra jI, zrI ghaMTAkarNa vIra, zrI AzApurI bhavya zikharabaddha jinAlaya mA~, zrI ambA mA~, zrI padmAvatI devI virAjamAna haiN| haoNla ke bAhara kI ora A. vijaya guNasAgara sUrIzvara jI ma. sAhaba kI pratimA aura sAmane kI ora pAnI kI pyAU hai| prathama per3hI : mAle para Arasa kI 16 pratimA, siddhacakra-3, aSTamaMgala-2 tathA zrI kalyANasUri, T.P.S.S. roDa naM. 2, zrI aMbikAdevI, zrI pArzvayakSa-zrI padmAvatI, zrI sarasvatI, zrI mahAlakSmI, zrI cakrezvarI devI orijinala ploTa naM. 60, tathA zrI mahAkAlI devI virAjamAna haiN| B-51 rUpa TokIja ke pIche, 181 pratimA vAlA Adhunika jinAlaya darzanIya hai| AzApurI devI jaina cauka, neharU roDa, sAntAkrujha (pUrva), mumbaI-55 phona : (oN.) 6490881, (ghara) 6492866 kazorabhAI zrI AdIzvara bhagavAna aMdherI vibhAga meM sabase prAcIna gRha mandira yahI hai| yahA~ paMcadhAtu kI 13 pratimA, siddhacakra 9 gRha mandira suzobhita haiN| per3hI : saMghavI vilA, iralA brija, bambAkhAna ke sAmane, 75 svAmI vivekAnaMda roDa, aMdherI (pazcima), mumbaI-58 phona : 6208848, 6283013 zevantIlAlabhAI AgAzI gA~va zrI munisuvrata svAmI bhagavAna bhavya zikharabaMdI jinAlaya per3hI : AgAzI cAlapeTha, gA~va-posTa AgAzI, sTe. virAra, jilA thANA (mahArASTra) phona : 912-587618, 587518 khImarAjajI 3864156 mahendrabhAI mArgadarzana : mumbaI-pazcima relve lAIna kA virAra sTezana se 5 ki.mI. AgAzI gA~va kA yaha prAcIna suprasiddha jaina tIrtha hai| mumbaIvAsiyoM ke lie upanagara kA sabase lokapriya tIrtha ke rUpa meM pracalita hai| prativarSa caitrI-kArtikI pUrNimA ko hajAroM kI saMkhyA meM darzana-sevApUjA ke lie padhArate haiN| isake alAvA prati zanivAra-ravivAra tathA anya dinoM meM bhI bhaktajanoM kA AnA-jAnA cAlU hI rahatA hai| yahA~ padhArane vAle yAtrAlu bhAIyoM ke lie pratidina 8 se 12 taka bhAtA kI vyavasthA hai| paricaya : suprasiddhi mandira nirmAtA zrAvaka ziromaNi seTha zrI motIcanda (motIzA) amIcanda ne lagabhaga 162 varSa pahale jinAlaya banavAkara Apake hI kara-kamaloM dvArA vi. saM. 1812 phAguNa vada 2 ko bhavya pratiSThA karAI thii| usake bAda zrI jaina saMgha kI tarapha se mandira kA jIrNodvAra huA evaM vi. saM. 1967 kA mAha sudi 10 ko khUba ThATha mATha se punaH pratiSThA mahotsava sampanna huA thaa| isI mAha sudi 10 ko prativarSa khUba ullAsa umaMga ke sAtha dhvajA car3hAkara varSagA~Tha manAte haiN| 150 2010_03 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArASTra jaina tIrtha paricAyikA jinAlaya meM Arasa kI 29 pratimA, paMcadhAtu kI 18 pratimA, siddhacakrajI-5 evaM cA~dI ke 10 siddhacakrajI vagairaha pratimA kA darzana kara Ananda se jhUma jAte haiN| pratimAe~ apanI prAcInatA evaM kalAtmakatA ke kAraNa darzanIya haiN| yahA~ ke mUlanAyaka zrI munisuvrata svAmI jI kI pratimA nAlAsopArA ke tAlAba se prApta huI hai| yaha mUrti zrIpAlarAja ke samaya kI khUba prAcIna aura camatkArika kahI jAtI hai| Ajakala jIrNodvAra cAlU hai| Thaharane kI vyavasthA : mandira ke sAmane hI mandira kI oNphisa va do purAnI dharmazAlAe~ haiM (1) mahuvA nivAsI seTha vIracanda gA~dhI seneTarIyama, (2) seTha candubhAI vaccharAja senettriiym| seTha rUpacanda lallubhAI jhavherI nUtana dharmazAlA kA udghATana vi. saM. 2066 kA caitra vada 5 ravivAra tA. 26-04-1976 ko zrImatI lalitAbena lallubhAI jhavherI ke karakamaloM se huA thaa| yahA~ upAzraya, pAThazAlA AyaMbila zAlA kI vyavasthA hai| yahA~ yAtrAlu bhAIyoM ke lie jaina bhojanazAlA kI ati sundara vyavasthA hai| mUlanAyaka : zrI munisuvrata svAmI bhagavAna, pdmaasnsth| zrI koMkaNa mArgadarzana : yaha tIrtha mumbaI se 24 ki.mI. dUra thANA meM TebhI nAkA ke bIca meM sthita hai| zatrujaya tIrtha nikaTatama relve sTezana ThANe hai| jahA~ se hara prakAra kA sAdhana upalabdha hai| paricaya : isa mandira kI pratiSThA vikrama saMvata 2005 ke mAgha zuklA 5 ko huI thii| isake sAmane per3hI : zrI RSabhadeva jI mahArAja hI zrI AdinAtha bhagavAna kA mandira hai| zrIpAla rAjA, zrI vikramAditya rAjA tathA samprati jaina dharma Taimpala eNDa jJAtI TrasTa rAjA ityAdi ke jIvana kI mahatvapUrNa ghaTanAoM ke bane bhavya evaM sundara raMga-biraMge paTa bane jaina mandira mArga, TeMbhI hue haiM, jo bahuta hI AkarSaka haiN| pUjA kA samaya prAtaH 7.30 baje hai| nAkA, ThANe-400 601 Thaharane kI vyavasthA : mandira ke pAsa hI dharmazAlA hai| jahA~ sabhI suvidhAe~ haiN| bhojanazAlA va phona : 022-5472389, 5475811 AyaMbilazAlA kI suvidhA hai| mUlanAyaka : zrI bhagavAna mahAvIra, pdmaasnsth| zrI dahIgA~va tIrtha mArgadarzana : nAtepute se yaha 5 ki.mI., bAlacaMda nagara se 13 ki.mI., akaluca se 30 ki.mI. zikhara ziMgaNApura mahAdeva maMdira se 20 ki.mI. dUra hai| bArAmatI se yaha 35 ki.mI. dUra hai| per3hI : paMDharapura se 60 ki.mI. tathA satArA se 130 ki.mI. dUra hai| tIrtha para basa sevA upalabdha hai| zrI zrI mahAvIra svAmI nAtepute se bAlacaMdanagara jAne vAlI baseM yahA~ rukatI haiN| prAtaH 6.30 baje se sAyaM 6.00 baje digambara jaina atizaya kSetra taka basoM kA AvAgamana rahatA hai| nikaTavartI sTezana paMDharapura hai| jahA~ se basa evaM TaiksI dahIgA~va, vAyA nAtepute tAlukA mAlasirasa kI suvidhAe~ haiN| jilA solApura paricaya : yaha tIrtha atyaMta prAcIna hai| yahA~ kA vizAla, pattharoM se nirmita guphA mandira atyaMta phona : 02985-62582 2010_03 www.jainelibrar151 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArASTra zrI kumbhojagiri tIrtha tathA zrI bAhubalI tIrtha per3hI zrI jagavallabha pArzvanAtha jaina zvetAmbara mandira TrasTa kuMbhojagiri tIrtha DAkaghara bAhubalI, tAlukA hAthakalaMgar3e : jilA kolhApura phona: 0230-484445 zrI bAhubalI vidyApITha brahmacAryAzrama evaM bAhubalI vidyApITha 'posTa bAhubalI, tAlukA hAthakalaMgar3e jilA kolhApura - 416 110 phona: 0230-484422 152 2010_03 jaina tIrtha paricAyikA darzanIya hai| mukhya mandira meM kAle varNa kI bhagavAna mahAvIra kI 5 phuTa 5 iMca kI atyaMta mana bhAvaka pratimA virAjamAna hai| maMdira kI caukhaTa para sundara cAMdI kI kArIgarI atyaMta manamohaka hai| nikaTa hI bhagavAna pArzvanAtha kA sundara mandira hai| guphA mandira meM videha kSetra ke bIsa tIrthaMkaroM kI zveta pASANa se nirmita pratimAe~ virAjita haiN| guphA mandira se bAhara nikalane para bAyeM hAtha para bhagavAna bAhubalI kI pratimA sthita hai| yahA~ kI kalA atyaMta sundara hai| Thaharane kI vyavasthA : mandira meM suvidhA sampanna dharmazAlA hai| pUrva sUcanA dene para bhojana kI vyavasthA ho jAtI hai / mUlanAyaka : zrI bAhubalI bhagavAna, pArzvanAtha bhagavAna, padmAsanastha / (kumbhojagiri bAhubalI) mArgadarzana : yaha tIrtha hAthakalaMgaDe sTezana se 6.5 ki.mI. dUra sthita hai| sTezana para basa, TaiksI, rikzA Adi sAdhana upalabdha haiN| tIrtha para prAta: 6.30 baje se rAtri 8.45 baje taka basoM kA AvAgamana hotA rahatA hai / yahA~ se kolhApura 30 ki.mI., sAMgalI 32 ki.mI. dUra hai| yahA~ se nikaTavartI darzanIya sthala paMDAra hila sTezana 46 ki.mI., vaDagAMva 13 ki.mI., dAdAvAr3I 23 ki.mI., icalakaraMjI 16 ki.mI. tathA jayasiMhapura 20 ki.mI. hai| dharmanagara yahA~ se 12 ki.mI. tathA nAMdaNI 15 ki.mI. dUra hai / paricaya : isa mandira kA uddhAra vikrama saMvat 1926 mAgha zuklA 7 ko huA thA / kArtika pUrNimA, caitra pUrNimA va poSa kRSNA 10 ko yahA~ para melA lagatA hai| isake atirikta eka aura digambara mandira hai| ina nUtana mandira kI pratiSThApanA parama pUjya 108 AcArya zrI samantabhadrajI mahArAja kI nizrA meM dinAMka 8.2.1963 ko sampanna huI thI / isa mandira ke ahAte meM hI vibhinna siddha kSetroM kI pratikRtiyA~ va samavasaraNa bar3e hI sundara va kalAtmaka DhaMga se AkarSaka bane hue haiN| yaha sthAna jaMgala meM sthita pahAr3I kI oTa meM atyadhika sundara va manorama pratIta hotA hai| samavasaraNa kI racanA kalAtmaka va bhAvAtmaka DhaMga se kI gayI hai| bAhubalI meM bha. bAhubalI kI 28 phuTa U~cI bhavya cittAkarSaka pratimA virAjamAna hai| yahA~ gurukula meM jarUratamanda medhAvI chAtroM ko zikSA dI jAtI hai| yahA~ 400 chAtra haiN| isakI karnATaka meM 3 zAkhAe~ haiM / skUla meM AsapAsa ke vidyArthI bhI zikSA grahaNa karake Ate haiN| Thaharane kI vyavasthA : dharmazAlA meM 70 kamare haiN| jahA~ bijalI, pAnI va bhojanazAlA Adi sabhI suvidhAe~ upalabdha haiN| yahA~ Adhunika suvidhAyukta 29 blaoNka haiN| bhojanazAlA meM prAtaH 11.30 se 1.30 evaM sAyaM 5.00 se 6.30 baje taka bhojana vyavasthA rahatI hai| pahAr3a para bhAtA prAtaH 8.30 se 4.00 baje taka upalabdha hotA / digambara mandira meM bhI dharmazAlA evaM bhojanazAlA kI suvidhA haiN| bhojana vyavasthA prAtaH 10 se 12 tathA sAyaM 5.00 se 6.30 taka upalabdha hai| Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA mahArASTra mArgadarzana : jiMtUra zahara auraMgAbAda-haidarAbAda mahAmArga para sthita hone se sabhI bar3e zaharoM se zrI nemagirI tIrtha roDa dvArA sambandhita hai| relagAr3I se parabhaNI jaMkzana para utarakara vahA~ se 42 ki.mI. dUrI para hai| auraMgAbAda, jAlanA, parabhaNI, nAMdeDa, akolA, risoDa se bahuta sI baseM calatI haiN| per3hI: zrI digaMbara jaina atizaya muktAgirI se 300 ki.mI. vhAyA akolA, aMtarikSa zirapUra yA amarAvatI, kAraMjA, vAzima, kSetra hiMgolI hote hue bhI jiMtUra pahu~ca sakate haiN| nemagirI, jiMtUra jilA parabhaNI (mahArASTra) kuMthalagirI se 250 ki.mI. vhAyA bIDa, mAjalagA~va, selU jiMtUra yA aMbAjogAI, paralI, phona : 24204 parabhaNI, jiMtUra A sakate haiN| kacanera se 175 ki.mI. vhAyA jAlanA, jiMtUra A sakate haiN| paricaya : zrI digaMbara jaina atizaya kSetra, nemagirI mahArASTra marAThavADA ke parabhaNI jile meM jiMtUra se uttara dizA kI ora 3 ki.mI. kI dUrI para prAkRtika nisarga sauMdarya se yukta sahyAdrI parvata kI upazreNiyoM meM basA huA hai| pahalA parvata zrI nemagirI jI aura dUsarA candragirI jI ke nAma se jAnA jAtA hai| donoM parvatarAja ke bIcoM bIca yugala cAraNa RddhidhArI muniyoM ke caturthakAlIna ati prAcIna caraNa pAdukAe~ virAjamAna haiN| lokokti ke anusAra aMtima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra kA samavazaraNa tera kSetra kI ora jAte samaya yahA~ ke candragirI jI parvata para AyA thaa| ataH yaha kSetra bhagavAna mahAvIra svAmI jI kI caraNa raja se pavitra huA hai| donoM parvatoM ke mandiroM kI ati prAcIna mUrti zilpakalA anAyAsa hI darzanArthI ke mana ko moha letI haiN| zrI nemagirI kSetra kI coTI para pahAr3I ke 17 phITa andara bhU-garbha meM 7 guphAoM meM choTechoTe daravAjoM se yukta evaM vizAla jinabiMboM se yukta yaha kSetra atyanta hI manojJa hai| guphAoM kI racanA cakra-vyuhAkAra hone se use bhUlabhalaiyA kahate haiN| darzaka loga aksara hI guphAoM meM sthita jinabiMboM ke darzana karate hue rAstA bhUla jAte haiN| pratyeka guphA kI moTI-moTI dIvAreM aura bahuta moTI Arca yukta chata prAcIna vAstu nirmANa kA adbhuta zilpa hai| hareka guphAoM meM pratidina sUryabiMba apanI agaNita sUryarazmiyoM se bhagavAna ke pAvana caraNa kamaloM ko niyamita rUpa se dakSiNAvarta ke krama se namaskAra karate hue mandira ke prAkRtika prakAza se ApUrNa kara detA hai| 2010_03 www.jainelib 153 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_03 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dakSiNa bhArata sar3aka mAnacitra ur3IsA * tIrtha sthala madhya pradeza mahArASTra bhojApara vizAkhApaTTanama nalagoMDA N.H. 13 dhAravADa zrI pArthamaNI tIrtha / AMdhrapradeza karnATaka samba>izimogA tIrthahallI vAraMga kArakala cainnaI dharmasthala maMgaloaDakitI pravaNabelagolA baiMgalo manigiri Hin PA girI ca pappuhAra vijayamaMgalama manAzur3I ON SWERS tamilanA Map not to scale. itaaedit, daagikite to taate yukt 2010_03 For Private & Personal use of Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jilA beMgalora jilA zimogA jilA dakSiNa kannar3a jilA hasana 2010_03 kanArTaka 1. beMgalora 2. zrI nAkor3A avanti 108 pArzvanAtha jaina tIrthadhAma 3. divya camatkAra kA tIrthadhAma zrI siddhAcala sthUlabhadradhAma 4. zrI pArzvalabdhi tIrthadhAma 5. zrI AdinAtha jaina zve. mandira 6. zrI ajitanAtha jaina zve. mandira 7. beMgalora - gA~dhInagara jaina zve. mandira 8. zrI vijaya zAnti sUrIzvara jI jJAnamandira 9. zrI beMgalora mahAnagara ke samasta jaina mandiroM kI sUcI 10. beMgalora meM tIrtha yAtriyoM ko Thaharane hetu sthAna 11. bhojanazAlA 1. 1. zrI humbaja tIrtha zrI kArakala tIrtha 2. zrI vAraMga tIrtha 3. zrI mUDabidrI tIrtha 4. zrI dharmasthala tIrtha 1. zrI zravaNabelagolA tIrtha 155 155 156 156 156 157 157 157 158 159 159 159 160 160 160 161 161 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karnATaka beMgalora jaina tIrtha paricAyikA bagIcoM kA zahara beMgalora karnATaka kI rAjadhAnI hai| yahA~ kA vAtAvaraNa atyanta ramaNIka hai| ilaikTraoNnika siTI ke rUpa meM yaha nagara prasiddha hai| deza ke sabhI pramukha nagaroM se beMgalora vAyu, rela va sar3aka mArga se jur3A huA hai| hasana se yaha 180 ki.mI., maisUra se 140 ki.mI., caitraI se 330 ki.mI. tathA tirupati se 260 ki.mI. dUra hai| maisUra ke lie yahA~ se niyamita basa sevA hai| beMgalora relve sTezana va basa sTaiNDa Amane-sAmane haiN| yahA~ kI silka sAr3iyA~, candana tela, candana ke bane anya sAmAna hAthI dA~ta ke sAmAna atyanta prasiddha haiN| beMgalora dekhane hetu karnATaka TUrijma dvArA kaNDakTaiDa Tara Ayojita kiye jAte haiN| relve sTezana se 5 ki.mI. dUra kubbana pArka jo aba joyArAmarAjendrA pArka ke nAma se jAnA jAtA hai, apane AkarSaNa kI chApa yAtriyoM para chor3atA hai| yahA~ kA myUjiyama, TaoNpa Trena, zizu udyAna ati AkarSaka hai| lAlabAga kA AkarSaNa bhI kama nahIM hai| paryaTakoM ko apanI ora AkarSita karane ke lie yahA~ anekoM mAnohArI AkarSaNa haiN| haidaraalI dvArA nirmita tathA TIpU dvArA pUrNa kiyA gayA TIpU kA mahala evaM bula Taimpala bhI yahA~ darzanIya haiN| zahara se 28 ki.mI. dUra rAmohallI arthAt vizAla vaTa vRkSa tIna ekar3a bhUmi meM apanI zAkhAe~ pasAre hue haiN| beMgalora se 55 ki.mI. dUra pahAr3I zahara zivagaMgA hai| yaha pahAr3a pUrva se nandI, pazcima se gaNeza, dakSiNa se zivaliMga aura uttara se phaNa phailAe nAga ke samAna dIkhatA hai| yahA~ ke do mandira evaM jharanA prasiddha haiN| beMgalora se 35 ki.mI. dUra devanahallI meM TIpU kA janma huA thaa| yahA~ smAraka ke rUpa meM mInAra aura durga haiM / beNugopAla kA sundara mandira bhI yahA~ hai| rASTrIya rAjamArga naM. 7 para sthita devanahallI meM zrI nAkor3AavantI 108 pArzvanAtha jainatIrtha dhAma kA nirmANa ho rahA hai| zrI labdhi vikrama paTTAlaMkAra, dakSiNa kezarI pUjya AcArya zrI sthUlabhadrasUrIzvarajI ma. sA. kI zrI nAkoDA avanti preraNA se evaM pajya manirAja zilpakalA manISI zrI candrayazavijaya jI ma. sA. ke mArgadarzana 108 pArzvanAtha jaina meM devanahallI, beMgalora kI dharA para eka bhavya tIrtha zrI nAkor3A avanti 108 pArzvanAtha jaina tIrthadhAma tIrthadhAma kA nirmANa ho cukA hai| per3hI : bhArata kI aitihAsika bhUmi ujjaina meM pa. pU. AcArya zrI siddhasena divAkara dvArA racita zrI nAkor3A avanti 108 zrI kalyANa mandira stotra ke prabhAva se pramadita zrI avantI pArzvanAtha bhagavAna kI mUrti kA pArzvanAtha jaina tIrthadhAma Tara pratichAyA rUpa pratimA evaM rAjasthAna kA camatkArika tIrtha nAkor3A Adi anya tIrthoM meM (vikrama sthUlabhadra vihAra) virAjita 108 pArzvanAtha prabhu kI mUrtiyoM ke isa tIrtha para eka sAtha darzana-vandana kA lAbha beMgalora se 38 ki.mI., prApta hotA hai| sAtha hI yahA~ 117 jinAlaya kA nirmANa kiyA gayA hai aura prakaTa prabhAvI devanagarI devanahallI jilA beMgalora-562 110 zrI maNibhadra deva, bhairUjI ke darzana kara mana ko asIma zAnti prApta hotI hai| phona : (08119) 82226 yAtriyoM kI savidhArtha yahA~ Thaharane kI uttama vyavasthA evaM bhojanazAlA kA bhI nirmANa kiyA gayA . gayA hai| isa tIrtha para pratimAsa kI vadI 10vIM ko melA Ayojita hotA hai| jisameM nAkor3A kaoNmpalaiksa, zrI zraddhAlujana bhAga lekara pUjA arcanA aura bhakti kA lAbha lete haiN| AdinAtha jaina mandira sTrITa, cikapeTa, beMgalora phona : (080) 2873663 2010_03 www.jaineliba 155 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karnATaka divya camatkAra kA tIrthadhAma zrI siddhAcala sthUlabhadra dhAma per3hI: zrI siddhAcala sthUlabhadra dhAma zAsana prabhAvaka TrasTa beMgalora haidarAbAda nezanala hAIve naM. 7, devanahallI , beMgalora phona : 08119-82886 jaina tIrtha paricAyikA zrI labdhi vikrama paTTAlaMkAra, dakSiNa kezarI parama pUjya AcAryadeva zrI sthUlabhadrasUrIzvarajI ma. sA. ke svapna kI sAkAratA rUpa evaM pUjya munirAja zrI candrayazavijayajI ma. sA. kI saMkalpa siddharUpa zrI vIra mANibhadra kI divya zakti aura AdezarUpa zrI siddhAcala sthUlabhadradhAma tIrtha nirmANa kArya joroM se agrasara hai| tIrthadhAma meM zrI varSAMtapa maMdira, zrI gheTIpAga maMdira, adhiSThAyaka deva-devI maMdira, dharmazAlAbhojanazAlA kA nirmANa ho cukA hai| kaMkara kaMkara para anaMta paramAtmA siddha hue aise pAvana girirAja pAlItANA se lAye gaye pASANoM kI sthApanA karake isa tIrtha kA nirmANa hone jA rahA hai| zrI sthUlabhadrasUri saMskAra dhAma, vizAlakAya tapovana jaisA jaina vidyAlaya Adi aneka dharmadhAmoM kI yojanAe~ sAkAra hone jA rahI hai| 52 jinAlaya, 4 mukhya jinAlaya, navaDhUMka sahita yaha bhavya tIrtha sundara prAkRtika vAtAvaraNa meM sthita hai| zrI pArzvalabdhi tIrthadhAma per3hI: zrI pArzvalabdhi zAsana prabhAvaka TrasTa pUnA-beMgalora hAive naM. 4, po. aDakamanahallI mAkalI Tumakura roDa, (21 ki.mI. para), beMgalora-562 123 phona : 08118-23103 beMgalora-pUnA rASTrIya rAjamArga naM. 4 Tumakura roDa para beMgalora se 21 ki.mI. kI dUrI para pa. pU. dakSiNa kezarI AcAryadeva zrI sthUlabhadra sUri jI ma. sA. kI preraNA se isa bhavya tIrtha kA / udagama huA hai| ukta tIrtha meM aSTakoNIya mandira jI meM zrI zaMkhezvara pArzvanAtha prabhu ke darzana detI zrI labdhi pArzvanAtha prabhu kI mUrti sAtha hI labdhi nidhAna zrI gautama svAmI, labdhidhArI dAdAguru zrI labdhisUrIzvara jI ma. sA. kI gurumUrti evaM adhiSThAyaka bhairUjI aura ambikAdevI kI mUrti virAjita hai jo zraddhAluoM kA mana moha letI hai| dakSiNa bhArata ke alpa samaya meM nirmita isa tIrtha kA naisargika vAtAvaraNa zraddhAlu yAtriyoM ko apanI ora AkarSita karatA hai| yahA~ bhojanazAlA kI vyavasthA upalabdha hai| isa tIrthadhAma meM pratimAsa kI pUrNimA ko bhavya mele kA Ayojana hotA hai jisameM aneka zraddhAlujana upasthita hokara bhakti kA lAbha lete haiN| zrI AdinAtha jaina zve. mandira, cikapeTa, beMgalora patA: zrI AdinAtha jaina zvetAmbara mandira, cikapeTa, beMgalora-560053 phona : 2873678 75 varSa pUrva sthApita cikapeTa kA zrI AdinAtha jaina zvetAmbara mandira yahA~ kA prathama evaM prAcIna jinAlaya hai| mUlanAyaka prabhu AdinAtha kI atyaMta sundara aura mana bhAvana pratimA mana ko Ananda abhibhUta kara detI hai| isa bhavya jinAlaya kI kalAtmakatA aura zilpakalA atyaMta darzanIya hai| dvAra para vizAlakAya gajarAja kI kalAtmakatA, andara kI gayI manamohaka tela citra mana ko barabasa apanI ora khIMca letI haiN| mUlanAyaka ke nikaTa hI pArzvaprabhu evaM saMgamaramara kI zAMtinAtha prabhu evaM mahAvIra bhagavAna kI cittAkarSaka nayana-ramya pratimAe~ pratiSThita haiN| AdinAtha prabhu ke sAmane hI gajarAja para mAtA marudevI kI pratimA virAjita hai| garbhagRha ke ThIka sAmane adhiSThAyaka gaumukhajI evaM adhiSThAtrI cakrezvarI mAtA kI anupama pratimAe~ haiN| vartamAna meM cikapeTa mandira jI ke antargata AyaMbila khAtA, bhojanazAlA suvidhA upalabdha haiN| 156 _ 2010_03 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA beMgalora ke nagaratha peTha kSetra meM hAla hI meM AcArya zrI sthUlabhadra sUrIzvarIjI ma. kI sadpreraNA se ajitanAtha prabhu ke navanirmita bhavya jinAlaya meM mUlanAyaka zrI ajitanAtha bhagavAna evaM zrI pArzvanAtha prabhu, zrI mahAvIra svAmI, zrI vAsupUjya svAmI, zrI RSabhadeva bhagavAna, zrI neminAtha jI, zrI zAMtinAtha jI Adi jina bimboM kI pratiSThA sampanna huiiN| mandira meM adhiSThAyaka deva zrI mahAyakSa, zrI ajitAdevI, padmAvatI devI, maNibhadrajI evaM nAkor3A bhairavajI Adi kI manamohaka pratimAeM mana moha letI haiN| maMdira se lagA eka bhavya upAzraya kA nirmANa bhI ho gayA | beMgalora ke gA~dhInagara kSetra meM prabhu zrI pArzvanAtha bhagavAna kA sundara, bhavya darzanIya jinAlaya sthita hai| relve sTezana, basa sTaiNDa Adi se lagabhaga 2-3 ki.mI. kI paridhi meM yaha kSetra sthita hai| pramukha zahara hone ke kAraNa yahA~ Ane hetu pratyeka sAdhana upalabdha hai| mUlanAyaka prabhu kI pratimA ke nikaTa hI adhiSThAyaka deva dharaNendra evaM mAtA padmAvatI devI kI camatkArika pratimAyeM virAjita haiN| mandira ke nikaTa hI yuga pradhAna zrI jinadatta sUri jI kI dAdAvAr3I sthita hai| jisameM cAroM dAdAguru kI sundara AkarSaka pratimAyeM eka hI chatrI meM cAroM dizA mukhI sthApita haiN| yahA~ ambikA devI, mAtA padmAvatI, zrI ghaMTAkarNa, mahAvIra evaM zrI nAkor3A bhairava jI kI pratimAyeM virAjita haiM / dAdA guru ke camatkArika prasaMgoM ko sundara kalAtmaka DhaMga se parisara meM citrita kiyA gayA hai| citrakArI atyanta kalAtmaka hai| chata para sundara kAMca kA kArya kiyA gayA hai| yahA~ para upAzraya, pAThazAlA, jaina bhavana ( nAhara bhavana ) bhojanazAlA tathA jaina klInika kI suvidhA upalabdha hai| nAhara bhavana meM yAtriyoM ko Thaharane hetu sundara vyavasthA hai| bhojanazAlA kA bhI ucita prabandha hai| ina sabhI saMsthAoM kI vyavasthA samAjasevI zrAvaka - ratna zrImAn ravilAla labajI bhAI pArekha kI adhyakSatA meM varSoM se nirantara sucAru rUpa se saMcAlita hai| 2010_03 karnATaka zrI ajitanAtha jaina zvetAmbara mandira per3hI : zrI ajitanAtha jaina zvetAmbara mUrti pUjaka saMgha, nAgaratha peTha, beMgalora-2 phona : 2215980 beMgalora-gA~dhInagara jaina zvetAmbara mandira per3hI : zrI jaina zve. mUrtipUjaka mandira (gA~dhI nagara jaina mandira) cauthA mena roDa, gA~dhI nagara, po. baoN. 9717, beMgalora-560009 phona : 2200036 beMgalora meM naM. 46, ziva plAjA, saMjIvappA lena, evenyU roDa, kraoNsa, rAisa maimoriyala carca ke zrI vijayazAMti sAmane sthita hai| yahA~ yogirAja zAMtiguru ke darzana lAbha liyA jA sakatA hai| Thaharane hetu : zrI hIrAcanda nAhara jaina bhavana naM. 26, tIsarA krAsa (jaina mandira ke nikaTa), gA~dhI nagara, beMgalora-560009 phona : 2203919, 2263805 sUrIzvara jI jJAna mandira www.jainelitra157 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karnATaka jaina tIrtha paricAyikA zrI beMgalora mahAnagara ke samasta jaina maMdiroM kI sUcI 1. zrI AdinAta jaina zvetAmbara maMdira cikapeTa, beMgalora phona : 2873678 2. zrI saMbhavanAtha jaina zvetAmbara maMdira dAdAvAr3I vI. pI. purama, beMgalora phona : 6508208 3. zrI dharmanAtha jaina zvetAmbara maMdira jayanagara, beMgalora phona : 6548492 4. zrI ajitanAtha jaina zvetAmbara maMdira nagaratha paiTha, beMgalora phona : 2215980 5. zrI munisuvrata rAjendra jaina zvetAmbara maMdira evenyu roDa, beMgalora phona : 2095800 6. zrI vAsupUjya svAmI jaina zvetAmbara maMdira mAdhava nagara, beMgalora phona : 2250117 7. zrI pArzvanAtha jaina zvetAmbara maMdira gAMdhInagara, beMgalora phona : 2200036 8. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jaina zvetAmbara maMdira rAjAjI nagara, beMgalora phona : 3409769 9. zrI munisuvrata svAmI jaina zvetAmbara maMdira kenTonamenTa, beMgalora phona : 5365343 pI.pI. 10. zrI sumatinAtha jaina zvetAmbara maMdira yalahaMkA, beMgalora phona : 8460149 pI.pI. 11. zrI vAsupUjya svAmI jaina zvetAmbara maMdira yalagunDapAlyam, beMgalora phona : 5542018 pI.pI. 12. zrI sumatinAtha jaina zvetAmbara maMdira yazavaMtapura, beMgalora phona : 3372343 pI.pI. 13. zrI sumatinAtha jaina zvetAmbara maMdira mAgar3I roDa, beMgalora phona : 3388931 pI.pI. 14. zrI vAsupUjya svAmI jaina zvetAmbara maMdira akkIpeTa, beMgalora phona : 2205303 pI.pI. 15. zrI muni suvrata svAmI jaina zvetAmbara maMdira kalpatarU, beMgalora 16. zrI mahAvIra svAmI jaina zvetAmbara maMdira tyAgarAja nagara, beMgalora phona : 2239468 pI.pI. 17. zrI vimalanAtha jaina zvetAmbara maMdira basavanaguDI, beMgalora phona : 6523548 18. zrI munisuvrata svAmI jaina zvetAmbara maMdira phoksa TAuna, beMgalora phona : 5485159 19. zrI ajitanAtha jaina zvetAmbara maMdira TenarI roDa, beMgalora phona : 2253172 pI.pI. zrI simaMdhara jaina zvetAmbara maMdira dAsarahallI, beMgalora phona : 8391838 pI.pI. 21. zrI mahAvIra svAmI jaina zvetAmbara maMdira cikapeTa, beMgalora zrI mahAvIra svAmI jaina zvetAmbara maMdira cAmarAja peTa, beMgalora phona : 6706358 (pI.pI.) zrI saMbhavanAtha jaina zvetAmbara maMdira pAIpa lAina, vijayanagara, beMgalora phona : 3407516 zrI saMbhavanAtha jaina zvetAmbara maMdira klaba ke sAmane, vijayanagara, beMgalora phona : 3356150 pI.pI. zrI vimalanAtha jaina zvetAmbara maMdira zrI rAmapurama, beMgalora phona : 3324708 pI.pI. 26. zrI kuMthunAtha jaina zvetAmbara maMdira zrInagara, beMgalora phona : 2290872 pI.pI. 27. zrI simaMdhara svAmI rAjendra jaina zvetAmbara maMdira esa. vI. lena, cikapeTa, beMgalora 28. zrI vijayazAMti sUrIzvarajI jJAna maMdira beMgalora 29. zrI pArzvalabdhi dhAma tIrtha pUnA-beMgalora hAive naM. 4, po. aDakamanahallI . mAkalI, Tumakura roDa, beMgalora phona : (08118) 23103 zrI nAkoDA avanti 108 pArzvanAtha jaina tIrthadhAma devanahallI, beMgalora phona : (08119) 82226 31. zrI siddhAcala tIrthadhAma devanahallI, beMgalora phona : (08119) 82886 158 dication International 2010_03 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA 1. zrI dAnavIra seTha kapUracaMda rAjamala jI jaina dharmazAlA bI. esa. lena, cikapeTa krAsa, beMgalora-53 2. zrI turakhIyA jaina bhavana cauthA krAsa, gA~dhInagara, beMgalora 1. zrI AdinAtha jaina bhojanazAlA beMgalora meM tIrtha yAtriyoM ko Thaharane hetu sthAna vI. esa. lena, cikapeTa krAsa, beMgalora-53 3. 4. zrI digambara jaina bhavana bhojanazAlA 2010_03 zrI hIrAcaMda nAhara jaina bhavana naM. 26, tIsarA krAsa (jaina mandira ke nikaTa), gA~dhInagara, beMgalora - 9 phona : 2203919, 2263805 18vAM krAsa, Ara. TI. sTrITa, beMgalora - 9 mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, arddha padmAsanastha / . mArgadarzana : yaha tIrtha zimogA nagara se 60 ki.mI., sAgara se 60 ki.mI., tIrthahallI se 30 ki.mI. dUra hai| yahA~ prAtaH 6 baje se rAtri 8 baje taka prAiveTa basoM kA AvAgamana rahatA hai| zimogA sTezana se basa athavA TaiksI dvArA AyA jA sakatA hai| tIrtha para bhI TaiksI evaM basa suvidhA upalabdha ho jAtI hai| kuMdAdri tIrtha yahA~ se 65 ki.mI. tathA vAraMga tIrtha yahA~ se 85 ki.mI. dUra hai| 2. zrImatI vimalAbena dalapatalAla jaina bhojanazAlA tIsarA krAsa, gA~dhInagara, beMgalora - 9 paricaya : zAMta, svaccha, manorama vAtAvaraNa meM sthita isa tIrtha kI sthApanA vikrama kI sAtavIM zatAbdI meM zrI jinadattarAya ke dvArA huI jo mathurA ke rAjA zrI sAkAra ke suputra the| zrI padmAvatI devI kA rathotsava prati varSa mArca mahIne meM 'mUlA nakSatra' ke dina hotA hai / zrI bhagavAna pArzvanAtha mandira va zrI padmAvatI devI ke mandiroM ke atirikta tIna mandira aura haiN| sabhI mandiroM meM kaI prAcIna pratimAe~ haiM jinakI kalA darzanIya hai| yahA~ kA pUjA kA samaya prAtaH 9.30 baje se 12.30 baje taka hai| devI padmAvatI kA divasa zukravAra hai| isa dina pUjA 11 baje ke bAda kabhI bhI kara sakate haiM / zrImada devendra kIrti mahAsvAmI jI yahA~ ke adhyakSa haiN| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ sabhI suvidhAoM yukta dharmazAlA upalabdha hai| yahA~ niHzulka bhojana kI vyavasthA hai / prAtaH nAztA bhI upalabdha ho jAtA 1 karnATaka darzanIya sthala : yahA~ nikaTa ke darzanIya sthala narasiMharAjapura tIrtha yahA~ se 75 ki.mI. hai| isake lie 30 ki.mI. tIrthahallI hote hue vahA~ se 25 ki.mI. korapA tathA korapA se 18 ki.mI. yaha sthala hai| huMbaja se 90 ki.mI. dUra 1500 phITa kI U~cAI para sundara naisargika vAtAvaraNa sArAvatI nadI para jala prapAta jogaphaoNlsa bhI darzanIya sthala hai| zrRMgerI huMbaja se 80 ki.mI. tathA koppA se 22 ki.mI. dUra hai| koppA se zraMgerI hote hue kArakala tIrtha pahu~cA jA sakatA hai| zrRMgerI meM jagadgurU zaMkarAcArya kA pahalA maTha tuMgA nadI ke taTa para sthita haiM / yahA~ka ArAdhyA devI sarasvatI haiN| jilA zimogA zrI tIrtha humbaja per3hI : zrI humbaja jaina maTha posTa humacA, tahasIla hosAnagara jilA zimogA - 577436 (karnATaka) phona : (08185) 62721 (svAmI jI); 62722 (oNphisa) www.jainelibar1.59 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karnATaka jaina tIrtha paricAyikA jilA dakSiNa kannaDa mUlanAyaka : zrI neminAtha bhagavAna, arddha padmAsana kI mudrA meN| mArgadarzana : yaha tIrtha meMgalUra sTezana se 50 ki.mI. dUra kArakala ke nikaTa hI sthita hai| yahA~ zrI kArakala tIrtha para basa, TaiksI tathA rikzoM Adi kI suvidhA upalabdha hai| mUDabidrI yahA~ se 16 ki.mI. dUra hai yahA~ se 32 ki.mI. dUra uDipI hai| per3hI: zrI jaina dharma jIrNoddhAra saMgha - paricaya : yaha tIrtha vikrama saMvat 1514 se pUrva kA hai| mandira ke sAmane 59 phuTa U~cA eka 'mAna stambha' hai, jo eka hI patthara kA banA hai| gA~va ke nikaTa pahAr3I para zrI bAhubalI bhagavAna hIreagaDI, DAkaghara kI 13 mITara U~cI bhavya pratimA hai| eka ora zrI AdIzvara bhagavAna kA mandira hai, jisameM kArakala, caumukhI pratimA hai| hIre agaDI meM ATha aura mandira haiN| yahA~ kI mUrti kalA prasiddha hai| jilA dakSiNa kannar3a kArakala kI khyAti kaoNphI aura kAjU ke vyApAra ke lie bhI hai| (karnATaka) Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie mandira ke pAsa hI dharmazAlA hai jahA~ para sabhI suvidhA upalabdha hai| darzanIya sthala : yahA~ se 32 ki.mI. dUra uDipI kA kRSNa mandira bhI atyanta darzanIya hai| maMgalora meM maMgalA devI kA mandira bhI pramukha AkarSaNa hai| zrI vAraMga tIrtha per3hI: zrI digambara jaina mandira DAkaghara vAraMga, jilA dakSiNa kannar3a (karnATaka) mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, khaDgAsana kI mudrA meN| mArgadarzana : yaha tIrtha kArakala se 16 ki.mI. dUra vanayukta pahAr3a kI talahaTI sarovara ke madhya sthita hai| paricaya : yaha karnATaka kA prAcIna tIrtha hai| yaha mandira dakSiNa prAMta ke jala mandira ke nAma se vikhyAta hai| hara zukravAra ko yahA~ saikar3oM loga darzanArtha Ate haiN| isa jala mandira ke atirikta nikaTa hI do aura mandira vidyamAna haiN| mandira kA zikhara atyanta nirAle DhaMga se nirmita hai| prAkRtika saundarya aura zAnti ke bIca prAcIna kalA kA sundara namUnA hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para Thaharane ke lie vizeSa suvidhAe~ nahIM haiN| kArakala se yahA~ AnA / ThIka rahatA hai| zrI maDabidrI tIrtha mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, kAyotsarga mudrA meN| __mArgadarzana : yaha tIrtha meMgalUra relve sTezana se 34 ki. mI. dUra mUDabidrI meM sthita hai| sTezana se per3hI: basa va TaiksI kI suvidhA hai| meMgalora deza ke sabhI pramukha nagaroM se rela dvArA saMparka meM hai| svasti zrI cArUkIrti maMgalora se beMgalora 347 ki.mI., maisUra 248 ki.mI., hasana 160 ki.mI. dUra hai| svAmIjI zrI jaina maTha paricaya : AcArya mahArAja ko zrI pArzvaprabhu kI vizAlakAya isa manojJa pratimA ke darzana hue| DAkaghara mUDabidrI-574 227 unhoMne usI sthAna para sundara jinAlaya kA nirmANa karavAkara I. saM. 714 meM isa apUrva sundara jilA dakSiNa kannar3a prabhu pratimA ko pratiSThita karAyA isIlie yaha mandira gurU vasadi nAma se prasiddha huaa| isa (karnATaka) mandira meM dhavala, jayadhavala evaM mahAdhavala nAma ke mahAna siddhAnta grantha hone ke kAraNa ise siddhAMta mandira bhI kahate haiN| prabhu pratimA atyanta sundara va atizayakArI hai| yahA~ para navaratnoM kI 35 pratimAyeM haiN| aisI pratimAoM ke darzana, anyatra durlabha hai| isa mandira ke atirikta yahA~ para 17 aura anya mandira haiN| zrI pArzvaprabhu kI camakatI huI pratimA kisa pASANa se nirmita hai, usakA patA lagAnA kaThina hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie gA~va meM sundara suvyavasthita dharmazAlA hai| 160 2010_03 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI candraprabhu bhagavAna, padmAsanastha / mArgadarzana : yaha tIrtha maMgalUra se 62 ki.mI. dUra dharmasthala ke pAsa choTI pahAr3I para (jise candranAtha svAmI kahate haiM) sthita hai / hasana - maMgalora mArga para, yahA~ se hasana lagabhaga 120 ki.mI. dUra hai| yaha grAma cAroM ora se netrAvatI nadI se ghirA huA hai| paricaya : isakA prAcIna nAma kuDumA thA / dAnI jaina parivAra ke zrI virendra hegar3e ke pUrvajoM ne isa mandira kA nirmANa karavAyA thA / hegar3e parivAra ke sadasya niHsvArtha bhAva se Aja bhI isa tIrtha kI dekha-rekha karate haiN| yaha eka sarvadharma samanvaya kA kendra hai| hara varSa sAmUhika vivAha yahA~ isa saMsthA ke prabandha se hote haiM / hegar3e bhavana meM do jina mandira haiN| gA~va ke nikaTa hI eka pahAr3I para zrI bAhubalI bhagavAna kI khaDgAsana bhavya pratimA hai| eka maMjunAtha svAmI (ziva) devAlaya bhI hai| prAkRtika saundarya ke lie dharmasthala prasiddha hai / mandira kI zilpakalA aura saundarya darzanIya hai / Thaharane kI vyavasthA : netrAvatI va vaizAlI sabhI suvidhAyukta dharmazAlAe~ haiM / yahA~ aura bhI aneka dharmazAlAe~ haiM / mUlanAyaka : zrI bAhubalI bhagavAna, kAyotsarga mudrA meM 1 mArgadarzana : yaha tIrtha vindhyagiri parvata para sthita hai| hasana-beMgalora mArga para hasana se 52 ki.mI. dUra yaha tIrtha hai| yaha maisUra se 115 ki.mI., beMgalora se 155 ki.mI. tathA belUr3a se 86 ki.mI. dUra hai| maisUra se prAtaH pratyeka ghanTe zravaNabelagolA ke lie basa sevA upalabdha hai| hasana se bhI basa sevA upalabdha hai| talahaTI se 644 sIr3hiyA~ taya kara Upara bAhubalI bhagavAna kI vizAla pratimA ke caraNoM taka pahu~cA jAtA hai| hasana se basa lagabhaga Der3ha ghanTe meM zravaNabelagolA pahu~ca jAtI hai| paricaya : yahA~ prabhu kA mahAmastakAbhiSeka bAraha varSoM ke aMtarAla se hotA hai| eka mAnyatA ke anusAra samrAT candragupta tapasyA karate hue yahIM para svarga sidhAre isalie isa parvata kA nAma candragiri par3A / vindhyagiri parvata para sAta mandira haiM tathA candragiri parvata para 15 mandira haiM / zrI bAhubalI bhagavAna kI bhavya 17.5 mITara U~cI pratimA kA saumya, zAnta, gaMbhIra rUpa barabasa mana ko bhaktibhAva kI ora khIMca letA hai| vindhyagiri va candragiri parvatoM ke madhya vizAla jalakuNDa kI apanI eka viziSTa zobhA hai / uharane kI vyavasthA : talahaTI meM Thaharane ke lie dharmazAlA hai| karnATaka TUrijma kA TUrisTa homa tathA eka anya gesTa hAUsa bhI yahA~ hai / 2010_03 karnATaka zrI dharmasthala tIrtha per3hI : dharmasthala saMsthA DAkaghara dharmasthala - 574 216, jilA dakSiNa kannar3a (karnATaka) jilA hasana zrI zravaNabelagolA tIrtha per3hI : zrI digambara jaina iMsTITyUzana kameTI DAkaghara zravaNabelagolA, jilA hAsana - 573 135 ( kanArTaka ) www.jainelibrary161 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_03 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamilanADu 163 163 163 164 164 165 165 1. zrI pArasanAtha bhagavAna jaina tIrtha 2. zrI vijayamaMgalama tIrtha 3. zrI ponnUramalai tIrtha 4. zrI munigiri tIrtha 5. zrI tirUmalai tIrtha 6. zrI jinakAMcI tIrtha 7. zrI mannAragur3I tIrtha 8. cennaI (madrAsa) 9. zrI pur3ala tIrtha (cennaI) 10. zrI candraprabhu jI mahArAja jaina jUnA mandira 11. zrI candraprabhu jI jaina nayA mandira 12. zrI mahAvIra svAmI jaina mandira 13. zrI vijaya zAnti sUrIzvara jI guru mandira 14. cennaI ke anya darzanIya mandira 15. cennaI ke bhavana, sthAnaka, upAzraya kI nAmavalI 166 166 166 167 168 168 168 170 2010_03 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_03 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA tamilanADu mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, khar3agAsana mudrA meN| tamilanADu mArgadarzana : yaha tIrtha ulundarapeTa se 4 ki.mI. dUra thirUnarukaMdrama ke pAsa eka pahAr3I para sthita zrI pArasanAtha hai| cennaI se yaha lagabhaga 200 ki.mI. dUra hai| sTezana se basa va TaiksI kI suvidhA hai| Akhira taka kAra va basa jA sakatI hai| villIpurama yahA~ se 40 ki.mI. dara hai| tIrtha para prAta: 4 bhagavAna jana tAtha baje se rAtri 10 baje taka pratyeka 2 ghanTe se basoM kA AvAgamana hotA hai| (jinagiri) paricaya : yahA~ prAcIna guphAe~ haiM, jinameM zayyAe~ banI huI haiN| cola nareza kI bahina rAjakumArI per3hI : kundavai ne isake samIpa eka jalAzaya kA nirmANa karAyA thaa| jo Aja bhI kundavai jalAzaya zrI pArasanAtha bhagavAna jaina ke nAma se prasiddha hai| pArzvanAtha bhagavAna ko vartamAna meM sthAnIya loga zrI appANDainAdara ke nAma se pukArate haiM / aneka muni saMghoM kA yahA~ AvAsa rahA hai| prati varSa vaizAkha zuklA dazamI mandira (zrI appAnDainAdara) thirUnarUkundrama, posTa se pUrNimA taka melA lagatA hai| ye tInoM zikhara cola rAjavaMzIya kalA ke namUne, Adarza va nAnArAma-606 102 atyuttama pratIka ke rUpa meM sthita haiN| isI mandira meM zrI candraprabha bhagavAna kI pratimA bhI jilA villIpuram atyanta prabhAvazAlI hai| (tamilanADu) Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie talahaTI meM dharmazAlA hai| bhojana kI vyavasthA, yadi yAtrI 4-6 ho to hI, sambhava hotI hai| mUlanAyaka : zrI candraprabha bhagavAna, arddha pdmaasnsth| zrI vijayamaMgalama mArgadarzana : yaha tIrtha IroDa sTezana se 20 ki.mI. dUra vijayamaMgalama gA~va ke uttarI bhAga ke tIrtha vastipurama meM sthita hai| sTezana se basa, TaiksI, oNTo Adi sAdhana upalabdha haiN| maMdira taka basa va kAra jA sakatI hai| per3hI: paricaya : koMganADake rAjA zrI koMgavelira ne isa mandira kA nirmANa karavAyA thA jo Aja bhI zrI candraprabha bhagavAna jana unakI dharmabhAvanA kI yAda dilAtA hai| vartamAna meM sthAnIya loga ise amanezvara mandira kahate ' mandira haiN| mandira ke stambhoM, chatoM meM bhagavAna ke paMcakalyANaka vaibhava va caubIsa tIrthaMkara bhagavAna DAkaghara vijayamaMgalama kI mUrtiyA~ aMkita haiN| isI mandira meM zrI AdinAtha bhagavAna kI va bhagavatI ambikA devI jilA IroDa (tamilanADu) kI kalAtmaka prAcIna pratimAe~ ati hI darzanIya haiN| Aja mandira kA kAryabhAra purAtatva vibhAga kI dekha-rekha meM hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane kI koI suvidhA nahIM hai| mUlanAyaka : zrI mahAvIra bhagavAna, padmAsanastha, AcArya kunda kunda caraNa / zrI ponnUramalai tIrtha mArgadarzana : yaha tIrtha diNDIvanam relve sTezana se 40 ki.mI. tathA cennaI se 130 ki.mI. dUra hai| / per3hI : vandavAsI se yaha sthAna 9 ki.mI. dUra hai| cennaI se yahA~ sIdhI basa sevA upalabdha hai| - zrI AcArya kunda kunda jaina vandavAsI ke lie cennaI se pratyeka ghanTe meM basa sevA hai| vandavAsI se ponnUramalai ke lie saMskRti senTara bhI basa sevA hai| pratyeka Adhe ghanTe meM ponnUramalai para basoM kA AvAgamana hotA rahatA hai| kunda kunda nagara, posTa baiMgalora kI ora se Ane ke lie kRSNagirI-tirUvannAmulai hote hue yahA~ pahu~cA jA sakatA vaDavaNakkamabaDI, hai| melacinAmUra jaina maTha yahA~ se 60 ki.mI. tathA tirUmalai maTha 70 ki.mI dUra hai| jilA tirUvannAmalai-604 505 paricaya : isa tIrtha kI prAcInatA I. prathama zatAbdI ke prArambha se hone kA ullekha milatA hai| usa (tamilanADu) samaya prasiddha AcArya kalpa zrI kundakunda AcArya jaise prakANDa vidvAna AcArya ne ise apanI phona : 04183-25033 2010_03 1F Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamilanADu jaina tIrtha paricAyikA tapobhUmi bnaayaa| zAstroM meM isa pradeza kA malayapradeza, parvata ko nIlagiri va ponnUra gA~va ko hemagrAma nAma se saMbodhita kiyA hai| AcArya bhagavanta ke prAcIna caraNa cinha Aja bhI parvata para maujUda haiN| prativarSa pauSa zuklA dazamI ko melA lagatA hai| isa mandira ke atirikta zrI kundakundAcArya ke caraNa cinha darzanIya haiN| pahAr3a ke prAkRtika, sundara va zAnta vAtAvaraNa se mana mugdha ho jAtA hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ Thaharane kI pUrNa vyavasthA hai| bhojanazAlA zIghra hI cAlU hone vAlI hai| nikaTavartI zahara vaMdavAsI meM hoTala Adi kI suvidhA hai| zrI munigiri tIrtha mUlanAyaka : zrI kuMthunAtha bhagavAna, arddha pdmaasnsth| mArgadarzana : yaha tIrtha kAMcIpurama se 15 ki.mI. dUra tAlAba ke kinAre base karakande gA~va meM sthita per3hI: zrI kuMthunAtha bhagavAna jaina hai| basa va kAra mandira taka jA sakatI hai| mandira paricaya : IsA kI tIsarI zatAbdI se yaha jaina muniyoM kI tapobhUmi rahane kA ullekha milatA hai| karakande gA~va, isI mandira meM zAstrArtha huA batAyA jAtA hai| smRti hetu AcArya zrI kI mUrti isa mandira DAkaghara vembAkkama ke ahAte ke arntagata zrI ambikA devI ke mandira ke maNDapa meM pratiSThita hai| prativarSa phAlguna jilA uttara ArkAr3a zuklA saptamI se caturdazI taka melA lagatA hai| vArSika mele ke uparAnta tIna dina taka (tamilanADu) tapotsava hotA hai| vartamAna meM isI mandira ke ahAte meM zrI mahAvIra bhagavAna, pArzvanAtha bhagavAna, AdinAtha bhagavAna va zrI ambikA devI ke mandira haiN| tAlAba ke dUsarI tarapha sthita tirUppaNamUra gA~va meM bhI eka mandira hai| yahA~ prabhu-pratimAoM kI kalA viziSTa AkarSaka hai| Thaharane kI vyavasthA : mandira ke nikaTa hI sabhI suvidhAyukta dharmazAlA hai| zrI tirUmalai tIrtha mUlanAyaka : zrI neminAtha bhagavAna, kAyotsarga mudraa| mArgadarzana : yaha tIrtha AraNI polUra mArga para vaDamAdimaMgalam sTezana se 5 ki.mI. dUrI para hai| per3hI : zrI jaina mandira, paricaya : bhagavAna zrI neminAtha kA yahA~ bhI samavasaraNa racA gayA thaa| pANDavoM kA jaba isa bhUmi tirUmalai gA~va, DAkaghara meM Agamana huA taba unhoMne darzana hetu isa pratimA kA nirmANa karavAyA thaa| vartamAna meM yaha vaDamAdimaMgalam, kSetra purAtatva vibhAga kI dekha-rekha meM hai| zrI RSabhasena, samantabhadra, varadatta, vAdirAja, tahasIla AraNI, jilA gajakesarI Adi AcAryoM kI yaha tapo bhUmi hai| prativarSa zrAvaNa zuklA chaTha evaM makara uttara ArkADu saMkrAnti ke tRtIya divasa pauSa zuklA tRtIyA ko meloM kA Ayojana hotA hai| isI pahAr3a (tamilanADu) para zrI pArzvanAtha bhagavAna kA eka aura mandira hai| pahAr3a kI coTI para zrI RSabhasena, samantacandra, varadatta AcAryoM kI caraNapAdukAe~ haiN| yahA~ taleTI meM va pahAr3a para sthita mandiroM meM prAcIna kalAtmaka pratimAoM ke darzana hote haiN| pahAr3a para kaI jalakuNDa va guphAe~ hai| Thaharane kI vyavasthA : vartamAna meM Thaharane kI koI vyavasthA nahIM haiN| 164 Jain Eucation International 2010_03 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA | tamilanADu mUlanAyaka : zrI mahAvIra bhagavAna, arddha pdmaasnsth| zrI jinakAMcI tIrtha mArgadarzana : yaha tIrtha kAMcIpuram relve sTezana se 5 ki.mI. dUra tirUppatikuNDrama meM sthita hai| . sTezana se TaiksI, oNTo va tAMgoM kI suvidhA hai| mandira taka kAra va basa jA sakatI haiN| per3hI : kAMcIpuram cennaI se 76 ki.mI. dUra hai| cennaI se basa evaM TaiksI savidhA upalabdha hai| cennaI zrI trailokyanAtha svAmI jaina samudra taTa se sAyaM paisenjara Trena kAMcIpuram jAtI hai| mandira tirUrappatikuNDrama, paricaya : isa mandira kA nirmANa pallava narezoM ke kAla meM I. sAtavIM sadI meM huA mAnA jAtA posTaoNphisa sevilimeDu, hai| isake nikaTa hI zrI candraprabha bhagavAna kA isase bhI prAcIna mandira abhI bhI sthita hai| jilA kAMcIpuram I. saM. 1199 meM candrakIrti guru kA vAsa-sthAna yahA~ hone kA ullekha hai| bhaTTAraka zrI (tamilanADu) lakSmIsena svAmIjI kI gaddI yahIM para thii| isa mandira ko trailokyanAtha bhagavAna kA mandira bhI kahate haiN| isa mandira ke saMgIta maNDapa meM chata para raMga-raMgIle prAcIna citra aMkita haiN| zrI AdinAtha bhagavAna ke pA~ca kalyANaka, samavasaraNa kI racanA, zrI mahAvIra bhagavAna kA jIvana kRta va zrI neminAtha bhagavAna ke pUrva bhavoM ke vRtAMta manamohaka vargoM meM citrita kiye gaye haiM jo bahuta hI AkarSaka lagate haiN| kAMcIpuram maMdiroM kI nagarI hai| bhArata kI 7 mokSapuriyoM meM kAMcIpuram anyatama hai| yahA~ zivaliMga ke anekoM sundara, darzanIya mandira haiN| yahA~ kA kailAza nAtha mandira prAcInatama mandira hai| Thaharane kI vyavasthA : kAMcIpuram meM anekoM hoTala evaM dharmazAlAe~ upalabdha haiN| mUlanAyaka : zrI mallinAtha bhagavAna, arddha pdmaasnsth| zrI mannAragur3I tIrtha mArgadarzana : yaha tIrtha nIDAmaMgalama se 12 ki.mI. dUra pamanI nadI ke nikaTa base munnAragur3I ke haridrAnadI meM sthita hai| nikaTa ke sTezana kuMbhakoNam va taMjAvara, jo taMjora ke nAma se bhI jAnA per3hI : jAtA hai, yahAM se kramaza: 40 tathA 37 ki.mI. dUra hai| sTezana se basa subidhA upalabdha ho jAtI zrI mallinAtha svAmI hai| yaha tIrtha mannAragur3I zahara ke madhya meM sthita hai| zahara meM oNTo, rikzA Adi sAdhana mila tIrthaMkara mandira jAte hai| dina meM basoM kA AvAgamana rahatA hai| kaMbhakoNama se cidambarama 68 ki.mI. tathA haridrAnadI pazcimataTa, cennaI 310 ki.mI. dUra hai| taMjora ke lie jAne vAlI sabhI TreneM kumbhakoNam hote hue gujaratI mannAragur3I-614 001 haiN| taMjora kaMbhakoNama ke madhya pratyeka 10 minaTa para basa sevA upalabdha hai| (tamilanADu) phona : 0467-21185 paricaya : yaha mandira bArahavIM sadI meM caulana rAjA ke rAjyakAla meM nirmita huA mAnA jAtA hai| isa mandira meM zrI sarasvatI devI, zrI padmAvatI devI, zrI dharmadevI, zrI jvAlA mAlinI Adi deviyoM kI pratimAe~ ati hI prabhAvazAlI haiN| prativarSa vaizAkha zuklA dazamI ko brahma-mahotsava kA Ayojana hotA hai| prabhu-pratimA ati hI sundara va AkarSaka hai| yahAM nikaTavartI darzanIya sthala tekhakullama, rAjagopAla svAmI mandira tathA dIpaMguDI (nirUvA rUTa ke nikaTa) haiN| kumbhakoNam mandiroM kA zahara hai| yahA~ 18 mandira haiN| taMjora meM zrI vRhadezvara mandira atyaMta sundara aura kalAtmaka hai| taMjora kI kAMsya-mUrtiyoM kI khyAti dUra-dUra taka hai| mandira ke nikaTa hI taMjora kA mahala bhI darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : Thaharane hetu suvidhA upalabdha nahIM hai| pUrva sUcanA para bhojana vyavasthA kI jA sakatI hai| kumbhakoNam meM Thaharane ke lie aneka hoTala evaM dharmazAlAe~ upalabdha haiN| taMjora meM bhI Thaharane hetu hoTala, dharmazAlAoM kI vyavasthA hai| | 165 2010_03 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamilanADu cennaI (madrAsa) zrI pur3ala tIrtha (cennaI) per3hI : zrI AdinAtha jaina zvetAmbara mandira (zrI pur3alatIrtha ) polAla, cennaI-67 phona : 044-6418292 zrI candraprabhujI mahArAja jaina jUnA mandira per3hI : zrI candraprabhu mahArAja jaina junA mandira TrasTa 345, minTa sTrITa, sAhukAra peTha, cennaI-79 phona : 044-5387311 saMparka sUtra : zrI esa. mohanacaMda jI DhaThA, adhyakSa zrI rikhabacaMda samadar3iyA, maMtrI 166 2010_03 jaina tIrtha paricAyikA briTiza kAla meM sthApita yaha nagara dakSiNa bhArata kA praveza dvAra bhI mAnA jAtA hai| deza ke sabhI pramukha sthaloM se vAyu, rela evaM sar3aka mArga dvArA yaha mahAnagara samparka meM hai| zahara meM hara prakAra ke yAtAyAta ke sAdhana upalabdha haiN| zahara ke bhramaNa ke lie TUrijma vibhAga dvArA kaNDakaTaiDa TUroM kI suvidhA bhI upalabdha karAI jAtI hai| vizva kA vizAlatama samudra taTa yAtriyoM ke vizeSa AkarSaNa kA kendra hai| isa samudra taTa mairinA para bhramaNa mana ko Ananda vibhora kara detA hai / zahara se 3 ki.mI. dUra mairInA-kapAlezvara mArga meM pArthasArathI mandira apanI sundara kalA ke lie prasiddha hai| zahara se 30 ki.mI. dUra annA julAjikala pArka bhI ati darzanIya hai| yahA~ lAyana saphArI bhI hai| zahara meM anekoM jaina mandira atyaMta kalAtmaka aura darzanIya haiN| mUlanAyaka : zrI Adizvara bhagavAna / mArgadarzana : yaha tIrtha cennaI - kolakAtA mArga para puDala gAMva meM cennaI se lagabhaga 15 ki.mI. dUrI para hai| tamilanADu kI rAjadhAnI cennaI meM sabhI prakAra ke sAdhana upalabdha haiN| deza ke pAMca mahAnagaroM meM eka cennaI hai / deza ke hara prAnta se yaha relamArga, sar3akamArga evaM vAyumArga dvArA saMparka meM hai / paricaya : kahA jAtA hai yaha tIrtha 2500 varSa prAcIna hai| eka hI pASANa se nirmita isa pratimA cAmaradhArI indra, azoka vRkSa, chatra Adi hone se yaha ati manorama lagatI hai| kezariyAjI tIrtha kI pratimA ke samAna prabhAvI evaM saumya hone se isa tIrtha ko kezaravAr3I bhI kahate haiM / mandira ke UparI khaNDa meM zrI zaMkhezvara pArzvanAtha kI gulAbI pratimA atyaMta manamohaka hai| yahAM padmAvatI devI kI pratimA bhI virAjamAna hai| nikaTa hI eka aura bhavya mandira kA nirmANa cala rahA hai / Thaharane kI vyavasthA : yAtriyoM ke Thaharane hetu dharmazAlA upalabdha hai| bhojanazAlA va AyambilazAlA kI bhI vyavasthA upalabdha hai| mUlanAyaka : zrI candraprabhu bhagavAna / mArgadarzana : cennaI mahAnagara meM, sAhukAra peTa kSetra meM banA, yaha prathama jaina mandira hai / paricaya : mandira kI pratiSThA vikrama saM 1972 minI mAgha sudI 13 ko AcArya zrI jinasiddha sUrijI kI zubha nizrA meM sampanna huii| mandira ke saMsthApaka zrI sukhalAla jI samadar3iyA/ zrI jatanalAla jI DAgA, zrI lAlacaMda jI DhaDhA tathA zrI campAlAla jI sAvanasukhA haiN| yahAM zrI gor3I pArzvanAtha, zrI saMbhavanAtha jI evaM zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha prabhu kI zvetavarNIya prAcIna evaM camatkArika pratimAeM virAjita haiN| prathama maMjila meM vizAla zrI siddhAcala jI kA paTa evaM per3hI hai| eka anya mandira zrI sumatinAtha bhagavAna jaina zvetAmbara mandira dAdAvAr3I ke nAma se hai jo vizAla dAdAvAr3I ke prAMgaNa meM haiM / yahA~ sabhI prakAra kI suvidhAeM kI gayI haiM jisase yAtrI bahutAyata meM yahAM darzanArtha padhArate haiN| Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI candraprabhu svaamii| mArgadarzana : yaha maMdira sAhukArapeTha meM minTa sTrITa, cennaI meM sthita hai| paricaya : zrI candraprabhu svAmI kI mUlanAyaka ke rUpa meM saMvat 1982 mi. jeTha sudi 13 ko isa maMdirajI meM pratiSThA huI thii| dvitIya maMjila para zrI pArzvanAtha prabhu ko saM. 1985 meM virAjamAna kiyA gayA thaa| saMgha ne yahA~ zikharabaddha jinAlaya banAne kA nirNaya liyA evaM eka bhavya kalAtmaka deva vimAna tulya ati hI ramaNIya maMdira kA nirmANa kArya prArambha kiyA gyaa| isa naye maMdira kI aMjanazalAkA pratiSThA pa. pU. AcArya zrImad vijayakalApUrNasUrIzvarajI ma. sA. kI zubha nizrA meM saM. 2050 miti mAgha zuklA terasa, di. 24.2.1994 ke zubha dina sampanna huii| isa maMdirajI ke mUlanAyaka zrI candraprabhusvAmI zveta varNIya 51 iMca ke padmAsanastha avasthA meM hai| mUlanAyaka bhagavAna ke sAtha hI zAMtinAtha bhagavAna evaM AdinAtha bhagavAna mahAvIrasvAmI evaM pArzvanAtha bhagavAna virAjamAna haiN| mUla gambhAre ke bAhara zrI munisuvrata svAmI evaM vAsupUjya svAmI tathA zrI mallInAtha evaM zrI sImaMdharasvAmI virAjamAna haiN| raMgamaNDapa meM jvAlAdevI evaM zrI padmAvatIdevI, zrI vijayayakSa evaM zrI maNibhadravIra virAjamAna hai| prathama maMjila para mUlanAyaka svarUpa zvetavarNIya zrI candraprabha svAmI, zrI ajitanAthajI, zrI candraprabhusvAmI tathA mahAvIrasvAmI, zrI supArzvanAthajI, zrI neminAthajI, virAjamAna hai| gambhAre ke bAhara zrI zItalanAthajI evaM zrI gautamasvAmI jI, zrI nemanAthajI evaM zrI sudharmAsvAmIjI virAjamAna haiN| dUsare maMjila para zvetavarNIya zrI cintAmaNi pArzvanAtha bhagavAna, zrI jIrAvalA pArzvanAtha evaM zrI nAkor3A pArzvanAtha, zrI goDI pArzvanAtha evaM zrI zaMkhezvara pArzvanAtha virAjamAna | tamilanADu zrI candraprabhu jaina nayA mandira hI zrI candraprabha jaina nayA maMdirajI TrasTa 142, minTa sTrITa, sAhukArapeTha, cennaI 79 phona : 582628 samparka sUtra : zrI jI. pukharAjajI jaina (adhyakSa) zrI gokulacandajI jaina (sekreTarI) gambhAre ke bAhara zrI pArzvayakSa evaM zrI padmAvatI devI virAjamAna haiN| isa maMdira per3hI se sambandhita upAzraya zrI jaina ArAdhanA bhavana naM. 351, minTa sTrITa meM banA huA hai| isa bhavana ke cauthe maMjila para yAtriyoM ke Thaharane kI vyavasthA hai jisameM 6 kamare evaM eka haoNla hai| mahilAoM kA upAzraya maMdirajI ke bAju meM candraprabhu svAmI per3hI ke Upara hai| evaM isI saMsthA ke arntagata suvyavasthita Ayambila khAtA bhI cAlU hai| dhArmika pAThazAlA zrI jaina tatva jJAna kendra meM calatI hai| _ 2010_03 www.jainelibrar167 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamilanADu jaina tIrtha paricAyikA zrI mahAvIra svAmI jaina mUlanAyaka : zrI mahAvIra svaamii| maMdira (cintAdripeTa) mArgadarzana : cennaI zahara ke cintAdripeTa kSetra meM yaha maMdira banA huA hai| per3hI: paricaya : bhavana ke dUsare mAle meM mUlanAyaka zrI mahAvIrasvAmI virAjamAna hai| inake donoM meM zrI mahAvIra svAmI jaina maMdira zrI dharmanAtha jI evaM zrI zAMtinAtha jI virAjamAna hai| 61, maMgapati nAyakkana sTrITa, prathama tala para gambhAre meM 19 iMca ke zveta varNa ke zrI sImandharasvAmI virAjamAna hai| cintAdripeTa, cennaI-2 samparka sUtra : maMdirajI kI pratiSThA pU. AcAryadeva zrImad vijaya vikramasUrIzvarajI ma. sA. kI zubha nizrA zrI ema. gautamacandajI vaida meM vi. saM. 2039 miti zrAvaNa zuklA 14 dinAMka 17.8.1978 ke zubha dina phona : 8535699 sampanna huii| zrI vijaya mUlanAyaka : zrI vijaya shaaNtisuuriishvr| zAMtisUrIzvara jI mArgadarzana : cennaI zahara ke cintAdripeTa kSetra meM yaha guru maMdira banAyA gayA hai| guru maMdira paricaya : zrI vijaya zAMtisUrIzvara jI kI zveta varNIya lagabhaga 4 phITa kI pratimAjI per3hI: virAjamAna hai| maMDapa meM dAdAguru zrI dharmavijaya jI ma. sA. ke caraNa pAdukA tathA zrI zrI vijaya zAMtisUrIzvarajI | dAdAguru zrI tIrthavijayajI ma. sA. ke caraNapAdukA sthApita kiye gaye hai| zrI padmAvatI guru maMdira, 68, devI evaM zrI sarasvatI devI kI pratimA bhI sthApita hai| aruNAcala nAyakkana sTrITa, cintAdripeTa, cennaI-2 phona : 8551032 samparka sUtra : zrI milApacandajI pAMr3iyA phona : 5352728, 586792 cennaI ke anya darzanIya mandira 1. zrI AdinAtha jaina maMdira 62, tolasiMgama sTrITa, perambura, cennaI-600 011 phona : 5515356 2. zrI AdinAtha jaina maMdira zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha, 18, dharmarAjA koIla sTrITa, saidApeTa, cennaI-600015 3. zrI AdinAtha jaina zvetAmbara maMdira 3, bI. vI. nAyakkana sTrITa TriplIkena, cennaI-600 005 4. zrI veperI zve. mUrtipUjaka jaina saMgha 59, I. vI. ke. sampata roDa, veperI, cennaI-7 phona : 587580 5. zrI saMbhavanAtha jaina maMdira I. vI. ke. sampata roDa, mahAvIra kAlonI, cennaI-7 6. zrI saMbhavanAtha jaina maMdira TrasTa 33, I. eca. roDa, vyAsarapAr3I, cennaI-600 039 7. zrI saMbhavanAtha jaina maMdira 11, sannadI sTrITa, vaDapalanI, cennaI-600 026 phona : 4803831 8. zrI jinadattasUrI jinakuzalasUrI jaina TrasTa 97, konnura hAI roDa, cennaI- 600 012 phona : 6446293 - - 168 Jucation International 2010_03 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA 9. zrI sumatinAtha jaina maMdira 82, korala marcenTa sTrITa, mannaDI, cennaI-600001 10. zrI sumatinAtha bhagavAna jaina zve. jinAlaya 56 / 1, mannArasvAmI koIla sTrITa, rAyapurama, cennaI-600013 11. zrI supArzvanAtha jaina maMdira, 43, cella pillaiyAra koila sTrITa, rAyapeTA, cennaI-600014 12. zrI supArzvanAtha jaina nayA maMdira 4, ammiappana sTrITa, rAyapeTA, cennaI-600014 13. zrI candraprabhu jaina maMdira zrI cUlai veperI jaina saMgha 38, veMkaTAcalama mudalI sTrITa, cennaI- 112 phona : 562436 15. zrI candraprabhu jaina nayA maMdirajI TrasTa 142 minTa sTrITa, sAhukArapeTha, cennaI 79 phona : 582628 16. zrI rAjendrasUrIzvarajI jaina TrasTa 9, ekAmbarezvara sTrITa, cennaI-600003 phona : 5356312, 5356321 17. zrI vAsupUjya svAmI jaina zvetAmbara saMgha 69/1, svAmI reDDI sTrITa, egmora, cennaI-600008 18. zrI vAsupUjya jinAlaya arihanta apArTamenTa, cennaI-600084 phona 6412379 19. zrI vAsupUjyasvAmI jaina maMdira 49, kacerI roDa, mailApura, cennaI-600004 phona 4940561 20. zrI ambattUra jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha padmanAbha nAyuDu sTrITa, ambatUra, cennaI - 53 21. zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha dRsTa 53, tirUmalai rAjapurama, Avar3I, cennaI - 54 22. zrI vAsupUjyasvAmI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha TrasTa 26. ekAmbara daphedAra sTrITa, AlandUra, cennaI-600016 23. zrI vimalanAtha jaina maMdira vAsupUjya apArTamenTa, haMTarsa roDa, cennaI-600 112 24. zrI dharmanAtha jaina maMdira 84 / 85, ammana koIla sTrITa, cennaI-600079 25. zrI zAMtinAtha jaina maMdira 33, jI. ena. ceTTI sTrITa, TI. nagara, cennaI-600017 phona : 8271779 2010_03 tamilanADu 26. zrI zAMtinAthajI jaina zvetAmbara maMdira 10, bereksa geTa roDa, paTTAlama, cennaI - 12 phona 6423759 : 27. zrI zAMtinAtha bhagavAna jaina zvetAmbara maMdira 404, TI. eca. roDa, purAnI dhobIpeTa, cennaI-600021 phona: 5951004 pI.pI. 28. zrI munisuvratasvAmI jaina maMdira kArampAkama, porUra, cennaI-600116 phona 4769142 29. zrI munisuvratasvAmI jaina maMdira 71, TI. eca. roDa, kAlAr3IpeTa, cennaI-600021 phona: 5951004 pI.pI. 30. zrI munisuvratasvAmI zvetAmbara jaina maMdira 1, zrInivAsa ayyara sTrITa, neharU bAjAra, cennaI-1 31. zrI rUpacanda chabIladAsa cerITebala TrasTa 12, vesTa mAdA carca roDa, rAyapurama, cennaI-600 013 phona: 5952489 32. zrI gujarAtI jainavAr3I jaina maMdira, - 99 minTa sTrITa, sAhukArapeTa, cennaI 79 phona : 5175251 33. zrI jaina prArthanA maMdira TrasTa 16, veperI hAI roDa, cennaI - 7 34. zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha 65, tAnA sTrITa, purasavAkama, cennaI 7 phona : 6416207 35. zrI pArzvanAtha zvetAmbara jaina maMdira 8, jagannAdAna sTrITa, elDAmsa roDa, tenAmpeTha, cennaI-600018 36. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jaina maMdira 1/26, meina bAjAra roDa, kelambAkkama 603103 phona : 91574105 37. zrI mahAvIrasvAmI jaina maMdira 61, maMgapati nAyakana sTrITa, cintAdripeTa, cennaI-600002 38. zrI jaina ArAdhanA bhavana 351, minTa sTrITa, sAhukArapeTa, cennaI-600079 phona 568917 : 39. zrI mahAvIra jinAlaya 1, bAranAbI roDa, devadarzana, apArTamenTa, kIlapAka, cennaI-600010 169 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamilanADu 40. zrI AdinAtha digambara jaina maMdira koNDAlayyara sTrITa, koNDitopa, cennaI-600 079 41. zrI candraprabhu digambara jaina maMdira 34, subramaNiyama sTrITa, cennaI-600 079 42. zrI candraprabhu digambara jaina maMdira 14, candrappA mudalI sTrITa, cennaI-600 079 jaina tIrtha paricAyikA 43. zrI DI. rANulAlajI lor3hA 51, vaidyanAtha mudalI sTrITa, cennaI-600 079 phona : 516833 44. zrI vijaya zAMtisUrIzvarajI guru maMdira 68, arUNAcala nAyakkana sTrITa, cintAdripeTa, cennaI-2 phona : 8551032 1905 cennaI ke bhavana, sthAnaka, upAzraya kI nAmavalI 1. zrI sI. yU. zAha bhavana 78/79, ritharaDana roDa, veperI, cennaI-7 phona : 5322077 2. zrI cUlAla jaina sthAnaka 62, meDoksa sTrITa, cennaI-112 3. zrI digambara jaina dharmazAlA ____34, subrahamaniyama mudAlI sTrITa, cennaI-1 4. zrI gujarAtI jainavADI 99, minTa sTrITa, cennaI-79 phona : 587525 5. zrI jaina ArAdhanA bhavana 351, minTa sTrITa, cennaI-79 phona : 586715, 568917 6. zrI jaina bhavana porTagaisa carca lena, neharu bAjAra, cennaI-1 phona : 5244099, 5248872 7. zrI jaina bhavana 113, kalavanA sTrITa, cintAdripeTa, cennaI-2 8. zrI jaina bhavana 35, ekAmbarevasara, agraharama, cennaI-3 phona : 5359230, 5355892 9. zrI jaina bhavana 126, kacaharI roDa, mailApora, cennaI-4 phona : 75208 10. zrI jaina bhavana 33, puliyanathope hAi roDa, cennaI-12 11. zrI jaina bhavana 108, sannAdhI sTrITa, koDambakkama, cennaI-24 12. zrI jaina bhavana vedApalAnI, cennaI-26 13. zrI jaina mahilA sthAnaka 21, periyA nAikena sTrITa, sAhakArapeTa, cennaI-79 14. zrI jaina sthAnaka 348, minTa sTrITa, cennaI-79 phona : 581549 15. zrI jaina sthAnaka bhavana thAujenDa lAiTa, cennaI-2 16. zrI jaina sthAnaka bhavana 125, bAjAra roDa, mailApora, cennaI-4 17. zrI jaina sthAnaka bhavana 225, biga sTrITa, triplikena, cennaI-5 18. zrI jaina sthAnaka bhavana madAvarama hAI roDa, 20, kanaDappA mudAlI sTrITa, cennaI-60 19. zrI jaina sthAnaka (mambAlama) TrasTa 46, burakiTa roDa, TI. nagara, cennaI-17 20. zrI jaina kezaravAr3I pajala, raidhilsa, cennaI-66 phona : 6418292 21. zrI khanDelavAla digambara jaina bhavana 11, konaDAliyAra sTrITa, konDIthope, cennaI-79 22. zrI jaina kriyA bhavana 142, minTa sTrITa, cennaI-79 phona : 582628 23. zrI jinadattasUri jaina dharmazAlA 85, ammAna koila sTrITa, cennaI-79 phona : 5247875 24. zrI jinendra zrIpAla bhavana 136, minTa sTrITa, cennaI-79 phona : 5261663 170 2010_03 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA 25. zrI kuTachI jaina samAja 13, venkaTroyana sTrITa, cennaI-18 phona : 5323249 26. zrI mahAvIra jaina bhavana eNDa zrI jina kuzala bhavana 370, konnura hAI roDa, cennaI-23 phona : 6446293 27. zrI rAjasthAnI jaina samAja bhavana 66, tyAgyArayA roDa, ponDI bAjAra, cennaI-17 phona : 4343172 28. zrI rAjendra bhavana 19, raveniyara sTrITa, cennaI-3 phona : 5353612, 5256321 29. zrI rUpacanda chabIladAsa jaina TrasTa 12, maDA carca sTrITa, royApurama, cennaI-13 phona : 5952488 30. zrI rUpacanda surAnA jaina dharmazAlA 111, auDiyAppana naikena sTrITa, cennaI-79 phona : 5228077 31. zrI esa. esa. jaina borDiMga 3, meMdAlI roDa, TI. nagara, cennaI-17 phona : 8351490 32. zrI esa. esa. jaina cairiTebala TrasTa 8, pulisa sTezana roDa, pallAvarama, cennaI-43 33. zrI esa. esa. jaina saMgha 91, mArkeTa, sTrITa, pairambura, cennaI-11 phona : 5377555 tamilanADu 34. zrI esa. esa. jaina saMgha 76, je. je. khAna, roDa, mirasAhibapeTa, cennaI-14 phona : 8531701 35. zrI esa. esa. jaina saMgha 708, TraMka roDa, pUnamAlI, cennaI-56 phona : 6273165 36. zrI sadhAraNa bhavana 346, minTa sTrITa, cennaI-79 phona : 587311 37. zrI samatA bhavana 168, jI. e. roDa, ToMDiyArapeTa, cennaI-81 phona : 5960706 38. zrI samadariyA kurapAcanda prakAzacanda jaina upAzraya 38, vIrappana sTrITa, cennaI-79 39. zrI seTha kAlUrAma ratanalAla mAlU jaina bhavana 30, veMkaTAcala mudAlI sTrITa, cennaI-112 phona : 562436 40. zrI terApaMthI bhavana 14, TanDAvarAyana mudAlI sTrITa, cennaI-21 phona : 5950102, 5951326 41. zrI terApaMthI bhavana 34, managappana sTrITa, cennaI-79 phona : 5220880 zrI vardhamAna esa. esa. jaina saMgha 18, sannAdhI subrahamanayama sTrITa, AlaMdUra, cennaI-16 phona : 2341796 42. 2010_03 www.jainelibrary pd Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_03 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Andhra pradeza 173 173 173 174 174 jilA gunTUra 1. zrI amarAvatI tIrtha 2. zrI hrIMkAra tIrtha jilA karnUla 1. zrI pArzvamaNI tIrtha jilA kRSNA 1. gur3ivAr3A tIrtha jilA nallagonDA 1. zrI kulapAkajI tIrtha jilA nellora ____ 1. zrI rAjendra nagara tIrtha 2. zrI kAkaTUra tIrtha jilA pazcimI godAvarI 1. pedamIrama tIrtha jilA pUrva godAvarI 1. zrI gummilerU tIrtha 2. zrI tirUpati bAlAjI 174 174 175 176 176 2010_03 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_03 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na tIrtha paricAyikA Andhra pradeza mUlanAyaka : zrI cintAmaNi pArzvanAtha bhgvaan| jilA gunTUra mArgadarzana : yaha tIrtha gunTUra relve sTezana se 32 ki.mI. dUra sthita hai| vijayavAr3A vAyA gunTUra kI 64 ki.mI. dUra hai| gunTUra se basa, TaiksI upalabdha hai| haidarAbAda se yaha 33 ki.mI. dUra hai| yaha tIrtha amarAvatI meM kRSNA nadI ke dakSiNa taTa para zAnta, suramya vAtAvaraNa meM sthita hai| peDhI : paricaya : Andhra pradeza meM nadI taTa para basA prAcIna tIrtha yahI eka mAtra hai| prati varSa poSa kRSNA zrI cintAmaNi pArzvanAtha dazamI ko melA lagatA hai| prabhu pratimA kI kalA sundara va nirAle DhaMga kI hai| nadI taTa para jaina zvetAmbara per3hI DAkaghara amarAvatI, sthita isa tIrtha kA prAkRtika dRzya divya loka sA pratIta hotA hai| gunTUra meM jinAlaya, jilA gunTUra gurU maMdira Adi darzanIya hai| guMTUra rukakara AnA zreyaskara hai| yahA~ kA ziva mandira bhI (Andhra pradeza) darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA va bhojanazAlA upalabdha hai| amarAvatI meM Thaharane hetu kaI hoTala Adi bhI haiN| mUlanAyaka : zrI pramANa pArzvanAtha prbhu| zrI hrIMkAra tIrtha mArgadarzana : yaha tIrthasthAna vijayavAr3A-guMTUra mArga para nAgArjunA yUnivarsiTI ke sAmane hai| yahA~ per3hI : se pedamIrama tIrtha lagabhaga 135 ki.mI. hai| zrI hrIMkAramaya cintAmaNi paricaya : isa navanirmita tIrtha para 108 phITa U~cA zikhara bana pAyA hai| raMgamaMDapAdi kA kAma pArzvanAtha, cAlU hai| 24 jina yukta hrIMkAra jo 21 phITa U~cA virAjamAna hai| madhya bhAga meM kamala zobhita jaina tIrtha, nAgArjuna nagara, gAdI para 65 iMca pramANa pArzvanAtha prabhu virAjamAna haiM / vAtAvaraNa sundara hai| zrI bhadrAnaMda vijaya jilA guMTUra-522 510 jI gaNI ke upadeza se isa tIrtha kA nirmANa huA hai| (Andhra pradeza) phona : 0863-293213 Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA, bhojanazAlA sarva suvidhAe~ upalabdha haiN| mUlanAyaka : tIrthAdhipati zrI pArzvanAtha prbhu| jilA karnUla mArgadarzana : yaha tIrthasthAna karnUla jile ke AdonI nagara se 19 ki.mI. kI dUrI para pedatumbalama bhI gA~va meM nirmANa huA hai| paricaya : tIrthAdhipati zrI pArzvanAtha prabhu kI prAcIna pratimA kue~ ke utkhanana ke samaya bhUgarbha se per3hI : ___ prApta huI hai| pratimAjI kI kalA ati sundara hai| dAdAvAr3I kA kAma cAlU hai| zrI pArzvamaNi tIrtha, posTa pedatumbalama, Thaharane kI vyavasthA : dharmazAlA, bhojanazAlA Adi sarva suvidhAe~ upalabdha haiN| vAyA AdonI jilA karnUla-518301 (Andhra pradeza) phona : 08512-57432 2010_03 173 www.jainelibrey.org Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Andhra pradeza | jaina tIrtha paricAyikA jilA kaSNA mUlanAyaka : zrI pArzvanAtha bhagavAna, arddha pdmaasnsth| 5 mArgadarzana : yaha tIrtha gur3ivAr3A relve sTezana se 1.5 ki.mI. dUra gur3ivAr3A gA~va ke madhya sthita zrI gur3ivAr3A tIrtha hai, yahA~ se rikzA, TaiksI Adi kA sAdhana hai| bhImAvarama (pedamIrama) se yaha 68 ki.mI. dUrI para hai| vijayavAr3A-bhImAvarama mArga para vijayavAr3A se 43 ki.mI. dUra hai| per3hI : paricaya : pratimA lagabhaga AThavIM sadI kI mAnI jAtI hai| pratimA kI kalAtmakatA va prAcInatA zrI zvetAmbara jaina pArzvanAtha / hI yahA~ kI viziSTatA hai| pratimA ke darzana karate hI aisA lagatA hai mAno zrI dharaNendra deva mandira sAkSAt prakaTa hokara prabhu para apane phaNa phailAkara chatra kara rahe haiN| isI mandira meM eka aura jaina Tempala sTrITa zrI pArzvaprabhu kI prAcIna pratimA hai, jisakI kalA bhI viziSTa hai| nikaTa hI ziva maMdira posTa gur3ivAr3A, bhI hai| 90 varSa pUrva ziva maMdira ke prAMgaNa se prabhu kI pratimA prApta huI thii| jilA kRSNA-521 301 Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie dharmazAlA hai, pUrva sUcanA para bhojana kI vyavasthA ho jAtI hai| phona : (08674) 45488, 44291 noTa : guDivADA sTezana para 7055-7056 narasApura eksa; 7479-7480 nitarUpati-haurA eksa; 7615-7616 vizAkhA eksa; tathA 7043-7044 sarakAra eksa; gAr3iyA~ rUkatI haiN| jilA nallagonDA mUlanAyaka : zrI AdIzvara bhagavAna, arddha pdmaasnsth| - mArgadarzana : yaha tIrtha Alera sTezana se 6 ki.mI. dUra kulapAka gA~va ke bAhara vizAla parakoTe zrI kulapAkajI __ ke bIca sthita hai| yaha haidarAbAda-vAraMgala mArga para haidarAbAda se 80 ki.mI. dUra hai| sTezana tIrtha se tIrtha taka jAne ke lie sabhI suvidhAe~ haiN| mandira taka pakkI sar3aka hai| Akhira taka basa va kAra jA sakatI hai| yaha tIrtha pedamIrama se 390 ki.mI. dara hai| per3hI: paricaya : zrI AdIzvara prabhu kI pratimA zrI mANikya svAmI ke nAma se prakhyAta hai| pratimA ati zrI jaina tIrtha kulapAka prAcIna hai| yahA~ phirojI nagIne se banI mahAvIra svAmI kI pratimA sundara va varNanAtIta hai| vAyA Alera, yahA~ ke adhiSThAyaka deva camatkArika hai| yahA~ kula 15 prAcIna pratimAe~ haiN| yahA~ ke zikhara jilA nallagonDA-508 101 kI kalA bhI nirAle DhaMga kI hai| AMdhra pradeza kA yaha prAcInatama evaM prathama tIrtha hai| phona : 08685-81696 Thaharane kI vyavasthA : Thaharane ke lie mandira ke ahAte meM hI suvidhAyukta vizAla dharmazAlA hai, bhojanazAlA kI vyavasthA hai| noTa : Alera sTezana para 7047-7048 gaumatI eksa; 7001-7002 golakoDA eksa; 7021-22 dakSiNa eksa.; 7405-7406 kRSNA eksa. gAr3iyA~ rUkatI haiN| jilA nellora zrI rAjendra nagara tIrtha per3hI: zrI rAjendrasUrI kIrti maMdira TrasTa, zrI rAjendra nagara tIrtha, posTa iMdukUrIpeTA (devisapeTA), jilA nellora-524 314 phona : (0861) 35447, 35257 mUlanAyaka : zrI sumatinAtha bhgvaan| mArgadarzana : yaha tIrthasthAna nellora nagara se 10 ki.mI. dUra iMdukUrI peTA meM sthita hai| yahA~ se pedamIrama tIrtha lagabhaga 375 ki.mI. hai| paricaya : tIrthAdhipati zrI sumatinAtha bhagavAna virAjamAna haiN| zrI rAjendra sUrizvarajI kI khar3I mUrti gurumaMdira meM sthApita kI gaI hai| vAtAvaraNa sundara hai| zrI jayaMtasena sUrizvarajI ke upadeza se isa tIrtha kA nirmANa huA hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ dharmazAlA va bhojanazAlA Adi bane haiM tathA sarva suvidhAe~ upalabdha 174 2010_03 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tIrtha paricAyikA Andhra pradeza mUlanAyaka: bhagavAna mhaaviir| zrI kAkuTUra tIrtha mArgadarzana : isa tIrtha kA nirmANa nellora-cennaI mArga para nellora nagara se lagabhaga 10 ki.mI. dUrI per3hI : para huA hai| cennaI se yaha tIrtha 162 ki.mI. dUra hai| tirupati se isakI dUrI 130 ki.mI. 24 tIrthaMkara tIrtha dhAma TrasTa, hai| yahA~ se pedamIrama tIrtha lagabhaga 373 ki.mI. hai| posTa kAkuTUra, paricaya : bhagavAna mahAvIra kI 51 iMca kI caturmukha pratimAoM va anya 23 tIrthaMkaroM yukta jilA nellora-524 320 samavasaraNa gaganacuMbI jinAlaya kA nirmANa huA hai| ramaNIya sthAna hai| (Andhra pradeza) phona : 0861-38341 Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA, bhojanazAlA tathA sarva suvidhA upalabdha haiN| mUlanAyaka : zrI AdinAtha bhgvaan| jilA pazcima mArgadarzana : vijayavAr3A se 120 ki.mI. dUra bhImAvarama se 5 ki.mI. dUra pedamIrama gA~va meM yaha godAvarI tIrtha sthita hai| nikaTa kA relve sTezana bhImAvarama TAUna va bhImAvarama jaMkzana 5 ki.mI. dUrI para para hai| vahA~ se TaiksI, basa, oNTo, rikzA Adi sabhI sAdhana upalabdha haiM / bhImAvarama se prAtaH 5 baje se rAtri 9 baje taka basa suvidhA upalabdha hai| yahA~ se gur3ivAr3A tIrtha 65 ki.mI. peDhI. gumbhIlerU tIrtha 75 ki.mI. tathA rAjamahendrI 70 ki.mI. dUrI para hai| vijayavAr3A para sabhI zrI AdinAtha jaina zvetAmbara pramukha TreneM rukatI haiN| yahA~ utarakara basa yA Trena dvArA bhImAvarama pahu~cA jA sakatA hai| maMdira tIrtha TrasTa taka kAra, basa jA sakatI hai| pedamIrama vAyA bhImAvarama 534 204 paricaya : yahA~ para sthita mUlanAyaka jI kI pratimA 2500 varSa prAcIna hai| yaha pratimA bhUgarbha se jilA pazcima godAvarI 130 varSa pUrva prApta huii| 80 varSa pUrva yahA~ muni zrI naMdanavijaya jI kI nizrA meM mandira banAkara (A paTeza) mUrti ko pratiSThita kiyA gyaa| pratimA para lAMchana (cihna) na hone ke kAraNa vimalanAtha jI phona : 08816-23632 kI pratimA mAnI gyii| 1980 meM anubhavI zrAvakoM evaM zrI bhadrAnaMda vijaya jI ma. ke matAnusAra yahA~ ke tIrthAdhipati kA nAma AdinAtha sthApita kiyA gyaa| pratimA kI kalA atyanta AkarSaka hai| yaha pratimA atyanta camatkArika hai| pUjA kA samaya prAtaH 9 baje se 4 baje taka hai| yahA~ dAdAvADI kA kArya pragati para hai| bhImAvarama meM gRha mandira bhI darzanIya hai| Thaharane kI vyavasthA: tIrtha kSetra para hI 25 kamaroM, 3 bar3e haoNla evaM 3 choTe haoNla yukta dharmazAlA hai| yahA~ bhojanazAlA kI bhI vyavasthA hai| noTa : bhImAvarama TAUna rela sTezana para rukane vAlI gaaddiyaaN| 7043, 7044 sarakAra, 7479, ___7480, tirupati-haurA, 7615, 7616 vizAkhA, 7055, 7056 / _ 2010_03 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Andhra pradeza jilA pUrva godAvarI zrI gummilerU tIrtha per3hI : zrI cintAmaNi pArzvanAtha jaina tIrtha, posTa gummilerU vAyA maMDapeTA, jilA pUrva godAvarI-533 232 phona : 08855-34037 jaina tIrtha paricAyikA mUlanAyaka : zrI cintAmaNi pArzvanAtha bhagavAna / mArgadarzana : yaha tIrthasthAna pUrva godAvarI jile ke maMDapeTA se lagabhaga 4 ki.mI. dUra gummilerU gA~va meM hai| yaha sthAna rAvulapAlema se 13 ki.mI. kAkinADA ke tarapha hai| rAjamandrI se lagabhaga 35 ki.mI. dUrI para hai| yahA~ se pedamIrama tIrtha lagabhaga 80 ki.mI. hai| paricaya : tIrtha kA nirmANa kArya cAlU hai| Aja se lagabhaga tIsa sAla pahale roDa caur3A karate vakta bhUgarbha se prApta huI yaha pratimA zrI cintAmaNi pArzvanAtha bhagavAna kI hai| vartamAna meM yaha pratimA eka kamare meM virAjamAna hai| bAju meM nAkor3A bhairUjI kI mUrti bhI virAjamAna kI gayI hai| bhUgarbha se prApta pratimA ke alAvA aura aneka naI pratimAe~ sthApita kI jaayeNgii| isa tIrtha ko dakSiNa bhArata kA nAkor3A tIrtha svarUpa banAne kI yojanA hai| Thaharane kI vyavasthA : yahA~ para dharmazAlA, bhojanazAlA Adi sarva suvidhAe~ upalabdha haiN| zrI tirUpati bAlAjI Andhra pradeza kA yaha tIrtha sthala bhAratavarSa kA suprasiddha tIrtha hai| deza-videza se pUre varSa zraddhAlu bhaktagaNa yahA~ darzanArtha Ate haiN| yaha cennaI se 144 ki.mI., gunTUra se 64 ki.mI., baiMgalora se 228 ki.mI. dUra hai| citUra jile meM sAta pahAr3iyoM se ghire tirUmalAI (tirUpati jI) ke lie cennaI meM subaha 5.30 se rAtri 8.30 taka basa sevA upalabdha hai| tirUpati se tirUmalAI mandira tIrtha 22 ki.mI. pahAr3I mArga hai| Thaharane ke lie mandira ke nikaTa hI mandira kameTI kA gaisTa hAUsa dharmazAlAe~, hoTala, kATeja Adi anekoM prakAra kI suvidhAeM haiN| mandira kameTI ke DAyaniMga haoNla meM bhojana bhI milatA hai| tirUpati meM eka dina Thaharakara 11 ki.mI. dUra vijaya nagara ke rAjAoM kA durga caMdrAgiri meM dekhA jA sakatA hai| vahA~ mandira bhI haiN| cennaI -tirUpati mArga para cennaI se 90 ki.mI. dUra phonAI jala prapAta darzanIya hai| nArAyaNavanama meM 2 ki.mI. aMdara nirmala sthAna para yaha darzanIya jala-prapAta tirUpati AtejAte ise dekha sakate haiN| AMdhra pradeza kI rAjadhAnI haidarAbAda meM naubata pahAr3a, bir3alA maMdira, golakuNDA kA kilA, usmAna sAgara, cAra minAra Adi darzanIya sthala hai| 76 bucation International 2010_03 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_03 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 tIrthaMkara tIrthadhAma, kAkuTUra zrI maksI tIrtha zrIrANakapura tIrtha zrI puDala tIrtha (kezaravADI) zrI AdinAtha bhagavAna zrImavArI pAjAyA magadAna zrI AdIharabhagavAna bhagavAna mahAvIrasvAmI vistRta jAnakArI pRSTha 174 para vistRta jAnakArI pRSTha 47 para vistRta jAnakArI pRSTha 92 para vistRta jAnakArI pRSTha 166 mahAradAra zrIrAjagRhAtIrtha zrI sammeda ziravara tIrtha muni suntasvAmI bhagavAna bhImAmAliyA pArzvanAtha bhagavAna vistRta jAnakArI pRSTha 18 para vistRta jAnakArI pRSTha 29 para vistRta jAnakArI pRSTha 25 para vistRta jAnakArI pRSTha 797 zrI.lodrayA, tIrtha zrI osiyAM jI tIrtha zrImANDavagar3ha tIrtha zrI kAparaDAjItA bhagavAna mahAvIra svAmI zrI tupAnAtha bhagavAna vistRta jAnakArI pRSTha 7 vistRta jAnakArI pRSTha 75 para Jan Education internationar201005, vistRta jAnakArI pRSTha 77 para vistRta jAnakArI pRSTha 40 para ForPihate spersonal usconmy Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kulapAkajI tIrtha zrI tAraMgA tIrtha zrI zaurIpura tIrtha bhigavAja jitanAyabhAyAja bhagavAna mahAvIra svAma pArI pRSTha 166 para vistRta jAnakArI pRSTha 174 para vistRta jAnakArI pRSTha 134 para vistRta jAnakArI pRSTha 11 para , pAlathArtha zrIza jaya tIrtha pAlIvAnA zrI ujjaina tIrtha zrI pAvApurI tIrtha zrI avanti pArthanAtha bhagavAna AEEM kArI pRSTha 79 para vistRta jAnakArI pRSTha 119 para vistRta jAnakArI pRSTha 49 para vistRta jAnakArI pRSTha 28 para kAparaDAjI tIrtha zrI kesariyAjI tIrtha zrI puvidhinAtha jaina maMdira zrI mahAvIrajI tIrtha sivANA (jilA jAlaura) zrIravaThabhUpahanAyA bhagavAna nakArI pRSTha 79 para vistRta jAnakArI pRSTha 110 para vistRta jAnakArI pRSTha 70 para vistRta jAnakArI pRSTha 82 para Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ludhiyAnA nagara ke jaina mandira, zrI AdinAtha bhagavAna zrI pArzvanAtha bhagavAna zrI AdinAtha bhagavAna jaina mndir| sivila lAinsa zrI kalyANa pArzvanAtha bhagavAna jaina mandira kicalU nagara zrI kalikuDa pArthanAtha kSagavAna zrI vimalanAtha bhagavAna zrI zAntinAtha bhagavAna zrI kalikuMDa pArzvanAtha bhagavAna jaina mandira dAlA bAjAra zAnti nApajaina zvanAma zrI supArzvanAtha bhagavAna zrI vimalanAtha bhagavAna jaina mandira vallabha nagara zrI zAntinAtha bhagavAna jaina mandira sundara nagara zrI supArzvanAtha bhagavAna jaina mandira caur3A bAjAra ziromaNi saMgha zrI AtmAnanda jaina sabhA (raji.) mahAvIra bhavana, purAnA bAjAra, ludhiyAnA (paMjAba) phona : 0161-709463 pradhAna : saMghavI saMgharatna zrI rameza kumAra jaina baraDa tormation mamtonomore