Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnaMda-ratnAkaraH AnaMdalaharI-TippaNI-sahitaH TKAR MARATHI COM ENT prakAzikA zrI AgamoddhAraka graMthamAlA kapaDavaMja. (gujarAta)
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAgamodAraka-graMthamALA // namonamaH bhovarddhamAnasvAmine // gItArthAya jagajjantu-paramAnandadAyine / gurave bhagavaddharma-dezakAya namonamaH // dhyAnasthasvargata-AgamodAraka-AcAryadevalikhita-vividhaprastAvanA-saGkalanasvarUpaH zrI / aannd-rtnaakrH| [prathamo vibhAgaH] saGkalayitAraH pUjyAgamoddhArakAcAryavarya-ziSyaratnAH pUjya-gaNivarya-zrIsUryodayasAgaramahArAjAH prakAzikA gUrjaradezIya-kheDAmaNDalAntargatakapaDavaMjanagarIyA __ zrI-AgamoddhAraka-jaina-maMthamAlA vIra ni. saM. 2498 vi. saM. 2028 niyaH 5 rupyakAH mAgamo. saM. 22 prathamAvRttiH 500
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka mara kakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakara pustaka-prAptisthAnAni ramaNalAla jecaMdabhAI zAha bAbUlAla kezavalAla kAryavAhaka 11, nagarazeTha mArkeTa zrI AgamoddhAraka jaina graMthamALA ratanapoLa mu. kapaDavaMja (ji. kheDA) . amadAvAda caMpakalAla TI. bobara zeSazAyI maMdira pAse mollota coro, khokharavADa UMjhA (u. gu.) - - prakAzanomAM lAbha lenAra mahAnubhAvo 500) zrI jaina sosAyaTI saMgha, elisabIja, amadAvAda-6 kA jJAnakhAtAmAMthI 500) zrI RSabhadevajI kezarImalajI jaina peDhI, ratalAma (ma. pra.) jJAnasvAtAmAMthI agAuthI pustakanI pratio nodhAvanAra puNyAtmAmo pratio 152 jaina sosAyaTI (vi. saM. 2018nA kA.su. 15nA vyAkhyAnamAM) PH 150 kapaDavaMjanA zrAvaka-zrAvikAo taraphathI PL A mahAnubhAvanene preraNA-upadeza ApavAnuM kArya pU0 prauDha | puNyaprabhAvI gaNivaryazrI labdhisAgarajI ma0, pU0 gaNIzrI sUryodayakA sAgarajI ma0, pU0 gaNIzrI yazobhadramAgarajI ma0 zrIe kayu che. te badala hArdika anumodanA . 1 taH 61 patrANi mudraka zrI jJAnodaya presa 65 taH 144 patrANi piMDavArA (rAjasthAna) madhye navaprabhAta prinTIMga presa avaziSTaM sarva ghokAMTA amadAbAda. madhye vasaMta prinTIMga presa ghelAbhAInI bADI ghIkAMTA, amadAvAda. madhye httre-troprabodhddabhbabastsettesentestadaskse A radeshsecasholastedhsthsbsesentertoobserbsbshottestesbshsbhideshshshathshobabshsbabatahdldka .st.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pUjyapAdA''moddhArakAcAryalikhita-prastAvanAsaMgrahasvarUpa- * zrImAnandalaharIsaMkSaTippaNIsaMvalita* zrI....A....na ...nda.........tnA....ka....ra.... - * graMtha-viSayAnukramaH prakAzakIyaM nivedanam sampAdakIyaM vaktavyam prastAvanA-pIyUSa-saraNiH prastAvanAsaMgrahasUciH pR0 AnandalaharITippaNI pR0 1 zrISidhagoSThyAH prastAvanA 1-5 1 zrI vidyagoSThIprastAvanA-Ti0 1-9 2 zrIvItarAgastotrasya upakramaH 10-16 2 zrI vItarAgastotropakrama-Ti0 -21 3 zrIsyAdvAdabhASA-prastAvanA 21-16 3 zrI syA0bhA0 prastA* Ti0 24-25 4 zrIpAkSikasUtrasyopakramaH 26-31 4 zrI pAsU0 upa0 Ti0 32-35 5 zrIkalpasUtrasyopakramaH 36-42 5 zrI kalpa0 upa0 Ti0 44-49 6 zrImadhyAtmamataparIkSAprastAvanA 50-54 6 zrI abhyA0 parI* upa0 di0 7 zrIvandArubRtti-upodghAtaH 59-617 zrI vaMdAvR0 upo0 Ti062-67 8AzrIchando'nuzAsanagranthasya upakramaH68-70 8 zrI chaMdo0 upa* Ti0 74-57 9B , pUtiH 71-73 9 zrI jalpa0 prastA0 Ti0 82-87 10 zrIjalpakalpalatA-prastAvanA 78-81 - 10 zrI yoga samu0 upo. Ti0 11 zrIyogaDaSTisamuJcayapranthasya 92-94 upodghAtaH 88-91 11 zrI karma0 upo0 Ti0 104-116 11 zrIkarmapranthopodghAtaH 95-102 12 bhI paMcA prastA0 Ti0 122-128 12 bhIpaMcAzakapranthaprastAvanA 117-121, 13 zrIkarmaprakRtyupodhAtaH 129-132 13 zrI karmapraka0 upo0 Ti0 14 zrIdharmaparIkSAyAH prastAvanA 112-144 15 bhI dharmaparI0 prastA* Thi0 155-142 15 bhISada puruSacaritropakramaH 150-152 15 bhI SaTa0 bari0 upa0 ri0 153-155
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ SE 61 sthalapUrtikaraNe upayogi su bhA Sita saM ca yaH patram 1 paramAtmasvarUpam mAgamastutizca 5 8 devagurudharmANAM mArmikI vyAkhyA 2 jainAgamapradhAnatA 23 9 mumukSapayogI saMkSiptAkSaraM o jilaalaagndhmniiy' subhASitacatuSkam 5 mantaHprArthanA 5 saMsArijIvecchA mamatAtyAgazikSA 43 10 mohanIyakarmaprabalatA 6 madhyAtmaprAptiH kadA?? 54 11 samyag hadi dhAraNIyam 7 guNapUjAmahatvam 58 12 gurunizrayohanIyaM samyak 58 hA...di.......... sa...ma....paM....Na....ma... == === zrImatAM pUjyapAdAnAmAgamapAradRzvanAM zrutajJAnapArAvArapArINAnAM zAstratattvaparyAlocanakSamapaTukSayopazamavatAM jinapraNItAgamatattvatalasparzivyAkhyAsudakSANAM zAsanapratyanIkavividhavAdidovaMsanakSamavAgvilAsAzcitAnAM pUjyapAdAnAmAgamoddhArakANAm dhyAnasthasvargatAnAm sUrizeravarANAm zrIAnandasAgarasUrIzvarANAm ___ karAtrayoH padAmbujayoH sA....da....raM....sa....pra....a....ye ..... zraddhAJjalipurassaraM prastutaM pustakaratnaM samarpyate tadIyanAmollekhasanAthayA prakAsanakAriNyA saMsthavA .
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra....kA....za....ka....ta ...ra....pha....thI.... devagurukRpAe svanAmadhanya AgamamarmajJa AgamasamrAT pU. AgamoddhAraka. sva. AcAryadevazrInA nAmathI saMkaLA yelI amArI saMsthA taraphathI vAtsalyasiMdhu pU. gacchAdhipati AcAryadeva zrI mANikyasAgarasUrIzvarajInI dekharekhataLe pU. AgamoddhArakazrIe apratima pratibhAvaLe saMskRtaprAkRta-gujarAtI-hiMdImAM racela vividha nAnI-moTI kRtio prakAzita karavAnuM saubhAgya maLyu che, je amAre mana khUba AnaMdanI vAta che. vi. saM. 2010mAM pU. AgamoddhArakazrInA ziSyaratna pU. vidvadaratna gaNivaryazrI sUryodayasAgarajI ma.nI preraNAthI A saMsthA gatizIla banI che, paNa Aja sudhImA prakAzita saghaLA graMtho karatAM sApekSa rIte ema kahevAnI dhRSTatA ame karIe chIe ke "prastuta "AnaMdaratnAkara" graMtha sauthI viziSTa che." kemake pU. bhAgamoddhArakazrInI athAga vidvattA prauDha pratibhA bhane viSayone saMkSepavAnI udAtta nIti A graMthamAM saMgrahAyelI vizAlakAya prastAvanAmomAM spaSTa rIte jhaLake che. pUjya gaNivaryazrI sUryodayasAgarajI ma.nI preraNAthI pUjya zAsanasubhaTa saMghasamAdhitatpara zAsanasaMrakSaka tapasvI upAdhyAya zrI dharmasAgarajI ma. gaNivaranA ziSya pU. muni zrI abhayasAgarajI ma.gaNIpa khaba khaMtathI prayatna karI pa. AgamoddhAraka AcAryadevazrI e prauDha saMskRta bhASAmA 82 granthonI Takhelo prastAvanAona vyavasthita saMpAdana bhane kaThina zabdonA artha, anvayanI saMgati mAdi mATe "AnaMdalaharI" nAme suMdara TippaNa lakhIne pUjya AgamoddhAraka AcAryadevazrInI sarvatomukhI pratibhAnA aMtaraMga darzana alpabodhavALA saMskRta bhASAnA sAmAnya jJAnavALA jijJAsumo paNa karI zake tevI saraLatA karI ApI che. - te badala ame pUjya mahArAjazrInI zrutabhaktinI hArdika vaMdanA sAthe anumodana karoe choe. mA bahumUlya graMthanA prakAzana mATe Arthika dRSTie amone nizcita banAvanAra dharmapremI te te mahAnubhAvone upadeza-preraNA Apo prakAzana kArya saMbaMdhI Arthika saraLatA mATe punita preraNA ApanAra pU. AgamoddhArakazrInA sarvaprathama ziSyaratna pU. sva. paM. zrI vijayasAgarajI ma. gaNInA ziNya ratna___prauDha puNyapratApI, zAsanaprabhAvaka, kapaDavaMja, luNAvADA, mahIdapuranA prAcIna jIrNa maMdIronA jIrNoddhAra karAvanAra
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ thAgama jyota (pU. AgamoddhArakazrInA aprakAzita vyAkhyAnonA prakAzana rUpa) nA sthAyI koza, zruta saMrakSaNa samiti (badhA Agamo TIkA sAthe hAthanA banela kAgaLo upara lahIyAno rokI lakhAvI levAnI yojanA) AdinA saMsthApaka-preraka pU. gaNivaryazrI zAMtamUrti zrI kabdhisAgarajI ma. tathA pU. gaNivarya zrI sUryodaya sAgarajI ma. pU. gaNivaryazrI yazobhadrasAgarajI mahArAjazrIe pU. gamoddhAraka AcAryadevazrInA vidvadbhogya A graMthanA prakAzana mATe dharmapremI gRhasthone upadeza mApI je Arthika sahayogano lAbha apAvyo che, te badala amo zraddhAvanata mastake RNe pU. gaNivaryazrIonI gurubhaktinI abhivaMdanA karIe chIe. chevaTe sAcA dilathI nikhAlasabhAve kSamA yAcanA karavAnI cha ke A graMtharnu kArya pU. mahArAjazrIe vi. saM. 2020 nA comAsAmAM taiyAra karI presamA amArI mAraphata Apela. paNa paristhitivaza presa badalAvavAnI agavaDo temaja anivArya kAraNasara pAryA karatAM khUbaja moDaM thayu che. je amone paNa zalyanI jema khUce che. paNa sAthe ja AvA anupama graMtha ratnanu prakAzana karavAno amUlya lAbha maLyo, te badala amo amArI jAtane dhanya mAnIe chIe. - vadhumAM khAsa jaNAvavAyU~ ke, A graMthana prakAzana bhaneka muzkelIomAthI pasAra thayuM che. mAM khAsa karIne A graMthanA chApakAmanI zaruAta jJAnodaya presa piMDavADAmAM thayela, paNa saMjogavaza 8 pharmA (64 pAnAM) thI kAma maTakyu, pachI amadAvAda navaprabhAta presamAM kAma zaru thayu tyAM paNa doDha varSamA mAtra be pharmA thayA, paraMtu pachI pU. gaNivaryazrI abhayasAgarajI ma.nI sUcanAthI cANasmAvAlA dharmapremI zrI bAbulAla kezavalAla zAha (11-nagarazeTha mArkeTa, ratanapoLa,amadAvAda) mAraphata kAma goThavAyu ane khUbaja cIvaTa, khaMta ane mahenatathI suMdara kArya jhaDapI karavAnuM lakSya rAkhI mA graMthanA varSoM junA chApakAmamAM amArA maMda thayela utsAhane vegavaMta banAvyo che. tethI bAbubhAI cANasmAvAlA tathA zrI jJAnodaya presa,zrI navaprabhAta presa, tathA prastAvanA Adi chApanAra vasaMta presanA tathA temanA vyavasthApaka sahayogIonAM dharmasnehanI hArdika anumodanA karIe chIe. TAITalanuM chApakAma sundara raMgIna sahImA AkarSaka rIte karI ApanAra dIpaka prinTarI tathA rAiTalanuM sundara citra pU. mahArAjazrInI doravaNI pramANe banAvI ApanAra viziSTa kalAkAra chatA chapA rahI kalAnI sAdhanA karanAra mAnyavara zrI dalasukhabhAI zAha (AMbAvADI-rAmanagara-sAbaramatI amadAbAda-5) mArTisTanA dharmapremanI hArdika anumodanA karIye chIe. prAMta vividha tabakAomAthI pasAra thayela A kAryamAM dRSTidoSa ke chamasthasulabha pramAdAdiyo
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ je kaI kSatimo rahI hoya, te sujJa pAThako haMsakSoranyAye udAra bhAve kSatavya gaNI prastuta graMthanA paThana-pAThana-vAcana-abhyAsa Adi dvArA pU. AgamoddhAraka zrInI apratima bahumukhI pratibhApUrvaka AdekhAyela viziSTa graMtharatnonA rasAsvAdanA bhAgI banI AtmakalyANanA paMthe maMgaLayAtrA dhapAve e kalyANa kAmanA. dalAlavADo, kapaDavaMja (kheDA) / nivedaka vI. ni. saM. 2498 ramaNalAla jecaMdabhAI vi. saM 2028 mukhya kAryavAhaka cai. va. 9. zrI AgamoddhAraka jaina graMthamALA mu....mu....kSu....bhA....va....nAM sA....dha....no.... guNAnurAga, svadoSadarzana, jJAnInI nizrA kartavyaniSThA thI mumukSubhAvAkelavAya che. -pU. AgamoddhArakarI -
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ u....pa....kra....ma....Ni....kA nibandhayitAraH pUjyAcAryavaryazrIvijayadharmadhuraMdhara sUrIzvaramahAbhAgAH vizvasmin vizve'smin prANinAM paramAtbhapatha-prAptiH paramadurlabhA'sti, narabhavAdikamavApyApi keSAzcideva puNyabhAjAM bhavati tattvabubhutsA / tatvaM tu bhagavaddhirarhadbhiH kevalajJAnato jJAtvA lokA'lokasvarUpamakhaNDaM dezitamAtmahitakaram / arthato dezitAM jinairgaNadharaizzabdato prathitAM tAM tattvapUrNA dvAdazAGgImavalambyAneke bhavyA bhavapArAvArasya paraM pAraM prayAtumughatA abhUvan / paraM kAlAnubhAvataH satvAnAM sattva-hAnyAdi saJjAtam / tata eva mahApravahaNaprakhyA sA dvAdazAGgI zaurNavizIrNA'bhavat / evamapi santi sAmpratamuDupasadRkSAH zucibhAvabhRtA AgamAdayaH sahasrazo pranthAH / teSu teSu anyeSu dravyAnuyoga-caraNacakaraNAnuyoga-dharmakathAnuyoga-gaNitAnuyogavivaraNaM rucikaraM vriivrti| narajanmanyapi prAyazo jIvAstItrajJAnAvaraNIyakarmodayavazavartino'kSarazrutalAbhamapi na labhante; akSarazratamadhigatya vyAvahArikavijJAnapaGke patitA bahuzo na tato bahirAgantumalam / evaJca satyapivaryasAdhanajAte tatazca bhUrizo mithyAtvodayena viparItatattvazIlana eva svasamayaM gamayanti / tathA cajinavaropadiSTaM gaNadharAdisUripravara prathitaM samyak dhrutamadhigantuM bhavyaH sAdhu yatanIyam / ___ tatra prathamaM zrutamidaM paramAbhISTasAdhanamastIti vizvAso dRDhabhUmimAneyaH / tatazca tattazchU taprAptiyogyaM svasAmarthyamanusandheyam / guravo yogyatAmavabudhya ziSyaM tattadadhyayanAya pravartayanti, paraM tattadgranthaparicayAghApAdanayogyasya prastAvanAdikasya sAmprataM ziSTasammatasya prArambhe lekhanasya vyavahAraH pravartate / dRSTvA tad granthaM vAcayitumutsahante zatazo jijJAsavo janAH / Ananda -ratnAkarAkhyo'yaM grantho na svatantraH, apitu tattatpaJcadaza granthAnAM prastAvanAnAM saGgrahAtmakaH / zrIvidyagoSThI-zrIvItarAgastotra-zrIsyAdvAdabhASA-zrIpAkSikasUtra-zrIkalpasUtra-zrIadhyAtmamataparIkSA-zrIvandAruvRtti-zrIchando'nuzAsana-zrojalpakalpalatA-zrIyogadRSTisamuccaya-zrIkarmagrantha -zrIpazcAzaka -zrIdharmaparIkSA-zrISaTpuruSacaritretipaMcadaza granthA labdhapratiSThAH sUripravarasandRbdhAmAtma-bopadAyinoM zemaSI janayitumavandhyajananIkalpA virAjante yathA, tathaivAyaM prastAvanAkalApo'pi /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsAM prastAvanAnAM prathanamAnandasAgarasUrIzvaraiH shriimdbhishshaastrpaaraavaartlaavgaahnaavaaptvishissttbodhrtnaishcke| ciratnAcAryasmRtividhAyinI zrutopAsanA'mISAM viditaprAyaiva / prastutaprastAvanAkadambakAtmaka AnandaratnAkaro'pi viduSAmeteSAmupari sadbhAvA'hobhAvaM janayiSyatyeva / prastAvanApaJcadazake'smin tattadgranthopayoginI vicAraNA prauDhyA pratipAditA vartate, tatazca tattadgranthAdhyayanAya samutsahate ceto yogyAnAm / viziSTAvabodhamantarA prastAvanAvAcanamapi na sukara sAmAnyajanatAnAm / prastAvanAyAH kAThinyamapAkatuM tattatprastAvanAyA anantaraM sAdhIyasI TippaNI vitIrNAsti / TippaNIyaM zrImatA munivarA'bhayasAgareNa gaNinA vidadhe, seyaM pipaThiSUNAmatizayenopayuktA bhAvinIti spaSTam / sarvA imAH prastAvanA ardhazatakasaMvatsarapUrvamAvirbhUtAH santi / anyAH zatazo granthAnAM prastAvanA api saGgraharUpeNetthaM prakaTIbhaveyustadA zrutavivRddhau paramanimittaM bhaviSyantyeva, syAtsameSAmajJAnatimiranirAkaraNakuzalaH samyagjJAnasUryodaya iti // (rAjapura) vijayadharmadhurandharasUriH (taNasA) pauSazuklApaJcamI (saurASTra) glautanayaH ___ zrAmaNyazuddhihetavaH 0 AgamaparyAlocanam gItArthanizrAvihRtiH saMyama-yatanA paretA zrAmaNyazuddheH pradhAna hetavaH //
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ / sampAdana sambandhi............ zraddhAbhaktibharopanItA'pUrvahRdullAsaparipUtA'ntaraGgabahumAnagarbhazrutabhaktivarapratibhUrupaM sarasasuvizadajinAgama varazrutobhayAlambanenApArabhavavArAMnidhitaraNepsUnAM sadvivekacakSuSkAnAM sujanamatallikAnAM pravarakarakuzezayayorupadIkriyamANamidaM hi grantharatnamApAtato'pi subhagavidyAvilAsAJcitaM sat pravaratAtvikabodhotpAdanapratyalaM pratIyamAnaM sunipuNadhiyA paThanAdiSu prerayamANamanvarthAbhidhAnaM subahuvivekabhrAjinAM hi vAcakavaryANAM granthasyA'ntaraGgasvarUpasya saMkSipya darzanAyotkatAmutpAdayedeva, na hi citramatra, ata' eva tatsantuSTa ye'lpo hyanalpArthazAligabhIratamarahasyaparipUritagranthavastUnAM paricayAtmako hyeSa prayAsoM vitanyate / grantho hyayaM na hi svatantraH, na vA'sya prantharUpeNa viracanAya prakRtagranthAntargatanibandhakArasya vA pravRttira.pa, kintu jagajjantujIvAtubhAvajIvanopatti-vRdhdyAdipravaNajinazAsanApAragaganodyotinAM viziSTajyotiSpiNDAnAM samujjvalazrutajJAnabhaktisamupabRMhitA''gamapaThanapAThanAdivRddhikaraNodyogAvyucchittikaraNAzayAdibhirviziSTatamaiH pravarajyotiSpiNDasamaiH,bhasmakarAzigrahAvarodhaparipuSTaviSamaduSSamAraprabhAvAdyavaSTabdhajinazAsanaprathitapratApaprasaravati vaikramIye viMzatitame zatake jIvamAtrasya viSamadurbheyakarmapranthivibhedane kSamasya dvAdazAGgazrutamayavANeH paricAyakAnAmAgamAnAM paThana-pAThanAdipravRttimandatAyAH vyAsaGgahAnezca purAtanabhANDAgArasthitahastalikhitaprAcInapratInAM kITakopadehikAdiparidaSTatva-pratidaurlabhya-lipyanavabodhAdikAraNaiH sutarAM vRddhimati sati viziSTapUrvabhavArAddhazrutajJAnabalena laghIyasi vayasi sudIkSyAtyalpasamayAdUrvaM guruvirahe'pyananyalabdhasAhAyyaiH pratisamIkSaNa-mudraNayogyatA''pAdanazuddhiparimArjanaprabhRtikAryajAtamadamyazrutabhaktivijRmbhitotsAhairakhaNDaM sampAdya, sthAne sthAne vizAlAgama vAcanAsaptakaJcAyojya zramaNasadhe AgamajJAnaparipATisamupajIvakAH 'kalikAle'pratimazratadhareti yathArthabirUdadhArakairAgamamarmajJaiH dhyAnasthasvargataiH kenA'pi vidhipUrvamadattamapi yAthArthyana svataH labdham "AgamoddhArake"tyupapadarUpavizeSaNaM saphalIcakrANaiH zrIAnandasAgarasUrIzaiH bhagavadbhiH ekAdhikendrasaMkhyAmite sudIrdhe saMyamaparyAye ratnatrayArAdhanamakSuNNaM prakurvadbhiH prativAdiparAbhavazAsanaprabhAvanA-sattIrthayAtrAsaGgha-suvizAlaziSyasamudAyaparikarmaNA''divividhadharmakAryavyApRtimattve'pi asthimajjA'nugatazrutAnurAgaparipreritadhiSaNAvyApAraiH pUrvabhavIyaviziSTakSayopazamabalena pAdonadvizata (175) mitAgama--prakaraNa--caritra--kathAgranthaprabhRtInAM grantharatnAnAM suvizuddha--svaccha-saralabodhAnuguNaM sampAdanaM prakRtya vividhadharmapremigRhasthA''dona prabodhya sumahArghasundaratamapatreSu sammudraya jinavANIsamArAdhanasamIhAvatAM vidvanmatallajAnAM prakaraNa--kathAgranthAdisamabhyAsenArAdhanAyA pathi bhAvomlAsaprAptIhAvatAM bAlajIvAnAzca hitAya prasiddhimAnItam /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ teSu ca tryazIti (83) saMkhyamanyeSu pUjyapAdairAgamapAradRzvabhirAgamoddhArakaiH bahuzrutasUripurandarairAgamoddhArakAcAryapAdaiH bAlajIvAnAM saMkSepato'pi samastagranthasAratattvaparicAyanakSamAH vidvadbhogyaprauDhabhASAzailInibaddhAH surucirahRyaprayogAvalIbhrAjitAH sundaratamAH prastAvanAH prastAvano--pakramopoddhAto-pakramaNikAdirUpeNAlekhitAH / - tAzca yeSu grantheSu santi, teSAM nAmAni prastAvanA''lekhanasamayanirdezasahitAni svevam:saM. granthanAma kadA likhitA? 1 zrItraividyagoSThI vikrama saM. 1966 mAso su. 6. 2 zrIvItarAgastotram 1967 pauSa kR. 5 3 zrIsyAdvAdabhASA 1967 mAgha su. 15 5 zrIpAkSikasUtram 1967 je. su. 11 5 zrIkalpasUtram 1967 asADa mu. 14 6 zrIadhyAtmamataparIkSA 1967 7 zrIvaMdArUvRttiH 1968 8 zrIchando'nuzAzanam 9 zrIjalpakalpalatA 1968 bhA. su. 15 10 zrIyogadRSTi-samuccayaH 1968 bhA. kR. 13 11 zrIkarmagranthaH 1968 12 zrIpaJcAzaka granthaH 1968 13 zrIkarmaprakRtiH 1969 phA. kR--2 14 zrIdharmaparIkSA 1969 15 zrISaTpuruSacaritram 1971 mAga. kR. 12 16 zrIkalpasUtram 1970 zrA. su. 1 .17 zrIsthUlabhadracaritram 1971 pau. su. 6 18 zrIlalitavistarA-paJjikA 1971 zrA. kR. 2 19 zrIupadeza-ratnAkaraH 1971 zrA. kR. 9 20 zrImalayasundarI-caritram / 1972 pau. su. 5 21 zrIguNasthAna-kramArohaH 1972 je. kR. 6 22 zrIsamyaktva-parIkSA-.. upadezazatako ... 1973 kA.ka /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ pranthanAma 23 zrIdharmakalpadrumaH 24 zrIdharmasaGgrahaH bhAga 2 25 zrIzrAddhapratikramaNasUtravRttiH 26 zrIpraznottara--ratnAkaraH 27 zrIupamitibhavaprapaJcakathA 28 zrIkalpasUtra-subodhikA 29 zrIzrIpAlacaritram (prAkRtam) 30 zrIviMzatisthAnakacaritram 31 zrIdharmabindu-prakaraNam 32 zrIprakaraNasamuccayaH 33 zrIsubodhA samAcArI 34 zrIpravacanasAroddhAraH 35 zrocArapradIpaH 36 zrInavapadaprakaraNalaghuvRttiH 37 zrIpaMcavastuprakaraNam 38 zrInavapadaprakaraNabRhadvRttiH 39 zrInanyAdInAm akArAdiH 4. zrIyuktiprabodhaH 11 zrIzAstravArtAsamuccayaH 12 zrIjIvasamAsaH 43 zrInandicUrNivRttiH 44 zrImahAvIracaritram 45 zrIvandAravRttiH (dvi. saM.) 16 zrIpaJcAzakAdInAm akArAdiH 17 zrIuttarAdhyayanacUrNiH 18 zrIdazavaikAlikacUrNiH 19 zrItattvataraGgiNI kadA likhitA? vikrama. saM. 1973 mAga. kR. 13. 1974 phA. su. 5 1975 je. kR. 12 1975 Aso. su. 13 1976 1979 zrA. su. 11 1979 mAso kR. 5 1979 1980 phA. su. 5 1980 phA. su. 5 198. 1981 Aso kR. 12 1981 1983 kA. su. 3 1983 kA. su. 9 1983 mAsADa kR. 9 1984 po. kR. 13 1984 asADa kR. 1 1984 zrA. su. 3. 1984 zrI. su. 3 1984 1985 1985 mAga. su. 5 1986 Aso su. 1 1989 Aso su. 1 1989 phA. su. 3 199. bhA. kR. 1
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ pranyanAma kadA kivitA ! vikrama saM. 50 zrIlalitavistarA TippaNam 199. bhA. kR.8 51 zrIsiddhaprabhAvyAkaraNam 1990 mAso mu.2 52 zrIAvazyakasUtraM (malayagirivRttiH) bhA. 3 1992 mAha su. 2 53 zrItatvArthahAribhadrIyavRttiH 1992 mAha su.6 54 zrISoDazakaprakaraNam 1992 55 zrIvizeSAvazyakabhASyam 1993 mAga su. 11 56 zrIyatidinacaryA 1993 phA. ku. 1 57 zrIpravacanaparIkSA 58 zrIbuddhisAgaraH 1993 vai. su. 13 59 zrIkalpakaumudI 1993 mA. mu. 60 zrIutpAdAdisiddhiH 1993 mAso kR. 11 61 zrIpaJcavastubhASAntaram 1993 52 zrIpuSpamAlA-upadezamAlA 1993 63 zrImaGagAkArAdiH 1993 64 zrIpravacana parIkSAnI mahattA 1993 65 zretattvArtha kartatanmatanirNayaH 1993 66 zrIkathAkoSaH 1995 kA, su. 5 67 zrIkalpasamarthanam 1991 mAga.su.4 68 zrIkRSNacaritram 199. vai. kR. 7 69. zrIzreNika-caritram 1994 je. su. 1 70 zrIbhavabhAvanA 1994 je. su. 15 71 zrIpravajyAvidhAnakulakam 1994 asAra 1 72 zrInama0 mAhAtmyam 1994 masADa su. 10 73. zrIdevavaMdanabhASyam 1994 bhA. mu. 2 74 zrIzrAddhadinakRtyam bhA. 1 1994 pAso su. 15 75 zrIzrAddhadinakRtyam bhA. 2 1995 caitra su. 15 76 zrIsvAdhyAyaprakAzaH 1995
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. pranthanAma 77 zrIprazamarati - prakaraNam 78 zrI adhyAtma kalpadumaH 89 zrIpaJcAzakaprakaraNam (dvi. A . ) 80 zrIAcArAGgacUrNiH 81 zrIupAGgAkArAdiH 82 zrIlaghusiddhaprabhA 83 zrIupadeza - ratnAkaraH 10 * kadA likhitA ? vikrama saM. 1996 cai. kR. 6 1997 kA. su. 5 1997 vai. su. 3 1998 2005 kA. su. 15 2005 mAga. su. 2 2005 etAsu ca naikavidhA sAmagnI pUjyAgamoddhAraka pAdaiH prakRSTatamazailyA saGkalitA paridRzyate / ataH pUjyAgamavAcanAdAtuH sUviryasya vyaktitvamanabhijAnAnAM viduSAM bAlajIvAnAJca mAnase vaikramIyaviMzatitamazatAbdyA apratimazrutaghararUpeNAgamoddhArakasya paricAyanAya zailANAnareza - semaliyApaMceDAprabhRti-saMsthAnAdhIzAnAM hRdi dharmabIjavapanapaTUpadezalabdhisampannAnAmAgamAvatArarUpANAmeteSAM sUrivaryANAM paramavineyAnAM mukhyeSu dvAtriMzacchiSyeSu laghutamavayasi dIkSitatvena suhRdyajJAnArjanasusaMyamapAlanAdiguNa kadambena cA'tiprItipAtrANAM pUjyavaryANAM gaNivaryANAM zrIsUryodayasAgarajitAM mahAbhAgAnAM manasi bahuzrutasUripurandarANAM svaguruvaryAMNAM niSpratimAgadhavaiduSprabhAvanAye hi bhaktipreritaH zubho'dhyavasAyo cetasi prAdurbabhUva, yat - " etAsAM samAsAM prastAvanAnAM yadi vyavasthitA saGkalanA kriyeta tarhi vidvatyabhAmanastoSakAriNAM viduSAM manasi pUjyAGamoddhAra kAssvAryavaryasyAgAdhA'dvirta yA'nanyasAdhAragI sarvatomukha prauDhavaiduSyAvabodhanUlikA camatkRtiH syAditi / " ajJAtA'pratarkita zubhavelAyAmutpanno hyayamadhyavasAyaH gurubhakti - zrutopAsanAdiprabalata me raNAdipraguNitaH zanaiH zanaiH yathA'vasaraM pUjyA''gamattattvajJa ''gamasugUDhamarmodghATanapaTiSThaznayopazamavibhrAji pUjyapAdAgamoddhArakazrI sampAditapAdonazatadvayAdhika vizAlagranthavArAMrAzitaH puNyAssgamavArAMnidhikuzalaparikarmitadhIra prAvaNi kottaM sAyamAnasUribhagavad likhita prastAvanA sanAthagrantharatnAni vicinuya tadgataprastAvanA -pakramo - pAdyAta bhUmikA''divividhazIrSakarUpeNa pUjyA''gapoddhArakasUripAdAsslekhitavaranibandhAnAM mudraNayogya pratilipikaraNakAraNAdirUpeNa varyasaGkatanArUpeNa mUrttabhAvamabhajat katipayaiH varSaiH / evaM saGkalanAtmakaM puNyakArya vidadhatAM sahRdayAnAM manISisattamAnAM pUgyavaryANAM gaNivaryANAM zrIsUryodayasAgarajI mahAbhAgAnAmA bAlyato'dhyayana-saMvasana - vividhavidyAkSetra parikarmaNAdiSu sahabhAgilvarUpaM pravarabhAgadheya labhya malabhya lAbhalaghimiva samprApyAtmanaH subhagatvametat paMkti ke svakena labdhamasti /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ tena hetunA yathA'vasaraM zrImadbhiH pUjyavaryaiH vItarAgopAsanA-zrutabhakti-karmagranthAdisUkSmatAtvikavicArasudakSaH dharmasnehaprapUritakaruNApreritaiH sadbhiH sUryodayasAgaragaNibhiH sutarAM prayatanena rAddhapraguNitarasavatIsthAlavat samastaM hi saGkalanaM pUjyA''gamoddhArakazrIvaryakRpAkaTAkSadravyaprAptilambhenA'pi vaJcitasya pUjyavaryANAmagAghazaktiprasarabajA'pekSayA'titucchazaktimato'pi prakRtapaMktilekhakasya purataH samupanyastaM, sAgrahaM sAnurodhaM caitatsaGkalanaM vyavasthitarUpeNa sampAdanAya prerito'yaM janaH, samarthitaM ca vizadA''ntaranAvaprakaTIkaraNena yat-"jyA''gamacirasthAyitvaklaptipravarAdhyavasAyavatAM bahuzrutaprava. rANAM vAdimataMgajasiMhAnAM sUrivaryANAMpravarAtizayitavaidubhyaM yArthArthena vidyAvAridhivyAloDanakSamaviduSAM manasi pratibimbyeta, tathA'yaM prastAvanAsaGgrahaH surucirazailyA samupasthApanoyaH vidvajjanasamakSaM" iti prabalapreraNayAprotsAhito'yaM sevakajanaH / ___ urarIkRtazcAmodapUrNahRdayenaitatvyAjena pUjyapAdA''gamoddhArakazrINAMdravya to'paricitavyaktitvasya yAthArthyAvabodhena satA zrutajJAnabhakti-sadguruvaryasevA-dharmasnehikalyANamitrAtigapUjyavaryAbAlyasahoSitAnAM gaNivaryAnAmAntarapreraNAsaphalIbhavanA''divipulalAbhAnapekSya zakti-matisAmarthyAnanurupamatimahAbhagIrathaprayatnasAdhyamapi etat sampAdanapuNyakArya devagurukRpAkaTIkSakaNikAyA apyacintya sAmarthyasyAnubhUtatvAttadIyopaSTambhavizvAsabalenaitatpaGktilekhakena / pazcadazAdhikadvisahasramitavaikramAbdIye varSe iyaM ghaTanA / tatazcAnyAyakAryavyApRtimatve'pi yathAvasaraM yathAnuguNya sampAdanAya pravRttiyAyogakaraNena mudraNayogyasvarUpeNaitaM sajjaM vidhAya viMzatyadhikadvisahasratame varSe etanmudraNaM saMsthayA prArabdham / mudraNAlayaviSamatAdihetunA varSASTakamitadIrghasamayenA'pi etatprakAzanasya sampUrNarUpeNAzakyapratIteH paJcadazaprastAvanAsamahAtmakaprathamavibhAgasya prakAzanaM nyAyyamavasarocitaJca saMpradhArya saGkalanAkArakagaNivarAnAmarthasahAyopadezadAtRNAM gaNIndrANAJca preraNayA saMsthayA laghutamasvarUpo'pi prathamo hi vibhAgaH prakAzyate / yadyapi "AkRtirguNAn kathayatI" tyAmANakAnusAraM samastA api prastAvanA yadi ekasminneva pranye syuH tarhi vizAlakAyatvaM granthasya prabhAvotpAdakatvaJca syAt / paraM ! mudraNAlayA'nanukUlyAdiviSamatAhetoH tAdRzaikavizAlakAyagranthapratIkSAyAM katipayavarSANAmayApi saMbhavAt "alpArambhAH kSemakarAH" iti nyAyAnusAraM mahardhavastUnAM ca paricayAya "namUnA" (seMpala ityAMgalabhASAyAM) iti zabdavAcyavastvaMzAnAM vikrayamaMjUSA(zo keisa)yAM sthApanasya vyApAriNAM dhoraNamanusRtya vaita graMtharatnaM prathama vibhAgarUpeNA'pi prakaTaNya pUjyAgamatAtparyajJaziromaNInAM devasUratapAgacchasAmAcArIsaMrakSakANAM sUrIzvarANAM apratimavaiduSyavArAnidhigatavividharatnarAziparicayaH guNAnurAginAM viduSAM saukaryeNa syAditi prazastAdhyavasAyenaitatprakAzanamucitajJadhiyA vidhIyamAnaM satpramodAvahamiti / etasmiMzca prathame vibhAge'dhonirdiSTagranthasthaprastAvanAH pUjyA''gamoddhArakadevailikhitAH samu
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ citAH santi / tathAhi :1 zrIvigoSThI 2 zrI vItarAgastotram 3 zrIsyAdvAdabhASA 4 zrIpAkSikasUtram 5 zrIkalpasUtram 6 zrI madhyAtmamataparIkSA 7 zrIvandAruvRttiH 8 zrIchando'nuzAsanam 9 zrI jalpakampalatA * zrIyogadRSTisamuccayaH vIra. saM. 2498 vi. saM. 2428 phA. kR. 11. zanivAre kalyANanagara zAhapura - rAjanagara ahamadAbAda 11 zrI karmagranthaH 12 zrIpaJcAzaka granthaH 13 zrIkarmaprakRtiH 14 zrIdharmaparIkSA 15 zrISaTpuruSacaritra etAsu ca prastAvanA su pRzyavaryairAgamA'yucchittikaraNapra bhUSNu zilA tAmrapa TotkIrNAssgamamaMdirasaMsthApakaiH sUrizekhairaH vividhaviSaya samAvezanapurassaraM samasta granthavastunirdezaH saMkSipta zailyA'pi samyagupasthApito'sti, samIkSaNIyazca samyag tattvaghiyA / etAsAM ca samyaganuzIlanAdhyayanAdibhirAgamoddhArakazrINAmagAdhavaiduSyadarzanaM camatkRtikaraM bhavedevetyataH prastutasaGkalanAtmakapranthasyA'nvarthA'bhidhAnasya prakAzanaM prasaGgopanItamaucityAzcitazcAyadhAryaitatsampAdanazaktimatisAdhanA'praguNatAyAmapi devaguruprasattidarzanatastadIyakaruNAkaTAkSabalApUritamanogatimabhisamIkSya sampAditamidaM prantharatnamAgamabhaktiprahRtAsanAthaM samupadIkRtaM ca guNAnurAgividvajjanasamakSa mAnandapradAyi bhavatvityAzAsyate'ntaraGgaguNAnurAgapravRddhimatA mAnasena / parikrAmyate caitatgrantharatnapaThanAdivyAsaGgapravRddhayA zrutabhaktiM samupajIvya parizuddhasaMbarapathi praguNatA''pAdanadvArA samyagjJAnaphalAdhigatiM vidadhyuH sadbhaktibhara paripUta vRddhibharAcitavRttimanto hi bhavyajanAH iti / prAnte ca sAgrahaM vijJapyate vidvajjano yat-vihite'pi saddhyAnapuraH prayatane cchAdmadhyasulabhaM dRSTidoSotthaM mudraNadoSotthaM vA'zuddhisambharaM "vizodhya paThantu" zIrSakasthazuddhIkRta pAThAtpUrti viracabhya marSayeyuH sampAdanagatatruTi nAtaM haMsakSIranyAyAnusAriNaH sujano'vataMsAH vidvadvaryAH pAThakajonattaMsAH / // zubhaM bhavatu zramaNa saGghasya // // zivamastu sarvajagataH // iti nivedaka: sampAdanadhurAmadhaureyo'pi vahan zramaNasaGghasevakaH zAsanasubhaTa-mahAtapasvi zAsanasaMrakSaka - pUjyopAdhyAyagurudeva zrIdharmasAgaragaNivara-caraNAravindamilindAyamAnaH abhayasAgaraH
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanApIyUSa-saraNiH nibandhakaHDaoN. rudradevaH tripAThI M.A. PH.D. sAMkhya-yoga-sAhityAcAryaH (dilhI-saMskRtamahAvidhAlayaprAdhyApakaH) prastAvanA-sRSTiH masti samIkSakANAM sAmpratikAnAmiyaM sArvatrikI paripATarI yat "te yasya kasyacidapi chadhIyaso mahIyaso vA pranthasya prakAzanapadImAsaDhasya prathimAnaM samupahayituM kimapi tatpUrvAbhAsarUpaM prAstAvikaM puraskurvanti" -iti paramparAprAptapraNAlikAmetAmanusatya yatra tatra sarvatra pranthArambhavibhAgeprastUyante vipazcidapazcimaiH prastAvanA: sammukhIkriyante paNDitapurandarairAmukhAni, udAhiyante vidyAvicArakapravaNacetobhiH sacetomirupodAtAH, sambhUSyante bhUribhASAbhAvavibhAvavizadairvidbhirbhUmikAH, vijJApyante vividhavicAravIcInicayanicitA vijJaptayaH, viniveyante prAcAmarvAcAzca cintanasazcitasAhityasaMvalitAni nivedanAni., upakramyante tarkakarkazANAmapraznAnAM samAdhAnasaukaryeNa sASitA upakramAH, upadIkriyante 'dvitrAH zabdA' iti zIrSakapurassarANyapi purAvRttapUrapariritAni purovacanAni / kiyA''vecante prantha-granthakRd-prathanakauzala-viSaya-kAla-sthala-mahatvAdipezakSA vimarthavedikAH prastAvanA'parapayA iti / prastAvanA-vimRSTiH seyaM bavabhidhAnAntarantaritajhAnA andhagatasvArasyavihitapidhAnA'sAmyebhyaH puraskRta
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ guDadhAnA sphuraduruviSayavimarzanidhAnA sarvArambhapUrvakRtaprasthAnA prathagauravavardhanAyaiva dhRtAvadhAnA 'prastAvanA' kiMsvarUpeti vicAraH prajJAprasAdasamadhigataH / tadevaMvidhAyAM vimarzapravRttau "niruktyA zabdArthajJAnaM sakara"miti prastutasya prastApanAzabdasya 'pra+stu+Ni+yuc+TAp' iti vyAkRtiprakRtiH / tathA 'prastUyata iti prastAvanA', stavanaM stavaH, stava eva stAvaH (pra+stu+bhAvakaraNAdau dhaJ ), prakRSTaH prastAvaH, prastAva evaM prastAvanA' ceti niruktiH / paribhASA cAsyAH "tat ArambhikaM kathanaM vaktavyaM vA, yasmin kasyApi viSayasya vistRtipUrvakavarNanAt prAk tatsambandhinyaH kAzcana mukhyA vArtAH prakaTayituM prayatyete'ti / " paryAyapayuktAH zabdAzca-'Amukham , upodghAtaH, bhUmikA, vijJaptiH, vinivedanam , upakramaH vitrAH zabdAH, purovAk, vimrshvedikaa-amRtyH| mUlazcAsyAH-vaidikamantrANAmAdau tattanmantrasya RSi-chando-devatAvismArako viniyoga' zabdaH / laukikasAhitye ca dRzyakAvyarUpeSu rUpake vAvazyakarUpeNa nirUpaNIyA 'prstaavneti| yato hi nATyazAstre prastAvanAzabdasya prAthamikaH prayoga upalabhyate / tatra hi sUtradhAraH prastoSyamANasya nATakasya kAraNaM kartAra nATaka-kathAnakaM. ca sallApamAdhyamena sUcayati, kizca svakAryottha-vIthyaGgavAkyAni citravAkyAnyanyAni vA tatsAdhakAni bhavanti / evamAmukhAparaparyAyA ceyaM prastAvanA 'uddhAtyakA'valagita-kathoddhAta-prayogAtizaya-pravartakAdi-paJcabhiraGgairazcitA tatra bhavati / pratyekamaGge ca kvacidanavagatArthAnAM padAnAM praznaH samAdhAnaM, kvApi pAtrasaMsUcanArthamAlApaH, kutracid vAkyasya vAkyAyasya vA mAdhyamena pAtrapravezaH, kutrApi prayoge 1-hindI 'mAmaka' zabdakoze 'prastAvanA' zandaH / 2-evaMvidhAH samAnArthakAH samAnabhAvAH samAnamAnAH zandA bhUyAMso bhavanti prayuktAH / tatra hiparivartana pratyayaparivartana-bhAvaparivartanAni viziSyante / 3-yathA-'pRthivIti mantrasya merupRSTha RSiH, sutalaM chandaH, kumo devatA, bhAsane viniyogaH / ' ityAdi / 4-bharatamunernATayazAne prastAvanAlakSaNaM yathA "maTI vidUSako vA'pi pAripArzvaka eva vA / sUtradhAreNa sahitAH saralApaM yatra kurvate // citraikyaiiH svakAryoMTigoranyathApi vA / bhAmukhaM tachi vijJeyaM mAmnA prastAvamA'pi sA // " (bhanyAyaH 11, paye 1-19 tame /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayogasamAvezaH, kuhacana ca kAlakRtyasamAzraya ityAdayo vidhaya Adriyante / ' eta eva vidhayaH saMhatya kAlAntare pranthaprastAvanAdau sAmAnya-vizeSarUpeNa vA praNayanapadavImADhaukitAH / sAmprataM vaidezyavidvatprabhAvapAravazyAcca manye saiva nATakIyA prastAvanA bahurUpiNI satI citrayati cetAMsi sacetasAm / sAhityikI prastAvanA 'lakSyAnusArINi lakSaNAni nirmIyanta' iti laukikI prathitimanusRtya sAhityikaprastAvanA-lakSaNAya vayaM vicakSaNavinirmitaprastAvanA lakSyIkurma : / tA etAH prastAvanAH prAyeNa pranthasyAkAra mahattvaM vyApakatvaM viSayaM tadgatagUDhatAzcavArya vilikSyante sudhIbhiH / ata eva bhavanti tAH kvApi laghIyasyaH kvacizca mahIyasyaH / lekhakA api tatra hetavaH / yAvatI tasya prajJA yAdRzI tasya cintanazaktiryAdRzazca tasya svAdhyAyaH / mudraNasthAnasaGkocaM vinA prasRtA prastAvayitubharatI satyameva nAnAtvaM bhajate prastAvanA / tatra hi prAdhAnyena prastAvayitarastriyA milanti 1 lekhakAH 2 sampAdakAH 3 smaalockaac| teSu cApi pratyekaM prastAvanAkAro manovyApAradRSTayA vastujJAna-(Cognition) vastucintana (Thinking )-vastulAbha (Aequisition) rUpANAM vicArANAM prakAzanAya yatamAna : 'saMzodhanAmikA 'saGkalanAtmikAM rasagrahaNAtmikAM vA prastAvanAM prastauti / tatrApi pratyeka prastAvanA 'tArkikadRSTizAlinI satI zAstrIyA' saundaryadRSTizAlinI ca satI kalAtmiketi nigadyate / imA api punaH pratyekam-maAtmaniSThA vastuniSThAzca gadituM zakyante / evaM dvAdaza prakArAH sAmAnyenA''kalayituM zakkA api kriyA-kAraka-kAraNa-karaNAdibhirvaividhyaM bhajamAnA nAnAtvaM saMzrayante, tatra vivecakA eva pramANam / 5-prastAvanAGgAni pathA-' asyA agAmi uddhAtyAvalagitake dve vIthyAH kayoddhAta-prayogAtizayapravartakAH / bhasyaivAGgAni trINi / evaM paJcAGgAni / / uddhAtyakam- padAnyanavagatArthAni praznenAvagatArtheH padaH pratipAdayatIti yattaducyate / abalagitam-pAtrasaMsUcanAthaM yadAlapanaM tadraSTavyam / kathorAtaH-patra sUtradhArasya vAkyaM vAkyArtha vA gRhItvA pAtraM pravizati / prayogAtizayaH-prayoge tu prayoga tu sUtradhAraH prayojayet / tatazca pravizet pAtraM prayogAtizayo hisH|| pravartakA-kAlakRtyaM yadAzritya sUtradhAraH pravartate / . tadAzrayasya pAtrasya pravezastu pravartakaH // mATakalakSaNaratnakoza pR0 119-123 kizca prastAvamAlakSasya mUla-pathayodhyajasUcanAnusAra mAlikAthA mapyatra samAvezo bhavati, yasyAM praheki. kArupeNa praznottarANi sampAyante / vartamAnaprastAvamAsvapi prahelikAH praznottarANi ca miyata iti /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavanti cAtra prastAvanAlekhakasya kAryANi-1-viSayAvatAraH, 2-viSayapravezaH, 3-viSayakathanaM, 1-viSayavivaraNaJceti / viSayasambandhAvAntarAjJapti-svarUpaprakAza-guNadoSavivecana-vyakti darzana-mahatvamApana-vibhUti-pUnApramatIni karmANi ca tatrA'ntaraGga-bahiraGgaparIkSAkSamatAmutpAdayanti / kizca nyAyAdhIza iva tATasthyena satyAsatye vivecayan , balAbale tuLayan , nIrakSIramivocitAnucite vimalayan , vivAdasthalAni cikitsaka iva vimarzayan prastAvakaH prastAvanAM sampAdayati / granthakartuH vyaktitvaM yathA sphuret tathA vartanameva bhavati bIjaM prastAvanAyAH / aba yAvama nirmitaM kenApi prastAvanAzAstram / na vA kAnyapi lakSaNAni santisutarA nirdhAritAnIti lekhakAdhInataiva tatra tatra pratItipathamAyAti / pranthalekhakaH svadRSTyAH spaSTatAM pradarzayati, tatra ca viziSya racanAyA manobhUmimavatArayan ki kiM kathaGkAraM sAdhitaM ! kizcAbhipretaM ! ke cAsan prerakAH! ke vA''darzAstasmin svIkatA ! ityAdi vispaSTayati / sampAdakastu yadi nAma prAcInaH ko'pi pranyo bhavati tadA tadAdarzapratInAM vivaraNaM, samIkSApurassaraM pAThasvIkAraH, pAThapUrteranyAnyupAdAnAni, anye granthAH, itaragranthagatAnyuddharaNAni, samAnAH pAThAH, pUrvasampAditapAThAnAM yogaH, pratikUla-pAThaziAnA' tyAgaH, lipidoSasya kAraNAt parihayAH pAThAH, nyAkaraNasyApaprayogAH, mArSaprayogAHH, zandAntarANi rUpAntarANi ca yathAyathaM prastauti / samAlocakazca pAThAnusandhAna bhASAntaraNasamIkSApUrvaka guNadoSa-vivecana vidhAya karttavyanirdezaM sUcayati / evaM sakalasyApyasya kartavyajAtasya svArasyaM pAThakAnAmupari nirdhArita tiSThati / pAThakANa trividhA bhavanti / yathokaM nizIthacUNoM puriso tiviho pariNAmago bhapariNAmago patipariNAmago to etya / apariNAmaga-atipariNAmagANaM pddiseho| . etadanusAra 1-pariNAmakaH 2-apariNAmakaH 3-atipariNAmakazca san puruSaH pAThakavaividhya bhajati / apariNAmako'paripakvabuddheH kAraNAt, atipariNAmakazca kutarkapUrNAyA buddhaH satvAta na bhvto'dhikaarinnau| pariNAmakaH = paripakvabuddhizAlI pAThako viSayAvagAhanapUrvakaM prastAvanAmAdhyamena panthAntarnihitatattvaM paricinoti / etAdRzyA prastAvanayA pAThakasya mana AkRSTaM bhavati bhUyobhUyaH paThanAya mananAyAtmasAtkaraNAya ca tadantarIhata iti spaSTameva prastAvanAyA aidaMyugInaM mAhAtmyam / adAnI prkRtmnusraamH|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta-granthakArA devasUratapAgacchasaMrakSakaiHzailAnAnarezapratibodhakairAgamamandirAdisaMsthApakaiH zrutavAhakAgamadivAkaradhyAnasthasvargatAgamAddhArakAcAryavarya-zrImadAnandasAgarasUrIzvaraiHsvIyapratibhAbalenAnekapranthAnAM nirmityA, naikagrantharasnAnAM sampAdanasampattyA vividhagrantheSu prastAvano-pakramA-podghAtAdi viracanena cA'timahatI zrutopAsanA vihiteti paramagauravAspadaM sAhitIsudhAsvAdanasaMpaktacetasAM sacetaptAM kRte / AgamoddhArakANAmitarat sAhityajAtaM bahudhA tadvineyestatkRpApArAvArataraGgitaizca prakAzita prakAzyate ca / sUrIzvarairatai : trisaptatyuttarakazatasaMkhyakAnAM granthAnAM smpaadnmkaari| prakAzanasaMsthAzcazrIjainadharmaprasAra kasabhA (bhAvanagare), zreSThidevacandralAlabhAIpustakoddhArakaNDasaMsthA (surate), zrI bhAgamodayasamitiH zreSThi zrI RSabhadeva bIke zarImalajItyAkhyA peDho ca (ratalAmanagare) zrIsiddhacakrasAhityapracArakasamitiH (mohamayyAM), zrIjainAnandapustakAlayaH (suratanagare), zrIjainapustakapracArakasaMsthA (surate), devakaraNamUlajIprakAzanaM-(navasArInagare), navapadArAdhakasamAjaH (mohamayyAM), yazovijayajainapAThazAlA (mahesANA) pramRtaya Asan / samagre'pi bhAratabhUmaNDale pAdacAraM vistavatAM sUrIzvarANAM sampAdaneSu prastAvanAnAM saMyojanA mahattvapUrNAH santi / tatra tatra prastAvanAsu teSAmapUrvazrutapAragAmitvaM vivecanagAmbhIyaM samAlocanaudArya pAThasandhAnapANDityaM bhAvAviSkaraNavaicitryaM gIrvANavANAMvaiduSyaM ca puraH puraH prisphurlkssyte| mA sma bhUvan vaJcitAH sAmpratikAH surasarasvatIsamArAdhanatatparA api teSAmamodhapratibhAprasUtasAhityeneti ghiyA teSAmeva ghineyaparamparApathikaiH vyAkaraNa-nyAya jyotiSA-dhyAtma-prAcyAcyavijJAnavidhAnadISNaiH zrImadupAdhyAyadharmasAgaramahArAjAnAM caraNopAsakaiH zrImadamayasAgaragaNibhiH prAthamyena 'AnandaratnAkara' nAmakaH prastAvanAsaGgaho'yaM prathitaH / prathama vibhAgA'' make etasmizca prakAzane santi paJcadazaGkhyAkAH prastAvanAH snggrhiitaaH| etAsu 1-Agama-2-bhakti 3-zrAvakadharma 4-prakaraNasiddhAnta-5-yogazAstra-6-adhyAtmacarcA7-nyAya-8-karmasAhitya-9-sAhitya-10-paurANikasamakSAviSayaka granthAna prakAzana nimittamAkalayya sUripurandarairetaiH prastAvanA likhitA : santi / tatrApi prastAvanA-upakrama-upodghAta iti trINi nAmAni svIkRtAni / prastAvanA-paddhatiH prastAvanA-lekhane zrIjuSAmeSAM paddhatiH prAyeNaivarUpA--- 1-AgamaprastAvanAyAM-pranthavAcanaprAcInatvaM, cUrNi-TippaNAdiparicayaH, vivAdasthAnAni, tatsamAdhAnAni, vizeSAvadheyazceti /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2-bhaktisAhityopakrame-AgamAvazyakatA, mahimA, vAcanA, dharmajidhRkSutA, muniprabhAvaH, kozanirmANaM, tAtkAliko sthitiH, prakAzanavyavasthA, granthakAraparicayaH samayAdinirNayaH, pranthaparicayaH AdarzapratisUcanazceti / 4-prakaraNasiddhAntaprastAvanAyo-mAgamAkara-prakaraNakartRparicayaH granthakAraparicayaH, vivaraNakArasUcanaM, granthaparicayaH, prakAzanavyavasthAsUcanA ceti / 5-yogazAstrIyopodghAte--prantharacanAviSayaka prazna-kAlanirdhAraNa-parakathanakhaNDana-pramANasvanirNaya-granthaparicayAdayaH / 6-adhyAtmamataparIkSopakrame-zvetAmbara-digambara-dvaidhaumA paricAyya vividhAnanyAn vAdAn vivicya, granthanirmANakAraNamuddhatya, pranthakArakAlaH, granthaparicayaH, vizeSasUcanAH pratisUcanAzca prtipaaditaaH| 7-syAdvAdabhASAprastAvanAyAM-granthamudraNaprayAsa-mudrApaNakAraNa-granthaparicaya granthakArakAlAnumAna-granthanAmayAthArthya-granthakArakRtAnyakRtiparicayAdayaH / 8-karmagrantha-karmaprakRtyorupoddhAtayoH-itaradharmAnuyAyinAmadRSTasvIkAraH, karmanibandhanaM, mokSacarcA, granthapraNayanaucityaM, granthAvazyakatA, prakaraNAnusArI granthaparicayaH Atma-vicAraH, pareSAM matakhaNDanaM, granthakRtparicayastatkRtayazceti / 9-sAhityagranthacatuSTayyAH prastAvanAsu-prantha-granthakAra-mahimA, gurupamparA, pranthaparicayaH, zabda-liGgakAvya-chandonuzAsanAnAmAvazyakatA AkSepanirAsaH, pratisUcanA, upakramapUrtiH, chandonAmnAM mata-matAntaravivekazceti / 10-paurANikasamIkSArUpamastAvanAyAM ca dharmavicAraH granthakAra-paricayaH, granthaparicayAdayazca nipuNaM pratItipadavImAnItAH / yatra tatra vRttikAra-vivaraNakAra-pranthasambandhyanyasUcanAni puraskRtya .sUrIzvaraivaiH prastAvanA. zabdasya satyameva sArthakatA smpaaditaa| prastAvanAnAM bhASA: ___ zAbde brahmaNi sAdhikAravacasAM ladhIyasyAmapi racanAyAM padaghaTATopaH, kAvyabandhuro bandhaH, sughaTitavyutpattizaktiprabhA ca sAvaSTambhaM mukharIbhavanti / ___zrUyate kila zrImadAnandasAgarasUripurandarANAM jihvA'jire kriyAkalApavipulaH sarvo'pi dhAtugaNo virAjate sma, sarvAstaddhitavRttayaH kaNThasthitAH krIDanti sma svAntAntarIlAmbare ca pratyayaghaTA. ghaTitAH kRtsaMjJA vilasanti smeti /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ata eva pratyeka prastAvanAyAmatra vayaM suparvasarasvatyAH kamapi viralaM pravAhaM vilokayAmaH / bhASApravAhe'tra sAnuprAsAH zabdAH, yaGalugantasiddhAH kriyAH, samAsa-sandRbdhAni vAkyaskhaNDAni kvacit viklaSTa-prayogAH, sampradAyasiddhAntabhUyiSThA padAvalI, zAstrakoTimadhizrito varNavinyAmo'natiprasiddhazabdAviralaprayogAzca parilakSyante / prastAvanAgadyAni ___ kavInAM nikaSabhUte gadye vidyA'navadyA dyotate, hRdyA padyA mAdyati, yadyapyadyAvayaM gadhate dIrghadIrghatarasamAsazAli gadya tathApi daNDi-subandhu-bANa-soDUDhala-dhanapAlAdInAM gadyamiva kApi citrA zailI zrImadAgama'ddhArakAlekhitAsu prastAvanAsu nirvarNyate / ekatazcarNakAbhidhaM' gacaM camatkaroti cittaM, paratazcotkalikAprAya dIrdhasamAsAzrayaM gacaM ca santAnayati cetaHprahAdanam / muktaka-vRttagandhigadyayorapi nipuNopanyAsaH 'kalikeva' kalayati kautukakamanIyatAm / saMyuktavarNeSu 'madhura-zliSTa -vizliSTa-zithiLa-hAdirNAnAM nRtyatpadaprAyatA'ntyAnu 1-2-sAhityadarpaNasya SaSThe paricchede gadyalakSaNaM yathA vRttabandhojjhitaM gadya muktakaM vRttaganadhi ca / bhavedutkalikAprAyaM cUrNakaM ca caturvidham // 330 // AvaM samAsarahitaM vRttabhAgayutaM param / anya dIrghasamAsAdayaM turya cAlpasamAsakam // 331 // cUrNakAdigodAharaNAni yathA 'vItarAgastotra'prastAvanAyAm"- tatrApi nissattvAd dezasya atihasIyastvAddharmabuddhaH, parAyaNatvAnmAna giryAre he a.8 buddhatyAratvAtavamArgasya, palAyitaprAyasvAjjJAnasya, vyApRtattvAdanAryabhASAraceH, tunda parimRjabahulatvAlle kasya saMskArahInatvAnmateH, ityAdi muktakAbhidhaM gadyam ) / dIrghasamAsAzrayamutkalikAprAyaJca gadyaM yathA karmagranthopodghAte-- 'AkalanIyamidakaM kalAvatkalApAkalanIyA'kalppA'kalaGkitA'vikalakalanakalAparikalitA''kalpAvikalitakIrtikandakamanA'nekAntaprakaTanakovidakalpAntakAlavizakalitAkAra kavikRtAne kAkAntakAkAntakAntikartanavikartanazrImadakalakalAkalpitAkalanIyArtha cUrNakAmidhaM gadyaM ca tatraiva "bhUtibhUSitavigrahaparicaryAparANAn , matAntarAviSTAntarAtmanA, yavanAratu vivekama tivAridhara pacanAH, bhUtyambara bhUbhUdhodbhUtinibandhanatayA'-iti vAkyakhaNDAmi / evameva vRttagandhIni, kalikArUpANi, saMyuktavarNabhUyiSThAni ca gadyakhaNDAni tatra tatrodhAni / 3- kalikAlakSaNaM yathAha stavamAlAbhASye jISadevaH kalA nAma bhavettAlaniyatA padasantatiH / kalAbhiH kalikA proktA tabhedAH Sad samIritAH // kalikA caNDavRttAkhyA digaadignnvttkaa| tathA tribhaGgovattAkhyA maNyA mizrA ca kevalA" iti / 1- tatra saMyuktavarNAnAM niyamo dazadhA ca te / madhura-liSTa-vizliSTa-zithila-hAdinasvamI / bhiyante hasvadIrdhAbhyAM te daryante sphuTaM yathA // -tyAdi zrI govindavirudAvalI bhASye
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAsanibaddho madhurAkSarasagnivezaH saGgItalayalaharI varNamaitrIrUpA akRtizcati pade pade prasphuranti / madhye madhye dedIpyamAno'laGkArayogazca sauvarNAbharaNe maNigaNAnAmiva kimapyapUrva vaicitryaM puSNAti / anusandhAnavaiziSTayam _ 'abdhilavita eva vAnarabhaTaiH, kintu tadgAmbhIrya tu manyAcala eva jAnAti ' seyaM kiMvadantI prakrAnte prastAvanAsaGagraharUpe zrIAnandaratnAkare'pi sArthikA bhavati / yato hi bhinna-bhinnaviSayagrantheSu nihitasya gAmbhIryasyA''mUlacUlaM manthanaM vidhAyaiva zrImadbhirAgamoddhArakaiH prastAvanA AkalitAH / tatra tAsvanusandhAnakalAyA vAstavikAni tattvAni satyasyAnveSaNa, navInA udbhUtayaH, nUtnAni tathyAni, navanavA vicArAH, pakSapAtavirahitAni mUlyAGkanAni ceti pUrNarUpeNa pratiphalitAni vilokyante / granthakartAraM prati taTasthadRSTyA nyAyadAnaM satprastAvanAyA lkssnnm| tattathAbhUtamatropasthApitamiva pratibhAti / zrImatAmanusandhAnaprakriyA ceyaM 'kriyAtmikA' parilakSyate / yasyAM svoddezya prabhAvazAlinyA paddhatyA jJAnapurassaraM samasyAnAM saMsthApanA, tAsAM nidAnaM, samucitaM samAdhAnaM, anvIkSaNAtmikAH pravRttayaH, parIkSagAtmikA dRSTayaH, tulanAtmaka-vikAsAtmaka-itivRttAtmaka-vimarzANAM saGkalanaM bhramanirAsAdayazca viziSya bhavanti / zra maccaraNaissarvAsvapi prastAvanAsu prAyaH saMstutirUpeNa pranthakRtAM granthAnAM ca mahattvamupasthApitaM, tathA ca bhASA-saMyamazca samAdRtaH / yatra yatrA''vazyakatA'bhUt tatraivApekSitaM vivecanaM vihitaM, yatra ca sUcanamAtreNa pAThakAnAM jijJAsA pratimiyAt tatra 'anye draSTavya 'miti saMsUyava saMkSepitam / bahutra granthasya pratiprakaraNaM paricAyitaM tattadviSayasaMkSiptikA ca paridarzitA / tumnAdRSTyA chandonuzAsanadarzitanAmnAmanyAcAryasUcitanAmnAM ca tAlikA prakAzitA / viziSTo dAyaH 'anantA hi vAgvikalpAH' iti dRSTyA sarve'pi vAgvyavahArA AnantyaM dhArayanti vipazcitazca tAstAn vyavahArAn, kauzalena prakaTayantoM vividhAn mArgAnAzrayante / bhavanti ca te nibandha-prabandha-muktaka-mahAkAvya-kathAnikA''kSyAnAdirUpAH, paraM zrImadAgamoddhArakasUripuGgavaireko'nupama eva mArgaH sviikRtH| yasmin nAnAgrantharatnAnAM vaikaTikarUpeNa zoNaparIkSaNamAtanvadbhiranekAH prastAvanAH prstaavitaaH| mAsa~ste mahAnto bhAgyazAlino yeSAM khinIsaMsparzena ciraM suSupti saMzritA mayAMso pranthAzcetanAprakAzaM landhavantastat prakAzapuJjazca 'AnandaratnAkara' rUpeNa saMgRpAtra prakAzitaH /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUrivayaH prastAvanAnAM mAdhyamainAlocanAyA nikapeSu kramazaH 1-siddhAnta 2-niyama 3-bhAdarzANAM prAmukhyaM buddhisAt kRtvA kRtInAM guNadoSa-vimarzapUrvaka vizleSaNaM ca viSAya pAThakemyo go dAyaH puraskRtaH sa hi "pAThakAnAM cetanAjAgaraNaM, teSAM zAnasampadA'bhivardhana, sAhityakAmirucerudbodhanaM, dhArmika-sAMskRtikasurucInAM vikAsaH sAhityasya tatkachAyAtha motsAhanam, sAhityasRSTaye preraNAdAnaM, kutsitAyAH pravRtteravarodha' ityAdirUpeNa vizrANitaH mahAnidhirUpeNa vidyotante / mastutaM saGkalanam ___ prastutasya saGkalanasyaika viziSTa sthAnaM saMskRtasAhitye vite / manye'dya yAvadekamapi pustakamIdRzaM ma prakAzitacaram / sAhityakoTau yA vividhA dhArA vartante, sAsu dhArAsu viralaM sthAnaM prastAvanAdhArAyA asti / kizca prastAvanAnAmevaiko granthaH saGkalitaH syAt, sa cApi vi-tri khaNDeSu prakAzito bhavediti tu sarvathA vismayAvaha eva / vividheSu prakAzitacareSu pranyeSu prastAvanArUpeNa vikIrNAnAmAMsA sAhityasRSTInAmekatra saGkalanaM bhaviSyatA vipazcitAM kRte mahadupayogi syAditi kalyANakAmanayA zrImadarmasAgaropAdhyAyacaraNopAsaka-zrImadabhayasAgaragaNimiriMdaM prayatitam / prathamalaNDarUpeNa cAtra pazcadaza prastAvanA mAkalitAH / 'AnandalaharI'-TippaNI idamaparamasya granthasya vaiziSTyaM yadatra prastAvanAsu varNitAnAM viSayANAM samyagavabodhanAya manyasampAdakaireva 'AnandalaharI' nAmnA TippaNya mAlikhitAH / prAyeNa prastAvanAkAraH sAralyena granthagatasvArasyaM pAThakAnAM purastAt puraskartumeva prayatate, na tamA tatra kAThinyAzaGkA bhakati; paraM zAsapArAvArapArINA bhAvA bhapi yasyAM bhASAyA mavataranti teSu sAmAnyavAcakAnAM manISA kAdAcirakatayA viziSTeSu sthaleSu rUDhAsu padAvalISu kuNThatAM bajatyeva, santi cAtrApi bahUni sthalAni cyAyAsApekSAni, iti sakalaM sazcintyaiva prastAvayitRNAM hArdamavikalaM sarakhyA sarasayA saraNyA hadgatA kArayituM TippaNI-viracanamamat / TippaNyAmasyA paramayA zraddhayA, gabhIrayA piyA, sUkSmekSitakayA ca sUcanAni tAni santi sAni nidhitameva viduSAM toSAya bhaviSyantIti naH pratyayaH / TippaNI gauravam bAlyAt pramati jinazAsanodIritaM zramaNadharma svIkRtya vratapAlana-parISahasahanesimitatvAdhalakRtipUrvakaM vidyAvyasanitAM dadhAnaivyAkaraNa-nyAya-jyotiSa-sAhityApakhilazAvapAraNataH prANyAvAcya
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUgola-khamolavijJAnanadINaiH zrImadabhayasAgaragaNibhiratrA TippaNyA pratisthalaM saGkhyAnirdezapurassara sarvaviSasauviNyAya nimnalikhitAH prakriyAH svIkRtAH. 1 sambandhasUcanam, 2 prasaGganirdezaH, 3 uddharaNaprasaGga- viSayAdisUcanam , 4 paryAyazabdAH, 5 padaniSpattayaH, 6 arthAnusAriNyanvayasaGgatiH. 7 anvayanirUpaNam, 8 samastapadAnAM vigrahAH, 9 arthavivakSAvivekaH, 10 viziSTAbhivyaktiH, 11 sarvanAmapadAvabodhanam, 12 sandhicchedAH, 13 padasiddhayaH, 14 vizeSaNanirdezAH, 15 vividhArthavivekAH, 16 svasampradAyAnusAriNI vyAkhyA, 17 sUcitobhAvanam 18 aitihyavimarzaH, 19 uddharaNapUrtayaH, 20 vividhapAThasUcanAni 21 bhAvArthAH, 22 dhvanitArthAH, 23 maanytaanidrshnmityaadyH| evaM suvarNe saurabhamiva TippaNya imA vaiduSyapUrvakeNa vimarzeNApUrvagauravaM dhArayantIti naa'trshngkaaphaavkaashH| hArdikaM nivedanam _ 'vAgjanma-vaiphalyamasanazalyaM guNAdabhute vastuni maunitA cet' itizrImatoM mahAkaveharSasya harSAvahA saduktiH zAzvatI preraNAM vitarantI guNagaNalAdhAma vAcaMyamatAM bhinatti / vizvasya vizvAsa bhASAsu mAtRpadaM bhajantyAM bhagavatyA nirjarabhAratyA vizvasya zraddhAya ca svasvadharmabhASAbhyo'pyadhika sAhitya saMskRta eva pragItaM sakaladharmAcAryavayaH, jainasampradAyAcA: saMskRtasAhityasya bhUyasInAM dhArANAM pravardhanaM svasvasAhityadvArA sAdhitam / zvetAmbarasampradAye pravartamAnAnAmAcAryANAM sAhityaM tatrApi raGgattaraGgara stuzataraM rASitaM viyate prAkAzyamAsAdivati sAhitya prastutaM prastAvanAsAhityaM laharIlIlAyitavilAsitaM sat sakalamapi saMskRtajJasamAja raJjayaduttarottaramavagAhanAyotsukayet , saGkhayAvantazca mAtsaryamutsArya sArasvataM pIyUSamidaM ciraM pepIyantAmiti vinivedya viramAmIti zam / dillI .... nivedaka : . rathayAtrA dvitIyA vipazcicaraNacaMcarIkaH . bhASAr3ha zuklA 2 DaoN. rudradeva tripAThI saM. 2028 ki. vAcAryaH ema. e. pI. eca. DI.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahasrAvadhAni-sUrisattama-zrImunisundarasUri-racitAyAH #FFFFFFF zrI vidya-goSThyAH 455 I prastAvanA Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting avadhArayantu 'viditAnavadyavidyAvRndavidIrNamohAndhatamaso viduSaH paramavaiduSyadhurAdharaNadhaureyAnavadyavidyAvrajAvadAtAtmanAM tatrabhavatAM zrImatAM munisundarAhvayAnAM traividyanaipuNyaM granthasyAsya 'zaizavavihitasyAvadhAraNena; lakSaNAdizAstrazikSAruciratvamapi na kathaJcanaitannirIkSaNena "kSuNNamavalokayiSyate tatrabhavadbhirbhavadbhiH, sadAcAraparIkSAkSamatvamapi kSamAdhArANAmivaiSAM pUjyAnAmavalokanenaitasyAvatariSyatyeva vAggocarAtItaM dRSTipathaM, yato'trAvalokanIyamavalokanasaundaryamatrabhavatAM prayogavaicitryAnuprAsAdikamalaGkAravidvadyamatrabhavadbhiH / prathamaM tAvadbhaTTArakA vitenuH svIyaM jayazrayaGkavinyAsena maMgalAcaraNaM jinavaranatimayaM / ___ pUjyAnAM hi samayo'yaM yad granthAra me "jayazrIrAntarArINA"-mityadhyAtmapUrNahRdayodadhyullAsazazadharasamazrIadhyAtmakalpadrumasyAdyapadye, "jayazriyaM rAtu jinendracandramA" ityanalpamahimagurugaNagarimogiraNapavitravividhapadyamayyAM prISalyAM ca yathA 'vilokyate vijJaistathAnyasanIyo jayazrIzabdaH, sa eva cAtrApi, na kevalaM gIrvANavadanAvatAriNyAM gIrvANabhASAyAM kiMtu svabhAvasubhagAnekArthatatinidhAnakalpAyAM prAkRtavANyAmapi zAntarasapradhAnAyAmayamevAko nyAsi nyAsanipuNairupadezaratnAkarAdau "jysiro"-tyaadyvloknaacchiimdvihite| bhavanti ca puruSavizeSanirmitA granthA evaMvidhAGkAGkitAH, yathA-bhagavadbhiH zrIharibhadrasUripAdaivinirmiteSvagaNyaguNAkareSu grantheSu virahAko'Gki ''vArANasIvAsajAtamadoddharavipazcittativijayA'vAptayayathArthanyAyavizAradapada-sadAlokalocanalobhakAnekadustarataratnAkaragraMthazatavidhAnavitIrNanyAyAcAryapadA-''takriyAkaraNAsAditagaNyupAdhyAyavAcakAdipadAH zrImadyazovijayacara pra0saM01
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ prastAvanAsaMgrahe 12NAzca aikArAta saMsthApayAmAsuH pratigranthArambhe,param AdyAnAM prAyazcittasaMbandhAdanyeSAMcopagaGgamaiGkArajApavidhAnAt kavitva vittvaprAptisadbhAvAdyathAGkakaraNe spaSTataramupalakSyate lakSaNAdidakSaiH prayojanaM paraM na eSAM pUjyAnAM proktamantareNAnyat ,bhaviSyati ca kadAcit tat paraM na tadasmAbhi yaMlakSi yadi paraM syAtkeSAMcit jJAtaM jJApanIyA vayamupakAradhiyA / ___anantaraM cAparagurusmaraNasyAvazyakatAmabhimanyamAnairabhiyukta devatAsmaraNasthAnIyaM yathArthAbhidhAnabhRtAM zrIjJAnasAgaranAmadheyAnAM smaraNamakAri,samudadIpi ca 2 prastutaprakaraNaprakaraNapaTiSTopadezanidAnatAjJApanena teSAM vidyanadISNatA,21 jAyetaiva ca jijJAsA jijJAsUnAM 22zrImadviSayiNI, sAca samApanIyA sudhIbhiH prakaraNakRdvidvahitagurvAvalogatatatprakaraNAvalokanena, tadyathA:24"zrIsomasundaragurupramukhAstadIya vidyasAgaramagAdhamivAvagAhya / prApyottarArthamaNirAzimanarghyalakSmI-lIlApadaM pradadate puruSottamatvam // 1 // " zrIsomasudarAcAryapravarA ye prakaraNakRdguravaste'pi shriipuujypaadvitiirnnopdeshaamRtpaanpiinaaH| ___ anena 27ya AcakSire'navalabdhagranthasatacAH yadutaH-'na bhaTTArakAH zrI somasuMdarapAdAntevAsinaH, kathamanyathA bhaveyuddhaye'pi sahAdhyAyinaH ? kathaMkAraM ca prAyaH samAnavayaskAnAM guruziSyabhAvo'saMbhavyeva ca,laghIyadbhyaH ziSyArpaNaM pUjyebhyaH kuyuH zrI devasudaramizrAH itIti, kecit / paramavicAritarAmaNIyakametat, yataH khyApayantyeva pUjyapAdAH svayameva zrImaddIkSitatvamAtmanAM ziSyatAmapratimAM ca / 26"ziSyastadIyo'yamapIti manyate, zrIvAcakendraSvaguNo'pi mAdRzaH / grahaprabhoH putra iti grahAvalau, na pUjyate paMgurapIha kiM zaniH // 20 // aho teSAM karAmbhoja-vIsAnAM suprabhAvatA / jAto yamauligaryogyopyahakaM munisundaraH // 21 // " itigurvAvalIgauravAviSkA (gurvaavlyaaN)| tanna prAktanAH kalpanAzilpanirmitA vikalpakallolAH lAvayitu syuH "zrI somasudarasUripaTTa ekapaJcAzattamaH zrImunisudara" ityAdivyAkhyAnakulizaMdeg prabhaviSNavaH / prAyaH samAnavayaskatvAdikAraNAni cAlakSitasAdhupadagauravArhANAmeva cetasi vidadhyurvAsanAM, na tu vijnyaatgurupdaidmpryetihaasaanaaN'| ___ yacca vidyamAneSvapi kimiti somasudareSu zrImaddevasuMdarapAdavarNanamityanUdyate tadapyasamaJjasameva, yato dvaye'pi 32vevidyamAnA eva te, satsu ca devapAdeSu yatsomagurupAdavarNanaM tadeva
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ goSThI prastA0 ] teSAM tacchiSyatAsUcakamityalaM vizeSeNa, varNanIyatA tu zrImaddevasundarapAdAnAmasamabhaktiprAgbhAranibRhadgacchAdhIzatvena 34 pUjyapUjyAnAM cAtizayitapUjAspadatva- ' 3 bhRtahRdayasmaraNIyatvadyotanAya, syAvyAhatezca, ata eva ca " tadvineya" ityabhihitaM zrImadbhiH / 36 .30 ' sAmAnyatastadiyatA prabandhena zrImatAM dIkSAguravaH zrIsomasu daracaraNAH, jJAnaguravaH zrImanto jJAnasAgarAH, gacchAdhipA vo zAdya tucchaphalakalpanakalpa mahIruhamAnA devavadArAdhyapAdAH zrIyuto devasudarasUraya iti nirNayo'nAbAdho'vyAhataztha, jJAnasAgaragurUNAM traiviviSayopadezAzraya iti tadaNIyo mahimAkhyAnaM / 40 tato goSThIvidhAna bhUmikalpo vidvadvidhAnayogyAyogyaparIkSaNa samyagvijJAtavAGmayavidvatsamAgamodbhavAnandanandizcakra e vakre tarAzayaiH, 41 pazcAcchAstrAbhyAsAnuyogAvasa rodIrNapratibhAvizuddhabuddhayAbhogaH 1 sadgurusamAyogaH 2 sadguruvinayaprayogaH 3 pustakaprAptiyogaH 4 pramattatAviyoga: 5 satatopayogaH 6 4 2 zuddhayabhiyogaH 7 dehArogyabhAgyAdIni sAdhanAnyaidayugInAntevAsivargavimRzyatamAnyAcaravyuH khyAtamAhAtmyAH, AkhyAya ca vidvagoSThIguNagaNAtra jJAnadrumonmUlanamAtaGgatrivargavidhvaMsanavyagradarpA'pAkaraNaprakaraNe'nekAnanaNuprabhAvavArAMnidhIn 44 puruSasiMhAn yathArthAvAptAbhidhAnazrImaddivAkara- vAdicakracUDAmaNiprabhuzrImallavAdi- 45 manohAribhadrabharanirjitamohamoSakopadrava zrImaDaribhadra- 46 sarvavisaMvAdinimUlasvakalpanAzilpimAtranirmita grathatativitananavijJA'pagatalaJjadigambaramada nirmathana devasUrisakhyazrIdeva sUribrahma " 47-48 gocarAtiganiravadyacA-turvidyavidhAnavijJA'mAripaTahodghoSaNakhyApitAbhayapradatvaguNamahima-mahIpAlakumArapAlakumudakaumudIpati-zrIhemacandrAcAryaprabhRtIn jJAnaratnAkarANAM kRtyamatanuprabhAvaM guNopArjanAvazyakatAM 'guNavadgRhyatAM lokAnAmArAdhyatamatAM ca guNinAmAvirbhAvayAmAsuH / 46 50 31 [ 38 4 lakSaNagoSTha cAMH-antareNek adhyayane iti dhAtu adhIye iti 1 ucyatIti 2 vyAghA iti 3, jAgRk nidrAkSaya ityaMtarA jAgartti ityAdIni tyAdyantAni, paMcaDalAnIti samAse, tyAdau trayodazarUpANi dhAtorekasyAsaMsRSTAni vinA gamiM jagAmeti' 'mArirekAma,' 'mAminIbhAma' 'mAdbhyAM' (mAbhyAM ) 'dadhisek' ityAdIni rUpANi, 'gatikArake iti, 'nityAdantaraGga balIya iti ca nyAyaH / chandonuzAsana goSThyAH- mAgadhyAM 575000000, upahAsinyAM 4559750000, AryAyAM 52920000 bhedAH prastArAdayaH SaT pratyayAH / kAvyagoSThyAMH-kAvyalakSaNaM, zabdArthabhedAH, doSAH, guNAH, bhUSaNAni, arthavaicitryahetavaH 1 pramANagoSThyAM caH- prAmANikabhedAH, devagurudharmatattvalakSaNAni /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ prastAvanAsaMgrahe prastAvanAmAtrametadakhilamahadeva-nigranthaguru-niSkalaGka-dharmayathAsthitavastutattvapratipAdanasya / devalakSaNaM tatra tAvadvipazci-dvandavedyavidyAvaryatA nijagadU rAgAdidoSAnAlIDhatvamamalakevala52parivaDhitAM pratihatAtmaguNaprahananapratyalaghAtikarmanicayatAM prazamAmRtanimagnavadanenduvikasvarAravindadalaprakhyanayanadvandvajJApitakrodhAditiraskRti 55 bAlakamanIyakAminIzUnyAGkAnumApitasmaratiraskAraM dviSaddAraNakTuptAstrAyogakhyApitadoSaploSa; vyatirekeNa nidarzayAmAsuranyeSAM vistarato'tathAtvaM araktadviSTAnAM devatattvaparIkSaNAya parIkSAcaNAH / proktavantaH pravacanasaudhastambhazrImaDAribhadrIyalokatatvavacAMsi "netranirokSye"tyAdito "yasya nikhilAzca doSA" ityetadantaM 56 zlokitadeva-tatvAya stokazlokAspadAJchalokAn , tathA "IzaHkimiti", "brahmA carmAkSa-sUtrI"-ti ca padyayugalyA'malayA paroktamapyanvavAdiSurdevasvarUpanirUpakaM / pratipAditau pareNa manuSyamAtrA'sarvajJatvAkhyAvadevatvadarzako niSedhAya devatvasyAsiddhayAdidoSAghAtatvadarzanena nirasyA'samakalyANakaraNapravaNakalyANakamahimodbhAvanena niracaipuzcetanAbhRccaNAH zrIjinasyaiva yathArthI devatacAvatAritAM 63lokAtigAvAptAvasthAnAM ca siddhAnAM 64pluSTA'nantakAlapracitamUlanicayakarmanikarANAM svabhAvajJAnadarzana-vIryasukhAnantyayuktAnAmiti / . garimagurutAspadazrIgurutatvaparIkSaNe samastazreyovitaraNadakSasamyagdarzanajJAnacaraNArAdhana6'cazvavastadupadezanaparAH paJcamahAbatIdhUrdharaNadhaureyA gauravArhA guravo niracAyiSata "nizcayAkhyAnanipuNaiH, praNigaditaM cA''gamaniSNAtairArambhaparigrahaniratAnAmagurutvaM mAdhyasthyena / ... abhyudayaniHzreyasasAdhanasAdhIyodharmanirUpaNe abhayadAna mithyAvacanAdattAdAnAbrahmaparigrahebhyo nivattiH, krodhamAnamAyAlobhAbhidhAnakaSAyacatuSkadhikkRtiH vinayArjavAdiguNAdhikArazca yatra suprayatnapratipAditaH sa eva dharmaH, kutIrthikakathitasya tu tasyAtathAtvaM jIvatatvAvabodhanadrakSaNaprayatnAbhAvAdasarvajJapraNItatvAt nistriMzaparigRhitatvAca tataM tatabodhAMzubhiH pUjyaiH / / tatrAdya hetau snAnAderdharmatA saprasaGgA nirAkRtA, pratiSThApitaM cApAM sajIvatvaM prakaraNato vItarAgANAmeva yathArthavAditvaM ca, dvitIye ca 72 tadAgamatatprakAzakAnAmasarvajJatvaM tadAgamAnAM ca parasparaviruddhArthAvirbhAvakatAvinAbhAvitA-hiMsAdyatinikRSTopadezadAnapaTutA ca sAdhitA, tRtIyasmiMstu tasmin savistaraM tatparigRhItRNAM nistriMzatA bhavAbhinanditA ca prAdurbhAvitA / / ____ tadevaM devagurudharmarUpA taccatrayI atrA''tatA'tanubodhaiH zaizavepya' zaizavamatibhiriti yathArthAbhidhA'sya traividyagoSThIti / yato nAtra vizve vevidyate kApi "vidyA'vadAtakalyANA'parA vihAyaitattacatrayIM, vedanAdvicAraNAt prApaNArhatvAcAsyA nAMzato'pi vidyAtvaM jaMghanyate / yathAvadavabodhazcA samApti nirIkSaNAdevA'syA bhAvI / na hi sUryaprayojanaM "mukurAkAntatadvimbena bobhUyamAnamavalokyate /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyagoSThI prastA. ] [. tathA cAzAse labdhvA'nayA prastAvanayA prameyaM prameyaM samagrAmenAmadhyetu zrotuvA prayateran prakrteraizcaitadabhihite tacatrayArAdhane'nalpakalpanAtigaphalasaMpattisaMpAdanasamartha iti saagraantaanndnaamdheyH| pUjyAnAM caritraM nAtra vistarato nirUpitaM somasaubhAgya-hIrasaubhAyagurvAvalyAdiSu mudritacareSu yathArha nirUpitatvAnnirUpakaiH, skhalanAyAzca chadmasthasvabhAvatvAdanA grahAyA yadi kopyatra mudraNAdau bhavedoSaH pramAyaH paramakAruNikaividhAya karuNAmanugrahAbhilASuke mayi, jJApayitavyazca yadasminnasmin sthAne'muko'muko doSo, yato dvitIyAvRttau vidadhAmi vizodhanaM, tasyeha jAtadoSasya ca vitarAmi mithyAduSkRtaM sakalajinamArgArAdhanasAvadhAnapUjyacaraNazrIsaGghasamakSamiti 1966 AzvinazuklaSaSThyAM suratapattane'lekhyAnandena / rAgadveSau hatau yena, jagattrayabhayaGkarau / sa trANaM paramAtmA me, svapne vA jAgare'pi vA // kattha amhArisA pANI / dUsamAdosadUsiA // hA ! aNAhA ! kahaM hutA ! jai Na huto jiNAgamo //
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjyAgamoddhArakazrIlikhitaprastAvanA viSamapadArthasUcikA Ananda-laharI-TippaNI 1 zrI vidyagoSThI kkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkk 1. "vidita" padasya sAmAnyataH 'jJAta' rupo'rthaH sambhavati, tathA'pi prakaraNasaGgativazAdatra "prathita =prasiddhe"-tyartho'vabodhyaH / 2. andhatamaH-gADhAndhakAraH / 3. paramavaiduSyarUpA yA dhurA tasyAH dharaNe dhaureyAH vRSabhAH, tathA anavadyAH nirmalAzca yAH vidyAH tAsAM brajena=samUhena avadAtaH nirmalaH AtmA yeSAM te, tatazca karmadhArayaH / 4. tisRNAM vidyAnAM samAhAraH trividyaM svArthe aNpratyayakaraNena 'vidya' padaniSpattiratra jnyeyaa| 5. granthaprAntyabhAge upAntyazlokasthena "bAlye'pi krmkutukaanmunisundrenne"tipdkdmbkenaittspssttiibhvti| 6. lakSyante-buddhiviSayIkriyante sadasacchabdA yeneti lakSaNaM vyaakrnnshaastrm| 7. nyuuntaaduussitmityrthH| 8. maryAdAvAci idaM padam / 9. "vilokyate" ityasya "jayazrIzabdaH" ityanena sahAnvayaH / ___ tathA ca "yathA........kalpadrumasyA''dyapadye........gurvAvalyAM vijJaistathA (granthArambhe svamaryAdAsUcakatvena) nyasanIyaH jayazrIpradaH jayazrIzabda: vilokyate, sa eva ca atrA'pi" ityanvayo vijJeyaH 10. atra khalu pUjyapAdAgamoddhArakaiH vijJaniSpakSapAtisadgurUpAsanAzUnyamanaskobhAvita-prAkRtabhASA nissAra tvA'sAratvapratipAdanagarbhavizeSaNaprayogadvArA prAkRta-bhASAyA mahattvaM vyaJjitamasti / 11. vArANasyAH vAsena jAto yaH madastena uddharA yA vipazcitAM tatiH zreNiH tasyAH vijayenAvAptaM yathArtha yat nyAyavizAradapadaM yaiH| tathA sana-prazastaH ya AlokaH=bhAvaprakAzaH tadvantI locane yeSAM teSoM lobhakAH mohakAH / tathA AptakriyA yogavahanA''dirUpA tasyAH karaNena AlAditaM gaNyupAdhyAyavAcakAdipadaM yaiH / itiarthAnusAriNI khlvtraa'nvysnggtirvijnyeyaa| 12. caraNazabdo'trA''ptA'bhijAtA'bhisandhirUpamaryAdAyA pUjyatvavAcakaH / 13. pUjyAcArya-haribhadrasUrINAmityarthaH / 14. sAMsArikabhAgineya-haMsaparamahaMsamuniparAbhavasya bauddhAbhiracitasya nirAcikIrSayA'marSAtirekAt sarvAna tAn bauddhavidviSaH sutaptatailakaTAhe valadaGgArabhRtacUllikoparisthe kAkarUpeNAbhicAraprakAreNA''karNya juhUSApApasya prAyazcittarUpeNa guruvaryapreritavRddhasAdhvIsaGketAt pazcAttApapathyadhivrajatA sUrivareNa catuzcatvAriMzadadhikacaturdazazatasammitagranthAbhinavaracanA saGkalpitA, teSAM ca prAntyabhAge "viraha" padollekhaH samuTTaGkito'sti /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ au0 go0 pra0 TippaNI ] 15. vetti prakarSeNa jAnAti yo'sau vit=vidvAn , tasya bhAvaH vittvaM, vidvattvamityarthaH / 16. granthArambhe aikAraprayogarUpAkaraNe ityhH| 17. lakSyate vastutatvaM yeneti vyutpatyA sattarkazAstramatrAbhipretamityavasIyate / tena ca sattarkazAstrAnumityA dinipunnairityrthH| 18. prastutagranthakartRNAM pU0 zrImunisundarasUrIzvarANAmityarthaH / 19. iSTatamArthaparakamidaM padam / 20. atra zabdAnuprAsavidhayA prakaraNasya prastutasya pra=prakarSeNa karaNaM viracanamityarthaH prajJApyate / 21. 'nadISNa' zabdo hi sarvadiggAmitadviSayakapANDityasUcakaH ato'tra nadISNatA=prakANDapANDitya mityarthaH / 22. pUjyAyArya zrI jJAnasAgarasUriviSayiNItyarthaH / 23. zrIdevasundarasUrivaryANAM vineyottaMsAnAM sUrINAM varNanaprasaGgo gurvAvalyAM 326 zlokataH pravRtto'sti / 24. gurvAvalI zlo0 645 / 25. zrIjJAnasAgarasUrIyamityarthaH / 26. 'pUjyapAda' zabdenAtra zrIjJAnasAgarasUrIzaparAmarzaH / 27. atra "ye" padenA'dyatanaitihyaviduSAmadhyAtmakalpadramagurjarAnuvAdakAriprabhRtInAmanizritagurUNAM parAmarzaH / 28. puujyaacaaryshriimunisundrsuurivraaH| 29. zlokadvayametat gurvAvalyAM 420-421 sA khyAGkitaM dRzyate / 30. atra vajrArthasUcaka kuliza'padenA'sadudbhAvitakutakairadhRSyatvaM vyajyate / 31. vijJAte gurupadasya aidamparyetihAse yaisteSAmiti vigraho'trAvabodhyaH, tatazva gurupadasya guruparamparAgamya nizropajIvyakRpAlabhyaidamparyasya paTTAvalIgamyaghaTanAsamuccayarupaitihyasya ca jJAtavyatvasyAvazyakatAnirde zo'tra pajyavaryaiH kRto'sti| 32. atizayena viditAH khyAtAH ityarthaH / 33. atrArthadvayaM saGgaccheta, tathAhiH bRhadgacchasya tapagacchasya pUrvasaMjJArUpasya adhIzatvena, athavA bRhataH pUjyazrIsomasundarasUrisannibhanAnAvidhapadasthamunigaNaiH ziSyapraziSyAdibhizca mahApramANasya gacchasya samudAyasya adhIzatvena iti|| 34. pUjyAH-zrI somasundarasUripAdAH tairapi pUjyAsteSAm iti vyutpttirtraavbodhyaa| 35. gurvAvalIprazastezvaramabhAge " iti zrIyugapradhAnAvatAra zrImattapAgacchAdhirAja........."zrI devasundara sUri..........."tadvineyazrImunisundarANAM" iti sambadhoTTako'bhAvabodhyaH / 36. atra vineyapadasya ziSyArthatvamavivakSyAjJAvartitvarUpasAmAnyArthasya vivakSA jJeyA, samarthyate cApyetat gurvAvalI (zlo. 345) gata" zrIsomasundaragurupramukhAstadIya "mitizloke gurupadollekhena, 37. uddezAdirUpaM yadatucchaM utkRSTa phalaM, tasya kalpanaM saMpAdanaM tatra kalpamahIrUhaH kalpavRkSaH, tadvanmAnaM zAstre pramANaM yeSAM te iti vigraho'rthAnusArI jJeyaH / / _ 'udde zAdi' pade Adipadena samuddezAnujJAgaNasambandhivividhajJAnadarzanacAritrAdyArAdhanotsapakakAryAnujJAdIni grAhyAni / 38. zriyA yauti=mizrIbhavati yo'sau iti vyutpattyA vivapakaraNena ca niSpannaM "zrIyut" zabdaya prathamA bahuvacanamidaM vijnyeym|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ prastAvanAsaMgrahe 39. viduSAM sambandhinA vidhAnaviSayakAnAM yogyA'yogyAnAM parIkSaNena samyaga vijJAtaM vAGamayaM yaiH etA dRzavidbhiH saha jAtena samAgamena udbhavaH yasyaitAdRzA''nandarUpA nandiH, 40. vakrAditaraH tatpratipakSI sarala Azayo yeSAM taiH / 41. zAstrAbhyAsaH adhyayanapAThasvarUpaH, anuyogaH pAThana-vAcanA''dirUSaH; tayoravasare udIrNA udayamApannA ___yA pratibhA,tayA vizuddhA yA buddhistasyA AbhogaH vistAra ityarthaH / 42. zuddheH-mAnasikaRjutA''dirUpAyAH abhi-samantAt yogaH prAptirityarthaH / 43. jJAnarUpadmasyonmUlane mAtaGgasamAnAM trivargasya vidhvaMsane vyagrANAJca darpasya apAkaraNaM yasmAt etAdRze prakaraNe iti sambandhaH / 44. na aNuH-anaNu-mahAn , sacA'sau-prabhAvaH, sa eva vAH-jalaM, tasya vArAMnidhiH samudrastattulyAt / 45. manohAriNA bhadrabhareNa nirjitaH mohA''khyamoSaka (caura) sya upadravo yaiH, etAdRzAH zrIharibhadrAH / 46. sarvA cAsau visaMvAdinI nirmUlA ca yA svakalpanA, saiva zilpirUpA, tenaiva nirmitAyAH granthatateH vita nane pracArAdirUpe vijJAH paTiSThAH, ata eva apagatalajjAH ye digambarAH teSAM madasya nirmathane deva sUriNA-suraguruNA-bRhaspatinA saha sakhyaM yeSAM te etAdRzA ye devasUrayaH / 47. zabdaratnamahodadhAvayaM hi zabdaH zreSThatvArthasUcako nirdissttostiiti| . 48. gocarAtItaM atipramANaM niravadyaM vat cAturvidyavidhAna, tasmin vijJAH, amAripaTahodghoSaNayA khyA pitaH abhayapradatvaguNamahimA yasya etAdRzamahIpAlakumArapAlarUpakumudasya kaumudIpatiH candrasttattulyA ye shriihemcndraacaaryaaH| 49. pUrvokta "puruSasiMhAn" ityasya vizeSaNamidam / 50. AntarabahumAnavAcI ayaM zabdo vijnyeyH| / 51. vipazcitAM vi tAM=viduSAM vRndaiH vedyA yA varyatA zreSThatA yeSAmiti vigrahaH / 52. svAmitvamityarthaH / 53. pratihataH dUraM nirastaH AtmaguNAnAM pahanane-vighAtakaraNe pratyalAnAM samarthAnAM ghAtikarmaNAM nicayaH yeneti vigrahaH / 54. prazamAmRte nimagnaH yaH vadanenduH, vikasvarANAmaravindadalAnAM prakhyaM samAnaM yat nayanadvandvaM ca tAbhyAM jJApitA krodhAdestiraskRtiryeneti vigrahaH / 55. bAlAnAmajJajIvAnAM kamanIyA yA kAminI tayA zUnyo yo'Gka-utsaGkastenAnumApitaH smarasya tiraskAraH ... yena tamiti vigrahaH / 56. dviSatAM zatrUNAM dAraNAya klaptAni yAni astrANi AyudhAni teSAmayogena asambandhena khyApitaH doSAnAM (rAgAdInAM)=ploSaH samUlanAzaH yena tamiti vigrahaH / 57. anyeSAM kudevAdInAm / 58. parIkSAnipuNA ityarthaH / 59. zlokitaM prazaMsitaM devatattvaM yaiH tathA astokaH=bahuH yaH zlokaH prazaMsA tadAspadAzca ye, tatazcobhayo samAsa iti saGgatirarthAnurodhena samIcInA pratibhAti / 60. 'khyau adevatva0' iti sandhicchedaH / 61. asiddhayAdi-doSA-ghrAtatvadarzanena devatvasya niSedhAya pareNa pratipAditau manuSyatvA'sarvajJatvAkhyau ade vatvadarzakau (hetU) asama............nirasya ityanvayo'tra jJeyaH /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ trai go0 pra0 TippaNI] 62. cetanAbhRccaNAH cetanAM bibhrati ye te cetanAbhRtaH saMsAriNaH teSu nipuNAH iti / 63. lokottaretyarthaH / 64. anantakAlena pracitaH vRddhiM gataH bhUlAnAM nicayaH yeSAmityetAdRzarmaNAM nikaraH pluSTaH dagdhaH yairiti / 65. nipuNAH tatparAH vA ityrthH|| 66. 'tat' padena samyagdarzanAditrayarUpa-mokSamArgagrahaNam / 67. nizcayena asaMdigdhaM AkhyAne nirUpaNe nipuNaiH iti bhAvaH / 68. tasya dharmasya, atathAtvaM adharmatvaM, etatpadayoH "tata"-bhityanena saha sambandhaH / 66. tataM=vistAreNa nirUpitaM tatAH vistRtAH bodhasya jJAnasya aMzavaH kiraNAni yeSAmiti vigrahaH / 70. jIvatattvAvabodha-pUrvaka-yatanA'bhAvarUpe iti zeSaH / 71. asrvjny-prnniittv-ruupe| 72. atra tatpadena kutIrthikakathitadharmaparAmarzaH, tatazca tasya-kutirthikakathitadharmasya AgamaH yebhyaH tathA tasya=kutIrthikakathitadharmasya prakAzakAzca ye, etAdRzAnAM teSAmiti bhAvaH / 73. nistriMza-parigRhIta ruupe| 74. na vidyate zaizavaM yeSAmiti azaizavAH prauDhavidvAMsaH teSAM matiriva matiH yeSAM tairiti vigrhH| 75. avadAtA cAsau kalyANA ceti karmadhArayo'trAvabodhyaH / 76. atra viddhAtoH prApti-jJAna-vicArarUpANAM trayANAm arthANAM pUjyapAdaiH saGgatIkRtA'sti / 77. handhAtoH yAntaM rUpamidam / / 78. darpaNavAcI bhayaM zabdaH / 89. pramA-buddhistadviSayIbhUtaM prameyaM pramANaviSayIbhUtaM satpadArthamityarthaH / 80. AgraharahitAyAH ityarthaH, idaM ca 'skhalanAyA' ityasyAH vizeSaNam / etena ca pUjyapAdaiH skhalanAmAtrasya chadmasthasvabhAvatvaM nirAkRtya nirAgrahatva-mAhAtmyaM dhvanitam / 81. 'bhAvini bhUtopacAra' -rUpanyAyamaGgIkRtyAtra 'jAta' pada-prayogo'vabodhyaH / / 82. zrIsaGghasya pUjyatamatve hetutvena zrIjinamArAdhanasAvadhAnatvamatra nidarya pUjyapAdAH samUhamAtrasya saGgatvaM niraakRtvnt;|
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 945454545454441454545454545455 zrIAgamoddhArakAlekhitaprastAvanAsaMgrahasvarUpe / zrI aAnandaratnAkare __dvitIyaM ratnaM zrIvItarAgastotrasya upakramaH 9999 'sakalaihikAmuSmikahitakRddhitakAraka-'punnAganirmitAstokazlokAspadA-tIndriyetarapadArthasArthasvarUpAvirbhAvaka lokottarIyagranthatatyavadhAraNapInabuddhiprAgbhArANAm sakarNAnAM nA'samAkarNitametaghaduta "yasya kasyApi matasya ' sauSThavamitaracca tadIyAgamastomAvagamenaivAgamyate," "tata evaM 'yato'bhimantavyapadArthAnAM tathyetaratvavicAraNAsaraNyavatAraH / ata eva cAvA'ptA -khilalokAlokagatAzeSapadArthasArthAvalokanapratyala-samastajJAnAvaraNIyasamUlakASaMkaSaNaprabhava prabhUtaprabhutAspadakevalA api zrImadakalaGkArAdhyapAdAH zrIsarvajJAH prakaTayAmAsuH prakaTaprabhAvAtyastamitakumatatatAnukarmapravekavistArakapravAdaiH zrImadgaNadharairudayaprakSiptagaNabhRtkarmabhirjJAnacatuSTayapIyUSapUrAntaHkaraNaiH 'uppanne i vA vigame i vA dhuve i ve' tyananyasAdhAraNanizzeSavastuvrajAvasthitAbAdhyadharmadarzanapaTIyovacatritayaratnatrayasamAkhaNDajyotidvAreNa dvAdazAGgItIrtha sakalasurAsuranarezvaragaNopakArakSama vidvadvandanamasyam / ___tacca yAvadapazcimapUrvabhRcchImaddevarDigaNikSamAzramaNama' pazcimAnupamAtizayasAmrAjyasArvabhaumahimavadAvibhUtabhAgIrathIdvAdazAGgI tIrthAntaragatamapUrvacamatkAracintAmaNi rohaNAyamANamAsIdasAdhAraNamanISAdhAraNalabdhyupetamunigaNadhaureyadhRtaM pustakagaNamRta eva, paraM prekSyAvasarpiNIprabhAvahasaddhIgaNam munigaNamupakArakaraNapaTavaH pUjyapAdAH sammIlyAcAryapaJcazatI 16vamAnAgamaratnaratnAkaropamAM saurASTrarASTrarAjamAnAyAM "tacajJAnazrIvalabhyAM valabhyAmudbhAvayAmAsuH zAsanaM 'vizasitaprabalakarmabalaketanaM pustakArUDhaM siddhAntatayA sarvasammatAksiMvAdamatIyam / tadArata eva cAsaMyamamayAsaMyatasaMsArapArAvAravardhanamapi saMyamavardhanatayopakaroti 16 pustakavRndamarhANAmahamarhacchAsananabhoGgaNatArArUpANAM munivarANAm /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIta0 stotra0 prastA0] [11 spaSTitaM ca spaSTametatspaSTatamabodhakiraNaiyugapradhAnapravaraiH 2"zrImattatvArthadIpanapradIprapradIpopamatatvArtha-22sArvadikasAdhukalpakalpanakalpavRhatkalpaprabhRtiSu paramArthapathapradhAnAvadhAraNaiH, anyathAtu 2"nAbhaviSyadeva 2"sakalajantujAtAsAdhAraNa pAtavitaraNavijJapAramArthikatatvapradhAnAsAdhAraNAcaraNAvagamanajyotirantarA vivekacakSurudvATanamaidayugInAnAM 2 duSpamAsamayodbhUtAnekavAcAlakutIrthikavAcAlitadigantarAlAnupalabhyadigAlokAnAm , 2 tadantareNa ca kathaGkAramabhaviSyat sadAcArasaudhasopAnAroho'pyA ruDhAnAryajanaprabalAsaGgajAtaprabalAnAryAcAraprabhAve'tra yuge dharmajighRkSA'pi ! AstAM 2 tAvad dUrAdevAnavagatadravyabhAvAnukampAprathanapratyaladharmamArga-kAmasnehadRSTirAgamadironmattavihitAnekadurgamavidhnasaritsavottaraNAdhigatazamasAmrAjyasAdhanasAvadhAnasarvasaGgaparityAgamahAvratAGgIkArAdividhAnaM syAd 3degbhaveyuzcArambhaparigrahAsaktaprabalamithyAtvamohamadirAvihvalAntaHkaraNAviratirAkSasIjagdhajIvasvaruparamaNatAsattacA eva munaya iti zAsanonmUlanamityalam prasaktAnuprasaGgana / viracitAzca vItarAgacaraNasarojakijalkamadhukarAbhaiH zrIvastupAla-kumArapAla-sAdhupethaDAdibhiraneke kozA jJAnayutidyutikozA iva bhavyAbjobodhino vItarAgamatAnUnamahimAsaricchrotaH prabhavapRthvIdharAyamAnAH paraJca huNDAvasarpiNIpaJcamArarajanIrajanIcarAyamANaduSTamlecchAdibhUmipairajJAnatatyavaSTabdhahRdayairyatyAbhAsaiH zrAvakAbhAsaizca tacAtatvavivecanavimukhatAsvIkRtapustakadravyairvinAzitA jvAlitAH, kSiptA jale'tanupravAhe, citA bhittau, hInAcArainItAzca hAni svIyAnAcAropadravarakSaNabaddhabuddhibhiH, tathAca zepAH zeSIbhUtA evodbhAvayanti zAsanodbhAvanAmasamaprabhAvanAm / ___ tatrApi niHssacAddezasya, atihnasIyastvAddharmabuddhaH, parAyaNatvAnmAnagiryArohe, anavabuddhatvAttatvAtaccamArgasya, palAyitaprAyatvAjjJAnasya, vyAptatvAdanAryabhASAruceH, tundaparimRjabahulatvAllokAnAm , saMskArahInatvAnmateH, aruceH saMskRtabhASAyAH, pUtkAraprAyatvagaNanAvatAritvAtprAkRtagranthAnAma-rAjabhASAvAdAryabhASAyA, anAryabhASAyA aviratatvAnnarANAm , 4 jemanavAravistAritajayapatAkinvAjjanAnAm , 'vAdyazabdavAcAlitatvAdyazasaH, candrodayAdyupakaraNakaraNamAvottIrNamatiprAgbhAratvAdacimatAm , 4gaurjaryAdyapabhraMzabhASApradhAnatvAtpUjAkAraNapravaNopadezakAnAm , viralatamIbhatAnyevAdhunA siddhAnta sAdhanasiddhAntapustakAni, nAtaH paraM vijJAnAmasti viSAdapadamanyat jagatraye'pi / 4"paraM avalokyaitadvivekavilocanena sthApayAmAsa gUrjaradezIyazrIsuratapattanIyagulAbacandrAkhyo devacandratanujo'vigItasiddhAntaprasodhanapaTuprasAdhitajJAnadivAkara-zrImadgaNamatprabhRtisakalavAGmayavitAnavistAraNalabdhAvatAraH, svavastRdevacandrapAdavyavasthApitasaptatisahasra(70000) mAnadrammavyavasthAyAM pustakaprasAraNapravaNAn zeSAnapastitkAryavAhakAtra jIvanacandranagInacandrAdIn paraskRtya, vyavasthAm tatra cAnekataragUDhatacaprakAzanaprabhAkarasiddhAntalekhanavya
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 ] prastAvanAsaMgrahe vasthA satImapyanAhatyApapustakaprasAramAtrajAyamAnabahudravyavyayAM jhaTiti pustakaprasaraNapraguNAM mudraNakalAM mukhyatayA'dhicakAra, bhaginyAzca svIyAyA vidyunmatyA dravyaM tatra sammIlya samAnIya ca kalAntaropArjitaM cAnyadraviNajAtaM lakSonmitaM lakSyaM lakSaNavidAM, tatra cAdito maGgalAcaraNamiva ziSTAnAM paramamaGgalabhUtamidamupacakrame mudrituM jJAnadhanaiH sAdhubhiH saMzodhyeti / prastAvya vyavasthAm prastAvyate'dhunA prakrAnto granthaH kartR zrotradhikArapramANAdibhiH / tatrAvadhIyatAM tAvadavadhAraNAdIdhanairidam , yaduta vidhAtAro'sya vihitanivArAdhanamocanASTAdazadezAmAripaTahalabdhAkalpasthAyiyazaHzarIrAH, 4 sArvatrikoTigrantha grathanalakSitasarvajJAnatAratvavitIrNakalikAlasarvajJavirudAH, anavadya cAturvidyavidhAnakhyAtabrahmAtigaprabhAvA'STAdazadezAdhipatikumArapAlakSmApAlabodhanasmAritasAtizayamunigaNAH zrImanto bhagavanto hemacandrAcAryAH, tucchaM cedaM yad vyAgRNantyalabdhatanmAhAtmyAbdhimadhyAH sArdhatrikoTigranthagrathanA'sambhavamiti, pAThamAtragranthagrathanapaTIyastvAtteSAm , zrUyata upalakSyate lekhakakuNDasthAnAdivilokanena spaSTataraM viduSAmaraktadviSTAnAM caitat / sUripravarAzcaite kadA katamaM bhamaNDalaM maNDayAmAsuH ? kadA ca sUryAstamayeneva rajanI pracAramavApa sUrivarAstamayena kumatadhvAntatatiH vistRtim ? kasmai ca yogyatamAya puruSottamAya 52vidhAyainamarpayAmAsuH, kazcAdhikAro'tra vidvadvandavedya AtmakalyANajanaka ? iti pravRttAyAM vicAraNAyAm nirNIyate tAvatspaSTaM spaSTitatvAt "kumArapAlabhUpAlaH prApnotu phalamopsita"miti zrImadvihitAdevaitadIyazlokAtkumArapAlakSmApAlasamakAlInatvam / kumArapAlabhUpAlAnehAzca gurjarabhUpapaTTAvalyAdivilokanato nizcIyate vaikramIyadvAdazazatIyo, yato vikramasaMvannavanavatyadhikaikAdazazatamite rAjyAbhiSekastriMzadadhikadvAdazazatake ca tasya svargama iti / tathAca sUripAdasamayo'pyeSa eva / svacaraNanyAyapAvitabhamaNDalaniNeyopyata eva samyaktayA jAyata eva, yataH 5 puNyatamajananivAsatiraskRtavibudhAlayavibudhAlayaM zrImatpattanapuramagahillopapadamabhUtparamArhatAnAM rAjarSipadavyalatAnAM zrIkumArapAlabhapAnAm rAjyasthAnam , tathA ca prAyeNa zrImatAM gUrjaradharitryAmeva vihArastatratyAgaNyapaNyapUraplAvitAntaHkaraNAnAmeva ca 54parasparavirodhadurgandhabhRdvANIvAcaka "suragurutiraskAribhAratIprAgbhArabhUSitavadanamalayaniHsRtAviruddhaparamAgamoditizravaNabhAgyamabhUditi, vAstavyAzcaite tatrabhavanto bhagavanno gArhasthye gUrjarIyadhandhUkAkhya eva grAme, etatprabhRtikaM savistaraM "vRttAntamupalabhyaM "zrImatAM kumArapAlaprabandhAditi / spaSTameva copariSTaniHSTaGkitazlokottarArdhavicAraNena prakaTIbhaviSyati yaduta zrIkumArapAlapAvanaprAdhAnyena praNItirasya, kiMvadantI ceyaM tatra tadanusAriNyeva ca bhaNitiravacUrNikArANAmapi vItarAgastotrANAM zrIvizAlarAjaprabhUNAmavacUrNI, yadutArhatadharmaprAptikAlAdarvAk rAjarSibhiH
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIta stotra prastA] [ 13. kRtamabhUna yanmAMsabhakSaNaM, samayasadbhAve cAvagate'vabuddham 'cauhiM ThANehiM NeraiyAuttAe kammaM pagareI' ityAdi, AganAdavasare jAtAzcAsamapraguNAzcAtApabhAjanaM, bhAlamaulimaNi lAlitapAdapIThA rAjarSayo yAcitavantazca paramagurave prAyazcitapratipatim , zrImadgurubhizvAvasarocitaM dvAtriMzaddazanabhakSitatvAnmAMsasya tacchuddhaye tAvanmitA evAnvarthAH samarpitAH prakAzAstatra dvAdaza tAyadyogazAstrIyA viMzatizcAdIpAH, pratidina sabhyasyaiva 8 ca te 5 dantAntaHkaraNazovanaM prakAzAnAM dvAtriMzaM vyadhA pIpu bhojanaM cakra zcaite yathAmabhivAM prakAzAnAM, santi caita etadivA eva, yathAvajjJAnaM caigAmetanidhatvasya bhavedyathAvatparizIlanAdeva, paraM tatsiddhaya evAdhikAradarzanaM nidarzanamAtrameva vidhIyate'smAmistathA cAntimaM ke'trAdhikArA iti praznanirvacanamapi bhaviSyati spaSTaM tatra / prathame tAvatprastAvanAstave zrImadvItarAgalakSaNamAlakSayantaH prathamAdisaptamyantavibhaktyantAnyonyasambaddhazlokakadambakadarzanena paramadevAnAmArAdhyatAhetubhataM parAtmatvaM paraMjyotiSmatvaM paramaparameSThitvaM tamovinAzavibhAkaratvaM sarvaklezamUlonmUlakatvaM surAsuranamasyatvaM puruSArthaprasAdhakAkhilavidyAvirbhAvakatva-matItAnAgatavartamAnakAlavattipadArthasArthasaMvidhAritvaM vijJAnAnandabrahmaikAtmyaM ca niSTaGkaya zraddheya-dhyeya-zaraNya-nAthavatspRhA-kRtArthakiGkara-vANIpavitratA''di ca nizcikyunirNayacaNAH darzayAmAsuzca vI rAgastavAnAM manuSyabhavaphalatAM zraddhAlUnAM vizrRGkhalavANIvAdinAmapi ruciratAm / 1 / dvitIyasmin sahajAtizayastave,zrImajjinAnAmatizayacatuSkaM niradezi nirdezapradhAnardehasya teSAM nairmanya-saugandhya-nIrogatA-svedarAhityAni, rudhirAmiSazvaityaM, zvAsasaurabhyamAhAranIhAravidhyadRzyatvaM ceti nivandhanena // 2 // ___ tRtIye ca sarvAbhimukhyaM parpatsamAvezaM vacanaikyasAgrayojanazatagatagadanAzakatvamItividrAvakatvaM vairavilApAvaM nirmAritvamativaSTayanAvRSTisvaparacakrabhidurbhikSabhettatvaM bhAmaNDalavacamityevaM karmakakSonmUlanajAtakAdazAtizayavarNanam // 3 // caturthe tu 'surakRtAmekonaviMzAtizayAnAM vyAvarNayantaH puratazcakrAbhisaraNamindradhvajocchrayaM paGkajapAdanyAsaM caturAsyatvaM prAkAratritayaparigAvaM kamakA mukhyamavasthitakezaromanakhazmazrutAM viSayAprAtikUlyaM samakAlamazeSattu sadbhAvaM sugandhyudakavRSTiM pakSiprAdakSiNyaM vAyvAnukUlyaM vRkSAgrAbhinatiM koTisurAsurasevyatvaM prakaTayAmAsuH chatratrayaM sapAdapIThaM mRgendrAsanaM puSpavRSTi dundubhiM caityadrumaM camaravIjyamAnatAM cAgrataH prAtihAryastave AvirbhAvayiSyantItyupekSitamidaM SaTkamiti manye / / 4 // paJcame prAtihAryastave'zokavRkSa--surapuSpavRSTi-divyadhvani-dundubhyA-''tapatratrayI-cAmarasiMhAsana-bhAmaNDalAnyAkhyan khyAtakIrtayo bhAvArhantyacihmabhUtAni // 5 // SaSThe pratipakSanirAsastave paramadeve mAdhyasthyamapi dauH sthyanibandhatayA nivedya pratipa
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 ] [ prastAvanA saMgrahe pakSasya rAgAdimatraM, pareSAM yogamudrArahitAnAM trAtRtvAbhAvaM malImasAcAramupasthAdivikAravattAM cAkhyAya rAgAdiniyuktAnAM devatvAsambhavaM samAcacakSire vicakSaNAH ||6|| saptame jagatkartRtvanirAsastave niSkarmatvenAGgavadanavaktRtvazAstRtvAbhAva Izvarasya, sadehatve'pi ca na vidhAtA krIDA kRpAnyatarAbhAvAda, duHkhAdividhAnada patA karmajanye vaicitrye ca nArthavattA, svabhAvastu niHsattAka evottare, jJAtRtvarUpakartRtve ca kevalinAM sayogAyogabhinnatvAdbhagavatAM na vivAdaH, zAsanasAmrAjyAntarvarttinAM ca neyaM vyAbAdhA lezato'pIti pratipAditaM sunirNIta siddhAntatacca pratipAdanaparaiH ||7|| aSTame'nekAntaprakaraNastave vastujAtasyAnekAntamudrAntavarttitvaM tadabhAve kRtanAzAkRtAgamau anivAryau samavatarataH, Atmani tu sarvathA nityA'nityatayA svIkriyamANe puNyapApayorabhogo bandhamokSayoranupapattizca ghaTAderapi kSaNikAkSaNikaikAnte'rthakriyAbhAvo vastusattAbAdhakaH kramayogapadyAbhyAmabhimatonekAntazcAnubhavasiddho vastusvarUpasthApako nirAbAdha iti pradarzya niradezi yogasAGkhyabauddhalakSaNavAdinAm zakuntapotanyAyAdanekAntAbhyupagantRtvaM yathAsthitAgamanirdezapradhAnairunmattagadito virodhazvAnekAntIyo yastaM guDanAgarabheSajamecakAdisakalavizvaviditavastudRSTAntavalena nirAkRtya dugdhadadhigorasadRSTAntena vastuvrajasya niraNaiSurutpAdavyayatrauvyarUpatAM nirUpitA kalaGkitajJAna puruSasakalitAgamAH ||8|| u navame kaliprazaMsAstave'lpakAlalabhyaphalatvAddurlabhakRpAlAbhAt zrAddha zrotRsudhIvaktRsaMyogAdyugAntarasyApi bahUcchuGkhalakatvAtkalyANaparIkSApravaNatvAt nizAdiSu dIpAdivaddurlabhatvatpAdAbjasevAlabdheraparayugaprAptatvadarzanAdhigaterviSaharatvacchAsanamaNiprApteH kalyANakaraH kAla upazlokita iti kalirvidvadvandavanyaiH ||9|| dazame'dbhutastave saprakAzaM prakAzayAmAsuH zAsanasataccaprakAzakA vItarAgANAM bhagavatAM svezvaraprasacyanyonyAzrayabhidAM sahasrAkSAnirIkSyarUpavattAM sahasrajihvAvarNanIyaguNavattAM lavasaptamAdinirjarasandehApahAritAmAnandasukhasaktiviraktyorupekSopakAritvayoH paramanigranthasArvabhaumatvayorekAdhikaraNanivezaM nArakAmodakatvaM zamarUpakRpAdbhutatvaM cetyadhiprakAzam ||10|| ekAdaze'cintyamahimastave'cintyabuddhiprAgbhArA acintyaguNagaNavattAM nijagadurarAge muktabhogamadveSe dviSadyAtaM nirjiMgIpabhItabhItatve jagattrayajayaM, dAnAdAnAbhAvepi prabhutAmaudAsInyeSpi dehadAnAnupAkRtasaGgatiM bhImakAntaguNavaccena sAmrAjyasAdhane'pi vigatarAgadvepatAM, devatvepi sakalaguNanilayatAM, mahIyasAM mahattAM mahanIyatAM mahAtmanAM guNAvahAM yathArthatayA // 11 // dvAdaze vairAgyastave AjanmavairAgyavattAM sukhakAraNaviSayaka vairAgyavattAM vivekazAta nibandhanamokSasthitavairAgyatAM nityatAM marunnarendrazrUyupabhogakAlaratyabhAvaM sukhaduHkhabhavamokSaviSaya kaudAsInyaM paratI
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 15 vIta. stotra prastAvanA ] thiMkAbhyupagatArAdhyAGgIkRtaduHkha garbhamohagarbhAnAlIDhajJAnagarbhasagarbhatAM satatasamyagaudAsInyepi vizvavizvopakAritAM cAvizvakra : kovidacakracUDAmaNayaH || 12 // trayodaze hetunirAsastave ( virodhastave ) anAhUtaH sahAyo'kAraNo vatsalo'nabhyarthitaH sAdhusambandho bAndhavo'naktaH snigvo'mRSTa ujjavalo'dhauto'malazIlo'caNDo vIravRtti: zamI samavRtiH karmakuTilakaNTakakkuTTako'bhavo mahezo'gado nArAyaNo'rAjaso brahmAnukSitaH phalodagro'nipAto garIyAnasaGkalpitaH kalpadrusaGgo janezo nirmamaH kRpAtmA madhyastho jagattrAtA 'gopito ratnanidhiravRtaH kalpo'cintyazcintAmaNirnikhilepi jagati nAnyo vItarAgAdbhavato'paraH iti prAcarakhyuH prakhyAtakhyAtayo mahAtmanaH ||13|| caturdaze yogasiddhistave zlathatvena manovAkkAyaceSTAsamAhArAnmanaH zalyaviyogaH, karaNAnAM saMvarapracArAbhAvena jayo'STAMgayogasya bAlyAtsAtmIbhAvazcirapariciteSu viSayeSu virAgaH, yoge'dRSTepi lolIbhAvo hiMsakAnAmupakAra AzritAnAmupekSApakAriNi tathA rAgo yathA na pareSAmupakAriNi sukhyahaM duHkhyahaM veti jJAnAbhAtrakRtsamAdhirdhyAtA dhyAnaM dhyAnaM dhyeyamityetat trayasyaikyamiti ca vilakSaNamahimA jagadgurUNAmeveti jagaduH sUrayaH || 14 || paJcadaze bhaktistave udAttazAntamudrayA jagattrayIjayastvadanaGgIkAraH cintAmaNicyavaM sudhAvaiyarthyaM karoti viparyastamatInAM tvayi yo dhArayati rUkSAM dRSTi taM na cedantarA tatrabhavadupadiSTA kRpA syAdavakSyat sAkSAdbhUya kRzAnuH bhasmasAtkarotviti tvadaviruddhazAsanAparahiMsAdya hitakarmapapathodezapravaNazAsanayoH sAmyaM syAtteSAmeva yeSAmamRtaviSayostat tvadapalApinAmaneDamUkatA zreyaskarI, mandayAyitAyA unmArgapravRttasya zreyastvAt, tatrabhavacchAsanAmRtarasasiktAnAM namaskAryatA, tvaccaraNapUtA bhUrapi bhavyabhAvukalambhayitrIti namo'stu tasyAyapi, tvadguNamakarandapAnalampaTatvena prazastaM me janurjJAnAdidhanalabdhA kRtakRtyazcAsmyahamiti bhaktivismitamAnasA mImAMsitavanto mImAMsAmAMsalam ||15|| , SoDaze AtmagarhAstave'vigarhitAtmAnaH samAhitAtmanAM smaraNIyAM samAcakhyurekataH paramagurupraNIta pravacanapIyUSapAnodgatA paramapathapravINatAnyatazcAnAdikAlInA rAgadveSAvegajAtA mUrchA, rAgagaralamUrcchitAnAmavAcyakarmakAritA, kSaNaM sakto muktaH kruddhaH kSamItyasAdhAraNA kAritA kapiceSTA mohamadirayA, prApyApi bodhiM manovAkkAya duzceSTAnvitaH tvaccharaNagato'pyabhibhUye mohAdi - bhirapahAreNa durlanalAbharannatritayasya tvameva tArako mama iti lagno'smi bhavatpAdayostvaprasAdalabdheyatI bhUmidAnIM mopekSithAH, kRpAparastvaM pAtraM cAsAdhAraNaM kRpAyA ahaM, tvamato bhava yuktAnuSThAnara iti || 16 / / saptadaze zaraNastave kRtasvakRtaduSkRtagarhAsukRtAnumodataH zaraNaM yAmi, bhavatu mithyAduSkRtaM
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16] [ prastAvanA saMgra manovAkkAyajAnAM kRtAdibhedAnAM duSkRtAnAmapunaH kriyAntritaM ratnatritayagocaramanumanye'haM sukRtamahadAdInAmahaccAdikamanumodayAmi tvAM tvatphalabhUtAn siddhA~stvacchAsanaratAn munIMstvacchAsanaM ca zaraNaM prapadye, sarvAn saccAn kSamayAmi kSAmyantu ca te'stu ca maitrI teSu AparamapadAvA teva zaraNaM mameti tenuH zaraNakriyAmatathAmavitathAmavitathavAdAH ||17|| aSTAdaze kaThorastave zeSAparadevavailakSaNyaM krodha lobhabhayAkrAntajagadvailakSaNyameva prabhorlakSaNaM kRtalakSaNA niracaiSuH kRtalakSNatayA paraM naitatsaMsArakAca kAmaliparitAnAmasumatAmAyAti yathArhaM zraddhAnagocare vinA samyaktvAJjanam ||18|| ekonaviMze AjJAstave pAlanamevAjJAyA bhagavaddhyAnaM niHzreyasakaraM nigrahAnugrahakarttRNAM pareSAM vardhinyeva saMsArAraNyasyAjJA, vigatarAgANAmArAdhanam acintyamaNyAdito bhavatyevAbhISTadaM, paryAyA api parAjJArAdhanA, tadArAdhanavirAdhananibandhanatvAnnirvANAnirvANayoH, sA cAzravasaMvarayoheyopAdeyatArUpaiva tadArAdhakAzca nirvANapathanibhRtA abhUvan bhavanti bhaviSyanti // 19 // viMze AzIHstave ca tvatpAdarajaHkaNA nivasantAM mUrdhni mama dRzau kSAlayetAM malamanakSaNabhavaM, luThanairastu kiNAvaliH prAyazcittamasevyapraNAmasya, romAJcakaNTakA asaddarzanavAsanAM tudantu tvadAsyapIyUSapAnAdastu madIyalocanAmbhojAnAM nirnimeSatA, netre tvadIyavadana lAsinI, karau tvadupAstitatparau, zrotre tvadguNagrahaNapare bhavataH sadA, svastyastvetasyai vANyai yA tatrabhavadguNAvagAhapratyagrA omiti svIkriyasva yaddAsaH preSyaH sevakaH kiGkaro'haM te iti, ityevamanUna pratibhAprAgbhAravarNanAtigaM jagadguruM varNayAmAsustatrabhavanto'treti vijJApate / / 20 / / 65 etatparyavasAne yaduta na labdhacarA AdarzA asyAneke / na ca zuddhAH paramAvazyakaM zraddhApIyUSapInAnAM zrAddhAnAmetasya paThanamiti " mudraNopakramodbhava Agasi mithyAduSkRtaM prArthayate sakalabhramaNa saGghasevakaH AnandAndhirastu ca lekhaka pAThakamudrApakAdhyetRRNAM zreyo niHzreyasaparyavasAnaM bodhivI jAvAptidvAreti / sindhvRtvaGkendumAne'bde, (1967) pauSa mAsyasi dale / paJcamyAM suratadraGga, zreyase'stu lipIkRtaH // 1
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ phaphaphaphaphaphaphaphaphaphaphaphaphaphaphaphaphaphapha phaphaphaphaphaphapha pUjyAgamoddhAraka zrIlikhitaprastAvanAviSamapadArthasUcikA grAnanda- laharI - TippaNI phaphaphaphaphaphaphaphaphaphapha 2 zrIvItarAga stotropakramaH phaphaphaphaphaphaphaphaphaphaphaphaphaphaphapha 1. sakalam aihikama AmuSmikaM ca hitaM kurvanti ye te iti vyutpattiratrAtraseyA, vizeSaNaM cedaM prayatate bodhyam / 2. 'zabda' kozAdhAreNa 'nAga' zabdaH zreSThArthavAcI apyastItyato'tra 'punnAga' zabdasya puruSazreSTha tyartho'vagamyaH / 3. AdhyAtmikahitasAdhanapraguNAnAmeva granthAnAM hitAvahatvadyotanAyedaM vizeSaNamupanyastamasti / 4. asauSThavamityarthaH / 5. tata eva = AgamastomAtragamAdeva, idaM hi padaM agretana 'tathye " "vatAraH' padena sahAnveyam / 6. yataH = yasmAddhetoH / 7. bhatra 'cAvApta' padasya samastavAkyAntyabhAgagata 'kevala' padena saha sambandhaH / 8. prabhUtA = atipramANA yA prabhutA = tIrthakRnnAmakarmavipAkajanyaizvaryamahimArUpA, tasyAH AspadarUpaM yat kevalaM=kevalajJAnamiti saGgatiratra kAryA / 9. prakazvAsau prabhAvastena ati = atyarthaM astamitAH kumataiH tatAH bhatanavo ye karmaNAM pravekAnAM = pravAhAnAM vistArakAH ye pravAdAH = matAntarANi yairiti vigrahosrthAnusArI bodhyaH / 10. sAhajika tathA bhavyatyAdivazenodyamApannasyApi gaNabhRtsaMjJakarmaNa udayaprakSitatvamatra nidarya pUjyA - gamoddhAra zrIpAdAH sakaladvAdazAGgopaniSadbhUtatripadIdvArA''gamaracanAyA kuTumbatAraNabhAvanAlabdhajanma gaNabhRtkarmopahitatvaM vyaJjitavantaH / 11. ananyasAdhAraNA nizzeSavastuvraje avasthitA ye avAdhyAH dharmAH teSAM darzane paTIyaH = atinipuNaM yat vacastritayaM, tasya ratnatrayasamA yA akhaMDajyotistaddvAreNetivyutpattirarthAnusAreNAtra vijJeyA / 12. atra ca zrImadbhirA. mAtratA raiH sUribhiH zabdaprayogavaiziSTaye nAdbhutArthanirdezaH kRto'sti, tathAhi : apazcimaH=nAsti pazcimaH yasmAt iti vyutpatyA carama ityarthaH atizayAnAM yat sAmrAjyaM tasya sArvabhaumaH = sarvadigantavyApisAmrAjyapatiH = cakrI, arthAt dharmacakrI = tIrthakara ityarthaH / evaM ca apazcimAzvasau. atizaya sAmrAjyasArvabhaumazca eti karmadhArayeNa 'caramatIrthaMkare' tyarthAbhivyaktiratra zabdavaiziSTyena vihitA |
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 ] [ prastAvanAsaMgrahe 14. rohaNAgiriH khalu ratnAnAM vividhajAtiguNasampannAnAM sumaharghANAM prabhavabhUmirabhigIyate, tasya cAtra cintAmaNisadRzadevAdhiSThita saprabhAva mahima bhrAjiratnasya prabhavatvena nirdezavidhayA pUjyA''gamanadISNAH evaM sUcayanti yad zrutajJAnA''gamapaThanapAThanA''di mahattvapUrNazaktivikAse pratyalaM, tatazca camatkArAstu vAmakaralIlAyamAnAzcAgamadharasya / evaJca AgamAnAM sarvAtizAyimahattvaM khyApitam / 15. atra spaSTanAmA'nirdeze'pi sandarbhasaGgativazataH pUjyapAdazrIdevaddhagaraNInAM parAmarzaH / athavA yogazAstrA''dimatA'nusAraM 'zrIskandilAcAryapAdairapi pustakArUDhattvaM zrutasya kAritamitiprasiddhapakSAntarasyApi saGagrahArthamanirdiSTanAmnaiva 'pUjyapAdAH' ityullekhaH kRto bhavet / 16. etatpadena zrutasya pustakA''rohaNaprasaGge zrutadharagItArthasUripAdAnAM sammIlanaM pAzrcAttyAnAM pAThe zaGkAzaGa kuvyAloDanA'kSamatvasUcakaM dhvanitam / 17. tattvajJAnasya yA zrIH tasyAH valabhI-vaMzapaMjararUpA chadiH tasyAM, arthAt zrutajJAnasya pustakA - SsrohaNabhUmitvenaidaMyugInabhavyAnAM zrutajJAnAdhArarUpA hi sA nagarI 'valabhI' padena sAnvarthaM vyajyate / 18. vizasitaM = karttitam prabalasya karmabalasya = karmasainyasya ketanaM = dhvajaH yeneti vigrahaH / 19. arhANAM = yogyAnAM etena gurvanujJayA dhAraNA''dizakti-pariNatinairmalya-vinItA''diguNasampannAnAmeva pustakAnAmupayoga karaNe'dhikRtiriti vyajyate / 20. arha = yogyaM, saMyamAnukUlamiti yAvata / etena zrutajJAnapaThanAdivyAjena gurvananujJayA maryAdAvilopena vA mohavRddhihetubhUtasundaramohaka-rUparAgA''dimatpadArthAnAM jJAnopakaraNavyAjenA'pi grahaNaM na hi yuktimaditi pUjyapAdAss mamarmajJasUripAdAH sUcayanti / 21. zrImA~zcAsau tattvabhUtAnAmarthAnAM dIpane svarUpaprakAzane dIptaH = tejasvI yaH pradIpastasyopamA yasyaitAdRzazvAsau tattvArthazceti vyutpattirarthAnusAriNI atra saGgacchanIyA / 22. sarvadA = sarvakAlam AzAsanavyavasthAM prabhavati yo'sau ityetAdRzArthe'tra 'sArvadika' padaM vijJeyam / 23. paramArthasya = mokSasAdhanArUpasya yaH paMthAH = ratnatrayIsamArAdhanalakSaNaH tat pradhAnamavadhAraNaM = 1 - nizcayAtmakasaGkalpanaM yeSAM tairiti vigrahotra samUhanIyaH / 24. 'nA'bhaviSyavi' - tyasyApretana 'cakSurUdghATana'- mityanena sahA'nvayo vijJeyaH / 25. sakalajantujAtasyA'sAdhAraNasAtasya vitaraNe vittaM = nipuNaM, pAramArthikatattvapradhAnaM ca yadasAdhAraNAcaraNam, tasyAvagamanamavabodhastadrUpajyotirantarA iti padasaGgatirvijJeyA / 26. duSSamAsamaye udbhUtAH aneke vAcAlAH ye kutIrthikAH tairvAcAlitaM = mukharIkRtaM yat digantarAlaM, tenA
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ gIta stotra prastA. Ti.] [19 'nupalabhyaH digavalokaH prastutamArgasUcakadizAyA avalokaH yeSAM teSAm , digvyAmohamUdAnAmi tyarthaH / 27. 'tat' padena vivekacakSuSastadudghATanasya vA parAmarzo vijJeyaH / 28. ArUDhaH satataM saJjAtaH yaH anAryajanAnAM prabalo hi AsaGga = paricayA''diH, tena jAtaH prabalazvAsau anAryAcAraH, tasya prabhAvo yasminniti marmArthA'nusAraM vyutpattirUhanIyA'tra / 29. anavagataH dravya-bhAvA'nukampAprathane pratyala:=samarthaH dharmamArgaH yaiH, tathA kAma-sneha-dRSTi rAgarUpa madirayA unmattaiH vihitA ye anekadurgamavighnAH=dharmArAdhanAntarAyAH, ta eva saritplavaH= nadIpravAhaH, tasyottaraNAyAdhigataM yat zamasAmrAjyaM tasya sAdhane sAvadhAnaM = tatparaM yat sarvasaGgaparityAga mahA-vratA'GgIkArA''di, tasya vidhAnaM = pAlanAdi ityanvayagarbhaH samAso'tra samyag saMgamanIyaH / 30. AraMbhaparigrahA''saktAH, prabalamohamithyAtvamadirAvihvalAntaHkaraNAH, aviratirAkSasIjagdhajIvasvarUpa ramaNatAsatattvAH ityevaMbhUtAH munaya iti vizeSaNatrayasaGgatiH samyak yojanIyA / 31. 'kiJjalka' padena padmaparAgaH kezarA'paraparyAyo'tra vijJeyaH / 32. zruteH = tejasaH kozaH =nidhirityevaM sUryArthavAcIdaM padaM bodhyam / 33. huMDA=nikRSThA yA'vasarpiNI tatsatko yaH paJcamA'raH sa eva rajanI, tasyAM rajanIcaravadA''caramANAzca, duSTamlecchA''dibhUmipAzca ityetAdRzAH ityanvayaH / etaddhi 'yatyA''bhAsa' padavizeSaNaM zeyam / 34. darzanAntarIyapUjApaddhatyanusAreNa devapUjAyAM Dhaukitasya, naivedyAdeH pUjAdravyasya vA prasAdarUpeNa bhaktabhyaH pradIyamAnaM hi dravyaM 'zeSA' padavyavahAryamatra nirdizya pUjyavaryaiH kAlA''diviSamA'nubhAvataH puNyAupakarSAdvA naSTaprAyaM bahapramANamapi zratamatyalapatarapramANe'vaziSTamapi ArAdhakamamakSaNAmArAdhakabhAva vRddhayarthamatIvopayogi, ata eva ca yadavaziSTaM tadapi zeSA'vat bahumAnAI miti dhvanitam / 35. zobhAprakarSavAcI ayaM hi zabdo'tra gamanIyaH / 36. etaddhi asamA = amAdhAraNA prabhAvanA yatreti bigRhya 'udbhAvanAyAH' vizeSaNamavabodhyam / 37. aidaMyugInajanAnAmiti zeSaH / 38. mugdhajanairiti zeSaH / 39. yathAvadaspaSTalakSyavatAmudaramAtrapUrtikRtAM nirapekSAnAM dhyeyazUnyAnAM hi lokAnAM parAmarzo'tra 'tunda parimRja' padena mArmikarUpeNa vihito'sti / 40. vividharasamayanAnAbhojanavastuviracanapravaNaiH-janaprazaMsAspRhAlubhizca janaiH jayapatAkAgrahaNamivAbhima nyate bAhulyenaitarhitanayuge vividhabhojanasamAraMbheSveva kRtArthatAbhAsaH / 41. sattva-dhRti-sAhasA''disampAdya yazasa lokaiSaNAnusAramarthavyayasAdhyavividhAMgladezIyavAditravAdanazUrai ssamaharghatvamadhunA bahulatayA pAmarajanairvihitamastItyato'tra tat kaTAkSitaM pUjyapAdairatra / 42. mativaibhavena svaparopakArakRtau zAsanaprodbhAsanAyA pravRtti vihAya cakSurmohakavividhA'zAstrIyadRzya
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 ] [ prastAvanA saMgrahe prathanasaMyutaizcandrodayA''diviracanairmaulikA''cAraniSThatA'pasarpaNasyA'sadanubandhivirUpavikRtimUlattra dvizeSaNena zrImadbhiH / 43. vItarAgaprabhUNAM bhaktimahotsaveSu vividhageyapUjAsundarakAryakramopapattimAtramevAbhilakSyate, ityetaddhi na vayaiM, jinabhakta: mahArthatvAt, zAsanAnurAga, DhamUlatAsampAdanAyaitat vizeSaNaM sUcakamupanyastamasti / 44. param = utkRSTuM, aniSTumiti zeSaH / 45. avigItaH = aninditazcAsau siddhAntazca tasya prasAdhane = vividhapaThanapAThanA''dikAryakSamatArUpe, paTu = samartha, yat jJAnaM, tasya divAkarANAM zrImatAM gaNabhRtprabhRtInAM sakalaM yat vAGamayaM tasya vitAnasya = samUhasya vistAraNAya labdhaH avatAraH yeneti vigrahaM vivakSya zrIdevacandrazreSThino'pUrvazrutabhaktirUhanIyA sujJavivekibhiH / 46. svavaptA = svajanaka ityarthaH / 47. sUcayitvetyarthaH / 48. nirvIrANAM = nirvazAnAM dhanasya kararUpeNa rAjA''deyabhAgasya mocanaM = mutkalanaM, tathA aSTAdazadezeSu ya amAripaTaha, vihitau ca tau upadezadvArA nirvIrAdhanamoca nASTAdazadezA mAripaTahau ceti karmadhArayaM kRtvA tAbhyAM labdhaM bhAkalpasthAyiyazaH zarIraM yairiti vyutpattiratra gamanIyA / 49. sArdhatrikoTimitagranthAnAM prathanena lakSitaM = anumApitaM yat sarvajJAvatAratvaM tena vitIrNaM kalikAlasarvajJabirudaM yebhya iti vigrahaH / 50. ' grantha' padenAstra racanArthaka 'prathi' dhAtormolamarthaM lakSyIkRtya racanArthaM vivakSya 'zloka' rUpArthasya ca lakSayopapattiH kAryA tatazcAtra 'grantha' padasya zlokArthakatvaM jJeyam / 51. anavadyena vyAkaraNa- kAvya- koza- chandarUpavidyAcatuSTayasambandhinavazAstraracanArUpeNa cAturvidyavidhAnenakhyAtaH brahmAtigaprabhAvo yeSAM te tathA 'STAdazadezAdhipateH kumArapAlakSmApAlasya bodhanena = dharmamArgagAmitvakaraNena smAritaH sAtizayaH munigaNaH = avadhyA''dijJAnasampanna maharSigaNaH yairiti samasya dvandvaM kRtvA'rthasaGgatiH kAryAH / 52. enam = prakRtaM zrIvItarAgastotrAkhyaM granthamiti sandarbha saGgatyohanIyam / 53. puNyatamAH = saMskAradhanasampannatvena pavitratamAH ye janAH teSAM nivAsena tiraskRtaH vibudhAnAM = devAnAM Alaya: = bhUmiH ya vibudhAlaya: = svargaH yeneti vyutpattiratra karaNIyA / , 54. parasparaM yaH virodhaH sa eva yaH durgandha taM bibhratI yA vANI tasyA vAcakAH = bhASakAH suraguravaH = nAstikAH, teSAM tiraskAriNA / bhAratIprAgbhAreNa bhUSitaM yat vadanaM tadeva malayaH tasmAt niHsRtA aviruddhA yA paramA''gamAnAm uditiH tasya zravaNasya bhAgyamiti vyutpattirarthAnusAriNI kAryA / 55. anyadarzanIyA hyevamAmananti yat : bhUtacatuSTayavAdinAstikamataM tribudhaguruNA suraguruNA bRhaspatinA jagadvyAmohAya prakaTitamityataH nAstikAnAM suragurupadena vyAjastutirUpasaMjJA'tra nirdiSTA vijJeyA / 56. vijJeya mityarthaH /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIta. stotra prastAvanA 57. zrIhemacandrasUrINAmiti zeSaH / 58. 'abhyasye'-ti padasyA'gre 'prakAzAnAM dvAtriMza' iti padena saha sambandho yojanIyaH / 59. dantazodhanaM ( dAtaNa ) antaHkaraNazodhanaM ca nirdizyA'tra pUjyapAdai : prastutagranthasvAdhyAyasyA'ti mahattvaM vyaJjitamasti / 60. prakAzasyojjvala-dIptimattvA''didharmakadambaM prastutapranthe'bhyAsapAThA''dinA saMgamayya granthA'vAnta rabhAgarUpaprakAzaviMzateryathArthatvaM saGgamanIyam / 61. 'zobhA'- miti padA'dhyAhAreNa 'vyAvarNayantaH' iti padena sahA'sya sambandhasaGgatiH kaaryaa| 62. vAda-prativAde vAdipraznasya samAdhAnarUpe uttare svabhAvavAdA''zrayaNaM tu nirarthakameveti dhvanyate'tra / 63. yathAdyapArapArAvAranIradhau pravahatpotamadhyataH kazcicchakuntaH = pakSI uDDIyetastato gacchedapi, paraM kutrA pyavasthitiheturupaM nagaM taraM vA'labhamAno'gatikatayA vahamAnaM tameva potamAzrayet , uDIyoDIya tasya ca tatraivA''gamanaM sahajasiddhameveti nirdizya tIrthAntarIyANAM prAvAdakAnAmabhinivezavatAmapi vAdinAmabhimatanijavastunirUpaNe'nAbhogato'pyanekAntAzrayaNaM zabdAntarato'pi karaNIyamApatatyeveti sUca yitvA zrImadbhiH sUrivaryaiH syAdvAdasya sArvatantrikatvaM nirdiSTam / 64. 'tasyai api' iti sandhicchedo hyatra vijJeyaH / 65. mudraNasya upakrame udbhavaH yasyeti vigRhya prakRta mudraNe jAtasyAzudhyA''didoSarUpasya 'mAgamaH' nirdezaH kRtaH iti vijJeyamatra paramArthAdhIdhanaiH vidvadbhiH / - zrIzrutajJAnamahattA 8jJAneSu paJcasu punaH zrutamekameva, vyAkhyAti rUpamamalaM svaparAzrayAGkam / mUkAni zeSamatimukhyavibodhanAni, sveSAM na rUpamamalaM vaditu kSamANi // -pUjyA''gamoddhArakazrIviracita"zrIjainagItA" bha.26 zlo.63
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ + zrI AgamoddhArakAlekhitaprastAvanAsaMgrahasvarUpe * zrI AnandaratnAkare XXXXXXXX XXXXX****** tRtIyaM ratna syAdvAdabhASA-prastAvanA ******************* nmo'rhdbhyH| avadheyamidamavadhAnadhIdhanairetattAvadyaduta pramANAdhInaiva meyasiddhistataH samyagjJAnaM niHzreyasaM ca, UcuzcAta eva vAcakavaryAH 'pramANanayairadhigama' ityAdi, pramANanirUpaNapratyalA vAGmayavIcizvAsAdhAraNA vartata evAbhiyuktatamAcAryapraNItA, naca sA 'sukumArazemuSIkANAmantipadAmupakArakAriNyaidaMyugInAnAM tathAvidhAvatArakArakagranthamRte, tatrApi ye vistRtatamA anekatrAnuprAsAdhalakRtAH kaThinataravAkyAvabodhAH samAsapracurAH prasaktAnuprasaktAkhyAnakhyAtamahimAno mithyAtvadhvaMsaprayojanA vAdaparamparAnibaddhalakSyAH santi zatazo granthAste'pi na bAlAnAM svasamayamAtrAvagamahRdayAnAmupakartAro, yogyazcAyamevAtasteSAM grantha iti phalegrahimudraNAdiprayAso'syAtrasya / ___atra ca pramANe pratyakSaparokSAkhye AkhyAya, vyutpAdayitu saprabhede yathArha vistare, pramANAMzabhUtAn nayAn vikalAdezatayA prasiddhAn "nikhiladarzanAgamavacanamUlabhUtAnpratipAdya ca, jIvAditatvasaptakamapi niHzreyasanidAnasamyaktvaviSayatayA yathAvat samAcakhyuH khyAtayazasaH / zrIzubhavijayagaNayaH kadA katamaM ca bhUmaNDalaM maNDayAmAsuH pAvanatamaizcaraNaiH pUjyAH svakIyairiti yathArthatayA na vevidye taditihAsetivRttaviralakAlotpanno'haM, tathApyanumIyate etAvadyaduta vaikramIyasaptadazazatI saMvadAM tadIyavartanAhetubhUtA, yataH zrImattapogaNagaganamaNizrImadvijayasenasUripAdaprasAditapraznottarANAM saGgrAhakAH zrImaddhorasUrIzvaracaraNasarojacaJcarIkAyamANA ete, 15pUjyAzcoktazatInA iti nirvivAdaM paTTAvalI-paTTaka-zilAlekhAvalokanAdinA nirNIyate'vasIyate ca tadvihArasya gurjaratrAyAM dhAnyAM "bhAvAttadbhAvitvaM /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ syA0 bhA0 prastAvanA] [23 cakrANaizca pUjyairenaM granthaM prAntavyutpAditA jIvAdayaH padArthA nityAnityatvAdidharmasaMvalitA jJAnAdidharmabhinnAbhinnA bhASyatayA abhipretA iti yathArthAbhidhA'sya 'syAvAdabhASeti, pramANAdinirUpaNaM tu tadaGgamiti tadapi "tathaivAhataM gaNibhiH, syAdvAdAnugataM pramANAdi vA nirNeyatayAbhipretamatrAtrabhavadbhiriti tathA'bhidhA'sya / tatrabhavadbhiH ke ke kRtA granthA ? iti na jJAyate iyattA, paraM praznottarasaGgrahAvasAne kAvyakalpalatAmakaranda-syAvAdabhASeti pratyakSopalabdhestaistritayaM granthAnAM pratene 1 praznottarasamuccayaH (senapraznAparAbhidhAnaH) 2 kAvyakalpalatAmakarandaH 3 syAdvAdabhASeti ca, pazcAcca "praznottarAdaviSyan vihitAH kadAcidganthAH paraM na te jJAyante tadulla khAdidarzanA'bhAvAt , durlabhAzca pratayo'dhunAnekakAraNata iti tu nirNItaM prastAvanAkata bhiranekaistathApi bhaviSyanti sulabhAH pratayastadavalokanAni ca zreSThivaryadevacandralAlabhrAtRniyamitapustakoddhArakozAdityAzAse sAgarAnta AnandAbhidhAnohaM zramaNasaGghakRpAbhilASukaH, prArthaye ca pramAya' pramAdajAtAmazuddhim vAcayantvetad grantharatnam iti vAcanIyavAcanAnibaddhakakSAn sajjanAn , baddhAJjalizca tebhyo'yaM ye jJApayeranazuddhi madIyAM mithyAduSkRtamurarIkRtyAzuddhisatkaM yAce cAtmanA sarvAn yat yathAyathamavabudhyAtratyaM padArthajAtaM zraddadhAtu sajanagaNaH, Acaratu ca yathopadiSTamAgamAnurAgarakto "nidvandvapadAptaya iti // bhRgukacche racitA vai, Anandayutena sAgareNa mayA / mAghe supaurNamAsyAm , RSi-rasa-nava-candra-hAyane (1967) zubhadA // 11 // jainAgama-pradhAnatA hA ! hA ! bhISaNakAla eSa na yataH satyArthadRbdhau ratAH , sUryAdyAH pracurAzca pustakaparAvartodyatAH vAdinaH / bhUmIzA vibudhAzca pakSapatitA dAkSiNyalobhodyatA , alpA mArgaratAstathApi jayavAnAptAgamaH zuddhavAk // pU0 AgamoddhAka zrI racitazrI Agama mahimA zlo0 239
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjyAgamoddhAraka zrIlikhitaprastAvanAviSamapadArtha sUcikA Ananda-laharI - TippaNI 3- zrIsyAdvAdabhASA prastAvanA 1. dhAraNAzaktivizeSarUpA hyavadhAnadhIH, nirNayakArikA hyeSA goyate matijJAnAvAntarabhedarUpeti bodhyamatra samIkSAvadbhiH / 2. tataH = pramANadvArA jAyamAnapadArthajJAnAdityarthaH / 3. duravagAhadurUhatarkajAlasaJcaraNAdiSvasAmarthyarUpamatra buddheH sukumAratvamatra vijJeyam / 4. prasaktaM = viSayAnugataM, anuprasaktaM = prakRtopayogitvena paramparayA'pi viSayAnugatam etayorarAkhyAnena = nirupaNena khyAtaH mahimA ekapranthasajjJAnaprayAsena naikapadArtha pracuratarajJAna sampannatAkaraNarUpaH yeSAMH te iti vyutpattirarthAnusAraM vijJeyA'tra / 5. svasya = abhimatasya, jinoktasyeti yAvat samayasya = siddhAntasya avagame - jJAne hRdayaM cetaH tatparatArUpaM yeSAM teSAmiti samAsena svamatajijJAsUnAmiti bhAvaH / 6. saprabhede yathArha = bAlajIvadhAraNAzakti anurUpaM vistaraH yayoste / etaddhi 'pramAraNe' ityasya vizeSaNam, tayoH vyutpattiH = spaSTabodhaM kArayitu' 'nayAn pratipAdye'tya sambandho jJeyaH / 7. nikhilAnAM =samastAnAM darzanAnAmAgama-vacanAnAM = mUlabhUtazAstravAkyANAM mUlabhUtAn itivyutpAdanIyamatra, vizeSaNaM caitat "nayAn" ityasya jJeyam / 8. 'iti ha Asa = iti' vyutpattyA evamatra purA AsIditi AptAbhijanakramAgatatattadvyaktisthala vizeSANAM ghaTanAdikAnAJca maukhikavArttANAM saGkalanam = itihAsaH / bhinnabhinna dezakAleSu ghaTitaghaTanAnAM kenApi prakAreNa lipibaddharUpatayA saGkalanam = itivRttam / ete virale yatra kAle tasmin kAle utpannaH iti vyutpattimardhasaGgatidvArA kRtvA durlabhaitihyasAmagrIko hyayaM kAla iti dhvananA'tra pUjyavaryaiH vihitA / 9. 'saMvat' zabdohi varSAvAcI avyayazca tathApyatra "prakRtivadanukaraNa" miti nyAyena SaSThIbahuvacanaM saGgamanIyam / 10. ' varttanA' zabdo yatrAstitva- vidyamAnatArthaparakoS - vabodhyaH /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ syA0 bhA0 pra0 TippaNI] [25 11. bahuvacanAntapUjyazabdenAtra mukhyataH zrIvijayasenasUrIzvarANAM gauNabhAvena ca 'vijayahIrasUrIzva rANA'mapi parAmarzo vijJeyaH / / 12. 'paTTaka'zabdenA'tra prAcInabhANDAgAreSvidAnImupalabhyamAnAnAM sAdhumaryAdApaTTaka-vihArapaTTaka-kSetrAdeza maryAdApaTTakAdInAM saGketaH pUjyavaryaiH vihito'sti / 13. atra 'tat' padena graMthakarttaNAM zrIzubhavijayAnAM parAmarzaH / 14. 'tat' padenaitatra gUrjaradezasya sUcanamavagantavyaM prekSAvadbhiH vidvadbhiH / / 15. atra bhASyazabdaprayogaH nahi granthavyAkhyAvizeSArthaparakaH, kintu bhASita badituM yogyAH-zakyA iti vigRhya uccAraNAItvarupArthe bhASyatA'zabdaprayogo'vabodhyaH samyagadhigatazAstratattvamarmajJaiH samIkSAvadbhiH vidvdbhiH| 16. padArthAnAM bhASAprayogAItveneti vijJeyam / 17. zrIsenaprabhAparAhvAt praznottarasamuccayAkhyagranthAditibhAvaH / / 18. sukhaduHkha-zItoSNa-priyApriyAdidvandvaiH duHkhahetubhiH muktasya mokSAparaparyAyasya paramapadasya sUcakamidaM pdm| jinazAsananA ArAdhakanI ucca manodazA "jainA bruvanti jagatI-sakalA'sumatsu , maitryA yadatra bhuvane durita na ko'pi / bho ! sandadhAtu yadi cAkRta prAk tathApi , dharmAt praNAzya phalavedanabhAk tu mA'stu / / bhAvAnukampanayutA manasA spRhante , yanmucyatAM jagadidaM sakalAdhabhArAt / nAstIha yadyapi samasta janasya muktiH , sambandhijIvanaparoktiriveha yogyam // " / -pU0 dhyAnastha sva0 AgamamarmajJa ____ AgamoddhArakazrI racita jaina gItA a0 13 zloka 29--30
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AgamoddhArakAlekhita prastAvanA saMgraha svarUpe zrI AnandaratnAkare caturthaM ratnaM pAkSikasUtrasyopakramaH viditapUrvametadviduSAM sutarAM yaduta prathamAntimatIrthAnusAriNAM munivaryANAM niyataiva kalpamaryAdA, kalpacAcelakyAdi prabhedena tatra tatra tatrabhavadbhiH sUripravaraiH pratipAdyata eva dazadhA, sthitikalpikAzcAta eva munipuGgavAH, etAdRzaH sarvepyeta AcelakyAdayaH kalpAstRtIyauSadhakalpA eva sAmAnyena, tathApi "sAmya- 'tatprarUpa kacaturviMzatyAtmastava-tadarzakaguNavatpratipatti-svIkRtAnavadyavRttisAvadyanivRtti viSayakAticArAlocanAdimithyAduSkRtadAnA-zuddhaduSaNaduSakAyotsargAvargAnavAptA -- vAptaguNa sthairyAtmakAvazya vidheyAvazyakAnanyasvarUpaH pratikramaNakalpo vizeSeNa tathAvidho'ta eva cApazcimatIrthapatizAsanollekhe 'sapratikramaNo dharma' iti tatra tatra gaNabhRtpAdai ravikalasAdhanasAmagrIsAvadhAnAnagAraziromaNivarNanAdau spaSTataraM varNyate / 12 tathA ca niSpratikramaNAH zrImadvIrajinapatizAsana vahirbhUtA evAvaboddhavyAH, saGgirante ca kecidanavadyapAramarSatatvAvagamazUnyA yaduta - "pratikramaNaM tAvatpramattAntAnAmeva, "samaNeNa sAvaeNa ye" tyAdyAgamo'pi tAdRzazramaNAnAmeva tatkarcavyatAkhyAyakatayAnugamanIyaH, anyathA ""no santyAvazyakAni SaDi" ti vacanamA' vakSyadvirodhaM bAdhakamapi cAvazyakAkaraNe teSAmeva ye pramAdapaGkajAlanimagnAH, spaSTaM caitat "pramAdyAvazyakatyAgAdi" tyatreti / ", paraM naite mImAMsante mAMsalamImAMsAjuSo'pi mImAMsitamabhiyuktatamaiH spaSTaM yaduta - kiM samagramapyaha: te'pramattatayAvatiSThante sarvadA pratikramaNakAle vA kevalamAyAtyapramattatvamAvazya 4 kAvArakamiti kRtvA ? prathame prathito'kIrttipaTahastAdRzAmAptAgamacAdhitavAdinAM yano nAntamuhUrttamativRtya vidyate'pramattabhAvo'pi pramAdyato vA''" vAsakAnuSThAnakAle tu "tadavAptyAM tadakaraNamiti vacanaM kasya na hAsyAya syAt prekSAvataH 1 yataH kimitare'nuSThAnakAle'pyAvazyakAnAM pramattAsteSAM vA " tathAvidhAnAmanumatamanuSThAnameteSAmabhiyuktairbhavediti vicAryatAM kSaNaM nirIkSaNacakSuSkaiH / 14 18 20
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ syA0 bhA0 prastAvanA] [27 nanu niSphalaM tarhi "no santI"-tyAdi "pramAyAve"-tyAdi ca varNanaM varNana'caNAnAM sUrINAM guNasthAnakramArohagamiti cet astu bhavAdRzAmadhaH22sthAnAnveSaNaparatayA zrImatAmapi teSAM kalaGkadAna nadISNAnAM 24tattathA. vastutastu pUjyapAdairapramattatAmahimAkhyApakatAparamanvazAsIdaM, tathA cA''-"tmazodhi kArakANI' tyadhyAhRtya vyAkhyeyaM, tadevazca 'AvazyakAni tatrAtmazaddhividhAyakAni na santi' iti phalito'rthaH syAttata eva cAnantaramUcivAMso'nUcAnapravarA yaduta-27"satatadhyAnasaMyogAcchuDiH svAbhAvikI yata" iti, zrutvA caivamupavarNyamAnaM phalamagramattatAyA yo vijahyAtkazcittAnIti28 ziSTavAn "pramAdyAve"-tyAdinA, vigatapramAdastu tathAnuSThAnapravatta eva syAtnaca tasya tajihAsA bhavet svapne'pya bhavyAnAmivAnAdikAlInasaMsArajihAsevAvAptAzcApramattA eva vandanakakAyotsargapratikramaNAdipravattA aneka mahAtmAno'pavarga zItalAcAryabhAgineyAdyA ityalamaprastutena / sthitaM cedaM yadapazcimaparamezvarapathAnusAriNaH kurvantyevAvazyakaM sAmAyikAdyadhyayanapaTakarUpaM, tadapi paJcadhA, devasika-rAtrika-pAkSika-cAturmAsika-sAMvatsarikabhedAt , 3degetadbhavIya-pratibhavIye apIti tu nirakSarANAM pralapitaM, yato nAtItakA ThAdbhinne ete, anAgatapratikrAntistu nA''ptA''gamamUlA "aIyaM pauikkamAmI" tyAdivacanAt , pratyAkhyAnarUpApi sA nAnyabhavIyA syAt , na ca sAtra parigaNanIyA''vazyakaprakaraNe, ArAdhanAvasare tu 32"jamihabhaviyamaNNabhaviya"-mityAdi yatprocyate pravacanavedibhistat sAmAnyAlocanAdirUpatayA viratAvirata prabhRtisAdhAraNyenaiva ca, pratikrAntaM ca 4"iha vA bhave anesu ghe"-tyanena taditi unArthavattAdhikyasyAvazyakayoH, yahA saMlekhanArAdhanArUpaM taditi nAvazyakatA tasya, pratiniyata kAlAnuSTha yatvAbhAvAt vidhAnAbhAvAt / avidhAnepi prAyazcittAsevanAneho'bhAvAcca tathA'sya kalpatve tu syurevaite daivasikAdivaditi kRtam prasaktAnuprasaktana / ___ avazyaM ca paJcadhApyetadanuSThe yamAdyAntimayati patisamArAdhanatatparayatibhiH 40"duNhaM paNa paDikkamaNe"-tipravacanavacanAt , natu 'madhyamatrijagatpatimArgAnusArivattadvayameva, vakrajaDAnAmaidaMyugInAnAmeSAmevaMvidhakarnavyahatvasyaiva samAdezAdupakArakatvAt apramAdavardhakatvAcca / kizca pratyahaM devasikarAtrike vidheye adhunAtanaimunivariSThaH, pratipakSaM praticaturmAsaM pratisaMvatsaraM ca tatkAla eva tattat vidheyaM natu dvAviMzatijinapatimArgAnugAnagArastomavat 42 "duNhaM saya dukAla"-mityAdivacanAt kAraNajAta eva pratikramaNadvayaM ceti, zrAvakAstu vItarAgavAnusAriNo'pi sarvaviratAnusAriNa iti na teSAM pArthakyena pratikramaNAdivyavastheti tattvaM / / pratikramaNeSu ca satsvapi kAlAdibhedena paJcavidheSu vihAyotsargA'''disAmAnyabhedaM nakopi
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 ] [ prastAvanA saMgraha tathAvidho vizeSo'tiricya daivasikapAkSike, tatra daivasikapratikramaNe zramaNasatkaM pratikramaNaM savyAkhyAkamAviSkRtapUrvamevaitatkozAdhyakSAdibhiH, pAkSikAvazyake cAvazyakamanagArANAme 4 tanmukhyatayetyupakrAntaM mudritu taireva / paraM grantharatna 'tropakrAnta vicAraNIyametadvicAracaNAnAm yaduta - kasko'sya vidhAtA ? kathAsya racanAdhArabhUtaH kAlaH ? kasmai vA nirmitaM ? ke vA'dhikArAH ? kasko'tra vivaritA ? kadA katamasya bhUmaNDalasya maNDanaM ? ityAdi praznavRndam / tatra prathamaM tAvadviditapravacanarahasyAnAM viditacarametadyaduta pAkSikaM pratikramaNaM zrImajinapAdaiH praNItaM jinAjJAnusArisAdhusantatihitAya sapratikramaNadharmapratipAdanAdinA tathA ca 45 tadAtvamevaitasya, na cAsya zrUyate parAvarttAdi, bhASA'pi ca sUtrAnusAriNyevAtra, dazavaikAlikAdizrutAnAM yadutkIrttanamatra tatsamagrazrutasthavirakRtismaraNIyatAjJApanAya lekhanakAle sthApitamiti nako'pyanAzvAsastIrthAnusAriNAM na carte sUrikramavizrambhamantarA ca zrutasthavirapratyayaM sAkSAdvIravibhuvyAkhyAtamapi pramANayituM pAryate kenApi, tathA cetarA''gamagranthAdAvapi pazcAtkAlabhAva - vRttAntAdyavekSyata iti na kopyanAzvAsaH 46 pUrvoktAdeva hetoH 47 pUrvoktAnAM / evaM ca vidhAtAro'sya zrImadgaNabhRtpAdAH saGkalitaM ca lekhanakAla evaMvidhatayA sUrisamUhairevamevaca yatipratikramaNAdAvapyavaseyaM, tathA ca kimidame tAdRzamabhUttadeti saMzayAnAstIrthabAhyA nirastA zraddhAnazUnyAH, vidhAnAne hA'pi nirNItaprAya evAnena gaNabhRtAM vidhAtRtvena, kimanyadvA syAt pratikramaNaM, AvazyakaM ca teSAmapi pUjyAtmAnAmAvazyakAnuSThAnamiti sattaicAsya tadAnIM, tIrthapravRttikAlazcAsya racanAdhArabhUtastadaiva ca vidheyametadivasAvasAna iti kRtvA, bhramaNasUtraM 52 tatsahacaraM caitadapi viracitamiti nirgIyate, anabhyupagamastu kaizcijinavare - ndrAdInAM taduditAnAM yatsaddhAntAnAmapi ca kriyate iti na so'nAzvAsanidAnamavitathazraddhAvatAM, tathA svAnyAtmazuddhirevArtho'sya nirmANe heturanantaraH, paramparayA tu samepAmeva tIrthakarAdhyAnusAriNAmapavargAvAptirastyeveti / * 5 4 5 5. avadhAraNIyaM cedamatha dhIdhanairatra yaduta - yadyatsvIkriyate tatra tatra bhavedevAticArajAtaM karmoMdayAdinA, strIkRte ca sAvadyatyAgA'navadyAsevane yAvajjIvaM vAcaMyamaiH tatra sAvadyatyAga eva copasthApanAvelAyAM paJca mahAvratAnyAropya " zikSake dRDhIkriyate iti rAtribhojanaviramaNaSaSThAnAM mahAvratAnAM paJcAnAM pratikrAntiH svAdhyAyasya cAnavadyayogamUlarUpasyA' " " vAcitAdAvaticArajAte pratikrantavyamiti zratotkIrttanA'tra kIrttitA paryante sUribhiH, 0 madhye sAvadyAdyakAdisthAnapratikramaNaM tu sAvadyAticArajAtapratikramAya sAmAnyeneti sAmAnyato'dhikAranirdezaH / 5
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIta. stotra prastAvanA ] [29 vizeSatastu nirdeza evamatra yaduta-"maGgalAdIni sphAtimanti bhavanti zAstrANo-ti" maGgalamupAdAyA''dau zrotA ca siddhAbhidheya eva zrotu pravarttata ityadarzi tadapi, prayojanaM cemaM 1 guNaratnasAgaramavirAdhya tIrNasaMsArA ye' ityAdinA sUcitaM, sambandhopi caitadanusAryeveti na pRthaka pratipAditaH, __ evaM prastAvya sakSepeNoddiSTAni mahAvratAni paJca rAtribhojanaviramaNaThASThAni yathoddeza nyAyena prathame tatra vrate tAvaduccArya sUkSmabAdaratrasasthAvarAdivadhaviSayakatrividhatrividhaviratirUpAM pratijJAM saGkSapeNa pratikrAntistAvattadanu ca vizeSataH praticikramiSubhivyakSetrakAlabhAvataH pratikramaNIyaM prANAtipAtaM vibhajya, dharmasya kevaliprajJaptatvAdidvAviMzativizeSaNaviziSTasyAjJAnatvAdiSoDazavizeSaNaviziSTanAtmanA yadaihikAnyabhavikaM tadviSayakaM kRtAdi nindayitvA, punarahaMdAdisAkSikaM pratijJAya, vizeSeNa vrata upasthAya, duHkhakSayAdhuddizyopadarya dADharyaJca, tatra pratijJAtastadrakSaNAya vihAraH / evameva ca mRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigraharAtribhojanAnAmapi yathArhamavagantavyam / navaraM maSAvAde tadudbhavaH krodhalobhabhayahAsyebhyo, dravyAdivibhAge tvAdya SaD jIvanikAyAH, sarvaloko, divArAtrI, rAgadveSau cetyanukrameNa dravyA''diSu tathA'tra vAcyaM, paraM sarvadravya-lokAloko dravya-kSetrayoH parAvayau~ / adattAdAnodbhavo grAmanagarA'raNyA'lpabahvaNusthUlacittavadacittavadviSayatayA, dravyakSetrayoH parAvartastu grAhyadhAryadravyeSu grAmanagarAraNyeSu ceti / / maithunodbhUtirdivyamAnuSatairyagyonibhyaH, dravyato rUpa-rUpasahagatayoH sacittAcittaAdiSu, kSetrata UrdhvAdhastiryaglokeSu / parigrahaprabhavo dravye sacittAcittamizreSu, bhAvato'lpabahumUlyayoH / rAtribhojanamazanapAnakhAdimasvAdimasaMbhavaM dravyato'zanAdi, kSetratastApakSetraM, bhAvatastiktakaTukakaSAyAmlamadhuralavaNarAgadveSA iti samutkIrya paJcakaM mahAvratAnAM rAtribhojanaviramaNavrataSaSThAnAM pApodbhavatatpravRttihetu;tannivRtti-nivRttisvarUpa-tatphalA''khyAnadvArA''khyAyi bhAvanAmUlabhUtamatikramavarjanaM aprazastayogavarjanAdikhyAnena / bhAvanAstu paJcaviMzatirevaM manoguptye-SaNA''dAne-ryAsamiti-dRSTAnapAna''AdAnairhAsya-lobhabhaya-krodhapratyAkhyAnA''-locitabhASaNairAlocitA'-bhIkSNa-sAdharmika-sapramANAvagrahayAcanA-'nujJApitapAnAzanaH strIpaNDhapazumadvezmAsanakuDayAntarasarAgastrIkathA-prAgratasmaraNa-strIramyA kSaNA-Ggasa~skA ra-praNItAtyazanavarjanaiH priyApriyazabdarUpagandharasasparzeSu prItyaprItiparihAreNa kramAda vrateSu paJcasu / SaSThaM tu na sameSu tIrtheSu mUlaguNarUpamiti na tadbhAvanAH parigaNyante'tikramAstu sUryazaGkitatA'timAtrAhArAdinA /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 ] [ prastAvanA saMgraha tadanu pratikramaNapravRttasvarUpaM darzajJAnacAritrANAmavirAdhakaH zramaNadharmasthita AlayavihArasamiti guptiyuta itirUpamupadarzayanto mahAtmAno mahAtratapaJcakarakSaNapratijJAM samAcakhyuH Akhyazva sAvadyetarayogAdInAzAtanAparyantAnekArthIMstrayastriMzadantAn parihAryadhAryatayA mahAvratapratijJAparipAlanAya / nigamayantazca mahAvratoccAraNaM savizeSArhan mahAvIranamaskArAdavak tadupakArasmaraNamitra prakaTayAmAsuH stheryAdInanupamAn mahAvrataguNAn / " niravadyayogAnAM svAdhyAyamUlatvena zrutasamutkIrtanAM tadaticArapratikramaNaM ca cikISubhiraGgA 'naGgatvena pratitIrthaM niyatA'niyatatvena zrutaM vibhajyate dvidhA, tatrApi pratyahaM kriyopayogyA''vazyakaM vyatiriktaM ceti vyatiriktamapi prathamapazcimapauruSyadhyeyam kAlikamitarattUtkAlikamiti saprabhedasyaiva tasyASSkhyAnAya kramaza AvazyakAdhyayanAni, utkAlikAni, kAlikAni, aDgapraviSTAni cA''khyuH khyAtamahimAno yathAgahana nyAyenA''khyAtaM ca tatrArhadbhagavadAkhyAtaguNAdInAM zraddhAnAdi kAryatayA, antaHpakSaM kRtAnAM vAcanA''dInAM duHkhakSayAdyarthamupasampattimakRtAnAM ca teSAM tatra prAyazcittapratipacyAdi pratipAdya, vizrutakIrtizrutadharmavAcakebhyastadA''rAdhakebhyazca nirUpya namaskAramAtmIyAnArAdhanAmithyAduSkRtaM samarpya, kIrttitA'vikakIrttiH zrutadevatA zrutAdhiSThAtrI | AvazyakadInAM viSayAdyupadarzanaM tu nAdRtam vistArabhiyA''prastutAdezcAbhyUAM vA svayaM dhImadbhiH / zeSaM vidhyA''di kSAmaNA''di ca vidhyupayogIti vibhAvanIyaM prekSAvadbhiH, paramavazyametAvatAdhikAraprabandhena bhaviSyati bhavyAnAmAvazyakatApratibhAnametasyopayogitA cAtizAyinI sUtrasya savivaraNasya mudraNasya ca pratibhAsiSyata iti na tatra vAcyaM kiJcit / vivaraNaM tvetadvaikramAbdIyadvAdazazatakakAlInAcArya zrImadyazodeva pAdairdvadhdhaM zromadaNahillapattane sauvarNikanemicandra pauSadhazAlAsthitaiH zrImatsiddhAdhipe zAsati rAjyaM zrI maccandrakulonazrIvIramizragaNibhujiSya ziSya zrIcandrasUripAdapadmamadhupAbhaiH, zrI matpraNIto nAnyaH kopyupalabdho grantho yadi paraM syAjjJAtaH kasyApi dhIdhanasya, jJApanIyA vayaM sopaskAramityAzAsmahe, upAsmahe ca tatpAdAn ye yathAyathamavagaNayyedaM niHzreyasasAdhanAya saphalayeyuH zrutodIritam, vyavasthAdi ca jJAnoddhArakozadraviNAdiviSayaM mudritapUrvaM mudrita pUrvetina tatrAyAsaH // mudraNe cA'syA'bhUtpustakamekaM mUlAdhArabhUtamasmadIyaM vaikramavarSIyaSoDazazatIyaM zuddhatamaM, dvitIyaM ca tyaktasugatimArgamUlalumpakA nugataDhuNDhakakumArgazrImadAnandavijayapAdAnAM ziSyavarairjJAnakozavistAraprayataiH zrImatkAnti vijayamunibhiH prahitaM zuddhatameva kRte'pyatra zodhanAdiprayAse sulabhatvAcchadmasthaskhalanasya dRSTidoSAdakSarayojakadoSAdvA yatkiJcidbhavedazuddhijAtaM tadvAcyaM zodhayitvA
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ [31 syA 0 bhA0 pra0 TippaNI] kRpAparaiH satkRpAmabhilASukeSu zramaNasaGghapAdapaacazcarIkeSvasmAsviti prArthayAmahe snmaargsjsjjjntaasmiipgaaH| sUrate surapaspardhirAjJi dhArmikarAjite / lekhaH prAstAvi saddharmA'nandailekhasukhAkaraiH // 1 // "samudra- rasa-nandAbje (1967) mite vikramahAyane / jyeSThAmUle ravau tithyAmekAdazyAmudIritaH ||2||yugmm||
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 455555555555555555555555555555 pUjyAgamoddhArakazrIlikhitaprastAvanA viSamapadArthasUcikA Ananda laharI TippaNI 4-zrI pAkSikasUtra prastAvanA 1. zrAmaNyapratipAdakagrantheSu chedasUtreSu ca bahutra sAdhUnAM svarUpavyAvarNana prasaGge 'ThiyakappiyA' iti vizeSaNaM pryujyte| 2. yatprayoge guNasyAvazyamyAvitvaM doSAbhAvazcai tAdRzauSadhasya kalpasUtravRttau nirdiSTasyAtrollekhaH / 3. SaDAvazyakAnAmarthAdhikArasUcakavastuSaTkaM kramazo'nena samastapadena sUcitamasti / 4. tasya-sAmyasya prarUpakAH ye caturvizatisaMkhyA AtmAnaH mahApuruSAH tIrthakarA ityarthaH teSAM stava iti vigrho'vbodhyH| 5. tathAvidhaH-tRtIyauSadhakalpaH, ata evA'vazyakaraNIyatvena sArthakA'bhidhA'syA''vazyaketi / 6. avikalA=yukti pratIti zeSaH, yA sAdhanasAmagrI tasyAM tatpAlane sAvadhAnA ye anagAraziromaNayayaH= sAdhuvaryAH teSAM varNanAdau iti samAsaH / 7. 'tAdRza'zabdasya pramattArtho'trAva gamyaH / 8. etaddhi zrIguNasthAnakramArohe evmuplbhyte,| "ityetasmin guNasthAne no santyAvazya kAni SaT / santatadhyAna sadyogAcchuddhiH svAbhAvikI yataH // " ____ zrIguNa0 kramA0 gA. 36 9. idaM hi ApUrvakapad dhAtoH kriyAtipattau prathamapuruSaikavacanamasti / 10. guNasthAnakramArohe eSA gaathoplbhyte| pramAdyAvazyakatyAgAnnizcalaM dhyaankaashryet| yo'sau naivAgamaM jainaM vetti mithyAtvamohitaH // zrI guNa kramA0 gA0 30 11. mAMsalA=paripuSTA cAsau mImAMsA-vastuvicArakSamohApohazaktiH ca, to juSante bhajante ye te iti vyutpttirtrjnyeyaa| 12. abhiyuktatamaiH AptavaryaiH spaSTaM mImAMsitaM (atra 'api' ityadhyAhAryam ) na mImAMsante=samIkSayA vicA rayanti ityanvayAnusAramarthasaMgatiH yAryA / 13. tatpadenAtrAdhyAtmavAdavyAjena kriyAyAmaruciM zAsanazailerajJatA pratikramaNAdikriyAyA dhyAnAdyutkRSTatAbhi vyaktidvArA vyaJjayantaH liMgadhAriNo vijJeyAH / 14. AvazyakakriyAsvarucimatAM teSAmajJazekharatvAviSkaraNAyopahAsagarbhA''kSepasUcakamidaM vizeSaNam / 15. ayaM hi zabdaH AvazyakA'paraparyAya: 'mAvazyarUniyuktyA diSu prasiddhaH, AvazyakakriyAkalApAnuSThi teAnAdiguNAnAmAvAsabhUtatvAt /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkSika0 TimaNI] 16. tdvaaptyaaNaprmtttaapraaptii| 17. tadakaraNaM AvazyakA'karaNaM apramattatvAddhetorAvazyakakriyAyA gatArthatvamiti / 18. teSAM samyagavidhipUrvakAvazyakakAriNAM / / 19. tathAvidhAnAM adhyAtmA''bhAsinAM dhyAnA''divyAjena pratikramaNAdyakAriNAM zramaNapratirUpakANAM __ 'pratikramaNakAle tvasmAkamapramattatA bhavati, nA'to'smAkaM pratikramaNAdyAvazyakatA' ityasattarkeNa sacchra maNAnAM pratikramaNakriyAkRtivyaGgyapramAdazAlitvamiti balAdApadyate, tatazca tathAvidhapadenA'tra 'pramAda vatA' mityUhanIyam / 20 nirIkSaNArtha vastusamyavicArArtha cakSuH=antaraGgasamIkSAzaktiH vidyate yeSAM te tairiti vigraheNa Alo canApUrva vastusArAsAranirNAyakairiti bhAvArtho'tra bodhyaH / 21. nipuNAnAmityarthaH / 22. adhyAtmakakSAvyAjena cAritramohodayaprabhavapramAdajanyA''dhyAtmikA'dhastanakakSA'varoha eveSyate taiH prati kramaNAdyarucimadbhiH zramaNAbhAsaiH, atae'vAdhaHsthAnasyAnveSaNe paratai taiSAM lakSitA'sti / 23. lAkSaNiko'yaM hi zabdaH kuzalAparaparyAyaH / / 23. 'tat' padena pratikramaNAdikriyANAmapUrvamahattvasUcakA'kATyayuktigabhaMhi guNasthAnakramA''rohAss. divAkyajAlaM vijJeyam / 25. 'tathA' padena vAdyabhimatakuyuktibalena niSphalatvasyeSTApattiratra tuSyatudurjananyAyAnusAra vihitaa| 26. guNasthAnakramArohIyaSaTtriMzattamagAthAsatka "na santyAvazyakAni SaDi"-ti pAde'dhyAhArakaraNIyatA 'tra samarthyate ettpden| 27. etaddhi guNasthAnakramArohe gA0 36 uttarArddharUpeNopalabhyate / 28. atra 'iti' padena pratikramaNAderarucivarasyAdimUlaM hi yaH kazcana dhyAnAdivyAjenA'nAvazyakatvama bhimanyeta, apramattatAyAH phalamAvazyakaparityAga eveti viparyastabuddhe riti hetoH ityevaMrUpaH sAmu daayikaa'rtho'vgntvyH| 29. atrAbhavyAnAM dRSTAntatvenopanyAsaM kRtvA pUjyavaryA evaM dhvanayanti yat yathA hyabhavyAnAM saMsAratyAgecchA kadA'pi na bhavati evaM pramAdaparihANerUttarottaramAvazyakriyAsapayogajAgRterananyaphalarUpatvAttatkriyAnAM tyAgasyecchA'pi sutarAmasaMbhAvinItyataH pramAdarAhityasyAvazyakakriyAsAnubandhaniyatatvA dAvazyakakriyANAmapramattatvasya ca virodhodbhAvanA''dhyAtmikAbhAsazramaNavihitA'rthazUnyA vijJeyeti / 30. kaizcidatizayadaurvidagdhyaprayuktavAvadUkatAzAlibhirpaNDitammanyaiH pratikramaNasaptakamabhimanyate, tatra caitadbhavIya-pratibhavIya pratikramaNe dve adhike gaNyete, tayorasvArasyamUlako hi nirdezo'tra / 31. "bhaNAgayaM paccakkhAmI'-ti prasiddheH anAgatakAlInapApavyApArasya pratyAkhyAnarUpatvena pratikramaNa sambhavatvavivakSAyAH nirAso'tra vidhIyate / 32. eSA hi gAthA zrIparyantA''rAdhanAsUtraprabhRtyArAdhanAviSayakaprakaraNagranthIyA pratibhAsate, vihite'pi prayanne yathAzabdaM nopalabdhA, dhIdhanaiH mArgaNIyaiSA gaathaa|
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ [prastAvanAsaMgrahe 33. 'prabhRti' padenA'viratAnAmapi prahaH, tena pratikramaNasya viratinayatyAdArAdhanAvidhipratirUpatvaM na saGgati maGgati / 34. pAkSikasUtre mahApratA''lApakeSu etat padakadambakaM samupalabhyate / 35. atra 'tat' padena gatabhavIyapApapratikrAntirvivakSitA / 36. zAstravihite niyatakAle'tItabhavapApAlocanasya vihitatA na dRzyate, evaM hi etat pApamAlocayi. tavyamiti vidhAnamapi nopalabhyate, anupalambhe'pi vidhAnasya sApekSatayA gurunizrayA kAsAMcit pravR. ttInAM labdhajanmatve'pi antyasamaye AlocayitavyadRSkRtAnAM prAyazcittA''sevanaprAyogyasya kAlasyA paryApyamAnatvAt gatabhavapApA''locanaM na hi pratikrAntikukSigamiti / 37. gatabhavIyapApAnAmAlocanAyA avazyakarttavyatvarUpakalpa-maryAdA'nupAtitvaM yadi cAbhaviSyattarhi daiva sikA''dipratikramaNapaJcakavat etadvidhasyApi sattAsambhavo'bhaviSyat / 38. atra 'yatipati' padena tIrthakarA vijnyeyaaH| 39. etaddhi gAthArddham saptatizatasthAnakagranthIyaM zrI kalpasUtravRttau subodhikAyAM prathamavyAkhyAne kalpadazaka varNanaprasaGge ( patra 302 paM0 1) evamupalabhyate "desiya 1 rAiya 2 pakkhiya 3 cAummAsiya 4 baccharIya 5 NAmA / duNDaM puNa paDikkamaNA majjhimagANaM tu do paDhamA" // iti // 40. dvAviMzati tIrthakara-mArgAnusArivadityarthaH / tad dvayam daivasika-rAtrika pratikramaNarUpamityarthaH / 41. "taM duruha saya dukrAlaM, iyarANaM kAraNe iu muNiNo" saptatizatasthAnakagranthIyaiSA gAthA kalpasUtra prathamavyAkhyAne subodhikAvRttau (patra 3 pR. 250 3) samasti / 42. kAyotsargAdisAmAnyabhedamityarthaH / 43. etatpadena prasaGgataH prakrAntaM hi pAkSikasatraM vijJeyam / 44. tadA zrI tIrthakarakAle bhavam ityarthaH / 45. AgamAnAM lekhanakAle zrutasthaviraiH saMkalitatvarUpAditi zeSaH / 46. tIrthAnusAriNAmAgamazraddhAlUnA mityarthaH / 47. gaNadharAnAmarvAkkAle saMkalitAnAM prajJApanAnandIpramukhAgamAnAM nAmanirdezena pAkSika satrasya gaNabhRtkA lInatvamAzritya vipratipattimukhena saMzayadolArUDhAH adhunAtanAH kecana tathAkathitavidvAMso'pi zramaNAH, atasteSAM hitAyedaM nirvacanaM pUjyAgamoddhArakanIbhiH kluptamasti / 49. racanAsamaya ityarthaH / 39. avazyakaraNIyamityarthaH / 50. pratikramaNakaraNamityarthaH / 51. 'tat' padena 'zramaNapratikramaNa' sUtrasya parAmarzaH / 52. pAkSikasUtramityarthaH / 53. 'nirNAyate' iti prayogenAtraivaM pUjyapAdAH jJApayanti yat aitihyApekSayA gurucaraNopAstisamadhigamyamuni malazrutAnusAriNIdhISaNApratibhodbhAvitarkabalena, 'siddhasya gatizcintanIye' ici nyAyAnusAraM samyag
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ [35 pAkSika0 TippaNI] vyavasthApanamukhena nAnAvidhAgamAnupAtiyuktivajairvastunaH prAmANikanirupaNapaddhatinaivaitAdRzavizRMkha litAgamapadArthAnAmAzvAsAyaha''svarUpaniSTaGkanaM sutarAmupAdeyam / 54. 'tu' padenaitadvidhaprAmANikazailyA sugurunizrayohyamAnapadArthanirNayakaraNarItau satyAmapi svAbhiprAtyo jjIvitacchaMdo'nurodhikutarkAnAmeva prAmANyenA'yAthAtathyenAgamikavastUnAmazraddhAjananaphalakaM mativyAmohAdijanakaM vidyAbhimAnAdijanitaM yadvA-tadvA pralapanaM na vizvAsAImabhyupagamAha ceti spaSTataraM dadhvanurAgamatalasparzisadbodhamarmajJAH pUjyapAdAH / 55. prathamAdvivacanAntamidaM rUpaM napuMsakaliMgIyam / 56. navadIkSite ityrthH| 57. vAcanApRcchAdAyakRtAyAmiti bhAvaH / 58. utkIrtanA nAma nAmollekhaH / 59. AlApakapaTa kAnantaraM zrutAnAM nAmollekhAlApakAdarvAg tanadvAvatvAriMzadgAthAkadambakasyAtra nirdezo' trAvabodhyaH / 60. sphAtiH yathottaraM nirvighnaM ziSyapraziSyAdisantAne paThanapAThanAdiprakrAntipramukhA'tra vijJeyA / 61. siddhAnAM abhidheyatvena zrotRlakSyagocarIbhUtatvena ca nirdizya gItArthottaMsAH sUrivaryAH AgamAnAM aba Nasya siddhipadaprApakatvaM khyApitavantaH / 62. pAkSikasatrasya prAraMbha eva dvitIya gAthAyAM "je a imaM guNarayaNasAyaramavirAhiUNa tiNNasaMsArA" iti padakadambakena jJAnasya guNaratnasAgaratAM tadavirAdhanAmukhenogasanAyAzca tadIyAyAH saMsAratArakatvaM nirdizya pAkSikasUtrasyAsya zrutamahimAgarIyastvapUrNasya samyazravaNapAThAdinA zrutajJAnasyA'virAdhanAdinA saMsArapAthodhitaraNaprayojanatvena sUcitavantaH zrImanto'nantopakAriNaH gaNabhRtsattamA iti paramArthaH / 63. anuyogadvArAdiSUpavarNitamAvazyakavyatiriktaM hi zrutamatravyatiriktapadena vijJeyam / kara -: aMtaH prArthanA :kattha amhArisA pANI ! dUsamAdosadasiyA / hA ! aNAhA ! kahaM huMtA, jai Na hu~to jinnaagmo||
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AgamoddhArakA lekhita prastAvanA saMgrahasvarUpe zrI nandaratnAkare paJcamaM ratnaM zrIkalpasUtrasyopakramaH upAdIyatAmupAdeyamidamupadIkriyamANaM vidhAya karuNA-kaTAkSa-pAvane mayi trilocane kalpasUtrAbhidhAnama dvitIya - mahima- ratna ratnAkaraM / 9 nanu kena prANAyi kadA ? kathaM ? kutazva ? iti na jJAyate cet ? kimartho grahaNena naH ? satyaM ! bho ! vadAnyamUrdhanyAH ! paraM nirNItatarametatprativarSaM zreyoniH zreyasa nibandhanadarzana- jJAnacAritra-nidAna - paryuSaNAparvaNi samAkarNanenAsya pAvanasya savyAkhyAnasya yaduta praNetA'sya pUrvavitpravaraH zrutakeAlI zrImadbhadrabAhu svAmI, AsIccAsau pUjyatamaH zrImada kalaGka-mahAvIradevAdhidevAt SaSThayugInatvena dvitIyazatake, duSSamAra - rajanI- 'rajanIcarAyamANa - medhAhAnyAdi "ghAtajantujAtoddharaNa- kRpAparItacetasA'nAyAsena "AyatakAlaparizramalabhyapUrvelAbhavikalA-nAmanagAriNAmupakRtyai AcAra - viSaya ' ' kayAvadutsargApavAdAdhva didRkSAntrita janamanaH saMtoSaka-zrI chedasUtrAntargatadazAdhyayanAmaka zrIdazAzrutaskandhasyASTamAndhyayanatayA navamAdana' 'vamAtpratyAkhyAnAtSaT-'paJcAzadadhikazatadvayamAna- ''mAhAvidehIyahastipramANamapIpuJjalekhyAtpUrvAduddhRtya mahA tmanA vyaracIdam / niracAyi ca ''atha prabhavaH prabhuH / zayyambhavo yazobhadraH saMbhUtivijayastathA / / bhadrabAhuH sthUlabhadraH, zrutakevalino hi SaT / " iti kalikAla sarvajJa zrImaDe masUri vacanActa- kevalitA, sA ca saMpUrNacaturdazapUrva vidA metra, kevalitA ca "lokAlokA''lokA''bhogapratyalakevalAlaGkRta-maharSi tulyaprarUpaNAruSitatvAt / apalapanti ca lumpakA uptasvazreyomArgA enad vadanti ca ' nedamaSTamAdhyayanaM dazAzrutaskandhasya" iti paraM naitatsamaJjasaM, yato vilovayate cUrNau vivRtametaddazA " zrutIyAyAM 16
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalpa0 upakramaH] labhyante ca pratayo'pi aSTamAdhyayanatollekhinyo'nekAH, kAcit kAcicca tathA likhitA'pi prAcInA, zrImati ca sthAnAGga spaSTamullekho'syASTamAdhyayanatayA sthAne 1 dazame, turye ca samavAyAkhye pravacanapuruSAGgabhUte'Gga dRzyate'syAtidezo 16"jahA kappe" iti vacanena [iti] nA''rekA'syA'STamA'dhyayanatAyAM dazAzrutaskandhasya / ____ 20"samaNe bhagavaM mahAvIre bahaNaM samaNANaM." ityAdivacanato nedaM vyaraci mahApuruSeNAppanene'-tyapya tirekA na hitAvahA, 22"saNayaM sodAharaNa" mityAdi vacanAde23 tasminnapi keSAzcit sAGgopAGgAnAM tatratyAnAM sUtrANAM pAsAt sUtramidameva / evameva ca 2 prajJApanAdau gautamAyabhidhAnAGkite'pi nirdhAryam , natUcchaGkalapreritairbhAvyaM nAstikaiH / svakAlAvadhyantarajJApanAya 26cAntareSu sthavirAvalyAM cAkhyAyi zrIdevarddhigaNipUjyaiH svaM yAvatkAlo'ntaraM ca 3degetasya etadAdhAreNa zvetAmbarANAM ca prAmANikatA nizcIyate 3 'mathurApurIyazilAlekhAvalokanataH, yato dRzyate 72tatrabhagavatyasminnA''khyAtAni zAkhA-kulA''dIni, prAcInatamAzca te lekhA iti susthaM samam / paJcazatI cAcAryANAM zAsanapravarANAmAsIttadA pustakA''rohaNasasaMdi, 3nacarte tasyA vizvAsamaheMdA''khyAto'pyarhatA''gamo vizvAsamanyathA 4 tatrabhavannAmnaiva prakhyApayetsarvamAviSkRtya svamanISAkalpitaM, 'purANa[prabhAva]prasthApakAnyayUthikavat / tadiyatAvaseyametad yaduta paryavasAnasthavirAvalibhedaM racitamanyena, natvanyaditi, pAzcAtyapaTTAvalIva tasyA nyAsAt , bhASAzAstrA'pekSayA'pi nA'syA'rvAcInatA, tathAvidhasvAdusugama padaprabandhamayAunekakAraNAnAma'trA'valokanAttaddha tubhUtAnAm / sAmAcArI prakaraNamapi tathA vidhasuvihitayogyaM samAcAravRndamAvirbhAvayat kimiva na toSayet sadgatinidAnasadA''cAralolupAn / 4degtadevaM zrImadakalaGkamahAvIrAdiRSabhaparyantAJjinAdhipAna , "sudharmasudharmAvanatAMhripadmasudharmA''didevarddhigaNikSamAzramaNaparyavasAnAn sthavirAn , svargA'pavarganibandhanazrAmaNyasAdhaka paryuSaNA''dipratyupekSaNA'ntAn samAcArAn prakaTayat prakaTaprabhAvametaditi maGgalameva tatra bhavatAM zramaNAnAm , vizeSatazcAva sthAne pratiSThAna ivAhatAM varSAvAsasya anantAnubandhinivAraNapratyalasAMvatsarikapratikrAntinikhilakarmakSayakSamatapaHkarmaprabhRtipracurataradharmAdhArasya / ata eva cA''cAro'pyaM zAstrIyo yaduta-yadA bhavati zramaNAnAM bhagavatAmarhatA'valokanena varSAvAsasya kSetre cikIrSA varSAvAsIyA dRDhA, tarhi vida "dhyunizItheSu paJcasu nizIthavarNitakalpena kalpa"karSaNaM samastasAdhumadhyagatA gItArthAH, zrImajjina gaNabhRdAvalismaraNa-sAmAcArIjJAnAnAM paramamaGgalatvAt , paramapuruSanAmatatsamAcArazravaNenodbhUtervighna vRndArakavilayasya,
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 [prastAvanAsaMgrahe prazastapariNAmAnAmavikalakAraNatAyAM ca tasyA AvazyikI sA ttH| sAdhvInAM ca svAcAra". sAdhvInAM divApi karSaNam , paraM vihitayogAnAmahatyetat karSaNAdi / upekSyA eva ca hInazraddhAnA yogeSu, na hyA''ptopajJametadya duta jJAnakAnto'pi kriyakAntavad "kAntapadapradaH, 4 AhArA'zuddhayAdyA''lambanAni tu kUTAnyeva santi svA'bhinivezitvA''khyA yakAni ca, yato nahyA''diSTaM kenApi yadbhakSaNIyametadanyathA bhaviSyati yajJaniyuktAnAM mAMsAnadanavatpratyadegpAya iti, pratyuta prAyazcittapratipacyAdinA zodhanIyamA''matamA''mnAyavadbhiH / nahyA''mnAtamA''ptA''game kutrApya' 'yogaM jJAnam , ajJAnaM cAcAryatvAdi, zrImatAM vajrasvAminAM padAnusAriNAmapyayogitvAdvAcanAcAryapadaprArthanApratihatiH zrutA 52cedA''vazyakA'nuyogibhirapi kathaM tadA yogahInatvA''lambanaM zreyaskAmAnAM zreyase vidheyam / vyatikrAnteSu ca azItyadhikanavazatakeSvandAnAM (980) zrImanmahAvIrasatkeSu Anandapure vartamAnazAsanAdhipacaitye putramaraNArtasya dhruvasenasya samAdhaye sAdhitaM samakSaM sacivAdipariSadaH samayotsavaM tanpuro vAcanaM, tataH prabhRti sakalazramaNasaGghasyAnvakSaM vAcyate 56udUDhayogaimu. nibhiH / aniyamastu kalpasUtrIyayogasya namaskAravadAcINe iti / asya ca jAteSvapi cUrNiTIppaNAntarvAcyAdiSu vAcakAnAM ca na tathAvidha AnandaH pratipayuSaNaM vAcane zravaNe cApi, "na hyavistRtamAzu bodhayedabodha"-miti vitatA''ditaH zrImadbhistapAgaNasuradramarakSaNa vRtiprabhadharmasAgaraittirasyadIpikA cAnu anvarthA'dIpi zubhavijayapAdaiH,, satyorapyanayohavRttyoH prAkRtabAhulyAt vAdagahanatvAt vistRtatvAcca kazcidA''rabdhA mahopAdhyAyazrIvinayavijayagaNibhiH subodhikA'bhidhA vRttiH sampratyupadIkriyamANA , samayazvAsyA aSTAdazIyo vaikramaH zatakaH / 5 zobhAvahA syAdeveyaM cennAtra 'dvaSAvezapuSTA syAducastatiH tanmUlA ca yathAtathA'rthaprathAparA kvacitkvacidvAkyapaddhatiH / nacocitametat payuSaNAparvaNi 12sakalaniHzreyasAbhilaSaNIyA'vyayapadAdhvArAvanakalpakalpasamagrasacakSAmaNA pradhAnasvadoSaparaguNakhyAyini, 6 parvAhobaddhakarmaNo'pi durantatamatvAt , na cAsatpakSapoSaNe khaMDane cAvitathasyAsaMbhAvyame "tat , paramastu parama bhAvAbhipAtukAnAM zreyo mArjanIyaM ca madhyasthatAnvitadRzA madhyasthaiH / vivAdasthAnAni tAvadAcelavayAdIni amUni mukhyavRttyA dvayorapi pUjyayoranayA rItyA ca, zrI dharmasAgaropAdhyAyAH"devadRSyApagame sarveSAM jinAnAmAcelakyam / " zrI vinayavijayopAdhyAyAH
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkSika TippaNI] [39 - 'AdhAtyayoH sAdhikAdvarSAdA''celakyaM, zeSANAM sarveSAM na tat / " samAdhiratraH-vartamAnacaturvizatyapekSayA''dyAntyayoryAvatrayodaza mAsAn sacelakatvaM cAtaH paraM, pareSAM na tatheti satyapi . sadbha tenA'nagAravadA''celakyaM tIrthAdhipAnAmaupacArikaM, kiMtu vAstavameva, taccabhavatyasati vastre, asattA cApagame devadUSyasya 'asaMta celA ya titthayarA savve' iti paJcakalpabhASya vacanAt , 67"tIrthakarA jinA asaccelAH santo'celA bhavanti zakropanItadevadRSyApagamAntara" miti paJcAzakasUtra vRttyAdiSu samupalambhAcceti / zrI dharmasAgaropAdhyAyAH"na marIcivacanamutsUtraM koTAkoTIsAgaraparimita saMsRteH / " zrI vinayavijayopAdhyAyAH68samAdhiratra: "dubbhAsieNa ikkeNe" tyAdyaviruddhavAkyAvalokanArbhASitatA niyataiva, vRddhizvAnantasaMsArasyotsUtrabhASiNo bhavatyanAlocakasya tIvrAdhyavasAyasya ca, sa tu tatra manda eva, 'itthaMpi ihayaMpIti' vAkye'pizabdadvayollekhAt , vyAkhyAtaM cAbhiyuktairAvazyaka''vRcyorapyevaM, utsUtra-durbhASitayozca spaSTa eva bhedaH, 71"ussutto" "dubbhAsio" ityanayoH spaSTaM pArthakyAt / "ussuttabhAsagANa" mityAdau cAnantasaMsAritA spaSTitaiva sUtrottIrNavAdinAm / zrIdharma-svargate vajrasvAmini turya vyucchinna saMhananaM / " zrI vinaya0-"saMhananavatuSkaM vyucchinn|" samAdhiratra:"duSkarmAvanibhidvave svargamIyuSi / vyucchinnaM dazamaM pUrva, turya saMhananaM tathe-" ti pariziSTokteH / "tami ya Nivvue addhaNArAyaM vucchiNNaM" iti vRtticUryoH spaSTollekhAcca tUryasyaivocchittiH, tandula vaicArikAdi tu saMhananAvasthAnakAlajJApakatayopapadyate / __upadollekhamAtreNa mukhyAni, samAsAntAnityatvAdisamAdheyAni tUpekSyante, avekSyate ca 'ityAryarakSita svarUpa"mityupasaMhAre AryarakSabhinnAnAmAryarakSitAnAM caritraM nyastamityanupayogasAmrAjyaM, bhavati ca cchamasthasyAnAbhogo jJAnAvRtimaccAditi na keSAMcidapi hAniranAgrahavatAmiti dhyeyaM sudhIbhiH // atra prathamaM 'kalpa' zabdavAcyasyAcatayA kalpakarSaNakAlAdijJApakatayA cAcelakyAdiH kalpo dazadhA''khyAya zravaNaM tatsahacAricaityaparipATyAdikamaSTamatapaH sodAharaNaM ca mahAphalamiti darzitaM / Acelakya "vidhAnAnavadhAraNena 'ye sarvathA nAgnyaM pratipannA' na te vijJAH, yato na
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ prastAvanAsaMgrahe mahAvratanidAna parIpahavijayo hiMsAviratyAdInAmapi "tathAbhAvAt , "zrIpArzvasantAnIyAH zvetavAsasonye tvantyArhatsantAnIyA iti tu bAlapralapitaM, ubhayeSAmapyanabhigamanIyaM ca / prArambhe ca kalpasya 'paMcahastottara' ityatra zrIjinavallabhopajhaM SaTkalyANakamataM kharatarA'bhimatA'bhiyuktazrImaDaribhadrasUrya'bhayadevapAdavacananidarzanena nirloThitaM / kalpakiraNAvalyAM caitadvayatikare pravartanakAraNama-nAbhogo'-bhinivezo'-pUrvasAdhanatA svapakSaNotsavArambha, AryikAkarNanaM, tatkRtA skhalanA, haThaH kalyANakIyotsave zrIjinavallabhIya' ityAdi savistaramuddiSTa gaNadharasArdhazatakAdhAraNa, pathAvastuSaTakamidameva vivRNvatA vyavanakalyANake zakrasya samRddhiH, zRGgAraH, sAtopabhogazca varNitaH, 'magnenApi sukhAtizaye tannidAne dharma udyamo'vazyaM vidheya' iti jJApanAya upaba hitazca zakrastavaH, zakrastavo'pyata eva hetoH paThyate praNipAtadaNDakaH 'vikRtaM tvekadeze nAnyadi' ti nA''vazyakA''di-praNipAta daNDakAnAM 'dIvo' ityAdi prathamAntapadahitAnAM na zakastavatA / ___yadyapi ca dvayazItirAtriMdivAtikrame garbhasakramaH, pratipAditaM cAtrApyevaM, tathApi yacchakrastavA nantarameva bhaNitiravilambena, sA ciraM duHkhyavasthA nopanivandhanIyetihetoH, tatvatastu vyazItitame dine, nirjINe nIcagotra, calitamAsanaM, datta copayoge jJAte ca tatrAvatAre kRtAparAvRttigarbhasya, yuktaM cAta evAbhigrahadhAraNamapi tadA / yataH parAvartite garbhe cakArA''krandaM jJAtagarbhaparAvartA svapnacaturdazakApahAradarzanena devAnandA, dRSTvA ca tAM tathAvidhAM saMjAtamAtRbhaktiprAgbhAro'syAdbhagavAnnizcalaH, jAtA rAjasacivasakhyAdiparivRtA ratnakukSidhAriNI trizalA ApanamUrchA, dRSTvA ca duHkhavRndaM vimamarza prabhuH pariNAmavaicitryaM, vidadhe cAbhigraha 'yAvanmAtApita jIvanaM na prajiSyAmI'-tyAtmakaM, varNayitvA ca puNyaprArabhArasUcanapratyalAM dohadatatiM pUrti ca tasyAH, karmodayAdi jJApakajyotizcakracArajJAnapurassaraM pramodakAraNAni cAkhyAyopanibandhuH pUjyapAdA jananamakhilakalyANakaraM nikhilA'sumatAmanAhataizvaryasya bhagavataH / __mahotsavaM ca tataH januSaH zrImato'marAdhipavihitaM nirvarNavAMcakra mahotsavamabhiSekasya cAlanaM cA'marA'calasya, gArhasthyaM cAmalakIkrIDA-lekhazAlAmocanai-ndravyAkaraNotpatti-pariNayana-mAtApitrasvargama-bRhadbhAtrA''graha-varSadvayA'vasthAna-sAMvatsarikadAna-pravrajyAmahotsava paryantaM spaSTaM spaSTitavantaH niSkramyAgArAtpratipanne ca pravrajyAM svAbhAvika upasargasaMsargo'nekadhA jAtaH soDhazca sarvopiHmahAtmanA, tena khyAtazca dhana dhAnya-rAjya-rASTravRddhi prabhRtermAtApitadattaM vardhamAnAbhidhAnaM parAvRtya mahAvIrA''khyayA tridazagaNaiH, parIpahopasargendriyAdiripugaNaparAkaraNAjAto ythaartho'ngaarH| lakSyate'nena granthakRtAmabhimatamatra yaduta na kevalo veSo bahistyAgo vA zrAmaNyaM kiMtu bratoccAraNa-tatpAlana-parISahasahane-ryAsamitatvAdyalakRtireva /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalpa upakramaH ] mananIyaM cAtra nirdiSTamanagAravarNanaM samitibhirIryAdibhirguptibhiH kaSAyairvilInairantarbahiHzAntavRttyA Azrayamamatva-kiMcana-grantho-paleparahitatayA kAMsyapAtrI zaGkha-jIva-gagana-vAyu-zAradasalilapuSkarapatra - kUrma - khaDivihaga-bhAraNDa- kuJjara vRSabha--siMha- mandara--sAgara-candra-sUrya- jAtyakanaka- vasundharA hutAzanadRSTAntaiH (nirUpitayA pratibandhasya ) asattayA ca dravya-kSetra kAla-bhAvaviSayayA satatamAtmazreyo'rthibhiH sAdhubhistadanusRtermokSAGgatAmabhimanyamAnaiH / jJAna- darzana - cAritrA''laya-bihAravIryArjava mArdava- lAghava kSAnti-mukti-gupti-tuSTi - satya-saMyama- tapaH sucaritopasevita-nirmANamArgAcA - tmabhAvanAkAraNAni zrImata AkhyAtAni / [- 41 kaivalyaM ca yathA yAdRza, utpanna, jAtazca yathA loko, gaNadhAriNazvendra bhUtyAdyA jIva-karmatajIvataccharIra- paJcabhUtasamAnajAtiniyama bandha-- deva-nAraka- puNya-paraloka-mokSasandehabhAjaH kRtAhaGkArAdiprabhavA'vajJAprAgbhArA api abodhuH(1) saparivArAH, nirRtatha bhagavAn triMzadvarSANi gArhasthye dvAdaza sAdhikAni chAnasthye triMzatkaivalye paripAlya madhyamA'pApAyAM kArttikAmAvAsyAyAM, jAtaM cAntaraM zrImato devagiNinaH pustaka pracAriNo'zItyadhikanavazatamAnaM, vihArazca bhagavato jAto magadhAvanau prAcuryega, caturmAsyopyata evAsthika- campA - vaizAlika-vANijya- rAjagRhIyanAlandabAhirikA-mithilA-bhadrikA-lambhikA zrAvastI-praNIta bhUmi-prabhRtiSveva jAtAH / 'janmapUtaM kSatriyakuNDaM nivRtipUtA ceyaM madhyamA na tathA varNita varNanAspada' miti kacit, tanna cAha, nahi jainaistAvadabhimatotkRSTatA dhanadhAnyAdinA, kintvAtmasamRddhayaiva, prAptarddhivarNanA tu puNyaprAgbhAraphaladarzanAya, tathA ca "ciccA rajjaM ciccA raTTha" miti sUtramapyA''ha tadAnIM tasyA' pardikatAM kathitazca "siddhasthe rAye" tyanena ca rAjyA'nvayaH " siddhatthe khattie" iti tu garbhasaMkrama" kAraNatayaivoktaM kvacitkvaciditi vimarzanIyaM vibudhairvigatamAlinyaiH / tadevamA''khyAyA'ntimArhaccaritamA''sanopakAritvena pazcAnupUrvyA'bhipretatvAdvA jinacaritA''khyAnasya zrIpArzvaprabhvAdicaritAni prArabdhAni vyAkhyAtum / tatra zrIpArzvaprabhu ne mijinayozcarite Avedya zeSANAmajitAntAnAM viMzaterantarANyevAkhyAtAni vistRtibhiyA kuto'pi vA'nyasmAt kAraNAt, taccyavananakSatrAdi tu sarvamastyeva cAvazyake prathamAnuyoga pradhAne varttamAnA'vasarpiNIvaravyavahArapravarttakatvena cA''virbhAvitaM zrIyugAdinAthacaritamante savistaraM / 80 tatra zrIpArzvaprabhuvRtte tapo'jJAnAvaSTabdhaM, tatphalaM, tadvatAM bhavAntarAnuyAyivairavattA, samyagdRkprabhAvAttadvatAM zreyazca zreyamanyevamupadravakAriNAmapIti / zrInemijinezvaracarite parigrahaprasaktAnAM bhayaM svajanAd vibudhavAkyAdapyanivRttiH zaGkAyAH, preraNaM dArANAM vivAhAdAvatidharmiSThAnAM tAdRze'pi sadayatA''zayadADhya nirlobhatA ciMtanaM, bhayAspada
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4] [ prastAvanAsamahe0 sya sodarasyApi balahInatvA''kAGkSopAyA'nveSaNA, tasya niSkAmatA, pravrajyA, patyanuyAyitA satyAH, viSayavAsanA mattavAcAla naravacana ceSTAprasaMgepyacalataH zIlapraSThAnAmiti / carite yugA''dIzvarasya sRSTivyavahArArambho, rAjAdInAmubhaya lokahitA'pekSayA zAstRtvaM, rAjyasya prajopakAritA, kalA-mahilAguNAnAM codAhartR ' tA, nirvANA'bhikAGkSiNAM parihAro rAjyAvRddhe:, nirabhiSvaGgatA''hAre dehe parijane yatra kutrApi ca, mocanaM ca bhAvadayAparItAntaHkaraNatayA svajanAnAmapi, upadezo rAja- raGkasamatayA, niHzreyasAyocitakAritA cottamAnAmanuttamapathapravRttAnAM, bhaktizcopakArapravarANAM kalevarasyApi pavitrapudgalAnAM parigrahaH zreyaskAmAnAmityAlocanIyaM vivekalocanAnAM / tadevaM nigadite nirantaropakArazreNisAdhitajantu jAta kalyANAnAM caritAbhidhAna Aye vAcye vAcye dvitIye ca sthavirAvalilakSage, Arambha vaizale yAyAvacchrIdevarddhigaNinastAvatsthUlalakSyAH sthavirAvalyaH proktAH, anekAnAM zAkhAnAM kulAnAM ca tirobhUtatvena yathArthatayA'lakSyamANatvAt na yathAvallakSyante'dhunAtAH ( tanAH) / vizeSato'vadhAraNIyaM ceha zrImajjambUsvAmivarite saMskAraprAbalyaM, zIlasannAhayutatA, pratibodhazaktizvA'pratihatA / varNyamAne zrIsthUlabhadre bhagavati brahmacarya saMkalpadADhya mAgamAnusArigurorma himA'vyAcAghA 'caturmAsIsthitiH, saMsargepi yoSito'skhalitA zIlasaMpattiH, pratibodhazaktyA mArgAvatArastasyAstayA ca rathakArasya, pratipAtaH siMhaguhAzrayiNo darzanamAtrAt, klezaparaMparA'sahanaM vratasthitizca / zrImati vajrasvAmini tu prAgbhavasmRtirbrAlye'pi vairAgyaM mAturugAya rodanaM sabhAyAM bAdo, rajoharaNagrahaNAyA'nyA'nAdaraH, padAnusAritA, tIrthaprabhAvanA, saMghavAtsalyamupayogakuzAgratA ca / AcArye Aryasamite yogacUrNaprabhAvaH, priyagranthe ca mantracamatkAra iti / tato vAcye tRtIye paryuSaNAkaraNasamAcArI paJcAzataiva dinairiti nirNayastatra zAstrIyaH, caturmAsIyAzana - vikRti glAnavaiyAvRtya-gocara varyA-gRhAdyatrasthAna-saGkhaDI--loca-varSAgamano-pAzrayamAtra kA''digrahaNa-kSamaNaprabhRtiH prakaTIcakra e prakaTayazaskaiH pUjyairatra / vidyanta evA'nekAH prastutaTIkAvyatiriktASTIkAH, paramAdhunikasAdhUnAM na tathA''nandapradAH prAkRtA''diprAcuryAttA iti prArthitAH pUjyA vibudhavijayaiH zrIrAmavijayapAdAravindamadhukarAbhaiH nUtanavRttau prArthanAbhaGgabhIrubhirAkhyA pUjyaiH zovitA ceyaM zrIbhAvavijayagaNibhiH zrIvinaya vijayopAdhyAya sapakSaiH / vAcanaprathA cA'syAH paryuSaNAparvaNi prAyaH sarvatreti devacandra lAlabhAI jaina pustako ddhArA khyAllakSadrammAtmakAt mudritAyAzcApyasyA mudraNamArabdhamasmAjjJAnakozAcadadhyakSaiH / 53
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 43 kalpa. upakramaH] vidyante'spa cUrNirmAgadhI bhASAmayI, kiraNAvalI-dIpike iti ca vRttI, antargacyAni cA'parimitAni, khA''dyakhyAtAH kalpalatAdyAzca vRttayo'STA'STAdivyAkhyAnamayyazca, santyevAtra tattanmatA'nugamyA iti viramyate'thAtaHkSantavyamuktaM cedalIkaM matimohA''dinA kRpAbhilAyuke mayi vivAya kRpAM zrImadakalaGka-devapUjya-caturvarNa-zramaNasaGghapAdapaGkajacaJcarIke // mAsyApADhe site varSe * dvIparasanandenduge / Anando'nantajidbhaktazcaturdazyAM jagAvimam / / 1 / / saMsArijIvAnAmicchA abhilaSanti same'pi ca saukhyaM, ___duHkhena varjitamanantam / IpsA'petaM tatparamRte ___'vyayaM na bhuvi kutrA'pi / / ___+ + + mamatA-tyAgazikSA tanna virahayya caraNaM, satyapi yugale viyova-darzanayoH / caraNArho na ca samamaH, kA vArcA bAhyalubdhasya ? // pU0 zrI AgamodvArakA''cAryapraNItabhI dAnadhameM paJcapaJcAzikAprakaraNa zlo0 35-36 ALBULDAN -AAAHITYA - - * dvIpa SaDnanda candrage
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ zrIkalpasUtravRtti __subodhikA / prastAvanA-TippaNam (Ananda-laharIsaMjJam ) 1. advitIyazcAsau mahimA ca, tadrUparatnAnAM ratnAkarastam iti vigrahaH / pratiparyuSaNAyAmAbAlagopAla prathitakIrtibhAktvenA''jainakulotpannasAmAnyazrAddhottamayatInAmavazyazravaNIyatvenA'kSarazaH yasyA'pUrvajanamanazcamatkRtyA''dhAyakamahimA sameSAM prathito'sti, tasya sUcaitatpadena vyajyate'tra pUjyavarthaH shriimdbhiraagmoddhaarkaiH| 2. etacchabdasya mukhyo hyartha udAratva-dAtRtvAdirUpo varttate, paramatra lAkSaNikatvena buddhigataudAryatvaM viva kSya tadvatsu mUrdhanyAH zekharA ityarthaH krnniiyH| 3. zreyaHbhUtaM paramakalyANarUpaM yat niHzreyasam=mokSA''khyaM, tasya nibandhanAnAM-darzana-jJAna-cAritrANAM nidAnabhUtaM yat iti vigrhH| 4. 'praNetR' zabdenA'tra saGkalanA'pararyAya-ni!haNA'-praNayanarUpaM kartavarUpamavabodhyam / maulikI raca nA''dirUpaM na saGgacchate zrImadbhadrabAhusvAminAm, dazAzrutaskandhA'STamA'dhyayanatayA pUrvagatoddhRtatayA cA'sya mahAmahimazAlinaH zrIkalpasUtrasya 'payuSaNAkalpA''parA''khyasya prathitatamatvAt / 5. ayaM hi zabdaH AgamikazailIparicitAnAM nAbhinavaH, yato'sminneva zrIkalpasUtre tIrthakRtAM'tattacchA. sanopajJamuktimArgasya vahamAnatvanirdezaprasaMge 'paTTaparamparA'rthe 'yuga' zabdaH "yugAntakRbhUmi" padadvArA prayukto'sti, tatazcAtra "SaSThapaTTadharatvena"-ti tAtparyagarbho'rtho'vabodhyaH / 6. pIranirvANasatkadvitIyazatAbdyAmityarthaH / 7. 'rajanIcara' zabdo hi sAmAnyataH rAkSasArthavAcI vartate, paramatra tusAmAnyataH rAtrivicaraNazIlatvarUpA'. rthavivakSayA rAtrau yeSAM pracAraH sAhajika etAdRzapApavyApArA''saktadurmatijanatArUpatAtparye 'rajanicara' padaM jnyeym| 8. etatpadena sampRktatvArtho jJeyaH / 9. kAlazca parizramazceti kAlaparizramau, Ayatau vistIrNau bahU ca tau kAlaparizramau ceti AyatakAlapari zramI, tAbhyAM labhyAni, etAdRzAni yAni pUrvANIti samAsaM kRtvA teSAM lAbhena vikalAnAmiti sambandhayojanA kaaryaa| 10. idaM hi padam samastArthavAci atrApi jJeyam / 11. 'avama' zabdo hi navInavAcI apyasti, tatazca nAsti avamaM yasmAt iti vigrahaH / athavA hInA'para paryAyo'pya'vama' zabdo'sti, atazca 'anavamA'-dityasya 'zreSThAt' ityapyartho bhavet /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalpa0 TippaNIH ] [ 45 12. paryuSaNAparvaNi prativarSa vAcyamAnAyAM zrIkalpasUtrasubodhikAvRttAvanyatra ca bahutra grantheSu yathottara dviguNahastiprabhitamaSIpuJjavilekhyatvaM pUrvANAM vyAvaNitamasti, tatazca yathottaraM dviguNavRddhayA navamapUrvasya SaTpaJcAzadadhikadvizata ( 256 ) hastimitamaSIlekhyatvamApadyate, ananntarapUrvasyASTamasya hiM yathottaravRddhayA'STAviMzatyadhikazata 128 hastimitamaSIlekhyatvAt / 13. AptA'bhijanA'bhisandhyanusAraM paJcadhanuHzatabhitatvameteSAM hastinAmabhimantavyaM sujJaiH / 14. eSA hi sArddhagAthA zrIabhidhAnacintAmaNau (devAdhidevakANDa zlo0 33-343) samupalabhyate / 15. lokazca alokazca lokA'lokI, tayorAlokaH-jJAnaM, tasyA''bhogaH vistAraH tasmai pratyalaM samartha etA' dRzaM yat kevalaM kevalajJAnaM tenA'laGkatA ye maharSayaH kevalinaH, teSAM tulyayA prarUpaNayA ruSitanvaM sahitatvaM tasmAt iti vigrahaH / 16. dazAzrutaskandhasambandhinyAmiti bhAvaH, 'cUrNI' ityatrA'sya smbndhH|| 17. zrIsthAnAGgasUtre prathamasthAne (sU0 75 patra 56 pR0 1 paM0 8) samupalabhyate hyayamullekhaH / 18. sarvasattvopakRtidakSAnAmAgamAnAM puruSA''kAreNa sthApanAyAH 'nandicUriNa' gAthayA saMpUcitAyAH pUjyA'' gamoddhArakAdaiH sarvaprathamaM citrApitAyAH sUryapurA''gamamandirabhUmigRhe sthApitAyAzca "prAgamapuruSe". tisajJayA prathitAyAH atra vivakSA'sti / Agama-puruSasambandhimaulikasvarUpajijJAsubhiH TippaNIsampAdakasya gUrjarabhASAlikhitaM "zrIprAgamapuruSanu rahasya" saMjJapustakamavekSaNIyaM dhIdhanaiH / 19. zrIkalpasUtracaramabhAgIyasUtrollekho'yam / 20. zaGkA'rthaka "ArekA" padavat idamapi padaM zaGkArthakameveti vijJAyate / 21. etadapi 'zrIkalpasUtra' caramasUtrIyamiti / 22. etasmin prakRte 'shriiklpsuutre'| 23. navamapUrvasthAnAmityarthaH / 24. zrIphalpasUtram / 25. caramasUtranirdiSyarUpeNa zrImahAvIraprabhunirdiSTam / 26. 'prajJApanA' sUtraM hi sthavire''rAryazyAmAcAryaH saGkalitaM, tathApi upayoginAM teSAM teSAM sUtrANAmAnu pUrvIza akSarAnupAtisamAvaze kRte'pi kutra kutra yathAI socasyApi kRtatvAt 'viracita'-mitiprathite rapi samIcInatvamavadhAryam / 27. ucchRkhalaiH=kutarkabalajIvibhiH vAdivizeSaH preritaH iti bhAvaH / 28. zrIvIra-pArzva nemi-RSabhatIrthakRtAM hi caritAnAM prAntyabhAge samullikhiteSu saptame hi vyAkhyAne bhInemi caritrAdUrdhva zrIRSabhacaritrAdAgullikhiteSu jinAntareSu cetyarthaH / 29. aSTame hi vyAkhyAne / 30. zrIkalpasUtrasya pustakArUDhIkRtasyetyarthaH / 31. mathurApArzvavartikaMkAlITolAsaMjJaprottuGgalaghugiritulyapradezakhananalabdhasya briTizagavarmeTa vyavasthApi tasya pracurataraviziSTaitihyasAmagrIjAtasya samulle kho'trA''gamAvatAraH bhImadbhivihito'sti /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanAsaMgrahe 32. naikaprAcInazAkhA-kula-gaNa sUcakatvena prAmANikaitihyasandarbhasaGgAmakatvena zilAlekhasyApi pUjyatvA'rtha sUcakamidaM vizeSaNaM sApekSatayA saGgamanIyamatra / 33. tasyA: AcAryapaJcazatyAH vizvAsa prAmANikatvena nizcitiM Rte vinA arhatA-tIrthakRtA AkhyA to'pi nirapito'pi AgamaH zratajJAna vizvAsaM='pustakArUDho hi AgamaH prAmANika' iti prathiti na arhet=nocitatvena mAnyo bhavediti arthAnusAriNI anvayayojanA pdaanaabhvbodhyaa| 34. anyathA-vAcanAsamaye saGgatAnAmAcAryANAM pazvazatyA'rpitayA prAmANikatvamudrayA vizvAsArhANAM pustakA''rUDhA''gamAnAM prAmANikatvavyavasthArUpavastusvIkArA'bhAvehi tatrabhavannAmnaiva-zrImatpUjya. devaddhigaraNI''kSamAzramaNanAmnaiva sarva pustakArohyamANaM zrutam AviSkRtya pratipAdya svamanISAkalpivataM-stramatikalpanAprathitam prakhyApayet-mAnanIyaM bhavet iti durUhA'niSThA''pattipradarzanena pUjyA''gamamarmajJA''cAryapAdaiH zrIdevaddhigaNipAdAnAM zrutasya pustakArohaNAdikaM tatkAlInA''ptA'bhijanA''cAryapaJcazatImAnyataratvaM saMsUcitam / 35. yathA cA'nyayUthikaiH darzanAntarIyaiH purANAnAM svamatikalpanayA viracanAM kRtvA tattadA''ptajanA'bhi sandhimUlakatvavyavasthA vizakalitA, tathA cAtra jAtaM bhavet iti tarkotprekSA'tra bodhyaa| 36. paryavasAne aSTamavyAkhyAnaprAntyabhAge sthitaM sthavirAvalyAH bhedarupa-pRthagarthasUcakaM zlokayugmaM pustakA ''rohaNA''gamavAcanAkArakazrIyutadevAr3igaNipAdaparicayAvahAmiti tAtparyagamakavigrahA''dhAreNA'tra saGgatiH kaaryaa| 37. 'tat' padenA'rvAcInatvA'bhAvaH prAcInatvaM vA'vabodhyam / 38. idaM hi padaM navamabyAkhyAnasUcakaM vijJeyam / / 39. sadgateH nidAnarUpe sadAcAre lolupAH satatamudyuktAstAniti vigrahamatra sampradhArya sadAcArapAlana nibaddhakakSAniti bhAvArtho'tra vijJeyaH / 40. bhUyobhUyaH lupyante karmAdibhiH jIvAH yayeti lolupA vAsanA, sA na vidyate yeSAM te ityalolupAstAna , mohodrekarUpavAsanArahitAnityarthaH / 41. suSTu dharmo vidyate yasya sa ityetAdRza sudharmA padena lakSaNAvidhayA prathamadevalokasya tadvAsidevAnAM tadindrasya vA grahaNaM vidhAyopalakSaNAt sarvaiH devaiH aMnate aMhipane yasya saH etAdRzasudharmA-sudhasviAmIsaMjJapaMcamagaNadharaH sa Adau yatra, tathA devaddhigaNikSamAzramaNaH paryavasAne yatra tAniti samA senA'trA'rthasaMyojanA gamanIyA dhiidhnaiH| / 42. navamavyAkhyAne paryuSaNAvyAvarNanamAdau pratilekhanode zazcAnte' iti-sUcakametat padamatra / 43. etaddhi padamapretana "bhanantA.. "dharmA''dhArasya varSA''vAsasya" ityetena saha saMyojanIyaM / 44. arhattA=arhatIti aIn-yogyastasya bhAvaH arhattA yogyatA tasya avalokanena, etatpadasya varSAvAsasye tyanena saha sambandhaH gmniiyH| 45. nizIthamarddharAtramucyate" ityabhidhAnasaMgrahokteH prastutakalpasUtrasya dazAzrutaskandhagatatvahetukaccheda. sUtrIyagopanIyatvaM varSAvAsasthitikalpasya paJcarAtrikamaryAdayA prArabhyamANatvaM saMsUcyate / 46. etaddhipadaM buddhirUpapiTakato'nyUnapadamAtrAbindukaM yathAvasthitameva mUlasUtrasya zraddhAbahulaM paThanaM vidheya miti sUcayati /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalpa0 TippaNa ] [ 47 47. tatparANAmityarthaH / 48. kAntaM mahAnandaM yat padaM muktirUpaM taM pradatte yo'sau iti vigrahaH / 49. azradvAnamUlakayogA'karaNarucimanto hi tRNenA''tmAnaM cicchAdayiSucauravaddhi kUTayuktipradarzanamevaM ___kurvanti yat-"yogabahane nobIkalpyavastUnAmAdhAkarmA''didoSaduStvaM tattatkriyA'zuddhivasatizuddherabhAvaH, kAlagrahaNAdividhisatyApanAbhAvaHsaMvaTTA''uttavAgayagrahaNamaryAdAzaithilyanityAdidoSArattibahudhe". tyetatsarvamasAmiti pUjyAgamaprajJAvataMsairabhivyajyate / 50. vaidikamatAvalambibhihi yajJAdiSu mantrasaMskRtamAMsAderabhakSaNe pratyavAyApantiH prarUpyate, tatazca pratya vAyabhiyA'pi kaizcittadabhakSaNecchubhiH mantrasaMskRtatvAdidhiyA nirdoSatvamabhimatya mAMsAdhupabhogaH kriyate, tadvadatra nIvImadhye AdhAkarmA''didoSaduSabhuSabhojyameveti na jahAMgIrIyAjJA kairapi balAdApAdyate ataH etavyAjena yoge'zraddhAnaM tu prabalamohodayAbhivyaJjakamiti bhAvaH / 51. ayoga=yogavahanarahitamityarthaH / 52. AvazyakasUtratryAkhyA sarvA''gamAnAM prAthamyena labhyate, tasyA api jJAnaM dhArayatA sAmAnyasAdhUnAmapyetat suviditaM yat __ "gurUNAM bahibhUmigamanaprasaGgamupalabhya sAdhUnAmupadhiviNTalikAbrajaM sAdhugaNatvena saMnivezya tatpuro gambhIradhvaninA bividhA''gamayAcanA'bhinayaM nATayatAM prabhAvakapravarANAM zrIvajrasvAminAM vAcanAmabhilASukaiH samastasAdhubhiH vAcanA''cAryapadapradAnadvArA vAcanAdAnA'nugrahaM samabhilaSadbhiH vihitAyA anunayapUrNaprArthanAyA: zrImadbhiH guruvaraiH yogavahanapUrva gurunizrayA zrutAnadhyayanena hetunA'strIkAraH kRtaH" ityetatprasaGgasyA'trollekha UhanIyaH samupAsitagurucaraNairvidvadbhijJavaraiH / 53. 'vihita' mityarthaH / etatpadasyA'gretana 'vAcana'-mityanena sahA'nvayo vijJeyaH / 54. 'tat' padena putrazokArtasyA''nandapurA'dhipatedhra vasenasya nirdezo'tra vijJeyaH / 55. anu anukUlamatrAbhimukhyena akSANAM indriyAgAmiti vigRhya samakSaM-pratyakSamityartho'tra vijJeyaH / 56. ut=utkarSeNa gurunizrA''dinA UDhAH vihitAH tattadanuSThAnA''sevanA''dinA yogAH zrutopacArarUpa tattattapo'nuSThAnAni yairitivigrahadvArA samyag yathAmaryAdaM yogavahanakArisAdhUnAmupalakSaNamatra vijJeyam / 57. 'vRti'-padena dhAnyA''dirakSaNArtha abhikSetraM kRSakaiH dIyamAnakaNTakAdyanabhibhavanIyavastujAtabhittirUpalakSitA, yA ca bhASAyAM 'vAr3a' iti kthyte| atra caitatpadarUpakeNa pUjyAnAM zrImatAM dharmasAgaropAdhyAyAnAmavicchinnaparamparAbhrAjijinazAsanarakSAprayojakatvamabhivyajyate / 58. etena vAkyasandarbhega prastutAyAM vRttau kutracit dRzyamAnasAgarazAkhIyaviduSAM tejo'bhibhavakaraNe hA''bhAsaM dhvanantI tAttvikaparyAlocanAdakSANAM sudhiyAM rUcivaiSamyakAriNI bhiSTakarkarikAnyAyenAssjJAnAM buddhibhedakAriNI cApekSAvazaMvadatvaparihAnasUcikA mArmikavAkyapaddhatiH sUcitetyasvArasyagarbha sUcyate'tra zrImadbhirAgamAvatArAnasthasvargatairAgamoddhArakapAdaiH / 59. pratra khalu 'Aveza' padena tattannimittabalena sarAgasaMyamA''dihetunA sAhajikotpadyamAnorminAtarUpA 'prazastacittavRttisUcanaM jJeyam , tena ca sAnubandhadveSasya vivakSA jalayaSTinyAyena ca prAsaMgikotpadyamA.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18] : [prastASAvahe nAzubhacittavRttInAM tattannimittApAye vilIyamAnatvaprasiddhimupajIvya prastutavRttikata 'NAM cittadoSe jJAte'pi mahApuruSatvA'dhyAyAtaH dhvnyte| . 60. 'tat' padena pUrvanirdiSdveSA''vezaparAmarzo'tra / 61. 'yathA-tathA' padenA'tromimUlakA'sambaddhA'vicAritapadaracanAsambhavenA'trA'saGgatiprAyahetUpanyA sA''disUcanaM jJeyam / / 62. saphaleSu niHzreyaseSu-utkRSakalyANarUpeSu abhilaSaNIyaM yat avyayapadaM mokSarUpaM tasya yo'dhyAratnatrayo samArAdhanarUpastasyA''rAdhane kalpaH samarthaH yaH kalpaH paryuSaNAkalpA'parAvhadazAzrunaskandhIyA'STamA. 'dhyayanarUpakalpasUtraM, tasya samagraM-rahasyarUpaM yat sattvAnAM kSAmaNaM, tasya prAdhAnyamuddizya svadoSAH paraguNAH khyApyante yatreti samAsasaGgatirAnusAriNI vijnyeyaa| ____ yasmin hi parvAdhirAje sakalajIvAnAM kSAmaNaM mukhyaM tatraiva paramapavitrakalpasUtrapravaNaprasaGge bhAvezamUlakA'sambaddhapralAparUpasandarbhaNa supradveSasarvotthAna hi sarvathA anucitamiti paramArthaH / "anyadine kRtaM pApaM, parvadine vichuTyati / parvadine kRtaM pApaM, vajralepo bhaviSyati // " -iti prathitA gAthA'tra smrttvyaa| . 64. 'api'-padaM hi parvadine kaSAyodIraNasyAnaucityahetunA saha parvadine'nucitakRtyasya durantatamatvarUpa hetorabhyuccayaM nirdizati / 65. 'etat'-padena parvadineSu kaSAyodoraNA''dipUrvoktahetuparAmarzaH / 66. 'paramabhAve' jIvanazuddhigabhUte paramArthA''locane abhipatanti ye te iti vizuddhasalakSyazAlinA mitibhAvaH / 67. zrIpaMcAzaka prakaraNe (paMcA0 17 gA0 11 vRttau) samupalabhyate hIdam / 68. atra hi vRdverniyamasyA'bhAva iti madhyamapadalopisamAsavivakSA kAryA, tena sarveSAmutsUtrabhASakANAmAna ntasaMsAro bhavedeveti na niyama iti vijnyeym|| 16. iyaM hi gAthA Avazyakaniyuktau (gA0 438) evamupalabhyate, tathAhiH "dumbhAsieNa ikkaNa, maroI dukkhasAyaraM ptto| bhamino koDAkoDiM, sAgarasarisaraNAmadhejAraNaM / / " 70. paramapUjyatvasUcakenaitatpadena pUjyA''cAryaharibhadrasUrINAM zrIyutamalaya girisUrINAM ca parAmarzo'tra vijnyyH| 71. ete hi pade zrI AvazyakasUtrIyapratikramaNA''khyacaturthAdhyayanagata "icchAmi ThAmi kAussagaM jo me devasipro" iti daivasikA'ticArA''locanasUtragate vijnyeye| 72. atra ca prakRtaviSayasaGgAmakazailyA vicArya 'zrImAvazyakassatrambandhinyo' rityadhyAhAryam / 73. zrItaMdulavaicArika (sU. 15) vRttau evaM hi pATha upalabhyate yat: "xxx tathA zrIvIrAt 584 varSe zrIvA zamaM pUrva saMhananacatuSkaM ca gatamiti." .
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalpa0 TippaNa ] [ 49 etaddhi varNanaM khalu saMhanana catuSkakAlA'vasthitijJApana paramA''vazyakacUrNi-vRtti-zrItriSaSTizalAkApuruSacaritA''digraMthollekhA'nurodhena saGgamanIyam / anyathA cUrNikRdAdyabhimatena saha virodhodbhAvanaM syAditi sadgurUttaMsA''gamatattvatalasparzigItArthamUdhaMnyA''gamoddhArakA''cAryamatallikAnAM hRdgataH garbhArthaH samanvayazailyohanIyaH / 74. AcelakyavidhAnasya yat marma-rahasyaM tasyA'navadhAraNeneti madhyamapadalopisamAsamupayujyA'tra saGgatiH kaaryaa| 75. 'tathA' padena mahAvratanidAnatvaparAmarzo'trA'vabodhyaH / 76. eSA hi mAnyatA gacchA'bhinivezavatAmupakezagacchIyAnAM svagacchapratiSThAvivRtIcLAvatAM svAbhimatyena vikalpitA'sti / 77. sukhAtizaye magnasyA'pi dharmodyamasyA'vazyaMvidheyatvAcchakrastavasyopabRhyatvAdeva hetorityarthaH / 78. jyotizzAstrAnusAreNalaukikajanairApAditamukhyatvanirAsAyA'tra "jJApaka' padaM prayukta zrImadbhiH / etena ca vyajyate yat-jyotizzAstraM hi karmodayAdeApakameva, na hi tenaivA''padyate balAt kimapi, ApadyamAnasukhA''dikaM hi prAkkRtakarmodayA'pekSamityataH jyotiHzAstrasUcitaviSamagrahA. 'vasthitijJAnena zokAderakaraNIyatA prazasyeti / 79. brAhmaNakulasya bhikSAkakalpakulatvena tadapekSayA viziSTatAM siddhArthanarendrakulasya nirUpayat "khattie" padaM jAtyakulasUcakaM vijJeyamiti pUjyA''gamaprajJAH sUrivaryAH ddhvnurtr| 80. ayaM hi zabdaH dRSTivAdasya bhedapaJcakIyatRtIyabhedA'nuyogA''ntarabhedayoH prathamAnuyoga-gaNDikAnuyoga rUpayoH sUcakaHsan kathA-caritA''digranthAnAM prathamAnuyogatvena rUr3hasaMjJAM samarthayati / 81. samarthyate caitat granthaprAntabhAgIyaprazastigatenA'munA zlokena, tathAhiH "zrIrAmavijayapaNDitaziSya-zrIvijayavibudhamukhyAnAm / abhyarthanA'pi hetu-vijJeyo'syAH kRtau vivRteH // " 82. etaddhi vyaktIbhavati prazastigatenA'dhastanazlokadvayena, tathAhiH "samazodhayaMstathainAM, pnndditsNvign-shRdyvtNsaaH| zrIvimalaharSa-vAcakavaMze, muktAmaNisamAnAH // dhiSaNAnirjitadhiSaNAH sarvatra prastakAMtikIrtikarpUrAH / mIbhAvavijayavAcakakoTIrAH, zAstrAvamunikaSAH // prazasti zlokau 13-14
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AgamoddhArakAsslekhita prastAvanAsaMgrahasvarUpe zrIzrAnandaratnAkare SaSThaM ratnaM zrIadhyAtmamataparIkSA prastAvanA zrImadvAcakendrAya namaH adhyAtmamataparokSopakramaH samAkarNita pUrvametadvipazcitAM yaduta 'zrImadakalaGkajJAnakalita - jinendrapraNIte jantujAta- hitAssvahe paurvAparyavirodhakalaGkavikale'pi ca jainendrazAsane vihAyasa iva dinarAtribhyAM zrIzra - maNasaGghasya jAto dvaidhIbhAvaH zvetAmbara - digambarAbhyAM dvaye'pi ca vAvadyanta eva ahamahamikayA sarvajJAnugatikatAM sveSAmanyeSAM tu saMsArApArapArAvAraparibhramaNa nivandhanamAcakhyurninhavatA. kecinavInavatrmodbhavabhAvanAbhAvitAstu tRtIyaprakRtikA ivobhayAyo ( 1 ) bhayAnusArinarAINAlobhAndhA dvayeSAmutsargApavAdA'nugatAM digambara zvetAmbarANAM prAcakhyuH kalpitAmazraddhAnanibandhane satyapyadRSTvaiva tad, AkhyAnti ca trayo'pi yathAsvamAdhyAtmikAM svayaM svayaM, katamaSAM zrImadAptamArgAnusArI yathArthatayA''dhyAtmikazca samudAya ? iti yadyapi 'sAkSAtsAkSAtkArijJAna vikale'smin kila kAle duvaseyaM yathAvat, tathApi yAvattIrthaM zrutadharmasya zrImadArAdhyatamapAdopadiSTasyAnuvarttanAtsarvajJoditeriva syAdeva na kiM 'tato nirNayaH ? kimucyeta ca yuktya - nvite tu 1, " tasmin sati tanna bhavati, tannA'nA''zvAsaH kutrApyA''gamagadite pAragatA'numatave. 12 " 7 bhaviSyati caivamapi AsannabhavyAnAM yathArthatayA tattvA'tho'dhigamaH zraddhAnA''di cAzravAdInAM, "pareSAM tu na vidyamAne'pi zrImati paramezvare "bhAsvatyulUkAnAmiva prakAzaH svaparaprakAzakaH bhavet, anyathA syureva " tatkAlInA "azeSA api sabhyAH satpadabhAjo, na caitadiSTamapi mataM kenApi, tathA ca "kArya eva yathArthatayA'dhigamAya taccAnAmAyAsaH nahyayathAvad yuktaM rasAyanamapyapaharedvayAdhilezam api tu kuryAdeva vyAdhizatAni duruddharANi, na "carte dharma vidyate ,
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kalpa. upakramaH ] [ 51 "sakalA'nAdirUDhamUlA''mayavinAzakaM rasAyanamaparaM, 2degkRtamapyAyAsaM nirNayAya tatvAnAM paropakAraparAyaNA vinA 2'nivandhaM tIrthapa iva gaNabhRtpratiSThAM padArthasaMpatti dvArA na [taM] saphalayitu pArayanti, tatazca yukta eva zrImannyAyAcAryANAmAyAso yathArthatatvanirNaye tadupanibandhe ca. anusAriNazca pUjyAH pUjyatama caraNAnAM zrImadamAsvAtivAcaka-jinabhadrakSamAzramaNakalikAlasarvajJazabdAnuzAsanazAsanasarvatantrasvatantrahemacandraprabhUNAM pAragatagaditA''gamAnAM ca vidyamAnAnAmAcArAdInAM tIrthaprabhRtinadIbhUdharANAM, pare tu yadyapyanusaranti svArAdhyatamAn kundakundA'maracandra-prabhAcandrA''dIn vArANasIdAsAdyAstatkAlInA nagnATAgresarA 2 adhyAtmavyAjena moSakAH zvetAmbarAdhvana iti khyAtAH, paraM nAvalamba yantyAgamaM pAragatamaditatayA, tanmataM hi "vyucchinnamevA''gamakadambakaM zrImadgaNabhRtpraNItaM samUlaM 25tiSThate dharmasvarUpaM indranandyAdipraNIta Agama iti" satyapi ca caturazItijalpapaTTakollikhiteSyanekazI vivAdasambhave mukhyatayA'tra 27 28tanmUlabhUtA dharmopakaraNadhAritAdikAH sAdhitA nyAyAcAryairatra, vyakto hetuMdigamgharapRcchA''dhyAtmikopahAsazceti dvayamatra nirmANe, spaSTazcAsau 26 gAthAyAmekacatvAriMzatamAna, tathA ca yaH kazcitparuSavAkprasaro'tra sa tadIyapRchApaicitryopahAsamUlaka eva bhaviSyati ityanumAtusulabhameva madhyasthAnAM. "nyAyA''cAryapAdAzca kadA katamaM bhUmaNDalaM maNDayAmAsuH 1 kA ca zrImatAmupakAritA ? kA ca janmA''dipAvitA bhUH ! u*asAdhAraNavidyAvratativRndArakadranibha zrImaddhinidAnAmaravanAyamAnA ke tatrabhavatpUjyAH pUjyAH ? ke ca'tatobhavadbhirvihitA mithyAjJAnApurandhatamasatiraskAratatpara-kalpAntataraNividhAnavedhasaH sadAlokA granthAloH ' ityAdi vedyaM vidyA'vadAtacatuSkadvAtriMzadvAtriMzikekSibhiriva zrImadgranthamAlAto mudritAyAH, zeSA iva zeSIbhUtAH zrImatAM granthamaNayo'lpA api khyApayantyeva mahimodadhermAhAtmyamanadhaM, kathaMkAraM ca kalayAmAsurabhAvaM uzeSA alpepyantare zrImatAM chandovRttyAdikA iti na niyatamanasyate, sAmAnyena tu "jJAnAvaraNanidAna-jJAnasAdhanopekSAdIni kAraNAnIti cakAsyAccaturetarajanajAtacetasItyalamatItakAlIna38phalAtItavicAraNayA. prathamagAthopakSepaH-smRtimAninyustAvadupakAritayA paraguru zaThA'surakamaThavihitavighnajalA'vidhyAtadhyAnA'gnisAdhitasvA''tmazreyAMsaM zrImatpArzvaprabhu degvarIvarttadanagArazatAlakRta 'vijayazAkhA' 'vIrutkanda-zrImadvijayadAnasUrIzvarapaTTA'calA'calaprabha-zrImaDIrasaricaraNasaroruhasevApaTapada-zrImadvijayasenapaTa-nabhoGgaNanabhomaNiM zrImantaM vijayadevasUrIndramaparaguru nyAyAcAryapAdAH kRtajJaziraHzekharAH.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ prastAvanAsaMgrahe nirdiSTaM cAbhidheyanirdezakamabhidhAnaM, sambandhaprayojanayostu parAparagurusmaraNA'bhidhAnanirde zenAbhidheyanirdezena ca spaSTa evAvagamaH, rataH16gAyopakSepaH-adhyAtma, tadvato (ca) nikSipya caturdhA nirastaM dehAdi(da)ripopakaraNAnAmadhyAtmapratikUlatvaM, yato na dharmopakaraNe ratiH pariNAmo rakSaNAnubandhI, yAnavighnaM zuddhopayogAnupakAritA, strIvadavazyamapakAritA. (ca) 17taH41gAyopakSepaH-rAgadveSasvarUpaM nizepacatuSkenopadaya sAdhitaM pravRtteryogahetukatvaM, phalAkAGkSAyA eva ca rAgadveSA''pAditatvaM, AhArAderiva na vastrAdevirAdhanA, parimANayute zuddhA''hAropabhoge kSatparISahajaya iva satyapyupakaraNa upakArake jitA''celakyapariSahatA, nirupacaritA'celatA tu jinendrANAmeva, tadanugatve tUpadezAdi na yuktaM chaasthasya, jinakalpastu tapaHsaca-sUtra-katva-balabhAvanA-nirNItA''tmalabdhInAM, kAraNikatA tvAhArasyeva vastrasya, na ca nimU rchAnAM dravyato'pi parigrahatA, pApaharaNaM ca 4 tatsiddhAntA'nuyAyinAmityAdiprabandhena nirastaM dharmopakaraNasya parigrahatvaM. 42taH57gAthopakSepaH-tAdRzAdhyAtmayogyo vyavahArakriyAvAn samiti-guptiyuto vAcaMyama iti samupakramyA''hatyabhAvakathanena kriyAlopakA apetabodhivIjAH, pramANaM vyavahAranizcayobhayamataM, samau ca dvAvapyeto, vratA''dinibandhanaM svaparatvavyavahAro vyavahArAditi vyavahAraH, kRpaNAnAM bhogA'bhAvAdviSayagaddhAnAM svabhAvopalambhA'bhAvAniHsaGgabhAvanAyA (nayA) rAgadveSavilaya iti [na] (1) tathA kintu pariNAmAd bandhamokSAviti ca "nizcayaH / 58taH65gAthopakSepaH-dravyabhAvaliGgayogAnmokSo vimtarazca tatra vandyatvetaraviSayo, vyavahArAbalavAnizcayo yato'sau phalasAdhakakriyAramaNaH, kAryaguNAnAM kAraNaguNAnurUpatvAcchaGkitaM jJAnaprAdhAnyaM sarvanayamayatve ca sakalAdezatA, tavayamapi jJAnasya sArazcaraNamiti sarvanayatA sarvamAnyateti ca samarthya nirAkRtaM. 66taH71gAthopakSepaH-abhedavRttau nizcayAdhInaH sakalA''deza iti pramANatA nizcayasya, anupacAra iti bhAvaviSayaratinizcayabalavattA na yuktA aparopacArAt kAraNajatvAca, bhAvavRddhayA yAvatkevalI kSINA'jJAnAdidoSaH. ___72taH123gAthopakSepa:-kSuttRSNe na tasyeti pakSe siddhidUSakatve manujatvaM tathA, duHkhatve'styevA''sAAM vipAkayuta, kSuttRSNApariSahajayazca 'tattvo'rthe' tatsadbhAvA''vedakaH, kSudAdihetuH paryAptyA''dirnA'mAtaM, mohahetukA kSuttaSNA nA'nyatvAt , avamakoSThatvA''dinA''hArasaMjJA'bhAvAd vinApIcchAmAhAra iti nA'ticAropi tatra, prazastadhyAnaheturayamiti nA'brahmavat AhAracintA''rtta
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyA0 parIkSA upakramaH ] dhyAnaM, krandanAdi aviprayogacintA ca na sarvajJasya, na ca vinA mohaM ghAtivadvedanIyaM duHkhadaM, anukUlatvA'di ca na mukhA''dilakSaNa mapramattA''diSvabhAvAt , nA'jJAnajamindriyajaM duHkhaM, vibhoH nimbarasalababavedanIyaM,na dagtharajjuvat na ca kevalaM kSudhA''dipratibandhaka, bala-vIryayormedAnna balahAnirdoSaH, yogakRtakriyeva bandho nirvIja iti zaGkAyAM svabhAvata eva bandhaH kathaM na ? vANI ca na kathaM svAbhAvikI ? khedodIraNA ca na vacanaprayatne, udIraNaM vIryodbhavaM svabhAvapakSe tu sugatagatiH, kevaliyogainoMdIraNA khedasya, pramAdA'bhAvAt , tathA na duSpraNidhAnaM rAgadveSA'bhAvAt , aticAraprasaJjakatvAbhAvAnnA''hArastatkatheva pramAdaH, na nidrAhetudarzanAvaraNIyatvAttasyAH, stokatvA'nujJA tu tanprasaGgAt , na ca vItamohAnAmapavAdAH, pAtraM dehavana mamatve hetuH,dhyAnA'bhAvAnna tadvyAdhAtaH, audArikakAyA'vasthAna-vRddhI nAntareNA''hAraM, paramaudArikatvA''dikalpanaM ca saMhananA''disattvAdasamaJjasameva, puSpAdivana matijJAnotpAda AhArAt , IryApathikI gamanAdivat kathaM AhArAt ? yogyakAlavidhAnAnopakArahAniH, hitAdena vyAdhiH, mohAbhAvAnna jugupsA purISAderityAdi nidarzya sthApitA kavalabhojitA kevalinAM bhagavatAM. 124taH170gAyopakSepa:-siddhAnAM cA'STaguNA'nvitatAmAvirbhAvyA'nyadIyamatena siddheSu cAritramityanUdha, cAritrasyaihabhavikatvamA''sthAya, yathAsthitapakSamacAritramityAkhyAya, siddhAnAmupavarNya bhedAn paJcadaza, strINAmabhAve siddheH kSapaNakAnAM caturvidhatvaM na syAt saGghasyetyAdIni darzitAni bAdhakAni, nirAkRtAzca cAritrarahitA''tmahInatvAdayastadupanyastA hetavaH. 171taH184gAthopakSepaH-paryante copadiSTamupadezasAramayyA sarvamAnyayA girA yaduta"saMyamayoge yatnaH svargA'pavargA''spadA'dhyAtmakanakakaSapaH" khyApitaM ca tatra bhagavadvacaH, "bhuktvA bhogAn yatna iti, sAmathyobhAva iti, kAlAbhAva" iti ca nirAkRtA dUrabhavyodIritAH pakSAH, prAyazcittaprakAreNa zuddhau ca cAritrasya mithyAduSkRtasya zabdArthaH, suzrAvakatvasya zreThatA vyutadharmaNaH sAdhoH, AtmasvabhAvA'vasthitiH saMvignasya, gItArthAnAM dezanA'dhikAraH ekAkinA viharaNaM tu gItArthetarayoyorapyayuktamiti nirvarNya, prastunaprakaraNanigamanAya paryantasAdhyaM rAgadvaSavilayA''khyamupadi, zrImadbhiryAcitaM ca gItArthapArthAt prastutaprakaraNazodhanaM / / prazastau ca "jainadharmaprasArakaparSatprasArita-zrImadyazovijayagranthamAlAnirdiSTavat svagurupAramparya niradezi / vizeSastvepo'tra yaduta etadvidhAnaM vijayamAne zrImadvijayadevasUrIndre jAte ca paTTA'bhiSeke zrImatsuvihitAnuSThAnarAga-paDahRdayasya bhImadvijayasiMhaguroH, eSa eva ca mahAtmA "zrImatprabhRtInAmanekeSAM mahApuruSANAM kriyoddhArAdezako, yena vijayate'dhunA zAsanamabhISTapuraprApaka-jJAnakriyAyugalopetamiti /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 ] | adhyA. parIkSA upAya . nodvijitavyaM ca vidupAsmAt, (smin) kacitkaTukavacanAvatArAd , yato yadA'nyairasamaJjaH 'satarANi vAkyAni devagurusambandhAni hAsyopajanakatayA''khyAtAni tadA 48ko'nyo bhavettAhazAmRte upAya etAdRzAdgranthA''virbhAvAtsarAgasaMyaminAM, bhavati cA'vajJAne'pi paramA''rAdhyAnAM mAdhyasthye sarAgANAM mithyAtvamanantAnubandhimUlaM, naca zaknotyavasthAtu tIvrabhaktirAgaraktaH zAntatayA'bajJAne, zrImanmahAvIrajJApitaniSedhe'pi madhye uttarapratyuttare kurvANo 'gozA lena sarvAnubhUtisunakSatramunipuGgavo yathA, bhavatyeva ca tathAvidhena 'gatamAdhyasthyena vAdinA vAdasamArambhe 2IdRza eva prasiddhiH, abalambya zAsanoddhArA''di syAtkarttavyamapi 53tat , nahi 54vallabhAnitApi prajA saprajasya rAjyasya rakSaNAya na mriyate yuddhAdau, rakSyazca yuddhAdiprasaGgavattathAvidhavAdasamA''rambhaH ityalamatiprasaGgena / . kenApi kAraNenA'vAcyena zrImadvihitAnAM granthAnAmastyevA'lpatA / mudraNe cA'syA nA'nekAnyupalayabhante pustakAni granthasya zodhanAdau gha, na tatastathAvidhaH samA''yogaH, tathApi zrIma kAntivijayamunipuGgavAhitAnmUlapustakasamAnAdapi yathAmati vidhAya prayAsamakAri zodhanamuddhArazca vihito'syA janamanohAriNyAH zrImatkRteH, bhaveccet mkhalitamatra zodhyaM tatrabhavadbhirAdhAyA'bhilApuke zrIzramaNasaGghakRpAM 55samudraparyavasAnamAnandamAdadhAne'bhidhAnato mahi / ) ''ASADhA'sitapaJcamyAM, nandAdAnandasAdhunA ___ (1967) vasu-svAdA --vivAde, surate'lekhi pAvane // 1 // " adhyAtmaprAptiH kadA ? . guru ANAi Thiyassa ya, bajjhANuTTANasuddhacittassa / anjhappajjhANammi vi, egaggattaM samullasai // " -zrI adhyAtmamataparIkSA gA. 77
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSopakrama TippaNaM (AnandalaharIsaMjJa) 1. bhImAn cAsau akalaGkajJAnakalitazcati samasya etAdRzazcAsau jinendraH, tatpraNIte ityandhayaH / 2. idaM hi padaM 'AkAza' vAci, tatazca yathA dina-rAtrigataprakAzA'ndhakArakRto hi bhAkAzasya bhAsvara-malI___masatvarupopAdhibhedaH dRzyatetadvayadatretyanvayaH kaaryH| 3. bhRzam atyadhika, abhIkSNaM bhUyobhyaH vA, vadanti=nirUpayanti ityarthaH / 4. saMsArarUpe apAre pArAvAre samudre bhramaNasya nibandhanaM hetubhUtAM ninhavatAmityanvayaH / 5. napusakA ivetyarthaH / ete hi zvetAmbarANAM vA digambarANAmathaM na hi kizcit lAbhaM janayanti; pratyuta ete tu svAschanyA nurodhataH yathAruci ubhayatra pravizanti / 6. 'kalpitAM' ityasya 'utsargApavAdAnugatAm' ityanena saha sambandhaH bhatha ca svA'bhimatakalpanayaivaite zvetAmbara-digambarayoH utsargA'pavAdA'nugatatvaM pratipAdayanti, vastutaH prakalpyamAnaM hi zvetAmbarANAmapavAdA'nugatatvaM digambarANAJcotsargA'nugatatvaM zAstrasiddha naasti| 7. svakalitotsargA'pavAdA'nugatatvasya azraddhA saMjAyeta, etAdRze hetubAte satyapi "tada adRSTvava" arthAt tad-svakalpitasyA'zraddhAjanaka hetukadambakaM, adRSTvaiva asamIkSyaiva iti bhAvaH / 8. sAkSAta bAhyA-bhyantarasAhAyyA'napekSaM sAkSAtkAri=avabodhakAri jJAnaM kevalajJAnaM, tena viphale= rahite ityarthaH / 9. tataH zratajJAnAta , sarvajJopadiSTAnusAriNa iti zeSaH / 10. kAkuvAkyamidam , syaadevetyrthH|| 11. tasmin sati yuktyanvite hi bhAptopadiSTazrutajJAne sati tat duravase ya=durbodhyam na bhavati ityarthaH / 12. anA''zvAsa: avishvaasH| 13. 'para'padenA'tra prAnirdiSTA''sannabhavyapratipakSAH dUrabhavyAH grAhyAH, tataH pareSAM dUrabhavyAnAm ityathaH / 14. bhAsvati-sUrye 15. tatkAlInAH tIrthakarasattAsanAthacaturthA'rake vartamAnAH / 16. bharoSAH tIrthakRtsu roSA'bhAbavantaH iti / etena torthakRtsu roSA'bhAvamAtreNa nAtmanInapatho'dhigatiH, parantu :niSedhAtmakarItiriva vidhAnAtmakazailI api paramopayoginI-tinyAyAt tIrthakRdvacaneSu sudda DhA''sthAmUlakavizvAsasyApi zivAdhvanInatAM prabalopayogitAM prAcakhyuH zrI nanto'navadyahRdyakaruNAsanAthAH AgamoddhArakavaryAH /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ dadhvanuzca tenaikenaiva padena "samatAbhASa eva paramAvazyakaH, etenaiva ca gAtArya sameSAmanuSThAnAnAmi' tyAdi mohavivazajJAnalavadurvidagdhAnAM bRhatkAyapustaka-nibandhA''dinA budhajanAnAM buddhibhedakAriNAM pragalbhavAvadUkatAmiti / 17. battvAnAM yathArthatayA adhigamAya AyAsaH kArya eva ityanvayaH / 18. ca Rte iti padacchedaH / Rte=vinA ityarthaH / 19. 'sakala'padasya 'madRSTA'smayena saha sambandhaH, tatazca bhanAditaH rUDhAni mUlAniya sya, athavA bhavidya mAnA''dirohavanti mUlAni yeSAM, etAdRzAnAM sakalAnAm adRSTAnAmaH AntarANAM AmayAnAM bhAvaro gANAM vinAzakamityarthaH / 20. "tattvAnAM nirNayAya kRtamapi yAsaM paropakAra parAyaNAH nibandha vinA..............."na taM saphalayituM pArayanti" ityanvayaH / 21. nibandha kramapaddhapadArthavicAragarbhasuracitalekhamityarthaH / 22. 'zAsana' padenA'tra vyvsthitrcnaa'vbodhyaa| 23. vyAjastutiparamidaM padaM / tena nagnATebhyo'pi ye agre saranti unmArgapratipAdane" iti bhaavprkvyutpttirtraavbodhyaa| yataH nagnATAH digambarAstu vyavahAramArgamabhimanyante, devadarzana-SaDAvazyakA''disvarUpa bAhyakriyAkalApaM dharmA'Ggatvena manyante, paraM vArANasIdAsaprabhavA vAkchUrA adhyAtmAbhAsapaTavastu nizcayanayamAnabhijJA api zuddhAtma-dravya-guNa--paryAyA''disumadhurazabdajAlena muktipadaprAptaye'vandhyahetubhUtaM rAjamArganibhamapi pAhyakriyA'nuSThAnamayaM dhyavahAramArgamapalapamAnAH vAlagopA'GganAhitakAriNaM zivAdhvanameSa ninhuvanti. bhataH vyAjaprazaMsayA'tra pUjyA''gamoddhArakabhIbhireteSAmullekhaH "nagnATAsarA" iti rahasyapUrNa padena kRtaH prtiiyte| 24. "adhyAtmavyAjena zvetAmbarAdhvanaH moSakAH iti = evaMrUpeNa khyAtAH nagnATApresarAH tatkAlInAH vArA NasIdAsAyAH' itynvyH| 25. zvetAmbaramAnyatAbhyaH visaMvAdinyaH digambarIyA mAnyatAH sthUlarUpeNa caturazItimitAH santi, tAsAM nirdezaH "caturazItijalpapaTTaka" rUpeNA'tra vihito'sti, etatpaTTakA''dhAraNa gUrjarapadyamayI racanA nyAyA''cAryopAdhyAyamatallajairetaireva prAkRtAdhyAtmamataparIkSAgraMthapraNetRmiH vihitA'sti, sA ca pUjyopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAjapraNItAnAM yathAzakyopalabhyamAnagUrjarakRtInAM sammahasvarUpe "zrIgUrjarasAhityasaMgrahA''khyagraMthe (prathama vibhAge) mudritA'sti / 26. matra-prakRte adhyAtmamataparIkSA''khye pranthe ityarthaH / 27. bhatra 'tat padena 'vivAda' parAmarzaH / pucchA diyaMgharANaM, kevalamajjhappibhANa uvhaaso| bhamhANaM puNa ihayaM doNhapi pddhimaarvaavaaro||gaa041|| 28.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyA0 parIkSA0 TippaNaM ] [ 57 30, asAdhAraNAH yA vidyAH tA eva vratatyaH =latAH, tAsAM vRndArakaH = samUhaH, tadarthaM duH = vRkSa:, tannibhAH, teSAM zrImatI yA vRddhiH, tasyAH nidAnabhUtaM yat amaravanaM = nandanavana, tadivAcaranti ye te iti samAso SrthakSI vijJeyaH / 31. idaM hi padaM pUjyapAdairityarthaka 'tatrabhavadbhiritipadavat pUjyArthakavAci jJeyamatra, "anyebhyo'pi dRzyate" itisUtreNa saptamyanta- paJcamyanta-bhinnavibhaktikebhyo bhavadAdiyAge tral - tasila pratyayayo pUjyA'rthe vidhAnAt / 32. 'andhatamasa' zabdo hi zabdakoze gADhAndhakAravAcI, tatazca andhatamasaH = gADhAndhakArasya tiraskAre tatparasya kalpAntataraNeH=pralayakAlInasUryasya vidhAnaM= ceSTA iva vedhaH = jJAnaM yeSAM iti tAtparyAnusArI vipraracanA kAryA / 33. yathAhi dvAtriMzadvAtriMzikA prastAvanAyAM zrImatAM granthapraNayanA''divRttaM dRzyate tathA zrImadyazovijayajainamanthamAlAmudritA'dhyAtmamataparIkSAprastAvanAto vijJeyamiti / 34. zeSAH=devapUjAvazeSarupAH, "prasAdI" itiloka ( gUrjara) bhASAyAm / 35. zeSAH = upalabhyamAnetarAH pranthamaNaya ityarthaH / 36. 'dhruva' pUrvaka 'so' dhAtoH vivakSayA jJAnArthakasya karmaNi rUpamidam / 37. jJAnAssvaraNIyasya nidAnabhUtAni jJAnasAdhanAnAM pustakAdInAmupekSAdIni ityanvayagarbhaH samAsaH / 38. phalaMmatItaM yasmAt iti vigrahaH, niSphalA ityarthaH / 39. zaThazvAsau asuraH, sa cAsau kamaThaH, tena vihitabca tat vighnaM= upasargarUpaM, tadeva jalaM, tena aviSyAtazvAsau dhyAnarUpo yo'gnistena sAdhitaM svAtmanaH zreyaH yena tam iti vigrahaH / 40. aSTAdaza bahna yo vA zAkhAH zramaNAnAmAsan tAsu sAmprataM bAhulyena 'vijayA' GkitanAmadhAriNAM yatInAM sattA yaGantaprayogeNA'tra saMsUcyate / 41. vIrUt = vistArayutA hi latA / 42. acalA=prabalatejasvibhirapi grahAntarasArthairadhRSyA prabhA yasyeti viziSTArthavivakSA - garbhavyutpattyA 'sUrya' vAci etat padaM vijJeyam / ApAtatastu 'acala' padena sthiratvaM zAzvatatvaM vA pratIyeta, taccodayASsta-grahaNA'bhracchannatvAdibhiH vyabhicaryetApi, paraM "gurugamagamyA hi zabdAnAM lakSyArthA' ' ityabhiyukokteH prAkdarzitavyutpattirevA'tra zaraNam / 43. etaddhi padaM saptamyantaM " upakaraNe" iti atra vijJeyam / "vyoH" 1--3--23 sUtreNa svaraparakatvena AyU AdezIbhUtasya etaH yUkAralopo'travihito'sti / upakArake=saMyamopagrahakAraNe upakaraNe ityanvayaH / 44 amUrcchatayA jinAjJAnusAraM saMyamopakaraNAnAM dhAraNarupasiddhAntAnusAriNAmityarthaH / 45. atra " iti pratipAditam" iti adhyAhAryam tasya ca prAktanena "Ahatya bhAvakathanene" tipadena sahA'nvayaH bodhyaH / "
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 ] [ prastApAsaGgra 46. zrI bhAvanagara (saurASTra) stha jainadharmaprasAra kasabhASSkhyasaMsthayA mudrite zrI yazovijayajanagranthamAlA" S'khyagranthanirdiSTasya gurupAramparyasyAtratyagurupAramparyotllekha sAmyamasti iti bhAvaH / 47. 'zrImat' - padena granthakartA NAM pUjyopAdhyAyamatallikAnAM nirdezo vijJeyaH / 48. tAdRzAM sarAgasaMyaminAM etAdRzAt pranthAvirbhAvAt Rte ko'nyaH upAyaH bhavet ? ityanvayaH / 49. paramA''rAdhyAnAmavajJAne'pi sarAgANAM mAdhyasthye ( satIti zeSaH), anantAnubandhimUlaM midhyAtvaM ca bhavati ityanvayaH / 50. 'sahe' tyAdhyAhAryamatra padam / 51. etaddhi padaM durAgraha parAyaNatvagamakaM vijJeyam / 52. naitat paSThyantam, kintu 'IdRk' zabdasya svArthe'cpratyayaM kRtvA vizeSyabhUta' prasiddhi' zabdAnusAraM puMlliGge prathamaikavacanaM vijJeyam / 53. 'tat'-- padena kaTuvacanAvatArAdikametadgranthasannibaddhaM vijJeyam / 54. 'vallabhAnitA' padasya hi 'vallabhatvena mAnitA' ityarthasyodbodhanamatrArthAnusAreNa bhavati, paraM 'vallabhAnitA' prayoganiSpattistu pRSodarAdikaM kamapi naipAtikasUtraM zaraNIkRtyaiva saGgamanIyA / 5. samudraH = sAgaraH paryavasAne ante yasya saH etAdRzaM Anandam abhidhAnataH AdadhAne = dhArayati mayi = zrAnandasAgare ityarthaH / 56. 'vasu' hi sAmAnyataH 'aSTa' saMkhyAvAci prathitaM vartate, paramatra kenA'pi hetunA kutrA'pi zabdakoze'prathita'saptasaMyArthe prayuktamasti, kRte'pi bhUri prayatane na samyak santoSA'vaha saGgatanirNayopaladhirjAtA / guNapUjA--mahattva "puSTyai guNAnAM guNinAM samAdRtiH pUjApadaM syAt guNinAM guNAspadam " || pU0 Agamo* racita tIrthapaMcAzikA zloka 22
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AgamoddhArakAcAryadevazrI likhita prastAvanA saMkalana svarUpe zrI nandaratnAkare saptamaM ratnaM 'vandAru0' vRtyaparA'bhidhAna zrAvakA'nuSThAna vidhiprakaraNa - upodghAtaH // zrIgaNadharendrAya nmH|| nanu bhoH vipazcindavitatakIrttipaTahA vidvadvrAtAH ! nirNItacarametad sameSAM 'samastasamastA'jJAnA'ndhatamasAnAM 'mokSaprokSaNaparyavasAnAnAM sakalaihikA''muSmikA'kalpyA'rthakalpanakalpataru kalpe zrImadapazcimatIrthapatipraNIta A- zatakratu- kITakarakSaNacaNe zAsane'nuSThAnAnAM rasAyanopayogArambhe virecanamivAnudina mubhayasandhyamanuSTheyaM AvazyakA'nuSThAnamAmnAtamAdeyatayA''dau / 6 Adizyate cA'ta eveda maidaMyugIna zAsanaM tatra tatra tatrabhavadbhirbhagavadbhiH sapratikramaNASbhidhAnena, na caiva mAdyantA'nyakSINA'STakarmaNAmaruhatAm, 'etadeva ca saha paJcamahAvratoccAraNena tIrthAntarasaGkramaNakAraNaM bhedopanibandhanatayA nibadhyate gaNadhAribhi "rapratihatA'prameyA'pratimaguNagaNadhAribhiH; evameva ca paramA''rSamapi " avassa- kAyavvayaM havai jamhA' ityanena''prabhusammitenA'maragaNA'nullaGghanIyenodAjahArAnavadyena vacanena, AvazyakaM cA'dhyayanaSaTUkA''tmakA''vazyakakriyA''daraNa mavazyakarttavyatA ca caityabandanA guruvandanA''dInAmapi 4 adInAnAM avicalapadAvAptyavikalanidAnatve samyaktvazuddhayA''dinA svA''tmavizodhikArakANAM yathaivAnagArANAM tathaiva dezasaMyamapavitritA'nnaHkaraNAnAmagAriNAmapi " tadanusaratAmA ' "vazyakIyaM "" pUrvokta mitihetorvAcyaiva " teSAmapi " tanmaryAdeti zrImatpUjyapAdairdevendrasUribhirAkhyAtA zrAvakAnuSThAnavidhisaJjJitaitatprakaraNavidhAnadvAreNa sA " teSAM tathA ca vyaktatamA 2''syAH pratidina mAvazyakatA' '''vazyakakAryavidhAna sAvadhAnAntaHkaraNacakSuSkAnAM pratibhAsyati 24 pradazyeti sAmAnyena nidazyate taccanidarzananadISNAnAmabhidheyAdipratipAdakaM kiJcitsugamatA''dhAyyetasya / 1 1 praNetArazcA'sya tAvad vidheH zrAvakAnuSThAnasya sugRhItanAmadheyA bhagavanto devendrasUrayaH zrImattA pagacchabhAgIrathI pravAhahimagirayaH zrImajjaga candrasUrINA'" mAcAmAmla vidhAna
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 ] [ prastAvanAsamahe kArmaNavazIkRta-tapaHzrIlakSaNalakSaNAmAtracamatkRta-yathArthAryAcArarakSaNapravaNa-zrImedapATAdhIza-vitIrNa tapAvirudAnAM vacanA'tigabhAgadheyAnAM 28citravAlagacchoyopasaMpadgrahA'vasare sahacAriNaH 29durvAsanA'vaSTabdhahRdayakauzikasahasrakiraNatapovidhAnarUpA'sAdhAraNahetulabdhajanmatapaH padopadIbhAva-- velAyAM pArAvArasya 'velA ivA'bhinnasattAkAH, 32prabhAvakapuNDarIkANAM teSAmeva paTTapUrvAJcalA'rthamaprabhA advitIyAH / janmAdisamayazcaiSAm___ "tadAdi bANadvipabhAnu 1285 varSe, zrIvikramAtmApa yadIyagacchaH / bRhadgaNA ho'pi tapetinAma, zrIvastupAlAdibhiraya'mAnaH // 96 // gate svaH, zailadvivizva1327 zaradisvagurudaye'pi"-iti yugapravarazrImanmunisundara(sUri)praNItagurvAvalIto nirnniiyte| tathA ca trayodazazatakamAdhArabhUto'nehAH pUjyAnAM, granthA api pUjyApAdevitatAH "3sAravRttidazAH karmagranthadIpAstamo'pahAH / paJcAzikA siddhavicAravAcyA bhASyANi vRttaM ca sudrshnaayaaH| upAsakAnAM dinakRtyasUtravattI ca TokA'pi ca dharmaratne' itiparyAlocanenaidaMyugInajanatAhitakaraNalabdhaprabhavairasapatnajJAnavibhavairiti spaSTataraM / ____spaSTIbhavati cAta etat yaduta savRttikaM karmagranthapazcaka, zrAddhadinakRtyaprakaraNaM, siddhaprAmRtavRttidharmaratnavRttibahatItyAdikAH prabhUtAH prabhubhiH prAdurbhAvitA granthAH / zailI caiSAM bhagavatAmeSA yadutopayuktatamAnAM granthAnAmeva kRtiH, karmagranthA''divilokakAnAM suspaSTametad hahRdayaguhAyAM, darIdaya'mAnaH zrAvakAnuSThAnavidhirapyetAdRza eva, yato na zrImantI "virahayya kairapi pUjyaiH zrAva kANAM bodhanArthamAvazyakA'rthasya vihito'nUna etAdRzaH pRthak pryaasH|| kizca naiva bhavatya'jJAnAM dRSTAntamantareNa 'kAntAtulyasarasAsvAdadattA'mitaharSaprakarakAvyanicayaheyopAdeyajJAno(hAno)pAdAnaphalaprAptivarNanAtmakaM heyasya hAnau grahaNe ca grAhyasya tathAvidhA pravRttiH, bAlAnAM tu mukhyatayA "mitrasammita paJcAzaka prabhusammitA''vazyakA''dizAstrebhyo'pi vizeSeNa dRSTAntarUpamevopayuktatamamiti nAtra vivAdalezaH, ata eva ca kathA'nuyogopayoga evAdiSTa AdezapradhAna 'rabhiyuktaH bAlAnAmupadezyatayA, satsvapi ca kevaladRSTAntA''dimayeSvanekeSu cagnipu "sAdhAraNeSu / atra sasUtravRttidRSTAntAnvitatvena racanAyAH suSThutaraM sauSThavA''pAdanamApAditamAptavacanapravacanA''virbhUtA'sImasamatArasA''svAdodbhUtakRpApIyUSavAripUrai yathArthaprAptajJAnapUraiH ripuGgavaiH, vivecitamapi AvazyakasUtravRndaM caityavandana-guruvandanAdyanukrameNAtIvopayuktena vivRtamiti na ko'pi zaGkA'vakAzaH pratyAkhyAnasUtrANAmaka pratikramaNasUtrAt 5degvyAkhyAne / - jJApitaM ''cAnena 'bhagavadbhividhAnadarzanena pravarttamAnaguruvandanasya 4ciratarUDhimAgatatvamiti, avaziSTaM cAvasitaM pratikramaNasUtrasya sadRSTAntavyAkhyAnakaraNeneti namaskArA''khyAt
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ vandAru0 upakramaH ] zAsanadhurAdharaNadhaureya-parameSThipadabhUSita mokSasArthavAha--puruSapaJcakadravyabhAvastutirUpAt sUtrAdArabhyayAvat sarvA'ticArapratikramaNakAraNatayA pratikramaNasaMjJitasUtraparyavasAnamatra sUtravRndam / ___vizeSazcA''trA'yaM yaduta-caityavandana-guruvandana-pratyAkhyAnasUtrANAM vyAkhyAne sampatpadA'dhikAra-varNapramANa gurusvarUpa-vandananaikArtha-vandyA'vandyA''vazyaka-pratyAkhyAnasvarUpa-tadbhaGgA-''kArazuddhi-phalapramukhA vivecitA adhikArA adhikAritamaikavedyA granthA'ntarebhyo'pi ca duravaseyAH tadasamAnopakArakaraNapaTiSThasyA'sya mudraNamatIvAvazyakamiti na kasya caturasya cetasi posphuryAt / mudraNaM cAsya zreSThidevacandralAlabhAItyetannAmayugajJAnoddhArA''dhArabhUtadraSyanicayasyodbhavA''di tu niveditapUrvameva mudritare zrImadvItarAgastavopakrame savistaramiti na tavRttAntanivedananenA'rthaH / mudraNA''dhArabhUtA pratirasya zreSThi-zrImanaHsukhabhAIvihitajJAnoddhArapustakaprabandhAdAyAtA / zodhane ca kvacitkvacit dvAsaptatyadhikacaturdazazatamAna (1472) vikrama varSIyazrIbhRgukacchavAstayamodaka jJAtIya-godA-DUMgaralikhApitA pratirAdhArabhUtA / ___ bhaviSyantyanekAni skhalitAni dRSTidoSAt sUtrA'rthamauDhyAceti pramArya prekSaNIyamidamityarthaye 64paramA''nandA''layAvAptyasAdhAraNa-kAraNa-ratnatrayanicayasAdarazrIzramaNasaGghapAdapaGkajamadhupAyamAnAnandodanvadabhidhAnaH savinayaM jJAtaskhalitadoSaduritA'nuzayaH mithyAduSkRtaM vitIrya paramapadarasikaH // navasAryA varapuryA pArzvajinezAMhipUta saphaloyA'm / vasu-rasa-nandendu(1968) varSe kRta Anandena zivatataye // 11 // GENDEDEOEDEOEDEREDEO mArmika vyAkhyA rAgatyAgI bhaved devaH, saGgatyAgI gurubhavet / saktityAgI ca samyaktvI, dehatyAgyavyaye pade // -pU0 AgamoddhArakAcAryazrIpraNIta ___ yatidharmopadeza gA0 736 DEDEDEDDEDEDEEDED
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ d////////////////$ __ pUjyapAdA''gamoddhArakAcAryazrIlikhita prastAvanA viSama-padA'rthasUcikA AnandalaharI TippaNI (vandAruvRtti-prastAvanA) 1. samasta sam-samyakprakAreNA'staM-vikSiptaM samastaM sakalam ajJAnarUpam andhatamaH yasteSAmiti vyutpttirtraa'vbodhyaa| - idaM hi vizeSaNaM "anuSThAnAnAM" iti padasya vijJeyam / 2. mokSasya sarvakavinirjaraNarUpasya prokSaNaM-puGkhanaM ("pumaNu-vadhAmaNu") iti gUrjara bhASAyAm ) bhavati paryavasAne yeSAm anuSThAnAnAm iti tAtparyagAmivyutpattiratrAvabodhyA / laukikaziSTasamAcAre'bhyaINIyavastuna proDanenA''darA''dhikyasUcanavadatra jinazAsane AbA. lavRddhaM prANimAtrA''tmazuddhikaraNe'moghasAdhanarUpa-vividhakriyAkalApena mohA'pasarpaNaM prakurvatAmanuSThAnAnAM rAjamArgatvaM saMsUcayanti gItArthapAdAH AgamoddhArakavaryA suuriprsstthaaH| aparaznA'nuSThAnAnAM mokSaprokSaNaparyavasAnatvaM pradazyaitadapi dadhvanurAcAryamatallikA yat-prAvRTkAlIna jalasampAtalabdhajanmA'lasakA''dikSudrajantuvRndavat kAlaviSamatA''dilabdharUpaiHnivAdibhiH vizuddhA''tmadravyA''lambanavAdibhiH durnizcayavAdvAdipramukhairudbhAvitAnAM kriyApratikSepa-jJAninirdiSTakartavyA'palApA''tmasvarUpasaMvedanA''bhAsaprabhRtimvarUpavAcoyuktInAM zabdA''DambaraphaTA''TopamAtrANAmasAratvamAtmahitA''vahadRSTyA'vabodhyaM sadgurucaraNasevAlabdhanirmalavivekA'ntazcakSuSkaiH samIkSAvadbhi vidussaaNvrairiti| 3. sakalAzca te aihikAzcA''muSmikAzca akalpyAH kalpanAkSetrAtItA ye arthAH teSAM kalpanAkalpane-racanA sUtraNa kalpatarukalpe=kalpavRkSasadRze iti vyutpattiratra snggmniiyaa| . 4. zatakratuH indrastamabhivyApya kITakaparyantaM sarvajIvAnAM rakSaNe caNaM nipuNamiti vigraho'vabodhyaH / 5. atra ca nirdhAraNArthakaSaSThI saptamyarthe'vabodhyA, tatazca prAnirdiSTaM (samastasamastA'jJAnA'ndhatamasAnoM mokSaprokSaNaparyavasAnAnAM) vizeSaNadvayaM saptamyAM parAvRttyaivamarthaH saGgamanIyo'tra, tathAhi-samastasamastA___'jJAnA'ndhatamaseSu mokSaprokSaNaparyavajJAneSu anuSThAneSu (madhye) iti / 6. 'prarUpyate' ityarthaH / 7. 'AdiH prathamaH, antyaH caturviMzatitamaH tAbhyAmanye=dvAviMzatisaGkhyAH , kSINA'STakarmaNaH ye teSA mitivyutpattiratra / 8. arhatAM tiirthkraannaamityrthH| . .
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ [63 vandArU0 TippaNaM ] vyutpattyarthastu karmabIjaprarohA'bhAvavadbhiriti bhavati, kintu tasya sarvasiddhasAdhAraNyenA'travyAkhyAnabalena ruTyA vA tIrthakatAmityarthA'vagamo nyAyyaH / 6. etatpadenA'tra prakRtopayogi prakramyamANaM "sapratikramaNadharmavattva" vivkssyte| 10. zrIuttarA'dhyayanaprabhRtisUtrA''diSu zrIpArzvasantAnIyazrIkezigaNAdhipavarNanaprasaGga" itya'dhyAhArya matra tAtparyagAmikyA dhiyA samupAsitagurukulavadbhiH / 11. 'apratihatAzca te apratimAzca ananyasAdhAraNA ye guNAsteSAM gaNastaM dhArayanti ye te' iti vyutpattiH / 12. eSA hi gAthA zrIanuyogadvArasUtre (saptaviMzatitamasUtrAnantara tRtIyagAthAtvena AgamodayasamitiprakA zitamudritapatrAkArapustake ekatriMzattamapatrasya prathamapRSThau dvitIyapaGktau ,) dRzyate / 13. zAstrakArANAM vacAMsi khalu trirUpANi, tathAhiH 1 prabhusammitAni, 2 mitrasammitAni, 3 kAntAsammitAni, 1 AjJApradhAnAni nirvicAra samarpitabhAvena svIkAryANi prabhusammitAni / 2 yuktipradhAnAni guNadoSavicArabahulAni niravadyazraddhAmUlaM svIkAryANi-mitrasammitAni / 3 paramodAttakaruNAga Ni tattanmahApuruSacaritraprasaGgollekhabahulAni bhAvavAtsalyamUlAni utkRSTadharmAnurAgojjIvanabalena svIkAryANi--kAntAsammitAni / atra hi zrIRSabhadeva-mahAvIraprabhutIrthakRtoH zAsane doSe satyasati vA'pi niyataM samayavelayA'vazyaM kAryANi AvazyakAnIti sUcayantI ("avassavvakAya." zrIanuyogadvArasUtragAthA) gAthA prabhusammitavacane AjJApradhAne'vatarati / 14. "dIna" zabdo hi "daiG hAnau" itidhAtupAThAdhAreNa hInazaktikatvA'rthe yaugikarUpeNa bhavati rUDhizca varttate'zaraNA''dhArarahita-kAndizIkajanasya viklavatA'rthasUcane, tathApi atrA'rthA'nusandhAnataH' yaugikA'rthahInazaktitvaM vivakSya 'pradInAnA'-mityasyA'hInazaktikAnAm , arthAt 'sampUrNazaktimatA' mityarthasaGgatistAtparyAnurodhena krnniiyaa| etatpadasyA'nvayaH agretanena "avicalapadA'vApsyavikalanidAnatve" ityanena saha bodhyaH / tena avicalaM yat padaM = mokSarUpaM, tasyA'vApteravikalaM nidAnatvaM, tatra bhadInAnAM = sampUrNazaktimatAM caityavandanaguruvandanA''dInAmiti yojanA kaaryaa| 15. atra 'tat' padena samyaktvazuddhayA''dinA svA''tmavizuddhikArakA'nagAravat avicalapadA'vAptihetu bhUtacaityavandanA''dInAmavazyakarttavyatvaM bodhym| '.. 16. aavshykmityrthH| svArthe 'iy' pratyayo'trA'vabodhyaH / 17. 'pUrvokta'-padenA'troparinirdiSTamAvazyakakriyAyAH sopayogitvamAdyA'ntimatIrthakRtAM zAsanasya saprati kramaNadharmavattvamityAdi samUhanIyaM dhiimdbhiH| 18. zramaNopAsakAnAmAtmavizodhIcchAvatAmityarthaH /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 ] 19. AvazyakA'nuSThAnamaryAdeti bhAvaH / 20. AvazyakAnuSThAnamaryAdA / 21. pratikrAmakAnAM zrAvakANAm / 22. prastutakRteH 'zrAvakAnuSThAnavidhi' - saMjJAyAH / 23. AvazyakAnAM=sAmAyikAdInAM SaNNAM yat kArya, tasya vidhAne sAvadhAnamantaHkaraNacakSuH yeSAmiti - vyutpattimatra viracayyaitatpadgata 'sAvadhAna'-- padenaitat samabhivyajyate yat kriyamANasAmAyikA''dyAvazyakeSu viverAvazyakatvaM paramA'nAhAryamiti, tadartha caitatpranthapraNayanaM hi sArthakamiti / 24. atra zabdAnAmanvaya evaM karaNIyo yat-" iti pradarzya etasya kiJcit sugamatAdhAyi abhigheyA''dipratipAdanaM tattvanidarzanadISNAnAM sAmAnyena nidarzyate" iti / 25. kuzalA'paraparyAyohyayaM zabdaH vaiyAkaraNamatallikAnAM samabhijJAtaH / 26. AcAmAmlAnAM=nIrasa - nirvikRtyAnnamAtraikavArabhojanarUpANAM vidhAnarUpaM yat kArmmaNaM, tena vazIkRtA yA tapaH zrIH, tasyAH lakSaNaM strarUpaM, tasyA lakSaNena avalokanena camatkRtaH / punazca yathArthavA'sau AryANAM ca AcAraH, tasya rakSaNe pravaNaH, ityevaMviziSTo yaH medapATAdhIzaH- mevADasaMjJitadezasya svAmI mahArANA zrIjaMsihA''khyaH, tena vitIrNaM 'tapA' virudaM yebhyaH, teSAmiti vyutvattirarthA'nukUlA'tra kAryA / 27. vacanAni atigataM bhAgadheyaM yeSAM teSAM vacanA'gocara bhAgyazAlinAmityarthaH / 28. paTTAvaralyA''digraMtheSvanupalAbhyamAnametaddhivRttaM nIyaM prathAMtara samIkSayA / prastAvanAsama sadgurucaraNasevAlabhyamAnamArmikadhISaNAdadbhiruha. 26, durvAsanAbhiravaSTabdhaM yat hRdayaM tadeva kauzikaH, dhUkaH tadarthaM sahasrakiraNatulyaM yattapaH tasya vidhAnaM tadra po yo'sAdhAraNa hetustena labdhaM janma yasyaitAdRzasya 'tapa' padasya- 'tapA' iti virudasya upadIbhAvaHsamarpaNa (mahArANAje nRsiMhasaMjJitamedapATA'dhipatirAjasabhAyAmitizeSaH) tadvelAyAmiti vyutpattiH saGgamanIyA / 30. samudrasyetyarthaH / 31. velA = jalavRddhi:. 'bharatI' iti lokabhASAyAm / 32. prabhAvakeSu = prakarSeNa bhavyajanAnAM dharmabhAvanA kArakeSu, puNDarIkAH = puNDarIkA''khyazvetakamalabacchra eSThAH teSAM prabhAvaka zreSThAnAmityarthaH / 33. kAla ityarthaH / 34. zrImadbhirdevendrasUrIzvara vihitagranthAzceme'nayA gAthayA'vabudhyante, tathAhi : 1 zrIdazAzrutaskandhasUtravRttiH 2 zrIkarmanthapaJcakam
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdAsavRti prastA0 Ti0] 3. zrI siddhapaMcAzikAprakaraNam , 4. zrI caityavaMdanabhASyam , 5. zrI guru ,, , , 6. zrI pratyAkhyAna ,, , 7. zrI sudarzanA-caritram , 8. zrI zrAddhadinakRtyasUtram , 9. zrI ,, ,, , vRttiH, 10. zrI dharmaratnaprakaraNavRttiH (bRhatI), 35. aidaMyugInI vA janatA tasyAH hitasya karaNAya labdhaH prabhavaH yaistairiti vyutpattirvijJeyA / 36. sapatnaH-sadharmA, na sapatnaH asapatnaH sa cAsau jJAnasya vibhavaH yeSAM tairiti vigrahaH / 37. 'vinA' ityarthaH / 38. anUnaH sampUrNaH upayogIti bhAvaH / 39. etaddhi padaM ' dRSTAnta' mityasya vizeSaNarUpaM vijJeyam / etasya hi tAtparyagAmI vigraha evaM bodhyaH ---- kAntAyAstulyaH saraso ya AsvAdaH, datta amitazcAsau harSasya prakAro yena, etAdRzakAvyanicayaH, heyopAdeyayoH jJAnaM (hAna) upAdAnaM, tayo phalaprApteH varNanam , ityetattrayA''tmakaM dRSTAntaM vinA ityanvayaH saGgamanIyaH / 40. tyAge ityarthaH / 41. zrI paJcAzakAdi-granthAnAM buddhigamya-tarka-yuktibahulanItyA siddhAMtapratipAdakatvAdatra mitrasammitatva mudAhRtamasti / 42. zrIAvazyakAdigranthAnAM sarvajJamUlakatvAt sarvajIvahitakArinaikavidha-mokSamArgasyA''jJAprAdhAnyena pratipAdanAt prabhusammitatvamatra nidarzitamasti / 43. dharmapradhAnAH yAH kathAstAsAmunayogo vyAkhyAnaM tasyopayogaH kartavyabuddhirityanvayasaGgatiratra kAryA / 44. Adeza:-AjJA sA pradhAnaM yeSAM tairiti vigrahaH / asya padasya bhAvArtho hyayamatra boddhavyo yat "vizvajanInatAmUlaka-bhAvavAtsalyavArAMnidhi-paramopakAri-zrItIrthakRtAM vyatyAsa-viparyAsA''dimUlabhUtamohavilayahetuka-sakalajIvAtu-sadupadezapraNetRNAmAjJAyA eva prAdhAnyamasti, mumukSUNAM svepsitaprAptaye" iti saMsUcanAyA'tra pUjyapAdA''gamoddhArakavaryaiH "AjJApradhAna' riti mArmika vizeSaNaM prayuktamasti /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66] [ baMdAsavRti prastA0 Ti0 45. etatpadasya sAmAnyato hyarthaH "prAmANikajanai "riti bhavati, paramatra lAkSaNikazailyA "paramotkRSTajJAnamUlaka-prAmANikatvabhrAjibhistIrthakRdbhi" riti saGgamanIyam / 46. etaddhi padaM "caritreSu" ityasya vizeSaNaM / vizeSataH kasyA'pyekaviSayasya mukhyatvaM yatra na bhavettAni hi sAdhAraNAni caritrANi vyapadizyante / 47. AptavacanarUpaM yat pravacanaM tenA''virbhUto yo'sImazcAsau samatArasasyA''svAdaH, tenodbhUto yaH kRpArUpapIyUSarUpavAriNaH pUraH yeSAM tai / / 48. yathArthazcAsau prAptaH jJAnasyaH pUraH samUhaH yaiH / 49. krameNati zeSaH / 50. etasya hyanvayaH prAktanena "pratyAkhyAnasUtrANA "mityanena saha vijJeyaH / 51. atra hi 'ca' padaM vAkyAlaGkArarupaM vijJeyam , na samuccayavAcakaM, prAktanasya viSayasyA'trA'navatArAt / 52. 'anena' ityanena prAktanaviSayasya vandanakasUtrAdarvAk pratyAkhyAnasUtravyAkhyAsaGgatirupasya nA'tra parAmarzo'babudhyate, tAtparyasaGgaterabhAvAt , paramatra 'anena' padena granthakRtAM buddhisthasya prakRtasya 'zrAvakAnuSThAna vidhi saMjJagranthasyaitadgatavandanasUtravyAkhyAsandarbhasya vA parAmarzaH snggcchte| 53, "vidhAnAni-bhedAsteSAM darzanenA'tra granthe nirupyamANavandanavidhau'-ityarthasaGgatiratra kAryA / athavA vidhAna-vidhiH paddhatiriti yAvat , tasya darzanena, arthAt atra granthe pratipAdyamAnavandanakavidhisandarbhe'valokaneneti bhAvaH / ____etenA''gamoddhArakapAdA etadabhivyaJjayanti yat "vartamAnakAle yA vandanapraNAlikA pracalati, tasyAH prAcInatvamAptA'bhisandhimUlakatvametadgranthagatavidhisandarbheNA'dhyavasIyate" iti / 54. atrA'luksamAso'vabodhyaH / 55. nirdizyamAnaM tat'sampadA'''didvAratrayodazakaM bhASyatrayA''khyagranthavarNitamatra vivecanayA varNitamasti / 56. atizayenA'dhikArIti adhikAritamaH, tairevaikavedyA iti vyutpatti kRtvA'tra graMthe varNitA'dhikAra trayodazakA''divarNitavastujAtasyA'dhikArAnurupaM gurugamavedyatvaM samabhivyaJjayanti zrImanta Agamo ddhArakapUjyapAdAH / 57. na hi samastametat padam , kintu 'tasmAdi'tyartha parakaM tat' ityavyayamatra bovyam / 58. 'pra' pUrvaka 'sphur' dhAtoH yaGantasya saptamI (vidhyartha ) rupamidam / 59. etena samastena padena 'zeTha devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAraphaMDa" saMsthAyA abhikhyA sUcitA'sti /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMdAsavRti prastA0 Ti0] [67 60. pUrvaM niveditamiti niveditapUrvamiti samAso'tra bAhulakAdyAzrayaNena saGgacchate / 61. pUrva mudrita iti mudritacaraH iti vigrahaH, bhUtapUrvArthe caraTpratyayasyA'tra vidhAnamasti / 62. 'zreSThI zrImanasukhabhAI'nA vihetaH jJAnoddhArAtha pustakAnAM prabandhaH yatra yasmAdve vyutpatimattitra saMgamayyatpadena "rAjanagara (ahamadAbAda) sthita zeTha manusukhabhAI bhagubhAI TrasTa" saMjJasaMsthAsUcana matra bodhyam / 63. ayaM hi zabdaH "lADavAzrImAlIjJAtisUcako vijJeyaH, 'lADavAzrImAlI 'tipadasyA''ptaitihya vit pramANito'rtha evamapi zrUyamANosti yat "lATadezIyA lATadezAdAgatA vA zrImAlIjJAtIyAH lADavAzrImAlItyarthe lADazrImAlIyA ucyante," / ___ etajjAtIyAnAM bAhulyaM bhRgukacche tatprAntIyamaNDale idAnImasti, bhRgukacchapradezasya paramArhata kumArapAlamahArAjarAjyakAle tadUrddhamapi ca lATadezatvena vyavahRtirabhiyuktapramANitA zrUyate'pi / 64. paramazcAsau sarvotkRSTazcAsau Anandazca tasyA''layaH mokSaH tasyA''pterasAdhAraNaM kAraNaM yat ratnatrayaM, tasya nicayaH vyavasthitA'nekadharmakriyAsamUharUpaH, tasmin sAdarazcAsau zramaNapradhAnasaGghaH tasya pAdapaGkajayoH madhupavadAcaramANa iti tAtparyalakSI anvayo vijJeyaH / 65. jAtAni yAni skhalitAni tAnyeva doSAH tadrupaM yat duritaM tatsaMbandhI anuzayaH---pazcAttApo vidyate yasyeti vigrahaH / 66. saphalatvamatra sampUNArthavAci na vijJeyaM, paraM pArzvajinezAMdripUtatvarUpakalAsahitatvaM vivakSyam /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ XUSUNUYUNUOV* MOASAGASSAGASAASAASAASASAHAAHHHX zrI AgamodArakA''lekhita-prastAvanAsaMgrahasvarUpe AnandaratnAkare aSTamaM ratnaM zrIchando'nuzAsana-granthasya upakramaH MOMOMUMUNUNSYUMMMMMMMMUX MMMMMMMMMMM* // zrI gaNadharendrAya namaH // nanu bhoH sahRdayahRdayA''lavAlodgatA'navadyavidyAvratatiphalayugalA''svAdasatRSNA'ntaHkaraNAH sahRdayAH nirNItacarametad vidvadvandArakai: sarvatantrAnukUlyena nibiDatara-jaDimA'vaSTabdha-mAnasavRttiprAtikUlyena yaduta "na tAvate zabdAnuzAsanAda pratimasudhArasAyamAnA'navadyazabdasRSTizarvarIzAyamAnAtsya:- zivazrIpradAnapaTurAvirbhavati apetapako bodho, yathArthavAditA tu na bhavatyeva kathaGkAramapi tamantareNa, Agamo'pyetadeva nivedayati nirNItamokSagamanAnAmasumatAM "vayaNavihattIi kusalo' ityAdinA gatapApenA''lApena / jAte'pi ca vibhaktivacanA''khyAtakRdAdivodhe yAvana veviditaH zabdAnAM yathAvalliGgavibhAgo na tAvadbhavatyuttaraNaM mRSAvAdAkhyAyAH pApavyAghyAvasathAyAH, AbAlamanubhavasiddhamidaM yaduta liGgaparAvarttamAtreNodbhUtiH sAkSAt krodhakRzAno: zrUyamANeSu svaashritvcnessvprtikriyaa| 10avagate'pyetasmin / 'dvitaye 12pApapaGkApahArazodhivitataye na bhavati yAvannA''tmAyattIkRtama vikalavibhAvA'nubhAvavyabhicAryA''disaMkalitasvabhAva-rasabhAvAbhidhAnaratnanidhAnaM kAvyAnuzAsanaM tAvadyathAvadvaktrAyabhipretA 14'rthabodho'parabodhanaM 15 ca yathArthatayA naayk-prtinaaykaadiinaambhipraaykriyaadeH| tadyaktameva 1 atItA-'nA''gata vartamAnakAlInA'tIndriyA'rtha-jJAnasampannatA''diprabhAvalabdha-kalikAlasarvajJatvavirudAnAM bhagavatAM krameNa zrIsiddhahemAkhyaM pANinIyAdyakhilazabdA'nuzAsana-yazastArAgaNa-prabhApaTala-vikartanaprabhamanUnaM 18trimunyasamApitaM 1 samAptaM zabdAnuzAsanaM, 2 bAlasubodhyayathAvatpRthagjJAnakaraNopayogikaraNa 'makSarA'nukramA''krAntayaza:zarIraM liGgAnuzAsanaM, 22kAvyataddhetusvarUpaguNadoparasAdisvarUpavibhAvanApUrvAdarzAyamAnamanupama kAvyAnuzAsanaM ceti trayasyApratimasya zrImaddhemacandraprabhUNAM jagati 23racanaM /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ chando0 350 ] paraM yAvannAdhijagme viduSA 24zakalitazaGkAdo chando'nuzAsana manekacchandovijJAnapopaM na tAvadyathAvaduccAraH kAvyAnAM nirdoSatvAdhAnaM ca sampanIpadyate, kautaskutI ca 2 chandobhaGga-viratiprabhRtivivekavAgmitA tu ? tadavazyamAdaraNIya makhaNDapaNDAnugata vicArANAM 28dhIsArANAmetadapi26 30prAgudIritAnIritAnuzAsanatrayI veti na tatra kAcana 3'vicArakaNikA vevidyate 22vidyAvratatitatibhUruhAM 23ujjhitamuhAM 2 svIkurvatAmhAm / AvirbhAvayitArazcAnavadyA'nuzAsanacatuSkA'nuzAsanA'laMbhaviSNvanuzAsanacatuSkasya prasiddhatamAH, jIvanavRttamapi ca tatrabhavatAM bhagavatAM na kenApyaviditamAbAlagopAGganaM khyAtataraM samAsene tarathAkaraNe tu naiva 3"tasya tathA samIhA6 zaktizca, 4degprastutA'pazcimAnuzAsanamAnAtirekatarasya tasya madhyamatayA'pi bhAvAnna 42tatrApi yatno, na ca yogyopi mAdRzo'yaM janastAdRgitihAsasAdhanahInasAdhanatayA ythaavttyaa| ____paraM satlu bharata-jayadeva-piGgalA''dipaNItepvanekeSvanavadyeSu chando'nuzAsaneSu kimiti 4 2suvAmadhurIkArakaraNamiva kimiva na bomavIti hAsyAspadametadracanamiti caturacakracetasi ca vA syAt ! naca taccaturaM vicakSaNacakravAlazobhA-(caGgatA) vahaM, yato 44nedRggumpha sugamaM vA teSvekataramapi / anyacca tatra tatra kevalavedopayogicchandonuzAsanenA''pAditaM 45tattadvizeSopayogi, prastutaM kevala-lokopayogi-cchando'nuzAsanasamarthamAvirbhAvayAJcakrurArAdhyatamamanuzAsanam / etacca niHzeSasyAsyAnuzAsanasyAbhyAsAdyathAvat syAdavadhAritaM paramA''dyazloke'pi tAvat bhagavadbhiH 'lokopayoginAM vakSye, chandasAmanuzAsanam' ityuttarArddhana nidarzitam / zabdA'nuzAsanAdibhiH samAnakartRkatvaM tUdAjahU : 'siddhazabda-kAvyAnuzAsanaH' ityanena svayameva bhagavantaH, dRbdhaM cedaM zrImadbhizcaulukyezvare zrIparamAItakumArapAle mArighoSaDiNDimavAdake zAsati rAjyam , yata upalabhyate tatra tatra zrIsiddharAjasyA'sya ca rAjarSeH stutirudrAhiyamANeti / atra cA'dhyAyA'STakaM praNItaM 4 prajJA'vadAtatva 'vajJAtapurandaragurubhistatrAdau sajJA''dyA'dhyAye dvitIye ca jAti zeSa-jAtidaNDakAnAM chandAMsi catvAri zatAni adhikAnyekAdazabhiH, atra ca kSantavyamAgo dRSTidoSajaM yatsaptanavatyadhikazatadvayyatikrame'picchandasA punazcaturnavatyadhikAcchatamAnAdakArambho jAto'sti / tRtIye cA'dhyAye'rdhasamavRttAni hariNaplUtAdyAni atirucirA'vasAnAni vaktraprakaraNaM cA'nuSTubhiH /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 ] [ chando0 350 45 46 50 atra ca ye'navadhArya 4 " nissImapratibhAprAgbhAraparAkRta- purandaraguru-sarasvatI yugalasya sarvatantra svatantra dhiSaNA'nvitatvamudAjahuH pariziSTaparvaNi durudvaraM virodhaM chandasAM keSAJcit, tairnAvabuddhaM dvAviMzatitamapatrIyaM prAyeNetipadam, avabuddhaM vA IrSyAlutayA 0 jainadharmadhurandharebhyo na smRtaM tathaiva SaSThapatragataM 'sarvajAtInAmapIti vRddhAH' ityAdi, yadi cAvadhAritamabhaviSyattattadA nAlIkamudapAdayiSyatkalaGkam, manye pramArjayiSyanti svayaM te iti na vizeSeNa samIkSyate'tra / atraiva padacaturudbhUrvamamRtadhArAntam udgatAprakaraNaM saptabhiH upasthita-pracupitaprakaraNaM ca, tribhiH saumya - jyotiSI ca nirUpitavanto viSamavRttaprakaraNe mAtrAchandasi ca vaitAlIyaM triMzatA, mAtrAsamakAdi navabhirnirvarNya nigamitavanto'dhyAyaM tRtIyam / turye cAdhyAye AryA - galitaka khajjaka- zIrSakAkhyAni vRttAni khyAtAnyanekadhA, atra ca A tRtIyAdhyAyAtsaMskRta evodAharaNAni "alabdhamadhyasvamatihRda nirvyUDhapravAhakakalpAni cA'khilAnyetAni, parataca AryAprakaraNe ca prAyeNa saMskRta-bhASAbhASitAnyeva, paraM kacit kvacidastyevA'prAkRtajanarU civiSayIbhUtaM jIvasvabhAvaguNatayA mUlabhASAtayA prAkRtagIyudAharaNavarNanam, galitakAsdau tu tAni tatraivopanibaddhAni / paJcame tvadhyAyeotsAhAdIni chandAMsi mukhyatayA vyAvarNitA'pabhraMzabhASodAharaNAni khyApitAni SaSThe SaTpadI - catuSpadInAM zAsanam, saptame cAnekadhA vyAvarNya dvipayabhidhAnamatirucirataraM prakaraNaM, prAnte prastAra- naSToddiSTa-sarvekA''digalakriyA-saGkhyA'dhvayogaesson SaT pratipAditAH pratyayAH 2 pratyeyAH pratItapratibhAnAmaSTame'dhyAye sUribhiH / tadevamatIvopayogino'syA''randhaM mudraNaM mohamayI nagarIvAstavyaguNagarIyastvalandhagurugarimNA zrIsaGghena parayA'smAkamakhila bhramaNa saGghapAdapaGkajacaJcarIkAyamAnAnAM preraNayA, kSantavyaM cakSAntyAdinikhilA'kSataguNA'gAratayA ratnAkarAyamAnairnirmAnai 54 rameyaguNaratnaratnA karAyamAnazrImajjinavaroditoditoditazAsana-zAsanaprabhAvakairvitIrya dayAM " mantukSamA mUlabhUtAmasmA sviti prArthayAmahe " AtmaguNalInamAnasa - caraNapaGkajapaTpadA AnandodanvadabhidhAnAH // navasAramAsAra - pUrNAyAmArya rAjani / 55. X zrI pArzvapAdapUtAyAmapUryAnandasAdhubhiH ||1|| 5. etanmudraNAdhArabhUtA pratiH zrIrAjanagarIya zrI umA bhrAtRzreSThibhANDAgArAllabdhapUrvA durlabhaiva ca pratirasyeti bhaviSyantyazuddhayaH pracurA atra, jJApanIyA vayaM paraM tA yato dvitIyasaMskaraNe saha bhavyajanairasmAkamupakArakAriNyo drutataramiti prArthanA'vadhAraNIyA dhImadbhirbhavadbhiH /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ chando0 350 pUrtiH] [. * zrI chando'nuzAsanopakramapUrtiH * kvacitkiJcidanusRtya bhavenmatAntaramupanyastaM nAmAntaramiti chandoracanAkartRNAmapareSAmabhipretAni AkhyAnAntarANi didarzayiSayA bAhulyaM kevalaM bharatasyaikasyApi mateneti tanAmnA'nyanAmnA cAnyAni samuditAni saMgrahitAnyatrAbhidhAnAntarANi / anyanAmani yatropalabdho vizeSo likhitaH so'pi iti cinhe kRtvAntare, bhaviSyati ca viduSAmetadavalokanenApi "sakalapramANapathAvatIrNacchando'nuzAsanapravaNAparagranthanavanItAspadatvamasya chando'nuzAsanAbhigAnasya zAstratya // bharatamate 3-kezA-dhUH mukulaM-vIthI sumukhI-drutapAdagatiH / mRgI-taDit zapharikA-girA 7 kamaladalAkSI-ruciramukhI madanA-rajanI 4-uSNika zikhA drutavilambita-hariNaplutam sumukhI-lalitA kalikA-bhogavatI bhujaGgaprayAtam-aprameyA vilAsinI-jayA harivilasitaM- druta) gatiH sragviNI-padminI samRddhiH -puNyam pramANI-mattaceSTitam 9 nandinI-manovatI sumatiH-bhramarI 5-bhujagazizusRtA-madhukarikA 10 mAlinI-nAndImukhI vidagdhakA-cAgurA paNava-kuvalayamAlA 11 RSabhagajavilasitaM paGktiH -kuntalatanvI ___(mansagAH ityapi) mattagajavilasitam satI-zikhA rukmavatI-puSpasamRddhiH 12 pRthvI-vilambitagatiH abhimukhI-kamalamukhI 6-zrI rucirA (yatyaniyame | mandAkrAntA-zrIdharA ramaNI-nalinI pratyavabodhaH) zazivadanA-makarazIrSA svAgatA-(bhadrikA) aparavaktram (atra cAGkasthAnAni chando'nuzAsanapratigatapRSThasUcakAni jJeyAni / prathamanAma mUlapratisthaM dvitIyaM ca nAma bharatamunimAnyatAnusAraM vijJeyam / saM0)
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 ] [ chando0 350 pUrtiH anyamate 3 strI-padmam vaizvadevI-candrakAntA srak-mAlA (piGgala:) madaH puSpam mAlatI-varatanuH citrA-maNDUkI caJcalA pakti:-akSaropapadA pramuditavadanA-gaurI kalabhASiNI-aravindakam abhimukhI-mRgacapalA pramuditavadanA-caJcalAkSI / sundaraM-maNibhUSaNaM, ramaNIyam zazivadanA-mukulitA tAmarasaM-kamalavilAsinI |16 saMgataM-padmamukhI, suratA 4 kalikA-sopAnam vibhAvarI-casantacatvaram samuddharaNaM-sopAnakam harivilasitam-capalA meghAvalI-vasantA kAmukI (sugauH) somaDakam madhukarikA-vajram |13 suvaktrA-acalA jayAnandaM pravaralalitam 9 kAminI-taraGgavatI kuTilagati:-nartakI 17 vaMzapatrapatitaM-vaMzadalam 10 rukmavatI-campakamAlA nandinI-kanakaprabhA, atizAyinI-yAdavI rukmavatI-subhAvA jayAH-sumaMgalI hariNI-vRSabhalalitam kumudinI-kusumasamuditA kuTanaM-bhramaraH avitathaM-nakUTakaM (jayadevaH) mAlA-pramitA tvaritagatiH-laghugatiH-capalA 18 kAzcI-vAcAlakAJcI 11 zrIH-sAndrapadam 14 vasantaH-nAndImukhI ujjavalaM-mAlikA zyenI-niHzreNikA vasantatilakA-uddharpiNI uttaramAlikA 12 vaMzastha-vasantamaarI (saitavaH) nizA tArakA vaMzasthaM-abhravaMzA siMhonnatA-kAzyapaH bhaGgI-vicchittiH kalahaMsaH-drutapadA valanA-latA |19 meghavisphUrjitA-rambhA kalahaMsaH-mukharam dhRti:-maNikaTakam (svayambhUH)vaJcitaM-vicitam ujjvalaM-capalanetrA skhalitaM-mahitA 20 mudrA-ujjvalam kusumavicitrA-madanavikArA kAntA-vanamayUraH citramAlA-suprabhA kusumavicitrA-gajalulitam kuTilaM-haMsazyenI kAmalatA-upamAlikA kalyANaM-kAzcanam 15 zazikalA-candrAvartA 21 siddhiH-citralatA priyaMvadA-mattakokilam / (piGgalaH) rucirA-zazivadanA
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ chando0 upa0 pUrtiH ] 22. madirA-latAkusumam 23. haMsagati : - mahAtaruNI dayitam 24. meghamAlA - bhaGgA nIlAlakA (ardhasame) mAlabhAriNI 5 mArmika - subhASita 5 upakrAntizchandasAmakArAdyanukrameNa nA'trA''cIrNA, yato mUlamaMtra pAthakyena mudritameva, udAharaNacI tu naivetAdRze prakaraNe upayoginIti na tatrA''driyAmahe, yadi ca bhaviSyati dvitIyAvRttau sopayogitA'syAH, tAmapi prakAzayiSyAmaH / parasvabhAve ramaNaM vihAya, nitambinI (viSame ) kalikA - maJjarI (piGgalaH) [ 73 ramasva jIvA''tmaguNe zubhe tvam // udvIkSate'nukSaNamAtmarUpaM sa eva mArge pratipanna AtmA // karmANUnAM rasatatimazubhAM sAmyarUDhaH kSiNoti // zuddhaM rUpaM maMdhu saMsArakSatyai // - pU0 dhyAnastha-svargata AgamoddhArakazrI- viracita - sUkta -saMcayataH /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ udddddddddddddddddddTOON zrIpUjyapAdAgamoddhArakA''cAryazrIlikhitaprastAvanA ___ viSamapadArthasUcikA AnandalaharI-TippaNI ___ (chando'nuzAsanam ) XPREPAREERTex 1. sahRdayAnAM hRdayaM tadevAlavAlaH tatrodgatA yA'navadyA vidyArUpA vratatiH-latA, tasyAH phalayugalaM samyagjJAna-kriyArUpaM, tasyA''svAdArtha satRSNaM-utkaMThAyuktaM antaHkaraNaM yeSAM te iti vyutpatti ratrArthAnupAtAnusAraM vijJeyA / 2. sarvAni ca yAni tantrANi-darzanAntarIyazAstrANi / teSAmAnukUlyena, sarvadarzanasammatarItyetyarthaH / 3. atizayena nibiDA yA cAsau jaDimA ajJAnadazA tayA'vaSTabdhA, vyAptA yA mAnasavRttiH, tasyAH prAtikUlyena gADhA'jJAnadazAbalotpadyamAnaviruddhabhAvA'pasAraNenetyarthaH / 4. nAsti pratimA-sAdharmyavatI vyaktiH yasyaitAdRzo yaH sudhArasaH, tadvadAcaramANA yA anaghA= doSarahitA zabdasRSTiH tasyAH zarvarIzaH caMdrastadvadAcaramANAditi vigrahaH / 5. svaH svargaH, zivazrIH-muktilakSmIH, tayoH pradAne paTuH nipuNa iti vigrahaH / 6. paGkasya malinatvArthe vivakSAM kRtvA atra 'nirmala' ityarthasaGgatiH kAryA / 7. eSA hi gAthA prAyaH nizIthacUrNigatA saMbhAvyate / 8. pAparUpA yA vyAghrI bhAvajIvitavyAghAtikA, tasyA AvasathA vasatiH, tasyA iti vyutpattiH / 9. svasambandhi-vANIvyavahAreSvityarthaH / 10. etaddhi vizeSaNaM "krodhakRzAnoH udbhUtiH' ityasya vijJeyam / 11. zabdAnu'zAsana-liGgA'nuzAsanasvarUpe / 12. pAparupapaGkasyA'pahAraH-nirAsaH, tadrUpA yA zodhistasyAH vitatiH prasArastasmai / 13. avikalaiH vyavasthitasvarUpaiH vibhAvA'nubhAvA'vyabhicAryAdibhiH saMkalitaH svabhAvo yeSAmetAdRzAnAM rasa-bhAvAdInAM yadabhidhAnaM tAnyeva ratnAni, teSAM nidhAnarUpa iti vigrahaH /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ chando0 upa0 Tippa0] 14. etat padasya prAktanena 'na bhavati' ityanena sahA'nvayo bodhyaH / 15. etasyA'pi "na bhavati" ityanena sahA'nvayaH / 16. atItazca anAgatazca vartamAnazca yo'sau kAlastamathavA ye'tIndriyA arthAsteSAM jJAnena sampannatA___''dirUpo yaH prabhAvastena labdhaM kalikAlasarvajJatvarUpaM birudaM yaisteSAmiti vigraho'trAvabodhyaH / - idaM hi padaM agretana "zrIhemacandraprabhUNA''mityasya vizeSaNaM vijJeyam // 17. pANinIyAdyAni ca tAni akhilAni=samastAni zabdAnuzAsanAni teSAM yazaHrUpo yastArAgaNaH, tasya yA prabhA, tasyAH paTale vikartanaH-sUryastatsamaprabham iti vyutpattiH / 18. idaM hi padaM sarvavyAkaraNeSu mUrdhanyarUpeNa gIyamAnasya pANinIya-vyAkaraNasyA'pUrNatAdyotakaM kAkUtprekSAgamakaM vijJeyam / ___maharSipANininA sUtrANi racitAni, munikAtyAyanena vAtrtikaM viracitam , bhagavatA pataJjalinA mahAbhASyaM sandRbdham , tathA'pi pANInIyaM zabdA'nuzAsanaM bahutra zabdavyA vRtAvasamarthamUnaM vA'nubhUyate vidvadbhiH / 19. sampUrNa sarvaprakAreNetyarthapUrakamidaM padam , nahi sampUrNIkRtamityarthaH / 20. bAlaiH suSTu bodhyeta yathA tathAprakAraM, yathAvat yathArtha pRthag vyavasthitarItyA yad jJAnaM, tasya - karaNe upayogikaraNabhUtamityarthaH / 21. svara-vyaJjanAnAmAbAlaprathitAnukramasaGgatinA'vadhAraNAdisaukaryaguNayuktamityathaiH / / 22. kAvyaM, tasya hetavaH, svarUpaM, guNAH, doSAH, rasaH, tadAdInAM yat svarUpaM tasya vibhAvanA=paryAlocanaM tadartha apUrvaH=vilakSaNaH Adarza: darpaNaM tadvadAcaryamANamiti tAtparyAnusArI vigrahaH / 23. asya padasya sandarbhAdigatasya "tayuktameve" tyanena sahAnvayaH / evaM ca tam atItA'nAgata..........sarvajJatvabirudAnAM bhagavatAM zrImaddhemacandraprabhUNAM krameNa zrI siddhahemAkhyaM......zabdAnuzAsanam..........liGgAnuzAsanaM........kAvyAnu zAsanaM ceti jagati apratimaracanaM yuktameva" iti tAtparyAnuguNo'nvayaH ? bodhyaH / 24. zakalitaH khaNDIkRtaH zaGkArUpo doSaH yeneti vyutpattiH / 25. anekeSAM chandasAM vijJAnarUpaH yogaH yasmAditi vyutpattirvijJeyA'tra / 26. chandobhaGgAH uccAre varNamAtrA dinyUnAdhikyena skhalanaM, viratiH chandasi kutra kiyadakSareSu kiyatIsu mAtrAsu ca virAmaH, etatprabhRtiyoM vivekastena yA vAgmitA-kuzalatA iti vigrahaH / 27. akhaNDA-sampUrNA yA paNDA=sadasadvivekazAlinI buddhiH, tayA'nugatAH vicArAH yeSAM, teSAM /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 ] [ chando0 upa0 rippaM0 28. dhIH buddhiH sArA=adhInA yeSAM teSAM, zreSThabuddhimatAmityarthaH / 29. chndo'nushaasnmpi| 30. prAk udIritA=vyAvarNitA cAsau, anIritA nAma kasyApIraNaM sahAyakarma nAsti yasyAmitye tAdRzI yA anuzAsanatrayI zabdAnuzAsana-liGgAnuzAsana-kAvyAnuzAsanarUpA / 31. atra hi 'kaNikA'zabdaprayoga etadgraMthasyopayogitvena svIkRtau na kasyAzcidalpapramANAyA api zaGkAyA lezamAtraprasara iti dhvanayati / 32. vidyArUpA yA pratatyaH latAH tAsAM tatiH zreNiH, samUho vA, tadarthaM bhUruhaH vRkSA iva ye teSAM / vidyAsampannaviduSAmityarthaH / 33. mohayati yat tat muha mohaH (kvibantaprayogaH) ujjhitaH muhauste teSAM, vastuvicAre vyAmoha rahitAnAmityarthaH / 34. UhA=pUrvAparasaGgatiparyAlocanasvarUpA tAM svIkurvatAm , pUrvA'parasaGgatasamIkSAvicArazakti matAmityarthaH / 35. anavayaM yat anuzAsanaM vyavasthA, tadrUpANAM zabda-liGga-kAvyachandaHrUpavidyAnAM jJAnAnAM yat catuSkaM tasya yat anuzAsanaM-samyakbodhastatra alaMbhaviSNu-samathai yat anuzAsanacatuSkaM= zabdAnuzAsana-liGgAnuzAsana-kAvyAnuzAsana-chando'nuzAsanarUpazAstracatupkaM tasyeti vyutpatti. rAnusAriNI vijJeyA / 36. itarathA nAma prAGnirdiSTasamAsAditaraH vistarastathAkaraNe=vistarataH vyAvarNane / 37. tasya-jIvanacaritrasya / 38. tathA vistarataH vyAvarNanArUpeNa / 39. sthala-samaya-saGkocAdikAraNata iti zeSaH / 40. prastuta chando'nuzAsanarUpaM apazcimaM=antimaM yadanuzAsanaM, tasya mAnena sApekSatvarUpeNa atizayenA'tirekaH mahattvarUpo yasya iti tAtparyagAmI vigrahaH / etaddhi vizeSaNaM agre nirdiSTa tasye tipadalakSyajIvanacaritrasya vijJeyam / etasya vizeSaNasya ayaM bhAvaH anumIyate yat / etaddhi chando'nuzAsanaM praNinISitAnuzAsanacatuSTaye'ntimaM, ataH etasya hi mudraNAvasare granthakartuH jIvanacaritraM nA'tisaMkSepa-vistareNA'pi samullikhanIyamiti / 41. jIvanacaritrasya /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ t 77 chando0 upa0 Tippa0 ] 42. tatrA'pi = madhyamarotyA jIvanacaritrAsslekhanespi / 43. sudhA=amRtaM tasya madhurIkAra : - madhurIkaraNaM tasya karaNaM = ceSTeti bhAvaH / 44. caturANAM = vicAradakSANAM yat cakraM tattvasamIkSA - goSThayAdiSu bobhUyamAnaM vRttAkAreNa jAyamAnaparSado rUpaM, lakSaNayA cakrAkAra sthitaparSadi saMmilita viduSAmapi cakratvena vyavahRtimapekSya jAtA - vekavacanaM ca vivakSyAstra tasya cetasi iti saGgantavyam / 45. IdRk=prastutagranthasadRzaH gumphaH racanAprakAraH vidyate yasya taditi vigrahaH / 46. tattadvizeSA = vedAdayasteSAmupayogi iti vigrahaH / 47. prajJAyA yadavadAtatvam-nairmalyaM, tenAvajJAtaH purandarasya- indrasya guruH=bRhaspatiryairiti vigrahaH / 48. nissImA cAsau pratibhA ca tasyAH yaH prAgbhAraH tena parAkRtam = abhibhUtaM purandaraguru-sarasvatyoH na tasya iti tAtparyagAmI vigrahaH / 49. sarvatantreSu =sarvazAstreSu svatantrA sAhAyyA'pekSArahitA cA'sau ghoSaNA = buddhistayA'nvitatvam iti bhAvaH / 50. atra caturthI "krudrud herSyAsUyArthAnA " miti (2-2-) sUtreNa vyApyA'rthe jnyeyaa| 51. na labdhaM madhyaM=avagAho yasyAH, etAdRzo yaH matirUpo hUhaH tasmAt nirvyUDhazcAsau pravAhaH, tatkalpAni iti vyutpattiH / 52. pratItiviSayaM neyA ityarthaH / 53. pratItA = prakhyAtA pratibhA yeSAM teSAm / 54. ameyAni ca tAni guNaratnAni teSAM ratnAkarAyamAnAH, tathA zrImadbhiH jinavarairuditaM yat uditoditaM=atizayena udayApannaM zAsanaM = niyamanaM yasyaitAdRzazAsanasya prabhAvakAH tairiti bhAvaH / 55. manturaparAdhaH tasya yA kSamA tasyAH mUlabhUtAnAm / 56. Atmano ye guNAH maulikazaktivizeSAH, teSu lInaM mAnasaM yeSAM teSAM caraNapaGkajayoH SaTpadarUpA ityarthAnukAriNI vyutpattirjJeyA'tra / 57. sakalAzca te pramANapathi avatIrNAzca chandasAmanuzAsane pravaNAH, apare ca te granthAzca teSAM yat navanItaM=sArabhAgaH tasyAtpatvamiti tAtparyagAmI vigrahotrA'vaboddhavyaH /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ UNUNUNUN USISASSASSASSASSASSSASBANSASSISAS ASOS ASSOSX zrIAgamoddhArakA''lekhita-prastAvanAsaMgrahasvarUpe AnandaratnAkare NICOOOOOOOOOOOK navamaM ratnaM zrIjalpakalpalatA-prastAvanA XMQMUMUHAMMAMMUAMMUSK viditapUrvametadviduSAM samepA' mapetadveSapuSAM 'hRdguhA''hitadharmadhairyakesarikizorapoSANAM yata vaikramIye trayodaze zatake 'nikhilakhilaskhalanA'skhalitabalaprAgbhArapuNyasaMbhArabhrAjiSNubhavanahatamAravikArasaMcAra-vidhivadvidhUtarAjyAdisamastasAranikarA'nAdikAlInakarmatatinihatiprabhaprabhAvalabdha- ramArAmAdisaGgavyAsaktapAragatapuruSottamapazupatiprabhRtilaukikagaNA'ya'devasaMdohA vitarya-paramayogivedya-kevalAvalokanalampaTa-kevalavicchImajjinendrazAsanAnusArizAsanazrIpatyAsthAne bhAskarAyitaM zrImadbhi rAzAmbaraparAbhUtisamarpaNapravaNairyathArthAbhidhAnaiH zrIdevasUribhiH / spaSTaM caitat spaSTitagurvAvalI-bodhajAtasvAntaparikarmaNAM'zrIdevasUriraparazca jagatprasiddho, vAdIzvaro'sta guNacandramado'pi bAlye // 13 // yenAdita shcturshiitisuvaadivelaalbdhollsjjyrmaamdkelishaalii| vAdAvahe kumudacandradigambarendraH, zrIsiddhabhUmipatisaMsadi pattane'smin // 14 // -ityAdivilokakAnA makhilavinmatajoSakANAm / samajAyantaca zrIsiddhAdhipahRdaravindAvAsapadmAparivRDhA vAdAdyagaNyalabdhinidhAnabhUtA loke0 samastasAretaranirIkSaNacaNe vandhatamacaraNakamalAH zrImanto'nekavAdavijayalabdhakIrtimukharitadikcakravAlavAdigajaghaTAvizaraNanadISNa-zArdUlazauryazaraNaziSyazreNivisphAritayazonicayAH aneke ziSyA bhujissyaaH| prAdurbhUtazca bhAgyavAHpravAhaproSitasadbuddhikastUriparimalAnAM "brAhmaNazramaNaM" itinyAyasatyApanasAdarANAM 14 divasanAthAlokaprasara ivolUkAnAM dvijAtInAM matsaro'nU no / vivekekSaNakSodakaH /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ andh glaa ] / [79 hetoramuSmAdeva zrImatA ''paramapuNyapAtheyapuSTAtmazrImadvarNanIyapAdAnAmAgamanotsadhe. 'kANDa evArabdhaM vivAdalAsyaM vArANasIvAsavAsitAnivarttanIyAsamamohanIyamalamuSitAntaHkaraNanilayajyotirAlayAvivekAlayena zaMkaragrAmaNyA, paryanuyuktAH paramaguravaH "zaizava- yauvana - vArdhakyarUpAvasthAtritayavihitA'nekadurdamavAdivRndajAgarjadgajaghaTAkumbhakaSaNakaNThIravAyamANA vAdyupAdhyalakRtAH svAbhAvikasaubhAgyabhaGgIparivRtakaraNAH 'pratibhAprAgbhAra parAbhUtapIyUSapAyipraNayArcitacaraNadevAcAryAH zrImadArAdhyapAdAH zrImaddevAcAryAH kAntAsammitatayA zabdArthaprAdhAnyaM projjhya 22kevalarasaprAdhAnyAvagADhAnekasvarUpe kAvyaviSaye'rthaprAdhAnyamanusRtya 'sAdhanIyArthasiddhisAdhanasAdhanasAvadhAnAyAmAnvIkSikyAM cauSThagoSThImiSeNa / tAdRze cAvasare "'vasaravedavedhasAmantipadAmupasthAnaM nA'samaJjasaM pratyutobhayapakSaniSpakSapAtaprazaMsAprabandhAspadam , antarbhASaNAdi-pratibandhakApattistvA2 pAdyamAnAsthAnadharmAkhyAnakuzalavArtA vRttAntaprakhyeSvantevAsyadhikArabahirbhUteSu, zrImatAM ca 2'caulukyacandrazrIsiddharAjamaulimukuTadyoticaraNacaraNaruhAmaneke abhavan zrImanto ratnaprabha-mANikyamuni-mahendrasiMhAdyAH 2"gurupravaraparicaryAparyAptyAptapAramarSAdipracuratararAddhAntasiddhAntA vAdavijayAhavAhUtajayazriyaH"siddhAntatattvanadISNatAkanakanikaSapaTTA viditA jagatItale jagajjantujAtajIvitatrANakSamakSamAdiguNagaNAGgIbhUtAH, samApatitazca mallapratimallanyAyena vAdasamaro 'jagajjanayitRviSayastatra munimANikyena mANikyadRDhatAtizAyinA mANikyena mahAtmanA, eSa eva mahAtmA'pareSvapyetAdRzeSu zeSeSu prayojaneSu dinakara iva dine svaprabhAva prAdurabhAvayadeva / prabhAvakacarite'pi zrImaddevasUrIyaprabandhe tatprabhAvaH paramo bobudhyata eva, yatastatra kumudacandravAdaprakaraNe / athAha devasUrINAM, mANikyAkhyo vineyarAT // kaH kaNThIravakaNThakesarasaTAbhAraM spRzatyadhiNA, kaH kuntena zitena netrakuhare kaNDUyanaM kAGkSati / kaH sannAti pannagezvaraziroratnAvataMsazriye, yaH zvetAmbaradarzanasya kurute vandyasya nindAnimAm // 94 // atha covAca mANikya, vijJapti likha mAmikAm / zrImatpattanasaGghAya, vinayAtizayaspRzam // 111 // '
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80] [jalpakalpa0 prastA. eSa eva ca mahAtmA maho hAtumazakta ihApIti kuzalodantAnuyogamAsUtrya bhaTTamaNititati'manatikramyAtatavAnAsthAnaM vAdasya jagatkartRtvasadbhAvetaradrUpaM / na cAtra "nodhamainodyadhiSaNAdhigatadharmAdhArAgamadhArairyaduta na tAvacchaGkaro'numanyate jagatkRrtRtAM, yato'dvaitavAdarasiko hi saH, spaSTaM caitattadIyazarIrakamImAMsAyAM pade pade, yata'staditihAsA'nuzIlanazAlibhiH "pratibhAbhAribhirbhagavadgItAbhASyavAkyavrajama'marukamahIpatimahiSIsamAjigamiSAviSayaka- padmapAdAntevAsivyaktavacanavIthivinodanAnunahariprabhavAnukaraNakhyAnaMcAvaSTambhayadbhiH kathamekAnto brahmakAntika: "kAntasteSAmityekAntayitumekAntaHkaraNIbhavitumAbhAvyeta / ___ naivAthavA'sti tasya svavacananiyantritasyAnyo'dhvA, yataH prAk prakaTitavAn yaduta 'sarvA''stikavargavarNitaprAptikamanIyakailAsavAsA'sAdhAraNakAraNakAzIvikAzA'vakAzAdAgaimemoti, tena labdhApUrvalAbhakSayakRtkriyAkAritA''viSkArAdanantaraM kimanyad deyaM "syAdanuttaramuttaramanuttamamanISiNA *miti tadevottaritavAn / . bhavatu vA'sammataM, 4 'vedAnusArisamastasRSTispRganusaraNAyAzritaM, paraM tatropanyasto*'nekasanyastetarAzrito hetuH kAryatvAkhyaH kAryasAdhakatayA, ""piSTazcAsau "tilapeSa puSTapratibhena 5 degmuniAmaNikyena zrImatA mANikyena sAvayavatva-saMsthAnavattvavikAritva-kRtamitipratibhotpAdakatvavikalpazilAsUnunA 52tamasiddha vidadhatA, AvirbhAvitametad vitatena zrImatA granthakRtA''dyena guNavAdyena stabakena / 55tatrA'ntarA'ntarArtha kriyA-ghaTanApaddhatiprakaTana--kUTasthanityatAnirAcarIkaraNA''kAzIyakASThAkramavAvadi (dI) ti-nabhodravyAvasthAnibandhanavyApakatA-sahagatvaratva-sapradezatvA''di saMpAditaM 5 "lakSaNasamIkSaNavicakSaNekSaNIya svarUpavRndam , 58vicAkhaNDitaM cA'cetanopAdAnA'bhUtabhAviprAgasataH svakAraNasattAsamavAyetyAdikaM kAryarUpaM. prakalpitaM taccidutpAdaviyadutpAdA'pavargA'vasthA'vasthAnAdinA yathAyathaM matimanmanazcakoracandrAyamANaprabandhena / dvitIye tu "tasminvismitividhAyi yad gRhIta-muktAkSarA'samastapadA'STAdazAzA-niyatAnuprAsa-guptazloka-zleSazliSTa-karapallavI-vAkyAnta-varNaikya-kRgdhAtuka-cekrIyitakriyA-nAmadhAtugamyAstikAcaM nyagAdi 'nigaditamahimnA mahAnubhAvena tatamAtatakAvyakovidatA'nuyogA'nuyuktaye / AnvIkSikyAM tu 'AyastayakakartRhetuvizeSavizeSakarttanAya dUSaNamudaghoSi "ghuSTAmarayazasA, tatra "viruddhatvamavaruddhatvAtsazarIratvena kartRtAyAH 'svAbhA
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jalpakalpalatA0] [81 vikotpAdukatasakalitamUrtInAM tarugulmatRNA''dInA' "mklitdhiimddhetukaanaamvaadhbodhbodhnaadkaantaa'kaamvirktaanaamnaikaantiktaa| vikalpitaM ca "viruddhabuddhikudabuddhikakubodhavitatadhvAntatamo'rAtinA munipatipAdapanaparAgapAnapInamadhupAyinA'gocare' gaNezajanayiturvidyAdiprabhAvAnanu caturkI, 'carAgharodbhavacarIkRticaryAyAmA yatamaprekSya prayojanavattA-karmeriti-svabhAvatAdRzyA''bhidhamabhihitaM bhidA tritayaM tripurAsurapuratritayamiva / tathAca na ced bAdhA kAryapratyakSe'pyapratyakSatve kaH katuH evAparaH kAlAtyayApadiSTa: kAlatraye'pItyabhiprAyAt , azarIratvena naivAsau vizvavidhAtA vizvIye'rthanicaye tataH satpratipakSatA, darzitA upAdhibhedA api / ... stabake "cA'stokayuktistabake tRtIyasminnudIrAmbabhUve mahAprabhAveNa yat sraSTuH sRSTarakyamitaradvA, vyApakatve tasya vapuSA'zucipadArthapaliparItatA, jJAnarUpeNa tu tathAtve na vidhAyitA vizvasya, 5 asAvazyA'vinAbhUtA yathArthoditinodanapaTiSThatA pazupateriva 'dravyAdinavAnavArthatAvAdinaH, tamazchAyayorapyaparAbhavanIyacchAyayorakhAdhabodhaviSayatvAt / paryante prastaSTaM spaSTitaM ca dharmA'dharmA''kAza-kAla-pudgalA''dInAM yathAyathaM rUpaM ."saMkSepeNAtitamenAvagamya cAgamezitazayavAsapavitrapavitrAGge yathArthamavagamaM so'vIbhaNadarbhakabhAratyabhidhayA yativaryam / . sarva "caitacchrImadratnamaNDanasiddhAntatattvaratnamaNDitAtmAna AvirbhAvitavanta: zrImanto ratnamaNDanAH, zrImantazca zrImadratnazekharasUrivaryeSu bhAsamAneSu 8 zrImajjinazAsananabhobhAgabhAnumAliSu zrImannandiratna-pAdamakaranda-mugdhamanomadhupAH / ___sarivarANAM bhUmaNDalabhAminImaNDanakAlazca SoDazazatIyo vaikrama iti zrIhIrasaubhAgya-somasaubhAgya-vijayaprazastiprabhRtigranthatatyavalokanato nizcecIyate nirNayacaNairmanISibhiriti "zrIprabhUNAmapi sa evA'nehA, 85nacopalabdhisRtimAyAtA itare zrImadIyA granthAH, bhaviSyanti paraM aSTamapatra'vocAma cetyupalabdheranumiteH, paraM syuzcedavagatA nipurNapinIyo'hamiti prArthaye sudhyanaghakapAvRSTimabhilASukaH * * * // vIrAt 2438 tama varSe bhAdrapada-pUrNimAyAM likhitam // ..
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ PORONOUTORRECOREDEECTIVECORNETICOREATRETRERENTS zrIpUjyapAdA''gamokSaddhArakAcAryazrIlikhitaprastAvanA viSamapadArthasUcikA AnandalaharI-TippaNI (jalpakalpalatA-prastAvanA) WIRDANDDDDDDDDDDDDDDAR 1. puSaNaM-puS , (puS dhAtoH kvibantarUpam / dveSasya puSa-dveSapuSa , apetaH dveSapui yeSAM teSAmiti vigrahaH, dveSapoSaNarUpA'narthapravRttirahitAnAM madhyasthAnAmityarthaH / 2. hRdayarUpiNI yA guhA tasyAm AhitaH vihitaH dharmaviSayakadhairya (ApattikAle'pi manaHsthiratA) rUpakesarikizorasya poSaH (poSaNaM poSa iti ghaJantarUpam ) yaistairiti vyutpattirarthAnugAmikA vijJeyA'tra / 3. (a) nikhilAni ca tAni khilAni-vighnAH, teSAM yAH skhalanAH, tAbhiraskhalitaM balaM yasyaitAdRza * prAgbhAra(zreSTha )puNyasya saMbhAraH=samUhaH, tena bhrAjiSNuH, bhUdhanaH=dehaH yeSAM te iti prathamo'zaH / (A) hataH praskhalitaH mArasya kAmasya vikArANAM saMcAraH yairiti dvitIyo'zaH / (i) vidhivat =aucityaviniyogapUrvakaM vidhUtaH=vizeSeNa jJAnagarbhavairAgyarUpeNa dhUtaH tyaktaH samastazcAsau sArANAM zreSThAnAM (vastUnAmiti zeSaH) nikaraH-samUhaH yairiti tRtIyo'zaH / (I) anAdikAlInA yA karmaNAM santatiH paramparA, tasyAH nihatiH-mUlocchedarUpeNa nizzeSeNa vinAzaH, tasya prabhuH=samarthaH, etAdRzaH prabhAvaH labdhaH yairiti caturtho'zaH / (u) ramA ca rAmA ceti ramArAme, te Adau yeSAM etAdRzasaGgeSu-parigraheSu vi=vizeSeNa AsaktAH prabalamohodayajanyagRdbhivantaH, etAdRzAH ye pAragata( buddha )puruSottama( viSNu )pazupati( mahAdeva )prabhRtibhiH laukikagaNaiH sthUlabuddhijanaiH arghyaH yaH devasaMdohaH, tena vitarkayitumapi na zakyeta yasya=jinezituranupamA''tmavaibhavasAmarthyam etAdRzaH iti pazcamo'zaH / (U) paramayogibhiH - kevalajJAnibhiH vettuM zakyAH-ye apratimAdbhutA''tmasamRddhimanta iti SaSThoM'zaH / (R) kevalaM samastaM lokAlokaviSayaM padArthajAtaM tasya avalokane samastaparyAyasahitaviziSTa jJAne lampaTAsAhajikarItyA pravaNA kevalavit=kevalajJAnaM yeSAM te iti saptamo'zaH /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ jalpakalpa Tippa0 ] [ 83 uparinirdiSTavizeSaNasaptaka- saMsUcyamAna - viziSTa - guNAlaGkRtA ye zrImanto jinendrAsteSAM zAsanaM = AjJAnirdezarUpaM tadanusarati yat tat zAsanaM tadrUpA, yA zrIH tasyAH patiH = rAjA, tasya AsthAnaM = rAjasabhA tasmin iti sadgurUpAsanAsamupabRMhita nirmaladhIgamyA'rthAnusandhAnalabdhajanmA vigrahaH bRhatkAyasamastapadasyaitasya vijJeyaH / 4. AzAmbarebhyaH=digambarebhyaH parAbhUteH = parAjayasya samarpaNaM tasmin pravaNaiH samarthairiti / 5. spaSTitA = vizadataraM varNitA gurUNAM AvalI = kramAgataparamparA yatraitAdRzA yA gurvAvalInAmnI kRtiH, tasyAH bodhena jAtaM svAntasaH = nijacetasaH parikarmaNaM = ajJAnajJAnarUpeNA'vabodhena yeSAM teSAmiti vigrahaH / 6. pUjyAsscArya zrI devasUribhiH bAlyAvasthAyAmaprauDha dazAyAmapi guNacandrA'vya-digambaravAdiparAbhavaH kRta AsIt etadarthasaMsUcanamatra vihitamasti / 7. caturazItayazca te suvAdinaH = prakharavidvattAdarpazAlinaH vAda kuzalAH paMDitAH, tadrUpA yA velA = samudrajale vRddhi:, tayA labdhaH ullasan cAsau jayaH, tadrUpA yA ramA, tasyAH madaH, tasya kelinA zAlate yo'sau iti vigrahaH / caturazItivAdasthale mahattama - vidvadhuraMdharavAdakalAkuzala- paNDitAnAM parAbhavenotpanna-madaprAgbhArasya zrI kumudacandravAdinaH nirdezo'tra vijJeyaH / 8. akhilaM=samastaM niravazeSaM vidanti ye te sarvajJA ityarthaH, teSAM mataM zAsanaM, tasya joSakANAM = sevakAnAM sarvajJazAsanAnuyAyinAmityarthaH / 9. zrIsiddhAdhipaH=zrIsiddharAja jayasiMhaH tasya hRdrUpamaraviMdam, tatrAvAsaH yasyAH, etAdRzI padmA= zobhA, tayA tasyAM vA parivRDhAH zreSThAH iti vigrahaH / 10. samastaM yat sAretarayoH = sArAsArayoH nirIkSaNaM tatra nipuNaH tasmin, etaddhi padaM loke ityasya vizeSaNam / 11. aneke ca te vAdAzca teSAM vijayena labdhA yA kIrtiH, tayA mukharitaM dizAM cakravAlaM yaiH, etAdRzA ye vAdigajAnAM ghaTAH zreNayaH, tAsAM vizaraNe = vinAze nadISNoH yaH zArdUlaH = siMhaH, tasya yat zaurya, tasya zaraNabhUtA = AzrayasthAnarUpA yA ziSya zreNiH, tayA visphAritaH=prasAritaH yazasAM nicayo yeSAmiti vyutpattirarthAnusAriNI vijJeyA / 12. sevakA'paraparyAyamidaM padaM lakSaNayA viziSTasevAbhAvAJcitacetaskavineyottaMsagamakaM vijJeyaM /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84] [ jalpakalpa0 Tippa0 13. kutsitaM ca tadbhAgyaM ca iti abhAgyaM (naJo'tra kutsArthaparakatvAt ), tadrUpaM yat vAH jalaM tasya pravAhena proSitaH dUrIbhUtaH sadbuddhirUpAyA kasturyAH parimalo yeSAM teSAmiti vigrahaH / __etaddhi matsarA''dhInAnAM dvijanmanAmazubhA''yaphalakakarmaparavazAnAM sAhajika-vAripravAhavat sarvavyApinyAH sadbuddheH zUnyatvasya kRtrimatvaM dhvanyate / 14. divasanAthaH sUryaH, tasyA''lokaH-prakAzaH, tasya prasare iti vigrahaH / 15. vivekarUpaM yat ( IkSyate'neneti) IkSaNaM cakSuH, tasya kSodakaH=nAzakaH, ityetena padena matsa.. rasya vivekavirodhitvaM vyajyate / 16. paramaM ca tat puNyaM, tadrUpaM yat pAtheyaM, tena puSTaH AtmA yeSAM, etAdRzAnAM zrImatAM varNanIya . pAdAnAmiti vyutpattiratra vijJeyA / 17. vivAdasya carcAtmakavAdasya lAsyaM nRtyaM iti vyutpattiratra, kiMtu atra 'lAsya'padanaitadabhivyajyate .. yat 'phalAdhAyakazaktivirahe'pi vaiduSyA'bhimAnamUlakavAvadUkatayA vivAdapravaNatA''dRteti / ' . 18. vArANasyAM yo vAsaH tena vAsitaH, ata eva anivartanIyazcAsau asamaH=vilakSaNo yo mohanIya rUpamalaH, tena muSitaM antaHkaraNe nilayaH sthAnaM yasyAH jyoteH vivekarUpaprakAzasya yat AlayaM, . tathA cA'vivekasyA''layabhUtaH teneti vigrahaH tAtparyAnusArI bodhyaH / .. 19. zaizavaM bAlyAvasthA ca, yauvanaM yuvAvasthA, vArdhakyaM vRddhAvasthA ca, etadrUpAnAmavasthAnAM yat tritayaM, tatra vihitaM yadanekeSAM durdamAnAM vAdinAM vRndarUpAyA jAgarjatI atizayena vidyAmadenonmAdaprayuktavacovatI gajaghaTA=karizreNI, tasyAH kumbhasya gaNDasthalasya kaSaNaM hiMsanaM, tena kaNThIravaH= siMhastadvadAcaramANA iti vyutpattiratrA'vabodhyA / 20. svAbhAvikaM ca yat saubhAgyaM tasya yA bhaGgI vividhatA, tayA parivRtAni vyAptAni karaNAni= indriyANi yeSAM te iti / 21. pratibhAyAH yaH prAgbhAraH, tena parAbhUtAH, pIyUSaM pibanti ye te (tAcchIlyena)=devAH, taiH praNayena aryitau caraNau yeSAM, etAdRzAH devAcAryA=bRhaspatayaH yairitivigrahaH / 22. kevalaM=nirapekSaM yat rasasya prAdhAnyaM tenA'vagADhaM vyAptaM anekasvarUpaM yasyaitAdRze iti / 23. sAdhanIyAH ye arthAsteSAM yA siddhiH, tasya sAdhane karaNe sAdhanAni hetavaH tatra sAvadhAnA tatparA yA tasyAmiti vyutpattiH / 24. bhavasaraH prastAvaH samucitakAryakaraNasyetizeSaH,tadrUpo yo vedaH, tasya vedhA=brahmA, tattulyAnAmiti /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ [85 jalpakalpalatA0] 25. ApAdyamAnaM yat AsthAne sabhAyAM dharmAkhyAnaM tathA kuzalavArtA-sukhazAtA, tasyA yaH vRttAntaH tatprakhyeSu-tatkathakeSu iti tAtparyAnusAraM vigraho'vabodhyaH / 26. caulukyAH culukAbhijanavaMzodbhavA rAjAnaH, teSu caMdratulyo yaH zrIsiddharAjaH,tasya mauliH mastakaM, tatrasthamukuTena dyotitaM caraNarUpaM caraNaM-jalaM tatra ruha kamalaM yeSAM, teSAmiti vigrahaH / 27. gurUNAM ye pravarA :zreSThAH teSAM paricaryAyA-caraNopAsanAyA paryAptiH sAphalyaM, tenAvA''ptAH pAramarSAdayaH ye pracuratarA : ye rAddhAntAH sthirataramatavizeSAsteSAM siddhAntAH yairitivitrahaH / 28. vAdasya yo vijayastadrUpo ya AhavaH yuddhaM, tatra AhUtA jayazrIH yairiti vyutpttiH| 29. siddhAntabhUtaM yat tattvaM, tasya nadISNatA kauzalyaM, tadeva kanakaM, tasya nikaSapaTTarUpA ye te iti 30. jagati vartamAnA ye jantavaH, teSAM jAtasya jIvitasya trANe kSamAH ye kSamAdayo-guNAsteSAM ___gaNasyA'GgIbhUtA ye te iti / 31. jagataH saMsArasya janayitA-utpAdakastadviSaya iti / 32. mANikyaM zreSTharatnam , tasya yA dRDhatA-anirbhayatA tamatizete yo'sau teneti / 33. jagataH kartRtvaM tasya sadbhAvaH sattA, itarat-asadbhAvastadrUpamiti / 34. zaGkanIyamityarthaH / 35. anodyA=azaMkanIyA yA dhiSaNA=buddhistayA'dhigatAzca te dharmasyA''dhArabhUtA ye AgamAstAn . dhArayati ye te tairiti / 36. tasya zaGkarAkhyaviduSaH itihAsastasyAnuzIlanaM tadAdibhiriti / 37. pratibhAyAH bhAraH samUhaH vidyate yeSAM tairiti / 38. amarukanagarasya yo mahIpatiH rAjA, tasya mahiSI paTTarANI, tasyAH samAjigamiSA=samAgamecchA, tadviSayakaM, tathA padmapAdA''khyAntevAsinA vyaktA prakaTIkRtA yA vacanAnAM vIthiH-paddhatiH, tasya yA vinodanA, tayA nunnaM-preritaM yat hariprabhavasyAnukaraNakhyAnamiti tAtparyAnusArI vigraho 'trAvabodhyaH / 39. suMdara ityrthH| 40. atrA'nvayasaGgatirevamavabodhyA-"athavA svavacana niyaMtritasya tasya anyaH adhvA na asti" iti / 41. sarve ca te AstikAH teSAM yo vargaH, tena varNitaH prAptiH yasyaitAdRzaH, kamanIyazcAsau kailAse vAsaH tasya yat asAdhAraNakAraNaMkAzyAM vinAzabhUte yo'vakAzaH nivAsaH tasmAditi / 42. atra Agamam - AgamanamityarthaH / 43. labdho yaH apUrvasya-viziSTadharmyakriyAdvArAjanyasyA'dRSTavizeSasya lAbhaH, tasya kSayaM karoti yo'sau, etAdRzyAH kriyAyAH kArito ya AviSkAraH tasmAditi /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86] [ jalpakalpalatA 44. na uttaraH-zreSThaH yasmAditi anupamityarthaH / 45. na uttamA yasmAdanyeSAM manISA, etAdRzI manISA vidyate yeSAM teSAmiti / 46. vedAnanusarate yA samastA cAsau sRSTiH, tAM spRzaMti yete teSAmanusaraNamiti / 47. aneke ca te sannyastAH satpratipakSAH, itare ca ye doSA, tairAzrita iti / 48. piSTaH-cUrNIkRtaH / 49 tilA yathA piSyante tathA / 50. puSTA=prabalA pratibhA vidyate yasya teneti / 51. sAvayavatvam , saMsthAnavattvam , vikAritvaM, kRtaM itirUpA ye pratibhAyA-utpAdakatvaM yeSAM te vikalpA eva zilAsUH laghuH piSaNayASANaH (loDhI) teneti / 52. tam-kAryatvAkhyaM hetum / 53. vitatena=vistRtena, idaM hi vizeSaNaM "stabakena" ityasya jJeyam 54. guNaiH vadituM yogyo yo'sau iti, guNazreSTha ityarthaH / 55. tatra-prathame stbke| 56. arthaH prayojanaM, tasya kriyA, itaradarzanyabhimataM vastuno hi gamakalakSaNabhUtamidamarthakriyAkAritvam / 57. lakSaNAni vastunaH gamakAni, teSAM samIkSaNe vicakSaNAH nipuNAH, tairIkSaNIyamiti / 58. yaGlubantapamirUm atizayena khaNDitamityarthaH / 59. tasmin stabake ityartha / 60. 'gRhIta'padasyA'gretanA''kSara padena saha sambandho vijJeyaH / tena prahelikAbhedagata gRhItAkSara -- bhedo ''tra bodhyaH 61. nigaditaH vizeSeNa varNitaH mahAtmabhiH mahimA yasya teneti / 62. tatam nibaddham AtatA=vistRtIyA kAvyeSu kovidatA, tasyA anuyuktaye iti / 63. Aye stabake varNito yaH kartRrUpo hetuvizeSaH, tasya vizeSataH kartanAya iti / 64. ghuSTaM amaraiH yazaH yasya tena / 65. viruddhatvanAmakahetvAbhAsadUSitatvamityarthaH / 66. svAbhAvikIyA utpAdakatA utpattizIlatA, tayA AsakalitA-vyAptA mUtti: svarUpaM yeSAmiti / 67. akalitaH ajJAtaH dhImadbhiH hetuH utpattikAraNaM yeSAmiti /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ jalpakalpalatA ] 68. udabodhaH = viziSTarUpeNa bodhanaM tasmAditi / 69. viruddhA'sau buddhizca tAM karoti yo'sau, etAdRzo yaH abuddhikAnAM kubodhaH, sa eva vitataM = vistIrNa yat dhvAntaM=andhakAraH tasya tamo'rAtiH sUryaH teneti vigrahaH / 70. munipatiH=tIrthakRt, tasya yat pAdapadmaM tasya parAgasya pAnena pInaH = puSTaH madhupAyI= bhramarasteneti / 71. gaNezaH = gaNapatiH, tasya janayitA = purANAdyAnusAreNa mahAdevaH = zaGkaraH, nAmasAmyenA'trApi zaGkarAkhyavAdinaH agocare = buddhikSetrAgocare iti tAtparyasaGgatiratra dRzyate / [ 72. caraM ca tat acaraM ca tasya ya udbhavaH tasya yA carIkRtiH, atizayena kRtiH tasya caryA tasyamiti / 73. AryatamaiH prekSyaM prayojanavattA - karme riti-svabhAvatAdRzya ityetadabhidham iti jJeyam / 74. astokAH = bahavyazca tAH yuktayaH, tAsAM stabakarUpe iti / 75. yathArthoditiH=satyanirUpaNA, tasya nodanAyAM paTiSThatA = nipuNatA iti / 76. dravyAdInAM navAnAM anavArthatAM vadaMte ye te iti / 77. atizayena saMkSepeNa ityarthe "atita meNa saMkSepeNe" tiprayogo'tra / 78. Agamasya IzitA = racayitA tIrthakaraH gaNadharo vA, tasya zayau padau, tatra vAsena pavitrIbhUtaM pavitramaGgaM tasminniti / 79. zrImad - zobhAyuktaM yat ratnajaTitabhUSaNaM, tadrUpA ye siddhAntAH, tadgataiH tattvabhUtaiH ratnaiH maNDita AtmA yeSAmiti / 80. zrImajjinAnAM zAsanarUpo yo nabhobhAgaH, tatra bhAnumAlI = sUryaH tadrUpeSu iti / 81. zrImatAM mandiratnAnAM pAdayoH makarande mugdhamanaH madhupavat ye te iti / 82. bhUmaNDalameva bhAminI tasyAH maNDanaM tasya kAla iti / 83. nirNayakuzalairiti / 84. zriyAH prabhavaH teSAmiti / 85. upalabdhiH jJAnaM tasyA, sRtiH- paMthaH tAmiti / 86. 5ramityasyAstra " parantu " iti arthaH / 87. "ca" iti padenAnyagranthAnAmupalabdheranumitirjAyate / 88. sudhInAM anaghA yA kRpA, tasyAH vRSTiH tAmiti /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AgamoddhArakAsslekhita prastAvanAsaMgraharUpe zrI AnandaratnAkare dazamaM ratnaM zrIyogadRSTi0 upodghAtaH yogadRSTyupaddhAtaH // zrI gaNadharendrAya bobhavatu natitayaH // yaduta avadhArayantu 'anavadhRtadhiSaNA'dhigamAdharIkRta dhiSaNAdhiSaNAstatrabhavantaH zubhavantaH saidaparya prakaraNa me dupadIkriyamANa e mamAnamAnonmAna vitaraNacaNamudvizyA' 'kSatAdyantekSaNIyaM praNetAro'sya syAdvAdajyotiprabhApracayA'vAptA'bAdhabodhyapadArtha prakara- pratihatAnAdikAlInazubhetaravAsanAbhivyaJjaka pazuvadhatagamyagamAdyanAryakAryakAraNabaddhakakSa - jaiminIyA'bAdhyapratyakSAssdipramANamacayapramitiprameyasa mudayApahnavapracurakA prekSA sarazrIvyAsAdimatagAH zrIzvetAmbara - gAgraNIpadapratiSThitAH zrImanto haribhadrasUrayaH / prAdurbhaviSyatyeva paryanuyojakAnAM paramapadapradAnapaTvabAdhabodhaprepsUnAma 'khilADakhilabodhadhurAdhareyamAnyA praznatatirasmin yaduta kadA kimarthaM cAssvirbhAvo bobhUyAJcakre'sya granthacakre ? | tatra prathame tAvat paryanuyoge - 9 "paMca paNasIe, vikkamakAlAo jhatti-atthamio / haribhaddasUriro, dhammarao deu mukkhasuhaM" // 53 // itivicAra sArasArodAhArAt spaSTaM spaSTIbhavati spaSTatamayathArthetihAsa - granthA'bhyAsAnAM (yat) "vaikramIye zatake SaSThe sUrINAmajJAnadhvAntata titiraskaraNataraNInAM bhUmaNDalabhAbhinItilakAyitA sattA / " ye cA'navabuddha siddhAntatattvAH saMgirante yadu " na syAttAvanmAtre'ntarAle sati vyavasthitA''gamavyAvarNanaM vistRtataraM, siddhAnta - pustakA''rohakAlo'pi yataH sa eveti bhAvyamaneisAcIneneti" (e) tadayuktatamatA pratibhApathamApatiSyati tadIyAM catuzcatvAriMzadadhikagrantha
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyogadRSTi0 upodghAtaH ] [ 89 caturdazazatImavAptabaudhairvArdhakye'pi vinirmitAM prAyazcittarUpatayA svIkRtAM kRtadhIviSayaviSayAM vilokakAnAM vivecakAnAM, vyakta vibudhavyaktInAM sAmarthyapratibhAnaM tatra, tathA ca noktA''zaGkAkaNikApi / 1 1 anyacca pustaka vyavasthAyA vyavasthayA vidvadbhiH saMbhUya bhUyo bhavyabhavyA'vabodhanibandhanabandhuratodbodhanena pratiSThitatvAt na tatkAlo lokoktiprasAravat navInakRtikhyAtibadvA'tra trANakArI teSAM yathAyathaM / tattvArthasAdhaka-tatvArthavRttikRtsiddhasena gaNInAM vacanatatigrupajIvinaH zrImantaH sAdhu sAdhitasAdhyA iti tadavaktamAH spaSTatamamityapi na " vicAracaNacaNIyaM yataH " tathA cA''ha mahAmatiH" ityAdivAkyavRndena varNito mahAmatiH siddhasena divAkaro yathArthAbhidhAnaH 12 kuvikalpa vizvacchAyAcchedanaccheka - zatasahasragranthagrathanAbodhatamastatyavaSTabdhAntaHkaraNa vikAsakaraNakovidatamatvAd, yato darIdRzyanta eva pUjyapAdavarNitAnAM "prasiddhAnAM pramANAnAM" ityAdInAM vacanavRndAnAM zrImaddivAkarapAdapraNIteSveva nyAyA'vatArA''diSu mUlata AvirbhAvaH / zrImatsiddhasenagaNayastu dvitIyA'dhyAyavRttau saMjJAM vyAkhyAyanto vyAkhyAmupavarNitavantaH zrInandIsUtrIyAM hAribhadrIM, tathAca dvayeSAM "zrImaddivAkara - gaNipadopAdhInAM sUrINAM pArthakya vilokanena spaSTaM pratibhAsyati zrImatAM tatkAlInatvaM / 15 yacca zrImatsiddharSi samakAlInatAmAkalayya svAntena 14 dhvastajJAnadhAmnA pratipAdyate teSAmatracInatA "AcAryaharibhadro me, dharmabodha karo guruH" iti bhavaprapaJca prapaJcanapaTUpamitabhavaprapaJca kathAmAlambamAnena, tadapi pUrvA'paravicArazUnyameva, yato vakti mahAtmA'sau svayaM " anAgataM parijJAya" iti, tathA ca naite samakAlInA dvaye / na ca carcyametat yaduta guru-ziSyA''divyavahAro nA'samakAlIna iti, yato vyavahAravizeSANAM vizeSatayA vyavahArAt, na vA'tra vyavahAravyAhRtirasti, kintu khyAtAtmana upakAritvayenApi vihitaM mahAtmanA, na ca vivAda: svayaMkhyAtari labdhakhyAtau khyAtari / tathA copamitibhavaprapaJcIyaH prathamaH prastAvaH / "ye ca mama sadupadezadAyino bhagavantaH sUrayaste viziSTajJAnA eva, yataH kAlavyavahitairanAgatameva tairjJAtaH samasto'pi madIyavRttAntaH, svasaMvedanasaMsi - ddhametadasmAkamiti / " "dezakAlavyavahitAnAmapi jantUnAM chadmasthA'vasthAyAmapi varttamAnAH / " tathAca nivAdaM vidvadvRndavedyaM nirNayamenamA tiSThAmahe 12
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30] [ zrIyogadRSTi0 upolyAtaH ....... "yat naite pUjyapAdAH zrImataH siddhasenagaNerarvAcInAH, siddharSeH samakAlInAtha, kintu prAcInAH ''pUrvoktayanthasammatazaravRttavArttazarIravRttayaH / " ata eva ca 17"katipayapravacanA'rthatAratArakavizeSAnupadidarzayiSuH" iti zrImadabhayadevaprabhUktaM pazcAzakIyaM vAkyaM krAmyati matimatAM manasi, 1 nedIyastvAtpUrvavikchedasya keSAzcittadarthAnAM tairavadhAraNAddhetoH / . api cAta evodIritaM "paTutamabodhalocanatayA" iti / - tathA ca 19prabhuprabhaviSNuvadanamalayanisRtAnAM prakaraNasugandhInAM kutaH prAdurbhAvo ? parIvartamAnavItarAgAgamAmbare 21tathAvidhavacanavrajA'navalokanAditi kalpitaM kUTakalpanAkalpanakovidaH kuTTitaM niSTaGkanIya / prayojanaM sAmAnyato viditaM 'lokarUDhitatprabhAvalabdhaprabhavagranthavizeSa "siddhAntasArA"''divilokanataH prAyazcittasya pratipatti: 24paJcendriyapracayaparAsukaraNakalpanAkartananadISNuH, tathApi vyaktaM "AtmAnusmaraNAya ca" (205) 'ataH paropakAro'pi (206) iti samAlokanAt lokakAnAmAtmA'nyopakAra iti pratibhApathamAgamiSyati / abhidheyanirNaye tu yadyapyanyaiH "yogazcittavRttinirodhaH" (pA. 1-2) iti lakSitaM, tathApi zUnyatAyAM mUrchitAdhane kAvasthAyAmapi tathAbhAvAdanyathApi ca "tadA draSTuH svarUpe'vasthAnaM" (pA0 13) iti phalAnukUlyAbhAvAllakSaNaM lakSitaM lakSaNaikacakSuSkaiH prabhubhi rbhAvasAraM "mokSayojanabhAvena" (11) iti vAkyena tAdRgmokSAnukUlaceSTAmAtrasya yogalakSaNalakSyatvaM, tathAca ko bhedo bhavatAM gupteryogasyeti nirastatarAM / eSaiva cecchA-25zAstra-sAmarthyaparyantAnudhAvanadhaureyI dhAraNA'nyathA sAmarthyasya vyAghAtAdityalaM prsktaanuprskten| atrA'bhidheyasya yogasya bAlabodhAnusArI vibhAgazcikIrSita iti prathamaM "mitrA tArA balA dIprA sthirA prabhA parA" iti nAmata uddizya dRSTayo'STau, tatsvarUpaM, tatratyo bodhaH, khedA''didoSA'panodo'dveSA''diguNaprAptizca yathAyathaM niSTaGkitA / 2 vipazcidvijJAnavedya cA'tra saJcAritaM cAritracaGgimA''dhAraiH yogabIjAni, ziSTAnusAritA, avazcakyogatrayaM, avedyasaMvedyapadaM, bhavAbhinandilakSaNAni, kutarkanairarthakyaM, zAstraprAdhAnyaM, sarvajJamatA'bhedaH, 2 prANivaicitryanibandhanadezanAvaicitryamityAyA caturthyA
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyogadRSTi0 upodghAtaH ] dRSTeH, AkSepakajJAnaM, bhavavyAdhikSayaH, nityAnityaikAntanirAsaH, gotra kula-pravRttacakrayogasvarUpaM, icchA-pravRtti-sthira-siddhiyamasvarUpaM, ityAdi caa''smaapteH| saMpAditaM caivaM zrImadbhirmokSamabhilASukAnAM guNasthAnavRndamiva vicAraNIyatamaM yogA'GgA''dikAmanAvatAM dRSTyaSTakaM kramabhAvi / ___ tathAcA'sya 28vitataivA''vazyakI mudraNeti ArabdhametanmudrApayituM 2 iTAlyAviSayanivAsinA vidvadvaryeNa suelItyAbAnena, citrataraM caitadeva yaduta na yatra tAdRzo bhASAdhyApakAH, tadbhASApracurapustakaprAptistatparicayazca, dharmazcAnya eva bAhyadRSTyA, tathApi prastutaprakaraNe. tena parizramaH prArabdhaH, samAptazca nirvetanaH / mudraNaM tu gaurjarIyasuratapattanAmijanazreSThivadevacandralAlabhrAtRniyukta-pustakoddhAramAtropayogilakSadrammavyavasthApatraniyamita-kusIdavyayavyavasthAkArakazreSThi-nagInabhrAtRbhiranuSThitaM / prAnte prArthaye vigataprArthanArthAn sajjanAn mAnyatamAn idaM yaduta granthakRtAM zodhakasya mudrApakasya ca caritaM citte nicIya saphalIkAryA kRtisteSAM yathAvadAyantA'valokanena taduktA'nuzIlanena ca yathAzaktIti 12sajjanamano'nusArisaralasaraNyanugantA''nandodanvAn / stambhapArzvaprabhoH paad-bhvyecchaaklpshaakhibhiH| samRddhe stambhatIrthe'yamupodarAta upskRtH||1|| 'vasu-rasa-nanda -nizeza pramite bhAvasitatrayodazyAm / AnandenAnande, yathArthavArtaH samo hyeSaH // 2 // mohanIyakarmaprabalatA "xxx mohasya timireNopamA sA darzanamohanIyasya yathArtha-tattvabodhazraddhAnapratipanthakatvamAzrityokteti jJeyaM / _____ buddho hi kevaliprajJapto dharmo'vazya mohatimiraM vinAzayati, anantazo'pyAttAni cAritrAni mokSaphalamAptiM pratyaphalAnyeva jJAtAni / ____ bhagavataH kevalino dharmasya bodharUpasya labdhistu na jAtu kasyApi modhIbhavati, yato yaH ko'pyasumAn labhate bhagavataH kevalino dharmasya bodhi, sa niyamAdantarapAdhapudgalAvartAdanAvRttipadaM labhetaiva, tato yathArthamuktaM bhagavatA kevalinA prajJaptadharmamadhikRtya 'mohatimiraMsumAlI 'tti / -pU. Agamo0 AcAryapraNItA zrI paMcasUtra saM0 TIkA
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ aaynnu u dyN nuNddi sNyuk zrIpUjyapAdAgamoddhArakA''cAryazrIlikhitaprastAvanA viSamapadArthasUcikA AnandalaharI-TippaNI (zrIyogaddiSTa0 upodghAtaH) Haryay vaerrerrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrror 1. anavadhRtaH sthirIbhUto yaH dhiSaNAyAH buddharadhigamaH prAptiH, tayA adharIkRtA dhiSaNasya bRha___ spateH dhiSaNA=buddhiH yairiti vyutpattiratra zabdAnuprAsamizritArthagabhIrasyaitasya padasya jnyeyaa| 2. amAnaM-mAnarahitaM yat mAnaM-jJAnaM, tasya unmAnaM pramANAtItaM yat vitaraNaM-dAnaM, tatra caNaM nipuNamiti tAtparyagAmI vigraho'tra bodhyaH / 3. akSataM akhaMDaM yathA syAttathA, AdizcAntazcati AditaH aMtaM yAvat IkSaNIya avalokanayogya miti vigrahaH / 4. syAdvAdaH sApekSavAdaH tadrUpo yo jyotiSpatiH sUryaH, tasya prabhAyAH pracayaH samUhaH, tenA'vAptaH abAdha bAdhArahitaM yathA syAttathA bodhyAnAM padArthAnAM prakaraH yairiti eko'zaH / pratihatAzca te anAdikAlInA yA zubhetarA azubhA cAsau vAsanA, tasyA abhivyaakAni yAni pazUnAM vadhaH, agamyAnAM gama ityAdIni ca tAni anAryANi kAryANi teSAM kAraNe-kArApaNe baddhakakSAH ye jaiminIyAH jaiminImatAnusAriNaH, tathA abAdhyAni-bAdhitumazakyAni yAni pratyakSA''dIni pramANAni teSAM pracayaH-samUhaH, tena jAyamAnA yA pramitiH jJAna tena praceyAH (dhAtUnAmanekArthatpAt 'ci' dhAtoratra jJAnaparakatvaM vivakSya ) prakarSeNa jJeyAH ye prameyAH: sadbhUtapadArthAH, teSAM samudayasyApanhave apalApe pracuraH prekSAyAH prasaro yeSAM te zrIjyAsAdayazca, teSAM gaNAH samUhAH yairiti tAtparyAnugAmI arthAnusandhAnabalalabdhajanmA vigraho 'vabodhyaH / 5. paramaM ca tat padaM ca, tasya pradAne paTuH kSamaH yo'bAdhaH=bAdhArahito yo bodhaH, tasya prepsavaH= prakarSaNAptumicchavaH teSAmiti / 6. na vidyate khilaH vighnA'varodhaH yatraitAdRzazcAsau yo'khilaH samastaH bodhaH=jJAnaM, tadrUpA yA dhurA tatra dhaureyAH dhurAvahanasamarthavRSabhatulyAH, taiH mAnyeti vigrahaH /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyogadRSTi0 upo0 TippaNI ] [ 93 7. spaSTatamazcAsau yathArthazca itihAsagranthAnAM-pUrvavRttaghaTanAsaMkalanarUpagranthAnAM abhyAso yeSAmiti ___vyutpattiratra jnyeyaa| 8. kRtA-padArthanirNaye samarthA yA dhIH, tasyA yo viSayaH avagAhakSetraM, sa viSayo yasyAH tAmiti vigrahaH / 9. bhavyazcAsau bhavyAnAM tattvajJAnayogyAnAM yo'vabodhaH, tatra nibaMdhanarUpA yA bandhuratA-manoharatA tasyA udbodhaneneti / 10. tattvabhUtA=yathArthajJAnayogyA ye arthAH jIvAdipadArthAH, teSAM sAdhakaM viSayasvarUpaniSTaGkanena yat tattvArthAkhyaM sUtraM prakaraNaM vA, tasyA vRttimakurvan ye te siddhasenAkhyagaNayaH teSAmiti vyutpattiratra jnyeyaa| 11. vicAre caNAH=nipuNAH taiH carvaNIya grahaNayogyamiti bhAvAnusArI vigrahaH / 12. kuvikalpAnAM vizvA=samastA yA cchAyA tasyAH, chedane chekAH=nipuNAH samarthA vA ye zata sahasra-parimitA ye granthAH, teSAM yA grathanA=racanA, tasyA abodharUpaM yat tamaH, tasyAH tatiH= paramparA, tayA'vaSTabdhaM vyAptaM yadantaHkaraNaM, tasyAH vikAsakaraNe kovidatamatvAd iti vigrahaH tAtparya-gAmakazailyA saGgamanIyaH / 13. zrImadivAkarAkhyaM ca gaNisaMjJaM ca yat padaM-guNapUjAsthAnaM, te upAdhI prazasyavizeSaNarUpe yeSAM teSAmiti vigrhH| 14. dhvastaM jJAnarUpaM dhAma tejaH yasmAt iti / 15. bhavasya saMsArasya yaH prapaJcaH, tasya prapaJcanaM=vistAreNa kathanaM, tatra paTuH samarthA yA upamitibhava prapaJcA, tAmiti / 16. pUrvoktA ye granthAH teSAM saMmatA yA zarad-varSa tatra vRttaM jAtaM vArtazarIraM vArtAkathArUpaM yat zarIraM, tatra vRttiH yeSAmiti vigrahaH / 17. katipaye ca te pravacanAnAmartharUpA ye tArAH tejasvino ye tArakavizeSAH tAn iti / 18. samIpakAlavartitvAditi bhAvaH / 19. prabhoH pUjyasya prabhaviSNu-viziSTazaktarutpattisthAnabhUtaM yad vadanaM mukhaM tadrUpAn malayAt= sugaMdhicandanavRkSamUlabhUmirUpaparvatavizeSAt niHsRtAnAmiti / 20. varIvartamAnA=atizayena bhavyajIvAnAmupakArakaraNazIlatvena vartamAnA ye vItarAgaprabhupraNItA ye AgamAH tadrUpe ambare AkAze iti /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 [ zrIyogadRSTi0 upo0 TippaNI 21. tathAvidhAnAM pUrvadharakAlasamIpavarttitvAnumApakAnAM vacanavrajAnAmanavalokanAt iti / 22. kUTA asatyA yA kalpanA, tasyAH yat kalpanaM, tatra kovidaiH iti / 23. lokarU DheH bahujanaprasiddhakiMvadantIrUpAyAH, tathA teSAM prabhAvena labdhaH prabhavaH=utpattiH yasyaitA dRzagranthavizeSarUpANAM siddhAntasArAdInAM vilokanataH, iti hetudvayamatra prayojanarUpeNopanyastaM pUjyAgamoddhArakAcAryamatallaja-dhyAnasthasvargatAgamAvatArasUripuraMdarairatra / 24. paJcendriyANAM indriyapaJcakadhAriNAM prANinAM yaH pracayaH samUhaH catuzcatvAriMzadadhikacaturdazazata saGkhayabauddhavidvadgaNarUpaH, tasya parAsukaraNaM mAraNaM, tasyAH yA kalpanA, tasyAH karttane dUrIkaraNe nadISNuH samarthA iti vyutpattiH / etaddhi padaM prAyazcittasya pratipattiH ityasya vizeSaNam / 25. icchA-zAstra-sAmarthyAnAM yaH paryantaH tasya anudhAvane dhau reya ( vRSabha) tulyA yA iti vigrahaH / icchAyoga-zAstrayoga-sAmarthyayogetiyogabhedatrayasUcanamatra vihitaM susUkSmAgamatattvapaTiSThavyA khyApravaNairAgamoddhArakabahuzrutaiH / 26. vipazcitAM-tattvabodhasamarthAnAM yat vijJAnaM viziSTa-tattvanirNayakSamaM jJAnaM, tena vedyam iti / 27. prANinAM yat vaicitryaM mohAvaraNakSayopazamahetukaM, tannibaMdhanaM yat dezanAyAH vaicitryamiti vyutpa ttirarthAnusAriNI jJeyA'tra / 28. spaSTaiveti bhAvaH / 29. iTAlIsaMjJadezanivAsinA iti / 30 tabhASAyA-saMskRtabhASAyAH pracurANi ca tAni pustakAni, teSAM prAptiriti vigrahaH / 31. gaurjarIyaM ca-gUrjaradezasaMniviSTaM yat suratAkhyaM pattanaM, tatratyazcAsau abhijanaH=kulInaH yaH zreSThivarya devacandralAlabhrAtA, tena niyuktaM pustakAnAmuddhAramAtre upayogi yat lakSadrammANAM vyavasthApatraM, tatra niyamita vyavasthApitaM yat kusIdasya-vyAjasya vyayaH, tasya vyavasthAyAH kArakaiH zreSThi nagInabhrAtRbhiriti tAtparyasaGgAmikayA zailyA anvaya-vigrahI cAvabodhyau / 32. sajjanAnAM tattvarUcimatAM tattvapathagAmukAnAM vA yat manaH, tadanusAriNI yA saralasaraNiH-sarala panthAH jinAjJAnusAraM jIvanazaktivyavasthAtmakaH, tasyA anugantA-anugamanazIla iti vyutpttiH|
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ ideeN pN pN wasaccessmanabaddatabasahakabadabaabaashabashaase zrI AgamoddhArakA''lekhita-prastAvanAsaMgraharUpe ||krmgrnthopoddhaatH|| . ekAdazamaM ratnaM vijayate vijitA'ntarA'rAtidhargo mahApuruSavarga: xemorre a rrayeraibar - AkalanIyamidakaM 'kalAvatkalApA''kalanIyA-'kalpyA'kalaGkitA'vikalakalanakalAparikalitA-''kalpA'vikalitakIrtikandakamanAunekAntaprakaTanakovidakalpAntakAlAvizakalitA''kArakalikRtA'nekA'kAntaikAntarbhakAntikartanavikartana-zrImadakalaMkakalAkalpitA'kalanIvArthakadaMbakakalpakalpA''karNanakAntatamasaMskArakalitaiH kovidakulottaMsakaiH, yaduta same'pyAstikA vihAya 'vividhavidhAnadhurandharA'kSuNNapratyakSaprabhRtipramANaprathApratItA'rthasamUhA'pohA''hAyauhAn vedAntina 'uttaramImAMsAmAMsalamImAMsAvatAravyApakacaNAn jagadvaicitryA'nyathAnupapazyekalakSaNA torbhavAntarAnuyAyina AtmanaH zubhA'zubhasAdhanakSamamadRSTamanu pcritmurriikRtvntH| .. na cA'tiricya bhUtibhUSitavigrahaparicaryAparAyaNAn kenacidapi yatkizcidvedinA matAntarA''viSTA'ntarAtmanA "tasya svayaM phalapradAnapATavatAyAmaGgIce krIyate vivAdaH saugatA-'nIzvara sAMkhya-jaiminIya-vedAntinAmanyatamena / . yavanAstu vivekamativAridharapavanA naivAtrA'hanti vivAdA''sthAnatAM / yuktaM ca tasyA (1) allopaniSadviracanamivonmUlya yathArthA'rthadarzakapathapravaNaM pAramarSa 1 bhUbhUbhRdviracanA'GgIkaraNapravaNatA ( pravaNAnAM ) vitaNDA''dInAma pakarNitasanmArgANAM tattvatodgiraNe vicakSaNAnAM 12tadviSayA svIkRtiH, 13kalpitakAyaparikaritatA'nyA'dRSTaparibhoga ityAdyAzca ke nA''ropitA anAropaNIyAH kasyAMcidapi vyaktyAM 13dossaastnmuulaaH| aMgIcakrANA api 14bhUtyaMbaraM bhU-bhUdharodbhUtinibandhanatayA svaH-zvabhrA''dibhramaNaprerakatayA ca nA'zeSazeSazAstRsaMmataM nizitatarayuktyasivizasitocchiSTaziSTA'zasyayuktiprayuktivratatIvAtanvenA
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 [ zrIkarmaprathopodghAtaH dRSTamata- matitAsidhunirmUlaM / tanna 'tatra sAdhIyAn sAdhanIyaH prayAsaH prajJAvadbhiH / "prakaraNakaraNanipuNakaraNanikarairbhagavadbhirapi nA'ta eva tatsiddhau vihitaM vizeSaNa kizcidatra, paraM kAvyameva tatrabhavatpraNItaM jagadvaicitryaravyApakatvenA'dRSTavaicitrya vivecakamekaM mananIyatamametadvilokanIyaM vilokakaiH, yathA "kSmAbhRda-raGkakayomanISi-jaDayoH sadrUpanIrUpayoH, ___ zrImad-durgatayorbalA'balavatornIrorogArttayoH / saubhAgyA'subhagatvasaMgamajuSostulye'pi nRtve'ntaraM, yat tat karmanivandhanaM tadapi no jIvaM vinA yuktimat // 1 // " nacA'zcadaucitImetAdRgavalokya vaicitryaM nA'numanyeta sukRta-duritasadbhAvaM sadbhUtapadArthapratyAyanaparAyaNo 22neti / 2'durantA'nantayAtanAketanodvigna-saMvegavegaparivRDhAnAmetAdRgvaicitryopanibandhakamadRSTavaicitryameva nikhilA'bhIpsitA'nUnazarmAspadaM prati mhaatmnaaNpraannynhetuH| mokSo'pi ca 2 cokSa AcacakSe 2 adhigatalokA'lokA'valokanalampaTakevalA''lokabhyAliMganaikhikAlavidbhi 2"stasyA''tyantikAdviyogAt / na ca bhavati saMbhAvanA''spadametat , yaduta 'satyAvArakeM'zato'pi prakAzyaM prakAzate yathAvatprakAzakaH' pratirUpavastvota svasvarUpaM nirUpayetsvasvarUpaM vastu / tato'nugrahopaghAtanibandhanatayA 2"mRtavenA'ntarA' degphaladAnA'pATavatAyAM satyAmapi kAlAntareNaiva phalapradAnasauSThavA'valokanAd bandha 'mokSA''divyavahAraviSayatvena dravyarUpasyA''smano yAvatphalapradAnamavasthAnenAviSvagbhAvitayA vA dravyatvenA'jJAnAtmakatvA''dinA'cetanatvenA'numatamaviruddhapadArthaprasphuraNapaTupratibhAvabaddhAnta:karaNaiH 24sukaraNaiH / ____ adRSTadaSTo jIvaH kathaM dRSTA'dRSTaphalA'bhikAMkSI svasvarUpA'bodhipravartitapudgalapracayamayapadArthopacayApacaya jaharSazoko'pi samavagamyA'vyAbAdhamAtmarUpamAtmAnaM sukhamavatiSThecAva noditsukRt-duritnodnaavilyprbhvythaasthitaatmsvruupaavirbhaavH| na carte "pratibandhakasvarUpa-tadAgamananidAna-tadvandhahetu-tatsthAna-taduccheda-phala kAraNA''dyavagamaM sukarA.syAt "nunna jagatritayA'nunnarUpasya vijigamiSeti yukta evA''raMbho'syai 4 tadvidhasya tatrabhavatAM devendrsuuriinnaaN| vizeSatazcAsyaidaMyugInasya prANigaNasya 'duSSamArarakSaHpratikSaNavinAzyamAnameghAdiguNanikAyasya duravaseyAn paJcasaMgraha-karmaprakRtyAderatigahanatamA bAlajJeyamidaM laghutama kurvatAM
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIkamapropodghAtaH ] [ 97 saMgraha teSA 44 mupakArasukRtinAM / vibhAgazcA" syA' 'gamatIrtha kA re bhagavadbhirvihitaH samiti - (5) saMravyaya / / krameNa gAthAzcAtra SaSTi 60 catustriMzat 34paJcaviMzati 25SaDazItiH 86zataM 100ca 40 mitA aneka 48 sahasragAthAbhyAsa duravaseyatattvAvasAyinyaH / vibhAgazca SaSThaH zrIcandra mahattarapAdapraNIto dRSTivAdanisyandabhUto'" mandAnandaprada zabdArthamayaH 0 saMgrahaNI - kalpa iti na tatra prabhubhirAtata AyAsaH, 'uSNatApracayA viSTAmbuta tikhi yato nimULatAmeve - yAttat tathA tanyamAnamiti / 52 53 ** prakrAnte prakramapaJcake ca dRbdhA Adhe karmavipAkA''ravye karmaNAM mUlo- tarAH prakRtayastadudayodbhavamanubhavanIyaM phalaM ca / na caivaM " saidaMparya * 4 karmaprakRti makaravyAkaraNamupalabdhimAzritaM paratra tIrthe, kautaskutI ca tadbandhAdivaicitrya - vivecanA ? bandhahetavo'pi ca nibaddhA "bhava dbhayaparijihIrSuNA miSTasiddhayai / atra cAvadheyamidaM - yadutAssAdhAraNaguNayugalayukta AtmA'nubhUyate evA'nubhavadakSaiH, tattAramyAvalokanaM ca na svAbhAvikaM saMbhavedAtmatvA'vizeSAt bhedakamantarA, pratiprANi paurvAparyeNApi va tAratamyaprakRtiprekSaNAd medakasvIkAra AvazyakaH / na cA'sau cetano ghaTAkoTimATIkate niSTaGkita tatvAdhvani / 'adRzyatA cANvAdivanna sUkSmatvAdanaucityazcitA / * tathA ca " tadddvayapratibandhakamatrA'nukrameNa jJAna-darzanAssvaraNIyatvenA''khyAtaM / bhedAzca tayoH sAmAnya- vizeSavyAkhyAnasyArthabodhakatvadarzanAttathaivAtatAH / tasa eva ca buddheraniyatA na vyAghAtinI / ' E sukha-duHkhasAdhanasiddhAvapi tadbhAvA'bhAvau prANivaicitryeNA'nubhUyete iti vedanIyasya smedyugmsyaa''khyaanN| yathArthA'rthadarzanadarzana zraddhAna- tadAcArapratibandhakA'dhyakSA'nubhavAdAkhyeyaM "uddezyaikatvena dvibhedaM mohanIyaM, kaSAyAzca krodha-mAna- mAyA lobhA''khyAstathAvidhA hAsyAdayastu ''tatkAraNAni tatte'pi vyAkhyAyante etadbhedatayaiva / 62 AyurnAma - gotrANi tu vicitrANyAgacchantyevA'nubhUtyA''spadamiti na tadbhedeSu visrambhA'bhAvaH / carame'ntarAye ca sAmAnyavizeSarUpeNa zaktipaJcakaM dAna-lAbha vIrya-bhogopabhogA''khyaM vidyata iti tadAyAtipratibandhakamapi tAvatsaMkhyAvadeva pratijJAtaM 4 saMkhyAvacchedavarakaiH / 6 anena ca ye kecana durvidagdhatamA Anandagiri - vAcaspatimizrA''dyA anAkalayyAtamavikalaM mataM anAghrAya ca tatrasthamarthasArthavyAkhyAnaM dIpradIpe jhampApAtamiva zalabhA brahma 13
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98] [ zrIkarmagranthopoddhAtaH sUtrabhASyavyAkhyAyAM karmavyAkhyAne jainasaMmatatayA jainajAtAsaMmataM viSamayamasatyatamamudgAra nipAtyAtmAnamadhamAdhvani nyudagRNan , te tathaivodbhAvitA bhAvitA''tmanAM puraH / kRtaM vA'nena, yattathAsvabhAvA eva te, yanna hi makSikANAmanyathA bhavet / svabhAvo yatsatyapyuttame candane surabhiNi "samiyati tA varcIgandhAdyAghrAtuM / etadvidhameva cA'nAkarNanIyatamaM sakarNAnAM gehezUratarapralapitaM kAmakalAniSNatepsujagadazaMkarazaMkaracaritaM "svamaprabhAvopalabdhamiva sabAdhaiH / karmasu cASTasvatra prathama-dvitIyaca-turthA'ntyAni dhAtisaMjJakAni, yataste ghnatyevAtmanAM jJAnAdIn guNAn / anyattu catuSkaM teSAM tattatsvabhAvA''virbhAve sahacAri, tato na ghAtukatA tsy| tathA cAtmanaH svAbhAvikasukhA'nvitatvaM vedanIyasya cA'dhAtukatvaM nA''virbhAvayed viruddhatAM / prAnte cAntarAyakAraNe yajjinA'rcAviruddhatAyA darzanaM kAraNatayA, tabhibhAlanIyaM luptavivekalocanairyathArthatayA jJeyaM ca jJAtamadhyasthamArgatattvairyaduta notpattikAlAllumpakAnAmAravyAyate khyAtayazaskA''hatai bharjinapratinidhipratipattiparAkaraNamazubhatarAdRSTadandazUkadaSTaM, kiMtu tasya tathAtvena prAgapi / tataH dvitIye karmastave ca subhaTasiMhasya kRtasaMgrAmaguNagrAmavarNanamiva jinapateH pratiSThitaM yazaH samAkhyAtuM karmaghAtakaraNakriyAM nikaTabhavyAnukaraNIyAmAcikhyAsavo bhaTTArakA bhaNitavanto guNasthAnakAnAM muktisaudhasopAnakAnAmabhidhAH, adRSTAnAM kramazo bandho-dayo-dIraNA- sattAzca / teSu yathArthatayA'valokanenA''sAM bhaviSyati bhAvukapuMgavAnAM svA''tmano'vasthAnaM jigamiSAprAptizca kadA kadA 1 kva kveti ? / sAkSAdbhaviSyati ca bhagavatAmAptAnAM siddhirAptatAyA anukaraNIyatA ca tadAcArANAM cetasi sacetanAnAM / tRtIyasmin bandhasvAmitvA''khye prakaraNe ca prAduzcakruH pUjyatamAH karmaNAM keSAM keSAM ? ke ke jIvA bandhakA ? iti / tatra prathamaM gatirindriyANi kAyA yogA vedAH kaSAyA jJAnAni saMyamA darzanAni lezyA bhavyaH samyakatvaM saMjJina AhAraka ityetAstatA maargnnaashcturdsh| atra ca "sarvasaMsAryasumaccintanAvazyakatayA na vyAkhyAprajJaptyAdAvivA'nindriyA -
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIkarmagranthopodhAtaH ] [ 99 kAyA'yogA'vedA'kaSAyA''dInAM gaNanA / gaNanA ca jJAnA''diviruddhAnAM ajJAnA-viratimithyAtva sAsvAdanA''dInAM dezaviratimizrAdInAM mizrANAmapi ca srvsNsaaraa'ntrgtgtimdvyaaptye| tathA ca dvApaSTireva mArgaNAH sarvAH / sarvAsu caitAsu cintito bandho mukhyatayA, kvacit prakRtInAmAviSkRtA sNkhyaa| kvacitu lAghavA'rthitayA udayA''dyapi cA'nuSaGgato'nvAdavAyituM (1) guNasthAnadvArA darzito dRssttbodhmaargbhgvdbhirbndhH| bhaviSyati bhavinAM bhAvukAbhilASiNAM bhadraMkarI cintA'to yatsvayaM kva kva mArgaNAnAM ? keSAM keSAM bandhaka AsIt prAk ? vidyate anArAdhane cAtmaguNAnAM bhAvI cetyAtmikA anekadhA / cintanaM tu pUjyairanyo'nyavyabhicArAd gatyA''dInAM bandhasya kvacitkvacidvizeSAdanekadhA-bodhanasya dRDhatarasaMskAravidhAnapratyalatvAcca bandhasya gatyAdibhirbhANitaM / turye tu tenustatayazasa: SaDazItikA''ravye vibhAge khyAtatayA darzayituM bhavyebhyo bandhA''di, tadhetugaNaM ca jIvasthAnAni, mArgaNAsthAnAni, guNasthAnAni upayogA yogAH lezyAbandho'lpabahutvaM ceti dvArANi / ___ tatra caturdaza, cartudaza, dvAdaza, paJcadaza, SaT, catvAraH, krameNa bhedA yAvadbandhaM vivRtAzca paraspareSu manoharayA paddhatyA / bhaviSyati ca tadavalokanAdeva yathAvadAbhogo bhUripratibhAnAM / ___na ca varNikA zakyA varNayituM pArayati carikatu tadAsvAdaM vA sA, prathamaM procya sAmAnyena sAdhitavanto vistareNa dviSaSTAyAdibhedairjIvAnAM guNasthAnopayogA''dIn darzayAmAsInA(?) "dRssttaa'shessdrshndrshnprmaarthaaH| prathame pratipAdite'pi prakaraNe bandhahetusaMghAte kimidamatra punariti na caturaizcintanIya cetasi / yataH prathamaM tAvat sAmAnyena prathame hetevo'traiva ca purA mUlaprakRtInAM bandho nyarUpi / pazcAttu ye mUlahetavo bandhasya mithyAtvA''dyA yAvantazca guNasthAneSu yeSu yeSu yAzca prakRtayo yadyanmUlAstattatsarva samAcakSata 'prsbhmaahithitbuddhinidhyH| pazcAt prakaTitavantaH prakaTatarapratibhA gatyAdInAM vicAramalpabahutvAbhyAM mArgaNAnAM tadvatijIvadvArA udayo dIraNA''disthAnAni ca / bhAvAzcaupazamikAdyAH SaT tatprabhedA guNAdyAzritatvaM jIvAjIvAli gitAdi ca vyAkhyAyiSata khyaatkhyaatibhiH| atrA'pi sAmAnyataH ziSTaM dharmAdInAM dravyatvaM cedabhaviSyadavagatamapagatakAluSyahRdayenA''
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 ] 72 [ zrI karmagranthopodghAtaH nandagiryAdyairnaiva vAcAlatAM prAkaTayiSyat " jagajjaitrarAgAdidviSatsaMmohajetR zrImajjinoktyanusArimatamantavya miglAsayA ( cikhaMDa viSayA), paraM ! kiM kuryAnnaro hInabhAgyo ? yanna sa svayaM sanmArgaprApto, na ca tadIpmuH parAnimimajjiSuzcAvizeSeNa ca tathAbhUtaH zAktamatAsaktayogo'nRtavAdakalaMkitajivhAkarAlaH / " pazcAjjIvAdInAmalpabahutvAdyupayogi - saMkhyAtAdivyA cikhyAsayA saMkhyAtaka-parIta-yuktasvapadayuktA'saMkhyAtakA'nantakAnAM saptAnAM jaghanya madhyamotkRSTabhedAn bhASitavanto 4 bhASAcaNA bhAsitalokAlokalInA'rtha jAtajJAnalabdhabodhilAbhAH / 75 7 76 atra ca prathamaM prekSya " " proktaprakAraprakaraM prahINadRSTirAgANAM prAdurabhaviSyacchaMkarasya " sabhyastadharmagrAmaNeralIkA'rthavyAkaraNapaTutA hRdaye, yato na tenA'dhigataM asaMkhyA'nantayorapi pArthakyaM "karma pRthakkaraNa prAptayathArthabodhijainamatAnumataM / kathamanyathA nyAsthadasau jIvAnAmanantAvayavavattAM AtmapramANavicAre AptoditivicAraNIyo paraM nA'saMbhavIdaM tAdRze zvapacaparAkRte kAmazUkare padArthavicArazUnyahRdaye bhakSitadRSTirAgahRtpUre / yataH sa svayamevA''tmanaH pAramArthikamabaddhatvaM vyAvahArikaM cA'nyathAtvamabhyupagamya kathaJcidvAdama pajAnAno dRSTaH prAgeva / 80 anyacca yaiH kaizciccakAsAmAsire vitathAM vANI vitarti vitatya yaduta " yadyanantaH kathaM jJeyo'rtho ? jJeyazcet kathamanantaH 1 saMpUrNA'valokanasya saMpUrNatA'vinAbhAvitvAt, saMpUrNatA ca sAntasya na tvanyasye" ti, te udghATitAH prakaTitasvA'jJAnapracayatayA, yato nAvabuddhaM bodhasyApi tathaivA'nantatvaM / tathA ca tAdRzA'tAdRzapariccheda: kathamivA'nucitimaMcyAt, yenoditiH zubhA''yatisteSAM / ata eva cAsne hasA'nantenA'nantAnAmitiH siddhau siddhA setsyati ca / na cAnantAtparA saMkhyA / 4 tasya navamasya matena keSAJcitsarvathaivAbhAvAt / yeSAmapi cA'sti sA navamI sA'pyasaMbhAknyeiva, yatastatra kSiptAstrirvargayitvA'lokAkAze kSipte kevaladvikaparyAyAH / tathA ca nA'ntastathAvidhaM pratispardhinamantarA / 85 8 vicArAzcA'titamAM sUkSmAH khyApitA atra kecit karmasvarUpa vivecane nAktAH kecipAraMparyeNa kecinmukhyatayA'pare " itarathA / ata eva copasaMhAra "muparacayan ? upanibabandhubandhurataraM " iya suhumatthaviyAro " iti / saMjJA cauSA prAktanI yathA ( yataH) pUrvAbhiyuktaiH racitapUrvamastyeva tadabhidheyaM prakaraNaM /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI karmagranthopodghAtaH ] [101 evameva karmavipAkastavAdIni nAmadheyAnyapi prAcInAnyeva / yato vevidyanta eva prAcInatamAni prAkRtAnya "prAkRtajanAkarNanIyAni / varIvRtati ca tAni tatra tatra tatrabhavadanagArA'gArisatkabhAMDAgAre / momudritAni cAtra saMskRtAni tvetadanusArINyeva, na tvetanmUlAnIti naivA'tra saMmoho nirmohAnusAriNAM / SaDazItiketyabhidhA tu SaDazItigAthAmAnatvAdevameva ca zataka iti ca / saptatiriti tu "saMkhyADatezcAzattiSTeH kaH" sUtreNa kamatyayA'bhAvAt , prAcInA'pi caiSaiva saMjJeti / catuSkaM prakaraNAnAmetattajjijJAnAmatyAgrahavavijJapteH prAgeva prAdurakRta saMsadiyaM, maMkSu tatprAdurbhAvanakAraNenaiva ca na tatra prastAvanA''dikaM kimapi prAstAvi, samayasyA'tihasvatvAt, samastAnAM samagreva ca tathAvidhopakAriNIti samAlocanayA cApi / tata eva ca SaSTo'bhiyuktatamaiH parairabhibdho'pi sahaiva nItaH prAkAzyatAM prAstAvitazceti cetanIyaM cetanAvaccaturaca kreNApakre cetasi / __ paJcame tu zatakA''ravye karmaprakaraNe pratijJAtametat pratipAdyatayA prabhubhiryaduta dhruvaM yA AyAnti bandha, udaye varvRtati, sattAyAM guNasthAne vRttitA'nvitA yAcA''tmaguNaghAtapratyalatvena ghAtinyastatrApi yA dezaghAtinyaH sarvaghAtinyazca, yAH puNyaprakRtayo, yAca parAvartamAnAH sarvAstAH sapratipakSAH pratipAdanIyAH, kSetra-jIva-bhava-pudgalavipAkadarzinyo, mUlotaraprakRtigatA bhUyaskAbhAlpatarA'vasthitA'vaktavyabhedAH,prakRti-sthiti-rasa-pradezA''dyAH utkRSTajaghanyetarAbhyAM bandhaprabhedAstatsvAminaH, sottarANAM mUlamakRtInAM abAdhAkAla:, kSullakabhavasvarUpaM, yogikA'lpabahutvamabandhakAla:, zubhA'zubhadvisthAnakA''dirasanirUpaNA, audArikAdhA vargaNA, aSTau agrahaNAntaritA, ubhayataH karmadalikasvarUpaM, tabandhe vibhAgaH, karmaNAM kSapaNopayoginI guNazreNiracanA, guNasthAnakAnAmantaraM, palpopama-sAgaropama pudralA''vartAH sUkSmatarabhedAH, alpabahutvaM, yogasthAna-prakRti-pradezabandha-sthitibandhA'dhyavasAyasthAna-sthitivizeSAnubhAgabandhA'dhyavasAyasthAnA'nubhAgasthAnanAM, zreNisvarUpaM, upazama-kSapakazreNisvarUpaM ityevaM zraddhAbharabhAjanajJeyasvarUpamatitamAM gahanaM vyavagAhya karmaprakRti-paJcasaMgrahA'dyanalpataragRDhaM granthakadaMbakaM sUkSmagranthaM prathitavanto'neka durgamavicArA''rUDhaM prakaraNaM / bhavati ca samAptAtra shriimddevendrsuurikRtiH| kadA katamaM bhUmaMDalaM maMDayAmAsu' meM DitazAsanAmbarAH ? kimartha cAyAsa eSa ? keSAM ca pUjyatamAnAM paricaryAyA (paricaryayA) avAptasaccAritrAH 1 ke vA bhagavantaH samastA'nastamitasukhasandohasAdhanasyAdvAdasAdhitasAdhIyaH zucitAJcitA''gamA'bhyAsakalpavratatI
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 j [ zrI karmagranthopodghAtaH kandakalpAH 10 tatrabhavaduddeza-pravrAjanAdyAcAryAH? ke vA' 'bhagavaccaraNacazcarIkamakarandamattamanomadhupA ? 10 ityAdi jJeyamatra vidvadvandArakANAM 10 bahIyaH,paraM 10 "tajjJeyaM yathAyathaMzreSThidevacandralAlabhAijainapustakoddhArakozadvArA mudritAyA vandAdaruvRtta: prastAvanAtaH / kiJciccAtraiva prakaraNe praNItA yA 105zrImaddhRdayapadmaprabhavaprastAvanApIyUSA'zanataraGgiNI, tadavalokanato'pi sphuTaM siddhimeSyati / vistarArthanA tu vilokanIyA gurvAvalI paTTApalI ca 10 tatprabandhabandhurA / SaSThaM tu karmasvarUpanirUpaNapravaNaM vAGmayaM saptatyA''khyaM, saMbhAvyate 10 dRSTivAdavadanA'. tikrAntavedavAdakabrahmasahasrA'nantArthajJApanadRDhadRSTivAdapAnapIyUSapInapravacanapradhAnataraH puruSavizepo'sya saMdRbdhA, yato dRzyate'syA''digAthAyo "NIsaMdaM dihiSAyassa" ityamRtAyamAnaM vAkyaM / prAnte'pi "ruharabahubhaMgadiThivAyAo" iti ca / dRSTivAdazca 108zrImadakalaMkA'syapadmaidanirgata "uppanne i vA vigame i vA dhuve i vA" ititripathagAyamAnA'zeSavizvavyAptavastu visarA'nusAripadatrayIpAnodbhUta-bhUtodbhavadbhAvibhAvA'vabhAsanaprabhubhAratIbharagaNabhRtpraNItadvAdazA'GgIgaNipiTakAtyabhAgaH 10 SaNNavatazatA'STasahasramAnAvicalamAna-mahAvidehamAtaGgamAnamita-maSImAlAlekhyavAcyo, vyucchinnazcAyaM 110 zrImadapazcimapAragataparamagatyadhigatisamatikrAntazatakadvaya iti / nUnaM nirmAtAro'sya nirgranthA'gresarA: prAcInatamA: shriimntshcndrmhttraaH| yadyapi na bhinnA bahuza AsIraJchAkhAstadA, tathA'pi sAmAnyato'bhUvastAH zrImati kalpe 11 samastasamagravedIzAnavRttazAsanAparaguruparamparApadmAvabodhapadmavAndhavAkhilakhilaskhalanAvApyAsAdhAraNAnanazarmAzrayaniHzreyasasAdhanasamarthasAmAcArI vicAravistRtavibhavAnalpapratiSThAkalpe zrImadbhyo yazobhadrebhya eva vyAkhyAtA vRttavistArAH shaakhaaH| prAcInAzca tata ete 112surA'suravisaraparisaryAvasarasaMsRSTaziraHzekharakharataramayUkhamAlAsaGgAH tatrabhavantaH / etAvatA'vazyaM vAvasiSyati mAnase manasvinAmetat yaduta prakaraNametatprAcInatamaM zraddheyatamaM ceti| SaSThatvaM tu zrImaddevendrapAdopajJapUrvaprastAvitaprakaraNapazcakaprasiddhisiddhaM, ata eva ca nA'sya cUrNikArAH purAtanA api apazcitavantaH SaSThatAM / siddhizcA'smAdapi prakaraNasyaitasya ciraMtanatAyAbhUrNikArapUjyA'bhidhAnA'nupalaMbhAt, vivaritArastu prastutasya 113pravacanavRttividhAnA'vAtAvatArakIrtinaTInATita nAkanAthA: zrImanto malayagiripAdAH /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI karmagranthopodhAtaH] [ 103 tatrabhavatAM teSAmapi bhagavatAM naivA'vagamyate itihA 114 itihAsasAdhanazUnyA'nehaHsAdhita. saadhnairdhunaatnaiH| praNItAzca bhagavadbhistAvadrAjapraznIyA''dInAmupAGgAnAM vyavahArasya dharmasaMgrahiNyA nanyAH paJcasaMgraha-karmaprakRtyoH pIThikAyA bRhatkalpasyA''vazyakasya yAvatkunthujina vivRttayo'nekA upalabhyante adhunA'pi 15dhUtainobharairbhAgyabharAd dharmasArA''dInAM tu tA nA''gacchanti gocaraM / zabdA'nuzAsanaM tuM sAdhitaM pratiSThitaM zrImadbhividyata eva / bhaviSyati cA'sya prAdurbhAva: ""'prAdurbhAvakagoSThIsaMsatsaMmatyAM bhvissyntyaaN|| prastutaM prakaraNaM yatsaptatirityAkhyayA khyAtaM tatra gAthAparimANameva kAraNaM / yaccA'nekatropalabhyante'dhikA etAstA bhASyasatkAH sugamatAyai saMgamitA avagantavyAH kaizcidvipazcidbhiH / atra tu pArthakyenA'vabodhAya pRthageva nyastA angktH| ___ atra ca karmaprakRtayo vicAryante pandho-dayo dIraNA-sattArUpaiH saMvedhamanusaMdhAya para sahasrAH paraMlakSAcca (1) vikalpA jAjAyante / nirUpaNametadeva darzayate vilokakAnAM prastutaprakaraNasya sarvavinmUlatA dRSTivAdodbhUtatvaM c| te ca jIvasthAna-guNasthAnA''dibhirapi cintitA eva gatyAdibhirmArgaNAbhirapi tathaiva mUlottaramakRtIrAzrityodayA''dInAM cintayitvA caivaM guNasthAnakAnyAzritya bandhamupazAntiM kSayaM caa''vishvkaar| prAdurbhAvitazca prAnte 11 UnArthapUraNapUrvakaparikathanaprArthanAparo vacovisaro vyAkhyAyA'zeSakarmakSayopapadyamAnA'vyAbAdhapadasthiti 118makhilabhavyajananiHzeSaprayojanopaniSadbhUtAM prAntyamaGgalarUpAmityAkhyAti 11 lokakhyAtakhyAtizrImadakalaMkakalanAvagatatrijagatIgatacarAcarapadArthaprakarazrImajjinavarendrodityuditAnUnaratnatrayAsamaprabhAvabhAvitAntarAmo20 dandantAbhidho' 121 zudhdhyAgojAtaino'panayanaprabhuprabhUttamopadiSTamarpayitvA mithyAduSkRtamiti zaM srvebhyolekhkpaatthkebhyoH|| 1 22surapAliziroratnadyotikramayugAya te / / zAnte ? 113 zAntinizAnto'yamArpi 124 yAmyarhaNAyatiH // 1 // tvayA nirNA zitA'zeSA'zivenA' 125ntitazAtrave / 12 mRgagrAme'yamagranthi 12 granthodghAto 128mudabdhinA // 2 //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ XWWW. BBWSS* asasasasasasaswaaaaaasasasasasasasasasasasas X 8. zrI pUjyapAdAgamoddhArakA''cAryazrIlikhitaprastAvanA viSamapadArthasacikA AnandalaharI-TipNI (zrI karmagraMthopodghAtaH) COMPRAWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW aaaaaaaaaaax 1. atra hi kalAvat....ityata Arabhya kalita iti paryantaM paGkitrayamito hi samAso'sti, tasya cA'rthAnusAriNaH sapta aMzA avabudhyante, tayAhi :(a) kalAvatAM kalApenA''kalanIyAH buddhigamyA ityeko'shH| (A) akalpyaM ca tat akalaGkitaM ca yat avikalaM saMpUrNa kalanaM-jJAnaM, tasya kalayA naipuNyena parikalitAH sahitAH iti dvitIyo'zaH / (i) AkalpA-samarthA cAsau avikalitA-nyUnatArahitA yA kIrtiH tasyAH kaMdaH=mUlaM, tadrUpo yaH kamanaH sundaraH anekAMtaH syAdvAdaH tasya prakaTane kovidAH kuzalAH iti tRtI yo'shH| (i) kalpAntakAle pralayakAle'pi avizasitaH akhaNDIbhUtaH AkAraH svarUpaM (yairnirdiSTa vastu jAtasyeti zeSaH) yeSAmiti caturtho'zaH / (u) kaliH viSamakAlaH, tena kRtAH aneke akAntAH=asundarAH ekAntAH-ekAntavAdena pratipAdyamAna svacchaMdatAmUlakapadArthanirUpaNAni tadrUpA ye RkSAH tArakANi, teSAM yA kAntiH tejaH, tasyAH kartane-apAkaraNe vikartanaH=sUryaH tatsadRzA ye iti paMcamo'zaH / (U) zrImaMto ye aphalaMkAH rAgAdikalaMkarahitAH tIrthaMkarA ityarthaH, pUrvoktAMza paMcakaM hi atra saMyojyam / tIrthaMkarA hi kIdRzA ? iti praznanirvacane pUrvoktavizeSaNapazcakaM saMyojyam /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIkarmaprantha0 upo0 TipaNNI ] [ 105 (*) zrImadakalaGkAnAM =zrImat tIrthakRtAM yA kalA = jJAnaM (kevalarUpaM ), tayA kalpitAH = jJAtAH ye akalanIyAnAM=sAmAnyajJAninA'navagamyAnAM arthAnAM padArthAnAM kadaMbakaH = samUhaH yasmin etAdRzo yaH kalpaH=samarthaH (jIvanazuddhAviti zeSaH) yaH kalpaH = AcArazAstram, tasyA''karNanena=vidhipUrvakazravaNena kAntatamAH = atisundarAH ye saMskArAH = zravaNaphalarupAH yathAzakyasanmArgapravRttirupAH taiH, kalitAH =sahitAH, tairiti tAtparyAnusArI artho'vabodhyaH / vividha=AdhyAtmikAdibhedabhinnaM yat vidhAnaM = kriyAnuSThAnaM tasmin dhurandharANi dhurAvahanasamartha varyabalIvardatulyAni (mukhyAnIti yAvat ) yAni akSuNNAni - kenA'pyapratihatAni ca pratyakSaprabhRtIni pramANAni - padArthasvarupajJApakAni sAdhanAni teSAM prathayA = saphalakAryavattayA, pratItAH = buddhigamyAH (spaSTA iti yAvat ) ye arthA: - ghaTa - paTAdivastUni teSAM samUhasya apo = "brahma satyaM jaganmithye" - tyA divividhapratipAdanena jaganmithyAtvasiddhirupe mAyAjAla - svarupa sAdRzyena nirAkaraNe AhAryAH adhyAropAdimUlakAH UhAH = vividhatarkAH yeSAmiti vyutpattirarthAnusAriNI atra jJeyA / 3. uttaramImAMsAyAH = mImAMsAzAstrasya uttarabhAgarUpasya vedAntA'paraparyAyasya mAMsalA = paripuSTA yA mImAMsA=vividhavicAraNA tadvatAM atizayena khyApayanti = asattve'pi zabdavaikaduSyatarkapramANabaddhatvAdiphaTATopena pradarzayanti ye te, teSu nipuNatarA vA tAn iti vyutpattiH / 4. jagataH=saMsArasya vaicitryaM = nAnAvidhavirodhAkrAntatvaM, tasya anyathA'nupapattirevaikaM lakSaNaM = svarupaM yasya, tasmAt iti / 5. 'anupacarita' padena pUjyAgamamarmajJA sUrivaryA evaM dadhvanuratra yat - " asadeva mAyA bandhanaM bhrAntirUpaM vedAntyabhimataM na samyag iti / " 6. bhUtiH = bhasma, tena bhUSitaH yo vigrahaH zarIraM, tasya paricaryA = bhUyobhUyaH snAna-zaucAssdirupA tatra parAyaNAH = tatparAH tAniti vigrahaH / athavA - bhUtinA=bhasmanA bhUSitaH vigrahaH zarIraM yasya sa mahAdevaH zambhuH, tasya paricaryAyAM = sevAyAM parAyaNAstAnityapyartho'tra saGgacchate / yathAyogaM saGgatiruhanIyA samupAsitagurukulairmatimadbhiH / 7. 'tat' padena prAnirdiSTasya " adRSTasya " karmA'parAparyAyasya grahaNamavabodhyam / 8. vivekaH = heyopAdeya nirNayaH tadanukUlA yA matiH tadrUpavAridharANAM = meghAnAM pavanarupAH ye te iti / 14
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIkarmagrantha0 upo0 TippaNI pavanena hi meghA vizIryante, pavanAnAM vivekabuddherabhAvatvaM svA'jJAnamUlakapravRttivAtena vivekabuddhehanirnAzasya karaNena sUcyate / 9. yathArthAzca te arthAzca teSAM yaH panthAH, tatra pravaNaM tatparamiti vigrahaH / 10. bhUH pRthvI, bhUbhRt-parvataH (upalakSaNatvAt samastapadArthAnAM) tayoH viracanaM nirmANaM, tasyAGgIkaraNe =svIkAre pravaNAHtatparAH teSAmiti vyutpattiH / ___ atra 'pravaNatA' mUlapAThasya saGgateranupalambhAt koSTakamadhye pravaNAnAM pAThaM vinyasya tadanusAriNI arthayojanA kRtA'sti, sArA'sAratvamUhanIyaM dhIdhanaiH / 11. apakarNitaH karNAbhyAM bhavadhIritaH sanmArgaH tattvanirNayapaddhatiH yairiti vyutpattiratra jJeyA / etatpadena vitaMDA''dInAM vastUnAmitaraiH dArzanikaiH mokSaprAptihetubhUtatattvajJAnAGgabhUtatva mAnyatAyA asAratvamabhidhvanyate / 12. atra 'tat ' padena yavanAnAM tanmAnyatAyAH vA parAmarzaH sambhAvyate / 13. kalpitaH pramANabalena pratItipathamavatIryamANaH cAsau kAyaH zarIram (yavanAdibhirazarIrakhudA padavAdhyezvarAdRSTavANIgamakam ) tena parikaliteti vigrahaH / 13. atra 'tat padena yavanAnAM tanmAnyatAyAH vA svIkRteH parAmarzo'vabudhyate / 14. bhUtiH bhasma, eva aMbaraM vastraM yasya ( nirvastratvena digaMbaratvena vA bhUterambarakhakalpanA'traucitI mazcati) etAdRzazca zambhuH zaGkarapadavAcyo hi devatA, tamiti / 15. azeSAzca te zeSAH-jagatkartRtvavAdItaravAdinaH zAstAraH zAstratattvopadeSTAraH,teSAM sammataM pramANI bhUtamitivigrahaH / atizayena nizitaH yuktirupo'siH khagaM, tena vizakalitaH=vilUnitazcAsau uddAlitaH vikatito vA ucchiSTA-taiH taiH dUSaNavAtaiH cumbitAH ziSTaiH madhyasthavicArakajJAnibhiH azasyAH amAnyAH apramANIkRtAH yAH yuktayaH prayuktayazca tadpANAM vratatInAM = latAnAM vAtazceti tattvaM teneti / 17. 'tan' dhAtoH sannantAdyatanIrUpamidam / tano vA (4-1-105si.pR.) iti sUtreNa sannanta tan dhAtorvikalpena dIrghatvaM bhavatIti samyak / 18. tatra IzvaravAdanirAkaraNaviSaye /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIkarmagrantha0 upo0 TipapNI ] 107 19. prakaraNAnAM alpAkSarANAM mahArthAnAM tAttvika granthAnAM karaNaM - viracanaM, tatra nipuNAni = kAryadakSAni karaNAni matiprAgbhAra=saralazaili - gambhIrArthasamAvezakazabdaracanA'' dIni teSAM nikaraH = samUhaH yeSu tairiti vyutpattiH / 20. atra hi tAtparyAnugAmI anvaya evamabodhyaH tathA hi: etAdRk vaicitryamavalokya sadbhUtapadArthapratyAyanaparAyaNo nA sukRta- duritasadbhAvaM na anumanyeta iti aucitIM na ca aJcat " iti "L 21. sadbhUtAnAM = vastugatyA'stitvazAlinAM padArthAnAM pratyAyane pramANasiddhijJAne parAyaNaH = tatparaH iti vigrahaH / 22. nR zabdasya prathamaikavacanamatra vijJeyam ataH agretana 'iti' padasyekAreNa saha sandhyA 'neti' svarupasya 'na iti ' evaM sandhivicchedo na kAryaH / 23. durantAH anantAzva tAH yAtanAH = pIDAH tAsAM ketanaM gRhaM saMsArarUpaM, tata udvignAH tathA ca saMvegaH=tIvramokSAbhilASaH, tasya vegaH pravardhamAnagatiH, tena parivRDhAH pUjyAH, tatazva durantA .... dvignAzca saMvegavegaparivRDhAzceti dvandvasamAsa:, teSAmiti vyutpattiratra jJeyA / 24. nikhilaiH=samastaprANibhiH abhIpsitaM ca tat anUnaM sampUrNa ca tat zarma= sukhaM tasyAspadaM = sthAnam iti / athavA nikhilAnAmabhIpsitAnAm anUnazarmaNaH Aspadamiti / athavA nikhilairabhIpsitasya anUnazarmaNa Aspadamiti / etaddhi padaM nirAbAdha - zAzvata - mokSA''khyapadasUcakaM vijJeyam / 25. cokSaH = nirmalaH kalaGkarahitaH etatpadenAnyatIryaiH muktakharUpe'pi bhagavati tIrthanikArA dinA hetunA punaravataraNa lIlA pradarzanA''dikalaGkAJcitatvamabhimanyate tasyAsAratvaM vyajyate / 26. adhigatam = lokAlokayoravalokane lampaTasya kevalA''lokasya zriyAH AliMganaM yaistairiti vyutpattiratra vijJeyA / 27. tasya karmaNaH iti 28. 'uta' 'iti' svasvarupaM = svasmin svarupe sthiraM vastu pratirUpavastvA = sAdRzyavatA vastunA svarUparUpaM nirupayet' iti zabdasaMyojanA vijJeyA, paraM tAtparyasaGgatiH samyak nA'vabudhyate ityata udya dhIdhanairatra samyaG gurunizrayA /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 ] zrIkarmagrantha0 upA0 TippaNI 29. mUrtatvena hetuneti zeSaH, mUrttatvAdeva karmaNaH anugraho-paghAtakArakatvaM saGgaccheta / 30. udayakAlAdUrdhvamityarthaH / 31. baMdha-mokSAdivyavahArazca dravyaviSayaka eva saMbhavati na guNasambandhIti jJeyametena padena / 32. atrA''tmanaH dravyarUpatvamupadaya dravyeNA''tmanA sahA'viSvagbhAvitvaM karmaNaH pradartha karmaNo'pi dravyarupatA paudgalikatA'tra pratipAdyate / 33. aviruddhAzca ye padArthAH teSAM yat prasphuraNaM tasyai paTuHyA pratibhA tayA bhavabaddhaM vyApta antaH karaNaM yaiSAM tairiti vigrahaH / 34. su-sundarANi karaNAni iMdriyAdIni yeSAM tairiti / 35. svasya yat svarupaM tasyA'bodhiH ajJAnaM, tayA pravartitaH niSpAditaH yaH pudgalAnAM kArmaNa vargaNAgatAnAM pracayaH samUhaH tanmayAH tena pudgalasamUhena nirvartitau yau padArthAnAM saMsArivastUnAM cayApacayau-lAbha-hAnI, tAbhyAM jAtau harSa-zoko yasyeti tAtparyAnusArI vyutpattiratra bodhyaa| 36. yAvat udita........svarupAvirbhAvaH na ( bhavediti zeSaH ) tAvadityadhyAhAryam , kathaM sukhamava tiSTheta ? iti sambandhaH / 37. udito udayA'vasthAmApannau sukRtadurito=zubhAzubhakarmaNI tayoH nodanA-zubhAzubhapreraNA tasyAH vilayena prabhavaH utpattiH yasyaitAdRzazcAsau yathAsthitasya Atmasvarupasya AvirbhAva iti vigrahaH / 38. pratibandhakasya AtmasvarupAcchAdakasya svarupaM, tasyaH karmaNa Agamanasya Azravasya nidAnAni =hetavaH, tasyaH, karmaNaH bandhasya hetavaH, teSAM, baMdhahetUnAM sthAnAni tasyaH karmaNaH ucchedaH samUlanAzaH tasya phalaM kAraNAni ca ityAdInAmavagamaH jJAnaM tamitivigrahaH / 39. nunnaM preritaM (avyavasthitIkRtamiti vA ) jagatAM UrdhvAdhotiryagrupANAM tritayasya anunna= apreya yathAvasthitaM rupaM svarupaM yena tasya idaM hi 'karmaNaH' ityasya vizeSaNam / 40. etadvidhasya-kArmagaH svarupAdikhyApakasyeti bhAvaH / 41. duSpamA avasarpiNyAH paJcamakAlaH, sa cAsau araH kAlacakravibhAgarupaH sa, cAso rAkSasaH, tena pratikSaNaM vinAzyamAnaH=apasarpaNena svarupa hAnyA vA astavyastIkriyamANaH meghAdInAM buddhiprabhRtInAM guNAnAM nikAyaH samUhaH yasyeti vyutpattiratrArthAnusAriNI jJeyA /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIkarmagrantha0 upA0 TippaNI 1 idaM ca vizeSaNaM " prANigaNasya " ityasya vijJeyam / 42. duravaseyAt durbodhAt ityartha / 43. ' kurvatA 'mityasya prAktanavAkyagatena " yukta eva AraMbha" ityantena sahAnvayo vijJeyaH / 44. apakAre suSThu kRtinaH = kuzalAH nipuNA vA ye te teSAmiti / 45. asya karmagraMthasya / t 109 46. Agame = bAlamatibhiH duravagAhye zAstrasamudre tIrthaH jalAvataraNapaddhati karmapranthaviracanArupAM kurvanti tairiti vyutpattiH tAtparyAnusAriNI jJeyA'tra / 47. mitAH = pramANayuktAH ityarthaH / 48. anekAsa sahasrArNA gAthAnAmabhyAsena (api) duravaseyaM = duHkhena avabodhyaM yat tatvaM, tasya avasAyinyaH = jJApikA iti bhAvaH / amandazcAsau Anandazca tasya pradau ca tau zabdArtho tanmaya iti vyutpattiH / 50. eSa ca zabdaH prAcInatarAptAbhijana prayuktaparibhASayA ruDhaH nAnAvidhArthasamUha saGkSepArthe, tatazca laghuni zabdakalevare mahato'bhimahAvizAlasyArthasya saGgrAhake SaSThe hi karmapranye'lpadhI dube dhyAnA manekeSAM padArthAnAM sUcanaM hi sadgrahaNI - padenA'tra vihitaM pratIyate / 51. uSNatA - tejaH sannidhAnenodbhUtAvasthAvizeSaH, tasya pracayena = samUhena AviSTA = vyAptA yA ambunaH=jalasya tatiH yA bASparUpAvasthA iti vyutpattiratrArthAnusAramUhyA / 52. tathA= vyAkhyArUpeNa vizadIkaraNaprakAreNa tanyamAnaM vidhIyamAnaM tat = saGagrahaNI kalpatvamiti tAtparyasaGgAmikAnvayazailI avabodhyA'tra / evaM cAsya vAkyasyaivaM bhAvaH pratIyate yat - " yadi ca karmagranthapaJcakaracanAvat yadi dRSTivAda-nisyandabhUtasyA'rthagabhIrasya SaSThakarmagranthasyA'pi vivecanAprAdhAnyena prANayanaM kriyeta, tarhi paropakArisattamaiH pUrvAcAryaiH yat saMkSiptazailyA nAnApadArthAnAM viziSTapaddhatyA saGkalanena sUkSmA sUkSmadhImatAM yaddhi hitaM sampAdyate taddhi vizIryeta / 53. aidaMparyeNa = mArmika rahasyena sahitamiti yAvat / 54. karmaNAM yA prakRtayaH tAsAM yaH prakaraH = samUhaH tasya vyAkaraNa - vivecanamiti yAvat / 55. paratra = jinazAsanAdamyeSu darzaneSu /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10] [ zrIkarmagrantha0 upo0 TippaNI 56. bhavabhRtaH = saMsArijIvAH, teSAM yat bhayaM = bhavabhramaNAdibhavaM, tasya parihArecchAvatAM bhavyajIvAnAmityarthaH / 57. atra caivamanvayaH bodhyaH yat " aNvAdivat sUkSmatvAt adRzyatA na anaucityazcitA " iti / 58. tat ' padenAstra cetanAzakteH prAdhAnyena jJAna-darzanarUpatvaM vivakSaNIyam / " 59. yathArthAzca te arthAzca teSAM yat darzanaM = avalokanaM tatsvarUpaM yat darzanaM samyakUtvaM tena jAyamAnaM yat zraddhAnaM tadbalena jAyamAnazca ya AcAraH, tayoyai pratibandhakau tayoH adhyakSa =pratyakSaM ya anubhavaH tasmAt / 60. uddezyaM = dvayorapi vyAmohajanakatvarupalakSyaM, tasya ekatveneti bhAvaH / 61. 'tat' padenA'tra kaSAyANAM parAmarzaH 1 62. 'etat ' padenA'tra ' mohanIya 'sya avabodha kArya: / 63. atra ' AyAti ' padena vipAkarUpo'rtho vivakSitaH pratIyate / 64. sam=samyak prakAreNa khyAnaM prakathanaM yeSAM teSAM padArthAnAM avacchedaH -sampUrNajJAnaM, tena tatra vArakaiH = zreSThairiti vyutpattiratrArthAnusAriNI vijJeyA / 65. sam = samyak prakAreNa iti = gacchanti, saGgacchantIti yAvat / 66. kAmasambandhinI yA kathA tatra niSNatA = kuzalatvaM, tasyA ipsuH = abhilASukaH, tathA jagatAm zaM=sukhaM yo na karoti etAdRzaH yaH zaMkara padena zaMkarAcArya parAmarzo'tra tasya zvaritamiti yAvat / 60. saMbAdhaiH svapnaprabhAvopalabdhamiveti sambandhasaMyojanA gamyA / - tena cAyamartha:yaH - yat vAtAdibAdhAnvitAnAM yathA svapnaprAptirbhavati, tatprabhAvenopalabhyate hi yathA svapne AlajAlarUpaM tadiveti tAtparyAnusArI arthasaGgatiratra jJeyA / 68. jinAnAM=tIrthakRtAM pratinidhirUpAH yAH pratimAH, tAsAM pratipatteH darzanapUjAdyAyAH parAkaraNam = nirasanam - khaNDanamiti yAvat / 69. sarveSAM saMsAriNAm asumatAM prANinAM cintanasyAvazyakatayA iti vyutpattiH / 70. dRSTaH azeSAnAM samastAnAM darzanAnAM darzanasya - vastunirNayasya paramArthaH yairiti 1
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIkarmagrantha0 upo0 TippaNI ! 71. AhitA = vihitA yA hitabuddhistasyA nidhaya iti / " 72. jagatAM jaitrAH = jayanazIlA ye rAgAdayo dviSantaH zatravaH, teSAM yaH svAbhimAnarUpasammoha : athavA tairutpAdyamAnaH yaH sammohaH tasya jetAraH zrImajjinAH, teSAmuktayaH = vacanAni, tadanusAri yat matam, = jinazAsanam tasya mlA nikaraNe yA iti vyutpattiratrArthAnusAriNI vijJeyA / [ 111 73. anRtavAdena=asatyabhASaNena kalaGkitA yA jivA tayA karAla iti / 74. bhASAnipuNA ityarthaH / 75. bhAsitaH loke aloke ca lIno yo'rthajAtaH, yasyaitAdRzajJAninaH tIrthakRtaH jJAnena labdhaH bodhaH jinazAsanasya lAbhaH yairiti vyutpattiH / 76. protazvAsau prakArANAM avAntaramedataH prakAraH yo'sau tam etaddhi saMkhyAtA'saMkhyAtAdirAzeH sambandhi padaM jJeyam / 77. idaM hi padaM vakroktimUlakaM cheSaparakaM vijJeyam / tena cApAtata artha evaM jJAyate yat sannyastaH= saMnyAsI - daNDI, tasya ye dharmAH AcArAH tatrAmaNIH tasyeti / etayA vyutpattyA zaGkarAcAryasya saMnyAsInAmapraNayatvaM pradarzitam / kiMtu leSaparayayA vyutpattyA tu kaTAkSapUrNo'rtha evamapi jJAyate yat sam=samantataH nyastAH = dUrIkaraNarUpeNa sthApitAH dharmAH = sadAcAra vizeSAH yaistaiH etAdRzA ye durvidagdhatamA durbhAgyazekharAH teSAmapraNIH tasyeti / dRSTirAgapaTalAvRta vivekena tena samyaganavabodhamUlakaM hi jainAbhimatAnAM katipayapadArthAnAM khaNDanasya dussAhasaM kRtamasti / ata etAdRzakaThoroktiprayogo'tra ' vakre hi kASThe vakraM karttanamiti ' sUktimUlo hi jJeyaH / 78. karmaNAM pRthak karaNena pRthakkaraNAya vA prAptA yathArthA bodhiH yairetAdRzajainAnAM yat mataM tasyA'numatamiti tAtparyAnusAriNI vyutpattiratrA'vabodhyA ? 79. nir-AGpUrvakasthAdhAtoradyattanIrUpaM vijJeyam / 80. zvapacena=caNDAlena parAkRte abhibhUte / dantakathAssdhAreNa zaGkarAcAryasya gaGgAsnAnAt pratyAvRttasya caNDAlena pratibhAvatA vAcoyuktyA kRtasya parAbhavasyA'tra sUcanamasti /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112] [zrIkarmagrantha. upo0 TippaNI 81. bhakSitaH dRSTirAgarupI hatpUraH madena hRdayaM pUrayati yo'sau dhattraH ityarthaH, yeneti vigrahaH / 42. nihavasthAnAntargatapratijJA'palAparupasya doSasyA'tra sUcanametatpadena vihitaM dRzyate / 83. itiH gamanam / 84. atra hyanvaya evamavabodhyaH "keSAJcit matena navamasya tasya (anaMtasya) sarvathaivA'bhAvAt" iti / 85. kSiptAH ityasya agretanena kevaladvikaparyAyAH ityantena padenasahA'nvayo'vabodhyaH / 46. vivecanena aktAH iti padacchedaH, aktAH iti aGg dhAtoH rupaM vijJeyam, tasya ya vyAptAH itirupo'rtho jJeyaH / 87. itarathA gauNatvenetyarthaH / 88. atra caikavacanaprayogaH agretanena 'upanivabandhu 'rityetena sahAsaGgataH pratIyate / sAmarthya gamanaJca sadgurUpanizrayohanIyaM dhIdhanaiH / 89. aprAkRtAH=saMskArasampannA ye janAH tairAkarNanIyAni / 90. cetanA=viziSTajJAnazaktiH, tadvantaH ye caturAH teSAM cakraM teneti / 91. avakre-sarale ityarthaH / 92. atra hyevamanvayo'vabodhyaH yat " gahanaM analpataragUDhaM karmaprakRti-paJcasaGgrahAdigranthakada mbakaM avagAhyam" iti / 93. vi=vizeSeNa avagAhya-marmasparzidhiyA AloDya iti / 94. analpataraH atizayena bhUyAn gUDhaH arthaH yasyeti / 95. sUkSmaH=nipuNadhIgamyaH granthaH=racanA yathA syAt tathA iti kriyAvizeSaNaM hIdaM jJeyam / 96. aneke durgatAH sthUladhiyA duravaseyAH ye vicArAH tatvanirNayAH te AruDhAH yatra iti / 97. maMDitaM vibhUSitaM zAsanarupaM ambaraM-AkAzaM yairiti / 98. atra SaSThyantaM hi padaM saGgataM na bhavati, arthAnusandhAnena tRtIyAntaM 'paricaryayA' iti saGgacchate / 99. samastaM sampUrNa yat anastamita sadodIyamAnaM yat sukhaM, tasya yaH sandohaH, tasya sAdhanarupaH yaH syAdvAdaH, tena sAdhitA sAdhIyasI zreSThA yA zUcitA pavitratA, tayA aJcitaH ya
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI karmavrantha0 upo0 TippaNI ] [ 113. = mUlaM AgamAnAmabhyAsaH, tadrUpaH yaH kalpaH = kalpavRkSaH, tasya yA vratatI = latA, tasyAH kandaH = tatkalpA iti tAtparyAnusArI artho vijJeyaH / 10. tatrabhavatAM pUjyAnAM uddezaH = AgamAnAmadhyApanaM pratrajanaM = saMyamAvAptiH ityAdisambandhino ye AcAryAH = gurava iti / 101. bhagavatAM = gurupAdAnAM caraNarUpau yau caJcarIkau kamale, tasya yaH makarandaH tenaH mattaH manaHrupaH madhupaH bhramaroH yeSAmiti vigrahaH / 102. atra hyevamanvayo'vabodhyaH yat - ' ityAdi vidvadvRndArakANAM baMdhIya atra jJeyam iti / 103. atizayena vipulam / 104. atra hyevamanvayasaGgatiH yat - " varaM tat yathAyathaM zreSThi........dvArA mudritAyA vandAruvaH prastAvanAtaH jJeyam / " 105. zrImatAM = pUjyavaryANAM hRdayarUpaM yat padmaM tasmAt prabhavaH = utpattiH, yasyaitAdRzI yA prastAvanA, tadrupiNI pIyUSAzanAnAM devAnAM teSAM taraGgiNI nadI svargageti yAvat / 106. -- tat'padena pUjyAcArya zrI devendrasUrIzvaraparAmarzaH karaNIyaH / 107. dRSTivAdasya=dvAdazAGgasya yat vadanaM = svarUpanirUpaNaM, tena atikrAntaM vedAnAM yajurvedAdInAM vAdakasya = u cArakasya brahmaNaH sahasraM yena, tathA anantAnAmarthAnAM jJApane dRDhaM dRSTivAdasya = pAnam =bharthazravaNam, tadeva pIyUSaM tena pInaM yat pravacanaM zrutajJAnaM, tena pradhAnataraH, sa cAsau iti cAtra tAtparyagAmikayohayA zabdArthasaGgatiH kAryA / 108. zrImanto ye akalaGkAH = kalaGkazUnyAH tIrthakRtaH, teSAmAsyarUpaM yat padmahadaH, tasmAt nirgatA yA " uppaNNe vA vigamei vA dhuvei=vA " iti rupA yA tripathagA = gaGgA tadvadAcaramANA, azeSe vizve vyAptaH yaH vastUnAM vistaraH, tadanusAriNI yA padatrayI tasyAH pAnaM, tenodbhUtaM yat udbhavatAM=vartamAnakAlInAnAM bhAvinAM bhAvAnAmavabhAsanaM, tasmai prabhuH = samarthA yA bhAratI = vANI, tasyAH bharaH samUhaH, yairavAptaH etAdRzo ye gaNabhRtaH = gaNadharAH, taiH praNItA yA dvAdazAGgI, tadrUpaM yat gaNina: = AcAryasya yat piTakaM, tasya antyabhAga iti tAtparyAnusArI anvayo'tra samUhanIyaH / " 109 SaDadhikAni navatiH zatAni yatraitAdRzAni aSTa sahasrANi (8096) tadrUpaM mAnaM yeSAM tathA avicalaM yat mAnaM paJcazatadhanuH pramANaM etAdRzA ye mahAvidehakSetrIyA ye mAtaGgAH = 15
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 ] [ zrIkarmaprantha0 upo0 TippaNI hastayaH = teSAM mAnena zarIrabhArapramANena mitA yA maSI lekhanopayogI zyAmadarNikA, tasyA yA mALA, tena lekhyaH = likhituM zakyaH vAcyo'rthaH yasyeti tAtparyAnusAri prajJayohanIyam / etena hi padena paramapavitrAtmavizuddhikaraNapratyala - jIvamAtra vairavirodhakSamApanA'nanyA sAdhAraNaparvAdhirAjarupazrIMparyuSaNAkalpA'paraparyAya - zrutottaMsazrI kalpasUtrasubodhikAvRttau prathama byAkhyAne zrauparyuSaNAkalpA'dvitIyamahimavyAvarNanaprasaGge zrImadbhiH vinayavijayopAdhyAyapAdaiH caturdazapUrvANAM yathottaraM ekasya dviguNavRddhayA sarvAgreNa SaNNavatyadhizatAdhikASTasahasramahAvidehakSetrIyapaJcazatavanuruccamita hastipramitamaSopuJja vilekhyatvaM yat pratipAditamasti, tasya smAraNaM vihitamasti pUjyA''gamoddhArakAcAryapAdaiH / 110. zrImAn apazcimaH = caramaH yaH pAragataH = tIrthakRt zrImahAvIravardhamAnasvAmI, teSAM paramA cotkRSTA ca yA siddhirupA, tasyA adhigatiH = prAptiH, tataH samatikrAntaM yat zatakadvayaM varSazatadvayarupa miti / 111. samastAzca te samagravedinaH = sampUrNajJAninaH, teSAM ye IzAnA: = svAminaH, tIrthaMkarA ityarthaH teSAM vRttAni = caritrANi teSA mitye koM'zaH / zAsanasya aparA=na yasmAt parA utkRSTA varttate etAdRzI yA gurUNAM = gaNadharAdi guruvaryANAM paramparA saiva, padmaM kamalaM, tasyA'vabodhe padmabAndhavaH sUryaH, tatsamo yo vicAra itya sambandhaH, iti dvitIyo'zaH / = akhilAni yAni khilAni = doSA''sevana rUpANi, tAbhyaH jAyamAnA yAH skhalanAH tAsAM "vizodhita" iti padamadhyAhAryamatrArthAnusandhAnabalato'nullikhitamapi / vizodhitaH avApyaM yat asAdhAraNaM = viziSTaM anUnaM = sampUrNa yat zarma= sukhaM, tasyAzrayabhUto yo niHzreyasaH - mokSaH, tasya sAdhanAya samartha yA sAmAcArI tasyAH, iti tRtIyo'zaH / evaM ca samasta samagra vedauzAnavRttasya - zAsanA'paragurUparamparApabhAvabodhapadmabAndhavasya akhilakhilaskhalanA(vizodhi) 'vApyA'sAdhAraNA'nUnazarmA''zraya niHzreyasasAdhanasamarthasAmAcAryAzva yo vicAraH,
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIkarmagrantha0 upo0 TippaNI ] tasmai vistRtavibhavA mAhAtmyavatI yA ana:papratiSThA, tasyai kalpaH samarthaH tasmin / etaddhi prAktane 'zrImati kalpe' iti padasUcyazrIkalpasUtrasya vizeSaNaM vijJeyam / 112. surANAM asurANAM yaH visaraH=samUhaH, tatkRtA yA paricaryA pUjAkhyAtiH, tadavasare saMsRSTaH= samyakprakAreNa vyAptaH zirasAM zekharANAM-mukuTAnAM kharatarA=viziSTa dIptimanto ye mayUkhAH= kiraNAni, teSAM yA mAlA=zreNiH, tasyA saGgaH-dIpanarUpaH yeSudI iti tAtparyAnusAriNI vyutpttirtraavbodhyaa| 113. pravacanasya-AvazyakAderAgamasya yA vRttiH TIkA, tasyAH vidhAnaM-viracanaM, tenA'vAptaH avatAraH yasyAH, etAdRzI yA kIrtirUpA naTI, tayA nATitaH zirodhUnanA''dinA nAkanAthaH=iMdraH yairiti / 114. itihAsasya-purAtanavRttasya sAdhanaiH sAkSIrUpatatkAlInollekhAdibhiH zUnyo yo'nehAH kAlaH __ atiprAcInaH ityarthaH, tadartha sAdhitAni-sajjIkRtAni vividhagranthA''loDanotprekSaNAdibhiH sAdhanAni-tatkAlInaghaTanApramANIkAre samarthAni yeriti vyutpattiH / 115. dhUtaH dUrIkRtaH enasAM-pApAnAM bharo yairiti / 116. prAdurbhAvakA-etatpranthaprakAzikA yA goSThI saMsat zrI jainadharmaprasArakA''khyA, tasyAH sammatyeti / 117. Uno yo'rthaH, tasya pUraNaM pUrva smin yatraitAdRzaM yat parikathanaM, tasya prArthanAyAM para iti / 118. akhilA ye bhavyajanAH, teSAM niHzeSAnAM samastAnAM prayojanAnAm upaniSadbhUtA-mUlAdhAra svarUpA tAmiti / 119. loke khyAtA khyAtiH yasyAH, etAdRzI cAsau zrImatI akalaMkA-vizuddhA yA kalanA kevala jJAnA'vabhAsarUpA, tayA'vagataH trijagatIgataH carA'carapadArthAnAM prakaraH samUhaH yairetAdRzAH ye zrImantaH jinavarendrAH, teSAM yA uditayaH vacanAni, taiH uditaH prakaTIbhUtaH anunasyasampUrNasya ratnatrayasya samyagdarzanAdeH asamaH asAdhAraNaH yaH prabhAvaH-karmadhvaMsisAmarthyarUpaH, tena bhAvitaH antarAtmA yasyeti vyutpttiH| 120. udanvat sAgaraH sa ante yasyA etAdRzI abhidhA=nAma vidyate yasyeti /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 [ zrIkarmagrantha0 upo0 TippaNI atra " bhImo bhImasena " itinyAyAt 'AnandaH' iti adhyAhAragamyamananyasAdhAraNanirabhimAnitA guNavyasanitvaM pUjyA''gamoddhArakazrINA sUcitaM dRzyate / 121. azuddhirUpaM yad Aga : - aparAdharUpaM tena jAtaM yad enaH pApaM tasyApanayane = dUrIkaraNe prabhu = samartham, tathA prabhUNAM=pUjArhANAM uttamaH zreSThaH tIrthakRditi yAvat tairupadiSTam ceti / 122. surANAM pAlayaH =zreNayaH, tAsAM ye ziroratnAni - ziraH sthamukuTaratnAni taiH dyoti kramayugaM = caraNadvandvaM yasya tasmai / 123. zAnteH=svAsthyarUpAyAH nizAntaH gRhaM tadrUpaH ayaM grantha iti / 124. yAmyA=saMyamayogyA arhaNA = pUjA Ayatau = bhAvini kAle yeneti tAtparyAnugAmI vigraho - sarabodhyaH / 125. niH = niHzeSena nAzitam = dhvastam azeSaM ca tat azivaM yeneti / 126. zatrUNAM samUhaH zAtravaH, antitaH = vinAzitaH zAtravaH yena tasminniti / 127. mRgagrAme == mIyAgAma iti prasiddhe / 128. granthasya='devo devadatta' iti nyAyena prastutakarmagranthasya, udghAtaH = upodghAtaH prastAvanArUpa iti / 129. mud=AnandaH sa cAsau abdhiH = AnaMdasAgaraH teneti /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AgamoddhArakA''lekhita-prastAvanAsaMgraharUpe zrIAnanda ratnAkare ekAdazamaM ratnaM zrIpaMcAzakagrantha prastAvanA Ma r garerak vandanavajo vistaratutarAM zrIvItarAgebhyo'navarataram / vidAkurvantu viditA'navadyavidyAvaryA ! etad yaduta zrImadmirindrAdizreNimaulinamrakramakamalaijinendre'jagajantujAtajIvAtudezanAvitaraNavittairvistArite'nAbAdhe'martya naranAyakanikaraniSevaNIye AgamAkare yAvaddevarddhigaNikSamAzramaNAn kSamAbhUSitadharmakAyacaNAna5. pUrvA'pUrvavastuvAtavikasanavibhAkaraprabhANi pUrvANyavevidyanta vedyamAnAni / na ca tatastAdRza upayogastadAnIMtanAnAM prakaraNAdibhyA; param upalabhya tadvinAzama" vinazvarapathakAkSibhiranekaiH kRtAni tathAvidhapaTutamabodhalocanai rapUrvA'rthadhAraNakSamamanISA shiilitaiHprkrnnaani| tatra ca bhagavantaH 1 zubhavanta: zrImadharibhadrasUripAdAH 1 'kuzAgramatimattAmAdadhAnA vizeSatastAni savyAkhyAkAni sUtrANAM vyAkhyAnAni ca 12durgamadurgapadyAvatsukhArohANi nirupayAmAsuH 13zrImadaviruddhahitakRdupadezadezanadakSajinAgame / pUjyAzca prAk tAvad 14vyAsA''dipraNItapraNAlikA''pUritahRdayAH pratijJAtapUrviNo yaduta-" nA'vadhAtuM zaknomi yaduktaM padyAdikamartha, tasya bhavAmyante vAsitAparikarita" iti| . tadevaM gate ca kiyatyapyanehasi pavitrAcArAcaraNaprAptAtviAryAmukhakajAniHsarat .1 "do cakkI cakkI kesava" ityAdyAvazyakaniyuktigataM vAkyamavAtatAra zrutipathaM /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 ] [ zrIpaMcAzakagrantha prastAvanAM 1 1 2 ra nacAvabubudhe taistadartho lezenApi, avAptasthairyA nyAsthiSata ca tena pUjyA "AryAssoyA'GgaNe, dvitri' rakhadhArite'pi nA'vadhAritameva tadvAcyamiti vihAya 20 vivekavilocanalopanabaddhalakSyaM mAnaM ' ApetuH pArzve tasyA AryAyAH 2 2 tattvAnveSitvA'nukUlabhAvatayA vyanaMsiSata tAH, apRcchiSata ca - " kA bhavatISu bhaNati bhaTTapuGgavA'bodhanIyaM bodhyametat kiM ca taditi " / 2 2 " ra 27 tadA ca 4 yathArthAsskhyA nakhyAtakhyAtaya bhAryAH svamahattarAM niradikSan yAkinyAkhyAM / sA ca 26 tAmAryAM paThitapUrviNI, ( ataH sA''ryA bhaTTapuGgavanodanayA'pAThi tayA'pi ) tathApi nAbodhi " prakaraNA''dibodhabodhyA sA, tathaiva dvitrirapyudghoSitAyAM nA'vajagmurgandhamapi tasyA AryoditAyA AryAyA vAcyasya / 28 2 26 3 tathA ca " satyapratijJA vyavahArA " iti satyApayanto vAde triruccarite na budhyate cedApanapadyate nigrahasthAnena nyatkRtimiti yathArthatayA vevidyamAnAH svIyAM prAduzcakruH pratijJAM, byajijJapa~zca tadarthazuzrUSAmantaH karaNakRtanivAsAM, nyabodhiSata tadarthamapyAryayA parArtha karaNadhRtakAyayA, nibhAlaya tAgAcAravicAraM svAntarAgaraktA yayAcire vrataM " vratadhanapatipravartitaM / paThitazca paramavinItayA tayA'dhikAro'trA'kalaGkazrI majjina bhaTTa (Ta) sUrisaMjJakA''cAryapravarANAM / jAtA'bhilASA'tirekA yAtA 4 stadIyA''vAsA'laGkRta mAvasathaM / jAte ca vizeSanirNaye jagRhu: parasparavirodhA'navarUddhaM pazvAdiprANigaNarakSaNacaNaM 1 " yathArtha - padArthasArthasAdhakaM atramutrA'nekA'rthita prepsAmadAnapaTutAprAptasuparva pRthvIruhaprasiddhikaM sadAcAramayaM 40 yathAvAdakaraNalabdha kI rti kanyAva raNavarasvayaMvarasrajaM 4 gurukrama sevanAsakalitamUrti 42 garhaNAkaNavisakalitaM 41 devAditattvatritayayAthArthyAvadhAraNAmUlaM sAvadyayogajAtojjhanasaMkalpa 4 mahAvratadharmAprayam / 3 3 ' 3 1 4 4 avAptavodhAzca granthakaraNe sasmaruH ke prabhupAdAstAmeva bodhadAtrIM 4 mithyAtvoccATanazAkinIM zrIyAkinIM sarvatra " dharmato yAkinI mahattarAsUnuH " iti svAntadhvAntavidhvaMsa vibhAkarasmRtikaraNapaTunA paThanena / 50 vihitAzca vizvapUjyapAdaiH zrImadbhiranekAH (ke) 48 sUkSmA vitatAya granthAH, mudritapUrvA apyanekAH paraM prastutaM prakaraNaM vizeSata upayuktataramapi anagAretaravyavahAravedakatayA na kenacidapi mudritamityArabdhamasya mudraNaM zreSThisaubhAgyacandrasya karpUracandrAtmajasya preraNA tadIyamAturvIrubAI nAnyA vittana porabaMdarasthaparamAnandasya karasanAtmajasyavittena cAnandgaNapatipradApitayA 12 / 51 4
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIpaMcAzakapranthaprastAvanA ] [19 - mUlato vRttato vA'pyanunmudritasya mudraNe 54sAdhIyasI 55sAdhanatAM sAdhayAmAsuH 5 'saMsadadhyApakA jyeSThArAmA'bhidhAnAH 57zAstravidvaryA 58AdarzakaraNa- mudraNAnvIkSaNazodhanAdibhirbahutaraiH prkaaraiH| anekAH sAdhavastu 55 dattapUrviNa eva sAhAyyamasyA evaM vidheSu vividhaM pravitaranti, vizrANitaM ca prakRte'pi prakaraNamudritakaraNakArye sAhAyyamasAdhAraNaM tai:, kintu "prabhAkaraprabhAvitAnasAdhanavarNanamiva prasiddhatvAnnA'tizayAvahamidameSAmiti na tatrA''yAso'NIyAnapi, na ca te tadanAptito'nAptabhAvanAnedIyastAM daveyu: kaNazo'pi kalpitAM / prakaraNe ca prArabdhe prekSyamANakonaviMzatimakaraNabAtamapUrNamiti kazcit , tanna tatra tasya vihAya 64 kalpanAkovidatAM vicakSaNAnA 5mIkSaNIyamAvirbhavati kizcit , yato vRddhavyAkhyAnusAyanuyoge'nyatra ca na kimapi tAdRza "mAtataM vAkyAdi pramANabhUta manvIkSyata AkhyAyate vaa| pazcAzakA''khyAkhyAtistu pratiprakaraNaM praklaptAnAM paJcAzato gAthAnA mavigAnena vijJAnA 'davigItaiva, anyathA'STakAnAmaSTAnAmeva varNanIyatvApattiH na tu dvAtriMzato dRzyamAnAyA yathArthatA, kRtamatiprasaktena / vighRtaM cedaM vikhyAtakIrtibhiH zrImadabhayadeva bhAvAcAryapAdaiH / prabhUNAM sattA tu vaikramIya ekAdaze zataka iti khyAtataraM / na ca teSAM gandho'pi kharataratve'trA'nyeSvapi (ca) tadgrantheSu vA, na cA'tra tatprastAva ityuparamAmItaH / prakaraNeSu cA'tra prathame zrAvakadharmA'dhikArA''khye zrAvakaprajJaptyAdAvumAsvAtipAdaiH praNIto'pi gambhIredamparyayutaH 7 salakSaNazca lakSito dharmo'gAriNaH / yadyapi vRttikRtpAdapradarzitaM "samyagdarzanasaMpannaH SaDvidhAvazyakaniratazca zrAvakaH bhavatIti " zrIumAsvAtIyaM vacanavaraM nA''yAtyupalabdhipathaM tatvArthA''diSu zrAvakadharmAdhikAre'nya trA'pi ca, paramanumIyata etad-yadutA''sItkhalu saMskRtavyAhRtyodAhRtA taiH pUjyairanyApi dRzyamAnaprAkRtabhinnA zrAvakaprajJaptiriti / dvitIye jinadIkSA'bhidhe samyagdharme cittasthApanaiva dIkSA vivRtA, dharmAbhilASukaiH punaH punaH prekSaNIyamAcaraNIyaM caitaduktaM, etadabhAva eva dhrmaavntyaadiheturaidNyugiinaanaamitysmnmtiH|
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 ] [ zrIpaMcAzakagranthaprastAvanA atra ca yadyapi na vidyate gAthASaTkaM pUrakaM paJcAzato gAthAnAM, catuzcatvAriMzata evopalambhAva, paraM 'vyavahAreNa kizcidanasyApi sampUrNatAkhyAyinA yadvA'nyeSAM tathAtvA madhyagasyAtathAbhUtasyApi tathAtvamiti na pazcAzakatAkSatiH / pratyAkhyAna ca dravya-bhAvavandanA-pUjAnantaramAkhyAyamAnairAkArA'khaNDatvamanumodayadbhidarzitaM bahumAnya pAThAkhaNDatvaM / / vidhAne ca jinabhavanasya vyAkhyAte saptame yaduktaM " pecchissaM itthamahaM, vaMdaNagaNimittamAgae sAhU" iti darzayadbhizcaityavAsitA'nagArANAM samUlakApaM kaSitA84'nyatrApi pratipAditaM caivameva pUjyaiH " 85deyaM tu na yatibhyaH" ityanaghavAkyena / yattu "tiSThanti te yathA tathA kArya" iti procire bhagavantastattu jinA''gamavyAkhyAnAyA'vasthAnA''jJAmUlakaM, ata eva " ceiharAgama-savaNaM" iti| zrAvakA'horAtravidhau vihitaM vidhirsikN| yAtrApazcAzake spaSTamAkhyAtaM zrImahAvIprabhoH kalyANakapaJcakaM, avadhArya caitatsUtrakRcchrImaddharibhadrasUrINAMvRttikRtAM ca zrImadbhayadevasUrINAM bhIrutA cedAzAtanAyAstyAjya: SaTkalyANakakadAgraha stadra sikaiH, tIrthakarA''zAtanApyutsUtraprarUpaNotthai "vamevApayAsyatIti dhyeyam / kalpasvarUpA''khyAne spaSTamAkhyAtamAgamaidamparyavidbhiH pUjyaiH "titthgr'sNtcelaa"| vyAkhyAtaM ca vyAkhyAcaNai:-" tIrthakarA jinaaH| asaccelAH santo'celA bhavanti, shkropniitdevghyaa'pgmaanntrmiti"| avalokya caitacchrImattIrthakaravAkyottIrNavAdabhIravo naitAdRgvAkyAnusArikiraNAvalIvAkyavilopakA bhaviSyantIti / ___ AkhyAtaM ca khyAtakIrtibhirupasthApanAvidhiM ye'nupasthApanArasikA ye 'cA'parIkSyopasthApakAH sarve te samyag nibhAlayitvA 2''jJAsvarUpa samyak pravartantAM, yathA syAdyathepsitapadalAbhaH / vidhivedino vidvAMso vilokya vAkyaM vItarAgIyaM "aiyAro hou vA mA ve" tyAdyAtmakaM vikalpakovidatvamAtmano'pAkRtya "syAccedaticAraH pratikramaNaM, kiMma
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcAzakagranthaprastAvanA] [ 121 nyathA tatkaraNeneti dhyAnaM vA tAvatkAlaM vidheyamiti vA" pratikramaNIyAmaruciM vihaasynti| adhike'pi gAthAdvaye "saptadaze pUrvavatpazcAzakatvam / prazastau ca prastAvitavantaH pUjyapAdAH paramparAM svIyAmanaghAM " candrakulA'mbarasya" itivAkyena vittatamacandrakulInatvamAtmanAM / ____ "caturadhikaviMzatiyute varSasahasre zate ca siddheyaM " iti vircnvrnnsngkhyaa''khyaayyaakhyaatRbhiH| na ca tatra kharataravirudagandho'pyAyAti samayamitamatInAmiti heya AgrahaH "kharatarAsta" itirupo "nirUpaNAcaNena / vilokanIyaM tAvatprAnte etad yaduta tAdRgbhirapi saMskAriteyaM zrImadroNAcAryapAdaiH puktamevedaM tAdRzAM bhavabhrAntibhIrUNAM bhagavatAM / pramANaM ca vRttarasyAH sArdhasaptA'dhikASTau sahasrANi, mUlaM tvekonaviMzatiH paJcAzatAmityAgrupadA 10deg'valokanIyA'rthalezAnartha ye'nte prastutopodghAtasya yat pariziSTaM ..zrImatapUjyapAdodbhavakAlAdi yogadRSTisamuccayAleSThi-devacandralAlabhAijJAnodvAra. vyavasthAto 104 nirmitAjjJeyaM / jJApanIyaM cA'zuddhyAdi,yadupakArapurassaramupAdAya dvitIyAvRttau saMskariSya iti 105 ratnagaNarohaNazrIzramaNasaGghacaraNakajamakarandamadhupa 10 AnandaH sakalasavaniHzreyasAkAsI // 108kuSThAmayavidhaMsi-prabhAvavikhyAtastambhana: pArzvaH / yatpAvitavAMstatrasthitena vihito'yamArambhaH // pIrAt 2438 varSe vIranirvANadivase likhitam //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 8. 5. 7. 8. zrI pUjyapAdAgamoddhArakA''cAryazrIlikhita prastAvanAviSamapadArthasUcikA AnandalaharI - TippaNI ( zrIpaJcAzakagranthaprastAvanA ) 9. viditA : - prakhyAtAzca te anavadyAmiH - nirmalAbhiH vidyAmiH varyAH zreSThAH, athavA viditAH-sujJAtAH anavadyAzca tAH vidyA yaisteSuvaryA iti tAtparyAnusAriNI vyutpattiratra viseyA / indrAdInAM yA zreNiH, tasyAH yA maulayaH - mukuTIH, te ca namrAH - namanazIlA yatra - etAdazAH kramakramalAniH - caraNa kamalAni yeSAM tairiti / etadvAkyasyacAnyavasaGgatiratraivaM vijJeyA " tadAnIMtanAnAM prakaraNAdibhya tAdRza upayogaH na, tataH " arthAt - tadAnIMtanAnAM - pUrvagatazrutasadbhAvakAle vartamAnAnAM vividhaprakaraNAdigranthAnAM paThanAditaH tAdRzaH - idAnIntanajanAnAM yathA sukhAvabodhAdikaM bhavati tathA upayogaH na tataH - na jAtaH ityarthaH / avinazvaraH-zAzvato yaH paMthA: - muktimArgaH tasya kAMzkSibhiH iti - mumukSubhiriti yAvat / tathAvidhaH - kAlApahA nivyapekSayA paTutamo - anyApekSayA atizayena paTuH - kAryalasamarthazvAsau berdhaH - jJAnaM, tadeva locanaM yeSAM tairiti / jagatAM ye jantavaH teSAM jAtaH - samUhaH, tasmai jIvAtuH - jIvanauSadham etAdRzI yA dezanA tasyAH vitaraNaM-dAnaM tatravittAH prakhyAtAH tairiti / nayA bhUSitazcAsau dharmakAyaH, tatra nipuNAH - sadupayoga dedvArA tAniti / arvANi ca tAni pUrvANi yAni vastUni teSAM vrAtaH, tasya vikasanaM = svarUpaprakAzaH, tadarthaM vibhAkaraH - sUryaH, sa iva prabhA yeSAM tAni iti / apUrvazcAsau marthazca tasya dhAraNaM - cetasyavadhAraNam, tatra kSamA - samarthA yA manISA - buddhivizeSaH, tasyAH zIlitaM yeSAM tairiti /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpaJcAzaka prastA00 ] 10. zubhaM - parArtha karaNarUpaM vidyate yeSAM te iti / 11. kuzasyAgratulyA matiH yeSAM tadbhAvamiti / 12. durgamazcAsau durgaH - vapraH ( killo ) tasya padyA - - sugamapadapaddhatistadvaditi / 13. zrImAn aviruddha zvAsau hitakRt ya upadezastasya dezane-dAne dakSaH, etAdRzo yo jinAma tasmin iti / 14. vyAsAdayaH ye anyatIrthyadharmAcAryAH, taiH praNItA yA praNAlikA zAstrapaddhatirupA, tathA ApUritaM hRdayaM yeSAM tairiti / 15. antevAsitA - ziSyatvaM, tayA parikarita iti / 16. pavitrAzca te acArAzca teSAmAcaraNena - AsevanayA prAptam AryAtvam = zreSThatvam yayA, tAdRzyA AryAyAH =sALyAH mukhakajAt - vadanakamalAditi / 17. iyaM hi gAthA sampUrNaivaM vijJeyA : xxx " cakkidugaM, haripaNagaM, cakkINa kesavo cakkI / kesava cakkI kesava, ducakkI kesava cakkI ya // " 18. AryAnAM - sAdhvInAM Alaya: - upAzrayaH, tasyAGgaNaM tasmin iti / 19. sopayogamavabodhArthaM prayatite'pIti / 20. vivekarUpaM yat vilocanaM - viziSTa netraM, tasya locane baddhaM lakSyaM yeneti / 21. AGpUrvaka' yat' dhAtoH parokSArUpamidam / etena ca prayogeNaivamatra dhvanyate yat yathA hi patanaM na svecchApUrvakam, tathA'trahArdikyA api pratijJAyA mahattvamurarIkurvANA pUjyapAdAH Antarika bhAvukatvavivazIbhUtAH mAnahAnimapi vigaNayyaiva preryamANA iva kayA'pyAntarazaktinA sAdhvInikaTaM jagmuriti sUbhyate / 22. 'vi' pUrvam ' nam' dhAtorayatanyAmAtmanepadarUpamidam / AtmanepadaprayogeNaitasya namaskArasya svArasikatvaM sUcyate /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124] [ zrIpaJcAzaka prasthATi. 23. bhadAH-vidvAMsaH, teSu puMgavAH zreSThAHbhavAdRzAH taiHna budhyetaitAdRzamiti vigrhH| atra 'bhadapuGgava' padaprayogaH mArmikakAkugoM vijJeyaH / 24. yathArthasya- yathA'vasthitasya AkhyAnaM-nirupaNaM, tena khyAtA-viditA khyAtiH-AryAtva rUpA yAsAM tA iti / 25. svasya saMyamavAlikA nAvinAM gurupadasthitAM pravattinI mityarthaH / 26. AryAchandasi nibaddhAM tAM gAthAmityarthaH / 27. bhaTTapuGgavasya-vidvazreSThasya tasya haribhadrapurohitasya nodanayA-preraNayeti / 28. prakaraNA''dInAM- tadgAthAbyAvarNitavastunirUpakaladhugranthavizeSAnAM bodhena-parijJAnena bodhyA iti / 29. pareSAM arthaH-upakRtirupaH, tasya karaNaM, tasmai dhRtaH kAyaHyayeti / 30. svasyAntaH-cihanaM, tatrastharAgena-hArdikapremNA raktA iti, yAthArthyanAntaraparAvRttitaH maulikaprItivanta iti / 31. vratAni-mahAvratAni aNuvratAni ca, tAnyeva dhanaM, tasya patiH tIrthakRt , tena pravartitamiti / 32. dIkSApradAnAdisvarupa iti parizeSaH / 33. jAtaH abhilASAyAH-saMyamagrahaNasvarupAyA atirekaHyeSAmiti / 34. teSAM-zrIjinabhaTasUrINAM sambandhI ca AvAsaH-vasanaM, tenAlaGkRtam-zobhitamiti / 35. upAzrayamiti / 36. paraspara virodhena-vadatovyAdhAtAdirUpeNa anavaruddha-avyAptamiti / 37. pazupadamatropalakSaNena prANimAtragamakaM vijJeyam / tatazca samastaprANigaNasya rakSaNe nipuNamiti / 38. yathArthAH ye padArthAH, teSAM yaH sArthaH, tasya sAdhakamiti / 39. atra=ihaloke amutra-paraloke anekeSAM arthitAnAM icchAviSayIbhUtAnAM prepsA prakarSaNa labdhumicchA, tasya pradAne paTutayA=kuzalatayA prAptA suparvaNAM devAnAM pRthvIrahasya kalpavRkSasya prasiddhiyeneti /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpaJcAzakaprastAri0] [ 125 40. yathA vAdaH kathanaM tathA karaNaM sakriyatvaM, etena labdhA yA kIrtirUpAyA kanyAyA baraNe varA svayaMvarasrak yeneti / 41. gurUNAM dIkSAdAtRNAM kramayoH caraNayoH sevanayA AsakalitA mUrtiH yasya tamiti / 42. garhaNA=niMdA arthAt nindAspadatvam tasyAH kaNenA'pi visakalita virahitamiti / 43. devAdIni yAni tattvAni, teSAM tritayasya yAthArthyasya satyasvarUpasya avadhAraNA=nizcayastadeva mUlaM ysyeti| 44. sAvadhAnAM=AjJAviruddhAnAM yogAnAM pravRttInAM jAtaH ujmanasya tyAgasya saMkalpaH yatra tamiti / 45. mahAnti ca-sarvaviratirUpANi tAni vratAni hiMsAviramaNAdIni, tAnyeva dharmeSu-jJAninirdiSTeSu vividhaprakAreSu agryam=zreSThamiti / 46. mithyAtvasya mohodayAvezataH viparItAsadgrAhasya uccATane zAkinIrUpAmiti / 47. svAntasya cetasaH yaH dhdhAntaH ajJAnarUpAndhakAraH, tasya vidhvaMsaH vilayaH, tadartha vibhAkaraH sUryaH, tasya smRtikaraNe paTu-samartha teneti / 48. sUkSmAH saMkSiptAH vivakSAvazAdetAdRzapadaprayogo'tra / 49. vitatAH vistRtAH / 50. anagArAH sAdhavaH, itare ca-gRhasthAH, teSAM vyavahArasya vedakaH jJApakaH, tabhAvastattA tayeti / 51. "AnandagaNapati" padena pUjyAgamoddhArakAcAryapravareNa nijanAmasUcanaM vihitamastyatra / 52. 'pradApitaye ' tyasya prAktanena 'preraNaye !-tyanena saha sambandho vijJeyaH / 53. na ut=utkarSeNa mudritaH prakAzaM nIta iti, tasya / 54. zreSThAmityarthaH / 55. sahAyatAdAnarUpAmityarthaH / 56. 'saMsat ' padenA'tra bhAvanagarIyazrIjainadharmaprasArakasabhA sUcitA'tra / 57. zAstrANi ye vidanti, teSu varyAH zreSThA iti /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 [ zrIpaJcAzakaprastA0Ti. 58. Adarzasya=mudraNayogyasyalekhasya karaNam-vidhAnaM, mudraNaM-mudrAyantre dAnaM, anvIkSaNaM samyak dhyAnapUrva zuddhi-svacchatAdinibhAlanaM, zodhanaM-mudraNapatrAdInAmityevamAdibhiriti / 59. pUrva dattavanta iti yAvat / 60. prakaraNasya prastutagranthasya mudritakaraNa prakAzakaraNaM tadrUpe kArye / 61. prabhAkaraH sUryaH, tasya prabhA kAntisamUhaH, tasya sAdhanasya sampAdanasya varNanam iti / 62. na Apta-anApta, etAdRzI yA bhAvanA, tasyAH nedIyastA samIpatA tAmiti / 63. "du" gatau iti bhauvAdikadhAtoH saptamI (vidhyartha) rUpamidam / 64. kalpanAyAM kovidatA=nipuNatA, tAmiti / 65. IkSaNIyam-vicAraNIyamiti / 66. vRddhAnAM purAtanAnAmAcAryavizeSANAM vyAkhyAyA anusAriNi anuyoge iti / 67. upanyastamiti / 68. dRzyate ityarthaH / 69. prastAvyate ityarthaH / 70. truTirahitamityarthaH / 71. prazastetyarthaH / 72. bhAvAcArya padenA'tra pUjyAbhayadevasUrINAM prakRSTasAdhanAnusAritvaM dhvanyate / 73. atra 'tat ' padena kharatara caryAparAmarzaH / 74. gambhIraM sthUladhiyA'navagamyaM ca tat aidamparya=rahasyaM tena yutaH iti / 75. lakSaga-svarUpAkhyAnaM, tena sahita iti / 76. zrAvakadharmanirupakeSu anyeSu grantheSvityarthaH / 77. saMskRtabhASAnibaddhoddharaNenetyarthaH / 78. idAnImupalabhyamAnaprAkRtabhASAnibaddha " zrAvakajJapti" graMthataH bhinnetyarthaH /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpaJcAzakaprastA0Ta0 1 79. ziSTajanasammatena lokapracaliteneti zeSaH / 80. dvitIyapaJcAzakabhinnAnAmityarthaH / 81. dvitIyasyetyarthaH 82. pazcAzakapadavAcyatvamiti / 83. sUtrapAThe kutracit katipayAnAM padAnAM prasaMgavizeSe'nupayogitvena pratIyamAnAnAmiti satAM pAThasyA'khaNDatva vyavasthA gItArthamAnyeti bhAvaH / 84. SoDazakAdiSu prantheSu / 85. " deyaM tu na yatibhyaH " iti hi padaM zrISoDazakaprakaraNIya - SaSThaSoDazakasya paMcadazama gAthAyAH samasti - 86. 'tat' padena SaTUkalyANakavAda parAmarzaH / 87. SaTkalyANakA grahaparityajanenaiveti / 88. zrImanto ye tIrthakarAH teSAM vAkyebhyaH uttIrNaH = utsUtrarUpaH tasya vAde bhIrava iti / utsUtra bhASaNabhayazIlA ityarthaH / [ 127 89. ' etAdRk ' padenA'tra paJcAzakavyAvArNita'celakatva nirdezaH, etAdRk vAkyaM anusarati yat etAdRzaM yat kiraNAvalI - pUjyopAdhyAyadharma sAgaragaNipuGgavagrathitA zrI kalpasUtraTIkA tasyAH vAkyaM = kalpadazakavyAvarNanaprasaGge Acelakya rUpa prathamakalpavivRtyavasare pradarzitaM tIrthaMkarANAM celA sattvarUpaM tasya vilopakAH = khaNDayitAraH / arthAt zrImadbhirvinayavijayopAdhyAyaiH subodhikAvRttau cikhaNDitaM pUjyopAdhyAyadharmAvatAragaNivaragrathitakiraNAvalIvAkyamAcelakyasambandhi ullikhya chAsthyaprayuktAnAbhoga matidhAraNAntaraM pradarzitamasti / etaddhi na cArU, bodhavaicitryAdikamatra heturiti pradarzyate atrAmoddhArakabahuzrutagItArthottasairiti /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128] [ zrIpaJcAzakaprastAhika 90. upasthApanA=vRddhadIkSA-mahAvatAropaNaM vA, tatra ye na rasikAH svArasyamUlakapravRttimanta iti / 91. zAstrAmaryAdayA yathocitaSaDjIvanikAyayatanA-jJAnapariNatisamIkSAdisvarUpaparIkSAmakRtvetyarthaH / 92. AjJA=gItArthanizrayA jJAnapariNatisamIkSAsvarUpA, tasyAH svarUpamiti / 93. etatpadasya prAktanena 'vilokye '-tyanena saha smbndhH| 94. saptadazatame hi pazcAzake ityarthaH / 95. prasiddhatametyarthaH / 96. samayaH jinAgamaH tena mitA=pramANopetA vyavasthiteti yAvat-matiH yeSAmityarthaH / 97. nirUpaNAyAM pratipAdanAyAM caNaH=nipuNaH teneti / 98. pravaraprAvacanikadhuraMdharaiH samarthairAgamapAragAmibhiriti yAvat / 99. svakRtavivaraNagranthamanyasuvihitasUripAce saMzodhanArtha dAnarUpamityarthaH / 100. avalokanIyAzca AntareNa vivekacakSuSA te arthalezAH padArtha vizeSAH, tAniti / 101. avaziSTamityarthaH / 102. zrImatAM pUjyapAdAnAm udbhavaH janma tasya kAlAdi / 103. etaddhi padaM idAnIntanabhASAyAM 'phaMDa' padavAcyagamakamiti / 104. 'nirmita'padaM hyatra prakAzikA'rthapadakaM vijJeyam / 105. ratnAnAM gaNaH=samUhaH tadartha yo rohaNagiriH ratnakhAnimAn parvataH, tadUpo yaH zrI zramaNapradhAnaH ___ saGghastasya caraNarUpau yau kajau tayoH makarandasya madhupaH bhramara iti / 1.6. etena saMkSiptena padena sampAdakena svanAma sUcitamastyatra / taddhi zrIAnandasAgaragaNirUpamatra vijJeyam / 107. kuSTharUpo ya AmayaH, zrIabhayadevasUrIzatanusambandhI, tasya vidhvaMsI-vinAzakArI yaH prabhAvaH= atizayavizeSaH, tena vikhyAtaH prasiddhimAptaH, etAdRzaH yaH zrIstambhanAkhyaH iti / 108. 'yat ' padena zrIstambhanatIrthasaMjJayA prakhyAtaM khaMbhAtanAmakaM puramatra vivakSitamasti /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AgamoddhArakA''lekhita-prastAvanA-saMgraharUpe zrIAnandaratnAkare dvAdazamaM ratnaM zrIkarmaprakRtyupodghAtaH MPREHEYEARHaran Xathistates // praposphurItu praNatipravAha: paarmaishvrymyprmeshvrpaadyoH|| 'jagati'tAvad vijJAnaviSaye vargo viduSAM vartanAvartanImavatIrNo 'vizvo'pi 'prANabhRdUvAro'hamahamikApurassaraM pravRttimAdriyamANo vidyata iti vidAGkaroti / na cA'sti "sAdhyatA pratiprANi prasiddhapUrveSu prANiSu 'sva-svaviSayakasukhiduHkhitvA'nekaviSaya viSayakai-kakartR tvabhU-tavilakSaNavijJAnavattva - dRzyamAnabhUtasaMhatikAritvAdibhiH kaNazo'pi jIvA'stitvA'bhyupagamA'vAptasArthA''stikasaMjJAn 12 sasaMjJAnAnabhi, yadyapyapajAnIta eva kazcitpAramArthikI jIvasattAM kevalamurarIkRtya brahmA'dvitIyatAM darIdRzyamAnavicitrabhUtavRttisanAthAM15 kazcidAstikAbhidhAnAvahaH, tiraskaroti'" ca lokA. yitairapyatiraskRtamAbAlagopAlAGganAjanasiddha 6 20vyavahAraikamUlamadhyakSaM, tathA'pi vevidyata eva 2 ghyAvahArikI 22varNyamAnA'bhipreyamANA ca jIvAstitA 24tatkairiti 25nA'o'mIbhirviduSAM vivAdenAstitve'sumatAM, tadvadeva pratiprANi sukha-duHkhAdivaicitryasya tAttvikasyopalambhAnna 2 bobhUyate 28kazcidiSTeSTA'viruddhaparamArthAbhidhAyinyAptAgame " puDho sattA puDho kammA" iti 26varNanacaNe vipratipannaH, 3 bhaveditarathA pratiprANi prasiddhasya sukhaduHkhavyavahArasya, pracurA'narthanibandhanA'jJAnasya, samastA'rthasAdhanasamarthajJAnasya, vividhopadezyopadezakabhAvasya, vividhagatibhramaNabhogya-sukRta-duritAvaleH sarvathA smucchedsNpttiH| asti ca 'tulyasAdhanAnAM phale vizeSAt sukha-duHkhavaicitryopalabdhe:, 32aviSamakAraNasya kAryavaicitryasyA'kAraNatvaprasaGgAt garbhAvatArAdyasamayavaicitryanibandhanasya 4 tatkaraNakAla(phalaprApti) tadubhayA'bhisaMdhAyakavastuvizeSa(sya) 25sadbhAvasiddheH svIkAryamavazyaM 'zubhAi
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 ] [ zrIkarmakRtpadyAtaH ** 4 * 2 50 51 48 ** 5 5 5 6 5 zubhabhayamedadRSTaM / etAvati va sAdhane vidyamAne'pi ye'palapantyAtmanAmadRSTasya ca satAM te kIdRza ityAlocanIyaM svayaM viviktasadasanmArgaiH sadbhiH / adRSTaM cAnekadhA'nekavidhatatkAryopalabdheH / yadyapyanyairasya kalpite bhide zubhAzubhe ityAkalayya zubhAzubhatAM vyavahArapathAzritAM, bhedA api ca vyavahArAnusAriNa eva zritA 44 bhUghanaguNaghAtAvaguNavargavidhAna sAvadhAnAH, na 4 tvAtmatadguNaghAtAdipravaNA abhyupagatA nirantara manugamyAmIyAbhiyuktatarti, tathApi lokA'lokA'valokanalampaTa kevala vedo'valokitasUkSmadRrA - mUrta*pavahitetarArthasArthAH sarvavido'vagamya yathAyathamAtmanAM 4 vAramA vRtaM vRndaM ta dguNAnAmAvArakaM 'cA'taccazraddhA - pApAviramaNa - krodhAdyantarA'rAtivarga - svAntA''di* vyApArojita murja sthalaM ' ' anukUle tara sAmagrIsaMyojanasamudbhAvitAkAzAdyatIta mUrtika padArthanivahAtikrAntarUpaM karmaNAmaSTakaM rUpaparItasvarUpaM yatna saMpAdyakSayaM nirdidikSurdIkSitetarajanebhyo 'zeSa karma kAyakapaNakalpanAko videbhyaH "tasya bandhAdisvarUpaM nibabandhuzca mAlAkarA iva pUjyapAdA 2 gaNadhAriNa udIrNaprAgbhavabhavya bhAvabhUtazreyobhAvanodbhAvitagaNabhRtkarmAdiyA'tazakrAdyakhilanA kinaranikAyAsAdhAraNagaNezitRtvAH sumanasa iva sumanasaH "sumanastvApavargitvasAdhanasamarthArthArthanIyA vAco "jagadIzvarAsyanisRtA bhavyavArahitaikanihitAntaH karaNAH sUtreNeva " niyukta niravazeSArtha samRham canasamarthenA tilaghIya sopetena * guNairdvAtriMzatA nipuNatamena sUtreNa dvAdazAGgImayena, gabhIratarAzrAtatAH padArthAH " "paramakRpAnugatahRdayaMgamairdvAdaze'Gge siddhAntitaM ca " siddhAntatattvAmRtapAnapIvaraiH " pIvarabhAgadheyaimaMgavadbhirabhiyukto taraGgAnAmekAdazakaM 4 bAla - strI - manda-mUrkhANAmatulopakArakRtaye zrImadbhiguNagaNadhurAdharaNadhaureyairuddhRtaM dvAdazAdaGgAditi / ,62 * 65 6 6 7 2 73 " 74 71 8 8 hetuzcaiSa eva tathAvidhAnAM gahanatamAnAM karmagrantha- karmaprakRti - paJcasaGgraha - saptatikA "prabhRtInAmananyasthAnAnAM tata evoddhAre / na hi nAte vyavasthitiranarghANAM ratnAnAmantarA ratnAkaraM / pramANaM cApyetadeva, tasya sattAsamIkSAyAM prekSAcakSuSkANAmananyapraNeyapadArthaprapaJcaprapazJcanapaTuprakaraNapracayapravarasAdhanatA siddhiryA, spaSTaM caitatpUrvANAM caturdazAnAM caturNAM (dvayoH) sadAvasthitadiSTaniyataparimANavadvidehajasAmajAnAM bhapIpujerlekhyAdvitIyAtpUrvAt paJcamAdviMzatiprAbhRtamAnAdvastunazcaturthAtkarmaprakRtyAkhyAtprAbhRtAt ApoddhAranadIrayo (ya) vAhamityAgamIyagamAvagamAnAM 88 62 16 1x 83 53 da 47 76 80 te 8 5 8 nibandhanaM cedameva 61 " dRSTivAdanadISNAnAM prastutaprakaraNonatApUrNatananavijJapteH "gAthAyAM SaTpaJcAzattamAyAM aSTakaraNaprakaraNaprabhRte: pUrNatAyAM, 4 tadevamavasitamabhidheyaM karmaNAM bandhAdIti / na ca vAcyaM niSprayojanamidamAtmazreyo'rthinAM jJAna-darzana- cAritrANAM niHzreyasa eth
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIkarmaprakRtyupodghAtaH [ 131 nidAnAnAmanyatamasyA'siddheH, "sajjJAna-cAritramUlasya saddarzanasya tattvArthazradAnA''tmakasyAtma tadguNa-tadAvaraNa-taddhetu-bandhanirodha-nAza-samUlakSayAdInAmanavagame'vasthAnAsambhavAt / ata evoditamuditadayAnijharaiH " davie daMsaNasohI" tti / 102kiM ca yAvannA'vagataM karmaNAM prakRtyAdi ucchedazca mUlato na tAvadavagacchatyAsmano vizudhdherapakarSAtkarSoM vRddhayAdi ca guNAnAM / na ca vijAnAti nirodhopAyaM guNasthAne 104 mokSasaudhasopAnasannibhe vidheyaM samAroheNa / na cA'dhigacchati tAttvikaM gatibhyazcatasubhyo nirveda 105karmakaNThIravakadarthanAkalpitavyathAvicintanatataM / tadAvazyakamevA'dhyayanaM 10 dravyA'nuyogA'nimeSanadIpravAhapravartanapArvatIpitRparvataprabhasyaitAdRzasya prkrnnsy| satyeva ca saddarzane syAdudbhUtirjJAna-caraNayugasyeti / " AdyatrayamajJAnamapi, bhavati mithyAtvasaMyuktam" " saya'sayavisesaNAo, bhvheujdicchiovlNbhaao| NANaphalAbhAvAo, micchAdiThissa aNNANaM // 1 // " " NA'daMsaNissa gANaM, NANeNa viNA Na haMti caraNaguNA" .."ityAdhAgamAJjanavyaktavivekavilocanatejasAM na kathaJcanA'pi vidyate sAdhyatAspadaM / nimittaM caitadevAtra 1. prathana-vivaraNa-bodhana-mudraNA''dAvadheyaM dhImadbhirananyat / praNetArazcaitasyAH prakRtAyAH karmaprakRtyAH zrImantaH zivazarmA''cAryapAdAH pUrvadharAH prabalatamatvA 11degdevaiSAM prAmANyasya yatra 11 kuhacanApi samArohati virodhagandho'pi sUtreNa pracalitena tadAtanena, tatra naivA'prAmANikatAmApAdayituM pAryate kenacanA'pIsyArUtraM kArmagranthika-saiddhAntikamiti matadvayaM / . ada eva ca jainAnAM 11 kalpanAkovidapadArthapaTIyastA nA''gamavAkyaM virahayyeti mAmANikatAnibandhanaM pUjyapAdAnAM pUrvadharatvasyA''khyApakaM ca, 114anyathA-vidhasya 11tathAspardhAkoTyAmAgamenArohAbhAvAditi / paraM kadA katamaM ca bhUSayAmAsu maNDalaM bhagavatpAdAH ? ke ca 'tAraGmAhAtmyabhAnuvibhAvanamAsvantI gurava 1 iti na nizcIyatetarAM, 11 "bhagavanmahimnAM raSTivAdamUlatvasya
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 ] [ zrIkarmaprakRtyupodghAta ca saMsiddhiH madIyakathanamapekSya prastutAt prakaraNAjjJAnaviSayIkRtAd bhAvinI vizeSeNeti 11tadevopadIkriyate kRtibhyH| prakaraNe cA'tra kramazo dvayadhikazatai (1-2)kAdazAdhikazata (11) dazai(10)"kAnnanava(89)tyekasaptati(71) tri(3) bhirgAthAnAM 'bandhana saGkramo-'dvartanA-pavartano-'dIraNopazamanA'-"nidhatti- nikAcanAyaiH karaNaiH udayaH sattA ca dvAtriMzatA(31) saptapazcAzatA(57) ca sarvasaGkhyA ca paMcasaptatyadhikacatuHzatyA (475) gAthAbhiH nirUpiSata 12degsadbhUtavastusvarUpanirUpaNaikacakSuSkarbhagavadbhiH / udvartanA-pavartane nidhatti-nikAcane cA'tra saMmIlitAnyeva saGkhyAyAmiti 12'saGkhyeyaM 622saGkhyAvadbhiH svayaM, vizeSato'bhidheyamabhihitamanukramaNikAyAmasyA iti na tatrA''yAsA''rambhaH / vighRtA ceyaM ubhayaiH pUjyairgIrvANavANyA zrImadbhirmalayagiripAdaiH 12 kAzI vibudhavijayA''vAptanyAya-vizArada-pracuragranthagrathanavitIrNanyAyAcArya-padobhayI--bhUSitabhUdhanairmahopAdhyAyairyazovijayagaNibhiH, mUlabhUtA cobhayorvivRtyocUrNireva prAktanapUjyanirdhAritavizeSanAmabhiH zrImadvirahAcAryasattAkAlAdapi prAcI nirmitA'ta eva guNotkIrtanadvArA'myapTauSuratrArambhe "ayaM guNazcUrNikRtaH samagro yadasmadAdirvadatIha kiMcit" ityaadinaa| satsvapyevaM vivaraNatrikeSu sugamatvAt saMskRtavANIvilAsapriyatvAtsulabhapustakatvAcca prAkrantaiSA mudrituM zrIjainadharmaprasArakasaMsatprayAsena zreSThizrIdevacandra-lAlabhAI jainapustakoddhAra-dravyavyayena, sampUrNatAmagamacca mudraNamasyAH / ___ manye 124upayogikAryavyayaH saMsado drammANAM, AzAse ca 125bhaviSyati bhaviSyati 126 vivRteranyasyA api vistRterunmudraNaM / 12 parikalayyanAM yathAvat karmavipAkabhItAH 12samAcarantu sajjanA jJAnapIyUSapUrNA 12AtmasvacchasAdhanasAvadhAnA 126anAzravanyavadAnAsAdhAraNasAdhanAH kriyA 13deg yathAvadAptoditA ityarthayamAna Ananda udanvadantAmidhAnaH samApayatyenA-mupakrAnti 13 guNagaNaratnarohaNamokSamArgArohaNazramaNasaGghacaraNakamalacaJcarIko vitIya 132 pramAdAdidoSodbhavaviruddhoccAraNodbhUtaduritarajodUraNasamIraNaM mithyAduSkRtaM 133zrIsArvAdisAkSikam / / pratipadyasite pakSe phAlgunike'GkarasAGkavidhu (1969) mite varSe // zrIka mAndIdimAmAnandaH karmakakSAgnim (kmttibodhm||1|| vijJaptireSA'dhyetradhyApakebhyo yaduta gAthAnAM mA bhUt truTiriti nA'tra pratyadhikAra paadaadidhRtiH||
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ rasiddakakkadkiase __ pUjyapAdAgamoddhArakA''cAryAle khita-prastAvanA viSama-padArtha-sUcikA Ananda-laharI-TippaNI ( zrI karmaprakRtyupodghAtaH) 1. atra susUkSmabuddhigamya anvaya evamavabodhyaH " viduSAM vargaH vidAGkaroti (yat) vijJAnaviSaye tAvad jagati vartanAvartanamavatIrNA vizvo'pi prANabhRdvAraH ahamahamikApurassaraM pravRtti Adiya mANaH vidyate " iti / 2. vi-viziSTaM jJAnaM vijJAnaM tasya viSaye-viSayabhUte iti / 3. viduSAM-sUkSmadhImatAM varga-samUha iti / 5. vartanA-AcaraNA, tasyAH vartanI paddhatiH, tAm iti / 5. samasto'potyarthaH / 6. prANabhRtAH-jIvAnAM vAra:samUhaH iti / 7. " sAdhyatA pratiprANi" ityasyAtrA'yamoM yat sarveSu prANiSu sAdhyatvaanumAnAdibhiH jIvA stitvapratipAdanarupam / 8. prasiddhAH pramANAdibhiH agre vakSyamANaikakartRtvAdihetubhizca pUrva ye te, teSu / 9. svasvaviSayakA ye sukhi-duHkhitvarupA aneke ca te viSayAH, tadviSayakaM yat ekasya kartRtvam, bhUtebhyo vilakSaNaM yat vijJAnaM, tadvattvam , dRzyamAnAni yAni bhUtAni, teSAM saMhatiH-ekatrIbhavanaM tatkAritvaM tadAdibhiH / 10. etatpadasya prAktanena " sAdhyatA" padena sahA'nvayo vijJeyaH / 11. jIvasya astitvasya abhyupagamena avAptA sArthA-arthAnuguNA AstikyasaMjJA yaiH tAn /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIkarmaprakRtyupo0 TippaNI 134 12. saMjJayA viziSTAvabodhazaktyA sahitA, ye te, tAn / 13. etaddhi padaM apretanena "jIvasattAmi "tyanena saha saGgamanIyam / apopasargasahita 'jJA' dhAtoH "ninhave jJaH" ( 3-3-68) itizrIsiddhahemIyasUtroNa nimavA'palApAthai Atmanepadamatra vihitaM tatazca apalapate ityartho'trAvabodhyaH / 14. etaddhi padaM kriyAvizeSaNaM vijJeyam, tatazca brahmAdvaitavAdorarIkAraNamevaM kevalaM puraskRtya jIvasyava paramArthato satteti bhAvaH / 15. atyanta bhUyobhUyaH vA dRzyamAnAni yAni vicitrANi nAnAdharmavanti bhUtAni, teSAM vRttiH=vartanaM= sadbhAvaH, tena sanAthAm / etaddhi padaM prAktana "jIvasattA" padasya vizeSaNamabhyupagantavyam / "jIvasattAM" iti padamatra punaH saMyojyaM / 16. Astika iti yadabhidhAnaM nAma, tam Avahati dhArayati yo'sau| nAmata eva Astika ityarthaH vastutastu brahmAdvaitavAdopagamanena sarvapratyakSabhUtapaJcakA'palApakaraNena astitvavAdAnabhyupagamanena AstikapadasyAnvarthasaGgaterabhAvAnnAmamAtram evaiteSAmAstikatvamiti / 17. etatpadasyA'pretanena " adhyakSaM" padena sahA'nvayo vidheyaH / 14. lokaiH atIva sthUlabuddhibhiH dRSTamAtramevA'bhimanyadbhiH janaiHsahaHayana=gatiH yeSAM tairiti vyutpatyA * cArvAkasaMjJaiH nAstikaiH iti artho'vabodhyaH / 19. bAlAt Arabhya gopAnA=atIva sthUlabuddhimatAM yo aGganAjanaH=trIgaNaH, tena siddha-pratIti viSayIbhUtamiti /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ [135 zrIkarmaprakRtyupo0 TipapNI ] 20. vyavahArasya sakalajanapracalitasya kAryapaddhateH ekaM ca tat mUlamiti / 21. etatpadasyAgretanena " jIvAstitA" iti padena saha sambandho vijnyeyH| etena ca vedAntinAmabhimatAyA vyAvahArikasattAyAH jIvasambandhivAH nirdezo'tra / 22. svarUpato'sato vastunaH pratipAdanamAtrarUpavyavahArikasattA hi khala vyAvarNanamAtrameveti dhanyate'tra " varNyamAne"-tipadena / 23. etatpadenA'pi svamantavyadRDhIkaraNArthamabhipreyate na hi yAthArthena saGgagacchate iti dhvanyate / 24. tatkaiH tatsambandhibhirityarthaH, vedAntibhiriti bhAvaH / 25. na prayojanamityarthaH / 26. vedAntibhiH ityarthaH / 27. etatpadasya apretanena " vipratipannaH" iti padena saha sambandhaH / 28. iSTa-mokSasAdhakatvena, iSTasya cAviruddho yaH paramArthaH, tasya abhidhAyini ityanvayasaGgatiH kaaryaa| ApAtatastu atra " dRSTeSTAviruddha-paramArthAbhidhAyini " iti pAThaH susaGgataH pratIyate, paramatra muditapratau " kazcidiSTeSTA'viruddhe " ti pAThaH dRzyate, mudraNadoSajanyo hyayaMpATho'numIyate tattvaM tu sujaiH sudhIbhiH madhyasthavRtyA parijJeyam / 29. varNane caNaH = nipuNaH tasmin / 30. karmaNo'sattve ityarthaH / 31. tulyAni-sthUladRSTayA ekarUpANi samAnAnIti yAvat yeSAM teSAmiti / 32. aviSamAnisamAnAni kAraNAni yasya, tasya / 33. garbhe avatAraH, tasya Ayo yaH samayaH, tatra yat vaicitryaM, tasya yat nibandhanaM, tasya / 34. tasya karmaNaH karaNasya yaH kAlaH, phalasya ca sukhaduHkhAdirupasya yA prAptiH, tadubhayasya abhi saMdhAyakasya vastuvizeSasyeti arthAnusArI anvayo'tra jJeyaH /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ / zrIkarma0 aso TiprANI atra sandarbhasaGgativazAt balAdakSiptaM phalaprApti". padamatrArthohasaGgativazAda sahaprekSojjIvitaM nyastamasti / tasya sArAsAratvaM dhIdharmaH prekSAvadbhiH sadaguruttaMsacaraNopanizrayA parikarmitabalena saGgamanIyam / 35. paJcamyantamidaM padamarthAnusandhAnabalato jJeyam / 36. zubhazca azubhaJceti zubhAzubhe, tadrUpau ubhayau bhedau yasya tat iti vigrahaH / 37. vastuparicchedanasamarthahetuvrajasyopakSepo'tra jJeyaH / 38. kvibamta kIdRz zabdasya prathamAbahuvacanAntamidaM rUpam / 39. viviktaH prajJayA pRthakUkRtaH san cAsan mArgazca yairiti / 40. 'bhidA' iti zabdasyAkArAntastrIliGgasya prathamAdvivacanAntamidaMrUpam / 41. atra cAnvaya evaM jJeyaH " yadyapi anyaH vyavahArapathAzritAM zubhAzubhatAM kalayya asya zubhA' zubhe bhide kalpite" iti ? 12. avApi anvaya evaM jJeyaH-" bhUghanaguNa............sAvadhAnAH bhedA api vyavahArAnusAriNa 4. evaM zritAH " / atra tairiti sandarbhasaGgatyA adhyAhAryam / 43. vyavahAraM janasAdhAraNA sthUladhIviSayAM AcaraNapaddhatim anusaraMti ye te iti vigrahaH / 44. bhUdhanaM-zarIram, upalakSaNatvAt pudgalAH, tasya ye guNA, teSAM ghAtarUpo yo'vaguNaH, tasya yo vargaH, tasya vidhAne sAvadhAnA iti tAtparyAnusArI vigrahaH / 45. AtmA ca tasya ca guNAzca, teSAM ghAtAdau pravaNA iti / 46. AtmIyAH ye abhiyuktAH mAnyatayAH sajjanAH teSAM yA tatiH, tAm iti / 47. lokazca alokazca iti lokAloko, tayoH avalokanaM-avabodhaH tatra lampaTaM yat kevalavedaH kevalajJAnaM, tena avalokitAH sUkSmAH durAH dUrasthAH amUrtAH varNAdirahitA arUpiNaH ityarthaH, vyavahitA-kaTakuDyAdibhirAvRtAH etAdazAzca itare ye padArthAH, teSAM sArthaH yariti /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIkarmaprakRtiupA0 TippaNI ] 18. sarva vidanti ye te iti, sarvajJA ityarthaH / 19. vAra=samUhamiti / 50. karmaparamANubhiriti saGgagamanIyamatra / 51. sadguNAnAM vRndamityanvayaH / 52. bhAvaraNakArakamityarthaH / vaa ca samuccayazca 'AtmanAM vAraM, tadguNAnAM AvRtaM vRndaM AvArakaM ca ' iti padatrayasya kAryaH, taM cAvagamyeti / 53. atatvabhUtA atattvaviSayiNI vA yA zraddhA, pApAnAM ca viramaNasya-tyAgasyA'bhAvaH, krodhAdInAm antarArAtInAM vargaH, svAntaM manaH tadAdiyogAnAM vyApArAH / eteSAM ca smuccydvndvH| tatazca atattvazraddhA....svAntAdivyApArANAm Urjitam-sAmarthya iti tAtparyAnusArI vina- .. ho'traavvodhyH| 54. UrjaH viziSTA zaktiH, tena sahitamityarthaH / 55. anukUlA cAsau itarA ca-pratikUlA yA sAmagrI, tasyAH saMyojanena samudbhAvitaM, tathA AkA zAdInAM atItamUrtikAnAM amUrtANAM, arUpiNAmitiyAvat, padArthAnAM yaH nivahaH samUhaH, sa cAsau atikrAntaH yeneti tatazca "anukUle........samudbhAvitaM AkAzAdyatIta....nivahAtikrAnta" rUpaM yasya tamiti / 56. rUpaM pari-paritaH samantAt ItaM gataM yasmAt / saccedaM svarUpaM yasya tamiti 57, yatnena sam=mUlato'pi pAyaH kartuzakya kSamaH yasya tamiti / 58. etatpadasya prAktanena "karmaNAmaSTakaM" iti padena sahA'nvayo vijnyeyH| ...
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138] [ zrIkarmaprakRtyupodghAta TippaNI 59. dIkSitAH sAdhavaH itare-gRhasthAH, te ca te janAH tebhyH| 60. azeSANi ca tAni karmANi, teSAM kAyaH saGghAtaH tasya kaSaNaM vinAzanaM, tasya kalpanA ____ sampAdanaM, tatra kovidAH nipuNatamA tebhyaH / 61. karmaNa ityarthaH / 62. gaNaM vAcanAsambandhasampRkta sAdhusamudAyaM dhArayanti ratnatrayArAdhanAdiprakAreNa styavarupeNa iti gaNadhAriNaH gaNadharA irthaH / surakSAdi 63. udIrNA cAsau prAgbhave bhavyabhAvabhUtA zreSThAdhyavasAyarUpA yA zreyobhAvanA=nijasamparka samA gaminAM sarvathA kalyANakaraNarUpA, tayA udbhAvitaM yat gaNabhRtkarma, tasyodayenAptayat zakrA. dayo ye akhilAH nAkinaH=devAH, narAzca-manuSyAH, teSAM nikAyaH samUhaH, tasmin yat na sAdhAraNaM (yena kenacit prApyamiti yAvat ) gaNasya IzitA zrutAnusAreNa sArAdikartA gaNadharaH, tasya bhAvaH tattvaM yeneti vigrahaH / 64. puSpANi ityarthaH / 65. suSTu mAnasasaMyuktA ityarthaH / 66. sumanastvaM-devatvaM, apavargaH mokSastadyatvaM, tasya sAdhanaM sampAdanaM, tatra samartho yo'rthaH=dharma rUpaH, tasya ye arthinaH=jijJAsavaH, taiH arthanIyAH kAGkSAviSayabhUtA iti / 67. jagatAM IzvaraH=tIrthakRt, tasya AsyAt vadanAt niHsRtAH upadezasamaye iti / 68. bhavyAnAM mokSecchUnAM vAraH samUhaH, tasya hite zreyaHsampAdane eka nihitaM antaHkaraNaM yairiti / 69. niyuktAH zabdabhaJjanarUpaniyuktivyAkhyAtAH, niravazeSAH samastanayagarbhitAH ye arthAH, tepAM samUhasya sUcane samarthaH teneti / 70. anuyogadvArasUtraprasiddhaguNadvAtriMzatyA sUcanamatra / 71. paramA=niSkAraNatvAtyupakArA'vAJchadiguNaviziSTA cAsau kRpA , tayA anugatAH sahitAH, tathA hRdayaM-sujanAnAM cetaH gacchanti ye te, paramakRpAnugatAzca hRdayaGgamAzca iti dvandvaH, taiH /
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIkarmaprakRtyu0 TippaNI ] 72. siddhAntAnAM yat tattvarUpaM amRtaM, tasya pAnena pIvarAH-puSTAH, tairiti / 73. pIvaraM prakRSTapuNyodayapuSTaM bhAgadheya zubhakarmasaGghAtarUpaM yeSAM tairiti / 74. abhiyuktAH zreSThavicAranirNayabuddhisampannAH, teSu uttamAH, taiH / 75. guNAnAM yo gaNaH, tasya dhuyAyAH dharaNe dhaureyAH, taiH / 76. dvAdazamAt dRSTivAdAkhyAt aGgAt AcArAMjaikAdazakasya samuddhArarUpeyaM vArtA'tIva sUkSma... buddhisadgurUsamupAsanA-suvinItatarAdiguNasampadAbalaparikarmitapratibhayohanIyA / 77. na anyaM sthAnaM mUlarupeNa yeSAM, teSAmiti / 78. dRSTivAdata ityarthaH / 79. 'naha' dhAtoH bandhanArthatve'pi dhAtUnAmanekArthatvAdatra jAyate ityartho'vaboNyaH / 80. atra etatpadena pUrvagatoddharaNaM vijJeyaM / 81. karmaprakRtyAderityarthaH / 82. prekSA=vicArabuddhiH, saiva cakSuH yeSAM teSAm / 83. na anyaiH praNetuM zakyAH, etAdRzA ye padArthAH, teSAM caH prapazcaH-vistAraH, tasya prapazcanaM karaNaM, tasmai pani samarthAni, yAni prakaraNAni teSAM yaH pracayaH, tasya yA pravarasAdhanatA=samarthahetutA (karmasvarupasUkSmajJAnAdhigamasyetyadhyAhAryamatra) tasyAH siddhiriti vigraho'tra tAtparyAnusArI apgntvyH| 84. " spaSTaM caitat" iti padadvayasyA'pretanena "iti AgamIyagamA'vagamAnAM " ityanena saha sambandho vijJeya / 85. nirdhAraNe iyaM sssstthii| 86. atra hi pUjyAgamamarmajJa-TaGkazAlizrutasvAmibhirAgamoddhArakaiH kenA'pi prajJAvizeSavadruhyena "caturNA" pada prayogaH kRtaH, kiMtu zAstranirdiSTa-pUrvagatazrutalikhanopayogimaSIpuna-pramANapramitahastivyAvarNana prasaGge pUrvANAM yathottaraM dviguNatA vyAvarNitA, tatazca dvitIyasmAt pUrvAt
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIkarmaprakRtyu0 TippaNI karmaprakRtyAderuddhRtatvAt dvitIyapUrvasya hastidvaya pramitamamaSIlekhyatAsaGgacchate, kathazcAtra " caturNAM " pada prayogaH ? iti sthUlabudhyA'tIva vicAraNIyaM bhavati / tRtIyapUrvasya ca hasti catuSkamitamaSIlekhyatvaM jAghaTIti ? tathA'pyatra kRta 'catuNAM' padaprayogasyArhatvaM sadgurusamupAsanayA'dhigatanirmalaghoSaNAdhavalena saGgamanIyam / 240 ] 87. sadA = kAlAdinimittAnapekSaM avasthitAH paJcadhanuzzatamAnapramitAH diSTAH - sarvavedirbhinirdiSTAH ye niyataparimANavantaH ye videhe mahAvideha kSetre jAtA ye sAmanA:- hastinaH teSAmiti / 88. atra cAnvaya evamavabodhyaH yat " viMzatiprAbhRtamAnAt paJcamAt vastunaH karmaprakRtyAkhyAt caturthAt prabhRtAt " iti / 89. " uddhAranadIrayo (ya) vAim Apa " iti padacchedo'nvayazca bodhyaH, arthAt karmaprakRtyAdikamidaM zAstraM dvitIyapUrvagatapaJcamavastunaH caturthAt prAbhRtAt uddhRtam / 90. etat padasyAnena " prastuta.... vijJapteH " ityanena sahA'nvayo vijJeyaH / 91. dRSTivAde dvAdazAGgarUpe nadISNAH, nipuNAH teSAm / 92. prastutaprakaraNasya UnatAyAH pUraNaM pUrtiH, tasyAH tananasya yA vijJaptiH, tasyAH / 93. etatratanaM hi TippaNaM zuddhipatrakato vijJeyam / 94. samAptamityarthaH / 95. karmaprakRtyAdijJAnamityarthaH / 96. niHzreyasasya = mokSasya nidAnAnAM hetUnAmiti / 97. saJjJAnaM ca cAritraM ceti dvandvaH, tayoH mUlaM tasyeti vigrahaH / 98. etatpadasyAtatena " avasthAnAsaMbhavAt " ityanena sahAnvayaH / 99. tattvAnAmarthAnAM yat zraddhAnaM, tadAtmakasya samyagdarzanasya svarupavizeSaNametat /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kRtyuo fernt ] [ 141 100. AtmA ca, tasyAtmano ye guNAH, teSAM guNAnAM yAni AvaraNAni, tasyA''ravaraNasya hetavaH, bandhasya nirodhaH, nAzaH samUlazcAsau kSayazca eteSAmaSTAnAM padAnAM dvandvaH, tadAdayaH teSAm / 101. uditaH dayAyAH nirjharo yeSAM taiH / 102. kiM ca yAvat karmaNAM prakRtyAdi mUlataH ucchedazca yAvannAvagatam, tAvat AtmanaH vizuddhaiH utkarSA'pakarSai guNAnAM vRddhayAdi ca nA'vagacchati / ityanvavasaGgatizca kAryA zrIdhanaiH / 103. atra caivamanvayasaGgatiH kAryA yat - " mokSasaudhasopAnasannibhe guNasthAne samAroheNa vidheyaM nirodhopAyaM na ca vijAnAti " iti / 104. mokSarUpo yaH saudhaH, tasya yat sopAnaM tatsannibhe iti / 105. karmarUpo yaH kaSThIravaH, tasya yA kadarthanA, tayA kalpitA yA vyathA, tasyAH vicintanaM, tena tataM vihitam / 106. dravyAnuyogarUpA yA animeSAnAm: = devAnAm, nadIH svarga gA, tasyAH yaH pravAhaH, tasya pravartame pArvatyAH pitA=himAlayaH, sa cAsau parvataH, tasya prabhA iva prabhA yasya tasya / 107. ityAdayoM ye AgamAH teSAmaJjanena vyaktaM vivekarupa yat vilocanasya tejaH yeSAM teSAmiti / 108. prathanaM = prakAzanaM, vivaraNaM vyAkhyA, bodhanaM- jJApanaM, mudraNaM ceti dvandvaH sadAdau / 109. advitIyamityarthaH / 110. eSAM graMthakartRNAM pUrvadhAratvAdevaH / 111. kutrApi ityarthaH / 112. idamevetyarthaH, etat padasyAnva yo'pretanena " prAmANikatA nibandhanaM " ityanena saha vijJeyaH / 113. kalpanayA kovidA ye padArthAH teSAM paTIyastA iti vigrahaH / 114. pUrvadharatva nimittakaprAmANikatvarahitasyetyarthaH /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24] [ zrIkamaprakRtyu TippaNI 115. Agamena saha tathA spardhAkoTyAmArohA, bhaavaaditynvyH| 116. tAdRg yat mAhAtmyaM, tadrUpo yo bhAnuH, tasya vibhAvanena bhAsvantaH dIptimantaH iti / 117. bhagavataH graMthakartuH mahimnAM prabhAvANAmiti / 118. bhagavanmahimnAM dRSTivAdamUlatvamevetyarthaH / 119. ekonanavatipadasyedaMrUpam / 120. sadbhUtaM yad vastUnAM svarUpaM, tasya nirupaNe eka-zreSThaM cakSuH yeSAM, taiH / 121. dhAtUnAmanekArthatvAt jJeyamityarthaH / / 122. gaNanApAtraiH zreSThairisyarthaH / 123. kAzyAM vibudhAnAM-viduSAM vinayena avApta nyAyavizAradeti, pracurANAM pranthAnAM prathanena vitIrNa nyAyAcAryeti, padayorubhayI, tayA bhUSitaM bhUdhanaM vapuH yeSAM taiH / 124. upayogini kArya vyayaH iti / 125. bhaviSyakAle ityrthH| 126. anyasyAH vistRteH vivRteH unmudraNam ityanvayaH'trAvabodhyaH / 127. yogyavivecamamatyA parijJAyetyarthaH / 128. etatpadasya agre kriyA iti padena sahA'nvayo jJeyaH / 129. AtmanaH svacchA cA'sau yA sAdhanA, tatra sAvadhAnA iti vigrhH|| 130. yathAvat savidhi ityarthaH / etat padasya prAktanena 'samAcarantu' ityanena sahA'nvayo vijJeyaH / 131. guNagaNarUpANi yAni ratnAni, teSAM rohaNaH rohaNagiriH yaH, sa. cAsau mokSamArgastasya ArohaNe, nipuNaH etAdRzo yaH zramaNasaMghaH, tasya caraNakamale cazvarIkaH bhramara ityarthaH / 132. pramAdAdidoSarUdbhavaH yasya, tathA viruddhoccAraNena udbhUtaM yat duritaM, tadeva rajaH, tasya dUraNe-dUrIkaraNe samIraNaH pavanaH, tamiti / 133. sarvaM jAnAti yo'sau sArvaH sarvajJaH, zrI sArva Adi yeSAM sAkSiNaH yatreti /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ (142 A) 5 mArmikANi sadAcArasUtrANi // 2) [zrI upamitibhavaprapaJcAkayA-pranyataH] * sevanIyA dayAlutA! * na vidheyaH paraparibhavaH ! * mokavyA kopanatA ? * varjanIyo durjanasaMsargaH! * virahitavyA'lokavAditA! * abhyasanIyo guNAnurAgaH! * na kAryA caurybuddhiH| ___* tyajanIyo miNyAmimAnaH! * pAraNIyaH paradArAbhilASaH ! *. parihartavyo dhanAdivargaH * nighayA du:khitaduHkhAtrANecchA! * pUjanIyA guravaH! * vandanIyA devasavAH ! * sammAnanIyaH parijanaH ! * pUraNIyaH praNayilokaH! * anuvartanIyo mitravargaH! * na bhASaNIyaH parAvarNavAdaH ! * prahItavyAH paraguNAH! * lajanIyaM nijaguNaSikatthanena! * smartavyamaNIyo'pi sukRtam ! * patitanyaM parArthe / * sambhASaNIya prathamaM viziSTalokA! * anumodanIyo dhArmikamanaH ! * na vidheyaM moddhaTTanam ! * bhavitamyaM sussessaacaarH||
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 143 B ) pUjyapAdAgamoddhArakAcAryazrIpraNItaH zrutajJAna. ma....hi.... mA.... [ AryA ......vRttam ] pRthyAdyA vyavahAryAH, sadA nigodAstathA vyavahAryAH / yada dadhati tamastimiraM, bhinatti paTalaM tayohiM zrutam // suragaNanarAH sadA yat, zrayanta AtmAvalambanaM mattvA / avigAna namanti ca punaH punaH zrutamaho'rhanti // [ anuSTupU. vRttam ] jinAstIrthaM nRpA nIti prajAH pAli navAM navAm / suvate tAM paraM dhatte zrutameva ciraM nanu // [bhujaGgaprayAta... vRttam ] jinezAH surezAH narezAH sadaiva, timisrAvaliM spheTayantIddharUpAm / hadAsAM janAnAM yadA'pyAvalambaM zrutaM sattato namyamevAptavargaiH // jagajanmamRtyAmayAktivyathAna, vrajairvyAdhitaM sArahInaM zaraNyam / sasAraM sadArtha yadanyanna caiti, sadA tacchrutaM saMzrayante subodhAH // sadA saukhyakhAneH samIhA janAnAM yakA sthAd gatAntA gatAbAdhavArtA / yatheSTA na conA na cAnyA zrutAt sA, budhaiH saMzritaM tat stuyAt ko na vijJaH ? // [ upajAti... vRttam ] payovihInaM na saro vibhAti, sarovihInaM nagaraM na cA'pi / janena hInaM nagaraM jagatyAM vRttena hInaM zrutamevamiddham // [ basaMtatilakA... vRttam ] adhyakSametat parapakSiNAM budhe, vacaH saghaNTAravamuJcakairnanu / zrutasya sAmrAjyamidaM vareNyaM zivasya cAritramanaMha uddhatam // [ zikhariNI...vRttam ] idaM zAkhaM bhavyaiH zivagatipathAbaddhahRdayai-- ranyat saMcintyaM nahi sulabhametad bhavajale / kutIyairAkrAnte vipulatara puNyairadhigataM, samArAdhyaitad bho ! vRjata sadAnandapadavIm // zrIbhAgamoddhAraka kRtisandoha -dvitIyabhAga [patra 53 taH 55] uddhatam
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAgamoddhArakA''lekhitapastAvanAsaMgrahasvarUpe zrIAnandaratnAkare caturdazamaM ratna dharmaparIkSAyAH prastAvanA ** **** ********* **** // zrImadgautamagaNadharendropAsitapArthA vijayante shriiviirpaadaaH|| 'sAdhayantu siddhasAdhananibandhanadhRtidhaureyA dhImantaH 'pAragatagaditA''gamA'mbaravicaraNAvAptavainateyapativikhyAtayaH prastute zrImatsAgarazAkhAvidhAvihitapabavandhyamAnapadmasAgaragaNyubodhite dharmaparIkSApadmAkare kelimanaghAM 'khAnyAsAdhAraNadharmadhAraNAdhairyapadA, vasatiratra kSIrodatanayAyA iva padme bhavabhrAntidAriyadAraNadRbdhArambhAyA vizrambhavidhAnanadISNAyA "niSNAtakhanibandhanAyA "yathArthavizvAdhIzavyAhRtA'vyAhatavAGmayajJaptyAcaraNamUlAyAstattvArthapAramArthikA'dhyavasAyanizcitirUpAyAH "zraddhAnalakSmyA "ujjhitagRhakuTumbadehamamatvAnAM mahAtmanAmapi spRhaNIyAyAH, pravacanasya ca syAdutiH "zradAyAzcet tadAvirbhAvakaviSayabhAvukabhAvAnvitaM cobhUyeta "cetazcaturacakrasya / svarUpaM ca paramezvarasya" pratyapIpadan paramapUjyAH zrImaddharibhadrAdhA "lokanirNayananipuNalokatattvanirNayAyeSu yathAyathaM yuktyudbhAvanAdinA, zrImadbhiH pUjyapAdairapi prakRte tadeva nivyUDhaM, na ca carvitacarvaNatA, purANAdInAM parAbhimatAnAM yadabhimataM vRttAntaM "svAbhiyuktadRbdhAnAM, tasya paramezvarasvarUpasyaivA'tra pratipipAdiSitatvAt , pratipAdanamapi nA'tra kevalaM tadIyA''gamatadarthamAtradezanena, kintu ! prathamaM "tatpatinidhimartha pratipAghA'niSTa"tamatvamazraddheyatayorarIkArya pazcAttadabhimatatvaM pradarya paramaM "nigrahasthAnamAnIya "samIcInA''ptA'bhyupagatyupagamena vAdinA, tatazcedamatIvAkhyAyakaM "svarUpaspa "nATyamivA'naIdevatAnAM "karmakSamUlakaSaNakarIndrANAM zrImatAM jinezvarANAmApa, Avazyakameva purANapracure kAle "tadabhimatadevatAvizeSANAM "taditareSAM ca svarUpAkhyAnaM, granthavidhAnavizeSaphalamapyetadeva / 19
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144] [ dharmaparIkSAyAH prastAvanA evaM ca devaparIkSAyAM pravaNatvepi granthasyAdhikRtasya dharmArthameva tasyAH cekriyamANatvAttatmaNItasya dharmasyApi parIkSA saMpanIpadyate evA'nAyAsamiti nA''yuktA'bhidhA'sya "dharmaparIkSA" iti / "mitrasyA "tmahitavidhipadmaprabodhapadmahastasyA 'vyayapadAptihetumA toditAviruddhavRSAvagatiM jJApituM yadanuSThitaM pavanavegasya manovegenA'sAdhAraNopakRtaye dinAnAmaSTakena tad dRbdhamatra tatrabhavadbhiH "zubhavadbhavyavRndavijJAnAya / granthaviracanacaturA granthakRtaH "tapogaNakalpadrumAvanavRtikalpaprabhuzrImaddharmasAgaropAdhyAyacaraNA'ntevAsitA'vAptA'vyAhatavijJAnatatayaH svopajJavRttiyuktAn nayaprakAzAdIna"nanyasAdhAraNArambhAnubhAvayAmAsuH, zrImanmahopAdhyAyakAlasya ca viditatamatvAt na taprAyAsa aarbdhH| yadyapi nopalabdhipathamAyAtA vihAya dvitrAn prabhupaNItAn granthAn pare granthAH vasturatnaratnAkarAstathApyavalokanene teSAM prabhupAdAnAmatitamAmanumIyate eva zemuSI "siddhaanttrklkssnnaadigocraa| - ata eva "nirvasanA'mitagatisUryAtatAyAH vividhacchandomayyA asyA anuSTupachandobhirSidhAne "nonatA, samAnaviSaye ca "samAnatantraracanAyAH prakArAntareNa vidhAnaM tAdRzo vA'vasthApanaM samAnatantravidRbdhazAstracchAyAvidhAnAdivana - doSAyeti dhyeyaM dhImadbhiH, "bAlabodhAdisamaprayojanatvAt tathAvidhAnaM guNakRditi nirdhAritaM zrImadbhirabhaviSyaditi "tathApravRttimAdadhurdhata dhiSaNAdhaureyAH ityanumimImahe "udanvadantA AnandAH / mudraNAdivRttAntastu mudritapUrvo'nekaza iti na ttraa''yaasH|| __nanda rasAI ni'zAdhipa-(1969) mite'site mAghamAsi zaradi dale / zrIkI zrIpArzvaprabhAvavatyAM tatA''nandAt // 1 //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mi Li Li Li Li Li Li Li Li Li Li Li Li Li Li Li Li pUjyapAdAgamoddhArakAcAryazrI-likhita-prastAvanA- . viSama-padA'rtha-sUcikA zrIAnanda-laharI-TippaNI (dharmaparIkSAyAH prastAvanA) ******** *********** 1. vidhIyatAmityarthaparakasyA'sya , padasyA'pretanena "anaghAM keliM" ityanena sahA'ndhayo 'vgntvyH| 2. siddhAni ca tAni sAdhanAni mokSA''khyaparamapuruSArthahetubhUtAni jJAnAbhyAsa-darzanavi zuddhayAdIni teSAM nibandhanabhUtA-paramAdhArabhUtA yA dhRtiH manasaH svAsthyam-zraddhAdAyam ekAgratA vA, tasyAH tasyAM vA dhaureyAH vRSabhasamAH, suviziSTadhRtipradhAnAntaHkaraNA ityarthaH / etadavizeSaNasyA'tra hi sAphalyametadgranthagatapurANapratipAdita-citravicitramatatatizravaNenA''pAtataH dhRtivikalAnAM hi puMsAM saMzayadolAndolitatvanivAraNAya sudRDhazraddhApari paritadhRtipadasyA'tyantamAvazyakateti sUcanena vijJeyam / 3. pAragatAH tIrthakRtaH, taiH gaditAH artharupeNa ye AgamAH, ta eva ambaram AkAzam , AtmazaktivyAptiprabhUSNutvAt , tatra vicaraNena=vividhanayasApekSaM caraNena-vastuvicAraNAtmakena avAptA vainateyAH-sudIrghoDDayanazaktibhAktvena vikhyAtAH garutmantaH, garuDAparaparyAyAH, teSAM patiH-sarvAtizAyisudIrghatamoDDayanazaktizAlI, tasya yA vikhyAtiH sA yaiste iti zabda vyutpattiratrA'vaseyA / atra vainateyapadavAdhya-garuDopamApradarzanadvAreNa jinazAsanAbhyantarasvarUpajJaviduSAM nayasApekSaM vividhapadArthAnAM susUkSmatAttvikavicAraprabhutvaM vyAvarNya suvizAlajainAgamAkAza vicaraNakSamatvaM dhvanitamastyAgamoddhArakairAcAryapAdaiHbahuzrutasUrivarottasairiti / 4. zrImatI vividhazAsanaprabhAvakavidvanmatallajamunipuGgavAdidvArA zobhAvatI yA sAgarazAkhA prAkkAlInavijaya-caMdra-nidhAna-ruci-muni-haMsa-tilaka-ratna-sAgaraprabhRtizAkhA'STAdazaka
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146] [dharmaparIkSAyAH TippaNI bhrAjimunimaNDalarUpamahAvaTavRkSaprabhedarUpA, tasyAH ye vidhAtAraH prabhAvakatvena prathitatvakartAraH, taiH pihitAni-mAnyakRtAni sundarottamazAsanasevAdIni vastUni, tAnyeva padmAni, teSAM padmabandhuH-sUryastadvadAcaramANA ye padmasAgaragaNayaH, tairUdbodhite iti vyutpattistra tAtparyAnu guNyena saGgamanIyA / 5. svasya anyasya vA asAdhAraNaM viziSTaM yat dharmasya dhAraNAyAH-sudRDhAsthAyAH dhairya-dhRttimatvaM, * tasya pradAmiti vigrahaH / 6. 'vasatiH' padasya agretanena 'zraddhAnalakSmyAH ' iti padena sahA'nvayo jJeyaH / 7. kSIrodaH kSIrasamudraH, tasya tanayA-purANaprathitadevAsuravihitasamudramathanaprasaGgodbhUtaratna caturdazakamadhye prAdurbhavanena putrI lakSmIH, tasyAH / 8. bhave janmajarAmaraNAdivivartarUpe cAturgatike saMsAre yA bhrAntiH vividhayonisamutpAdaH, tadeva dAridyam AtmalakSmIrAhityam , tasya dAraNe-vinAzane dRbdhaH ArambhaH yayA iti / etaddhi vizeSaNamavetana-"zraddhAnalakSmyAH " padasya jJeyam / 9. vizrambhaH-sudRDhasamucitavizvAsaH, tasya vidhAne samutpAdane nadISNA-nipuNA, tasyAH / .. etadapi "zraddhAnalakSmyA " ityasya vizeSaNam / 10. niSNAtaH kuzalaH, tasya bhAvaH-niSNAtatvaM, tasya nibandhanAyAH prabalaheturUpAyAH / idaM hi padaM "zraddhAnandamyA" iti padena saha saMyojyam / etatpadena pUjyapAdA''gamoddhArakA'' cAryadevA evaM dhvanayanti yat yasmin kasminnapi vastuni niSNAtatvaM na jJAnaprAcuryamUlamabhimanyeta sadbhiH, paraM viziSTayathArthazraddhAnabalenaiva niSNAtatvaM nizcapracaM saMgacchate / 11. yathArthaM ca tat vizvAdhIzena-trilokanAthena vyAhRtaM ca yad avyAhataM-na kenA'pi prabalatarka buddhibalenA'pi viprakRSTadeza-kAle'pi vA pratihantuM zakyametAdRzaM vAGmaya-zAstram , tasya jJaptiH-jJAnaM, tathA tasya tadAnuguNyenA''caraNaM, etaddyaM mUle yasyA iti / etadapi padaM "zraddhAnalakSmyA " ityasyA'vagantavyam / etena padenaivaM sUcyate yat zraddhA'pyavyaktarUpA na hi zreyaskarI, kintu zAstrIyajJAnasadanukUlA''cArazuddhidvayasanAthaivA''daraNIyeti /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSAyAH TippaNI 12. tattvabhUtA ye'rthAH, teSAM pAramArthikaH yAthArthyAJcitaH yo'dhyavasAyaH, tatbalena nizcitiH TaMka zAlI nirNayaH, tadeva rUpaM yasyAH / etadapi "zraddhAnalakSmyAH " ityanena padena saha saMyojanIyam / 13. zraddhAnam hArdikAntarapratItirUpeNa saiva lakSmIH AtmazobhAvivarddhakatvena, tasyAH / 14. ugjhitaM-parityaktaM gRhasya kuTumbasya dehasya ca mamattvaMrAgamUlakaprItiH yaiH, teSAm / 15. etatpadasya prAktanena "pravacanasya" iti padena sahA'nvayaH / 16. tasyAH zraddhAyA AvirbhAvakAH-prakaTIkArakA ye viSayAH, teSAM ye bhavukAH=cittasya viziSTA'vasthAkArakA bhAvAH avasthAvizeSAH, tairanvitam, iti vyutpattiratrA'vaseyA / 17. caturAH-sArA'sAranirNAyakadhIsahitAH, teSAM cakram samUhaH, tasya / 18. vizeSeNa pratipAditavanta ityarthaH / 19. lokasya samastavizvasya nirNayanaM-svarUpasya yAthArthyAvagamaH, tasmin pratyalAH samarthAH ye lokatattvanirNayAcAH etatsaMjJitagranthamukhyA ye granthAH, teSu / 20. carvitasya prarUpitasya carvaNam punarnirUpaNam, tasya bhAvastattA / 21. svasya sammatA ye abhiyuktAH mAnyatamAH puruSAH, taiH dRbdhAH racitAsteSAm / 22. tadIyAzca te AgamAzca sadIyA''gamAH jainetarazAstrANi, teSAm arthamAtrasya dezanam nirU paNam , tena / 23. tasya tadIyA''gameSUpavarNitasya pratinidhim tatsadRzam ityarthaH / 24. aniSTatamatvam prastutaviSayeNa sahA'sambaddhatvena sutarAmaniSTam ityarthaH / 25. nigrahasthAnam nyAyazAstraprasiddhaM vAdiparAbhavasthAnavizeSamityarthaH / 26. samIcInAnAm AjJAnAM yA abhyupagatiH tasyA abhyupagamena / 27. etaddhi padamapretanena "jinezvarANAmi"tyanena saha sambaddhaM vartate / 28. anyadevAnAM devatvA'nanuguNakriyAjAtaM hi naTakarmatulyaM vivazyaitatpadaprayogo'tra vihita iti pratIyate / ___ tatazca devatvasyA'narhANAm yogyatArahitAnAM devAnAM nATyaM hi yathA atra prastutaM tathA jinezvarANAM svarUpamapi pratipAditamastItyarthaH / 29. karmarUpI yo vRkSastasya mUlAnAM vRkSAdhArarUpANAM kandavizeSANAm, kaSaNe-utkhanane karIndrAH = mattagajendratulyAH, teSAm /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198j [ dharmaparIkSAyA TippaNI 30. taiH = jainetaraiH abhimatA ye devatAvizeSAH = hariharA''dayaH, teSAm / 31. tebhyaH = jainetaramAnyadevebhya itare ye devAstIrthakarA''dayaH, teSAmityarthaH / 32. devasya svarUpasya parIkSA, tasyAmiti madhyamapadalopI samAso'tra vijJeyaH / 33. parIkSAyA ityarthaH / 34. atra 'tat' padena 'deva' padaparAmarzaH, tAtparyagAmikayA prajJayohanIyaH / 35. 'mitrasya' iti hi vizeSaNamavetanasya 'pavanavegasyeti padasya vijJeyam / 36. AtmanaH hitam = paramArthaprAptiH, tasya yA vidhiH = paddhatiH, saiva padma = kamalaM, tasya prabodhAya - vikasanAya padmahastaH = sUryaH, tatsamaH, tasyeti vigrahA'nusAriNI saGgatiH kAryA / 37. avyayam = zAzvataM yat padam , tasyA''ptiH prApaNam , tasya hetuH, tam / 38. bhAptaiH = sarvajIvahitakRdbhiH UditaH = prarUpitaH, yaH aviruddhaH = pUrvA'paravirodhA''dirahita zcAsau vRSaH = dharmaH, tasya avagatiH = jJAnam , tAm / 39. zubham = puNyamasti yeSAM te zubhavantaH, puNyazAlinaH, ete ca te bhavyAH = dharmAhaprANinaH, teSAM yat vRndaM = samUhaH, tasya vi = vizeSeNa jJAnAya iti / 40. tapogaNaH = 'tapAgacche'ti saMjJayA rUDhaH yaH sAdhusamudAyaH, sa eva kalpadrumaH - mokSapuruSArthasAdhakadharmA''rAdhanavividhopaSTambhakasAdhanapradatvAt / tasya bhavanam = kumatiparikalpitanAnAtarkajAlarUpApAtaiH pratipanthibhiH rakSaNam / tadartha yA vRtiH rakSakakaNTakabhittiH, tatkalpAH tatsadRzAH ye ca prabhavaH zrImanto dhrmsaagropaadhyaayaaH| teSAmantevAsitayA - nikaToSaNazailyA avAptA avyAhatA vijJAnasya = viziSTajJAnasya tatiH = paramparA yairiti / 41. prathakRtaM vihAya anyasAdhAraNaH ArambhaH - sarjanaM na vidyate yeSAm , tAn / 42. prabhavaH = prastutagranthakRtaH, taiH praNItAH, tAn / 43. vastUni - pratipAdyaviSayasambandhIni eva snAni, teSAM ratnAkaraH = samudrA iva ye te / 44. eteSAm = grantharatnapraNetRNAm / 45. siddhAntaH = AgamaH, tarkaH = nyAyazAstram , lakSaNam - zabdazAstraM vyAkaraNamiti vA, tadAdi gocarA etadviSayiNIti /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSAyAH TippaNI] [141 46. nirvasanAH - digambarAH ye amitagatisUrayaH, tairAtatA = viracitA, tasyAH / 47. 'na UnatA' iti sandhicchedaH / 48. samAnaM ca tat tantram = zAstram , tasya yA racanA, tasyAH / 49. samAnaM tantram = zAstraM yeSAM tairvidRbdhaM yat zAstram , tasya chAyAyAH = saMskRtAdibhASAntara vidhAnam , tasyAH vidhAnA''divat iti / 50. bAlAnAM bodhaH, tadAdi samaM prayojanaM yeSAm , tattvam , tasmAt / 51. tathA = samAnaracanAdirUpaM vidhAnamiti / 52. tathA = sadRzaracanA''dinA pravRttiH, tAm / 53 dhRtA cA'sau dhiSaNA ca, tasyAH dhaureyAH = vRSabhA iti / 56. udanvAn = sAgaraH mante yeSAm te / sa...mya....k....ha....di....dhA........NI ...!!! | 0 virAgatAsampattyai svAdhyAyaH paramAvazyakaH / * virAgatA hi zAstrajJatAkaSopalaH / * gotArthatvaM vai sadgurUpAstigamya-zAstrajJatopajivitamasti / /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAgamoddhArakA''lekhita-prastAvanA-saMgrahakharUpe 1 zrI Ananda-ratnAkare paJcadazamaM ratnaM zrISadpuruSacaritopakramaH viditatamametad viduSAM 'viditatattvA'tattvarUpANAM, yaduta karmavaicitryasAmopapAditA'vasthAvaicitryANAM jIvAnAM 'jIvitamaraNa-sukhaduHkhA''di-priyA'priyapadArthamApti-. parihArabaddhakakSANAM na khalvekadhaiva pravRttiH, tadabhAve phalaikyaM tu durApAstameva, nitarAM niyatiniyamitamado yaduta kAraNA'nusArihi kArya, mAnyatvAda vipazcitAmetatasiddhAntasya jAyante eva vicitrapravRttikA asumanto vicitraphalamAja ihAmutra ca / ___tadevamAsthite ke ke kIdRzaM kIdRzaM kArabhante ? kIdRzaM cA'vApnuvanti bhAvuka"mitaracca ! ityAdikA jijJAsA labhamAnA prAdurbhAva manasi sthAnaM tattvajJAnAmRtodadhilaharIyamAnA samiyyAt , tasyAM ca satyAM "bhAvukAnAM bhavikAnAM syAde"vA''tmA'valokanalampaTA paTutA, na ca dIpaM vinA yathA'ndhakAre vidyamAnasyArthasyopalabdhistathA vinA zrutopadezamApnuyAdAptopadiSTA mAtmA'vabodhasaraNimiti yathAyathamupadarzayanto jIvAnAM vicitrAH pravRttI rupahitavividhaphalA granthakArA bhagavanta upacakruranavadhi "iSTA'niSTapravRtti-tattatphaladarzanA'bhIpsitamiyA'priyasAdhanopAdAna-hAnAH / yadyapi vitatametatsvarUpaM pUjyapAdaiH"karmAhitamiha cA'mutra cA'dhamataro naraH samArabhate / ihaphaLameva tvadhamo, vimadhyamastUmayaphalArtham // 4 // paralokahitAyaiva, pravarttate madhyamaH kriyAsu sadA / mokSAyaiva tu ghaTate, viziSTamatiruttamaH puruSaH // 5 // yastu katArtho'pyuttamamavApya dharma parebhya upadizati / nityaM sa uttamebhyo'pyuttama iti pUjyatama eva // 6 // "
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrISaTpuruSacaritopakramaH ] [151 iti tattvArthabhASye sambandhakArikAbhistisRbhiH kArikAbhirAkhyAtaM puruSaSaTkasvarUpaM yathAyatham / "paramArSe zrImahAnizIthe'pi avitathamAkhyAtaM puruSaSaTkaM tadIyA''cArAcA purassaraM, tathApi na tAvatA " prathamakalpikAnAM " zabdArthaprAdhAnyavivekAva kalAnAM "kevalarasaprAdhAnyA'nujIvinAmupakRtiH samudbhavati "bhAvibhavyAnAmapi bhavyAnAmiti "rasamAdhAnyabodhotpattaye prArabdho'yaM granthaH pUrvakAlInagItArthagItA'navagItA'rthasArthasaMbodhabandhuraiH kSemaGkaragaNibhiH SaD vidhapurupasvarUpabodhakatvAdyathArthAbhidhAnam SaTpuruSacaritamiti / tatra prathamaM SaTpuruSA'bhidhAnaprastAvadarzanaM tadanu krameNa SaNNAmapi adhamAdhama1 adhama 2 vimadhyama 3 madhyama 4 uttama 5 uttamottamAnAM 6 svarUpaM upalakSaNa-nizcayAdyartha nAmabhirdezaH " tAdRgAcAra - tatphalaprAptiprabhRtikaM ca yathAIM nijagaduH / dRSTAntAstAvadatra paripATyA pulinda 1 moharati 2 zrIpati 3 jinacandra 4 mahendra5 jinezvarA 6 iti / bhaviSyatyavalokanenaiteSAM karmavipAkabodhAt "prazastA'dRSTopAyeSu pravRttirbhavyAnAmiti phalegrahirAyAso naH, 24 zrImantaH kadA katamaM bhUmaNDalaM maNDayAmAsuriti vicAraNAyAM pUjyaireva prazastau yat svasya zrIdevasundarasUricaraNAmbhojaSaTpadatA pratyapAdi, tena jJAyate zrImantaH zrAdevasundarapAdapadmacaJcarIkatAmA bhejAnA babhUvuH / "atha sarvazekharAddAH khyAtAH kSemaGkarAhAzva / gacchezArkakarA iva dizi dizi nighnanti mohatamaH || 433|| 20 iti zrImunisundara rihRdayahimavadudbhata tridazataraGgiNI tRtIyasrotasi gurvAvalI mahAhrade vilokanAjjJAyatetarAmetat yaduta 99 " zrImanto na kevalaM devasundarayugapradhAnakramakajalInAH, kintu gacchagaganodyotavidhAnavijJA api / " zrIdevasundara sUripAdAca "zrIdevasundaragaNaprabhavo'dhuneme " 493 / - iti gurvAvalyAH vacanAt tasyAzca
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152] [zrISaTpuruSacaritopakramaH "rasarasamanumitavarSe"-itivacanAt 1466 varSeSu praNayanAt paJcadazatame zatake tacaritravilokanAd gurjarAyAM ca vijahariti pratItegranthakRtAmapi tadaiva tasyAmeva satteti niHsaMzayaM prtyeymaaiitaiH| granthasyA'sya prAgjAte'pi mudraNe mUlyavAhulyAt prasArAbhAvo'zuddhatApAcurya prAkRtacchAyArahitatvAtmastutagranthAdhikAriNAM bAlAnAmasugamatA ceti zreSThidevacandrakozaniyuktairArabdhamasya mudraNaM bhavatu mukhAkaraM sarvabhavyAnAmiti samastasattvamukhAkAGkSI kADakSata aanndsaagrH| zrImatpattananagare mArgazIrSakRSNadvAdazyAM somavAsare likhitam / 8 gurunizrayohanIyaM samyak........!!! 8. jJAnAvaraNakSayopazamajabuddhipaTunA - vAcoyuktivistara -pravarovadezakaphaTA-8 TopAdisamprAptAvapi mohanIyakSayopazamajAntaradRSTivaizaya vinA jinavarendrANAM / zAsane jJAnitvaM gItArthatopanibandhanIbhUtaM na prApyate. na hi tad vinA''rAdhakapathi niSpratyavAyaM saJcaraNaM bhAvi, ataH samyak gurunizrayA mohakSayopayamArtha samA pravRttiH parikarmaNIyeti sunigUDhaM tattvam samyak paribhAvanIyaM paripuSTAntaravizuddhavivekaca-8 kSuSkaiH dhImaibhiH svahitakAmibhiH / /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bb0000bbbs-bbs-bbb*0*'bb0bbbbs-bbb-0b'kh*0000bbbs-ybbes7 - pUjyapAdA''gamodvArakA''cAryazrIlikhita____ prastAvanA-viSama-padArthasUcikA * zrI Ananda-laharI-TippaNI (padapuruSacaritropakramaH) 1 viditam jJAnaviSayIkRtam, tattvam yathArtham, atatvam-ayathArtha ca rupam=padArthasvarUpaM yeSAm, teSAm / 2 karmaNAm jIvopAttapudgalavizeSANAm, vaicitryasyamadhyavasAya=nibandhanabhUtarasavaividhyApAditasya yat sAmarthyam, tena upapAditam avasthAnAm-vividhadazAvizeSANAM vaicitryaM yeSAm, teSAm / - 3 jIvitaM ca maraNaM ca, sukhaM ca duHkhaM ca, tadAdayo ye priyAzca apriyAzca padArthAH, teSAM kramazaH prAptaye parihArAya ca baddhaH kakSaH yaisteSAmiti arthAnusAriNI vyutpattistrA'vaboddhavyA / 4 'tat ' padena ekadhA pravRtteH parAmarzaH, tatazca " ekadhA pravRtterabhAve " ityarthaH / 5 atra 'phalam ' ityAnusandhAnato vivakyam, vivakSAvazAt zailIvaicitryAdvA'trA'prayuktamapi / 6 bhAvayati manaH svazreSThatAdiguNaiH yata tat, prazasyamityarthaH / 7 abhaavukm-aprshsymityrthH| 8 atra hyevamanvayasaGgatiH kAryA, " "dikA jijJAsA prAdurbhAva labhamAnA tattvajJAnA.... laharIyamAnA (satI) manasi sthAnaM samiyayAt ", 9 tattvAnAm-hitakArisatyapadArthAnAM jJAnam=svarUpAvabodhaH, tadevA'mRtama, tasya ya udadhiH =samudraH, tasya laharIvadAcaramANA ityarthaH / 10 bhaavsmpnnaanaamityrthH|| 11 AtmanaH=caitanyazaktiviziSTasya avalokanam antazcakSuSA anubhavena vA svarUpanirdhAraNam, tasmai lampaTA-utkaNThAvatI vRttiriti vyutpttirtraa'vseyaa| 12 AtmanaH jIvadravyasya, avabodhaHyathArthena svarUpanirNayaH, tasya yA saraNistAm / 13 upahitam-pravRttivizeSataH vividhaM phalaM yAsAM tAH /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ .154] [zrISadpuruSacAritopakramA 14 iSTAzca aniSTAzca pravRttayaH tAsAM tAni tAni ca phalAni, teSAM darzanam, tena ca abhIpsite priyANAm apriyANAM sAdhanAnAmupAdAnahAne yeSAM te iti vyutpattiH / 15 RSibhiH tattvadarzibhiH, sarvazairiti yAvat, praNItam ArSam, paramaM ca tat ASaM ca paramArSam, tasmin / 16 prathamaH bhUmikArUpaH kalpaH sAmarthyAnurUpAcAraH vidyate yeSAm, teSAm, baaljiivaanaamityrthH| 17 zabdAnAmarthaH, tasya prAdhAnyaM yatraitAdRzo yo vivekastena vikalAsteSAm / 18 kevala rasasya prAdhAnyaM yatra, tena anujIvanti ye te, teSAm / 19 bhAvi bhavyaM kalyANaM yeSAm-teSAm / 20 rasasya prAdhAnyaM yatra sa cAsau bodhastadutpattiH, tasmai / 21 pUrvakAlInA ye gItArthAH, taiH gItaH anavagItaH bhaninditaH sa cAsau arthaH, tasya sArthaH samUhaH, tasya sambodhena samyagjJAnena bandhurAH manoharAH tairiti / 22 tAdRk-svasya dazA'nurUpaH, sa cAsauAcAraH, tasya yat malam, tasya prAptiprabhRtikamiti / 23 prazastAH ye adRSTAzca te upAyAzca, teSu / 24 saphala ityrthH| 25 zrImunisundarasUrINAM hRdayaM tadeva himavAn, tata udbhUtA yA tridazataraGgiNI, tasyAH tRtIye zrotasi iti /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ patram patiH zuddhaH pAThaH , 15 tathA nyasanIyo 1 4 prayojanaM, paraM 1 5 2 6 " 6 7 7 7 99 7 9 7 18 8 8 10 10 11 12 16 99 20 7 30 7 37 27 2 7 29 2 3 4 vi... zodhya... pa....u.... lakSa, yadi nUyate, tada vidyAH, sA trividhaM, svArthe juhUSAyAH pApasya vizvaM, ityarthaH / vyutpatyA sUcakaH, ato. pUjyAcArya * * prasaGge gurvA * kalpadruma 0 tatazca guru* ko'trAva* niSpanna " zrIyuta " yo'GkaH = utsaGga * manAdRtyA'nyapustaka 0 12 12 12 13 14 15 9 prAcakhyuH 16 3 svatphalabhUtAn " * 5. prathatate "dhAraNAdhodhane: 0 23 vyalaGkRtAnAM nibandhanatayA * svenA'naGgavaktRtva * "kAma liparItAnA* zabdasya patram paktiH zuddhaH pAThaH 17 25 tamapaGkterUddhaM dvAdazatamaH TippaNe pUrtirevaM jJeyA " caramatIrthaMkara rUpo yo himavAn = gaGgApravahasthAnam, tata AvirbhUtA bhAgIrathI= gaGgArUpA yA dvAdazAGgIti vyutpattiratrAvaseyA / 18 tamapatre mudraNadoSa patitaM 13 saMkhyaM TippaNamevamatha bodhyam << 18 11 19 18 20 4 20 6 22 5 23 9 23 25 26 6 26 11 26 20 27 10 ....ntu....!!! 27 19 21 : 27 28 28 dvAdazAGgI rUpaM yat tIrtham =bhavasamudrotAraNakalpaM tadevA'nyat tIrtha zAstrarUpatIrthApekSayA tIrthAntarabhUtadvAdazAzIpaM dvitIyatIrthaMgataM yat iti vigrahaH / chadiH, tadrUpA yA, tasyAm / 'nyate bAhulye * ityetaddhi utkRSTam, deg'dbhaH / cinthAH alpA kyAdipramedema bhrapAdaira vikala * vAdinAm yato 'jihAseva, avAptA * aNNesu ve - " bhAvAt, avidhAne'pi prAyazcittA''sebanAho'bhAvAca / 5 pakrAntam 9 hitAya, saprati
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ patram paritaH zuddhaH pAThaH patram pariktaH zuddhaH pAThaH 24 15 pAdAH, saMkalita 29 2 phAtimanti. 62 3 siddhA. 29 39 5 asaMta celA 39 1. 'yopAdhyAyAH 1. 6 tadvyati. 1. 8 'dhIreNa / pazcAt vastu. 4. 1. stavAnanta. 1. 16 kRtA parApatti 4. 31 vratoccAraNa. 11 1 yathA yAhazamutpannam, 11. jAtazca (3) yathA 12 11 devadi. 42 27 zodhitA 1 2 mAgadhIbhASA. 3 15 vibodha. " 11 maulikaracanA. 41 16 kRtAM tattacchAsano0 15 4 amantara. 29 4 guNaratna. 29 6 jaNaSaSThAni ka. sthairyA. DR. 15 AvazyakArInA .3.15 .bhiyA'prastutAde. 3.16.. vidhyupayogi. 3. 11 payogitA .. 21 prantho, yadi 3. 21 mudritapUrve. 30. 28 zuddhatamameva 3 5 saddharmA''nandai. 12. 32 Avazyaka 23 13 paratateSAM 33 22 buddheriti 33 25 'ruttarottara 13 // prayatne 3. 11 pR. 3 3. 1. kAraNe. 33 lUnAmityarthaH 35 3 degvahasvarUpa. 35 . svAbhiprAyo 35 12 ktina. 35 15 abhidheyatna 35 20 gaNamRt: 35 21 matra vyati. .26-6 'bhidhAnaH 17 29 vighnabandA0 38 1 saMgrahe 39 / kalpa upakramaH 45 9 ruSitatvaM 16 24 'sudharmA' padena 17 . azraddhAna. 18 8 "zrutaskandhIyA. 48 19 zuderaMga. 18 22 vRddha. 18 21 NAmananta. 49 2 . paramAvazyaka. 19 5 'murdhanyA. 49 27 zAkhavasu. 5. 13 cyAtmikatA 51 12 nuyAyinA. 55 21 guhANa. 55 6 tadvadatre. 56 tamapatre 25 tamaTippaNAle 25tamaM TippaNe doSataH patitaM taddhayevaM deyam25-'sthA' dhAtoH parasmaipaditve'pi zaSTArthAvavi
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ patram paThiktaH zuddhaH pAThaH patram paThikaH zuddhaH pAThaH bodhAyAtrAtmanepadaprayogaH paridRzyate / "jJopsA-stheye" (3-3-64 siddhahema.) iti sUtreNa nirNAyakAthadyotamAyA'trA''tma nepadaM saGgataM paridRzyate / 56 25 26 100 8 56 32 28 56 33 29 57 13 rUpAH 57 15 rUpa. 57 17 degmatItaM yasmA iti / 61 19 1968 64 12 pannamAtrai 65 1 vNdaaruvRtti...| 65 10 yugInI yA janatA 67 17 zAMhipUta. 69 28 plutAcA. 75 9 dazA, tayA'vaSTabdhAvyApta 77 14 kadruheA. 81 14 asArvajyA0 81 24 patre'trocAma 25 nipuge pa. 6 natitatayaH 8 degmetadupado. 88 21 bhAminI. 88 . yaduta'na, 97 2. tadAyati. 73 10. 5 nRtavAda. saMnyastadharma. degmivA'naucitI 1.. 23 vivecanenAkA 101 28 maMDita. 104 12 tRtIyo'zaH / 104 18. degktAMzapaMcakam / 105 25 rUhaNIyA / 106 24 sidahema.) 107 3 prAgbhAra-sarala. 110 12 avabodhaH kAryaH / 110 18 zaGkarAcArya 111 2 buddhistasyA 112 7 tasya vyAptAH 112 25 zucitA 117 3 dvAdazaM 122 7 mukuTAH 124 2 bhaTTAH vidvAMsaH 1246 dhamadhi bAlakatvena guru0 124 6 pratinImityarthaH 3 trayodazaM ratnaM 39 5 dhurAyAH 14. 5 dhISaNAdi balena - - -
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Di Yi OoOo
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ seseoses // namaH zrIjinazAsanAya // doc@deedshedeosacscene pUjyapAdAgamoddhArakAcAryazrIviracita- - camatkRtipUrNa-stotrasAhityaparicAyakAni katipayapadyAni ma erenceses udayapuranikaTavarti samInAkheDAtIrthapatizrIsamInApArzvanAtha-stutiH khecaryA khacite khagodbhagipathe'khaMDAtmamArgAdRtiH, khAtAzeSakalaMkadAntanipuNAdRSTAvalikhaNDakaH / khAnA kharvitajantujAtasuvidAM khAniH kharANAM na yaH, khAdyAt kharvagaNaM khagAdhamakRtaM pArzvaH smiinaadhipH| // 9 // zAntaM zAntimaye zame zaraNagaM zAntAtape sthApitaM, sthairya sthairyabhRtaM sadAditapadaM sAdhyaikarUpaM zivaM / sAdhu-zrAddhanikAyanizritapadaM zAntyekahetau zive, saMsthAtu satataM saparyati sadAzraddhaH zamIzo'pi yaH // 1 // tat kiM nAma puraM ? samaM vadati yat hInaM kramAdakSaraiH, bhUpaM vallabhayA yutaM vamanayuk yadA bhavet sAntaraM / yat santaM nRpabhUdhane uzati ca prAhodvahantaM naraM, maryAdA budha ? mAsamAzritamate brUyAt vicintyottaram // // AgamadarpaNaM sarvabhAvAvabhAsakam // AvaraNa * hI miTarI * A418-1