________________
ધર્મ કહ૫વૃક્ષનું મૂળ
આત્મદષ્ટિએ બધા જીવો આત્મતુલ્ય છે, એમ જાણીને, દુ:ખી જીવે પ્રત્યે જ્યારે કરુણભાવના સ્થિર કરવામાં આવે છે, ત્યારે પિતાનો દર્પ અથવા અહંકાર ચાલ્યો જાય છે અને બીજા પ્રત્યેનો તિરસ્કાર પણ દૂર થઈ જાય છે.
પ્રત્યેક વસ્તુનું બળ સ્થાન વિશેષ પામીને જ હિતકર કે હાનિકર બને છે. સ્થાનભેદે તે જ વસ્તુ હાનિકર મટીને હિતકર બને છે, અથવા હિતકર મટીને હાનિકર થાય છે.
વિષયેનો પ્રેમ હાનિકર છે, તે જ પ્રેમ પરમોપકારી શ્રી પરમેષ્ઠિ ભગવંત પ્રત્યે દાખવવામાં આવે તો તે અત્યંત લાભકારક બને છે. વિષયે પ્રત્યે વિરક્તિ લાભદાયક છે; તે જ વિરક્તિ જ્યારે ધર્મ તરફ જાગે ત્યારે દુઃખનું કારણ બને છે.
પોતાના જ અને તે પણ વર્તમાનકાલીન જ દુઃખવિષયક ષ સંકલેશજનક બને છે, પરંતુ તે જ ઠેષ જે સર્વ દુઃખી પ્રાણીઓના દુઃખવિષયક બને, અથવા પોતાના સર્વકાલીન દુઃખવિષયક બને, તો તે ચિત્તના સંકલેશને દૂર કરનાર બને છે.
તાત્પર્ય એ છે કે વર્તમાન કાળ અને કેવળ સ્વ વિષયક સંકુચિત વૃત્તિ, જયારે ત્રિકાળ-વ્યાપકતા અને સર્વ સત્ત્વવિષયક વિશાળતા ધારણ કરે છે, ત્યારે ચિત્તના સંકલેશને ક્ષય થાય છે અને નિર્મળતા પ્રાપ્ત થાય છે, માત્ર એટલું જ નહિ પણ આગળ વધીને
