________________
ભાવનાનું બળ
કરી રહેલી છે, તે મનુષ્યમાંથી શ્રેષ સર્વથા નાશ પામે છે. દ્વેષ નાશ પામવાની સાથે દ્વેષની સાથે સંબંધ ધરાવતા સર્વ ગુણે સ્વયમેવ વિલય પામે છે.
રાગભાવનો નાશ જેમ વૈરાગ્યભાવનાથી છે, તેમ દ્વેષભાવને નાશ મૈત્રીભાવનાથી છે.
સકળ પ્રાણ પ્રત્યે હિતચિંતાનો ભાવ હોવો એ પ્રત્યેક ધર્માનુષ્ઠાનની સફળતાને પામે છે. - મત્રીભાવનાને માતાની ઉપમા છે.
માતાને પુત્રના હિતની ચિંતા હોય છે, પુત્રના ગુણને પ્રમોદ હોય છે, પુત્રના દુઃખની કરુણા હોય છે તથા પુત્રના દોષની ઉપેક્ષા – ક્ષમા હોય છે.
માતા એ વાત્સલ્ય રસનું પ્રતીક છે. મિત્રીને વિષય સમસ્ત જીવરાશિ છે.
સમસ્ત સત્વવિષયક નેહને શાસ્ત્રકારો મૈત્રી કહે, છે. સ્નેહ એ જીવનની અંદર રહેલે સ્થાયી ભાવ છે. આલંબન વિભાવ અને ઉદ્દીપન વિભાવ વડે ચર્વણ પ્રાપ્ત થવાથી તે સનેહ વાત્સલ્ય રસમાં પરિણામ પામે છે.
લૌકિક વાત્સલ્ય રસમાં પુત્ર-પુત્રી આદિ આલંબન વિભાવ છે. પુત્ર-પુત્રી આદિની ચેષ્ટા ઉદીપન વિભાવ છે. પુત્ર-પુત્રી આદિને આલિંગનાદિ અનુભાવ છે અને હર્ષશેકાદિ સંચારી ભાવ છે.
લોકોત્તર વાત્સલ્ય રસમાં સમસ્ત જીવરાશિ એ આલંબન વિભાવ છે. જીવસમૂહની ચેષ્ટા એ ઉદ્દીપન
