________________
૨૦૯
અરિહંતાકાર ઉપગ અથવા ઉપયોગશૂન્ય સમ્યગ્દષ્ટિની હોય છે.
ને આગમથી દ્રવ્યનિક્ષેપ કારણુતાવાચક છે. તેમાં જ્ઞશરીર, અને ભવ્ય શરીર તે ઉપાદાન કારણુતાવાચી છે અને જ્ઞભવ્યવ્યતિરિક્ત નોઆગમથી દ્રવ્યનિક્ષેપ નિમિત્ત કારણુતાવાચી છે. જ્ઞાતાનું મૃતકલેવર પણ ભૂતપર્યાયનું કારણ છે અને ભવિષ્યમાં જ્ઞાતા બનનારનું વર્તમાન શરીર ભવિષ્ય પર્યાયનું ઉપાદાન કારણ છે.
શરીરને આત્માથી કથંચિત્ અભિન્ન ગણીને અહીં ઉપાદાન કારણ કહેલ છે. શરીર આત્માથી સર્વથા ભિન્ન હોય તે શરીરના નાશથી હિંસાનું પાપ ન લાગે પણ શરીરના નાશથી આત્માને થતી પીડા અનુભવસિદ્ધ છે. તથા શરીરાકાર પર્યાયનો નાશ પણ પ્રત્યક્ષ દેખાય છે. તેથી શરીર સંસારી અવસ્થામાં આત્માથી સર્વથા ભિન્ન નથી, કિન્તુ કથંચિત અભિન્ન છે. તેથી ભૂત અને ભાવિ જ્ઞાતાપણાનું કારણ હોવાથી અહીં ભૂતજ્ઞાતાને જ્ઞશરીર અને ભવિષ્યજ્ઞાતાને ભવ્ય શરીર દ્રવ્યનિક્ષેપથી ઓળખવવામાં આવ્યું છે. - જ્ઞાન કરવામાં ઉપાદાન-કારણ જેમ અત્યંતર હેતુ છે તેમ નિમિત્ત-કારણ એ બાહ્ય હેતુ છે. જ્ઞાન કરવામાં જેટલાં નિમિત્ત-કારણે છે તે બધાં જ્ઞભવ્ય વ્યતિરિક્ત નો આગમથી દ્રવ્યનિક્ષેપમાં ગણવામાં આવ્યાં છે.
અરિહંતાકાર ઉપગમાં નિમિત્ત-કારણ તરીકે નામ, સ્થાપનાની જેમ દ્રવ્યને પણ નિમિત્ત માનેલ છે.
