________________
૨૮૮
તત્વદેહન અપગ, અશુદ્ધપયોગ યા વિરુદ્ધોપયોગ છે. તેથી તેમાં દ્રવ્યપણું છે.
સમ્યગદષ્ટિ જ્ઞાનયુક્ત હેવા છતાં અરિહંતના યાન. કાળે અનુપયુક્ત હોય તો તે દ્રવ્ય નમસ્કાર છે.
મિથ્યાદષ્ટિ ઉપયોગયુક્ત હોય તો તે ઉપયોગ અશુદ્ધ અને મિથ્યાજ્ઞાનયુક્ત હોવાથી દ્રવ્ય સ્વરૂપ છે.
અરિહંતાકાર ઉપયોગ સમ્યગુ દષ્ટિનો શુદ્ધ હોવાથી સમાપત્તિરૂપ બને છે. મિથ્યાદષ્ટિને અશુદ્ધ હોવાથી સમાપત્તિરૂપ બનતો નથી. સમાપત્તિ એક જ્ઞાનરૂપ છે, બીજી ધ્યાનરૂપ છે. બંને પ્રકારની સમાપતિ સમ્યગુદષ્ટિની શુદ્ધ છે, મિથ્યાષ્ટિની અશુદ્ધ છે. એટલે કે અજ્ઞાન અને અશ્રદ્ધા દેષવાળી છે. તેથી તે મુક્તિની હેતુ થતી નથી.
દ્રવ્ય શબ્દ જેમ અનુપગ વાચક છે. તેમ કારશુતાવાચી પણ છે. અનુપગ, અશુદ્ધપયોગ, વિપરીત ઉપયોગ, વિરુદ્ધોપયોગ, અપગ એ બધા દ્રવ્ય વાચક બને છે.
સમાપત્તિ ધ્યાતા, એય અને ધ્યાનની એકતાસૂચક હો યા જ્ઞાતા, સેય અને જ્ઞાનની એકતા બતાવનારી છે, પણ જે તે ઉપયોગ શૂન્યપણે હેય યા અપગપણે હોય તે ભાવ સમાપત્તિ બનતી નથી પણ દ્રવ્યસમાપત્તિ બને છે. ભાવ સમાપત્તિ સમ્ય દષ્ટિની ઉપયોગયુક્તપણે હોય ત્યારે બને છે. તે આગમથી ભાવનિક્ષેપે હોય છે. આગમથી દ્રવ્યનિક્ષેપે સમાપતિ મિથ્યાદષ્ટિને હોય છે
વાચક
