________________
૧૪૮
તત્ત્વદેહના છે, તે સ્વરૂપવાળ બને છે. રાગી અને દ્વેષીનું ધ્યાન કરનાર રાગી-2ષી બને છે અને શ્રી વીતરાગ પરમાત્માનું ધ્યાન કરનાર વીતરાગ સ્વરૂપને પામે છે.
બીજી રીતે ધ્યેયના ચાર પ્રકાર બતાવ્યા છે.
(૧) નામ ધયેય—ધ્યાનના વિષયભૂત વાચ્ય અર્થાત અભિધેય પદાર્થના વાચકને નામ ધ્યેય કહે છે. તે આદિ, મધ્ય અને અંત એમ સકળ વામ(શાસ્ત્રોમાં વ્યાપીને રહેલું છે.
“અકારથી “હકાર સુધીના અક્ષરો ઉભય લેકના ફળને આપનારા પરમ શક્તિશાળી મંત્ર છે. મૂલાધારાદિ ચકોમાં તેનું ધ્યાન કરવું જોઈએ. તેને નામ ધ્યેય યા પદસ્થ ધ્યાન કહે છે.
(૨) સ્થાપના દયેય – વાચ્ય – અભિધેય પદાર્થની આકૃતિ–પ્રતિમાને સ્થાપના થેય કહે છે. શ્રી આગમાં વર્ણવેલા શાશ્વતા-અશાશ્વતા શ્રી જિનબિંબનું શાસ્ત્રોક્ત વિધિ પ્રમાણે ધ્યાન કરવું, તેને રૂપસ્થ ધ્યાન કહે છે.
(૩) દ્રવ્ય ધ્યેય – ગુણપર્યાયવાળું હોય તેને દ્રવ્ય કહે છે. પ્રત્યેક દ્રવ્ય ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રૌવ્યયુક્ત હોય. છે. વિવક્ષિત સમયે ઉત્પન્ન થાય છે, પૂર્વ પર્યાયને નાશ થાય છે અને દ્રવ્યરૂપે કાયમ રહે છે.
અનાદિ, અનંત જીવ અને અજીવ દ્રવ્યોમાં સ્વપર્યા, જળમાં જળતરંગેની જેમ ઉત્પન્ન થાય છે અને તેમાં જ વિલય પામે છે, એમ વિચારવું તે દ્રવ્યય છે.
