________________
૧૭૭
મંગલમય મંત્રાધિરાજ શ્રી નવકાર તેને શ્રી પંચ પરમેષ્ઠી નમસ્કાર મહામંત્ર પણ કહેવાય છે. પંચ પરમેષ્ઠીઓનો નમસ્કાર મહામંગળરૂપ હોવાથી તેને “પંચ મંગલ” એ ટૂંકા નામથી પણ સંબોધવામાં આવે છે.
શ્રી નવકારનું ટૂંકામાં આ બાહ્ય સ્વરૂપ છે. તેનું આંતર સ્વરૂપ ઘણું જ વિશાળ છે.
શ્રી નવકારનું આંતર સ્વરૂપ શ્રી નવકારનું બાહ્ય સ્વરૂપ શબ્દાત્મક છે, તેનું આંતર સ્વરૂપ અર્થાત્મક છે.
શબ્દને દેહના સ્થાને કલ્પીએ તે અર્થ તેના પ્રાણના સ્થાને છે. અર્થને દેહના સ્થાને કલ્પીએ તે, શબ્દ તે દેહની છાયાના સ્થાને છે. છાયાનું મૂલ્ય દેહના આધારે છે. પ્રાણ વિનાને દેહ શબવત્ છે. દેહ વિનાની છાયા શૂન્યવત્ છે.
શ્રી નવકારના આંતર સ્વરૂપાત્મક અર્થને કહેનારા શ્રી અરિહંત ભગવંત છે. શબ્દને ગૂથનારા શ્રી ગણધર ભગવંત છે.
શ્રી અરિહંત દેવ ગુરુ છે, તે શ્રી ગણધર દેવો શિષ્ય છે. એ અપેક્ષાએ અર્થને ગુરુસ્થાને અને શબ્દને શિષ્યસ્થાને પણ કલ્પી શકાય. એક સ્થળે અપેક્ષા ભેદે એથી ઊલટું પણ કહ્યું છે—
રાજા સરખું સૂત્ર છે, મંત્રી સરીખે અર્થ જિનજી એમાં એકે હેલીઓ, દીએ સંસાર અનર્થ જિનજી
તુજ વયણે મન રાખીએ, ત. ૧૨
