________________
२३४
તત્વદેહન
માનવાનાં છે. જોકે એ શ્રદ્ધા પણ અત્યંત ઉપયોગી છે અને એના બળથી ચિત્તની સમતલતા બરાબર જાળવી શકાય છે તથા જ્ઞાનીઓ ઉપર વિશ્વાસની વૃદ્ધિ થવામાં પ્રબળ નિમિત્ત બને છે. પણ તેમાંથી કોઈ એકાદના ઉપર અંતિમ કોટિએ ઢળી પડવાનું થાય છે તે માર્ગથી ભ્રષ્ટ કરાવનાર છે એમ નકકી માનવું.
ભવિતવ્યતાવાદનું આલંબન લેવામાં જેમ વિવેકની જરૂર છે, તેમ નિર્દી ભિકતા કેળવવાનો વિચાર પણ ચિંતનપૂર્વકના વિવેક સિવાય સેવવા જેવો નથી. નહિતર તેમાં થી પણ–
“જેને હું યોગ્ય નથી, તેવી ક્રિયા નહિ કરવાથી નિદી ભિકતા કેળવી શકાશે એવી એક માનસિક નબળાઈ પિદા થશે. અને સાધકના જીવન પ્રવાહને છિન્નભિન્ન કરી નાખશે.
એ માનસિક નબળાઈ ઉત્પન્ન થવાનું નિમિત્ત ઊંધું તત્ત્વજ્ઞાન અને તેના ઉપર બંધાયેલે અભિનિવેશ અર્થાત એકાંત આગ્રહ છે.
એકાંત આગ્રહ, ભલે પછી તે ભવિતવ્યતાવાદને હે કે સ્વભાવવાદને હે, કતૃત્વવાદને હે કે અકતૃત્વવાદને હે, તેનું અંતિમ પરિણામ આવા જ પ્રકારનું હોય છે. પરદર્શનેની ઉત્પત્તિ આ રીતે જ થઈ છે અને થાય છે.
