________________
તત્ત્વદેહન બીજા કાર્યકારણરૂપે પ્રવર્તે છે.
મનુષ્યને અંતર્મુખ થવા માટે આંતર તરફ લઈ જનારાં પ્રતીકે, સાધને અને બાહ્ય વસ્તુઓ પરમ નિમિત્ત બને છે. એ નિમિત્તો દ્વારા આંતરિક પ્રદેશોમાં જવાનું થાય છે, તેથી તેને સાલંબન ધ્યાન પણ કહે છે.
મૂર્તથી અમૂત તરફ, સાલંબનથી નિરાલંબન તરફ, દ્રવ્યથી ભાવ તરફ, સ્થૂલથી સૂમ તરફ એ ક્રમ છે.
પ્રમત્ત અવસ્થા પર્યત આલંબન અનિવાર્ય છે. પગથિયાના આલંબનથી જ મેડા ઉપર જવાય છે, દેરડાના ટેકાથી ઊંચે ચડાય છે, એ નિયમ આંતરિક સાધનાને પણ લાગુ પડે છે. એટલા માટે જ કહ્યું છે કે,
आलंबनादरोद्भूत प्रत्यूह-क्षय-योगतः । ध्यानाद्यारोहणे भ्रंशो योगिनां नोपजायते ॥१॥
આટલું તો બની જ શકે ! સર્વ જી પરાથ-પરાયણ ન બની શકે તે પણ પરાર્થ–પરાયણને હદયમાં તો ધારણ કરી શકે. હૃદયમાં ધારણ કરવા એટલે અનુદન અને આદરના વિષય બનાવવા ! એ જ રીતે સર્વ જીવો સ્વાર્થ પરિત્યાગ ન કરી શકે, પણ તેને “હેય’ તે માની શકે. “હેય માન એટલે નિંદા અને ગહન વિષય બનાવો.
