________________
અષ, સંત્રી અને નિર્વિષય મન
૧૩૧ એ રીતે સમ્યગ્દષ્ટિ જીવ મૈત્રી, મુદિતા, કરુણા અને ઉપેક્ષાભાવથી ભરેલો હોય છે.
તેથી અવિરતિના કારણે તથા બદ્ધાયુષી હોવાથી નરકમાં રહેલા શ્રેણિક આદિના જીવો કાયાથી નરકની પીડા ભેગવવા છતાં ચિત્તથી વજના તંદુલની જેમ અભેદ્ય હોય છે.
તેઓને કાયપીડા છે, પણ ચિત્તની પીડા નથી, તેમનું શારીરિક દુઃખ તેમને આર્ત-રૌદ્રાદિ દુર્ગાનનું કારણ થતું નથી. દુઃખાનુભવ વખતે પણ તેઓમાં વૈરાગ્ય, કરુણ આદિ શુભ ભાવનું પ્રાબલ્ય વર્તે છે.
'मन एव मनुष्याणां कारणं बन्धमोक्षयोः ।
बन्धने विषयासंगि मुक्तर्निविषयं मनः ॥'
આ શ્લોકમાં કહ્યા મુજબ, વિષયાસક્ત મન બંધનનો હેતુ છે અને “નિર્વિષય મન” તે મેક્ષને
મિથ્યાદષ્ટિ જીવ જિનેક્ત અનુષ્ઠાન કરવા છતાં, તેનું ચિત્ત વિદ્યાસંગિ હોવાથી, આધ્યાનાદિ કરે છે. અને સમ્યગદષ્ટિ જીવ નિર્વિષય મનવાળા હોવાથી સાંસારિક ક્રિયા વખતે પણ ધર્મધ્યાન ટકાવી રાખે છે. કિયામલ ક્ષય ન હોવા છતાં, ભાવમલને ક્ષય હોવાથી સંસારની કિયા ઉદયાધીન થઈને કરતા હોય છે. અર્થાત તેમને ચારિત્રમેહનો ઉદય છે, પણ મિથ્યાત્વમેહનો નથી. નિશ્ચયનયથી આ વાત બરાબર છે.
