________________
વૈરાગ્ય અને ભક્તિ
વૈરાગ્ય વડે આત્મદર્શન વિપાકની વિરસતારૂપ દોષદર્શનજનિત વૈરાગ્ય એ અપર વૈરાગ્ય છે. અને આત્માનુભવજન્ય દોષદર્શન રૂપ વૈરાગ્ય એ પર વૈરાગ્ય છે.
વિષયામાં ગમે તેટલા દોષ જોવામાં આવે પણ જ્યાં સુધી જીવને દેહાધ્યાસ છે, ત્યાં સુધી વિષયને અધ્યાસ પણ કાયમ રહે છે.
એટલે જડ દેહમાં “અહંન્દુ-મમત્વબુદ્ધિને અંશ છે, ત્યાં સુધી જડ વિષામાં “અહેવ-મમત્વ ટળતું નથી.
વિષયમાં દેવદર્શનજનિત વૈરાગ્ય, વિષયના સંગથી દૂર રહેવા પૂરતું પ્રારંભિક અભ્યાસનું કાર્ય કરી આપે છે તેટલા પૂરતી પ્રારંભ કાળે તેની અનિવાર્ય ઉપયોગિતા છે. કેમ કે વિષયના સંગમાં રહીને આત્માનુભૂતિનો અભ્યાસ અશક્ય છે. વિષયમાં વિપાક કાળે થતા નું દર્શન વિષયોના સંગને ત્યાગ કરાવી, આત્માનુભૂતિના અભ્યાસમાં ઉપકારક થાય છે, તેથી તે વૈરાગ્યને શાસ્ત્રકારોએ પ્રથમ સ્થાન આપેલું છે.
