________________
સામાયિક ધર્મ રાગદ્વેષના અભાવરૂપ, આત્માના મધ્યસ્થ પરિણામ અને તે વખતે તે જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રરૂપ ગુણોને આત્માને જે લાભ, તેને શાસ્ત્રકાર ભગવંત સામાયિકધર્મ કહે છે.
'समानां मोक्षं प्रति समानसामर्थ्यानां ज्ञानदर्शनचारित्राणामायः लाभः समायः, समाय एव सामायिकम् ॥'
સમ એટલે મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવા માટે સમાન સામર્થ્યવાળા આત્માના જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રરૂપ ગુણે, તેને લાભ એટલે સામાયિક જે પરિણામને ધારણ કરવાથી આત્મા સમવૃત્તિવાળો બને, રાગપરહિત થાય, સર્વ પ્રાણુઓને પિતાના આત્માની જેમ જુએ, તે સામાયિકને પરિણામ છે.
સામાયિક એ સર્વ મૂળ ગુણોના આધારભૂત છે. સર્વ સાવધ વ્યાપારના ત્યાગરૂપ છે. કહ્યું છે કે – 'सामायिकं गुणानामाधारः खमिव सर्वभावानाम् । नहि सामायिकहीनाश्चरणादिगुणान्विता येन । १ ॥ तस्माज्जगाद भगवान् , सामायिकमेव निरुपमापायम् । શારીરમાનસાનેવાવનારામોક્ષ / ૨ / ”
અર્થ: આકાશ જેમ સર્વ પદાર્થોને આધાર છે તેમ સામાયિક સર્વ ગુણોનો આધાર છે.
