________________
તત્વદેહન અથવા અનેક સંતાનોનો પિતા જેમ બધાં સંતાને પ્રત્યે મધ્યસ્થ ભાવ રાખે છે, તેને જેવી ઉપમાવાળે આત્મા છે.
ગુણમાત્રની ઉત્પત્તિ, મધ્યસ્થ ભાવમાંથી થાય છે.
જીવમાત્ર પ્રત્યેની મૈત્રી, ગુણીમાત્ર પ્રત્યે પ્રદ, દુઃખી માત્ર પ્રત્યેની રક્ષા તે બધા મધ્યસ્થ ભાવના જ વિશિષ્ટ પ્રકારો છે. ૨૦
સુખદુઃખ પ્રત્યેનું માધ્યશ્ય તે વૈરાગ્ય કહેવાય છે. વિશ્વ-વૈચિત્ર્ય પ્રત્યેનું માધ્યશ્ય તે વિવેક કહેવાય છે. માધ્યશ્ય એ સર્વત્ર વિવેકબુદ્ધિજન્ય હોય છે. વિવેકબુદ્ધિ, ન્યાયબુદ્ધિ, શુદ્ધબુદ્ધિ, નિષ્પક્ષબુદ્ધિ, મધ્યસ્થબુદ્ધિ વગેરે એક જ અર્થને કહેનારા ભિન્ન ભિન્ન શબ્દ છે.
ન્યાયબુદ્ધિ એ સત્યને પક્ષપાત છે. અહિંસાદિ વતે, ક્ષમાદિ ધર્મો, દાન કે પૂજન આદિ શુભ પ્રવૃત્તિઓ એ ન્યાયબુદ્ધિનું ફળ છે. સર્વ પ્રકારનાં શુભ અનુષ્ઠાને અને સર્વ પ્રકારનાં સુભાષિતે ન્યાયબુદ્ધિવાળા, મધ્યસ્થ વૃત્તિવાળા અને આત્મસ્થિત મહાપુરુષોના હૃદયમાંથી નીકળેલાં છે, તેથી તે ઉપાદેય બને છે.
સામાયિક ધર્મ પણ મધ્યસ્થ ભાવનો ઘાતક છે, કારણ કે પરમ મધ્યસ્થ એવા શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતોએ તેને પ્રથમ જીવનમાં જીવી, તેનું સુફળ પ્રાપ્ત કરીને, વિશ્વ કલ્યાણને માટે તેને ઉપદેશ આપે છે.
