________________
૫૪
તત્ત્વદાહન
મધ્યસ્થ – રાગદ્વેષરહિત બનાવવા માટે છે.
શ્રી વીતરાગ ભગવંતની મુદ્રા પણ મધ્યસ્થ ભાવની દ્યોતક છે. ઉત્સંગમાં રામા નથી અર્થાત્ હૃદયમાં રાગ નથી, અને હાથમાં શસ્ત્ર નથી અર્થાત્ હૃદયમાં દ્વેષ નથી, એ જ વસ્તુ માધ્યસ્થ્યની દ્યોતક છે.
શ્રી નવકાર મહામત્ર પણ્ માધ્યસ્થ્યમય છે. તેમાં શ્રી પંચ પરમેષ્ઠીએનું સ્મરણ છે, કેમ કે તેઓ પૂજ્ય છે. પૂયતા મધ્યસ્થ ભાવ વિના આવતી નથી. આ રીતે મધ્યસ્થ ભાવના પણ શ્રી નવકારના સાર છે, તેથી પર’પરાએ તે ચૌદ પૂર્વના પણ સાર અને છે.
અહિંસા, સત્ય, અચૌય વગેરે ધમે પણ મધ્યસ્થતાના વિવિધ પ્રકારેા છે.
હિંસામાં સ્વાર્થ અને વેર હાય છે, સ્વા એ રાગ અને વેર એ દ્વેષ છે. અહિંસામાં તે બંનેના અભાવ છે. જો રાગ અને દ્વેષ હાય, તેા જ અસત્ય ખેલાય છે. સત્ય વચન વખતે તે અનેનેા અભાવ છે.
માધ્યસ્થ્ય વિના શ્રેષ્ઠ જીવન સ ંભવતું નથી. જયાં જયાં માધ્યસ્થ્યના ભંગ થાય છે, ત્યાં ત્યાં કલેશ, ભય, રાગ અને શાક વગેરે ઊભા થાય છે.
શક્તિ કરતાં અધિક આહાર લેવાથી રાગ થાય છે અને અધિક ખેલવાથી વૈર-વિરોધ થાય છે. આ જગતમાં જે કાંઇ દુઃખા છે, તે માધ્યસ્થ્યને ન જાળવવાના પરિણામે છે. આથી જ કહ્યું છે કે, ‘ કમ ખાએ,
