________________
૨૧૦
Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates
પ્રવચનસાર
[ भगवानश्री ६६
अथ सर्वथाऽभावलक्षणत्वमतद्भावस्य निषेधयति
जं दव्वं तण गुणो जो वि गुणो सो ण तच्चमत्थादो। एसो हि अतब्भावो णेव अभावो त्ति णिद्दिट्ठो ।। १०८ ।।
यद्द्रव्यं तन्न गुणो योऽपि गुणः स न तत्त्वमर्थात् ।
एष ह्यतद्भावो नैव अभाव इति निर्दिष्ट: ।। १०८ ।।
अतद्भावः
न भवति केवलज्ञानादिगुणो वा सिद्धपर्यायो वा मुक्तजीवकेवलज्ञानादिगुणसिद्धपर्यायशब्दैश्च शुद्धसत्तागुणो वाच्यो न भवति । इत्येवं परस्परं प्रदेशाभेदेऽपि योऽसौ संज्ञादिभेदः स तस्य पूर्वोक्तलक्षणतद्भावस्याभावस्तदभावो भण्यते । स च तदभावः पुनरपि किं भण्यते । संज्ञालक्षणप्रयोजनादिभेद इत्यर्थः। यथात्र शुद्धात्मनि शुद्धसत्तागुणेन सहाभेद: स्थापितस्तथा यथासंभवं सर्वद्रव्येषु ज्ञातव्य इत्यभिप्रायः ।। १०७ ।। अथ गुणगुणिनोः प्रदेशभेदनिषेधेन तमेव संज्ञादिभेदरूपमतद्भावं दृढयति - जं दव्वं तण्ण गुणो यद्द्रव्यं स न गुणः, यन्मुक्तजीवद्रव्यं स शुद्धः सन् गुणो न भवति। मुक्तजीवद्रव्यशब्देन शुद्धसत्तागुणो वाच्यो न भवतीत्यर्थः। जो वि गुणो सो ण तच्चमत्थादो योऽपि
આ રીતે આ ગાથામાં સત્તાનું ઉદાહરણ લઈને અતદ્દભાવને સ્પષ્ટ રીતે સમજાવ્યો.
(અહીં એટલું વિશેષ છે કે જે સત્તાગુણ વિષે કહ્યું તે અન્ય ગુણો વિષે પણ યોગ્ય રીતે સમજવું. જેમ કે:-સત્તાગુણની માફક, એક આત્માના પુરુષાર્થગુણને ‘પુરુષાર્થી આત્મદ્રવ્ય ’, ‘પુરુષાર્થી જ્ઞાનાદિગુણ ’ અને ‘ પુરુષાર્થી સિદ્ધત્વાદિપર્યાય’–એમ વિસ્તારી શકાય છે. અભિન્ન પ્રદેશો હોવાને લીધે આમ વિસ્તાર કરવામાં આવે છે, છતાં સંજ્ઞા-લક્ષણ-પ્રયોજનાદિ ભેદ હોવાને લીધે પુરુષાર્થગુણને તથા આત્મદ્રવ્યને, જ્ઞાનાદિ અન્યગુણને કે સિદ્ધત્વાદિપર્યાયને અતદ્ભાવ છે કે જે અતદ્ભાવ તેમનામાં अन्यत्वनुं द्वारा छे.) १०७.
હવે સર્વથા અભાવ તે અતભાવનું લક્ષણ હોવાનો નિષેધ કરે છેઃ
સ્વરૂપે નથી જે દ્રવ્ય તે ગુણ, ગુણ તે નહિ દ્રવ્ય છે, -खाने अतत्यशुं भावं, न जलावने; लाप्यं विने. १०८.
अन्वयार्थः- [ अर्थात् ] स्व३५ अपेक्षाओ [ यद् द्रव्यं ] ४ द्रव्य छे [ तत् न गुणः ] ते गुए। नथी [य: अपि गुण: ] अने गुए। छे [ सः न तत्त्वं ] ते द्रव्य नथी; - [ एष: हि अतद्भावः ] अत६भाव छे; [न एव अभावः ] सर्वथा अभाव ते अतदभाव नथी; [ इति निर्दिष्टः ] आम (४नेंद्रद्वारा ) दर्शाववामां आव्युं छे.
Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
