________________
Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates
૨૫૪
પ્રવચનસાર
[ भगवान श्रीकुंदु:
पुद्गलजीवनिबद्धो धर्माधर्मास्तिकायकालाढ्यः।
वर्तते आकाशे यो लोक: स सर्वकाले तु।। १२८।। अस्ति हि द्रव्यस्य लोकालोकत्वेन विशेषविशिष्टत्वं स्वलक्षणसद्भावात्। स्वलक्षणं हि लोकस्य षड्द्रव्यसमवायात्मकत्वं, अलोकस्य पुन: केवलाकाशात्मकत्वम्। तत्र सर्वद्रव्यव्यापिनि परममहत्याकाशे तत्र यावति जीवपुद्गलौ गतिस्थितिधर्माणौ गतिस्थिती आस्कन्दतस्तद्गतिस्थितिनिबन्धनभूतौ
धर्माऽधर्मावभिव्याप्यावस्थितौ, सर्वद्रव्यवर्तनानिमित्तभूतश्च कालो नित्यदुर्ललितस्तत्तावदाकाशं शेषाण्यशेषाणि द्रव्याणि चेत्यमीषां समवाय
अथ लोकालोकरूपेण पदार्थस्य द्वैविध्यमाख्याति-पोग्गलजीवणिबद्धो अणुस्कन्धभेदभिन्नाः पुद्गलास्तावत्तथैवामूर्तत्वातीन्द्रियज्ञानमयत्वनिर्विकारपरमानन्दैकसुखमयत्वादिलक्षणा जीवाश्चेत्थंभूतजीवपुद्गलैर्निबद्धः संबद्धो भृतः पुद्गलजीवनिबद्धः। धम्माधम्मत्थिकायकालड्डो धर्माधर्मास्तिकायो च कालश्च धर्माधर्मास्तिकायकालास्तैराढ्यो भतो धर्माधर्मास्तिकायक यः एतेषां पञ्चानामित्थंभूतसमुदायो राशि: समूहः। वट्टदि वर्तते। कस्मिन्। आगासे अनन्तानन्ताकाशद्रव्यस्य मध्यवर्तिनि लोकाकाशे। सो लोगो स पूर्वोक्तपञ्चानां समुदायस्तदाधारभूतं लोकाकाशं चेति षडद्रव्यसमूहो लोको भवति। क्व। सव्वकाले दु सर्वकाले तु। तद्वहिर्भूतमनन्तानन्ताकाशमलोक इत्यभिप्रायः।। १२८ ।। अथ द्रव्याणां सक्रियनिःक्रियत्वेन भेदं दर्शयतीत्येका पातनिका, द्वितीया तु जीवपुद्गलयोरर्थव्यअनपर्यायौ द्वौ
अन्वयार्थ:- [आकाशे] शम [ यः] मा [पुद्गलजीवनिबद्धः] ७५. ने. पुलथी संयुत [धर्माधर्मास्तिकायकालाढ्यः वर्तते] तथा धास्तिय, अघास्तिाय ने थी समृद्ध छ, [ स:] ते [ सर्वकाले तु] सर्व णे [ लोक:] तो छ. (9ीन मेऽj ॥ ते सतो छ.)
ટીકાઃ- ખરેખર દ્રવ્ય લોકપણે તથા અલોકપણે વિશેષવાળું (ભેદવાળું) છે, કારણ કે નિજ નિજ (ભિન્ન) લક્ષણોનો સદ્ભાવ છે. લોકનું સ્વલક્ષણ પટદ્રવ્યસમવાયાત્મકપણું (-છ દ્રવ્યોના સમુદાયસ્વરૂપપણું) છે અને અલોકનું સ્વલક્ષણ કેવળ-આકાશાત્મકપણું (-એકલા આકાશસ્વરૂપપણું ) છે. ત્યાં, સર્વ દ્રવ્યોમાં વ્યાપનારા પરમ મહાન આકાશને વિષે જ્યાં જેટલામાં ગતિસ્થિતિ ધર્મવાળાં જીવ તથા પુદગલ ગતિ-સ્થિતિ પામે છે, (જ્યાં જેટલામાં) તેમને ગતિ-સ્થિતિના નિમિત્તભૂત ધર્મ તથા અધર્મ વ્યાપીને રહેલાં છે અને (જ્યાં જેટલામાં) સર્વ દ્રવ્યોને વર્તનના નિમિત્તભૂત કાળ સદા વર્યા કરે છે, તે તેટલું આકાશ તથા બાકીનાં અશેષ (સમસ્ત) દ્રવ્યો-આટલાંનો સમુદાય જેનું *સ્વપણે સ્વલક્ષણ છે, તે લોક છે; અને
* स्व-५९) = पोता; स्५३५५९. (पटद्रव्यसमुदाय ते ४ो छ अर्थात ते ४ोऽनु स्व-५j -पोता
સ્વરૂપ છે; તેથી લોકના સ્વ-પણે-પોતાપણું-સ્વરૂપપણે પટદ્રવ્યસમુદાય લોકનું સ્વલક્ષણ છે. )
Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
